Category: булангууд

Урд эгнээнд баруун гараас хүү Диваасамбуу, отгон хүү Дамбасүрэн. Дунд эгнээнд хүү Цэдэвсүрэн, ээж Ю.Пэлжээ, аав Ц.Сайннямбуу, охин Долгорсүрэн.Арын эгнээнд ууган охин С.Лхамсүрэн

“Миний аав” буланд шог зохиолч, яруу найрагч Ц.Сайннямбуу агсны охин С.Долгорсүрэнг урилаа.

-Аавын тань шүлгээр бүтсэн “Ээжийн бор аяга” дуу 1990-ээд оны дунд үед жинхэнэ ХИТ болж байлаа. Кассетны “эрин үе” ч байлаа. Энэ дууны түүхээс яривал?

-Манай хамаатны Батаа гэж ах манайд ирээд ээжийн маань бор тагш байдаг. Бид энэ тагшинд хоол, унд идэх дуртай байдаг юм. Та нэг дуу зохиож өгөөч гэж хүсэлт гарган яриа өрнүүлж байсан нь саяхан санагдаж байна. Тэгээд хүн бүрийн ээжийн аяганд ааруул, ээзгий, өрөм байдаг тэрийг нь идчихмээр санагдаад, хүүхэд бид мөн ч их өөрөөс нь өрсөж иддэг байж билээ гэж ярилцаж байсан. Ийнхүү амьдралаас ургаж гарсан дуу юм даа.

-Н.Чулуунхүү гавьяат танай аавтай амьдралын ч, уран бүтээлийн ч сайхан анх нөхөр байжээ?

-Тийм ээ, аав, Чулуунхүү гавьяат хоёр маань Завхан аймгийн Сантмаргаз суманд төрж өссөн, багаасаа нэг сургуульд хамт сурдаг байсан, нэг нутгийн хүмүүс юм. Маш дотно байдаг байсан, манайхаар ирж гэрт маань олон ч сайхан дуу дуулж өгч байсан даа. Аав маань шог хошин яриатай хүн байсан бөгөөд найзыгаа үргэлж “Гавьяат аа” гэж дууддаг байсан.

-“Гоёлоо өмссөн ээж” дуу бол мөн л нийтийн дууны ХИТ. Ардын жүжигчин С.Батсүхийн дуулсан энэ дуу олон ч хүний хайртай дуу шүү. Аав тань энэ шүлгээ хэзээ бичсэн юм бол?

-Энэ дууг 1990-ээд онд зохиосон. Дээр үед одооных шиг олон хувцас сольж өмсдөггүй. Торго дурдан нь ч ховор байсан байх гэж боддог. Ихэнх хүн 1-2 гоёлын дээлтэй л байсан болов уу даа. Миний аав ах дүү зургуулаа. Олон хүүхэдтэй, өнөр өтгөн сайхан айл байсан байна лээ. Аавын маань ээж, миний эмээ тухайн үед гоёлд өмсдөг ганц ногоон торгон дээлтэй байсан гэсэн. Ээж нь гоёлоо өмсөхөөр хүүхдүүд яаж баярладаг, ямар байдаг билээ дээ хүн бүхэн л энэ мэдрэмжийг мэдэрдэг. Тэр л хүүхэд насныхаа мэдрэмжээр энэ дууны үгийг зохиосон нь олон хүний сэтгэлд хүрсэн санагддаг.

-Уг дуу таван бадагтай юм билээ. Сүүлийн байдгийг ханьдаа зориулсан юм болов уу гэж таамагласан?

-Эхний гурван бадгийг нь л хүмүүс сайн мэддэг. Дөрөв дэх бадгийг тэгж хэлж болмоор ч юм шиг санагддаг ч аавын маань ээждээ зориулсан энэхүү шүлэг дуу болон түмэнд түгсэн нь бүх ээжүүд л үр хүүхдийнхээ төлөө ганц биеэс гарахааргүй хүч, чармайлтыг гаргаж амьдардаг гэдгийг харуулсан байдаг. Дөрөв дэх бадгийг дангаар нь салгаж үзвэл ханьдаа зориулсан ч юм шиг санагдахаар бичсэн байгаа.

-Аав тань Авто цахилгааны инженер мэргэжилтэй байсан юм билээ.Тэгсэн атлаа шог зохиолч, яруу найрагч хүн. Монголын сор болсон алдартай зохиолч, яруу найрагчидтай найзалж нөхөрлөдөг, тэдэнтэй ойр байдаг, уран бүтээлийн тал дээр ч их хамтардаг байсан нь үлдээсэн зохиол бүтээл, дуунаас нь харагдаж байна?

