Category: булангууд

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Чойжин ламын сүм музейг олон улсын мэргэжилтнүүд сэргээн засварлана

Чойжин ламын сүм музейн Ядам сүмийг сэргээн засварлах төсөл АНУ-ын Элчин сайдын соёлын өвийг хамгаалах сангаас шалгарчээ.

Уг төслийг Монгол Улс дахь АНУ-ын Элчин сайдын яамаар дамжуулан Дэлхийн хөшөө дурсгалын сан Монголын Урлагийн Зөвлөл хамтран хэрэгжүүлэх бөгөөд америк болон олон улсын сэргээн засварлагч мэргэжилтнүүд гар нийлэн ажиллана. Хоёр жил үргэлжлэх уг төслийн хүрээнд нэн яаралтай сэргээн засварлах шаардлагатай болоод буй Ядам сүмийг хадгалж хамгаалж хойч үедээ үлдээх юм.

Одоогийн байдлаар Монголын урлагийн зөвлөл, Чойжин ламын сүм музей, Соёлын яам, Соёлын өвийн үндэсний төвөөс бүрдсэн төслийн ажлын хэсгийн баг сэргээн засварлах төлөвлөгөөг боловсруулж байна. Соёлын яамны дэргэдэх дэд сайдаар ахлүүлсан сэргээн засварлалтын мэргэжлийн зөвлөл мэргэжлийн арга зүйгээр ханган ажиллахаар болжээ.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Airspeeder нисдэг цахилгаан машинаа анх удаа амжилттай туршлаа

“Alauda Racing” компани “Airspeeder”-ын шинэ загвараа амжилттай туршсаныг мэдэгдлээ. Airspeeder нь eVTOL (Electric Vertical Takeoff and Landing) төрлийн дээш хөөрч нисдэг цахилгаан хэрэгсэл бөгөөд цагт 200 км хүртэл хурдалж уралддаг мотоспортын төрөлт хамаардаг юм.

“Alauda Mk3” гэх шинэ загварыг алсаас удирддаг ба удахгүй болох нисгэгчгүй Airspeeder-ийн Гранд При тэмцээнд оролцоно гэв.

EXA flying racecar conducts successful maiden flights - SlashGear

Mk3 нь 130 кг жинтэй бөгөөд 2.8 секундэд 500 метрийн өндөрт хөөрөх чадвартай. Нэг цэнэгээрээ 10-15 минутын хугацаанд нисэх ба батарейг нь сольж ашиглах боломжтой аж.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Хархорумаас олдсон бугуйвч, хэв

Монголын эзэнт гүрний нийслэл Хархорум хотын төв хэсэг дэх хойноос урагш чиглэсэн их гудамжны баруун болон зүүн талаас Монгол-Германы хамтарсан “Хархорум” төслийн 2001 оны археологийн хээрийн шинжилгээний явцад алтан бугуйвч, түүнийг бүтээсэн хэвний хамт олджээ.
Энэ бугуйвчийн дээр Сасанидын Иранаас гаралтай домгийн галт шувуу (phoenix), Зүүн Азийн урлагийг төлөөлөх зээ бадын (taotie) дүрс хослуулан урласан нь Хархорумын дархны газар, урланд газар газрын урлангийн охь манлай хэв загварыг хослуулан үйлдэж байсны гэрч баримт хэмээн судлаачид үздэг.
Бугуйвч нь адил бус хэмжээ бүхий тэгш өнцөгт хэлбэрийн хоёр хавтгай хуудсан хэсгээс бүрдэх бөгөөд хооронд нь нугасаар холбож тогтоожээ. Нэг тал нь үзүүр хэсгээрээ нугаларсан. Аль аль нь яг адилхан гоёмсог хээ чимэглэлтэй. Хээ угалзыг нь товойлгон цохиж хөөмөлдөх аргаар урласан аж. Энэ бугуйвчийн голд нь нисэж буй зохиомжит галт шувуу, түүний хоёр талаар хос зээ бадыг эсрэгцүүлэн дүрсэлжээ. Мөн бугуйвчны нүүрийн дээд доод хөвөөнд нь нимгэн хуудсан алтыг зууван хэлбэрт оруулан гагнаж бэхэлсэн шигтгээ суулгах цувраа нуух байх боловч эдгээрт ямар ч шигтгээ үлдээгүй байна.
Ерөнхий хэмжээ: 5.1 см өргөн, нугаларсан байдлаар нь эгц урдаас хэмжихэд 13 орчим см урт байжээ. Хүндийн жин нь 73 грамм юм.

Зургийн тодорхойлолт алга байна.

Зургийн тодорхойлолт алга байна.

