Одоо юм л болбол “Түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчинтай адил” гэж атны тавхай аман дээр тавих болж. Ийн хэлж буй нөхдийг үнэхээр түүх уламжлалдаа гүнзгий мэддэгийн далай болсон хүмүүс юм уу гэхээр ачир дээрээ огтхон ч тийм биш. Харин ч гүехэн устай бяцхан цөөрмүүд байх нь олонтаа. Эзэн богд Чингис хаан минь гэцгээх атлаа хямдхан архи, тамхи, боов боорцгоо хүртэл тэнгэрийн алдарт тэр хүмүүний нэрээр овоглож, арай л ариун цэврийн цаас, бүсгүй хүний өдөр тутам хэрэглэдэг самбайг тийн нэрлэх нь халаг. Өгөдэй, Хубилай, Галдан бошигт, Өндөр гэгээн нэртэй архи сархад, цай үй түмээрээ бий. Монголын төр засаг хүртэл “Монгол бахархлын өдөр” хэмээн сүржиндүү нэртэй даржиндуу ёслол бий болгож, баахан л халхайсан улс хэлхийсэн дээл өмсөн нийслэл хотоор нэг хөлхөх нь сансрын гэгдсэн энэ эринд үлгэр домгийн баатрууд амилан ирсэн мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ. Энэ цаг үе бол шинжлэх ухаан хөгжиж, оюун ухааны ололт амжилт халгисан түүхийн нэгэн мөчлөг. Тиймдээ ч ухаант хүмүүн төрөлхтөн яавал амар жимэр, эвтэй найртай, энгүүн даруу аж төрөх вэ гэдгийг тал талаас нь тунгааж, өндөр хөгжилтэй улс орнууд иргэдээ хөгжүүлэх, амьдралын баталгааг нь улам сайхан болгохын төлөө зүтгэж байхад манайхан элийрсэн баларсан эртээ урьдын цагаа санагалзаж суух нь хунгийн сүрэг дунд буй нугасны муухай дэгдээхэй шиг өрөвтөр. Түүхээ уншилгүй л яахав, судлалгүй л яахав. Хамгийн гол нь өнөөгийн амьдралынхаа чиг баримжаа болгож, цээжээ дэлдэн бахархана гэдэг дэндүү гунигтай. Түүх бол хүн төрөлхтөний бахархал биш туулсан замнал нь. Түүх судлаад улс орон диваажин болтлоо хөгжчихдөг гэвэл даанч өрөөсгөл. Түүх бол хөгжлийн түлхүүр огтхон ч биш. Харин түүхээс суралцаж, алдаагаа давтахгүйд л түүхийн жинхэнэ мөн чанар нь оршдог. Тэгэхээр түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчинтай адил гэдэг үг амны уншлага болгоод байхаар зүйл биш байгаа биз. Төрөлх ойдоо төөрдөг сармагчин ч гэж юу байлаа. Түүх бүтээсэн өвөг дээдсийн үр сад байтлаа сармагчин болчихдог ард түмэн ч гэж хаана байлаа даа.
Category: булангууд
Categories
ТООНЫ МАШИНЫ түүх
Дорно зүгээс гаралтай сампин бол тооцоолуурын хамгийн түгээмэл дэлгэрсэн эртний хэрэгслийн нэг ажээ. Мөн Антикитерийн механизм гэх тооны машиныг дурсахгүй байхын аргагүй юм. Түүнийг Грекийн Антикитер арлын ойролцоо эртний Ромын живсэн хөлгөөс 1902 онд олж байжээ. Энэ механизм нь тэнгэрийн эрхсийн хөдөлгөөнийг тооцох үүрэгтэй ч хуваах, үржүүлэхийн хялбар үйлдлүүдийг хийдэг байсан гэнэ. Эрдэмтэд үүнийг энэ тооллын өмнөх хоёрдугаар зуунд бүтээгдсэн гэж тогтоогоод тооны машины өвөг гэж нэрлэсэн байна.
1643 онд Паскаль харахад авдар шиг хэлбэртэй, дотроо араанууд угсарсан тооцоолох хэрэгсэл бүтээсэн бол 1673 онд германы математикч “Годфрид Вильгелм Лейбниц” тооны машины өөрийн гэсэн хувилбарыг мөн л бүтээсэн байдаг ажээ. Тэр нь Паскалийнхтай адилхан араа шүд, дугуйнаас бүтсэн ч хөдөлдөг хэсэг нэмж өгсөн нь ирээдүйн ширээний тооны машины эх үүсвэрийг тавьсан гэхэд хилсдэхгүй юм байна.
1961 онд Английн “ANITA MK VIII” гэдэг тооны машин анх нийтийн хэрэглээнд гарсан бол 1964 онд Америкийн анхны зайгаар ажилладаг тооны машин өргөн хэрэглээнд нэвтэрсэн байна. Энэ тооны машины хөгжлөөс оросууд ч бас хоцроогүй юм. Тэд “Вега” гэдэг тооны машиныг 1964 онд гаргаж байсан юм. 1970 онд “Sharp”, “Canon” фирмүүд 800 грамм жинтэй, гарт багтах тооны машин хийсэн байна. Оросууд хөрөнгөтөн орноос хоцрохгүйн тулд адилхан 800 грамм жинтэй тооны машин бүтээсэн байдаг аж.
1971 онд “901B” загварын тооны машиныг “Bomwar” фирм бүтээсэн нь анхны халаасны тооны машин юм.
Түүний урт 131 см, өргөн 77 см, зузаан нь 37 мм байсан ба 240 долларын үнэтэй борлуулж байжээ. Харин одоо тооны машины хөгжил хурдасч олон брэнд өөрийн нэрийн тооны машиныг гаргасаар байгаа юм. Технологийн дэвшил өндөрсөж, тооны машины хэмжээ овор багасч, хавтасны хэмжээтэй ижил нимгэн хэлбэрээр ч үйлдвэрлэгдэж байгаа юм.
