Categories
булангууд гадаад мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Зориудаар ургуулсан анхны бөөрийг хүнд суулгав

Америкийн мэс заслын эмч нар хүний ген ашиглан гахайн биед ургуулсан бөөрийг хүнд шилжүүлэн суулгах мэс заслыг анх удаа хийлээ. Мэс заслыг Нью-Йоркийн их сургуулийн дэргэдэх Лангон эрүүл мэндийн төвд хийсэн байна. Эрдэмтдийн ургуулсан бөөр шилжүүлэн суулгаснаас гурав хоног өнгөртөл ямар нэгэн эсрэг нөлөө үзүүлээгүй гэнэ.

Энэ нь донор бөөрийг хүний ген ашиглан ургуулсан учир харь биеийн эрхтэний гаж нөлөөлөл үзүүлэхгүй байна гэсэн үг юм байна. Шилжүүлэн суулгасан эрхтэн гаж нөлөө үзүүлэхгүй байна гэдэг өвчтөнд маш чухал зүйл гэнэ. АНУ-д өнөөдөр 90 мянга гаруй хүн бөөр шилжүүлэн суулгах мэс засал хийлгэх ээлжээ хүлээж байгаа бөгөөд донорын дутагдлаас үүдэн гурваас таван жил хүлээхэд хүрдэг байна. Энэхүү туршилт нь бөөрний дутагдал бүхий өвчтөнүүдийг мэс заслын аргаар эмчлэх том боломж гэж Лангон эрүүл мэндийн төвийн эмч Роберт Монтгомери онцолжээ.

Г.АМАРСАНАА

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Тоглоом ба хиймэл оюун ухаан

Хиймэл оюун ухаан шатар, даам, го зэрэг төгс мэдээлэлт тоглоомууд (perfect information games) дээр их мастеруудыг давж гарсан. Deepmind-н Alphazero хэмээх бот бараг бүхий л төгс мэдээлэлт тоглоомоор дэлхийн шилдэг ботууд, хүмүүсийг хожоод байна. Үүний нэг жишээ бол AlphaZero 2016 оны шатрын ботуудын дэлхийн аварга Stockfish 8-тай 100 өрөг тоглоход 28 хожиж 72 удаа тэнцэж нэг ч удаа хожигдоогүй. Ингэж тоглохдоо AlphaZero ердөө 9 цаг л суралцсан байжээ. Мөн AlphaZero-г анх танилцуулсан эрдэм шинжилгээний өгүүлэлд дурдсанаар шатар дээр 700000 сургалтын алхамын дараа AlphaZero-н рэйтингийг 3200 хүрсэн гэж ойролцоолчилжээ. Гэтэл одоогийн шатрын дэлхийн аварга Magnus Carlsen-н рэйтинг 2855 байдаг байна.

Машин сургалын алгоритмуудыг ашигласан ботууд нь зөвхөн төгс мэдээлэлт тоглоомууд дээр хүнийг хол хаяад зогсохгүй төгс биш мэдээлэлт тоглоомууд (imperfect information games) дээр ч хүмүүсийг хожих боллоо. Төгс биш мэдээлэлт тоглоомын хамгийн сайн жишээ бол покер юм. Хамгийн анхны покер тоглох зориулалттай бот болох “Orac” нь 1984 бүтээгдсэн бөгөөд энэ цаг үеэс хойш хүмүүс покер тоголдог ботуудыг сайжруулсаар өдийг хүржээ. Хамгийн анх хүмүүстэй эн тэнцүү тоголсон бот бол 2008 онд Албертагийн их сургуулийн бот Polaris нь 6 хүний эсрэг покер тоголж 3 хожиж 2 хожигдож 1 тэнцжээ. 2012 онд Лас Вегасын “Bellagio” гэх казино хэн ч тоголж хүчээ сорих боломжтой $2/$4 Limit Hold-em ботыг суурилуулжээ. Уг ботыг 2015 онд Албертагийн их сургуулийн Cepheus гэх бот ялсан байна. 2017 онд Libratus бот тухайн цаг үеийн топ 4 тоглогчтой (Jason Les, Jiimy Chou, Deniel McAuley, Dong Kim) покер тоголсон байна. Энэхүү урт тоглолтуудын дараа Jason Les -880,087 $ (– нь алдсан гэсэн үг), Jimmy Chou -522,875 $, Daniel McAuley -277,657 $ Dong Kim -85,649 $ байсан бол Libratus тэдгээр мөнгийг бүгдийн хожсон буюу +1766250 $ гэсэн үр дүнд хүржээ. Мөн судлаачид хүн Libratus-с илүү покер тоглох магадлал хамгийн ихдээ 0.54% гэж тооцоолсон байна. Покерийн ботуудын дунд жил бүр Annual Computer Poker Competition (ACPC) гэх тэмцээн 2006 оноос 2018 оны хооронд зохиогдож байжээ. Хамгийн сүүлийн жилийн аваргууд нь heads-up төрөлд Slumbot, 6 тоглогчтой төрөлд PokerBot5 нар юм. Эдгээр ботууд нь superhuman түвшний ботууд юм.