Categories
булангууд мэдээ сав-шимийн-ертөнц

​Өнөөдөр “Тулын өдөр”

Өнөөдөр “Тулын өдөр”. Tул загас цэнгэг устай, чөлөөтэй урсаж буй урт гол мөрөнд амьдарч, өсөж үржих чадвартай. Нэгэн цагт Евроазийн гол мөрөнд чөлөөтэй тархан байсан энэ загас одоо Монгол орны хэдхэн голууд түүний дотор Онон голд үлдээд байна. Хэрвээ та тул загас барьсан бол заавал буцаан тавиарай.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Хятадын станцын зургийг АНУ-ын хөлөг тойрог замаас авснаа дэлхийд ирүүлжээ

Ангараг гаригийн тойрог замд ажиллаж байгаа АНУ-ын MRO (Mars Reconnaissance Orbiter) хөлөг тус гаригийн гадаргуу дээр ажиллаж буй Хятадын Zhurong робот станцын гэрэл зургийг буулгаснаа дэлхийд ирүүлжээ.
Zhurong станц анх газардсан газраасаа холгүй ажиллаж байгааг уг гэрэл зураг харуулсан байна.
Энэ бол Хятадын робот станц Ангарагт буусныг хөндлөнгийн этгээд баталсан анхны тохиолдол юм.
MRO хөлгийн камерт бас Zhurong станцыг газардуулах үед ашигласан халалтаас хамгаалах бүрхүүлийн хэсгүүд, шүхэр зэрэг өртсөн байна.

Map of Mars

Chinese rover

Хятад улсын судалгааны робот станц тавдугаар сарын 14-ний өдөр Ангараг гарагийн хойд хагасын Utopia Planitia нэртэй тэгш газарт буусан юм. 240 кг жинтэй Zhurong станц нь 2000-аад оны үед NASA-гийн Ангарагт илгээж байсан Spirit, Opportunity станцуудтай төстэй харагддаг.
Хятадын эрдэмтэд уг станцыг хамгийн богинодоо Ангарагийн хэмжүүрээр 90 хоногийн хугацаанд ажиллуулах зорилготой байгаа юм.
Zhurong станц орчноо харах хэд хэдэн камертайгаас гадна чулуулгийн бүтцийг задлан шинжлэх, цаг уурыг судлах зэрэг нийт таван багажаар тоноглогджээ. Ангараг гарагийн өөр хэсэгт АНУ-ын Curiosity, Perseverance нэртэй робот станцууд бас үүрэг гүйцэтгэж байгаа юм.
Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Сүүжийн булгийн чулуун хутга, зэвүүд


Монгол орны шинэ чулуун зэвсгийн үеийн дурсгалт газруудын томоохон бүс нутгийн нэг бол Онон, Улз голын сав газар бөгөөд энэ бүс нутгаас олдсон дурсгал бол Дорнод аймгийн Дашбалбар сумын нутагт буй Сүүжийн булгийн дурсгал юм. Дурсгалт газраас олон тооны чулуун зэвсгийг түүвэрлэснээс чулуун хутгууд, нум сумны зэвүүд сонирхолтой.
Зэв. Эндээс бүтэн, хугарсан нийт 41 ширхэг зэв олджээ. Зэвүүд нь хэлбэрийн хувьд суурин хэсгээр нь тэгш суурьтай, хүнхэр суурьтай, гүдгэр суурьтай байна. Зэвийг бэлтгэхдээ суурь хэсэг болон хажуу ирмэг захуудыг төв рүү чиглэсэн цуулалтаар 2 талаас нь холтчон ирлэсэн байна. Хэлбэрийн хувьд гурвалжин хэлбэр зонхилох бөгөөд ирлэлтийн арга ажиллагаа ч төсөөтэй юм. Зэвийг хийхдээ тэгш хэмийг маш сайн гаргажээ.
Хутга. Энэ төрөлд нийт 3 ширхэг эдлэл бий. Эдгээр хутгыг хийхдээ түүхий эд бүхий чулууг шууд засах байдлаар хийхдээ эхлээд хоёр хавтгай талыг том залтас цуулах байдлаар холточилон хэлбэр оруулаад дараа нь ирийг хэд хэдэн дарааллаар засаж хэлтлэн ир гаргасан байна. Энд гурван хэсэг хугарсан хутга нь гүдгэр хэсэгтээ ирийг томоор хэлтлэн ир гаргасан бол хүнхэр талдаа маш нарийн ирийг хичээнгүйлэн бэлтгэсэн байна. Энэ хутгийг мод, ясан бариуланд суулгаж хэрэглэж байсан байх боломжтой байна.
Сүүжийн булгийн чулуун зэвсгүүд нь шинэ чулуун зэвсгийн үеийн эртний хүний суурьшил, аж ахуй, үйлдвэрлэл, танин мэдэхүйн дэвшил, чулуун зэвсгийн шат дараалсан хөгжил, хүрэл зэвсгийн үе рүү шилжсэн шилжилтийг тодруулахад чухал ач холбогдолтой юм.
Categories
булангууд мэдээ сав-шимийн-ертөнц

Өнөөдөр нарны бүтэн болон хагас хиртэлт тохионо

Өнөөдөр буюу зургадугаар сарын 10-нд нарны бүтэн болон хагас хиртэлт тохионо.