-Аав маань Зохиолчдын хороо ороод ирлээ гэж их ярьдаг байсан. Зохиолчдын ярьсан, бичсэн зүйлсийг их ярьдаг байсан. Аавынхаа буянаар Дашбалбар гуай, шог зохиолч Байды гуай, Тангадын Галсан гуай, дуучин Чулуунхүү, Бямбажав, нэвтрүүлэгч Цоодол гуайг хүртэл өөрийн гэртээ сууж байгаад хараад, яриаг нь сонсож байсан их хувьтай хүүхэд байлаа.

-Архангайн Авто сургуульд олон жил ажилласан гэдэг. Тэр үед зохиолч, яруу найрагчид Архангайгаар орвол танайхаар заавал бууж морддог байсан гэдэг?

-Архангайн VI баазын даргаар хоёр жил ажилласан. Энэ хугацаанд зохиолч, уран бүтээлч нар Архангайд зочилбол манайд ирдэг байсан.

-Ц.Сайннямбуу зохиолч эхээс хэдүүлээ вэ. Ер нь уран зохиолд хөл тавих эхлэл нь юунаас үүдэлтэй юм бол?

-Завхан аймгийн Сантмаргаз сумд төрж өссөн хүн. Аав маань эхээс зургуулаа. Миний бодлоор энэ айлын сор болсон хүү нь байсан. Аав маань тавин нас хүрч явах үедээ зохиол бүтээл туурвих болсон. Мэдээж унаган багын авьяас байсан л байж таараа.

Залуу бага наснаасаа ном зохиол их уншдаг байсан гэсэн. Миний мэдэхийн л байнга ном уншиж, Орос хэлнээс өөрийн мэргэжлийн болон хошин шог зохиол орчуулдаг байсан. Мөн нэрт зөнч Настродамс, Вангагийн талаар анх Монголд аав орчуулж сонин хэвлэлд тавьж байсан. Бичгийн маш өндөр боловсролтой хүн байсан даа.

-Аав тань мэргэжлийн болон шог хошин зохиол, дуу, дурсамж, яруу найргийн зэрэг олон ном туурвиж үлдээжээ. Нийт хичнээн ном бичсэн юм бол?

-Миний мэдэхийн 20-иод ном туурвисан. Сонин хэвлэлд 200 гаруй өгүүлэл, 50 гаруй орчуулга нь хэвлэгдсэн байдаг. 100 гаруй шог хошин өгүүллэг нь “Тоншуул”, “Утга зохиол, урлаг” “Өдтэй бичиг”-т хэвлэгдсэн.

-Аавынхаа хэвлүүлж амжаагүй бүтээлүүдийг нь эмхэтгээд үр хүүхдүүд нь ном болгосон байна билээ. Ямар номууд вэ?

-Бид ах дүү тавуулаа. Миний дүү С.Диваасамбуу номын эхийг бэлтгэн ажиллаж байгаа. 2020 онд “Сартуул сайхан инээд” шог зохиолын ном хэвлүүлсэн байгаа. Цаашид “Монгол ид шид, нууц увидас” Монгол эрдэм мэдлэг, суу билгийн гайхамшгийн чуулган болсон ном, “Овоонд нэмсэн чулуу” Цэцэн сартуул хошууны түүх, нутаг усных нь талаар баримтат бүтээл, “Ээжийн бор аяга” дуу, шүлэг найргийн ном, “Гоёлоо өмссөн ээж” 2012 онд хэвлэн гарсан номны хоёрдугаар хэвлэлийг гаргана.

-Инженерийн мэргэжилтэй, Авто сургуульд насаараа багшилсан хүн. Энэ их ажлынхаа аль заваар нь уран бүтээлээ туурвидаг байсан бэ. Ер нь хэдүйгээр үзэг цаас нийлүүлж суудаг байв. Аав тань хувь хүн талаасаа ямар зан чанартай хүн байсан бэ?