Бэлтгэсэн С.АРИУН
Төрийн наадмын түрүүгээр тасраагүй
Монгол Улсын спортын түүхийг бичиж буй олимп, дэлхий, тивийн үе үеийн алдартнууд өсөн өндийсөн “Алдар” спорт хорооноос энэ удаагийнхаа “Танайд өнжье” булангаа бэлтгэлээ. Монголын сор болсон тамирчдыг өлгийдөн төрүүлсэн тус хорооныхон шинэ байранд оржээ. Дөрвөн жилийн өмнө “Алдар” спорт хорооны шинэхэн дарга Монгол Улсын дархан аварга, гавьяат тамирчин, хурандаа Г.Өсөхбаяраас ярилцлага авахаар очиж байсан минь дөнгөж өчигдөр мэт санагдаж байлаа. Тэр үед хоёр давхар ягаан байранд байсан билээ. Эдийн засаг хүндхэн байсан сүүлийн жилүүдэд “Алдар” спорт хорооныхоо шинэ байрны төсвийг царцаалгүй авч үлдэхийн тулд Батлан хамгаалах яам, “Алдар” спорт хорооны дарга Г.Өсөхбаяр, тус хорооны орлогч дарга, хурандаа Д.Цог-Эрдэнэ нарын хүч хөдөлмөр их байсан биз. “Алдар” спорт хорооныхон өмнөх байрандаа бэлтгэл хийх үед нэг заалаа хэд хэдэн хэсэгт хувааж алга дарам зайд тамирчид нь бэлтгэл сургуулилтаа хийдэг байж. Гэхдээ тэдний амжилт заалны том, жижигт биш уйгагүй хүч хөдөлмөр зүтгэлд нь байдаг юм гэдгийг “Алдар” спорт хорооны үндэсний бөхийн багш, Монгол Улсын начин “өмсдөг” Ш.Зоригт хэлж байсан юм. Өнөө жилийн баяр наадмаар гэхэд төрийн наадмын үзүүр бөх Увс аймгийн Давст сумын харьяат, Увс нуур дэвжээний бөх улсын арслан П.Бүрэнтөгс, мөн зургаа давсан Сэлэнгэ аймгийн Жавхлант сумын харьяат “Таванхан” дэвжээний бөх Б.Одгэрэл, Архангай аймгийн Булган сумын харьяат, “Бөхбилэгт” дэвжээний бөх Ч.Ганзориг, Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын харьяат “Хур харцага” дэвжээний бөх Э.Даш нар Монгол Улсын начин цол хүртсэн билээ. Түүнчлэн төрийн наадмын их шөвөгт шалгарсан улсын гарьд Б.Гончигдамба, Монгол Улсын манлай заан Ч.Санжаадамба нар мөн л “Алдар”-ынх. Төрийнхөө баяр наадмын шөвгийн дөрвөн бөхийн гурав нь “Алдар” спорт хорооных байсан хэмээн бахдан ярих тамирчдыг хараад “Алдар”-ынхантай хэн маргах вэ гэсэн бодол төрж байсныг нуух юун. Өнөө жилийн Үндэсний баяр наадмын сурын харвааны тэмцээнд Б.Батбаатар 40 сумнаас 35 онож түрүүлэн Монгол Улсын мэргэн, эмэгтэй харваачдаас 40 сумнаас 36 сум онож түрүүлсэн харваач С.Энхтунгалаг Монгол Улсын хошой мэргэн цол хүртсэн билээ.
2015-2016 оны хичээлийн жилийн нээлтэд ирсэн зочид
Дээрх хоёр харваач нэг гэр бүлийнхэн гэдгийг манай уншигчид мэднэ. Мөн “Алдар” спорт хорооны тамирчид гэдгийг ч хэдийнэ гадарлаж байгаа буй за. Г.Өсөхбаяр даргын өрөөнд яваад ортол дархан аварга маань Достоевскийн “Хүн, араатан, бурхад” номыг уншиж суулаа.
Г.Өсөхбаяр хурандаатай “Алдар” спорт хорооны тамирчдын амжилтын талаар яриа өрнүүлж байтал Монголын жүдо бөхийн холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга М.Бөхбат, Д.Батсайхан нар орж ирлээ. Тэдний араас шил даран “За, Өсөхөө аварга аа ажил сайн уу. Хоцорчихоогүй биз дээ” хэмээн ШШГЕГ-ын “Сүлд” спорт хорооны дарга, дэд хурандаа Д.Бумбаяр ороод ирлээ. Д.Бумбаяр заан “Сайхан намаржиж байна уу. Амрыг эрье. Энэ доор танай тамирчид бүгд ирцгээжээ. Утсаа авахгүй байсан нөхдүүдтэй энд таарлаа. Нээлт хэдээс билээ. Танайхны тэмцээн уралдаан амжилттай юу” хэмээн Г.Өсөхбаяр хурандаагаас асуунгаа бусад хүмүүстэй мэнд мэдлээ. Өнгөрөгч долоо хоногийн даваа гаригт Зэвсэгт хүчний “Алдар” спорт хорооны 2015-2016 оны хичээл, сургуулийн нээлт болсон юм. Жүдо бөхийн холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга М.Бөхбат саяхан Арабын нэгдсэн Эмират улсад болсон Абу Дабигийн Их дуулга тэмцээний сонин сайхнаас хуучилж “Энэ эрчээрээ явж байгаад ирэх Риогийн олимпод шүүгчээр орох санаа байна” хэмээн ярьж байлаа. М.Бөхбатын хувьд жүдо бөхийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс эхлээд тивийн аварга, Их дуулга, гран при тэмцээнүүдэд тогтмол шүүгчээр оролцож байгаа билээ. Г.Өсөхбаяр аваргын өрөөнд ийн яриа өрнөж байх ахул МҮОХ-ны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Отгонцагаан, Эрүүл мэнд, спортын яамны харьяа Биеийн тамир, спортын хөгжлийн төвийн хэлтсийн дарга Ц.Баярсайхан, ХХЕГ-ын “Хилчин” спорт хорооны дарга, дэд хурандаа Ц.Мягмарсүрэн, ОБЕГ-ын “Аврагч” спорт хорооны дэд дарга, хурандаа Г.Эрхэмбаяр, Зэвсэгт хүчний жанжин штабын дэд дарга, бригадын генерал Р.Сүхбат, Зэвсэгт хүчний жанжин штабын Ажиллагааны удирдлагын газрын дарга, бригадын генерал Д.Ганзориг нар ар араасаа орж ирсэн юм.
