Category: булангууд

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Шивээт Улааны цогцолборт дурсгал

Булган аймгийн Баян-Агт сумын Шарга багийн нутаг, сумын төвөөс урагш 25 орчим зайтай байрлах Хүнүй, Хануй хэмээх голуудын бэлчирт түрж орсон хошуу бүхий хоёр талдаа өндөрлөг дунд хэсэгтээ намхан хайрханыг Шивээт Улаан хэмээн нутгийн ардууд нэрлэдэг. Тус хайрхан нь энгэрээрээ олон жалга, улаан шаргал боржин чулуулаг элбэгтэй ба ар шил рүүгээ налсан төдийгүй хагас дугуй буюу хүрээ маягийн тогтоцтой. Энэхүү дурсгалт газрын хойд талд цувраа байрлалтай гурван хэсэг газарт жижиг тойром бий. Тойромын хойд талд их Цагаан овоо, дурсгалт газрын зүүн буюу голын зүүн талд зүүн, баруун Оорцог, Зүүн урд талд Хулстай хэмээх өндөр хайрхануудтай. Мөн Хүнүй, Хануй голуудын бэлчрийн өмнө тус голд Могойн (Баянгол) гол цутгадаг.

Шивээт Улаан хайрханы төв хэсэгт байрлах гол руу түрж орсон хошуу бүхий намхавтар уулын орой дээр эртний нүүдэлчдийн түүхэнд холбогдох нэгэн цогцолбор дурсгал бий.
Энэхүү цогцолбор дурсгалыг уулын оройн хадыг тэгшлэн засаж түүн дээр өмсгөж барьсан бөгөөд зүүнээс баруун тийш сунасан гонзгой дөрвөлжин зохиомжтой, хоёр хэсэг зааглагдсан хүрмэн чулуун хэрэм бүхий зүүн тийш харсан байгууламж юм. Уг байгууламжийн хэмжээ нь 120 х 45 м. Байгууламжийн дээр хүрмэн чулуу ашиглан хийсэн хүн чулуун хөшөө, арслан, хонь зэрэг олон хөшөө бий.

гадаа гэх мэтийн зураг байж болно

Тус дурсгалыг анхлан 1912 онд Финляндын эрдэмтэн Густав Иохан Фон Рамстедт олж илрүүлэн дэлхийн эрдэмтдийн сонорт хүргэсэн. Түүний дараа 1927 онд буриад эрдэмтэн Балжи Бамбаев газар дээр нь үзэж тэмдэглэсэн байна. Мөн онд нутгийн ард Дамдинсүрэн уг дурсгалын тухай тусгай захидалыг Судар бичгийн хүрээлэнд ирүүлсэн байдаг.
1956 онд Ц. Доржсүрэн, 1976 онд ахмад эрдэмтэн академич Д.Цэвээндорж, В.В. Волков, С.Н. Кореневский, 1977 онд С.Г. Кляшторный, С. Харжаубай, 1996 онд В.Е. Войтов , 1997 онд Д. Баяр, В.Д. Кубарев, 2005 онд Б.Напил, 2007 ба 2015 онд З.Самашев, Л.Цэвээндорж, Д.Баяр, А.Энхтөр. А.Онгар, Г.Киясбек, А. Мирхат, Б.Напил, 2015 онд Д. Кыдырали,Г.Бабаяров нарын судлаачид тусгайлсан судалгаанууд хийсэн байдаг.

гадаа гэх мэтийн зураг байж болно

2016-2019 онуудад Монгол улсын ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэн (Археологийн хүрээлэн), Казахстан улс дахь Олон Улсын Түрэг Академи хамтарсан хээрийн шинжилгээний анги тус газарт археологийн малтлага судалгаа хийж дурсгалын бүтэц, зохион байгуулалтыг нарийвчлан судалж байна. Хээрийн шинжилгээний ангийг монголын талаас Археологийн хүрээлэнгийн дундад зууны салбарын эрхлэгч доктор (Ph.D), дэд процессор А.Энхтөр, Казахстан улсын талаас Д.Кыдирали нар удирдан ажиллаж байна.
Малтлага судалгааны үр дүнд энэхүү байгууламж нь үүдний гаднах хөшөө чулууны суурь, зүүн хэрэм (тавцан), баруун хэрэм, найман талт байгууламж, хөшөө чулууд гэсэн хэсгээс бүрдэж байгааг тогтоосон. Байгууламжийг тойрсон нийт 11 цонжтой. Байгууламжийн үүд зүүн зүгт харсан ба 496 см хэмжээтэй. Байгууламжийг барихдаа байгалийн хад чулууг тэгшилж засаад хонхор газруудыг чулуугаар дүүргэж хоёр талын хэрмийн ханатай чацуу тэгш тавцан болгон зассан нь малтлага судалгааны үр дүнд тогтоогдсон. Баруун хэрэм, зүүн хэрмийн адил баригдсан хэдий ч 60 см өндөрт байрлана. Зүүн буюу өмнөд хэрмээс баруун талын хэрэм өөд гарах тусгай хоёр замтай. Малтлага судалгааны явцад хүн чулуу 2 ш, 3 ш арслангийн хөшөөг шинээр олж илрүүлэн бүртгэн баримтжуулалт хийгээд байна. Арслангийн хөшөөдийн 2-ыг гүюгийн хамт дүрсэлсэн онцлогтой.
Шивээт Улааны цогцолбор дурсгалыг ихэнх эрдэмтэд өмнө нь хожуу Түрэгийн хаант улсын Кутлуг хаан (Элтэрис)-ийн хүндэтгэлд зориулсан хэмээн үздэг байсан бол сүүлийн үеийн лабораторийн болон харьцуулсан судалгаагаар 667-691 оны үед хамаарах Тэлэ-Уйгурын удирдагч нарын удирдагч нарт холбогдоно хэмээн үзэж байгаа.

камер болон гадаа гэх мэтийн зураг байж болно

гадаа гэх мэтийн зураг байж болно

Categories
булангууд мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Michel&Amazonka: Олимпийн загварыг бэлэн болгоход үндсэндээ хоёр жил зарцуулсан


Токиогийн зуны олимпод оролцож буй Монголын баг, тамирчдын хувцсыг урласан “Mi­chel & Amazonka”-гийн эгч, дүүстэй ярилцлаа. Michel&Amazonka брэндийг эгч, дүү дизайнер Ч. Янжиндулам (Michel),Ч. Нямханд (Ama­zonka) нар бий болгожээ. Эгч, дүү загвар зохион бүтээгчид 2013 оноос хамтарч ажиллах болж, эгч Ч.Мөнхжаргал Австралид төслийн менежмэнтээр суралцаж ирээд, дүү нарынхаа гарааны бизнесийг дэмжих болсноор Мишээл Амазонка компанийн түүх бичигдэж эхэлжээ. Өдгөө Ч.Мөнхжаргал тус компанийн гүйцэтгэх захирлаар ажилладаг.

-Монголын баг тамирчдын хувцас хүмүүст их таалагдаж, энэ тухай яриа хөөрөө сошиалд өрнөж байна. Олимпийн нээлтийг та бүхэн бусдыг бодвол илүү догдолж үзсэн болов уу?

Ч.Мөнхжаргал: -Нээлт эхлэх үед том дэлгэцтэй газар олоод, хамт олноороо хөгжөөн дэмжигчдэд зориулсан футболкуудаа өмсөөд, дэлгэцээ ширтэж суусан. Яг Монголын тамирчид гарах үед бөөнөөрөө баярлаад, хундага тулгасан даа. Анх удаа хамт олноороо олимпийн нээлт үзсэн маань энэ. Миний хувьд хамгийн их сэтгэл хөдлөлтэй үзсэн олимпийн нээлт болж таарсан.

-Гадныхан ч монгол тамирчдын хувцсыг магтсан байна лээ. Хүмүүсийн магтаал, шүүмжлэлийг хэр их мэдрэв?

Ч.Мөнхжаргал: -Сошиал сувгуудаар мэдээллүүдийг харж байгаа л даа. Гадны хүмүүс ингэж гоё хүлээж авна гэж бодоогүй. Яг тамирчид маань гарч ирэхэд манайхан яаж хүлээж авах бол гэж догдолж бас жаахан түгшиж байлаа. Тамирчид хувцсаа бидний хэлснээр тохируулж өмсөх болов уу, товчоо дутуу товчилсон байх вий гэж эмээж байв. Гэтэл зөв өмсөж, зайгаа аятайхан бариад алхацгаасан. Туг барьж байгаа хоёр маань ч нэг их өндөр, нам биш юм байна. Зарим орны тугчид тугаа булаацалдаад байсан шүү дээ. Манайхан тэгээгүй. Их гоё байсан. Маш өндөр сэтгэгдэлтэй байна. Манайхан зарим нь баярын нулимс унагасан.

-Манай тамирчдын өмссөн “Хийморь” загвар юуг бэлгэдэж байгааг зохион бүтээгчид нь тайлбарлавал сонирхолтой байх болов уу?

-Спорт загвараа “Оргил”, парад загвараа “Хийморь” гэж нэрлэсэн. Энгэр дээрх хээ нь морийг дүрсэлсэн. Монгол үндэстний хийморь лундаа, цог жавхлан эрч хүчний илэрхийлэл болгож, хурд хүч, тэсвэр тэвчээрийн бэлгэдэл болсон давхиж буй морийг цан хүүрэг татуулсан байдалтайгаар дүрслэн, монгол үндэсний үүлэн хээ, угалзны хэв маягаар абстракт дүрслэлээр бүтээсэн. Хээг хөх өнгийн дэвсгэр дээр алтан өнгийн утсаар хатгаж хийсэн юм.

Оргил өөд тэмүүлье, номер нэг байгаарай гэдэг үүднээс спорт загвараа “Оргил” гэж нэрлэсэн. Уулны шовх үзүүртэй дүрсийг сонгож авсан. Хувцаснууд маань Монгол Улсын төрийн далбааны өнгүүдтэй. Улаан, хөх өнгөтэй. Шар өнгөө алтлаг өнгөөр оруулсан. Парадны хөх өнгө маань монголчуудын хамгийн дуртай өнгө. Япон маш халуун учраас цайвар өнгийн спорт хувцас тохиромжтой гэж үзсэн.