-Аав маань маш энгийн хүн байсан. Аавыг маань зорьж хэн ч ирсэн нэг л зангаараа байдаг байсан. Өөрөө авто сургуулийн хичээлийн эрхлэгч, багш, Авто баазын дарга хийж байсан болохоор ч тэр үү, энэ тэр гэж огт ялгахгүй хүнтэй найрсаг сайхан яриа өрнүүлэн суудаг байсан. Аав маань тохитой ширээ сандал засаж байгаад ном зохиолоо бичиж байсныг санахгүй байна. Хаа таарсан газраа бичиж, уншиж чаддаг хүн байсан. Мөн ажлынхаа цаг заванд, өдөр оройг ялгахгүй бичмээр үедээ бичдэг байжээ. Аав маань их эрт босдог байсан тул тэр хэмжээгээр маш их зүйлийг амжуулсан болов уу.

-Шог зохиолуудыг нь эмхэтгээд “Сартуул сайхан инээд” шог хошин зохиолын чуулганыг хэвлүүлжээ. Аав тань нэлээд хөгжилтэй, хошин, юманд гэгээн ханддаг хүн байсан болов уу гэж бодлоо?

-Аав маань хошин наргианч үг хэлтэй хүн байсан. Уулзсан хүнээ үгийн дээдээр мялаагаад гаргадаг л сайхан хүн байсан. Мөн хүнд маш их урам өгч чаддаг.

-Ц.Сайннямбуугийнх гэдэг айл гэдэг хүүхэдтэй вэ. Ач зээ нар нь тоймгүй олон болж, өвөөгийнхөө үргэлжлэл болж яваа даа?

-Миний эгч Лхамсүрэн дөрвөн хүүхэдтэй, Ах Цэдэвсүрэн дөрвөн хүүхэдтэй, манайх гурав, дүү Диваасамбуу гурав, бага дүү Дамбасүрэн таван хүүхэдтэй. Аавын ач зээ нар нь ч үрийн зулай үнэрлэсэн. Нэлээд өнөр өтгөн болсон шүү.

-Шүлэг, зохиол бичихэд орчин, ар гэрийн төвшин амьдрал, хажуу дахь ханийн халамж, анхаарал их чухал байдаг л даа. Аав тань энэ олон зохиол бүтээлээ туурвихад ээжийн тань хувь нэмэр их байсан байлгүй?

-Аавын зохиол бичих орчин гэвэл, бүтэн өрөө эзлэн суух байтугай ширээ эзэгнэн сууж зохиол бичихийг нь ч харж байгаагүй. Гэхдээ манай гэр орон бурхан тахилтай, архи тамхи хэрэглэдэг хүнгүй, лам хуварга залж гэр орондоо ном уншуулан ариутгадаг айл байсан. Бага байхын л гэртээ ороход дулаан уур амьсгал мэдрэгддэг архи дарс хэрүүл шуугианаас хол,тайван орчин мэдрэгддэг байсан. Одоо ч ээж маань орон гэр, бурхан тахилаа сайхан авч яваа даа. Мөн ээж маань аавын хоол ундыг маш сайн тохируулан хийж өгдөг байсан.

-Аав тань үр хүүхдүүддээ юу гэж захидаг байв. Ер нь амьдралынхаа туршид мөрдөж ирсэн зарчим нь гэвэл?

-Өглөө эрт бос, нэг нэгнийгээ гэсэн сэтгэл зүрхтэй бай, ээжийгээ сайн хайрлаж бай гэж захидаг байсан. Аав маань амьдралынхаа туршид хүнд худлаа хэлэхгүй, элдэв зугаа цэнгэлд автаж байгаагүй гэж боддог. Их бодь хүн байж дээ гэж боддог. Дэндүү сайхан сэтгэлтэй хүн байсан даа.

–“…Орчлонд хавар ирэх цагт нь хө

Оргил хангай цэцэглэнэ ээ найз минь

Хангай дэлхийг цэцэглэхийг харахаараа

Хайрын сэтгэл уярна аа анд минь

Ээжийн хоёр хүү шиг ижилдсэн

Эвийн түшигтэй анд минь дээ хө… Энэ дууг мэдэхгүй хүн байхгүй биз дээ. “Гэнэн сэтгэл” киноны дуу шүү дээ. “Далны” хэмээгддэг дуучин Т.Баттогтох энэ дууны нэрээр тоглолтоо хүртэл хийж байсан. Шүлэг нь бас танай аавынх?

Ууган охин С.Лхамсүрэнгийн хамт

-Аавын зохиосон дууны нэрээр олон дуучин тоглолтоо хийсэн. “Зуу наслаарай ээж ээ” дуугаар нь Чулуунхүү гавьяат тоглолтоо нэрлэж байлаа. Мөн“Гоёлоо өмссөн ээж”-ээр ч гэсэн Батсүх гавьяат тоглолтоо нэрлэж байсан.