“Алдар” спорт хорооны орлогч дарга Д.Цог–Эрдэнэ, ОУХМ Чулуунбаатарын хамт
Үндэсний бөхийн хамаг аваргууд “Алдар”-аас төрсөн гэхэд болно. Дархан аварга Дарийн Дамдин, Д.Цэрэнтогтох, Б.Түвдэндорж, Г.Өсөхбаяр, улсын аварга Ч.Бээжин, Д.Хадбаатараас эхлээд ихэнх тамирчдын алдрын гараа “Алдар”-тай салшгүй холбоотой. Одоогоор Монгол Улсын аварга цолтон 11, Монгол Улсын арслан 13, Монгол Улсын гарьд гурав, Монгол Улсын заан 11, Монгол Улсын Харцага, Начин цолтой 65 бөх төрөн гараад байгаа гэнэ. Улсын аварга Д.Хадбаатарын хүү Х.Мягмарсүрэн “Алдар” спорт хороонд үндэсний бөхөөр хичээллэж байгаа юм байна. Алдар нэр нь “Алдар”-аас эхэлж алтан биеэ армид зориулсан домогт долоон харын нэг Мехикогийн олимпийн наадмын хүрэл медальт Төмөрийн Артаг агсан “Алдар”-ынх байсан. Монгол Улсад сагсан бөмбөгийн спорт үүсч хөгжсөн цагаас хойш 2010 онд хамгийн анхны гавьяат дасгалжуулагч төрөн гарсан нь “Алдар”-ын Ц.Цэвэрбал багш. Мөн чөлөөтийн Дугарсүрэнгийн Оюунболд гэж гайхалтай эрхэм явсныг бид мэднэ. Энэ хүмүүн ч гэсэн “Алдар” спорт хорооны тамирчин байлаа. Монгол Улсын ардын багш, гавьяат дасгалжуулагч Дамийл буюу Ч.Дамдиншарав, ардын багш Д.Бандийн шавь гавьяат дасгалжуулагч Дорнодын С.Төмөрбатаа багш гээд үе үеийн “Алдар”-ын алдарт тамирчдын тухай бичье гэхэд уртаас урт жагсаалт гарах нь дамжиггүй.
Энэ тухай түүх сонсон суутал нээлт эхэлж байна хэмээн өрөөнд суусан хүмүүс бүгд заал руу явцгаалаа. Энэ удаагийн хичээлийн шинэ жилийг нээж Г.Өсөхбаяр хурандаа үг хэлсэн. Энэ үеэр Батлан хамгаалахын сайдын тушаалаар “Батлан хамгаалах яамны тэргүүний ажилтан” тэмдгээр Буудлагын спортын дасгалжуулагч, дэд хурандаа Л.Ундралбат, “Батлан хамгаалах яамны хүндэт тэмдэг”-ээр жүдо бөхийн дасгалжуулагч, дэд хурандаа Д.Батсайхан нар энгэрээ мялаав. “Дайчин алдар-I медаль”-аар чөлөөт бөхийн дасгалжуулагч, гавьяат тамирчин, дэд хурандаа Цэрэнбаатарын Цогтбаяр, Урт бууны төрөлд алтан медаль хүртсэн олон улсын хэмжээний мастер, ахлах ахлагч О.Янжинлхам, Жүдо бөхийн багийн мөнгөн медаль, 90 кг-ын жинд хүрэл медаль хүртсэн олон улсын хэмжээний мастер, дэд ахлагч Х.Цогтгэрэл, Чөлөөт бөхийн 70 кг-ын жинд хүрэл медаль хүртсэн, ахмад Г.Мандахнаран тэргүүтэй 20 орчим тамирчин энгэрээ мялаав. “Алдар”-ын тамирчид нээлтэн дээрээ медалиудаа зүүцгээжээ. Зарим тамирчин нь энгэр дэх медалиа даахгүй шахам, шажигнуулан алхацгаана. Монгол Улсын арслан Д.Ганхуяг, улсын гарьд И.Доржсамбуу, улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүй, улсын начин Ш.Зоригт, Ч.Баянмөнх тэргүүтэй улс, аймгийн алдар цолтой бөхчүүд ч олноор ирсэн байлаа. Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин, олимпийн наадмын мөнгөн медальт О.Гүндэгмаа олон улсын тэмцээнд яваа тул ирж амжаагүй юм байна хэмээн тамирчид нь өөр хоорондоо ярилцах нь сонстоно. Үзэгчдийн суудалд ийн яриа өрнөх ахул Монгол Улсын төрийн дуулал эгшиглэж эхлэв.
