Category: булангууд

Казахстан улсад бөхөнгийн тоо толгой 2019 онтой харьцуулахад хоёр дахин өсчээ.

Хамгийн сүүлд 2019 онд агаараас тооллого хийхэд 334 000 тоологдож байсан бол сая хийсэн тооллогоор 842 000 тоологдсон байна. Тус улсад 2015 онд нууцлаг шалтгаанаар олон тооны бөхөн үхэж, тоо толгой нь огцом буурч байсан. Тодруулбал, ойролцоогоор 200 мянган бөхөн үхсэн нь тухайн үед байсан нийт сүргийн талаас илүүг эзэлж байсан юм.

Түүнээс хойш улсаас бөхөнг хамгаалах талаар олон ажил хийж, төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлсний үр дүн гарлаа гэж Казахстаны Экологийн яамнаас гаргасан мэдээлэлд дурджээ.

Ботаникийн цэцэрлэгт хүрээлэнгийн Ургамлын генофонд, интродукцийн лабораторийн эрдэм шинжилгээ-туршилт судалгааны талбайд Монгол орны байгалийн ургамлын 370 зүйл (нийт гуурст дээд ургамлын 12 хувь) үүнээс ховор, нэн ховор ургамал 95 (21.5 хувь) зүйлийн амьд цуглуулгыг бүрдүүлэн “ex situ” нөхцөлд тарималжуулсан хадгалалт хамгаалалтыг хийж байна.

Сансрын онол судлаач эрдэмтдийн хийсэн шинэ судалгааны үр дүнгээс харахад өтний нүх хэмээн нэрлэдэг орон зайн хонгил бодитоор оршин байдаг байх боломжтой хэдий ч түүгээр дамжин сансарт аялах нь боломжгүй бололтой.

Өтний нүхийг ашиглан сансарт асар хол замыг хормын дотор туулж буй үйл явдал шинжлэх ухааны уран сэтгэмжит олон ном, зохиол, кино бүтээлд гардаг билээ. Гэвч өтний нүх хэмээх зүйл бодит байлаа ч түүгээр аялах боломжгүй хэмээн эрдэмтэд үзэж байна.

Эрдэмтэд сүүлийн үед хийсэн судалгааны тайландаа “Өтний нүх үнэхээр оршдог, тэр байтугай бодож байснаас илүү түгээмэл байж магадгүй” хэмээн дурджээ.

Өтний нүхний тухай анхны таамаглалыг алдарт эрдэмтэн Алберт Эйнштейн, Натан Розен нар хар нүхний тухай таамаглал дэвшүүлэхдээ мэдэгдэж байв. Тэдний тооцооллын дагуу хар нүхний гадарга огторгуйн өөр нэг хэсэгтэй хонгилоор холбогддог байх боломжтой гэжээ.

Цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр дээрх онол улам гүн гүнзгий, өргөн дэлгэр судлагдсаар буй. Хамгийн сүүлд эрдэмтэд судалгааны үндсэн дээр “Өтний нүхийг хүн төрөлхтөн болон ойролцоо хэмжээтэй зүйл нэвтрэн гарах боломжгүй хэтэрхий жижиг бөгөөд аливаа бодис нэвтрэхэд хаагдаж болзошгүй хэтэрхий эмзэг зүйл хэмээн үзсэн байна. Түүнээс гадна өтний нүх судлаач Брайанна Градо Уайт тэргүүтэй эрдэмтдийн үзэж байгаагаар бичил хэмжээтэй өтний нүхийг квант физикийн аргаар бүтээх боломжтой аж

УУР АМЬСГАЛЫН
ӨӨРЧЛӨЛТ

Уншигч та байгалийн гамшгийн талаар хэр их мэдлэгтэй вэ?Агаарын
бохирдол, аюултай хог хаягдал, газар хөдлөлт, цунами, цөлжилт гэх мэтчилэн
тоолж болох ч бидний заримынх нь мэддэггүй, заримынх нь мэдсэн ч анзаардаггүй
нэг сэдэв бол уур амьсгалын өөрчлөлт. Үүний тодорхойлолтыг дурдвал:

Эх сурвалж: /Насан туршийн боловсрол үндэсний төвийн гарын авлага/ Яг юунаас болж бидний оршин тогтнолын үндэс болсон эх дэлхийн уур амьсгал өөрчлөгдөн, өдрөөс өдөрт дулаараад байна вэ?