-“Гоёлоо өмссөн ээж” дууг хүмүүс дуулахаараа, сонсохоороо аньсага чийгтдэг. Дуунд өгүүлж буй ээжийн дүр бол монгол ээжийн нийтлэг дүр болов уу гэж боддог. Хүмүүст ээжийг нь санагдуулдаг, уйлуулдаг ийм дууг бүтээсэн сайхан яруу найрагчдын охидод, гэр бүлд, ханьд нь энэ дуунд дуртай хүмүүсийн өмнөөс талархал илэрхийлье?

-Гялайлаа, энэ дууны үг бүр чин сэтгэлийн угаас гарсан байдаг тул зарим хүн сонсож чадахгүй, хэцүү байдаг байх. Гэхдээ хорвоо үнэн байхдаа л гоё шүү дээ. Энэ дууг Япон хүн нүдээ аниад дуундаа орчихсон дуулж байгааг хараад хүн бүр л ээжтэй дээ. Ээж болгон л дээл ч байна уу, плаж ч байна уу, кимоно ч байна уу нэг байхад болно, хоёрыг авч байхаар энэ хүүхдэдээ ийм ч юм авъя, тийм ч юм авъя гэж боддог байх даа гэж бодогдож билээ:

-Хэдийгээр өөрөө бурханы оронд одсон ч уран бүтээл, дуу нь өнөөдөр ч дуулагдсаар байгаа нь ховор завшаан шүү. Аавынхаа зохиосон дууг зураг, радио, фэйсбүүкээр үе үе сонсох нь та бүхэнд сайхан байдаг байх. Бас хөнгөн гуниг төрүүлдэг ч байх?

-Тэгэлгүй яахав, зарим үед нулимс гардаг. Хорвоо тэр чигээрээ зовлон боловч ухаантайгаар урвуулан авч чадвал тэр чигээрээ жаргал болон хувирдаг гэж үнэн шүү. Аавынхаа барааг хараа ч үгүй хүн байж л байдаг. Хэдийгээр аав маань бурхан болсон ч гэсэн аавынхаа талаар ийм их зүйл мэддэг, Монголд хосгүй уран бүтээлч аавын охин нь болж төрсөндөө маш их баяртай явдаг.

“Шүүдэр” продакшны бүтээл, удахгүй нээлтээ хийх гэж буй “Хотулун гүнж” тулаант УСК-ны зохиолч, продюсер Б.Шүүдэрцэцэгтэй ярилцлаа.

-Эхлээд кинотой холбоогүй “далий” юм асууя. Таныг “Ардын эрх”-ийн тоймч, сайн сэтгүүлч Б.Тогтохбаяр гэдгийг хүмүүс бараг мартаж байх шиг. Ингэхэд нөхөр тань таныг хэн гэж дууддаг вэ?

-Тоогий гэдэг. Гэхдээ хүмүүстэй ярихаар хуучин найзууд хүртэл өөдөөс “Шүүдрээ” гэдэг. Бүүр дунд сургуулийн найз руугаа залгаад “Тогтохоо байна” гэсэн чинь “Би чамайг зурагтаар гарахаар “Шүүдэрцэцэг манай ангийн хүүхэд” гэж онгирдог, одоо чи тэр нэрээрээ л бай” гэсэн (инээв). Над руу мөнгө шилжүүлсэн хүн “Өөр хүний нэр байна, залилан биш биз дээ” гэх мэтийн асуудал үүсдэг шүү дээ. Ордны хамгаалалтынхан бол хөөрхөн. Арга хэмжээний урилга дээр Б.Шүүдэрцэцэг гэж байхад иргэний үнэмлэх дээр Б.Тогтохбаяр гэхээр “Аан зохиолчийн нэр шүү дээ” гээд оруулчихаад байгаа юм.

-“Хотулун гүнж-Алтан судрын эрэлд” гээд байна. Тухайн үеийн түүхийг харвал хаан ширээ залгамжлагчдын дунд дайн тулаан их өрнөсөн байдаг. Гэхдээ алтан судар хаанаас гараад ирэв?