-УИХ-ын нэгэн гишүүн “Тамирчдын хувцас таалагдлаа. Мишээл Амазонкогоос хувцасхудалдаж авна” гэж жиргэсэн байна лээ. Ийм хүсэлтэй хүмүүс их хандаж байна уу?

– “Худалдаж авмаар байна” гэсэн хүсэлт их ирж байгаа. Бид яамтай пара олимп дууссаны дараа есдүгээр сард олон нийтэд худалдаалах эрхтэй гэж гэрээ байгуулсан. Түүнийгээ мөрдөнө. Хүмүүсээс хүсэлт их ирсэн учраас биеийн тамирын хувцсандаа урьдчилсан захиалга авч эхэлсэн. 150 сет хувцасны захиалгыг үйлдвэр рүүгээ шилжүүлээд, хийж эхэлнэ. Парадны хувцсыг хантааз болгож хувиргаад, захиалга авч байгаа. Гол нь тамирчдаа ялгаруулах зорилгоор хийсэн загвар учраас тамирчдад тэр загвар нь үлдэг. Олон нийтэд зориулаад хантааз хэлбэрээр гаргах нь тохиромжтой болов уу гэж үзсэн.

Amazonka: -Хандалт их байгаа учраас зарим нь бидний загварыг хуулбарлаад хийж байгаа нь онцгүй санагдаж байна. Олимпийн загварыг бэлэн болгоход үндсэндээ хоёр жил зарцуулсан. Чанартай сайн материалуудаар хийсэн хувцсыг маань гадуур чанаргүй материалаар, муухай хийцтэй гаргаад байна. Энэ нь манай бүтээгдэхүүний талаар сөрөг сэтгэгдэл үлдээх эрсдэлтэй. Оюуны өмчийг дээдлэх учиртай. Бид загваруудаа оюуны өмчөөр баталгаажуулсан.

-Мишээл Амазонка гэхээр гадаад хүмүүс урласан юм болов уу гэж зарим хүмүүс андуурч мэдэх юм. Яагаад энэ нэрийг сонгох болов?

Michel: -Бид фэйсбүүк орж ирэхээс өмнө блог хөтөлдөг байсан юм. Загварын блог хөтөлж байхдаа өөртөө Mi­chel гэдэг нэр авсан, Ama­zonka гэдэг нэрийг дайчин эмэгтэй гэсэн утгаар манай ах өгсөн. Блог хөтөлж байхад энэ нэрээр маань олон хүн мэддэг болсон.

Amazonka: -Гадаад нэрээр дуудаж байгаа ч бид зүгээр л Янжиндулам, Нямханд гэдэг нэртэй монгол охид. Дэлхийд алдартай гадны загвар зохион бүтээгчид шиг танигдахыг оюутан байхдаа хүсдэг байсан. Мишээл Амазонка гэдэг нэрийг нийлүүлэхээр гоё санагдаад тэгээд л энэ нэрээрээ явсан. Манайхан бас монгол хүн байж монгол нэрээрээ явсангүй гэдэг. Солонгосын алдартай хамтлагууд ч дуудахад хялбар гадаад нэртэй байдаг шүү дээ.

-Ч.Нямханд гэдэг төвөд нэр үү. Ямар утгатай вэ?

Amazonka: -Нарандагина гэсэн утгатай. Янжиндулам гэдэг урлагийн дагина гэсэн үг. Манай өвөө нар лам, бичгийн хүмүүс байсан болохоор ийм нэр өгсөн.

-Michel бас охиндоо Мишээл гэдэг нэр өгснийг бодоход ийм нэртэй байх дуртай бололтой?

Michel: -Байгууллагаа нээсний дараа охин маань миний ажлыг үргэлжлүүлээсэй гэж ийм нэр өгсөн юм. Хөөрхөн инээж яваг гэж бас хүссэн.

-Amazonka бас дуулах дуртай. Хамтлагт дуулж байсан гэж сонссон?

Amazonka: -Бараг арав гаруй жилийн өмнө л дуулж байсан. Төгсөөд ажил хийж эхэлснээсээ хойш дуулахаа завсарласан гэж болно. Хэрэв дуулбал цаг зарцуулж, зүрх сэтгэлээ зориулах ёстой. Одоохондоо дуулах цаг зав гарахгүй байгаа. Хэзээ нэг цагт эргээд дуулах байх гэж дотроо найддаг (инээв)

-Та хоёр хоёулаа Урлах эрдэм дээд сургууль төгссөн үү?

Michel: -Намайг төгссөний дараа Amazonka бас сурсан.

-“Урлах эрдэм” сургуулийг төгссөн маш чадалтай, бие даагаад бизнес хийж байгаа мундаг уран бүтээлчид олон байдаг. Багш нараас бас шалтгаалдаг болов уу?

Michel: -Ер нь тийм. Манай багш нар маш сайн. Г.Тунгалаг багш маань маш мундаг урлагийн мэдрэмжтэй хүн.

Amazonka: -Бидэнд суурь мэдлэг өгч боловсруулахаас гадна хувь хүн талаас нь хөгжүүлдэг, манай захирал. Манай хичээл маш шахуу байдаг байсан. Биднийг ер зүгээр суулгаж байгаагүй. Хэр баргийн хүн тэр сургуулийг төгсөхөд амар биш. Авьяастай хүн л төгсөнө. Гадаадад суралцах уу гэж хүмүүс их асуудаг. Бид хоёрын хувьд Монголдоо боловсрол эзэмшээд, өдий зэрэгтэй явж байгаадаа бахархдаг.

Michel: -Манай сургуульд дизайнер хүний мэдэх ёстой бүгдийг заадаг. Дизайнер хүн сайн эсгүүрчин, зохион бүтээгч, оёдолчин байх ёстойг ойлгуулж, олон мэргэжлийг зэрэг эзэмшүүлсэн.

-Ээж тань бас уран хатгамал хатгадаг авьяастай хүн гэж сонссон. Энэ чанар охидод нь өвлөгдөж үлдсэн юм болов уу?

Michel: -Аав, ээж хоёр маань урлагийн хүмүүс биш. Гэхдээ гоё зурдаг. Ээж маань сайхан хатгамал хатгадаг байсан. Ээж бас дэгээ зүүний нэхээс хийдэг байлаа. Гэрээрээ дүүрэн хатгамал хатгасан. Түүнээс нь бид урам зориг авсан. Нийгмийн шилжилтийн үед амьдрал бас амар байгаагүй. Арьсны үйлдвэрээс өөдөс цуглуулж аваад сандалын бүрээс, цүнх хийдэг байсан нь санагдаж байна. Ээж маань хүний эмч хүн. Түргэн тусламжид олон жил ажилласан. Хүүхдүүдээ төрүүлээд, гэртээ байх хугацаандаа маш их юм хийдэг байсан. Бидний загварт нарийн хийц заавал ордог. Ээжийн маань нөлөө болов уу гэж боддог.

-Тамирчдын хувцсанд бас хээ угалз их байсан. Тэр бүхнийг гараар мэтгэх үү, машин оролцдог уу?

Michel: -Холимог байгаа. Том хэмжээний хатгамалд машин хатгамал орно. Жижиг деталиуд, чимэглэл гар ажиллагаагаар явдаг. Манайд хоёр ч хүн гар ажиллагааг хариуцаж ажилладаг. Зарим хатгамлыг гараар гүйцээхгүй бол болдоггүй.

-Michel Азийн шилдэг таван загвар зохион бүтээгчийн нэгээр шалгарч байсан юм билээ. Та бүхний өөртөө сэтгэл хангалуун байсан мөч юу вэ?

Ч.Мөнхжаргал: -2016 онд шилдэг старт-ап компани болоход би хувьдаа баяртай байсан. МҮХАҮТ-аас биднийг үнэлээд, сонгон шалгаруулсанд баяртай байсан.

Michel: -Олимп юм уу даа. Монголчуудынхаа сэтгэлд нийцсэн хувцас урлана гэдэг хамгийн сайхан. Ковидоос өмнөхөн бидэнд гаднаас захиалга ирсэн. Загварууд маань тэдэнд таалагдсан гэдэг мэдрэмж хамгийн гоё байсан. Харамсалтай нь ковидын нөхцөл байдлаас шалтгаалаад тэр захиалга цуцлагдсан л даа.

-Та бүхний мөрөөдөл, дараагийн алхам юу байх бол?

Michel: -Монгол Улсынхаа хувцас загварын хөгжилд томоохон хувь нэмэр оруулмаар байна. Монголын хувцас загвар гэхэд үзүүлэх харуулах юмтай байх нь бидний хамгийн том зорилго.

Amazonka: -Үндэсний хувцас өдөр тутмын хэрэглээнд нэвтрэх шаардлагатай гэж үздэг. Өнөөгийн суурин амьдралд үндэсний хувцсаа зохицуулж, залуусынхаа хэрэглээнд нэвтрүүлэх шийдлүүд гаргаж ирэх нь зөв гэж боддог. Үндэсний хувцас яг хэвээрээ байх ёстой гэвэл хэрэглээ нь улам багасна гэсэн үг.

-Хувцас загвар, үйлдвэрлэлийн чиглэлээр ажилладаг та бүхний хувьд ковидын нөхцөл байдал яаж нөлөөлж байна?

Ч.Мөнхжаргал: -Ихэнх хүмүүс гоёлын хувцсыг түр хойш нь тавьсан шүү дээ. Гэр орондоо өмсөхөд тохиромжтой, биед эвтэйхэн хувцас илүү сонгох болсон. Одоо эргээд гоёлын хувцсууд маань гарч ирж байгаа. Сонгон шалгаруулалтад тэнцээд, яамнаас биднийг сонгосон нь ковидын үеийг давахад их хувь нэмэр боллоо. Бид нэг ч хүнээ цомхотгоогүй. Олимпийн хувцсан дээрээ төвлөрч ажилласан.

Categories
булангууд мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

И.Урангоо: Хувирдаг хувцас шинэлэг, сонирхолтой мэдрэмж төрүүлнэ

Байгальд ээлтэй хувцас хийхийг зорьж буй дизайнер И.Урангоотой ярилцлаа. Тэрбээр “Урангооидэр” брэндийг бий болгосон, имиджмэкер, хувцас дахин сэргээгч нэгэн.