2020 оны арваннэгдүгээр сард FacebookAI-с гаргасан “Combining Deep Reinforcement Learning and Search for Imperfect-Information Games” судалгааны ажилд Rebel гэх төгс болон төгс биш мэдээлэлт тоглоомуудыг тоглох машин сургалтын ерөнхий алгоритмыг танилцуулсан бөгөөд төгс мэдээлэлт тоглоом дээр Rebel нь AlphaZero болдог. Өөрөөр хэлбэл AlphaZero нь Rebel-ийн тухайн тохиолдол юм.

Categories
xурдан-морь булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

​NASA-гийн “Lucy” сансрын хөлөг 12 жил үргэлжлэх алсын аялалд гарчээ


АНУ-ын үндэсний сансар судлалын байгууллага NASA өчигдөр “Lucy” нэртэй сансрын хөлгөө алсын замд үджээ.

Уг хөлөг нь Бархасбадь гарагийн тойрог замд орших найман астероидыг судлах 12 жилийн урт аяллаа эхэлж байна. “Lucy” энэ аяллын турш 6.3 тэрбум километр орчим урт зам туулах юм.

Бархасбадийн тойрог зам дахь астероидууд манай нарны систем үүсэн бий болох үеэс үлдсэн сансрын биетүүд тул судлах шаардлагатай юм байна.

Сансрын хөлгийг 50-аад жилийн өмнө Этиопоос араг яс нь олдсон эртний хүний нэрээр нэрлэжээ. 3.2 сая жилийн настай уг араг ясны эзнийг хүн төрөлхтний өвөг дээдэс гэж үздэг.

Эртний хүнд нэр өгөхдөө 1967 онд Битлз хамтлагийн зохиосон “Lucy in the Sky with Diamonds” дууны нэрнээс санаа авч байжээ.

Тиймээс NASA хөлгийнхөө дотор талд уг дууны үгийг сийлсэн металл хавтан байрлуулсан байна. Үүнээс гадна хөлгийн судалгааны багажуудын нэг нь лабораторид үйлдвэрлэсэн алмаз эрдэнэ ашигладаг гэнэ.

Тиймээс Битлзийн дууны нэр NASA-гийн энэ удаагийн аяллыг бүрэн илэрхийлэхүйц болжээ.

Энэхүү түүхэн үйл явдалтай холбогдуулан Битлз хамтлагийн бөмбөрчин Ринго Стар хийсэн мэдэгдэлдээ “Алмаз эрдэнэтэй Люси дахин тэнгэрт нисэж байна. Жонни үүнд баярлах байлаа. Люси, аялалынхаа замд хэн нэгэнтэй тааралдвал миний мэндийг дамжуулаарай” гэж хэлсэн байна. Дууг хамтлагийн ахлагч агсан Жон Леннон зохиож байжээ.

“Lucy” хөлгийн аялалд NASA $981 саяыг зарцуулж байгаа юм.

Хөлгийн судлах астероидуудын хамгийн том нь 110 орчим километрийн өргөнтэй. “Lucy” хөлөг астероид тус бүрийн дэргэдүүр 1,000 километрийн дотор ойртож өнгөрөхдөө судалгааны материалууд цуглуулж, дэлхий рүү илгээх зорилготой ажээ.

