Category: булангууд

Сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд хиймэл оюунтай хамаарал бүхий Квант тооцоолол, Үлэмж өгөгдөл (Big Data), Юмсын интернет (IoT-Internet of things), Жижигрүүлэх технологи (miniaturisation), Өөрийгөө удирдах систем (robotics and autonomy) зэрэг технологиуд таамаглаж байснаас хурдтай хөгжиж шинэ шатанд гарч байна. Жишээлбэл: 2014 онд го даамны хамгийн сайн хиймэл оюуныг зохион бүтээсэн экспертүүд 10 жилийн дараа гэхэд компьютер хүнийг хождог болно гэж таамаглаж байв. Гэтэл түүнээс ердөө нэг жилийн дараа буюу 2015 онд Гүүглийн Deep Mind хиймэл оюун, Европын Го даамын аварга Ван Хуйг 5:0 харьцаагаар хожжээ. Хиймэл оюуны энэхүү үсрэнгүй хөгжилд хүргэсэн дараах гол шалтгаануудыг нэрлэж болох юм. Үүнд:

1. Компьютерийн тооцооллын хурд огцом өсч байна.
2. Мэдээллийн баазын хэмжээ хурдтай өсч байна.
3. Машин суралцах арга ажиллагаа, алгоритмын хэрэгжүүлэлт шинэ шатанд гарч байна. Ялангуяа гүн мэдрэлийн сүлжээ (deep neural system)-ний салбарт энэ дэвшил улам бүр мэдрэгдэж байна.
4. ХУ-нд хийж буй хөрөнгө оруулалт огцом нэмэгдсэн.

Дэлхийн 2-р дайнаас хойш өөрийгөө бүрэн удирддаггүй системүүд цэргийн салбарт хэрэглэгдэж ирсэн бол өнөөдөр хиймэл оюуны хөгжил цэргийн салбарын технологийг үндсээр нь хувиргаж, хүчний тэнцвэрийг ч өөрчлөх боломж олгож байна. АНУ ба БНХАУ-ын хоорондын геополитикийн өрсөлдөөнд хиймэл оюуныг хөгжүүлэх уралдаан маргаангүй нөлөөлөх боллоо.

Дэлхийн тэргүүлэгч гүрнүүдийн удирдагчид хиймэл оюун нь ҮАБ-ын нэн чухал бүрэлдэхүүн болж буй энэхүү өөрчлөлтийг соргогоор анзаарч эхэллээ.

АНУ-ын БХЯ 2016 онд “Хиймэл оюуны судалгаа хөгжүүлэлтийн стратеги төлөвлөгөө” баталж, хиймэл оюуныг АНУ-ын цэргийн салбар дахь манлайллыг хадгалах нэг хэрэгсэл гэж үзсэн байна. АНУ-ын БХЯ мөн Пентагон Цахиурын хөндий хоорондын нягт хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх үүрэг бүхий Батлан хамгаалахын инновацийн төвийг байгуулав. Үүнтэй зэрэгцээд шинжлэх ухаан технологийн тэргүүлэх орон болох эрмэлзлэлтэйгээр БНХАУ, АНУ-ын шинжлэх ухаан технологийн инновацийн хөтөлбөр болох DARPA-ын хятад хувилбар болох Хиймэл оюуны үндэсний хөтөлбөрийг баталсан байна. ОХУ 2025 он гэхэд цэргийн төсвийн 30 хувийг робот зэвсэгт зарцуулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Ерөнхийд нь дүгнэхэд томоохон улс гүрнүүдийн үндэсний хэмжээний зорилт, санаачлага нь хиймэл оюуны хувирч буй боломж (цэргийн техникийн хувьсгал ч гэж хэлж болно)-ийг ашиглан үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад чиглэгдэж байна.

Хиймэл оюуныг цэргийн салбарт өргөнөөр ашиглах болсон нь хүчирхэг гүрнүүдийн стратегийн өрсөлдөөнийг ихэсгэж тогтворгүй байдлын гол эх сурвалж болж байна. Үүнийг батлах зорилгоор хоорондоо холбоо бүхий дараах гурван аргументийг авч үзье. Үүнд:

1. Хиймэл оюун өнөөгийн хөгжлийн шатандаа дангаараа кибер орон зай, өөрийгөө удирддаг систем болон робот, удирдлагатай пуужин зэрэг өндөр технологийн зэвсгийн үйлдвэрлэлийг идэвхжүүлэх, хурдасгах стратегийн нөлөө үзүүлэх гол эх сурвалж болж байна.
2. Давхар хэрэглээ бүхий хйимэл оюуны технологийн тархалтын тодорхой бус байдал, эрсдэл нь олон улсын аюулгүй байдлыг сулруулах дараах нөхцөлийг үүсгэж байна. Үүнд:
   1. одоо байгаа аюулыг улам хурцатгах
   2. эдгээр аюул заналын мөн чанар, шинж чанарыг өөрчлөх
   3. санамсаргүй, аюултай шинэ аюул занал үүсгэх
3. Хиймэл оюуны технологийг дэлхийн хүчирхэг гүрнүүдийн (ялангуяа АНУ, Хятад) Батлан хамгаалахын салбарт хөгжөөд ирвэл стратегийн өрсөлдөөн, үл итгэх байдлыг нэмэгдүүлэх нэмэлт хөшүүргийг бий болгох бөгөөд энэ нь олон улсын аюулгүй байдалд хүчтэй нөлөөлөх болно.

Стратегийн тогвортой байдалд кибер орон зай хэрхэн нөлөөлж буй талаарх судалгааны ажлууд ихээр байдаг бол хиймэл оюуныг ирээдүйн дайнд ашиглах боломжийн талаар тийм ч их судалгаа байдаггүй. Сүүлийн жилүүдэд хууль эрх зүйн, ёс зүйн, хэм хэмжээний, эдийн засгийн, техникийн гэх мэт “хиймэл оюуны асуудлуудтай” холбоотой олон улсын харилцааны судалгаа улам бүр нэмэгдэж, олон талын маргаан дагуулж байна.

ХИЙМЭЛ ОЮУН олон улсын аюулгүй байдалд нөлөөлөх нь

Цэргийн чадварыг өргөн хүрээгээр идэвхжүүлэгч, хүчирхэг болгогч гэдэг утгаараа Хиймэл оюун нь цэргийн зэвсэг гэхээсээ илүү цахилгаан эрчим хүч, радио, радиолокацын систем, C4ISR систем зэрэгтэй илүү төстэй. Шинэ, хүчтэй ангиллын технологийн хувьд хиймэл оюун нь цэргийн технологийн төлөв байдлыг өөрчлөх, эргэн харахад урьдчилан таамаглах аргагүй, маш тогтворгүй, стратегийн нөлөө үзүүлэх боломжтой. Хэдийгээр хиймэл оюунд тулгуурласан зэвсэг, систем нь дайны талбарт хүнээс илүү шийдвэр гаргах хараахан болоогүй ч, хиймэл оюун ашигласан цэрэг нь дайны талбарт, зөвхөн хүний шийдвэрээс хамааралтай цэргээс илүү үр ашигтай байх нь ойлгомжтой. Тухайлбал, алсын зайн мэдрэгч, нөхцөл байдлын ойлголт, тулааны талбайн маневр зэрэгт хиймэл оюуны технологиудыг ашигласнаар бусдаас илүү, давуу болно.

Стратегийн түвшний шийдвэр гаргах үед хиймэл оюунд суурилсан удирдлага-хяналтын систем нь хүнээс хамааралтай

шийдвэр гаргалтын ихэнхи алдааг зассан байна. АНУ-ын Тагнуулын нийгэмлэг жишээлбэл, “хүний хүчин зүйлийн дарамт”-ыг бууруулах, цэргийн тагнуулын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, цэрэг дайны шийдвэр гаргалтыг сайжруулах, ҮАБ-ын шинэ аюул занал, шинэ халдлагын чиглэлээр олон нийтэд нээлттэй судалгааны ажлууд хийхээр хөөцөлдөж байна.

Хиймэл оюунд суурилсан технологийн аюулгүй байдлын шинэ заналхийллийг үндсэнд нь 3 төрөл болгон авч үздэг. Үүнд:

1. Тоон аюулгүй байдал (жад-фишинг, яриа синтез, дүр эсгэх, автомат хакердах, мэдээллийг хордуулах г.м)
2. Биет аюулгүй байдал (дайралтын үеийн микро дрон г.м)
3. Улс төрийн аюулгүй байдал (тандалт – ажиглалт, хууран мэхлэлт, албадлага г.м)

РОБОТ ба бөөн технологи (swarming technology[1])

Өөрийгөө удирддаг зэвсэг, робот нь дарь, цөмийн зэвсгийн адил үнэлэгдэж “дайны гурав дахь хувьсгал” эсвэл “аж үйлдвэрийн 4 дүгээр хувьсгал” хэмээн нэрлэгдэж байна. Зарим судлаачдын баталж буйгаар хиймэл оюуныг хэрэгжүүлж эхлэх эргэлтийн цэг дээр иржээ. Тэдний нотолж буйгаар хууль эрх зүйн болон ёс зүйн хувьд боломжтой эсэхийг үл харгалзан бие даасан, зэвсэглэсэн, нисгэгчгүй агаарын тээврийн хэрэгсэл (autonomous armed-unmanned aerial vehicles)-ийг хэдхэн жилийн дараа байлдааны талбарт харах болох нь. Энэ нь өөрийгөө удирддаг энэхүү системийн өвөрмөц шинж чанарууд батлан хамгаалах, аюулгүй байдлын төлөвлөгөө боловсруулагчдыг өнөөгийн арга барилаа дахин нягтлахыг удахгүй шаардаж эхэлнэ гэсэн үг.