-Хувцсыг зохион бүтээхдээ л төгсгөлийг нь бодолцох, байгальд шингэх эсэхийг харгалзах нь бидний хувьд шинэлэг асуудал болов уу. Байгальд ээлтэй хувцас загварын талаар хэзээнээс бодож эхэлсэн бэ?

-2009 оноос хойш хувцас хийж эхэлсэн. Сургуулиа төгсөөд, 2010 оны Канадын Ванкуверын загварын долоо хоногт анхныхаа коллекцийг илгээж байлаа. Байгальд ээлтэй хувцас загвар гэж юу болохыг өндөр хөгжилтэй улс орнуудад аль хэдийнэ судлаад яриад эхэлсэн байсан. Миний хувьд өөрийнхөө мэдрэмжээр дуртай хувцаснуудаа хийж, шоунд оролцоод, тэндээс “Байгальд ээлтэй хувцас хийжээ” гэсэн үнэлгээ авч байлаа.

Би “Сити” дээд сургуулийг төгсөөд, Солонгост суралцсан. Намайг Солонгост 2011 онд очиход хуучин хувцас авдаг систем байсан л даа.

-Бие даасан, өөрийн гэсэн үзэл бодолтой эмэгтэй болж төлөвшихөд төрсөн нутаг ус, гэр бүлийнхэн нөлөөлсөн байх л даа?

-Төрсөн нутаг Булган аймаг. Гэхдээ хүн болгон дэлхийн иргэн гэж боддог. Би зуны гурван сар өвөө, эмээгийндээ очдог хүүхэд байсан. Миний хамгийн гоё дурсамжууд тэнд бүрэлдсэн. Байгальд ойрхон амьдрахад ямар аз жаргал мэдэрч болохыг мэдэж авч, энэ бүхэн ямар үнэ цэнэтэй болохыг ухаарсан. Аав, ээж маань намайг өөрийнхөөрөө байх боломж олгож, сонирхлыг маань дэмждэг байлаа. Эрдэнэтэд дунд сургууль төгссөн. Зураг, хувцас загварын дугуйланд явдаг байлаа. Хүүхдийг бие даасан болгохын тулд өөрийгөө хайж олох боломж олгож, дуртай зүйлээ хийхэд нь дэмждэг байх хэрэгтэй гэж боддог. Зусланд амардаг байсан маань хүссэн хүсээгүй бие даахад хүргэсэн юм болов уу даа.

-Urangooider гээд өөрийн нэрийн брэндтэй юм билээ. Хэр амжилт олсон бэ?

-Энэ брэндээ үнэ цэнэд хүргэе гэж зорьдог. Байгальд ээлтэй хувцас ямар байх ёстойг зөвхөн ярьдаг бус бодитоор хүргэх юмсан гэдэг үүднээс Urangooider брэнд бий болсон.

-Таны хувцсыг үзье, авъя гэвэл хаана хандах вэ?

-Хувцсаа онлайнаар борлуулдаг. Фэйсбүүк, инстаграм, сошиал хуудсуудаар холбогдоод орж ирж болно.

-Та бас хуучин хувцас засах талаар сургалт хийдэг юм билээ?

Өөдөс ашиглан хийсэн хувирдаг загвар

-Хоёр жилийн өмнө Америкийн ЭСЯ-ны дэмжлэгтэйгээр хувцас дахин загварчлах төрийн бус байгууллага байгуулсан юм. Эндээ бид хуучин хувцсыг дахин сэргээж, хаягдал болгохгүй байх арга замуудыг хайдаг. Байгальд ээлтэй брэнд бол хувцсыг эхнээс нь дуустал бүх зүйлийг нь бодолцдог. Эдэлгээ даахуйц байх учиртай, дуусгах шатуудыг нь ч бодолцох учиртай.

– Та “Re-Designed Mon­golia” ТББ-ын үүсгэн байгуулагчдын нэг юм билээ. Өөрийн брэндийн хувцаснуудыг авч засварладаг уу, эсвэл хувцасныхаа загварыг өөрчлөхийг хүсдэг хүмүүст тусалдаг юм уу?

-Манай брэндийн хувцсыг дөрөв таван жил өмсөөд, загварыг нь өөрчлүүлэхийг хүсвэл бид загварыг нь өөрчилж өгдөг. Тэгэхээр тэр хувцсыг дахиад хэдэн жил өмсөх боломжтой болно. Хуучин хувцас сэргээн засварлах системийг бид оруулж ирж байгаа. Өмнө нь сургалт хийдэг байсан. Энэ удаа бүтээгдэхүүн хөгжүүлээд, үнэтэй брэндийн хувцсыг нь засч сэлбэх, загварыг нь өөрчлөх систем оруулж ирэхээр ажиллаж байна. Ковидын үе таараад, жаахан хойшлоод байгаа.

-Монголчууд хуучин хувцсаа хаях дургүй, шатаахаар агаарын бохирдолд хувь нэмрээ оруулчих гээд яах аргаа олдоггүй?

-Манай “Re-Designed Mon­golia” төрийн бус байгууллага 10 дизайнертай болсон. Эд маань энэ асуудалд анхаарлаа хандуулж ажиллана. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд бид хүмүүсийн хандлагыг өөрчлөх сургалт хийсэн. Хуучин хувцас хог биш, дахин ашиглаж болно. Хуучин хувцас, материалыг үлдэгдэл үлдээлгүй ашиглан, шинэ загварын хувцас, жижиг хэрэгсэл, гэр ахуйн хэрэгсэл хийх талаар ажиллах юм.

-“Хувцаслалтын эрх чөлөө”, “Бүтээлч сэтгэлгээ” гээд номууд гаргасан юм байна. Хэр борлуулалттай байв?

-Борлуулалтад анхаарч ажиллаагүй. Энэ бүх үзэл санааг хүмүүст хүргэхийг л хичээсэн. Нэг дугуй нь хагарчихвал машин явж чадахгүй шүү дээ. Цогц систем бий болгохын тулд тал бүрээс нь ажиллаж байна. “Хувцаслалтын эрх чөлөө” нь стиль, имиж, хувь хүн яаж өөртөө тохируулж хувцаслах талаас нь бичсэн ном. Өөрийгөө таньж мэдэж байж зохицсон хувцас олж авна. Юу өмсөхөө мэдэхгүй бол маш олон хувцас авдаг, үргүй худалдан авалт хийдэг, туршиж үздэг. Өөрийн гэсэн хэв маягаа олчихвол яг хэрэгтэй зүйлээ л авдаг. Энэ нь хог хаягдал багасах, байгальд ээлтэй, өөртөө хэрэгтэй байхад нөлөөлнө. Дараагийнх нь яаж байгаль орчинд ээлтэй хувцас сонгох вэ. Материал, хийц гээд задраад явна.

-Байгальд ээлтэй материал гэхээр үнэтэй тусах болов уу?

-Байгальд ээлтэй материал гэхээр яаж ургуулсан, яаж хийсэн гэх мэт үе шатууд чухал байдаг. Таны сонголтоос шалтгаална. Хувцсаа сонгохдоо байгальд шингэх эсэхийг нь бодолцох учиртай. Энэ сонголтыг хийхийн тулд мэдлэгтэй байх ёстой. Энэ мэдлэгийг олгохын тулд бичээд байгаа гэсэн үг л дээ. Заавал үнэтэй байх албагүй л дээ. Хямд мөртлөө байгальд ээлтэй материалууд ч бий.

-Хувирдаг хувцасны коллекци гаргасан гэсэн. Яаж хувирдаг вэ?

-Байгальд ээлтэй байхын тулд цөөн чанартай хувцастай байх ёстой гэж хүмүүс ойлгодог. Өдөр болгон нэг хувцсаа өмсөөд байвал хүний сэтгэл ямар байх билээ. Гангалаад гарвал ямар байдаг билээ. Сэтгэл зүйн хувьд ондоо болдог. Ганцхан хувцас ч маш олон хувирдаг болохоор шинэлэг, сонирхолтой мэдрэмж төрүүлнэ. Өнгө нь өөрчлөгддөг, урт богино янз бүр болдог, маш олон хувирах боломжтой учраас ганц хувцастай яваад байгаа мэдрэмж төрөхгүй.

-Байгальд ээлтэй хувцас загвар сонирхдог хүмүүс хэр олширч байна. Танд мэдрэгдэх юм уу?

-Сүүлийн хоёр жилд хүмүүс энэ талаар их сонирхож байна. Өмнө нь энэ тухай сонсоод “Юу яриад байгаа юм бэ” гэдэг байсан. Байгаль орчин, нөхцөл байдал яах аргагүй энэ тухай бодолцохоос аргагүйд хүрсэн. Усны нөөц багасч, хуурайшилт мэдрэгдэж, хог хаягдал ихэсч, байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж байгаа нь бүхэнд илэрхий байгаа шүү дээ. Арван жилийн өмнө усны нөөц багасч байгаа талаар ярихад ойшоохгүй өнгөрдөг байсан бол одоо асуудал бодит амьдралд буугаад ирсэн учраас анхаарахаас аргагүй.

-Хувцсаараа яаж өөрийгөө илэрхийлэх вэ. Эсвэл моод, трэнд дагах ёстой юм уу?

Анхны загварууд. 2010 он.

-Моод, трэнд дагах хэрэггүй гэж хэлэхгүй. Судлаад, суралцаад гарц, шийдлүүдээ олж авна шүү дээ. Мэргэжлийн хүмүүст хандаж цагаа хэмнэх боломжтой. Сонирхоод үзэх хэрэгтэй.

-Хувцаслалтын эрх чөлөө гэж юуг хэлэх вэ?

-Хүн болгонд өөрийн гэсэн үзэл бодол, бусдаас ялгаатай тал бий. Түүнийгээ гаднаа ил гаргаж, дотор гаднах нь нийлж өөрийгөө илэрхийлэхийг л би хувцаслалтын эрх чөлөө гэж хэлнэ. Дотроо байгаа зүйлээ гаднаа ил гаргаж, хэнээс ч айж эмээхгүйгээр юу хүсч байгаагаа ил гаргаж хувцаслахыг хэлж байгаа юм. Өөрийнхөөрөө хувцаслах тухтай шүү дээ. Хаана ч гоё харагдана.