70 жилийн түүхийг бичсэн алдартнууд
“Алдар” спорт хороонд 108 тамирчин харьяалагддаг бөгөөд спортын 15 төрлөөр бэлтгэл сургуулилтаа хийдэг юм байна. Саяхан БНСУ-ын Мунгён хотноо зохион байгуулагдсан Дэлхийн цэргийн спортын зургадугаар их наадамд Монгол Улсаа төлөөлөн оролцсон Зэвсэгт хүчний “Алдар” спорт хорооны баг тамирчид спортын найман төрөлд оролцон зургаан алт, 12 мөнгөн медаль, зургаан хүрэл медаль хүртсэн амжилтаар Дэлхийн 117 орны 7045 тамирчнаас багийн дүнгээр 16 дугаар байрт шалгарсан түүхэн амжилтын эзэд болцгоожээ. Энэ жилийн хувьд түүхэндээ хамгийн олон буюу 87 хүний бүрэлдэхүүнтэй спортын найман төрөлд өрсөлдсөн юм байна. Уг тэмцээний урт бууны төрөлд өрсөлдсөн эмэгтэй тамирчид 1995 онд тогтоосон амжилтыг шинэчилсэн байна. Түүнчлэн ирэх 2016 онд Зэвсэгт хүчний “Алдар” спорт хорооны 70 жилийн ой болох бөгөөд энэ хүрээнд 70 бүтээлч ажил хийхээр төлөвлөж байгааг Г.Өсөхбаяр хурандаа хэлсэн. 2016 оны Риогийн олимпод “Алдар” спорт хорооны тамирчдаас гурван эрх аваад байгаа бол цаашид энэ тоог ахиулахын төлөө манай тамирчид цаг наргүй бэлтгэлээ базааж байгаа талаар хэлсэн. Тэгвэл Батлан хамгаалах яамны Төрийн нарийн бичгийн даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Б.Батсайхан “Дэлхийн цэргийн спортын зургадугаар Их наадамд оролцсон 117 орны 7045 тамирчнаас багийн дүнгээр 16 дугаар байрт шалгарна гэдэг бол том амжилт. Та бүхнээрээ батлан хамгаалах салбарынхан бид бүхэн бахархаж байна. Цаашдаа гаргасан амжилтаа ахиулаарай гэж та нартаа захих байна. Та нар бэлтгэлээ л сайн хий, шамд. Харин бид бүхэн дэмжинэ” гэдгээ хэлж байсан юм.
Монгол Улс 1992 онд Бээжинд болсон СИЗМ-ийн буюу Дэлхийн спортын холбооны аварга шалгаруулах сагсан бөмбөгийн тэмцээнд оролцож СИЗМ-д жинхэнэ гишүүнээр элссэн байдаг. Зах зээлийн эхэн үеийн хүндрэл бэрхшээлийн явцад татвараа төлөөгүй учир 1999 онд сул гишүүнээр бүртгэгдэж явсныг 2012 онд дахин жинхэлж чадсан нь том ажил байлаа гэдгийг Өсөхөө аварга хэлэв. СИЗМ-ийг эрхээ дөнгөж сэргээснийхээ дараа Гуанжуд болсон буудлагын дэлхийн аваргад О.Гүндэгмаа ахлагчтай тамирчид байлдааны буудлагын төрөлд дэлхийн аварга болоход бусад орны тамирчид маш их гайхан, баяр хүргэж байсан гэнэ. Манай тамирчид учрыг нь сайн ойлгоогүй байтал “16 жил дараалан түрүүлсэн Хятадын багийг хожиж, дэлхийн аварга боллоо. Баяр хүргэе” хэмээн хэлэхэд нь л маш том амжилт гаргаснаа мэдсэн байна.
СИЗМ буюу Дэлхийн цэргийн спортын их наадамд 1995 онд чөлөөт бөхийн төрлөөр Монгол Улсын гавьяат тамирчин, Монгол Улсын үндэсний бөхийн дархан аварга хурандаа Г.Өсөхбаяр мөнгөн медаль, 1999 онд жүдо бөхийн төрлөөр хошууч П.Нямлхагва алтан медаль, 2012 онд буудлагын төрлөөр багийн төрөлд алт, мөнгөн медаль хүртэж байсан бол 2014 онд боксын төрлөөр олон улсын хэмжээний мастер дэд ахлагч Б.Чинзориг алтан медаль, гавьяат тамирчин Н.Төгсцогт хүрэл медаль, чөлөөт бөхийн тэмцээнээс гавьяат тамирчин, ахмад Г.Мандахнаран, гавьяат тамирчин, ахлагч С.Цэрэнчимэд алтан медаль хүртэж, эрэгтэйчүүд багаараа алтан медаль, эмэгтэй тамирчид хоёрдугаар байрт шалгарч багийн дүнгээр дөрвөн алт, дөрвөн мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртсэн түүхтэй.
Бүх ард түмний спартакиадад 11 түрүүлсэн баг “Алдар”-аас өөр байхгүй
“Алдар” спорт хороо ирэх онд 70 жилийн ойгоо тэмдэглэнэ гэдгийг дээр өгүүлсэн. Тус хороо нь 1946 оны хоёрдугаар сарын 2-ны өдөр Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор “Цэрэг” нийгэмлэг нэртэйгээр анх үүсэн байгуулагдсан түүхтэй гэдгийг хурандаа Д.Цог-Эрдэнэ тодотгож байлаа. Монгол Улсад дөрвөн жил тутамд зохион байгуулагддаг “Монголын Олимп” болох Монголын Бүх Ард Түмний спортын их наадам 13 удаа зохион байгуулагдсанаас 11 удаа тэргүүн байр, хоёр удаа дэд байр эзэлсэн түүхэнд дахин давтагдашгүй өндөр амжилтыг “Алдар”-ынхан үзүүлээд байгаа гэнэ.
Алдар спорт хороо бол үндэсний болон орчин үеийн спортуудын суурийг тавьсан гэдэгтэй маргах хүн байхгүй гэдгийг гавьяат дасгалжуулагч Цэрэнбаатарын Хосбаяр хэлж байсан юм. Алдар спорт хорооныхон шинэ хичээлийн жилийн нээлтдээ зориулж тамирчдынхаа дунд гар бөмбөг, дартс, ширээний теннисний тэмцээн зохион байгуулав. Үндэсний бөхийн багт улсын арслан Д.Ганхуяг, улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүй, улсын начин Э.Даш, аймгийн арслан Ш.Пүрэвгарьд, Бат-Эрдэнэ, Чимэдвандан нарын тамирчид багтсан харагдав. Харин Г.Өсөхбаяр аварга ажилтнуудтайгаа нэг багт өрсөлдлөө. Тэрбээр “Өө, ийм бөмбөг битгий алд л даа” хэмээхэд үзэгчдийн суудалд суугаа тамирчдад ихэд таалагдсан бололтой “Манай дарга чинь том биетэй хүүхэд байхгүй юу” хэмээн өөр хоорондоо хөөрөлдөнө.