АНУ-ын Үндэсний Тагнуулын газрын захирал Даниел Коутс энэ чиг хандлагын стратегийн чадавхийг онцолж хэлэхдээ, хиймэл оюуны дэвшил нь “дайснууд, ялангуяа Хятад, Оросын хувьд шинэ цэргийн хүчин чадлыг бий болгоно” гэж мэдэгдэв. Эдгээр өөрийгөө удирддаг системүүд нь онолын хувьд харааны мэдрэмж, хэл яриа, нүүр царайг таних зэрэг олон төрлийн (агаар, газар, далайн) үйл ажиллагааг гүйцэтгэх шийдвэр гаргах хэрэгслийг багтаасан, хүний оролцоо, хяналтаас хараат бус хиймэл оюуны технологийг агуулдаг. Гэхдээ яг өнөөдрийн байдлаар хүний оролцоогүйгээр байг сонгоод устгаж чадах хэдхэн зэвсгийн систем л байна.

Тухайлбал, Хүлээж халдлага үйлдэгч зэвсэг (LAM[2]) нь дайсны радарын систем, хөлөг онгоц, танк гэх мэт байг байж болох газар нь хүлээж байгаад урьдчилан программчилсан шалгуур үзүүлэлтүүд дээр үндэслэн, мэдрэгч нь дайсны агаараас хамгаалах радарыг олж илрүүлмэгц байгаа устгадаг. LAM нь ирж буй сумыг хүн оператороос илүү хурдан буудахын тулд хиймэл оюуны технологийг ашигладаг бөгөөд илүү урт хугацаанд нисэх боломжтой байдаг.

Израилийн Harop (Harpy II ч гэж нэрлэдэг) радарын эсрэг LAM систем нь 6 цагийн турш нисэх чадвартай, хүний удирдлагагүйгээр шумбаж бөмбөг хаях боломжтой, тулалдааны талбарт хүний амь эрсдэлд оруулдаггүй цор ганц систем болоод байна. Мөн Хятад, Энэтхэг, Герман, Өмнөд Солонгос, Орос, Англи зэрэг улс орнууд бүтэн өөрийгөө удирддаг зэвсгийн системийг хэрэглэхэд бэлэн болоод байна. Тухайлбал ОХУ Уран-9, Вехар зэрэг алсаас удирддаг танкийг нэвтрүүлсэн бол, БНХАУ хиймэл дагуулаар дамжуулан дроноос удирддаг пуужинг 2016 онд анх удаа туршсан байна.

Тагнуулын чиглэлээр болон цэргийн цохилт өгөх зэрэг төрөл бүрийн даалгаварт илүү ухаалаг, хиймэл оюунаар өргөжүүлсэн, хүний оролцоогүй зэвсгийн системүүд ойрын жилүүдэд батлан хамгаалахын салбарт нэвтэрч эхлэх нь тодорхой болоод байна. Том оврын хүний удирдлагагүй усан доогуурх тээврийн хэрэгсэл (UUV-Unmanned Underwater Vehicle) нь хямд өртөгтэй пуужингийн платформ болох боломжтой болно. Ухаалаг, Хиймэл оюунаар өргөжүүлсэн, хүний оролцоогүй зэвсгийн системийг ашиглаж болох тодорхой ажиллагааг тоочвол: мина цэвэрлэгээ ба минажүүлэх ажиллагаа; далай доорхи шумбагч онгоцны эсрэг мэдрэгчийн сүлжээнээс мэдээлэл цуглуулах, тараах; дуу авианы идэвхтэй локатор; тагнуул, тандалт, эрэн сурвалжлах; цахим дайн; пуужинг шумбагч онгоцонд эргүүлэн байршуулах; терроризм, хил хамгаалалт гэх мэт байлдааны бус ажиллагаа; хэт холд чиглэсэн пуужинг удирдлагаар дэмжих гэх мэт.

Нарийн төвөгтэй мэдрэлийн сүлжээнд холбогдсон, Хятадын агаарын болон далайн дронууд, жишээлбэл, Өмнөд Хятадын тэнгисийг бүхэлд нь хянаж байгаа нь АНУ-ын ирээдүйн тэнгисийн навигацын үйл ажиллагаанд саад учруулж болзошгүй юм. 2018 оны эхээр Хятад улс Өмнөд Хятадын тэнгисийг дайны болон энхийн цагийн үед хянахад зориулан нисгэгчгүй нисэх онгоцны дэлхийн хамгийн том туршилтын полигоныг барьж эхлэв.