-Хотулун гүнжийн түүхийг манай түүхчид бичээгүй. Гадаадын түүхчид харин бичиж үлдээсэн. Рашид ад-диний “Судрын чуулган”-д нэг хуудас бичсэн байдаг. Хайду хааны гүнж, хүч чадалтай, эцгийнхээ хамт байлддаг байсан гээд бүр тухайн үеийн хүмүүсийн дунд явсан цуу яриаг хүртэл дурдсан. Хотулун дайсны өөдөөс сум шиг шунгинаж ороод, амьд хэл сугавчлаад ирдэг тухай бичсэн байдаг. Хожим нь өөрийн албат царайлаг сайхан Абатайтай суусан гээд тодорхой өгүүлсэн. Хубилай хааны хамгийн том дайсан нь Хайду байсан. Аригбөхийг дагалдсан бүх хүн сүүлдээ бууж өгсөн. Хайду ганцаараа бууж өгөөгүй.

Кинонд үйл явдал хэрэгтэй. Зарим эх сурвалжид алтан ургийнханд нэг нэг алтан судар байсан гэж дурдсан. Ийм домог бий. Түүнийгээ алдсан гэдгээр кино өрнөсөн. Уран сэтгэмжийн кино шүү дээ. Мөнгөн эвэрт буга манай кинонд гурван удаа гарна. Бодит түүхэндээ Хайдугийн ээжийг Шабкан хатан гэж тэмдэглэсэн. Ач охин, эмэг эх хоёрын харилцааг зохиолдоо нарийн өгүүлсэн. Кинон дээрээ ч тэнгэртэй холбогдох, эмэг ээжийнх нь сүнсээр холбогдох гэх мэтийг үзүүлсэн болохоор хүмүүс намтарчилсан кино хүлээх хэрэггүй. Өнөөдрийн залуус уйтгартай, гоё торгон хувцастай хаан, хатдын түүхийг үзэх хүмүүс биш. Гадаад зах зээл дээр гарахгүй бол дөрвөн уулын хонхроос энэ их зардлыг нөхөж чадахгүй. Кино маань тулаантай, уран сэтгэмжит кино.

-Трэйлер цацагдсаны дараа зарим хүн “Бөх гүнж гэсэн чинь юун туранхай, гоё хүүхэн гараад ирэв” гэх мэтээр сэтгэгдэл илэрхийлсэн байна лээ. Марко Пологийн “Орчлонгийн элдэв сонин”-д бол “Хайду хааны гүнж хүч чадалтай, бие махбод нь үзэсгэлэнтэй сайхан, өндөр бөгөөд бараг аварга хүн гэлтэй” гэж дүрсэлсэн байна лээ. Та бол Хотулунаа яаж сонгов?

-Жүжигчний чадварыг харсан. Манай кинон дээр цаг 45 минутын турш энэ гүнж бараг тасралтгүй гардаг. Найман удаагийн тулааны долоод нь оролцдог. Энэ хүнээс жүжиглэх чадвар шаардана. Түүнээс биш нэг том биетэй хүн барилддаг “Гарьд магнай” биш шүү дээ. Манай кинонд нэг л удаа барилддаг хэсэг бий. Тулаан амар биш. Жүжиглээд, тулалдаад, барилдана. Хотол цагаан гүнжид мэргэжлийн жүжигчин, маш авьяастай хүн хэрэгтэй байсан. Манай найруулагчдын баг, зураачдын баг, продюсерууд, тулааны найруулагч дүр сонгоход их үүрэгтэй оролцсон. Жүжигчний ур чадварын хоёр дахь шалгаруулалт нь тайзны хөдөлгөөн гэж нэрлэгддэг тулааны ур чадвар байв. Хувцас хунар шингээхээс авахуулаад энэ төрлийн кинонд биеийн өндөр чухал. Манай жүжигчин 170 см өндөртэй. Бөх хүн бүдүүн байх ёстой юм уу. Сумогоос өөр бүдүүн бөхчүүд байдаггүй. Өмнөх үеийн монгол бөхчүүдийн зураг, бичлэг харахаар шөрмөстэй л хүмүүс байдаг.

-Та энэ киногоо гадаадын зах зээлд гаргах бодолтой гэсэн шүү дээ. Хямд киног гадныхан сонирхдоггүй ээ гээд байгаа. “Хотулун” энэ шаардлагыг хангасан уу?