Categories
булангууд гадаад мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Чили 2035 оноос утаа ялгаруулдаг машины худалдааг хориглоно

Чили улсын засгийн газар 2035 оноос дотоод шаталтат автомашины борлуулалтыг хориглохоор болсноо Баасан гаригт зарлав. Цахилгаан хөдөлгүүрт автомашиныг дэмжих үндэсний бодлогын хүрээнд уг хоригийг хэрэгжүүлэхээр болсноо мэдэгдсэн юм.

Ийнхүү Чили улс 2035 оноос утаа ялгаруулдаг автомашины худалдааг бүрмөсөн хорихоор болов. Тэр дундаа суудлын тэрэг, дунд, том оврын машин, нийтийн тээврийн хэрэгслүүдэд утаа ялгаруулдаггүй байх шаардлагыг нэн тэргүүнд тавих гэнэ.

Чилийн Эрчим хүч, уул уурхайн сайд Хуан Карлос Жобет “Өнөөдөр Чили улсад түүхэн өдөр тохиож байна. Бид Чилийн ард иргэдийн амьдралын түвшинг дээшлүүлж, салбаруудынхаа өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхийн тулд тээврийн хэрэгслүүдээ цахилгаан сүлжээгээр хангах болно” гэжээ.

Мөн энэхүү түүхэн өөрчлөлтийн эхлэл болгож 1000 орчим цахилгаан автобусыг нийслэлийн нийтийн тээврийн хэрэгсэлд нэвтрүүлэхээр болжээ. Чилийн эрчим хүчний хэрэглээний гуравны нэгээс илүү хувийг тээврийн салбар эзэлдэг бөгөөд ихэнхи нь чулуужсан түлш хэрэглэдэг байна.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

“ICCIUNR-2021″ олон улсын хурлын эмхэтгэл Springer Nature-д бүртгэлтэйгээр хэвлэгджээ


ICCIUNR-2021″ олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурал өнөөдөр эхэллээ. ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэн 1999 оноос “Байгалийн нөөцийн химийн судалгаа ба ашиглалт” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлыг 4 жил тутамд уламжлал болгон зохион байгуулж ирсэн бөгөөд энэ жил 5 дахь удаагийн хурлыг “Хими-тогтвортой хөгжлийн хурдасгуур уриан доор цахимаар зохион байгуулж байна.

Энэхүү хурлыг Монгол Улсад орчин цагийн шинжлэх ухааны байгууллага үүсэж хөгжсөний 100 жил, Монгол Улсын Шинжлэх ухааны академи болон Хими, химийн технологийн хүрээлэн байгуулагдсаны 60 жилийн ойд зориулан, Монгол улсын Шинжлэх ухааны академийн ерөнхийлөгч, академич Д.Рэгдэлийн 70 насны ойд хүндэтгэл үзүүлэн, түүний нэрэмжит болгон зохион байгуулж байгаараа онцлог юм.

Эрдэм шинжилгээний бага хуралд Япон, БНХАУ, ХБНГУ, ОХУ, АНУ, Дани, БНСУ, Казакстан, Энэтхэг, Монгол зэрэг 10 орны 150 гаруй эрдэмтэн судлаачид оролцож, химийн салбарын 15 чиглэлийн хүрээнд хийсэн судалгааны ажлын шинэлэг үр дүнг хэлэлцэж, харилцан туршлага солилцож байна. Хурлын эмхэтгэл Springer Nature-д бүртгэлтэйгээр шинжлэх ухааны салбарын дэлхийн томоохон хэвлэлийн газар болох Atlantis Press-д хэвлэгдэж байгаа нь өнөөдрийн хурлын олон улсын түвшний цар хүрээг харуулж байгаа юм.

Тус хурлыг нээж БШУ-ны сайд Л.Энх-Амгалан мэндчилгээ дэвшүүлж тэгш ой нь тохиож байгаа салбарын эрдэмтэн, судлаач нарт баяр хүргэж, олон улсын хуралд амжилт хүслээ. Улмаар академич Т.Ган-Эрдэнэ Химийн салбараас төрсөн нэрт эрдэмтэн Д.Рэгдэлийн 70 насны ойд зориулсан хүндэтгэлийн илтгэл тавьсан юм.