Хиймэл оюуны технологи нь онолын хувьд өөрийгөө удирддаг нисгэгчгүй нисэх төхөөрөмжид ганцаарчилсан нисгэгчтэй онгоцтой харьцуулбал хамаагүй илүү олон төрлийн даалгаврыг биелүүлэх боломж олгодог. Тухайлбал, тулалдаж буй агаарын орон зайд амьдрах чадвараар илүү байхаас гадна эдгээр дэвшилтэд технологийг хэрэглэж байгаа улс орнуудад хэрэглээгүйгээсээ давуу байдал олгох болно. Үүний үр дүнд нь дайснуудын хямд өртөгтэй, түрэмгий, бие даасан довтолгооноос зөвхөн ижилхэн хурд, бие даасан байдалтай, ухаалаг системүүд л хамгаалж чадна.

Цахим дайнд хиймэл оюуны технологийг ашиглан цэргийн GPS эсвэл харилцаа холбооны хиймэл дагуулын дохионд дайснууд хөндлөнгөөс оролцохоос сэргийлж чадна. Жишээлбэл, жижиг, хөдөлгөөнт цахилгаан соронзон долгион сарниулагчийг дайсны довтолгооны мэдрэгч, харилцаа холбоонд нөлөөлөхөд ашиглаж болох бөгөөд энэ нь кибер халдлагатай хамтарч дайсны хамгаалалтыг төөрөлдүүлж, даван туулахад ашиглагддаг. Оросын арми Сири болон Зүүн Украины байлдааны бүсэд GPS-ээр удирддаг нисгэгчгүй агаарын тээврийн хэрэгслийн ажиллагааг тасалдуулах ажиллагаагаа баттай байлгахын тулд долгион сарниулагчдыг байрлуулсан гэж мэдэгдэж байсан.

Эцэст нь хэлэхэд дэлхийн томоохон гүрнүүд аж үйлдвэрийн 4 дүгээр хувьсгалын дэвшилтэт технологиудыг цэрэг, батлан хамгаалах, аюулгүй байдлын салбарт хэрэглээд эхэлсэн төдийгүй энэ чиглэлд давуу байдал олж авах өрсөлдөөнд хэдийн оржээ. Ирээдүйн дайн цэрэггүй болох нь тодорхой. Өвч зэвсэглэсэн, өөрийгөө бүрэн удирдаж, бусадтайгаа холбогдсон, жолоочгүй дрон, танк, нисэх онгоц, усан онгоцны тулаан болно. Хэдийн үйлдвэрлэгдсэн зэвсгийг өөрийгөө удирддаг, бусадтай холбогддог болгоход нүсэр дэд бүтэц бүхий том үйлдвэр шаардлагагүй. Манай улсын хувьд ойрын ирээдүйд байлдааны усан онгоц, нисэх онгоц, танк үйлдвэрлэхгүй нь ойлгомжтой. Гэхдээ бидэнд цэрэг, батлан хамгаалахын үйлдвэрлэлийн салбарт амжилт олох боломжийг өнөөгийн технологийн хувьсгал олгож байгааг алдаж боломгүй. Учир нь аж үйлдвэрийн 4 дүгээр хувьсгалын технологиуд улс гүрнүүдийг, аж ахуйн нэгжүүдийг нэг гараанаас эхлэх боломжийг олгож байна. Монголын нэр бүхий компани блокчэйн технологиор дэлхийд тэргүүлэх байр суурьтай, амжилттай ажиллаж байна. Энэ боломжийг алдахгүйн тулд бид дараах ажлуудыг хийх шаардлагатай байна. Үүнд:

• Батлан хамгаалах эрдэм шинжилгээний хүрээлэн болон бусад технологийн сургуулиуд, аж ахуйн нэгжийн хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх, хамтарсан төслүүд хэрэгжүүлэх;
• Бидэнд байгаа дэлхийн хэмжээний мэдээллийн технологийн инженерүүдийг дээрх төслүүдэд татан оролцуулах;
• Төрөөс дээрх чиглэлийн судалгаа, эрдэм шинжилгээний төсвийг нэмэгдүүлэх зэрэг болно.