Эх сурвалж: Байгаль орчин уур амьсгалын өөрчлөлтийн сангийн нэгжийн менежер Б.Чулуунхүү: Уур амьсгалын өөрчлөлт нь хүлэмжийн хийгээс үүсдэгийг эрдэмтэд нотолсон. Хүлэмжийн хий гэдэг нь дэлхий болон далай тэнгисээс цацарч буй дулааны энергийн ихэнхийг агаар мандал шингээн авах бөгөөд зарим хэсэг нь эргэж газрын гадарга руу буцаж ирснээс уур амьсгал дулаарахыг хэлдэг. Энгийнээр тайлбарлавал аж, үйлдвэржилт эрчимтэй хөгжиж ирснээс хойш дэлхий дулаарал эхэлсэн гэсэн үг. Учир нь хүний үйл ажиллагаанаас үүдсэн хүлэмжийн хийн ялгарлын 80 орчим хувийг малтмал түлшний шаталтын улмаас үүсдэг нүүрстөрөгчийн давхар исэл эзэлдэг бөгөөд хөдөө аж ахуйгаас үүсэх метан хий, хог хаягдал, ойн бүрхэвчийг устгах зэргээс мөн хүлэмжийн хий ялгардаг.

Гэхдээ хүлэмжийн хий гэдэг дэлхийд хэрэгцээ, шаардлагагүй зүйл биш юм. Яагаад гэвэл хүлэмжийн хий гэж огт байгаагүй, дэлхийн агаар мандалд хүний үйл ажиллагаанаас бий болсон хэрэг биш. Усны уур, нүүрсхүчлийн хий, озон, метан буюу намгийн хий азотын дутуу исэл зэргээс үүдсэн үндсэн хүлэмжийн хий угаасаа агаар мандалд байсан. Харин Монгол орны уур амьсгалын өөрчлөлтийн хувьд:

Манай орон нь газарзүйн байршил, эмзэг экосистем, байгаль цаг агаараас хараат эдийн засгийн тогтолцоо зэргээсээ хамааран уур амьсгалын өөрчлөлтөд нэн өртөмтгий.

Уур амьсгалын өөрчлөлт бидний амьдалд ямар сөрөг нөлөөлөл үзүүлдэг вэ?

“Байгаль орчин уур амьсгалын өөрчлөлтийн сангийн албан ёсны сайт”-д нийтлэгдсэн ” Бидний мэдэхгүй уур амьсгал” цуврал подкастын эхний дугаарт иргэдээс энэхүү сэдвийн талаар асуухад ихэнх нь уур амьсгалын өөрчлөлтийг багасгахад биднээс шалтгаалах зүйл байхгүй хэмээн хариулж байсан. Гэхдээ бидэнд энэ үзэгдлийг огт байхгүй болгож чадахгүй ч ядаж энэ хэвээр нь барихад өөрсдийн өчүүхэн хувь нэмрийг оруулж чадна.

Үүнээс гадна та бидний хийж чадах хамгийн энгийн бөгөөд уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицоход том түлхэц болох зүйл нь ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх. Энэхүү байгалийн гамшиг нь зөвхөн Монгол улсын асуудал биш дэлхийн нийтэд тулгамдаж буй хамгийн том асуудлуудын нэг хэмээн дэлхийн 196 улс дуу нэгтэйгээр үүний эсрэг гэрээ конвенц-д нэгдсэн. Эцэст нь дүгнэхэд уур амьсгалын өөрчлөлтийг холын зүйл мэтээр бодож битгий тоомжиргүй хандаасай гэж хүсье. Хэрвээ энэ хэвээрээ бид уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицохын тулд юу ч хийхгүй байсаар байвал томоохон гол, горхи, мөрөнгүүд хайлж цэвэр усны нөөц устаж үгүй болох эрсдэлтэй. Бидний хаалгыг тогшиж буй аюулыг багасгахын тулд та ч бас өөрийн хувь нэмрийг оруулаарай.

ХИС-ийн Сэтгүүл зүйн III курсийн оюутан Г.ЭНХТУУЛ

ХХ зууны эцэс гэхэд хүн төрөлхтний өмнө хэд хэдэн тулгамдсан асуудал урган гарч ирсний нэг нь озоны цоорхой буюу озоны давхаргын сийрэгжилт. Энэ нь зүгээр нэг цоорно гэж үгүй маш олон жилийн хугацаатай химийн бодисуудыг агаарт алдсаны сөрөг үр дагавар юм.

1974 онд эрдэмтэд хлор флуоро карбон (CFC) нь озоны бамбайг устгахад хүргэж болохыг олж мэдсэн.

Озон нь хүн төрөлхтөнд амьдрах очин бүрдүүлж өгдөг хүн, амьтан, ургамлыг хамгаалж байдаг чухал элемент бөгөөд байгаль орчинг цэцэглүүлэх амьд организм бий болох нөхцөл бүрдүүлэгч юм. Энэхүү (O3) элемент нь газрын гадаргаас 10–16 километрийн өндрөөс эхэлж 50 километрийн өндөр хүртэл тархаж тогтох ба 20–30 км-т хамгийн их агууламжтай байдаг. Ерөнхийдөө дэлхийн бүрхэн байрладаг гэсэн үг.