-Загварын чиг хандлагын тухай хэдэн үг хэлээч?

-Би загварын чиг хандлагыг үгүйсгэдэггүй. Загварын чиг хандлагыг ойлгоод, ажиглаад, өөртөө хэрэгтэй юмаа авч сурах нь чухал. Загварын чиг хандлага гэдэг өнөөдөр гэсэн үг. Орчин үеэ мэдэрч алхах нь зөв. Гэхдээ хэт туйлшрах нь юуг ч амтгүй болгодог. Хэрэгтэйгээ аваад, заавал хэрэг болохгүй зүйлийг дагах гээд байх шаардлагагүй. Өөрийнхөө хувцаслах арга барилыг мэдчихвэл загварын чиг хандлага айхавтар нөлөөлөхгүй.

-Үндэсний хувцсанаас эко дизайн олж харсан уу?

-Үндэсний хувцас сонирхож гурав, дөрвөн коллекци гаргасан. Эртний хувцаснуудыг сонирхож судлах дуртай. XVIII зуунаас хойшхыг байгальд ээлтэй гэж хэлэхэд хэцүү. Миний философид нийцдэггүй. Би торгоноос татгалздаг. Байгальд амархан шингэдэг материалууд хэрэглэх дуртай. Үслэг эдлэлээр гоёхын тулд амьтан хороохыг таашаадаггүй.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Ангараг гариг дээрх “Perseverance” хайгуулч анхны дээжээ авахад бэлэн болжээ

Ангараг гариг дээр даалгавар биелүүлж буй “Perseverance” хайгуулч робот улаан гаригийн хөрснөөс анхны чулуулгийн дээжээ авахад бэлэн болжээ.

Дээжийг хуруун шилний хэмжээтэй хадгалах саванд хийж дэлхий рүү буцаах бөгөөд энэ нь тус гаригт амьдрал байсан эсэхийг судлах гол эх үүсвэр болох юм.

“Perseverance” нь энэ оны хоёрдугаар сард Ангарагийн гадаргад газардсан. 45 км-ын өргөнтэй “Jezero” хэмээх тогоонд судалгаа хийж байна.

Хиймэл дагуулын зургаас үзэхэд тус тогоонд нуур, түүнд цутгах гол байсан байж болзошгүй. Хэрэв тийм бол уг газрын хөрс нь бичил биетнийг хадгалах хамгийн сайн эх сурвалж болох аж.

Perseverance чулуулгийн дээжийг өрөмдөж авах ба наймдугаар сарын эхэн үе гэхэд 40 орчим дээжийг цуглуулж дуусах аж.

Categories
булангууд мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал удам-судар

Ж.Уугантуяа: Аавтайгаа нэг тайзан дээр тоглох ховор завшаан, тэгэхэд яагаад ч юм нулимс дуслаад байсан


Морин хуурын чуулгын менежер, морин хуурч Ж.Уугантуяатай ярилцлаа. Тэрбээр Төрийн хошой шагналт, Ардын жүжигчин, хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноровын ууган охин билээ. Аавынхаа заасан замаар явж байгаа тэрбээр “Хөгжим бүжгийн коллежийн морин хуурын ангид орох уу” гэсэн аавынхаа үгийг дагаж, анхны эмэгтэй мэргэжлийн морин хуурч болсон юм. Ж.Уугантуяа бас алдарт эх. Тэрбээр “Ажлаа ч алдахгүй, амьдралаа ч алдахгүй” гэхийг бодоход ажил, амьдрал аль алийг нь зохицуулж сурсан бололтой. Эхлээд түүнээс морин хуурын тухай сонирхлоо.

-Н.Жанцанноров гуай “Хялгасыг хялгасаар хөрөөддөг болохоор амьд сүнстэй эгшиг байгаа юм” гэж хэлж байсан. Морин хуурын аялгуу цаанаа л дулаахан сонсогдоод байдаг нь учиртай байх?

-Хийл төмөр утастай байдаг. Нумыг нь хялгасаар хийдэг ч төмрийг хөрөөдөж тоглодог шүү дээ. Адууны сүүл, модноос гарч байгаа эгшиг байгалийн унаган цаад мөн чанарыг илүүтэй мэдрүүлдэг юм болов уу. Сэтгэлийг хөгөлж хөдөлгөдөг. Манай ангийн хүүхэд, СУИС-ийн морин хуурын багш, доктор Б.Баттөгс “Морин хуур зэмсгийн дуулдахуй болон цахилгаан дохионы үзүүлэлтийн судалгаа” хийсэн. Морин хуурын дууны хэлбэлзлийг шинжлэх ухааны аппарат техник дээр судлаад, тогтоосон байдаг. Тэр энэ талаар маш сонин юм ярих байх.

-Хотод орон сууцанд өссөн хүүхэд яаж уртын дуу дуулах вэ гэж хүмүүс ярьдаг шүү дээ. Та хотын хүүхэд мөртлөө морин хуур тоглоод байна. Монгол ахуйг, морины явдлыг мэдрэх шаардлага тулгарч байсан уу?

-Би ч хотын хүүхэд л дээ. Багадаа зуны дэлгэр сайхан цагийг аавынхаа нутагт эмээтэйгээ өнгөрүүлдэг байсан. Монгол ахуйдаа ойр өссөндөө баяртай байдаг. Эмээ маань ажилсаг, нийтэч эмэгтэй байлаа. Эмээгээсээ үлгэр авсан. Намайг эмээтэйгээ адилхан гэдэг байв. Би их азтай Архангайн бэр болсон. Хүүхдүүд маань аавынхаа нутагт зун очдог. Нөхөр маань архитектор мэргэжилтэй. Том хүү бас архитектор мэргэжлээр суралцаж ажиллаж эхэлсэн. Адилхан урлагийн хүн л гэж боддог шүү дээ.

-Өөрийг чинь анхны мэргэжлийн морин хуурч эмэгтэй гэдэг. Яагаад төдийгөөс өдий хүртэл энэ хөгжмийг эрчүүд голлон тоглодог байсан юм бол. Магадгүй их хүч, эрчим шаарддаг юм болов уу?

-Эмэгтэй хүн морин хуур тоглодог байсан. Одоо ч Увс, Ховдод биелгээ хийгээд, хуураа татаад сууж байгаа эмээ нар бий. Ардын язгуур урлагийн наадамд эрэгтэй, эмэгтэй морин хуурчид ирдэг байсан. Номыг нь үзэж, нотыг нь заалган, мэргэжлийн сургуулийг төгссөн гэдгээрээ л анхдагч гэж явдаг болохоос биш Монголд эмэгтэй морин хуурч үеийн үед байсан. Ерөнхийдөө морин хуур гэдэг зэмсгийн онцлогоос хамаараад, ихэвчлэн эрэгтэй морин хуурч байдаг л даа. Хөгжмийн онцлог нь ятга, хуучир, шанз гэх мэт нумт хөгжмүүдийг бодвол маш их хүч шаарддаг. Хуурын чавхдас нь модноосоо хөндий байдаг учраас хөндий дээр дарж байгаа даралт, нумны даралт хоёрын тэнцвэрийг олж байж, өнгө дуугаргадаг. Хөгжим маш их цаг хугацаа шаарддаг. Зургадугаар ангид байхаасаа морин хуур тоглож сурсан. Анх морин хуурыг дуугаргаж сурахын тулд сар хөрөөдсөн. Хоёроос зургаан цагийн турш хөрөөдөж суудаг байлаа. Мундаг эрэгтэй хуурчид амьдралынхаа ихэнх цагийг хууртаа зориулдаг. Ер нь хөгжимчин хүн тийм л байдаг. Хөгжим бүжигт сурч байхад “Өдөр алгасахгүй хөгжмөө давтахгүй бол хөгжим чинь чамайг танихаа байчихна шүү” гэж багш маань хэлдэг байсан. Эмэгтэй хүн хүүхэд төрүүлнэ, амьдралын шаардлагаар хөгжмөөсөө хөндийрнө. Дараа нь эргээд хөгжмөө барихад маш их хөндийрсөн, хоёр биенээ танихаа больчихдог. Эргээд л танилцана.

-Аавынхаа зохиолыг тоглож байхдаа тайзан дээр уйлсан гэж ярьсан байсан. Тэр нь ямар бүтээл вэ?

-”Цагаан суварга” байсан. Арван жилийн ойн концертын үеэр билүү дээ цуврал таван тоглолт хийсэн юм. Аавын бүтээл Морин хуурын чуулгын урын санд их хувь эзэлдэг учраас зөвхөн аавын бүтээлээр нэг тоглолт хийсэн. “Цагаан суварга” дээр аав ирж, өөрөө төгөлдөр хуур тоглосон юм. Аавтайгаа нэг тайзан дээр тоглох ховор завшаан. Ийм сайхан мөч олон тохиогоосой гэж бодсон юм байлгүй дээ, тэгэхэд яагаад ч юм нулимс дуслаад байсан. Зохиол нь сайхан, байнга тоглодог болохоор гарт орсон байдаг. Гэсэн ч тэр мөчид ийм мэдрэмж төрсөн.

“Цагаан суварга”-тай холбоотой бас нэг мэдрэмж төрж байсан. Франц руу хөгжмийн наадамд явсан юм. Европын фестивалиуд гадаа тоглогддог. Том тайзан дээр тоглосон. Тэр үед 50 жил тохиогүй халуун өдрүүд байсан гэж ярьдаг. Халуун, бүгчим орой “Цагаан суварга” тоглох үед сэвэлзсэн салхи хөдөлсөн. Нутгийн салхи үлээх шиг санагдаж билээ.

-Наймдугаар ангидаа Морин хуурын чуулгад орсон гэсэн. Ерээд оны эхэн үед анхны цалингаа авсан байх нь. Анхны цалингаараа юу авч байв?