Мөн энэ үеэр ШУА-ийн ерөнхийлөгч Д.Рэгдэл хэлсэн үгэндээ “Өнөөдөр олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд оролцож байгаа дотоод, гадаадын нийт эрдэмтэн, судлаачид хамтран зүтгэгчид та бүхэндээ баярын мэнд хүргэе ээ.

Юуны өмнө ШУА-ийн Хими химийн технологийн хүрээлэнгээс зохион байгуулдаг “Байгалийн нөөцийн химийн судалгаа ба ашиглалт” сэдэвт олон улсын энэ удаагийн хурлыг миний нэрэмжит болгон зохион байгуулж байгаад баярлаж байна. Энэ санаачилгыг гаргаж, дэмжиж өнөөдөр хэрэгжүүлж байгаа ШУА-ийн ХХТХ-ийн захирал Жаргалсайхан болон эрдмийн зөвлөлийн хамт олон, хүрээлэнгийн хамт олондоо чин сэтгэлийн талархлаа илэрхийлж байна. Тус хурлыг миний 70 насны ойд зориулж зохион байгуулж байгаа гэдгийг зориуд тэмдэглэн хэлмээр байна. Учир нь энэ бол миний төрсөн өдөр биш. Төрсөн өдөр, насны ойд зориулж хурал зохион байгуулах ихээхэн ялгаатай үйл явдал юм. Миний хувьд сургууль төгсч ирээд л энэ хүрээлэнд ажилд орсон. Миний анхны хамт олон. Хүн зөв хамт олондоо хүрч ирнэ гэдэг бол эрдэмтэн, судлаач болж төлөвшихөд маш чухал нөлөөтэй гэдгийг би өөрийнхөө амьдрал дээр ойлгосон. Тиймээс эрдэм шинжилгээний байгуулагын хамт олон маань хүнээ бэлдэж, төгсөөд ирж байгаа улсуудаа халуун дотноор хүлээж авч, зөв бойжуулбал шинжлэх ухааны ирээдүй гэгээлэг байхад бас нэг цучил нэмэгдэх учиртай.

Мөн энэхүү хуралд мэндчилгээ дэвшүүлсэн БСШУ-ны сайд Л.Энх-Амгаланд талархаж байна. Энэ дашрамд хэлэхэд, Л.Энх-Амгалан бол монгол улсын төрийн эрдэм шинжилгээний байгууллагууд, бүх хүрээлэнгээр биечлэн орж, эрдэм шинжилгээний ажилтны судалгаа бүтээлтэй биечлэн танилцаж, тэрнийгээ үндэслэж шийдвэр гаргаж байгаа анхны сайд гэж бид үзэж байгаа. Шинжлэх ухааны ойрын ирээдүйн зам нэлээд дардан харагдаж байна. Учир нь салбарын сайд эрдэм шинжилгээний байгууллага, хүрээлэнгийн бодит амьдралтай танилцсны дараа Засгийн газрын тогтоол гаргуулж чадлаа. Энэ тогтоол бол 1991 оноос хойш шинжлэх ухааны салбарт гарч байгаа анхны цогц тогтоол. Энэхүү цогц тогтоол хэрэгжээд ирэхээр манай эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын ажиллах орчин сайжирна гэж бодож байна” гэлээ.

Энэхүү үйл ажиллагаанд БШУЯ-ны Шинжлэх ухаан, технологи, инновацын бодлого хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Д.Баттогтох, ШУТС-ийн дарга Д.Одгэрэл нар ирж мэндчилгээ дэвшүүллээ.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

“Toyota” автомашинууддаа хамгийн сүүлийн үеийн нарны зай ашиглана

Ирээдүйд автомашинууддаа өндөр технологийн нарны зай хураагуур, тэдгээрт суурилсан системийг ашиглаж эхлэхээр төлөвлөж байгаагаа Японы “Toyota Motor” компани мэдэгджээ.

Тус компани Японы Дэвшилтэт аж үйлдвэрийн шинжлэх ухаан, технологийн үндэсний хүрээлэнтэй хамтран ирээдүйд автомашинд ашиглаж болох хамгийн сүүлийн үеийн нарны зайн систем бүтээх гэж байгаа аж. Энэ төсөл нь ийм батерей, системийг бий болгох зардлыг бууруулахын зэрэгцээ эрчим хүч үйлдвэрлэх үр ашгийг нэмэгдүүлэх зорилгото байна.