Нарны хиртэлт нийслэлд 17:00 цагийн үед үзэгдэж, 18:40 минутын орчимд нарны гадаргын 30-35 хувийн хиртэлт ажиглагдах аж.

Нарыг удаан хугацаагаар харах нь нүдэнд муу учир нар хиртэлтийг харах гэж буй бол хамгаалалтын шил зүүхийг эмч нар сануулдаг билээ.

Categories
булангууд мэдээ сав-шимийн-ертөнц

Цус сорогч загас буюу Амазонкийн бяцхан мангас Кандиру

Харахад энгийн нэг жараахай шиг болов ч цусаар хооллодог, хүн болон амьтдад хангалттай аюул учруулж чадах бяцхан загас байдаг аж.

Амазонкийн голд амьдардаг энэ жижигхэн загас нь замдаа тааралдсан бvхнийг идэх бөгөөд маш хурдан амьтны биед нэвтрэн орж паразит адил цусыг нь сордог.
Кандиру нь 5 см ч хүрэхгүй урттай, нарийхан, тунгалаг биетэй байдаг.
Голын усанд орж буй хүний шээсний сvвээр нь нэвтэрч маш их өвдөлт мэдрүүлэх бөгөөд эцэст нь үхэлд ч хүргэж болзошгүй. Гэхдээ хүмүүс рүү дайрах нь маш ховор тохиолддог. Шээсний сүв рүү мөлхөж байгаа кандируг гаргаж авсан анхны тохиолдол 1997 онд Бразилд бүртгэгдсэн байна. 1999 онд Америкийн биологич С.Спотт энэ явдлыг нарийвчлан судлахаар Бразилд очжээ. Тэрбээр уг судалгааныхаа талаар “Кандиру – цус сорогч сахалт загасны тухай домог” номдоо дурджээ.
Кандиру загас чухам усны vнэр мэдрэхээсээ илүүтэй усны шорчигнон урсах чимээнд татагддаг гэж таамаглажээ. Учир нь бусад загаснуудын заламгайгаар гарч буй усны чимээ, хүний шорчигнон дуугарах шээсний чимээг сонсч дайрдаг гэжээ.
Кандиру том загасны заламгай руу нэвтрэн орж таатай байрлал авмагцаа өөрөөсөө жижиг өргөснvvд гарган шигдэж цусыг нь сорж эхэлдэг. Том загасны биед нэвтрэн орж ханатлаа цус сороод салдаг бол хvний бие рүү нэвтрэн орсон Кандиру буцаж гарч чаддаггүй. Ийм тохиолдолд мэс засал хийхээс єєр аргагvй аж. Учир нь шээсний сүвээр тэсэхийн аргагүй өвдөлт мэдрэгддэг.

Эх сурвалж: Экологийн Цагдаагийн алба

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Доктор, профессор Цэндийн Баатар “Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн” цол хүртлээ

Монгол Улсад орчин үеийн шинжлэх ухааны байгууллага үүсэн байгуулагдсаны 100 жил, Шинжлэх Ухааны Академи байгуулагдсаны 60 жилийн түүхт ой энэ онд тохиож байна. Шинжлэх ухаанаар овоглосон эрдэмтэн судлаачид эрдэм бүтээлийн онцлон тэмдэглэхүйц олон амжилттайгаар салбарын баяраа угтаж буй энэ өдрүүдэд Монгол Улсын төрөөс эрдэмтдэдээ хүндэтгэл үзүүлж, цол, шагнал хүртээв.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2021 оны зургадугаар сарын 4-ний өдрийн 155 дугаар зарлигаар ШУА-ийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, доктор (ScD), профессор Цэндийн Баатар “Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн” цол хүртэж, тус хүрээлэнгээс төрсөн 6 дахь гавьяат цолтон боллоо.


Эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, эдийн засгийн шинжлэх ухааны доктор (ScD), профессор Цэндийн Баатар нь 1978 онд МУИС-ийг Эдийн засагч мэргэжлээр төгсөж, тус хүрээлэнгийн “Хөгжиж байгаа ба хөрөнгөтөн орон судлалын сектор”-т эрдэм шинжилгээний ажилтнаар орж ажилласнаас хойш өнөөг хүртэл 43 дахь жилдээ шинжлэх ухааны салбарт үр бүтээлтэй ажиллаж, Монгол Улсад орон судлалыг үүсгэн хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж ирсэн манай нэр хүндтэй ахмад эрдэмтний нэг юм.