-Наймдугаар ангид байхад маань Морин хуурын чуулга байгуулагдаж, нээлтийн тоглолт хийсэн юм. Манай чуулга эхэндээ Хөгжим бүжгийн дотуур байранд байрладаг байлаа. Тэнд бэлтгэл хийдэг жижиг өрөөтэй. Цөөн хүнтэй, бусад нь дандаа оюутнууд, Хөгжим бүжгийн багш нар байсан. Дөнгөж байгуулагдсан болохоор танигдаагүй. 1992 онд байгуулагдаад, 1993 онд нээлтээ хийгээд, дотуур байрандаа хааяа цуглаж бэлтгэл хийдэг. Ц.Батчулуун багшийг дэмжих зорилгоор найз нөхөд нь, уран бүтээлчид манай Морин хуурын чуулгыг тоглолтдоо оруулдаг байв. А.Долгор, Ц.Түвшинтөгс, Ш.Чимэдцэеэ, Г.Эрдэнэбат нарын алдартай сайхан дуучид маань өөрсдийн тоглолтдоо Морин хуурын чуулгыг тоглуулдаг. 1994 онд Улсын Филармонийн бүрэлдэхүүнд орж, албан ёсны бүтэцтэй, өөрийн тайзтай болж, цалин авч эхэлсэн. Анхны цалингаараа дүү нартаа амттан авч өгсөн. Тэр үед өнгөт плакат ховор байлаа. Нэг их гоё балетын бүжигчний зурагтай плакат авч, ханандаа нааж байсан санагдана. Тухайн үеийн гэр бүлийн зургуудад тэр плакат үлдсэн байдаг. Цалинтай оюутан болохоор өөрийгөө их л том болсон гэж боддог юм билээ. Тиймдээ ч амьдралыг эрт эхэлсэн шиг байгаа юм (инээв).

-Н.Жанцанноров гуайг хүмүүс мэддэг болохоор хэр аав бэ, хүүхдүүдээ яаж хүмүүжүүлсэн бол, уурлахдаа ямар үг хэлдэг бол гээд сонирхох байх л даа?

-Би алганы амт үзэж байгаагүй. Загнахдаа бол “Би ер нь та нарыг хүмүүжүүлж чадаагүй юм байна” л гэдэг. Өөртөө буруу өгч, тэрүүгээрээ биднийг айлгадаг. Нэг их үглэж дуулаад байдаггүй. Анх хөгжим сурч эхлэхдээ аавынхаа хажууд давтахаас эмээдэг байсан. Аав сонсоод “Ямар аймаар юм дуугаргаад байна аа” гээд ороод ирэх вий гэж боддог. Ерөөсөө тэгж байгаагүй. Ааваасаа айж эмээнэ гэхээсээ хүндэлж хайрлаж өссөн. Одоо ч итгэлийг нь алдахгүй, сэтгэлийг нь хөргөхгүй, гомдоочихгүй байх сан гэж хичээж явдаг. Морин хуур тоглож эхэлж байхад “За миний хүү дөч хүрчихээд хуураа тоглоод сууж байна ч гэж байхгүй дээ” гэдэг байсан. Одоо хэдийнэ дөчин нас өнгөрсөн байна. Урлаг залуу насны ажил гэж ярьдаг л даа. Яагаа ч үгүй залуудаа хийх ажилгүй болчих вий гэж санаа зовсон шиг байгаа юм. Тэгээд би хоёр дахь мэргэжлээ сонгохдоо Морин хуурын чуулгадаа хэрэгтэй байх юм сан гэж бодоод СУИС-ийн Урлагийн менежмэнтийн ангийг дүүргэсэн. Энэ мэргэжлээрээ давхар ажиллаж ирлээ. Ц.Батчулуун багш маань “Миний хүү морин хуураа л битгий орхиорой” гэж захисан юм. Аав, багш хоёрынхоо үгийг бодож, хоёр дахь мэргэжлээ сонгосон юм.

-Ээжийнхээ тухай яриач. Аавын чинь шүтэн бишрэгч үү?

-Ээж бас урлагийн гэр бүлээс төрсөн гэж болно. Эмээ маань Налайхын Соёлын ордонд дуулж хөгжимдөж бүжиглэдэг хүн байсан.Соёлын ордондоо “Учиртай гурав”-ын Нансалмаад дуулж байсан гэдэг. Ээж маань бас гоё бүжиглэдэг, хөгжим тоглодог байсан. Г.Нямаа гэж эмэгтэй бий. Аав, ээж хоёр оюутан байхдаа Орост танилцсан гэдэг. Хэн хэн нь залуухан байсан болохоор хэн нь хэнийгээ шүтэх вэ дээ.

-Гадаадын хүмүүс морин хуур тоглохыг сонсоход ямар мэдрэмж төрдөг вэ?

-2008 онд анх Олон улсын морин хуурын наадам зохион байгуулахад дөрвөн улсаас хуурчид ирж оролцож байсан. ОХУ, БНХАУ-аас манай Өмнөд Монголын морин хуурчид, мөн Японоос ирж оролцсон юм. Арван жилийн хугацаанд найман улс болтлоо өргөжсөн. Хамгийн сүүлд 2018 онд болсон Морин хуур сонирхогчдын уралдаанд япон хүн түрүүлсэн. Уртын дууны урын сан тавьчихаад байхад япон хүн түрүүлж байна. Сонирхогчид гэдэг хуурыг чөлөөт цагаараа сурсан хүмүүс шүү дээ. Тэгэхэд уртын дууны татлагаар монгол хүнийг хүртэл давчихжээ. Ямар нэг ажлыг төгс хийдэг япон хүний онцлог байна. Бид загвар бичлэг өгдөг. Энэ хүний арга барилаар тоглоно шүү гээд бичлэг, ноттой нь илгээдэг. Тэгэхэд ямар ч алдаа, хий гаргалгүй тоглож байгаа юм. Гэтэл монголчууд санаа амар хүмүүс. Нэг тоглохоороо нэг янз, дахиад тоглохоороо өөр тоглоно. Тэр нь бас онцлог л доо. Тэгэхэд нөгөө япон яс хуулбарладаг. Хуулбарлаад модон тоглох нэг хэрэг. Гэтэл яг л тоглож байгаа юм. Шүүгчид мэргэжлийн хүмүүс. “Үнэхээр шударгаар шүүвэл энэ хүн түрүүлэхээс өөр арга алга” гэсэн юм.

-Ковидын үед морин хуурчид гэрээсээ тоглож, хүмүүсийг баясгаж байх шиг байсан. Та тэр давлагаанд нэгдсэн үү?

-Улсын Филармониос нэгдсэн журмаар хүмүүсийн сэтгэл санааг өргөх зорилгоор аян явсан. Хувь уран бүтээлчид өөрийн гэсэн онцлог уран бүтээлээ гэрээсээ тоглосон. Морин хуурын чуулга бүтэн бүрэлдэхүүнээрээ бас бүтээлүүдээ гэр гэрээсээ хийсэн. Мэдээж тэнд оролцож, зохион байгуулах ажил хийсэн. Ноднин нөхцөл байдал арай гайгүй байхад бидэнд зундаа хоёр сар ажиллах боломж олдсон л доо. Чуулга нэгдэж чуулж байж зохист аялгууг туурвиж, уран бүтээлээ гаргадаг учраас амаргүй байгаа. Гэхдээ эмч нар, онцгойнхон бусад албан хаагчдын ачааллын дэргэд хэцүү байна гэж хэлэхгүй. Тэдэндээ баярлаж бахархаад сууж байгаа. Тайван цаг ирэхээр ингэж цаг наргүй ажилласан хүмүүсээ баярлуулах боломж гарна гэж найдаж байна.

-Морин хуурын олон улсын наадмыг зохион байгуулахад та оролцдог юм билээ. Үндэсний өв, соёлыг тээсэн морин хуур маань улам бүр түгэн дэлгэрч байгаа гэж дүгнэж болох уу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Морин хуурын олон улсын наадмыг зөвхөн Монголд хийгээд зогсохгүй 2019 онд Америкт хийсэн. 2021 онд бас дахиад хоёр дахь удаагаа хийх гэж байна. 2022 онд бүр Европ тивийн морин хуурын наадам хийхээр бэлтгэж байна. Морин хуур ингэж түгж дэлгэрч байна. Америкт 2019 онд урилгаар очиж илтгэл тавьсан юм. Монгол морин хуурчид маань дэлхийн олон оронд тархан суурьшаад, морин хуураа зааж, олон шавьтай болж байна. Тийшээ хуур хөгжмүүдийг аваачиж байна. Яваандаа тэнд хуур урлал хөгжиж магадгүй. Тэнд бид морин хуур сонирхогчдын уралдаан зарлаж, илтгэл хэлэлцүүлж, концерт тоглосон, морин хуур урлалын үзэсгэлэн гаргасан. Амеркийн дөрөв, таван хотоос морин хуурын багш нар шавь нартайгаа ирж оролцлоо. Дэлхийд тархан суурьшсан монголчууд хүүхдүүд нь монголоор ярьдаггүй, ёс заншлаа мэдэхгүй монголоо алдахад хүрэх вий гэж санаа зовдог юм байна. Америкт дандаа монгол хүүхдүүд хуур сурч байсан. Морин хуурын чуулгад ажиллаж байсан хоёр хос байдаг. Тэд хүүхдүүдтэй зориуд монголоор ярьдаг гэж байгаа юм. Хуур сурахын зэрэгцээ уламжлал ёс заншлаа морин хуураар дамжуулж сурч байна. Тэд уралдаанд монгол дээлтэй оролцдог. Хуураа эгшиглүүлээд, монгол хүн гэдгээ мэдэрч байна. Америкт болсон сонирхогчдын уралдаанд зургаан настай хүү түрүүлсэн.

-Гадаадад болж байгаа морин хуурын наадмыг хэн санхүүжүүлдэг вэ?