-Кино худалдаачдын тавьдаг төсвийн доод босгыг давж чадна. Тэд яг хурдан морь шинжээчид шиг киног трейлерээс нь хараад үнийг нь багцаалчихдаг. Ямар од тоглосон бэ гэдэг гол шалгуур. Одод агенттай. Кинонд хэдээр тоглодог нь киноны мэргэжлийн сайтад тодорхой байдаг. Гэтэл манайд тийм од байхгүй. Тэгэхээр тэд юугаар тогтоох вэ гэхээр масс хэсэг. Манай кинонд дөрвөн улирал гарч байгаа. Ийм удаан хугацаанд хүмүүс ажилласан гэсэн үг. Тэгэхээр энэ үнэ цэнэтэй төсөл. Орлон тоглогчдын хэсэг олон байх тусмаа хүний амь настай холбоотой үнэтэй хэсэг байдаг. Энэ шалгууруудыг хангасан болохоор хямд биш төсөл гэдэгт орж байгаа. Манайх тулаант ангиллаар гарч байгаа анхны монгол кино. Гол баатар нь нийт киноны хэдэн хувьд тулалдаж байгаагаар энэ ангиллыг тодорхойлдог байхгүй юу. Гол дүрдээ эрсдэл хүлээлгэхгүйн тулд заавал орлон тоглогчтой байдаг киноны жишиг бий. Удаан үргэлжилж байгаа төсөлд гол дүр гэмтчихвэл кино зогсох эрсдэлтэй. Энэ жил киноны төгсгөлд манай М.Цэрэндолгор өөрөө морио цоройлгосон. Өөрөө ингэж хүссэн, төсөл дуусч байгаа болохоор манайхан зөвшөөрсөн. “Марвел” энэ тэрд турьхан эмэгтэйчүүд шүүгээ шиг эрчүүдийг шидээд байдаг шүү дээ.

-Танай кинотой зэрэгцээд мөн л Хотулун гүнжийн түүхээс сэдэвлэн Хятад, Холливууд хамтарч “Турандотын хараал” кино бэлэн болгосон. Энэ киног харж амжсан уу?

-Тэр кино бүр нээлтээ хийчихсэн. Энэ сэдвийг ашигласан зүгээр л хятад кино. Нисэлдээд л, маш их компьютер график ашигласан. Энэ сэдэв өөрөө их гоё. Надад бол энэ сэдэв ингэж борлогдож байгаа нь гоё санагддаг. Барилддаг бөх гүнж гэдэг сэдвийг европчууд гурван оньсого таалгадаг монгол хааны гүнж (“Турандот” дуурь) болгосон шүү дээ. Одоо бол хятадууд гурван шидэт бугуйвч болгосон л байна лээ. Монгол гүнжийн дүр явж байгаа нь л чухал. Хайлт хийхэд Хотулун гүнжийн талаар олон хэл дээр мэдээлэл гарч ирдэг. Тэр нь л намайг кино хийхэд хүргэсэн. Би зүгээр л өөрийнхөө зохиолыг кино болгох гээд явдаг хүн биш. Юу борлогдох вэ, хаашаа зарах вэ гэдэг надад чухал. Түүнээс биш таван жил мөнгө төгрөг хайж, бүтэн жил цар тахлын дундуур кино зураг авна гэдэг зүгээр нэг урлагт хайртай хүний хийх ажил биш.

-Та “Хотулун” дээрээ олны хэсэгт хатны дүрд ороод авсан гэсэн. Яаж гарав?

-Хальт л гарсан. Өмнө нь өөрийнхөө нүүрийг кинонд оруулах талаар бодож ч байгаагүй. Энэ санааг Ардын уран зохиолч П.Бадарч ах маань надад захисан юм. “Ану” хатныг үзээд “Үгүй ээ, миний хүү чинь дотор нь өөрөө байхгүй байх юм” гэхээр нь “Ах минь, бөөр нь бөгсөндөө цэр нь цээжиндээ” гэсэн л дээ. “Энэ чинь зохиолч бидний тархинаас үр хөврөлөөс төрсөн зүйл. Огт өөр хүмүүс энэ кинонд дүрээрээ үлдэнэ. Чиний дүрийг дараа нь хүмүүс мэдэхгүй шүү дээ. Миний хүү залуу сайхан байгаа дээрээ дүрээ үлдээ” гэж зөвлөсөн. Кинонд орохдоо би нэг ч үг хэлж чадахгүй шүү дээ. Зүгээр алхаад өнгөрөх хүртэл тоглоом биш байсан. Найрын хэсэг рүү орж яваа, сууж байгаа гурван секунд л байгаа. Тэр л надад хангалттай.

-Та номынхоо орлогыг хүртэл кинондоо оруулсан гэсэн. Хөрөнгө мөнгө босгох амаргүй байсан уу?