Тэрбээр 1993 онд “Хятадын шинэчлэлийн бодлого: Өвөр Монголын нийгэм эдийн засгийн зарим асуудал” сэдвээр дэд доктор, 2007 онд “ Монгол Улсын эдийн засгийн гадаад харилцааг төлөвшүүлэх арга зам” сэдвээр шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан байна.

Доктор Ц.Баатар нь нэгэн сэдэвт бүтээл 7, хамтын бүтээл 15, гадаад, дотоодын эрдэм шинжилгээний сэтгүүлд хэвлэгдсэн бүтээл 150 гаруйг бичиж, олон арван бодлогын зөвлөмж боловсруулж бэлтгэжээ.

Түүний судалгааны үр дүнд гаргасан бодлогын зөвлөмж, санал дүгнэлтүүд нь Монгол Улс зах зээлийн эдийн засагт шилжих явцад бүс нутгийн интеграци, эдийн засгийн гадаад харилцаа, глобалчлалын асуудлаар баримтлах төрийн бодлого, хөгжлийн концепци боловсруулахад онол, арга зүй, практик зөвлөмжийн хэлбэрээр үр дүнгээ өгсөн болохыг мэргэжлийн байгууллагууд зохих ёсоор үнэлсээр ирсэн байна.

Мөн тус хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан доктор (PhD) Б.Цэнгэллхам Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2021 оны 5 дугаар сарын 14-ний өдрийн 94 дүгээр зарлигаар “Алтан гадас” одонгоор шагнагдсаныг 6 дугаар сарын 4-ний өдөр гардан авлаа.

Доктор Б.Цэнгэллхам боловсрол, шинжлэх ухааны байгууллагад нийтдээ 24 жил ажиллаж байгаагаас тус байгууллагад 14 жилдээ ажиллаж, бүс нутаг судлал, Монгол-Вьетнамын харилцааны талаар голлон судалгаа хийж байна. 2016 онд “Ази, Номхон далайн бүс нутгийн хамтын ажиллагаанд Монгол-Вьетнамын харилцааны үзүүлэх нөлөө” сэдвээр улс төр судлалын докторын зэрэг (PhD) хамгаалсан юм.

ШУА-ийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн эрдмийн хамт олноос төрийн цол, шагнал хүртсэн доктор, профессор ЦЭНДИЙН БААТАР, доктор БЯМБААГИЙН ЦЭНГЭЛЛХАМ нартаа халуун баяр хүргэж, эрүүл энх, сайн сайхныг хүсэн ерөөж, эрдэм судлалын ажилд нь өндөр амжилтыг хүсэж байна.

ШИНЖЛЭХ УХААНЫ АКАДЕМИЙН ОЛОН УЛСЫН ХАРИЛЦААНЫ ХҮРЭЭЛЭНГИЙН ЭРДМИЙН ХАМТ ОЛОН


Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Жефф Безос ирэх сард сансарт ниснэ

“Амазон” компанийг үүсгэн байгуулагч Жефф Безос дүү Марк Безосын хамт ирэх долдугаар сард сансарт нисэх болсноо мэдэгджээ.

Тэрээр өөрийн пуужингийн компани болох “Blue Origin”-ий анхны сансрын нислэгийн зорчигчдын нэг болох юм.

Безос энэ талаар “Би таван настайгаасаа хойш сансарт аялахыг мөрөөддөг байсан. Тэгвэл би долдугаар сарын 20-нд дүүтэйгээ хамт сансрын аялалд гарахаар боллоо” хэмээн өөрийн “Инстаграм” хуудаснаа бичжээ. Тэрээр ирэх долдугаар сарын 5-ны өдөр “Амазон”-ы Гүйцэтгэх захирлын албан тушаалаасаа огцрох билээ.
Түүний тэрбумтан нөхөд болох Элон Маск, Ричард Брэнсон нар мөн сансрын пуужингийн бизнест олон тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж байгаа хэдий ч Безос тэдний дундаас анх удаа өөрийн компанийн пуужингаараа сансарт нисэх юм. Марк, Жефф Безос нар болон “Blue Origin”-ий анхны сансрын нислэгээр зорчих дуудлага худалдааны ялагчийг тээвэрлэх уг сансрын хөлөг нь 15 удаа туршилтын нислэг хийсэн аж.
“New Shepard” гэх нэртэй тус пуужин нь нийт зургаан зорчигчийг дэлхийгээс 100 км-ээс дээш өндөрт гаргах бөгөөд даралтат капсул нь шүхрээр дэлхийд буцаж ирэн, газардах юм. Энэхүү аяллын үеэр зорчигчид хэдэн минутын турш жингүйдлийг мэдэрч, дэлхийн зарим хэсгийг сансраас ажиглах боломжтой аж.