Танд озон яг юунаас үүсдэг юм бэ? хаанаас гарч ирдэг юм бэ? гэсэн асуулт төрж магад.

O3 элементийн молекул нь нарнаас ирэх өндөр энергитэй хэт ягаан туяа болон агаар мандал дахь хүчилтөрөгчийн молекул хоорондын үйлчлэлээр бий болдог. Тус давхарга нь нарны хэт ягаан туяа буюу UVB гэрлийн цацрагийг өөртөө шингээж өгдөг байна.

Нарны энерги нь озоныг шинээр тасралтгvй “үйлдвэрлэж” байдаг ч нөгөө талаар устөрөгч, азот, хлор, зэрэг химийн бодис агуулсан агаар мандал байгалийн хийн нөлөөгөөр “сvйтгэгдэж” байдаг. Үүнээс гадна хүний vйл ажиллагаа багагүй нөлөөтэй. Озоны задралын гол буруутнаар хлор фторт (CFC ) нэгдлүүд болон гал унтраагч агуулсан химийн бодисууд тодроод байгаа юм. Харин тэдгээрийг бүтээж үйлдвэрлэн гаргасан хүмүүс эдгээр хийг /фреон/ хөргөх бодис, автомашины дулаан үлээгч зэрэг сэрүүцүүлэхэд олон жилийн турш ашиглаж ирсэн юм. Үүнийг санамсаргvй байдлаар гадагш алдах нь хvний биед шууд хор хөнөөлгvй ч агаарт хөөрч хуримтлагдан ялзарч озоны давхарга цоороход нөлөөлдөг байна.

Хлорфторт нүүрстөрөгч тэдний ялзрал 20–120 жил үргэлжилдэг. Эдгээр бодисууд дэлхий дээр хүчиллэг бороотой буцаж ирдэггүй бөгөөд агаар мандалд үлдэж озоныг бүрмөсөн устгадаг.

Мөн эдгээр нь агаарын урсгалын нөлөөгөөр өмнөд болон хойд туйлд очдог. Ялангуяа Антарктид өвөл харанхуй үед агаарын хэм -83 хэмд хүрдэг ба туйлын давхраат мандалд мөсөн бөөмсийн үүлс аажмаар үүсдэг ба эдгээр нь гадарга дээр урвалд орох чадвартай хлорыг тогтоон барьдаг. Энэ үед идэвхгүй хлорын атомууд хөлдөн мөсөн бөөмсийн дунд түгжигддэг.

Озоны цоорхой жил бүрийн хавар их томорч тодорхой ажиглагддаг ба үүний учир нь туйлын өвлийн сүүлчээр нар Антарктид тив рүү эргэхэд нарны туяагаар хлорын атомууд чөлөөлөгдөн озонтой урвалд орж түүнийг задалдагтай холбоотой байгаа юм.

Энэхүү агаар мандлын эргэлтийн үйл явц задарсан озоныг
агаарын урсгалын нөлөөгөөр зөөвөрлөн бусад бүс нутгийн озоны бүтэцтэй холилдон
түүнийг саармагжуулдаг байна.

Мэдээж озоны цоорхойн бүтэн байлгах буцаан нөхөн сэргээхийн тулд дэлхий нийт анхаарлаа хандуулж байгаа бөгөөд агаар мандалд байх озоны хэмжээг багасгах чадамж бүхий химийн нэгдлүүдийн хэмжээ нь урьдчилан таамагласнаар бол үргэлжлэн өссөөр 2000 онд гэхэд хамгийн их болж түүнээс цаашид буурахаар эрдэмтэд төлөвлөсөн байгаа аж. Харин хлорын хэмжээ дор хаяж 100 жилийн дараагаас л хэвийн төвшинд хүрнэ гэж таамаглаж байна.

Дэлхийн бүх улс орон үүргээ ухамсарлан хэрэглээгээ хянаж чадвал 2050 он гэхэд Антарктид дээрх озоны цоорхой нөхөгдөж болохыг судлаачид тогтоогоод байгаа аж.

НҮБ-аас 9 сарын 16-ны өдрийг Озоны давхаргыг хамгаалах олон улсын өдөр болгон тэмдэглэдэг болжээ.

Эх сурвалж: NASA earth observatory, National geographic,

Байгаль орчин,аялал жуулчлалын яам (Озоны үндэсний алба) icc.mn

Andlog.blogspot.com, eic.mn, olloo.mn

ХИС-ийн Сэтгүүл зүйн IV курсийн оюутан

Н.ХОНГОРЗУЛ