“Алдар” спорт хорооныхон шинэ спорт цогцолбортоо тэмцээнээ зохион байгууллаа. Шинэ спорт цогцолборын заал нь 580 хүний суудалтай юм байна. Цогцолбор дотроо жүдо бөх, чөлөөт бөх, бокс, үндэсний бөх, сур харваа, хүндийн өргөлт, байт харваа, буудлагын тир, бялдаржуулах танхим, оюуны спортын танхим, Цэрэгжлийн спортын сургалтын танхим, Ширээний теннис, биллъярд, дугуйн тэргүүтэй 10 гаруй спорт танхимтай юм байна. Заал тус бүртээ хувцас солих өрөө, халуун усны өрөөтэй хэмээн “Алдар” спорт хорооны орлогч дарга, хурандаа Д.Цог-Эрдэнэ хэлсэн юм. Д.Цог-Эрдэнэ хурандаагийн хувьд анх тамирчнаар уг хороонд орж байсан бол 1998 оноос өнөөг хүртэл 17 жил орлогч даргаар ажиллаж байгаа юм билээ. Гар бөмбөг тоглож байсан Ц.Цогтбаяр, Ц.Хосбаяр, П.Нямлхагва нарыг харж суусан ахмадууд энэ мундаг дасгалжуулагч нарын шавь нараас ирээдүйн Г.Мандахнаран, С.Цэрэнчимэд, Х.Цагаанбаатарууд төрнө шүү дээ хэмээн хуучилж суув. Самбо, жүдогийн танхимд 50 гаруй хүүхэд бэлтгэл хийж байлаа. Эдгээр хүүхдүүд бүгд мундаг тамирчин болох албагүй. Гэхдээ нийгэмдээ хэрэгтэй, хатуужилтай, өвчин эмгэг гээд байдаггүй эрүүл саруул монгол хүн энэ заалнаас төрөх ёстой хэмээн орлогч дарга хэлж байв. Тэрбээр мөн “Алдар”-ын залуучууд энэ танхимаас амжилтаа эхлэх ёстой. Түүнээс биш хэн нэгэн дасгалжуулагчийн бэлтгэсэн, амжилт гаргаж буй хүмүүсийг тамирчнаар авч “бэлэнчлэхийг” төдий л хүсдэггүй гэсэн юм. Учир нь “Алдар”-ын гэдэг брэнд тамирчдын цувааг үргэлжлүүлэх хүсэл тус хамт олонд байдаг аж.
Шинэ зааландаа тоног төхөөрөмжтэй болъё гэсэн ч эдийн засаг хүнд байгаа болохоор хэцүү л байна. Улсын төсөв хэцүү байгаа болохоор тоног төхөөрөмжийн нэг тэрбум төгрөгөө шийдүүлж чадаагүй л сууна хэмээн Г.Өсөхбаяр аварга өгүүлсэн. Гэсэн хэдий ч тамирчид нь өөрсдийн нөөц боломжоороо бага гэлтгүй заал танхимуудаа тохижуулж эхэлжээ. Бидний яриа спорт хороодыг татан буулгаж буй талаар үргэлжилсэн юм. Г.Өсөхбаяр хурандаа “Сайхан тогтож, төлөвшсөн спорт хороодыг татан буулгах нь буруу. Энэ хэдэн спорт хороод чинь л спортыг нуруун дээрээ үүрч явсан юм шүү дээ. Олон ч хүнийг хоолтой, бэлтгэл хийх заалтай байлгасан” хэмээн харамсангуй өгүүлэв.
Гэр хорооллын хүүхдүүдийн бэлтгэл хийх суурь бааз
Шархад, Амгалан, Дарь-Эхээс гээд гэр хорооллын маш олон хүүхэд тэнд бэлтгэл хийж байлаа. Боксоор гэхэд Монгол Улсын гавьяат дасгалжуулагч А.Гантулгын шавь нар тив, дэлхийд гялалзаж явна. 79 дүгээр сургуулийн сурагч, 13 настай жаахан хүү түүнд шавь орохоор ирж 17-хон насандаа од болж, дэлхийн аваргаас мөнгөн медаль хүртсэн нь гавьяат тамирчин Нямбаярын Төгсцогт байв. Төгсцогт А.Гантулга багшийнхаа удирдлаган доор амжилтын гараагаа эхлүүлж байсан бол Өсвөрийн эмэгтэйчүүдийн боксын дэлхийн аваргаас хүрэл медаль хүртсэн Ц.Энхжаргал, Б.Чинзориг гээд ирээдүйн аваргууд түүний удирдлаган доор бэлтгэл хийж байна. А.Гантулга багш “Миний хүүхдүүд ээ, та нар эрүүгээ дээш өргөөд байна. Эрүү дээшээ байх юм бол яг ингээд нам цохиулна” гээд өөрөө биеэрээ үзүүллээ. Баруун гартаа шүгэл, зүүн гартаа цаг барин, өмссөн хувцас нь тэр чигтээ хөлс болсон энэ дасгалжуулагчийг спортынхон андахгүй. Боксын ямар ч тэмцээн дээр “Алдар” гэсэн улаан цамцаар гоёчихсон явдаг түүнд шавь болох хүсэлтэй олон хүүхэд ирдэг. “Манай багш хамгийн мундаг нь. Биднийг загнадаггүй. Үргэлж зөөлнөөр зөв тоглохыг заадаг багш ховор шүү” хэмээн багшийнхаа нүднээс далд магтаж байсан юм.