-Дандаа өөрсдөө санхүүжүүлдэг. Америкт болж байгаа уралдааныг жишээлбэл Морин хуурын чуулгад байсан, одоо Америкт ажиллаж амьдарч байгаа Г.Уртнасан төрийн бус байгууллага байгуулж, тэнд байгаа морин хуурын багш нараа нэгтгээд, морин хуурын соёлыг түгээе гэсэн монголчууд дэмжиж, дээр нь гадаадын монгол судлаач нартай холбогдож, маш олон жилийн хүч хөдөлмөрийн үндсэн дээр 2019 онд энэ наадам биеллээ олж байгаа юм. Хандиваар зохион байгуулж байна. Европт Морин хуурын наадам 2022 оны дөрөвдүгээр сард болох юм. Морин хуурын чуулгад байсан морин хуурч залуу Б.Золзаяа Германд олон жил өөрийн хамтлагтай уран бүтээл туурвиж, дээр нь хуур заадаг. Тэр санаачлаад энэ наадмыг хийх гэж байна. Зөвхөн хуур тоглодог хүмүүс бус хуур сонирхдог, сонсох дуртай хүмүүс цугладаг наадам байдаг. Морин хуурын чуулга дэргэдээ “Хуурчийнхан” гээд сургалтын төвтэй. Түүний салбар төв Америк, Европт байгуулагдсан. Ц.Батчулуун багштай эн зэрэгцээд явж байсан М.Баасанхүү багш 1996 онд Улаан-Үдэд морин хуур зааж эхэлсэн. Тэндэхийн хөгжмийн сургуульд морин хуурын анги нээсэн. Төгсөгчид нь “Байкал” чуулгад өөрийн байр суурьтай яваа. Жижиг чуулгатай. Буриад хөөрхөн хуурчид олон төрсөн. Японд Олон улсын морин хуурын наадмыг санаачилсан А.Бат-Эрдэнэ морин хуурч морин хуурыг түгээн дэлгэрүүлэхэд их үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Тэнд 400-500 япон хүн сурдаг. Морин хуурыг огт Монголд ирж байгаагүй хүмүүс ч сонирхоно. Монголд ирж морин хуур үзсэн хүмүүс ч сонирхоно.

Хийдгээ хийсэн, гэртээ сууж байгаа хүмүүс их сонирхож байна. Яагаад гэхээр зөнөх өвчин Японд их. Баруун, зүүн тархийг тэгш хөгжүүлбэл зөнөх өвчин тусдаггүй. Хөгжим зүүн тархийг сайн хөгжүүлдэг. Монголд ирсэн хүмүүс морин хуур сурахыг хүсдэг, дээр нь урт удаан насалж, эрүүл саруул байх гэж сурч байна. Дал гарсан хүн ч сурч байна, өсвөр насныхан, өөр мэргэжлийн хүмүүс ч сурч байна. Хийл тоглодог мөртлөө морин хуурч сурч байгаа хүн ч бий.

Монгол морин хуурын эх орон учраас морин хуураа хөгжүүлдэг, морин хуурын бодлогоо маш сайн явуулдаг, судалгаа шинжилгээ хийдэг байх ёстой. Морин хуурын олон улсын наадам энэ бүхнийг нэгтгэж, эрдэм шинжилгээний хурал, тоглолт, сургалт, үзэсгэлэн, уралдаан болдог юм. Улам бүр өргөжиж байгаа энэ наадамд Монгол Улс маань ач холбогдол өгөх учиртай гэж хэлье.

Categories
булангууд мэдээ сав-шимийн-ертөнц

“Zhurong” Ангараг дээр 450 метр аялжээ

Ангараг гаргийг судлах Хятадын “Zhurong” явагч төхөөрөмж Улаан нүдэн гаргийн гадаргуу дээр 450 метр аялаад байна гэж тус улсын Сансар судлалын үндэсний газар /CNSA/ пүрэв гарагт мэдээлэв.

Энэхүү төхөөрөмж Ангарагийн гадаргуу дээр газардсанаасаа хойш судалгаа, ажиглалт хийхээр өмнө зүгийг зорьсон бөгөөд төхөөрөмж дээрх камер гаргийн гэрэл зургуудыг өдөр бүр авчээ. Ийнхүү хамгийн сүүлийн зурагт Ангарагнаа явагч төхөөрөмж шүхрээсээ 30 метр зайд буйг харуулжээ.

Энэ сарын 15-ны өдрийн байдлаар, “Zhurong” Улаан нүдэн гараг дээр Ангарагийн 60 өдрийн турш судалгаа хийжээ. Ангарагийн өдөр нь дэлхийнхээс 40 орчим минутаар урт байдаг.

БНХАУ тойрог замын нислэгийн аппарат, газардагч төхөөрөмж, явагч төхөөрөмж зэргээс бүрдсэн “Tianwen-1” сансрын аппаратаа Хайнань мужийн сансрын буудлаас 2020 оны долоодугаар сарын 23-нд хөөргөсөн бөгөөд тавдугаар сарын 15-нд Улаан нүдэн гараг дээр газардсан юм.

Categories
булангууд мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

А.Эрдэнэцогт: УИХ өөрийн эрх мэдлээ нэмээд байвал эрх мэдлийн тэнцвэрт байдал алдагдаж бүгдийг шийддэг, хянадаг хүч болж хувирна

Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, хууль зүйн ухааны доктор профессор А.Эрдэнэцогттой ярилцлаа.

-Саяхан Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн хэмээх эрхэм цолыг хүртсэнд тань баяр хүргэе. Та нутаг ус, аав ээжийгээ танилцуулахгүй юу?

-Би Архангай аймгийн Төвшрүүлэх сумын хүн. Хуучин Төвшрүүлэхийн сангийн аж ахуй гэж атрын ууган сангийн аж ахуйнуудын нэг, тэр суманд төрж өссөн. Аав Д.Адилбиш Архангай аймгийн Их тамир сумын уугуул. Залуу насандаа Төвшрүүлэх суманд ирж ажил амьдралынхаа гарааг эхэлж миний ээж Д.Марусъятай гэр бүл болсон. Ээж маань Төвшрүүлэх суманд төрж өссөн. Аав жолооч, гагнуурчин мэргэжилтэй насаараа Төвшрүүлэхийн сангийн аж ахуйд жолооч, гагнуурчин, тоо бүртгэгч, нярав зэрэг ажлуудыг хийж явсан сум орондоо нэр хүндтэй хүн байсан. Ээж маань мөн насаараа тус сангийн аж ахуйн ажилчны клуб, сумын номын санд ажилчин, үйлчлэгчээр ажилласан ажилч хичээнгүй, цэвэрч нямбай хүн байсан. Эргээд бодоход үр хүүхэд биднийгээ багаас ажил хөдөлмөрт дуртай, эхэлсэн ажлаа заавал дуусгадаг зан чанар суулгах гэж мэрийн зүтгэж байж дээ.

-Таны ажил амьдрал МУИС-тай салшгүй холбоотой юм. Гэхдээ нэг хэсэг төрсөн нутагтаа ажиллаж байсан юм билээ. Энэ талаар сонирхуулаач?

-Би 1987 онд Архангай аймгийн Төвшрүүлэх сумын 10 жилийн дунд сургуулийг төгссөн. Ингээд 1990 онд Хууль Цаазны Дунд Сургуулийг, 1997 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийг хуульч мэргэжлээр төгссөн. Үүний өмнө 1990 онд Төвшрүүлэх сумандаа АДХ-ын ГЗ-нд байцаагч, улсын байцаагчаар ажиллаж байгаад 1992-1995 онд сумын ЗДТГ-ын даргаар ажиллаж байсан. Үүнээс хойш миний ажил амьдрал үндсэндээ МУИС-тай салшгүй холбоотой. Их сургуульдаа багшаас эхлээд ахлах багш, тэнхимийн эрхлэгч гээд удирдах албанд өнөөг хүртэл тасралтгүй ажиллаж байна. Мөн Монголын Хуульчдын Холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн, Монгол Улсын Шүүхийн мэргэшлийн хорооны гишүүний сонгуульт албан тушаалыг тус тус хашиж байна.

-Таныг Хууль зүйн ухаанд Захиргааны процессын эрхзүй гэдэг шинэ чиглэлийг гаргаж ирж, өнөөгийн түвшинд хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан гэдэг?

-Өнгөрсөн хугацаанд Захиргааны эрх зүй, Захиргааны процессын эрхзүйн чиглэлээр сургалт, судалгааны ажил голлон эрхэлж ирлээ. Монгол Улсын хууль зүйн шинжлэх ухаанд Захиргааны процессын эрх зүй гэдэг шинэ салбарыг үндэслэн хөгжүүлж, үндэсний бие даасан салбар эрх зүй болгон хөгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг минь төр өндрөөр үнэлж Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн хэмээх эрхэм цолыг хүртээсэн болов уугэж бодож байна. Миний хийсэн бүтээснийг ийнхүү үнэлсэнд баяртай байна.

-Захиргааны эрхзүй гэдэг их өргөн хүрээтэй салбар. Тэр дундаа Захиргааны процессын эрхзүй гэсэн ойлголт гарч ирснээр энэ салбарт ямар өөрчлөлт гарсан бэ?