Монголын армийн хүчирхэг танкуудын нэг нь Т-72 юм. Одоогоор дэлхийн 40 орчим улс, тэр дунд ОХУ-ын хуурай замын хүчинд идэвхтэй үүрэг гүйцэтгэж буй Т-72 танкийг 1971 оноос үйлдвэрлэж эхэлсэн гэдэг. Уг танкийг өмнөх үеийн танкнаас илүү хүчирхэг 125 мм-ийн их буу, илүү сайн хөдөлгүүртэй хийгдсэн аж. Т-72 танкийг хэд хэдэн дайн тулаанд ашиглаж байснаас 1982 оны Ливаны иргэний дайны үеэр гарсан Сири-Израилийн зэвсэгт мөргөлөөнд хамгийн бага хохирол амсаж, Израилийн М-60 танкийн эсрэг амжилттай тулалдсан гавьяа нь илүүтэй дуурсагддаг. ЗХУ-д үйлдвэрлэсэн өмнөх үеийн Т-72 танкны нэг дутагдал нь РПГ болон бусад төрлийн танк эсэргүүцэгч жижиг пуужинд эмзэг байв. Энэ нь танкны сум, галт хэрэгсэл нь тусгаарласан тасалгаанд бус, харин цамхагт багийн хүмүүстэй нэг дор байх тул сум буюу пуужин онож, хуягийг нэвтлэх үед галт хэрэгсэл тэсэрч, багийнхан нь амь үрэгдэх магадлал ихтэй байжээ. Харин дараагийн үеийн танкуудад энэ алдааг зохих хэмжээнд засч залруулсан байдаг аж.

МОНГОЛЫН ТЭНГЭРТ САХИЛГА БАТ САХИУЛАХ МИГ-29 СӨНӨӨГЧ

Монгол Улсын нисэх хүчин МиГ-29 загварын хоёр ширхэг сөнөөгч онгоцоор бүл нэмсэн билээ. Уг сөнөөгч нэг удаагийн нислэгээр 2400 км/цаг хурдтайгаар 1430 зайг туулах чадвартай. Зэвсэглэлдээ 30 мм пулемёттой, дөрвөн тонн жинтэй төрөл бүрийн бөмбөг, пуужин тээвэрлэх чадалтай юм. Энхийн цагт уг онгоцоор агаарын хилээ хамгаалах, манай улсын дээгүүр дамжин өнгөрч буй онгоцуудад агаарын сахилга бат сахиулах, шаардлагатай тохиолдолд устгах, албадан буулт хийлгэхэд ашиглах боломжтой. Олон төрлийн зориулалттай дөрөв дэх үеийн тийрэлтэт сөнөөгч онгоцыг 1970 онд зохион бүтээж, 1983 оноос нисэх хүчинд ашиглаж эхэлжээ. Бат бөх явах эд анги, өндөр зэвсэглэл бүхий МиГ-29 сөнөөгч нь хүчирхэг гүрнүүдийн зэвсэгт хүчнийх нь бахархал болсон F-15 ба F-16 сөнөөгчийг сөрөн зогсох чадвартай юм.

Зэвсэглэл

1 x 30 мм ГШ-30-1 их буу, 150 ш сумтай

4хКАБ-500 Онилгоотой агаарын бөмбөг:

4хХ-31 (Хөлөг онгоц, радиолокатор устгах пуужин)

8хР-73 (Ойрын зайн пуужин)

4хХ-35 (Хөлөг онгоц устгах пуужин)

4хХ-29т (Агаар-газар ангилалын өндөр цэцтэй пуужин)

6хРВВ-АЕ (Дунд зайн пуужин)

ДЭЛХИЙД ХАМГИЙН ИХ ТАРХСАН МИ-24 БАЙЛДААНЫ НИСДЭГ ТЭРЭГ

Манай улсын агаарын хүчинд хамгийн үнэнч зүтгэж байгаа байлдааны нисдэг тэрэг бол Миль Ми-24 юм. 1972 оноос хойш дэлхийн 30 гаруй улсад ашиглагдаж байна. Манай улсын хувьд анх 1984 оны ЗХУ, БНМАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр 24 ширхэгийг хүлээн авахаар тохиролцсоноос талыг нь авч одоо хүртэл ашигласаар байгаа юм. Ми-24 нь Америкийн “АН-64 APACHE”-ын дараах дэлхийд хамгийн өргөн тархсан цохилтын вертолёт юм. Афганистаны дайны жилүүд, Чеченьд цэргийн ажиллагаа явуулж байх үед, мөн бүс нутгийн олон мөргөлдөөнд идэвхтэй ашиглагдаж байсан хал үзсэн байлдааны нисдэг тэрэг билээ.

Зэвсэглэл

Ажиглалтын онилгооны “Радуга-Ш” систем

Дулааны хараатай онилгооны Зарево дэд систем

ЯкБ-12.7 пулемёт. Сумны нөөц 1470 ширхэг.

ГШ-30К их буу. Сумны нөөц 250 ширхэг.

УБ-32А-24 блок дэх удирдлагагүй пуужин. Тусгал 2000 метр.