Хүндийн өргөлтийнхний танхимаар орлоо. Найман жил дараалан улсын аварга болж байсан хэмээн жаахан охин моодгорхон зогсчихоод өгүүлж байна. Улсын аварга шалгаруулах тэмцээндээ байнга түрүүлдэг байсан ч ноднин Хөвсгөл аймагт болоход нь хоёрдугаар байрт шалгарсан юм байна. Энэ жил аварга болно оо хэмээн хүндийн өргөлтийн тамирчид нь итгэлтэй хэлж байсан билээ. “Алдар” спорт хорооны номын санчаар гар бөмбөгийн спортын олон улсын хэмжээний мастер Чулуунбаатар гуай ажилладаг юм билээ. “Алдар” спорт хорооны түүхийг өгүүлэх бүхий л зураг түүнд бий. Өдгөө 70 гарч яваа ч хөнгөн шингэн гэж жигтэйхэн, гар бөмбөгийнхөө тэмцээнд хамгийн сайн тоглож байсан нь энэ буурай юм. Түүний хувьд тус хороонд 48 жил болсон бөгөөд түүхийг нь үлдээх юмсан гээд хичээж л сууна гэдгээ хэлсэн.
Тамирчны зовлонг тамирчин л ойлгоно
Өдөржин спорт хорооны дотор ажилтай явсан Г.Өсөхбаяр хурандаатай оройн хэрд таван үг солих зав гарлаа. “Алдар” спорт хорооны дарга, хурандаа Г.Өсөхбаярын хувьд 1994 оны дөрөвдүгээр сарын 1-ний тушаалаар “Алдар”-ын тамирчин болж байсан юм. Тэр үед “Буур” Н.Жамъян аваргын зээ хүү Өсөхөө сумын заан цолтой байлаа. Түүний хувьд дэд ахлагч цолтой анх спорт хороондоо харьяалагдаж байсан бол өдгөө хурандаа цолтой болж, “Алдар” спорт хороо хэмээх томоохон өрх айлыг удирдаж явна. Тэрээр “Өнөөдөр миний хувьд үндэсний бөхийн хамгийн том цолонд хүрлээ. Цэргийн хамгийн том хурандаа цолыг зүүлээ. Энэ бүхэн алдар нийгэмлэг, армитай минь холбоотой гэж боддог. Тиймээс би салбартаа, спорт хороондоо ихийг хийх үүрэгтэй хүн” хэмээн өөрийгөө тодорхойлсон юм. “Алдар” спорт хороо нэг хэсэг цэргийн ангийн харьяанд очиж дэн дун явсан цаг үе бий. Тэр бүхнийг даван туулсан хамт олон юм билээ. Өсөхөө аваргыг 2011 онд “Алдар” спорт хорооны даргаар ирэхэд үйл ажиллагаа нь ерөнхийдөө жигдэрчихсэн байж. Гэсэн хэдий ч хийх ажил маш их байсан гэнэ. Г.Өсөхбаяр хурандаа ажлаа авангуутаа гурван том зорилтыг өмнөө тавьсан юм байна. Хамгийн эхнийх нь СИЗМ-д гишүүнчлэлээ сэргээх, Монголын бүх ард түмний спартакиадад түрүүлэх, 1973 онд ашиглалтад орсон хуучин спорт заалаа шинэчлэх байжээ. Өнөөдрийн энэ өндөрлөгөөс эргээд харахад “Энэ гурав минь үнэхээр ажил болсон байна” хэмээн бахархангуй өгүүлсэн юм. Миний хичээл зүтгэлээс гадна, өмнөх үеийн мундаг тамирчид, албан хаагчдын буян хишиг ч нөлөөлсөн байх гэлээ. “Алдар” спорт хорооны даргаар ирсэн ямар ч хүн өндөр хариуцлагатай байх ёстой. Энэ бахархам түүхтэй хамт олныг удирдана гэдэг нь нэг талаасаа нэр төрийн асуудал шүү дээ хэмээн өгүүлсэн юм. Таван толгой дахь “Чингисийн хүрээ” цэргийн амралтын баазаа бэхжүүлж, орчин үеийн тамирчдын сэргэлтийн томоохон бааз болгохоор ажиллаж байгаа талаараа аварга танилцуулав. “Тамирчин хүний зовлонг тамирчин хүн л ойлгоно. Тамирчин болно гэсэн бол ар гэрийнхэн гээд бүхий л зүйл амжилтад нөлөөлдөг. Алдар спорт хороо тамирчдынхаа орон байраас эхлээд бүх зүйлийг шийдэж чадахгүй. Гэсэн ч аль болох зохицуулж, түүнийг нь нимгэлэх тал дээр анхаарч ажиллах ёстой” гэлээ. Аваргын өрөөний хойморт маш олон цом, медалийг өржээ. Энэ тухай асуухад манай “Алдар нийгэмлэгийнхний үе үеийн тамирчдын амжилтын буухиа юм” гэлээ. Хажуугийн хананд нь дайны хар сүлд, энх цагийн цагаан сүлд хоёрыг зуруулан байрлуулжээ. Харин тэрхүү хоёр зургийн дунд монгол бөхийн бүрэн өмсгөл, есөн хөлт цагаан тугийг дээдлэн байрлуулсан байв.