“Toyota” компани мөн цахилгаан, хос хөдөлгүүрт болон устөрөгчийн автомашиныхаа борлуулалтын хэмжээг 2030 он гэхэд жилд 8 сая ширхэг болгон нэмэгдүүлэх зорилт тавьснаа урьд нь мэдэгдсэн билээ. Японы Засгийн газар 2050 он гэхэд аж үйлдвэрийн болон автомашины нүүрсхүчлийн хийн ялгаруулалтыг тэглэнэ гэж өнгөрсөн оны 10 дугаар сард мэдэгдсэн юм. Тус улсын хүлэмжийн хийн ялгарал 2030 он гэхэд 2013 оны түвшинтэй харьцуулахад 46 хувиар буурах төлөвтэй байна.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

“Crew Dragon” сансрын хөлөг амжилттай газарджээ

Сансар судлал, пуужин үйлдвэрлэлийн Америкийн томоохон хувийн компани болох “SpaceX ” компани сансрын анхны жуулчдаа задгай сансарт илгээгээд байгаа. Тэгвэл сансрын анхны жуулчдыг тээвэрлэсэн “Crew Dragon” сансрын хөлөг амжилттай газардсан байна.

Ийнхүү сансрын нисэгчид бус харин энгийн иргэдийг задгай сансарт аялуулсан анхны аялал амжилттай болсныг тус компанийн талаас мэдээллээ. “Crew Dragon” сансрын хөлөг Флорид мужийн эргийн бүсэд Атлантын далайд газардсан байна. Тэдгээр аялагчид задгай сансарт дэлхийгээс 590 км-ийн өндөрт гарсан юм. Харин дэлхийн тойрог замд орших олон улсын сансрын станц дэлхийгээс 420 км-ийн өндөрт оршдог юм. Тэд сансарт 3 өдөр аялах хугацаандаа шинжлэх ухааны судалгааны ажлыг явуулсан аж.

Сансрын хөлгийн багийн бүрэлдэхүүнд Мемфисийн хүүхдийн эмнэлгийн залуухан эмч Хейли Арсено, Геологийн профессор Сайен Проктор, Локхийд Мартин корпорацын сансар судлалын ажилтан Кристофер Семброски болон Америкийн тэрбумтан Жаред Айзекмэн нар багтжээ.

Тэрбумтан Жаред Айзекмэн нь 4 хүний сансрын аяллын зардлыг дангаараа даасан гэж мэдээлж байгаа юм.