Б-8820А блок дэх удирдлагагүй пуужин. Тусгал 400-4500 метр.

Б-13Л1 блок дэх удирдлагагүй пуужин. Тусгал 1100-4000 метр.

Танк эсэргүүцэгч пуужингийн 9М120 Атака-В цогцолбор. Тусгал 400-6000 метр.

Танк эсэргүүцэгч пуужингийн 9М114К Штурм-8 цогцолбор. Тусгал 5000 метр.

ОДАБ-500, ОДАБ-250, РБК-500 гэсэн гурван төрлийн агаарын бөмбөгтэй.

ДЭЛХИЙН ХАМГИЙН НАЙДВАРТАЙ АВТОМАТ АКМ

Калашниковын бүтээл АКМ бууг мэдэхгүй хүн байхгүй. Цэргийн албанд явсан хүн бүр барьж үзэж, буудаж байсан. Дэлхийд хамгийн их тархсан зэвсэг гэдгээр Гиннесийн номонд орсон АКМ хамгийн найдвартай автомат юм. Өнөөдөр дэлхий даяар 100 сая орчим АКМ буу хэрэглэгдэж байгаа нь манай гаригийн насанд хүрсэн 60 хүн тутамд нэг АКМ байна гэсэн үг.Калашниковын автоматыг өнөөдөр дэлхийн 106 орны зэвсэгт хүчин, тусгай салаа хэрэглэж байна. Мэдээж Оросын зэвсэгт хүчин энэ бууг 60 жил тасралтгүй ашиглаж байгаа юм.Калашниковын автомат бууг хэд хэдэн улс орон өөрийнхөө сүлдэнд залсан байдаг.Намаг шаварт олон хоног хэвтсэн АКМ бууг шууд авч гал нээх боломжтой байдаг.

Г.БАТ

Т-72А ТАНКИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ

Хэмжээ	9.35м х 3.59м х 2.23м (урт, өргөн, өндөр)
Жин	41.5 тонн
Баг	4 хүн (командлагч, жолооч, их бууч, цэнэглэгч)
Хөдөлгүүр	В-12, 582 киловатт
Дээд хурд	42 км/ц
Туулах зай	490-700 км
Зэвсэглэл	125 мм-ийн 2А46М загварын их буу 1 ш
	12.7 мм-ийн НСВТ АА пулмёт 1 ш
	7.62 мм-ийн ПКТ хос пулмёт
Хуяг	Хуяг нэвтлэгч пуужин, сумнаас хамгаалсан композит хуягтай

Нобелийн шагналтнуудтай хийх Линдаугийн уулзалтад Монгол Улсаас ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, докторант Н.Жавзмаа оролцохоор сонгогджээ. Уулзалт нь ирэх 6 дугаар сарын 28-наас 7 дугаар сарын 3-ны өдрүүдэд ХБНГУ-ын Линдау хотод Салбар дундын судалгааны (Interdisciplinary) чиглэлээр зохион байгуулагдах бөгөөд 35 хүртэлх насны 650 шилдэг залуу судлаачид, оюутнууд болон хими, физик, анагаах ухаан-физиологи, утга зохиолын чиглэлээрх Нобелийн шагналт 70 эрдэмтэн оролцох юм байна.

Манай улсаас Линдаугийн уулзалтад жил бүр шилдэг залуу эрдэмтэн судлаач нар сонгогдон оролцдог уламжлалтай.

Cүүлийн жилүүдийн байдлаар:

• 2019 онд ШУА-ийн Физик, технологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, доктор Н.Жаргалан,
• 2018 онд АШУҮИС-ийн багш, анагаах ухааны доктор О.Зэсэмдорж, Б.Хонгорзул,
• 2017 онд МУИС-ийн багш, залуу судлаач Ж.Рагчаа,
• 2016 онд ШУА-ийн Физик, технологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Л.Сарантуяа,
• 2015 онд ШУА-ийн Тэргүүлэгчдийн газрын мэргэжилтэн Б.Отгонсувд нар сонгогдон оролцжээ.

Уулзалтын үеэр залуу судлаачид маань Нобелийн шагналтнуудын илтгэлүүдийг сонсон, тэдний туршлагуудаас суралцахын зэрэгцээ харилцан ярилцах, мөн өөрсдийн судалгааны дүнгээс Нобелийн шагналтнууд болон бусад оролцогчдод танилцуулан илтгэдэг юм.

Линдаугийн Нобелийн шагналтнуудтай хийх уулзалт нь 1951 оноос эхлэн зохион байгуулагдаж байгаа бөгөөд дэлхийн өнцөг булан бүрээс сонгогдон оролцож байгаа залуу судлаачдад Нобелийн шагналтнуудтай уулзан харилцаа тогтоох, тэднээс суралцах, туршлага солилцох зэрэг боломжуудыг олгодгоороо онцлогтой.