Харин хаалганыхаа дээд талд нум, сум өлгөсөн байлаа. Тэрээр “Манай сурын баг тамирчид хамт олондоо бэлэглэсэн юм. Монголчууд эртнээсээ гэрт орохдоо нум, сумаа буулгаж, хэт хуйгаа буулгаж ордог уламжлалтай. Үүнийг бодож хаалган дээрээ байрлуулсан” гэлээ. Мөн аваргын өрөөг чимж буй хоёр зүйл бол тэмдгийн цуглуулга аж. БНАСАУ, БНСУ, Польш, ОХУ гээд маш олон орны спортын нормативын тэмдгүүд байх юм. Мөн цонхон талдаа бурханы гурван судрын хураангуйлсан тарнийг байрлуулсан нь сонирхол татаж байлаа. Г.Өсөхбаяр аваргын өрөө болон орлогч дарга Д.Цог-Эрдэнийн өрөөнүүд цомын цуглуулга гэлтэй. 1940-оос хойших модон, шаазан, төмөр бүхий цомнууд байв дахиад ч нэг өрөө дүүрэн цом, медаль бий. Хоёр давхрынхаа нэг өрөөг тохижуулаад эдгээрийгээ байршуулна гэсэн юм. Ямартай ч Монголын спортын 70 жилийн түүхийг өгүүлсэн “Алдар” спорт хороог цухас танилцуулахад ийм байна. Г.Өсөхбаяр аваргыг “Танайд өнжье” булангаа гэрээс нь бэлтгэх хүсэлт тавихад “Бололгүй яахав ээ. Дараа тэгж байгаад очоорой, дүү нар” гэсээр бидний яриа энэ хүрээд өндөрлөсөн юм. “Алдар” спорт хорооноос гараад алхаж явтал гавьяат дасгалжуулагч Ц.Хосбаярын “Манай “Алдар” спорт хороонд дөрвөн настай хүүхэд хүртэл хичээллэхээр ирж байна. Тийм жаахан хүүхдийн мөрөөдлийг бид үгүй хийж болохгүй. Суурийг нь тавиад өгөх хэрэгтэй. Тэгж чадвал тууштай нь үлдээд, спортынхоо төлөө сэтгэлтэй нь цаашдаа амжилт гаргадаг. Ер нь шавь нарын минь амжилт гавьяат цолоос үнэтэй юм шүү дээ” хэмээн хэлж байсан нь санагдаж байлаа.
Гэрэл зургийг Ц.Мягмарсүрэн
Фэйсбүүкийг үндэслэгч Марк Цукерберг үргэлж саарал өнгийн пудволк, жинсэн өмдтэй харагддаг. ”Apple”-ийн Стив Жобс хоолойтой хар цамцнаас салдаггүй. Агуу Эйнштейний дуртай хувцас нь саарал костюм. Дээд сургуулийн маань нэг багш “Европчууд биед эвтэйхэн хувцас харвал нэг өнгө, ижил загвар байсан ч хамаагүй хэд хэдийг авчихдаг. Хувцас бол тэдний хувьд энгийн хэрэглээ учраас тэр. Манайд ингэж өмсвөл энэ одоо өөр хувцасгүй юм байх даа гэж өөлнө дөө” гэж ярьсан нь санаанаас гардаггүй юм. Хүний тархинд секунд тутамд 11 сая ширхэг мэдээлэл ирдэг, гэтэл хүн гээч амьтны тархи нэг дор гурван зүйлд л зэрэг төвлөрөх чадвартай, үүнээс ахиад ирэхээр анхаарал нь сарниж, зөв шийдвэр гаргах боломжгүйд хүрдэг гэсэн сонирхолтой статистик бий. Бүтээмж өндөртэй эрхмүүд элдэв зүйлд сатаарахгүй гэсэндээ ижил загварын аятайхан хувцаснаас хэд хэдийг сонгочихдог байж мэдэх л юм. Нээрээ л хувцсаа сонгох гэж дэлгүүр хэсэх, худалдаж авах үгүйгээ шийдэх гэж толины өмнө эргэлдэх, өглөө сэрээд хувцасны шүүгээгээ онгичиход зарцуулсан хугацаагаа тооцоод үзвэл өчнөөн цаг гарах байх шүү. Тийм болохоор “Interstellar” киноны найруулагч Кристофер Нолан “Өглөө бүр юу өмсөх вэ гэж бодох нь энерги барсан, стресстэй зүйл” гэж төвөгшөөсөн байх. Зохиолч Алис Грегори “Өдөр бүр адилхан хувцаслах нь өөрийгөө олонд таниулах хамгийн хэмнэлттэй, хялбар арга. Бас тогтвортой, бие даасан байдлын илэрхийлэл. Хүүхдийн номны гол дүрийн баатрууд үргэлж нэг хувцастайгаар дүрслэгддэг нь бяцхануудыг маань үлгэр дуурайл аваг гэсэндээ тэр” гэсэн нь бий. Шүүгээгээ нээгээд нэг хараарай. Тун цөөхөн нь таны өмсөх дуртай хувцас байгаа даа. Тэгэхээр ухаалаг хувцаслалт танай гэрийн эдийн засагт ч хэмнэлттэй. Мэдээж хувцасны төлөө үрсэн цагаа өөр зүйлд зарцуулахаар бүтээмж тань ч өсөөд ирнэ. Бүтээмж өсөхөөр олох мөнгө дагаад үржинэ. Бидний олонхи өөртөө эвтэйхэн гэхээс илүү бусдад сайхан харагдахын тулд хувцасладаг. Гэтэл эргэн тойронд маань амьдарч буй элит гэгдэх хэсгээ нэг анзаараарай. Тэд энгийн, биедээ эвтэйхэн хувцасласан харагддаг.
“Сүүлийн үед хүүхдийн тууралт, суулгалт, шарлалттай халдварт өвчин, ханиад томуу нэмэгдэх хандлагатай байна” гэж Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвөөс сэрэмжлүүлэв.
“Хүүхдэд тавих анхаарал халамж, асаргааг сайжруулаарай” хэмээн эмч зөвлөж байна. Хүүхдээ дулаан хувцаслаж, малгай ороолт өмсүүлэх, маск зүүлгэх, витаминлаг хоол унд хэрэглэх, гарыг нь савандаж угаалгах, ам, хоолойг нь зайлуулж цэвэршүүлэхийг ХӨСҮТ-өөс зөвлөсөн юм.
“Халууралт, тууралттай шинж тэмдэг бүхий өвчин нэмэгдэж байна” хэмээн тус төвийнхөн өмнө нь ч сануулж байв. Ийм шинж тэмдгээр илэрдэг халдварт өвчин бол улаанбурхан, улаан эсэргэнэ, улаанууд байх нь элбэг. Энэ онд дэгдэлт байдлаар гарч, долдугаар сараас буурах хандлагатай байсан улаанбурхан өвчин нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүрэгт, 0-1 насны хүүхдийн дунд бүртгэгдэж, улаанбурхан, улаан эсэргэнэ оноштой эмчлүүлэгсэд нэмэгдэх хандлагатай байна. Улаанбурхан өвчнөөс сэрэмжлүүлэх зөвлөмжийг хүргэе.