Categories
булангууд мэдээ цаг-үе шинжлэх-ухаан-технологи

Ханзат хотын туурь

Хэнтий аймгийн Баян-Овоо сумын нутагт “Ханзат” хэмээх нэгэн хотын туурь бий.
Нэрт археологич Х.Пэрлээ абугайн “Монгол ард улсын эрт, дунд үеийн хот суурины товчоон” зохиолын он цаг нь тодорхойгүй дурсгалын хэсэгт “Ханзат. Хэрлэн голд Батхаан уулнаас баруунтай Улаанбаатар, Чойбалсангийн замын урд талд бий. Тойрсон шороон хэрэм байсан ором байна. Хэрэмний голд том том засмал боржин баганын ивүүр олон байна. Өнгийн паалантай чимэглэл бүхий барилга байжээ” (Пэрлээ, 2012: 242) хэмээн анх тэмдэглэсэн байна. Харин малтлага судалгааны ажил хийгээгүй ба холбогдох он цагийг дурдаагүй ажээ.
“Ханзат хот”-ын туурьд Монгол-Японы хамтарсан “Шинэ зуун” төслийн баг 2017, 2018, 2019 онуудад малтлага судалгааг явуулсан байдаг.
Уг дурсгал нь 220 х 160 м шороон хэрэмний дотор жижиг хэмжээтэй давхар хэрэмтэй, түүний дотор талд том жижиг дөрвөн барилгын нуранги шороон овгор бүхий дурсгал юм. Эдгээрээс хэрэмний хойд, гол хэсэгт байрлах хэд хэдэн баганын суурь чулуу ил гарсан, томоохон барилгын тууриар “Ханзат хот” хэмээн нэрлэж ирсэн байна. Гадна хэрэм нь зүүн болон баруун, хойд талдаа гарах хаалгатай байсан ор мэдэгдэх ба харин урд талын хэсэг голын усанд автаж эвдэрчээ.
Ханзат хотын туурь нь хойд болон урд талдаа гарах хаалга бүхий ором мэдэгдсэн бөгөөд модон баганатай байжээ. Бид 2018 онд хойд талдаа 10 ш, баруун талд 7 ш баганын суурь чулуу илрүүлсэн бол энэ 2019оны малтлага судалгаагаар шинээр 20 ш баганын суурь чулуу илрүүлсэн билээ. Ингэснээр нийт 36 ш суурь чулуу ил болж, хотын туурь нь нийт 42-46 ш баганатай байсан болов уу хэмээн таамаглаж байна.
Судалгааны үр дүнд тус барилгыг барихдаа 1 чи нь 31.6 см хэмжээсээр тооцон барьсан гэж үзэж буй бөгөөд энэ нь Алтан улсын үед ашиглаж байсан хэмжээс юм. Монголын эзэнт гүрний үеийн дурсгалаас Өгэдэй хааны үеийн барилгын туурь ийм хэмжээсээр хэмжиж барьдаг байсныг тогтоосон билээ.
Энэ хэмжээсээр үзэхэд “Ханзат”-ын барилгын гадна талын хэмжээ зүүн болон баруун тал нь 700 чи, хойд болон урд тал нь 500 чи хэмжээтэй баригдсан байна
Бид 2018 онд 7 ш дээжинд он цаг тогтоох шинжилгээ хийсэн бөгөөд эхний гурван дээж XI зууны эхэн үеэс XII зууны дунд хагаст хамаарахаар гарсан хэдий ч зөвхөн модны нүүрсэнд хийсэн шинжилгээ учраас дахин нягтлах шаардлагатай байв. Иймээс 2019 оны малтлагаар барилгын шалны хэсгээс илэрсэн малын ясны дээжинд он цаг тогтоох судалгаа хийлгэхэд 1260 -1280-аад онд хамаарахаар гарсан нь илүү бодитой хэмээн үзэж байна.
1237 онд баригдсан хэмээн үздэг Өгэдэй хааны “Гэгээ цагаан орд” буюу Дойтын балгасын барилгын хэмжээ нь 130 чи байдаг. Энэ нь “Ханзат”-ын туурьтай хэмжээний хувьд ойролцоо байгаа юм. “Ханзат” нь хаан эсвэл хан хүүгийн зиндааны дээд язгууртны ордон байсан хэмээн урьдчилсан байдлаар үзэж болохоор байна. Малтлагын явцад зөвхөн хаад язгууртны орд өргөөний хийц чимэглэлд хэрэглэгддэг байсан өнгөлгөөтэй, дээврийн нөмрөг, тосгуур болон луун хээтэй нүүр ваарын томоохон хэсгүүд олноор гарсан юм. Малтлага судалгааг үргэлжлүүлж, бүтэц, зохион байгуулалт, он цагийн хамаарлыг улам бататган, орд өргөөний “эзэн”-ийг Монголын дундад зууны үеийн түүхэн үйл хэргийн учир холбоонд үндэслэн, сурвалжийн мэдээ баримтаар тогтоох нь ойрын зорилт болж байна.

May be an image of text that says 'A 50m contour 10cm'

May be an image of text that says 'B 8 10m contour 10cm'

May be an image of sculpture

No photo description available.No photo description available.

No photo description available.

Эх сурвалж: ШУА-ын Археологийн хүрээлэн

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Умард Солонгос алсын тусгалтай далавчит пуужин туршлаа

БНАСАУ алсын тусгалтай далавчит пуужин туршсан талаар Солонгосын мэдээллийн төв агентлаг дамжууллаа.

Бямба, ням гаригт болсон пуужингийн туршилтад тус улсын өндөр албан тушаалтнууд оролцож, 1500 км зайг туулсан пуужин байгаа амжилттай устган, Умард Солонгосын усан хилийн дотор унасан гэж төрийн мэдээлэлд дурджээ.