Tesla Motors, SpaceX, Solar City зэрэг хэд хэдэн дэвшилтэт компанийг үүсгэн байгуулагч, шинийг санаачлагч, зохион бүтээгч Элон Маск гэж сүрхий шар нөхрийн фенүүд Монголд ч цөөнгүй болжээ. Манай үеийн үлгэр домгийн баатар болсон энэ хүнийг шүтэх нь байг гэхэд дэмжихээс өөр яахав.
Теслагийн автомашинууд өндөр хүчин чадал, энергийн бага хэрэглээг нэг дор хослуулсан бүрэн цахилгаан хөдөлгүүрээс гадна автомат жолоодлогоороо сонирхол татдаг. Монголын замд яахыг мэдэхгүй ч, замын тэмдэг тэмдэглэгээ стандарт сайтай өндөр хөгжилтэй улсуудад бол өөрийгөө жолоодоод явчихдаг машин.
Сүүлийн үед Тесла автомат жолоодлого дээрээ ихээхэн анхаарал тавьж байгаа. Тэр ч зорилтынхоо дагуу автомашины удирдлагын компьютерээ шинэчилснээ саяхан олон нийтэд танилцуулжээ. Харин түүнийг нь үзэж сонирхсон япон эрдэмтэн гайхан биширч бараг соёлын шоконд орсон гэх сүртэй яриа технологийн сонин хэвлэл сайтуудаар гарсан байна.
Компьютерийн техник хангамжийн талаас нь харвал тэгтлээ ч сүр бадруулах харь гаригийн технологи ч бас биш л дээ. Жаахан аналитик байцгаая.

Энэ Теслагийн HW3 гээд байгаа жолоодлогын автомашины компьютер бол байдаг л нэг нягт ихтэйхэн PCB /Printed Circuit Board/.
Одоогийн өндөр хүчин чадалтай график картуудаас эхлээд супер компьютерийн нэгж кластер, янз бүрийн үүрэгтэй тооцооллын модуляр юнитууд иймэрхүү л юмнууд байдаг.

Техникийн үүднээсээ бол 2 ширхэг Тесла чип тус бүртээ 4, 4 ширхэг DDR4 санах ойн чиптэй холбогдоод PCB дээр суулгагдсан байгаа. PCB дээр мөн өөр бусад туслах жижиг чипүүд, транзистор конденсаторууд, коннектор, Сlock Generator гэх мэт үй олон элементүүд нягт суурилагдсан байна.

Санах ой нь Micron -ий үйлдвэрлэсэн Low Power DDR4.
Харин Tesla чип нь самсунгад үйлдвэрлэгдсэн. Ер нь чипийг энд тэнд үйлдвэрлэсэн гэхээсээ шарсан гэж яривал илүү зохимжтой. Учир нь ихэнх чипийг өөр газар бүтээж, өөр үйлдвэрт шардаг.
Tesla чип 2 ширхэг байгаа нь хүчин чадлыг өсгөх биш, нэг үүргийг давхар гүйцэтгэж найдваржилтыг өсгөх, алдаанаас сэргийлэх зорилготой юм байна.

Tesla чипний дотор график процессор GPU, төв процессор CPU, 2 ширхэг нейраль процессор NPU, бас бус ерөнхий үүргийн нэгжүүд байна.

График процессор нь nVidia -н GPU юм байна. Бидний мэдэхээр бол овоо хүчтэй GeForce болтой юм. Давтамж нь 1GHz юмуу даа.

Төв процессор нь АRM-72 архитектуртай, 12 цөмтэй, 2.2GHz давтамжтай CPU гэж байна.
Ер нь бол гар утасны л процессортой ижилхэн зүйл л дээ. Бидний барьж байгаа гар утасны үнэтэйгээс нь арай хүчтэй, дунд зэргээс нь 2 дахин, хямдавтараас нь 3 дахин хүчтэй гээд баримжаа авчихад болно.

Тэгээд хамгийн сонирхолтой нь NPU буюу нейрал процессор гэгч нэгж.
Тесла чипний литограф дээрээс харахад 2 ширхэг NPU нь чипний ихэнх хэсгийг эзэлж байна.
Энэ нь энгийн компьютерийн хэрэглээнд төдийлөн нэвтрээгүй, саяхнаас хөгжиж буй процессорын төрөл тул маш их кэйш санах ойтой гэхээс өөр тодорхой юм техникийн хувьд хэлж чадахгүй нь.
Ерөнхийдөө NPU гэдэг нь Machine Learning -н асар олон салаа үйлдлүүдийг өндөр бүтээмжтэйгээр гүйцэтгэхэд зориулагдсан процессорын архитектур юм.