-Ганцхан миний мөнгө биш. VOO аппликэйшн гээд Мобикомын шинэ компани бас мөнгө оруулсан. Тэд бас оруулсан хувиараа орлогоос мөнгө авах ёстой. Өндөр хариуцлагатай кино. Ямар ч байсан зардлаа олж аваад, өөрсдөө орлоготой үлдэнэ гэж найдаж байна.

-Олон хүн хандив өргөсөн байх. Та зах дээр бөс бараа зардаг эмэгтэйгээс торго худалдаж авсан байна лээ. Кинонд шаардлагатай бөс барааг хандивласан эмэгтэй гэл үү?

-Тэр хүний хувьд хэдэн тэрбумыг өгсөнтэй адилхан. Б.Энхмэнд гэдэг эмэгтэй л дээ. Зураг авалт эхлэхэд “Та хэрэгтэй торгоо ирээд аваарай” гэсэн юм. Эхэндээ халуунд халж, хүйтэнд хөрч байгаа хүнээс их юм авахаас зовсон. Гэтэл “Ийм жаахан юм авах юм уу” гэлээ. “Их юм авбал ковидын үед хэцүү биш үү” гэсэн чинь “Зүгээр ээ, би нэлээд гайгүй юм өгчихье гэж бодож байна” гэв. Тэгэхээр нь би “Болох юм бол маргааш тайзныхаа зураачтай ирлээ шүү” гэж ахиж байгаа юм. Тайзных бол арай л өөр шүү дээ. Хааны өргөөний хана, туурга гээд явна. Толгой толгойгоор нь торго нийлүүлсэн. Хэзээ хойно өрх толгойлсон эмэгтэй гэдгийг нь мэдсэн. Тийм бадрангуй хүмүүс байдаг. Хандивын үдэшлэг дээр би түүнийг урьсан юм. “Чи зүгээр хүрээд ир” гэсэн. Тэр үед Б.Энхмэнд ярьж байсан. “Би дунд хүүгээ төрүүлээд хэсэгхэн хугацаанд гэртээ байсан. Намайг эргэж ирсэн хүн цэнхэр хавтастай “Ану хатан” роман авчирч өгсөн юм. Миний анх удаа уншсан түүхэн ном байсан. Тэнд Ану хатны хөл хүнд үе, төрсний дараах сэтгэл санааг ямар гоё гаргасан юм бэ. Монголчууд өөр хоорондоо тулалдаад хагаралдаад, ямар хэцүү хүнд үеийг туулсан юм бэ. Энэ түүхийг би яагаад мэддэггүй байсан юм бэ гэж бодсон. Өөр түүхийн номуудыг ч уншдаг болсон. Тэр үед танай кино гарсан байсан. Дараа кино хийвэл заавал тусална гэж бодсон. Миний ажилтай ч холбоотой, монголчууд үндэсний дархлаатай байж дээл өмсөнө. Бүх юм холбоотой байдгийг би ойлгосон” гэж ярьсан юм. Тэгсэн чинь тэнд ирсэн компанийн захирлууд босоод 20 саяыг амлаж байв. Ингээд л би гоёлын дээлний торгоо түүнээс гурав хоногийн өмнө худалдаж авсан юм. Бусад хүний сэтгэлийг ч дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Манайд туг гэхэд 80 ширхэг хэрэг болсон. Гол ба туслах дүрүүдийн хувцасны 200 ширхэг уут ус нэвтэрдэггүй материалаар хийх шаардлагатай. Ийм ажлыг “Тэртэй тэргүй орлогогүй, ажилгүй байгаа, уутыг чинь оёод өгье гэсэн эмэгтэйчүүд гарч ирсэн. Тэр чин сэтгэл нь үнэхээр сайхан.

-Гол дүрийн жүжигчин олонд төдийлөн танигдаагүй. Бусад дүрийн талаар сонирхуулаач. Жүжигчин О.Гэрэлсүх Хайду хаан болжээ, С.Тэмүүжин бас ханхүүгийн дүрд харагдана лээ?