АНУ-д төвтэй Карнеги сангийн ахлах судлаач Анкит Панда “Энэ туршилт Умард Солонгос стратегийн далавчит пуужинтай болсныг гэрчилж байна” хэмээн Ройтерс агентлагт ярьжээ.

БНАСАУ далавчит пуужингаар тээвэрлэх бага оврын цэнэгт хошуу бүтээхэд шаардлагатай технологийг эзэмшсэн эсэх нь тодорхойгүй байгаа ч энэ оны эхээр удирдагч Ким Жон Ун жижиг бөмбөг бүтээх нь дээд зорилт хэмээн мэдэгдэж байсан юм.

Өмнөд Солонгосын зүгээс пуужингийн туршилтын талаар байр сууриа илэрхийлээгүй байгаа ч даваа гарагт АНУ -тай хамтран нарийвчилсан дүн шинжилгээ хийж байгаа гэж мэдэгджээ.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Бөх мөрөнгийн хүн чулуу

Уйгарын үед холбогдох хүн чулуун хөшөө.
Увс аймгийн Бөхмөрөн сумын төвийн сургуулийн хашаанд хоёр ширхэг хүн чулуун хөшөө байдаг бөгөөд Байшинтын 1, 2-р хүн чулуу хэмээх нэрээр эрдэм шинжилгээний судалгаанд оржээ.
Байшинтын 1-р хүн чулуу хэмээх том хэмжээтэй хүн чулууг хүрэн шаргал боржин чулуугаар урлан бүтээжээ. Нүдний аньсагыг гарган түүнийг тойруулан 2 см өргөн хонхойлгон үйлджээ. Хамрын хянгыг хоёр нүдний дундуур сахал хүртэл доош аажмаар өргөссөн зураасаар дүрсэлсэн. Энэхүү сийлмэл зураас нь хоёр нүдний дээд талаар хоёр тийш үргэлжлэн хөмсөгт хүрнэ. Түүний дээд талаар дан зураасаар нүүр болон үсний заагийг нилээд бодитой дүрсэлсэн бөгөөд мөн үсний самналт болон хагалалтыг зураасаар гаргажээ. Сахлыг нилээд бодитойгоор том жирвэгэр дүрслэн, түүний доор амыг нэг зураасаар харуулжээ. Уг хүн чулууны чихийг цагариган ээмэгтэй дүрсэлжээ. Чихний дээд талаар үсний хойш үргэлжилсэн хэсгийг зураасаар үргэлжлүүлж толгойн ар талд нэгтгэн боосноор дүрсэлсэн байна.

No description available.

Цээжний өмнө хоёр гараар бутан сав барьсан ба түүний доод талаар 4 унжлагатай бүстэй. Зүүн ташаанд 3 хос, баруун ташаанд нэг, түүний хажууд 3 талт цэцэг маягтай унжлага нэг, баруун хажууд нь нэг дөрвөлжин хэлбэрийн унжлагатай. Хүн чулууны баруун доод талд 25 см өндөр, 30 см өргөн эмтэрчээ. Мөн олон жилийн хур бороо, цасны нөлөөгөөр дээд хэсгээсээ бутарсан байна. Хүн чулууны хөмсөгнөөс дээшхи хэсгийн үсийг бодитой, зураасаар толгойн орой дээрх хэсгийг дүрслээд ар талыг дутуу орхисон. Үсний дээд талд магнайн голоос хоёр тийш дан зураас татан толгой дээрх малгай (алчуур)-ыг дүрсэлсэн бололтой.
Ийм хийцтэй хүн чулууд Тувагийн Уюк-Аржан, Хэмцэг, Шагонар голын зүүн биеэс олдсон байдаг. Хамрах он цагийн хувьд VIII-IX зууны үед Монгол улсын Орхон голын хөндийгөөр төвлөрч төр улсаа байгуулж байсан эртний Уйгур улсын үед хамрах бөгөөд тэдний дунд чулуун урлал эрчимтэй хөгжиж байсныг нотлох баримтууд одоо Монгол улсын эртний нийслэл хот болох Хархориноос хойш байрлах Уйгурын нийслэл байсан Хар балгасын түрэг, согд, нангиад бичээст хөшөөнөөс тодорхой ажиглагдана.

Эх сурвалж: ШУА-ын Археологийн хүрээлэн