За нэг иймэрхүү. Би хувьдаа тэр шоконд орсон япон эрдэмтэн биш боловч орчин үеийн бас л нэг өндөр нягтралтай, транзисторын тоо нь замбараагаа алдсан PCB төхөөрөмж байна гэж харлаа.
Харин асар их транзисторуудтай нүсэр нүсэр нэгжүүдийг нэг дор бөөгнүүлсэн хэр нь бүгд харьцангуй өндөр давтамжид ажиллаж байгаа нь асар их халалт үүсгэж, хөргөлтийн асуудалд маш их анхаарах хэрэгтэй болжээ гэж бодогдох юм.

М.ПҮРЭВ-ЭРДЭНЭ

Одон орончид нарны аймгийн гадна орших “K2-18b” хэмээх гариг дээр амьдрал оршин байх боломжтой гэсэн дүгнэлт хийжээ. Уг гариг нь дэлхийгээс 8.6 дахин их масстай, 2.6 дахин их радиустай байна. Нарны аймгаас гадна усан агаар мандалтай гариг илрүүлсэн анхны нээлт болсноос гадна, онолын хувьд нарны аймгаас гадна амьдрал оршин байх магадлалтай анхны гариг болоод байгаа аж.

Их Британид төвтэй брэнд үнэлгээ, стратеги зөвлөгөөний тэргүүлэгч БРЭНД ФАЙНАНС олон улсын байгууллагаас Huawei брэндийг анх удаа хамгийн үнэ цэнтэй топ 10 брэндийн нэгээр нэрлэснийг энэ даваа гарагт Huawei компани зарлав. Саяхан нийтлэгдсэн Brand Finance Global 500 2020 тайланд Huawei нь 65.084 тэрбум ам.долларын брэндийн үнэлэмжээр жагсаалтад байгаа Хятадын гурав дахь компани болж байгаа бөгөөд тус брэндийн үнэ цэн жил бүр 4.5 %-иар өсөж байгаа аж.

“Олон нийтийн магтаал маргаан дунд байнгын анхаарлын төвд байдаг Хятадын аварга компани хөгжин урагшилсаар байгаа ба 65.1 тэрбум ам.долларын брэндийн үнэлэмжээр анх удаа дэлхийн хамгийн үнэ цэнтэй топ 10 брэндийн жагсаалтад багтлаа” гэж Брэнд Файнанс тайландаа цохон тэмдэглэжээ.

Шилдэг 500 брэндийн 45.4 %-ийг бүрдүүлж буй 205 компани нь АНУ-ын компаниуд бөгөөд тэдний нийт брэндийн үнэлгээ 320.4 тэрбум ам.доллар болсноор эдийн засгийн хувьд хамгийн хүчирхэг улсаар тодорсон. Хятад улс удаалж тус жагсаалтын 18.9 %-ийгэзэлж байгаа тус улсын 70 компанийн нийт брэндийн үнэ цэн 133.4 тэрбум ам.доллар болсон байна.

Технологийн салбар нь хамгийн үнэ цэнтэй салбар хэвээрээ байгаа ба хамгийн үнэтэй 500 брэндийн 46 нь буюу 14% нь технологийн салбараас гаралтай. Тэдгээр технологийн салбарын компаниудын нийт үнэ цэн 986.5 тэрбум ам.доллароор үнэлэгдэж байна. Huawei нь Хятадын цорын ганц технологийн брэнд болж хамгийн үнэ цэнтэй топ 10 брэндийн жагсаалтад багтсан.

2019 онд Huawei компанийг 240 сая ширхэг ухаалаг гар утас үйлдвэрлэж, дэлхийн хоёр дахь том ухаалаг утас үйлдвэрлэгч гэсэн байр сууриа хадгална гэсэн таамаглалыг бодит болгож чадсан. Тус компани 44 сая гаруй ширхэг HUAWEI Mate цуврал, HUAWEI P цувралын утас борлуулсан бөгөөд энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад 50%-иар өссөн үзүүлэлт байсан. Чухал, дэвшилтэт технологийг амжилттай нэвтрүүлсний үр дүнд2019 оны 12 дугаар сарын байдлаар Huawei компанийн 5G ухаалаг гар утасны борлуулалт 6,9 сая ширхэгт хүрсэн.

Мөн онд Huawei компани нь тодорхой хэмжээгээр олонд танигдсан HiLink экосистемийн таблет, хувийн компьютер, IoT төхөөрөмж зэрэг олон төрлийн шинэ бүтээгдэхүүнийг нэвтрүүлж зах зээлд танилцуулсан.

Website: https://consumer.huawei.com/mn

Facebook: https://www.facebook.com/huaweimobilemn/

Instagram: https://www.instagram.com/huaweimobilemn