-Хууль зүйн шинжлэх ухаанд Үндсэн хуулийн эрх зүй, Эрүүгийн эрх зүй, Иргэний эрх зүй, Захиргааны эрх зүй гэсэн үндсэн дөрвөн салбар бий. Энэхүү суурь салбарууд дотроо материаллаг болон процессын эрхзүй гэж хоёр хуваагддаг. Жишээлбэл, Эрүүгийн эрхзүй, Эрүүгийн процессын эрхзүй гэж. Захиргааны эрхзүй үүн шиг л задарна. Захиргааны материаллаг эрхзүйн салбарын тухайд гэвэл Б.Чимэд багш 1970-аад оны эхээр, 1988 онд “Захиргааны эрхзүйн ерөнхий ангийн сурах бичиг”-ийг анх зохиож захиргааны материаллаг эрхзүйн чиглэлийг хөгжүүлсэн байдаг. Харин тухайн үед Захиргааны процессын эрхзүйн салбар зөв гольдролоор хөгжих боломж, бололцоо хаагдмал байсан. Монгол Улс захиргаадалтын дэглэмтэй байсан учраас эх газрын эрхзүйн хэв маяг болон захиргааны шүүх хөгжсөн улс орнуудтай адил түвшинд авч үзэх боломжгүй байсан нь мэдээж. Харин 1992 оны шинэ Үндсэн хууль батлагдснаар Захиргааны процессын эрхзүйн салбар жам ёсоор хөгжих нийгмийн зайлшгүй шаардлага гарч ирсэн. Би энэ чиглэлээр түлхүү ажиллаж “Захиргааны процессын эрхзүй” хэмээх анхны сурах бичгийг 2006 онд гаргасан. Энэ бол их, дээд сургуульд хэрэглэгдэх анхны сурах бичиг болсон гэдгээрээ онцлогтой. Одоо ч энэхүү сурах бичиг хууль эрхзүйн чиглэлийн их, дээд сургуулиудын гол сурах бичиг болж ашиглагдаж байгаа. Үүнээс гадна тухайн үеийн Дэлхийн банкны хөтөлбөрөөр “Шүүх эрхзүйн шинэчлэл” хөтөлбөр хэрэгжиж байсан бөгөөд Хууль зүй дотоод хэргийн яамтай хамтраад Захиргааны процессын эрхзүйн салбарын хичээлийн хөтөлбөр, гарын авлага зэргийг хэвлүүлэн хууль зүйн бүх их дээд сургуулиудад тараан өгсөн зэргээр энэ салбарын мэдлэг, чадварыг олгох ажлууд шат дараалан системтэйгээр хийгдсэн. Өнөөдөр Захиргааны процессын эрхзүйн салбар хуулийн их дээд сургуулийн заавал судлах судлагдахуун болж бусад суурь салбаруудтайгаа эн тэнцүү хөгжөөд явж байна. Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан хүний эрх, эрх чөлөө хэдийд яг баталгааждаг вэ гэхээр үндсэн эрх зөрчигдөхөөс хамгаалсан процессын болон процедурын журмыг нарийвчилан хуульчилсан тохиолдолд хууль зүйн баталгаа нь сая хангагддаг. Тэгэхээр 1992 оноос хойш 2002, 2004 онд Захиргааны шүүх байгуулагдах, 2015 онд Захиргааны тухай ерөнхий хууль батлагдах хүртэл хүний эрх, эрх чөлөөний хууль зүйн баталгаа бүрэн хангагдаагүй явж ирсэн гэсэн үг. Захиргааны процессын эрхзүйн салбар гэдэг нь Монгол Улсын иргэний Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан эрхийг захиргааны байгууллагуудын хүнд суртал, дур зоргоороо гаргадаг шийдвэрээс хамгаалах хуулийн тогтолцоо юм. Тогтолцооны журмыг зөв тодорхойлох чухал. Товчхондоо иргэн захиргаа хоёрын дунд үүссэн маргаан бүхий харилцааг зохицуулдаг шинэ салбар, эрхзүйн орчин гарч ирсэн гэсэн үг. Захиргааны процессын эрхзүйн салбар хүмүүст төдийлөн анхаарал татах сэдэв биш юм шиг боловч бидний өдөр тутмын амьдралтай салшгүй холбоотой байна. Хүн өдөр бүр л машинаа бариад замын хөдөлгөөнд оролцоно, захиргааны байгууллагуудаар үйлчлүүлдэг, бичиг баримт хөөцөлддөг гээд л бүхий л талаар захиргааны байгууллагатай харилцдаг. Энэ бүхэн дээр л захиргааны байгууллага хүнд суртал гаргахгүй байх, иргэнээ хохироохгүй байх, хэрэв иргэний эрхийг зөрчсөн эрх зүйн маргаан үүсвэл иргэнийг хамгаалдаг механизмтай байлгах л зорилготой юм шүү дээ.

-Тэгэхээр захиргааны процессын эрхзүйн ойлголт гарч ирснээр иргэн захиргааны байгууллагын эсрэг гомдол гаргах эрхтэй болсон. Өөр ямар давуу талууд бий болсон бэ?

-Монгол Улсын нийт захиргааны байгууллагуудын үйл ажиллагаа өнгөрсөн хугацаанд ялангуяа 1990 оноос өмнө хүнд суртал, чирэгдэл ихтэй, захиргаадалтын дэглэмийг хэрэгжүүлэгч институци байсан. Үйл ажиллагаа нь иргэний эрхийг хамгаалах хэрэгжүүлэхэд бус иргэнээ дур зоргоор захирах, дарангуйлахад чиглэгдэж байсан гэж болно. Энэ арга барил нь одоо ч бүрэн арилаагүй л байна. Үүнийг л хуулийн дагуу явагддаг, иргэн рүү хандсан захиргааны акт зэргийг гаргахдаа иргэний хуулиар хамгаалагдсан эрхийг зөрчихгүй байхыг л зорилгоо болгох, зөрчигдсөн бол иргэний гаргасан нэхэмжлэлээр үүсгэсэн маргааныг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг зохицуулдаг эрхзүй юм. Өмнө нь тогтолцооны хувьд иргэд захиргааны байгууллага болон албан тушаалтантай гаргасан шийдвэрийнх нь талаар маргах эрхгүй эрхээр төдийлөн хангагдаагүй.Харин эсрэгээрээ Засгийн шийдвэрийг зөрчвөл хариуцлага хүлээх тогтолцоотой байсныг хүн бүхэн мэдэж байгаа. Одоо бол иргэд эрхээ хэрхэн хамгаалуулахаа мэддэг болсон. Захиргааны хэм хэмжээний акт, захиргааны гэрээний маргааныг иргэд Захиргааны шүүхээр дамжуулж шийдүүлж эрхээ хамгаалуулахаар ийм механизмийг бий болгосон. Монгол Улсын иргэд Захиргааны шүүхийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа руу яаж оролцох, эрхээ яаж хамгаалуулах вэ гэдгийг л процессын хувьд тодорхой болгож өгснөөрөө онцлогтой. Ингэж байж орчин үеийн хууль эрхзүйг дээдэлсэн захиргааны байгууллага бий болдог. Энэ үйл явц манайд эхлээд явж байна.

-Ер нь иргэн захиргаа хоёрын хооронд аль төрлийн маргаан түлхүү гардаг вэ?

-Өдөр ирэх тусам захиргаа иргэн хоорондын маргаан шийдвэрлүүлэх байдал нэмэгдэж байна. Ингэхдээ иргэн захиргаа хоорондын маргааны дийлэнх хувийг захиргааны акттай холбоотой маргаан эзэлдэг. Захиргаанаас иргэн рүү чиглэж гардаг хориглосон, захиран тушаасан, эрхийг нь хязгаарласан, тусгай зөвшөөрлийг нь хүчингүй болгосонч гэдэг юмуу актын маргаан их гардаг.

-Цэц үндсэн үүргээ гүйцэтгэхгүй байна гэж хуульчид шүүмжилдэг. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай явдаг вэ?

-Цэцийн үйл ажиллагаатай холбогдуулаад шүүмжлэлтэй хандаж буй зүйл, зарим ололттой зүйл ч байна. Өргөн хүрээнд өнөөдөр ярих боломжгүй учраас энд тодорхой зарим асуудлыг л ярья. Захиргааны процессын эрх зүйн салбартай холбогдуулан хэлэхэд Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинжийг агуулаагүй буюу захиргааны акттай холбоотой маргааны захиргааны хэргийн шүүхтэй зэрэгцүүлэн буюу давхцуулан шийдвэрлэдэг буруу жишиг тогтсон байдаг. Үүнд тухайлан хэлбэл Засгийн газрын шийдвэртэй холбоотой маргаан, Сонгуулийн ерөнхий хорооны шийдвэртэй холбоотой маргаан, аймаг, нийслэлийн Засаг даргыг чөлөөлж, огцруулсантай холбогдсон маргаан ч гэдэг юмуу олон жишээг дурдаж болно. Эдгээр буруу жишгийг цаашид засч залруулан зөв жишиг тогтоох нь зүйтэй юм. Харин Цэц болон УИХ дээр шийдвэрлэгдээд явж байгаа асуудлуудаас дурдвал Шүүхийн тухай хуулийн зарим зүйл заалтыг Үндсэн хууль зөрчсөн, зарим маргааныг хянан хэлэлцсэн тухай 2021 оны 4-р сарын 28-ны өдрийн 03 дугаар дүгнэлт гарсан байгаа. Үүний гол үндэс нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга Үндсэн хуулийн Цэцэд хандаж хүсэлт гаргасан байдаг. Тэр хүсэлтийг Шүүхийн тухай хууль дотор байгаа ШЕЗ, Шүүхийн сахилгын хороог яаж бүрдүүлэх томилох вэ, шүүгч бус гишүүдийг яаж томилох вэ гэсэн асуудлаар УИХ-аас баталсан Шүүхийн тухай хуулийн зарим зүйл заалт Үндсэн хуульд нийцэхгүй байна гэсэн хүсэлтийг Цэц дунд суудлынхаа хуралдаанаар хэлэлцээд үүнтэй холбоотой гол гол заалтууд Үндсэн хуулийг зөрчсөн байна гээд гаргаад ирсэн. Шүүгч бус таван гишүүнийг хаанаас нэр дэвшүүлж, яаж томилох вэ гэдэг асуудлаар УИХ-аас баталсан зохицуулалт маш буруу гэж үзэж байгаа.Үүнийг харин Үндсэн хуулийн Цэц зөвдүгнэж тодорхойлж зөв шийдвэр гаргажээгэсэн байр суурьтай байна.

-Яагаад?