-Манай гол дүр М.Цэрэндолгор өндөр боловсролтой хүн. СУИС-д сурч байгаад, Бээжингийн Урлагийн академид очсон. ОХУ-д Театр урлагийн дээд сургуулийг жүжигчний мэргэжлээр төгссөн хүн. Фото модель гэдгээр нь хүмүүс мэднэ. Өндөр боловсролтой, сайн жүжигчинд тохирсон дүрийг нь өгнө гэдэг кино урлагт оруулж байгаа миний хувь нэмэр. Хайду хаанд тоглосон О.Гэрэлсүх чадвартай жүжигчин. Гол дүртэйгээ царай төрх адилхан байхаар бодож сонгосон. Гарал угсаа нь ч сонин. О.Гэрэлсүх Баян-Өлгийнх юм билээ. Манай М.Цэрэндолгор Ховдын Булган сумынх. Хамгийн сонирхолтой нь бага насны дүрд тоглосон Индра охин бас нэг аймаг сумаас гаралтай байсныг хожим мэдсэн. Хайду хаан ч Тэнгэр уул, Шинжааны хавиар нутаглаж байсан. Гол дүрд сонирхолтой нь баруун аймгийнхан сонгогдсон байсан.

Урус ханхүүд тоглосон С.Тэмүүжин маш сайн хувирч чаддаг. Дүр дээрээ маш сайн ажилладаг. Дува ханхүүд тоглосон Г.Эзэнмөнх бас л дуулаад, хошин дүрд тоглоод явдаг. Сөрөг дүрийг маш сайн гаргасан. Эвдэрч чаддаг жүжигчин сайн жүжигчин гэж боддог. “Хотулун гүнж” киноны ерөнхий найруулагчаар С.Баасанжаргал ажилласан. Голдуу залуус киног авч явсан даа. Гол дүр маань дөрвөн сартай хүүхэдтэй, нялх биетэй ч хүүхдээ хөхнөөс гаргаад зургандаа гарч байсан. Бүгд ийм сэтгэлээр киногоо бүтээсэн. “Хотулун”-ы гэр бүл боллоо гэж манайхан ярьж байсан.

-Гавьяат жүжигчин А.Цэгмэд гуай өмнө нь “Ану” хатанд оролцож байсан. Энэ кинонд бас харагдана лээ?

-А.Цэгмэд эгч халуун сэтгэлтэй, ямар ч нөхцөлд зохицоод ажилладаг хүн, сайн ч жүжигчин. Тусгай эрх ямба шаарддаггүй. Тэглээ гээд би хүмүүсийг хүнд байдалд оруулдаггүй л дээ. Мастер тогоочтой киноныхоо натурыг авч гарсан. Өдөр шөнөгүй ажиллаад заримдаа хоолоо ч идэж амждаггүй хүмүүс сайхан хооллох учиртай. А.Цэгмэд эгч бололцоо ямар байгааг сайн ойлгодог. Өмнөх киноны үеэр ордны зураг авч байхад үстэй малгайтай суусаар байгаад хамраас нь цус гоожоод, харвахаа дөхсөн. Тэгээд түргэний машинд аваад явж байхад “Би маргааш хүрээд ирнэ ээ” гээд өндөлзөж байсан хүн байхгүй юу.

-Та “Ану” хатан кино хийсэн. Дахиад түүхэн гүнжийн тухай кино хийгээд дууслаа. Харьцуулах боломжтой юу. Өнөөгийн өндөрлөгөөс харвал ямархуу сэтгэгдэлтэй үлдэв?

-Киногоо аваад 2013 онд Хонконгийн кино худалдаан дээр очсон. Одоогийн дистрибьютор болон хэд хэдэн компани ирж, трейлерийг нь хараад их шохоорхсон. Гэтэл кино руугаа орсон чинь олон алдаа дутагдал гарч ирсэн дээ. Эмэгтэй захиралтай компани үлдээд “За яах вэ, энийг чинь засаад зарж чадна аа. Дандаа Хятад, Солонгос кинонууд байна. Монгол гэдэг нь онцлог байна” гэсэн юм. Тэгээд л намайг хүнд байдлаас авч гарч байв. Тэд хааны зарлиг шиг урт “комент” гаргаж өгсөн. “Ордон доторх зураг авалтаа багасга”, “Хөдөлгөөнөө нэм”, “Гол дүрийнхээ шугамыг алдсан байна” гэсэн. “Ану хатан” дээр Галдан их гарсан шүү дээ. Гол дайсан нь төгсгөл хэсэгтээ гарч ирсэн. Гэтэл гол дайсан эхний 11 минутад гарч ирэх ёстой гэж байгаа юм. Бүгдийг нь яс хавталзаж сонсоод, сэтгэл хөдлөл нэг өгсөөд, нэг бууж байв. Дараагийн киногоо хийх асар их туршлага хуримтлуулж, илүү шат ахисан шүү.