-УИХ өөрөө ШЕЗ-ийн гишүүн, Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүнийг тодорхойлж, томилж байгаа явдал нь Үндсэн хуульд нийцэхгүй байна гэж Цэц дүгнэсэн. Ингэхдээ хэд хэдэн үндэслэл дурдсан байгаа. Нэгдүгээрт Үндсэн хуулийн үзэл баримтал, нэмэлт өөрчлөлтийн агуулга юугаар илэрч байгаа вэ гэхээр Үндсэн хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль бий. Үндсэн хуулийг дагаж мөрдөх журмын хүрээнд шүүх эрх мэдлийн байгууллагуудыг яаж зохион байгуулах талаар УИХ-аас 02 тоот тогтоол гаргаад Үндсэн хуулийн Нэмэлт өөрчлөлтийн дагуу хууль тогтоомжийг шинэчлэх цаг хугацааны хуваарь гаргасан байдаг. Энэ дотроо маш тодорхой заасан. ШЕЗ, Шүүхийн сахилгын хороог эрх мэдлийн институциудын тэнцвэрт байдлыг хангах үндсэн дээр хууль тогтоомжийг боловсруулж батлана гэсэн агуулгаар хуваарьтаа тусгасан байгаа. Үндсэн хуулийн Нэмэлт өөрчлөлтийг дагаж мөрдөх тухай хуульд Үндсэн хуулийн нэгэн адил хүчинтэй гээд заачихсан. Институциудын тэнцвэрт байдлыг хангана гэдэг нь мөн ялгаагүй. Үндсэн хуулийн Нэмэлт өөрчлөлтийн нэг гол зөвшилцөл гэж хэлж болно. МУ-ын Ерөнхийлөгч УИХ-тай зөвшилцлийн ажлын хэсэг байгуулаад тэр зөвшилцлийнх нь агуулга нь энэ дагаж мөрдөх журмын тухай хууль болоод хуультогтоомжийг боловсронгуй болгож өөрчлөх цаг хугацааны хуваарь буюу тэр 02 тогтоолоор илэрч байгаа юм билээ. Тэгэхээр эдгээр нь өөрөө Үндсэн хуулийн Нэмэлт өөрчлөлт болоод явчихаж байгаа юм. Гэтэл УИХ энэ хуулийг батлахдаа энэ зөвшилцлийн гол агуулга болж байгаа Үндсэн хуулийн Нэмэлт өөрчлөлтийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль болон УИХ-ын 02 тоот тогтоолд заасан чиглэлүүдийг огт баримтлаагүй байдаг. Энэ өөрөө Ингэснээр УИХ-аас баталсан Шүүхийн тухай хуулийн холбогдох зүйл, заалт Үндсэн хуулийнхаа нэмэлт өөрчлөлтийн суурь агуулгад нийцэхгүй болчихож байгаа юм. Хоёрдугаарт шүүгч бус таван гишүүнийг УИХ өөрөө сонгон шалгаруулаад, томилох Үндсэн хуулийн ямар ч боломж байхгүй. Тэгэхээр Үндсэн хуулиар УИХ зөвхөн өөрт нь ажлаа тайлагнадаг байгууллагын бүтэц бүрэлдэхүүнийг тогтоож томилох үүрэгтэй. Тэгвэл ШЕЗ, Шүүхийн сахилгын хороо бол УИХ-д ажлаа шууд хариуцан тайлагнадаг байгууллага биш. Тэгэхээр ШЕЗ, Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус гишүүдийг сонгон шалгаруулж, томилох эрх УИХ-д Үндсэн хуулиар өгөгдөөгүй гэсэн үг. Гэтэл өнөөдөр УИХ-ын гишүүд хэт их эрх мэдэлдээ эрдэж өөрсдийнхөө хүнийг шүүхийн системд оруулах гэж Үндсэн хуульд байхгүй эрх хэмжээг хэрэгжүүлж явж байна гэж хэлж болохоор байна. ШЕЗ болон Шүүхийн сахилгын хороо ямар нэгэн институциэс шууд хараат байж болохгүй. Өмнө нь өөрсдийнхөө ярьсаны эсрэг болчихож байгаа юм. Үе үеийн ерөнхийлөгч л эрх мэдэлтэй байгаад байна. Ерөнхийлөгчийн нөлөөллийг багасгахгүй бол болохгүй байна гээд яриад байгаа хэрнээ УИХ өөрийнхөө хэмжээ хязгаарыг, жолоог хэрхэн татахаа ярьдаггүй. Тэгээд нэг институцийнхээ хөлийг тайрчихаад УИХ-ынхаа эрх мэдлийг нэмээд байх юм бол УИХ эрх мэдлийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулагч болж хувирна гэсэн үг. Бүгдийг шийддэг, хянадаг. Ингэж болохгүй. Үндсэн хуулийн суурь зарчимтай нийцэхгүй байгаа юм.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

“Microsoft” үйлдлийн системийнхээ үүлэн хувилбарыг танилцуулжээ

Америкийн “Microsoft” корпорац “Windows” үйлдлийн системийнхээ үүлэн хувилбарыг танилцуулжээ.

“Windows 365” хэмээн нэрлэсэн энэхүү шинэ үүлэн систем нь хэрэглэгчид өөрсдийн хавсралт, мэдээлэлд дурын төхөөрөмжөөс алсаас нэвтрэх боломжийг олгох аж. Тодруулбал, ажилтнууд нь алсаас ажилладаг компаниудын хэвийн үйл ажиллагааг хангахад зориулагджээ.

“Windows 365”-ын тусламжтайгаар бид “Cloud PC” буюу үүлэн персонал компьютер гэсэн шинэ төрөл зүйлийг бий болгож байна” гэж корпорацийн гүйцэтгэх захирал Сатья Наделла мэдэгджээ. Түүний хэлснээр, “Windows 365”-ыг ашиглан “мэдээллийг төхөөрөмжид бус үүлэнд хадгалснаар” байгууллагууд илүү уян хатан зохицуулалт хийж, ажилчдаа чадавхжуулах найдвартай арга замтай” болно гэж найдаж байна.

Байгууллагууд “Microsoft”-ын үүлэн үйлдлийн системийг ирэх наймдугаар сарын 2-ноос ашиглаж эхлэх боломжтой байна. “Microsoft” компани үйлдлийн системийнхээ шинэчилсэн хувилбар болох “Windows 11”-ийг зургаадугаар сарын сүүлчээр танилцуулсан билээ. Энэхүү шинэ системд “Android” үйлдлийн системтэй төхөөрөмжүүдийн аппликейшнүүдийг “Windows” десктоп дээр ажиллуулах боломжийг олгодог болсноос гадна, “Start” цэс зүүн доод булангаас дэлгэцийн гол руу шилжсэн (Mac Dock-той төстэй болсон) гэх зэрэг шинэчлэлтүүдийг хийжээ. Түүнчлэн “Mac” үйлдлийн системтэй адил ажил, гэр, тоглоомын десктоп горимуудыг нэг компьютерт тохируулах боломжтой болсон байна.

Шинэ үйлдлийн систем нь өмнөх хувилбаруудтай харьцуулахад хамаагүй хурдан бөгөөд найдвартай болсон гэж компанийн төлөөлөгч танилцуулгын үеэр онцолжээ.

“Windows 11”-ийг хэрэглэгчид энэ оны сүүлчээр ашиглах боломжтой бөгөөд “Windows 10”-ыг хэрэглэгчид үйлдлийн системийг үнэгүй шинэчлэх боломжтой байна.

Categories
булангууд мэдээ сав-шимийн-ертөнц

Сарны тойрог замд “чичирхийлэл” үүссэнээр гамшгийн хэмжээний үер болж болзошгүй

Сарны тойрог замд өөрчлөлт үүссэнээр дэлхий дээрх үерийн хэмжээ дээд хэмжээндээ хүрч болзошгүй гэж НАСА-гаас таамаглаж байна.

АНУ-ын бүх далайн эрэгт тус “чичирхийлэл”-ээс болж далайн төвшний хэмжээ өсөж, үерийн урсгал нэмэгдэж болжээ. Тэгвэл саяхан “Nature Climate Change” сэтгүүлд нийтлэгдсэн НАСА ба Хавайн Их Сургуулийн хамтарсан судалгаагаар сарны тойрог замд удахгүй өөрчлөлт орвол ойрын арван жилд дэлхий дээр урьд хожид байгаагүй их үер бууна гэх дүн гарсан байна.

Сарны татах хүч дэлхийн гадаргаас усыг татаж түрлэгийг үүсгэдэг. Сар дэлхийтэй хэр ойр байна, төдий чинээгээр усны түвшин өндөрсөж, том түрлэг бий болдог байна. Далай тэнгисүүд өөр өөр байршилд оршдог учир хоорондоо ялгаатайгаар саранд ойртдог. Тиймээс түрлэгийн хэмжээ нь ч ялгаатай байдаг байна.

Судлаачид Үндэсний далай ба агаар мандлын захиргааны (NOAA) далайн төвшний өсөлт, үер болон одон орны мөчлөгт шинжилгээ хийжээ. Тэд 2030-аад оны үед Америкийн далайн эргийн хотуудад үер хэд дахин хүчтэй болж, ард иргэдийг нүүлгэхээс өөр аргагүй болно гэж үзэж байгаа аж.

Сарны хэлбэлзэл нь үнэндээ байгалийн үзэгдэл бөгөөд тодорхой давтамжтайгаар үүсдэг. 1728 онд анхны ийм хэлбэлзэл бүртгэгдэж байжээ. Шинжлэх ухаанд үүнийг төдийлөн аюултайг гэж үздэггүй. Гэвч энэ удаагийн хэлбэлзэл маш хүчтэй байна гэдгээрээ эрдэмтдийн санааг илүүтэй зовоож байгаа юм.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

“Virgin Galactic” сансрын нислэгээ амжилттай гүйцэтгэжээ

“Virgin Galactic” компанийн “Unity-22” сансрын нисэх онгоц ням гарагт дэлхий орчмын тойрог замын туршилтын нислэг үйлджээ.

Энэхүү аппарат нь Нью-Мексико муж улсын “Америка” сансрын буудлаас хөөрч, агаар мандлын хилд нислэг үйлдсэнийхээ дараа буцаж ирсэн байна.

Нислэгт “Virgin Group” компанийн захирлуудын зөвлөлийн дарга, тэрбумтан Ричард Брэнсон оролцжээ. Иветт Брэнсон хэмээх ээжийнхээ нэрээр “Eve” хэмээн нэрлэсэн нисэх онгоц зөөгч АНУ-ын Зүүн эргийн цагаар 10:40 цагт хөөрөх буух зурвасаас хөөрчээ. Аппарат АНУ-ын Зүүн эргийн цагаар 11:25 цагт 15 орчим км-ийн өндөрт нисэх онгоц зөөгчөөс салсан байна.

Нислэгийн үеэр “Unity-22” 86 км-ийн өндөрт хүрсэн бөгөөд 6 хүнээс бүрдсэн хөлгийн багийн гишүүд хэдэн минутын турш жингүйдлийг мэдэрчээ. Нислэг цаг орчим үргэлжилж, “Unity-22” Америкийн Зүүн эргийн цагаар 11:38 цагт “Америка” сансрын буудалд газаржээ.

Хөлөгт Брэнсоноос гадна таван хүн байсан нь туршигч нисэгчид Дэйв Макай, Майкл Мазуччи, судалгааны ажилтан Сириша Бандла, ахлах инженер Колин Беннет, сансрын нисэгч бэлтгэх хөтөлбөрийн тэргүүн Бет Мозес нар юм.