Улаанбурхан нь вирусийн гаралтай халдварт өвчин. Агаар дуслын замаар халддаг. Халуурах, нүдний салст үрэвсэх, нус гоожих, ханиалгах, аманд улаан хүрээтэй, цагаан толбо үүсдэг. Нүүрнээс эхлэн толбот, гүвдрүүт тууралт гарч эхлэх бөгөөд аажмаар доошилсоор бүх биеэр тархана. Урьдчилан сэргийлэхийн тулд хүүхдээ есөн сар, хоёр настайд вакцин тариулаарай. Хүүхдэд “А” болон бусад аминдэм уулгаж, илчлэг сайтай хоол хүнс идүүлж, дархлааг нь дэмжээрэй. Хэрэв дээрх шинж тэмдэг илэрвэл ХӨСҮТ-ийн 100 тоот утсанд болон эмнэлэгт хандана уу.
Б.Эгшиглэн
Ирэх жилийн долдугаар сард
манай улсад болох АСЕМ-ийн уулзалтын өмнөх
нэгэн чухал арга хэмжээ
энэ сарын 5-6-ны өдрүүдэд Люксембургийн
их гүнт улсад болж
өнгөрлөө. АСЕМ-ийн гадаад хэргийн
сайд нарын 12 дугаар уулзалтад манай
Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн тэргүүтэй албаны хүмүүс оролцсон
бөгөөд ирэх жилийн Төрийн
тэргүүнүүдийн уулзалтыг зохион байгуулах орон
гэдгээрээ энэ хуралд Монгол
Улс голлох үүрэгтэй байлаа.
Ази, Европын уулзалт буюу
АСЕМ-ийн ахлах ажилтнуудын
хурал, Гадаад хэргийн сайд
нарын уулзалт, Төрийн тэргүүнүүдийн уулзалт
гээд үндсэн гурван том
арга хэмжээ бий. Техникийн
бэлтгэл ажлыг хангадаг ахлах
ажилтнуудын уулзалтын өмнө агуулга, бодлогыг
бэлтгэдэг Гадаад хэргийн сайд
нарын уулзалт ийнхүү болж
өнгөрлөө.
Энэхүү Гадаад хэргийн сайд
нарын 12 дугаар удаагийн уулзалтад
Европын холбоо, АСЕАН болон
Ази, Европын гишүүн орнуудын
төлөөлөгчид, Гадаад хэргийн сайдууд,
дэд сайдууд мөн төрийн
нарийн бичгийн дарга нар
оролцсон юм. Европ хийгээд
Азийн улсууд хоорондоо уулзаж,
асуудлаа ярьдаг энэ хурлыг
дэлхийн хэмжээнд газар нутаг, хүн
амынх нь тоогоор аваад
үзвэл хамгийн нөлөөтэй, хамгийн
чухал цугларалт гэдэг нь хэнд
ч тодорхой. НҮБ-ын хурал харьцангуй
албан хүрээнд болж өнгөрдөг.
Харин АСЕМ-ийн хурлууд
аль болох албан бус
энгийн болдгоороо онцлогтой. Энгийнээр нэг нэгэнтэйгээ тулж
ганцаарчлан уулзаж ярилцах үеэр
асуудлыг шийдэх гарц гардаг
ч гэдэг дээ.
Хоёр жил тутам болдог
Гадаад хэргийн сайд нарын
уулзалт өмнө нь 2013 онд
Энэтхэгт болсон бол энэ
удаад Люксембургийн их гүнт улсад
боллоо. “АСЕМ: Тогтвортой, аюулгүй
ирээдүйн төлөө хамтын ажиллагаа”
сэдвийн хүрээнд үргэлжилсэн энэ
хурлын үеэр бүс нутгийн
олон асуудлыг хэлэлцсэн. Энэ дундаа уур
амьсгалын өөрчлөлт, байгалийн гамшгийн эрсдэлийг бууруулах, олон улсын анхааралд
байгаа бүс нутгийн аюулгүй
болон тогтвортой байдлыг хангах талаар
нээлттэй ярилцлаа. Мөн дүрвэгсдийн асуудал,
хүний эрх, авлигын асуудлыг
ч хөндсөн нь
мэдээж. Ерөнхийдөө АСЕМ-ийн хурлыг
асуудал шийддэггүй гэж шүүмжлэнгүй хандах
нь их бий. 1996 онд
Бангкокт анхны хурлаа хийснээс
хойш 20 жил болох гэж
буй тус байгууллагын шүүмжлэгддэг
сул тал өдгөө сайн
тал нь болсон гэхэд
буруутахгүй. Учир нь олон
улсын тавцанд улс орнуудын
нөхцөл байдал, харилцаа холбоо
ч ихээхэн өөрчлөгдсөн.
Харин ийм цаг дор
хатуу шийдэлд хүрэхгүй ч
асуудлаа ярилцдаг, ний нуугүй үгээ
хэлж ойлголцдог ийм индэр байх
нь ихээхэн чухал гэгдэж
байна.
Мөн Америк-Ази, Европ
Америкийг холбосон чөлөөт худалдааны бүс
бий болчихоод байхад Ази, Европыг
холбосон сүлжээ байхгүй байгаад
анхаарах болсон гэдгийг тэнд
цугларсан Гадаад хэргийн сайдууд
онцолж байсан. Тэр тусмаа
АСЕМ гээд ийм хүчтэй
байгууллага байхад худалдааны томоохон
сүлжээг бий болгохоос хойш
суухын аргагүй хэмээн үзжээ.
Үнэндээ ч АСЕМ-ийн
гишүүн орнуудын нийлбэр хүчин чадлыг
аваад үзвэл дэлхийн тун
зангарагтай том холбоо гэдэг
нь харагдаж байдаг. Тийм ч
учраас уг чуулганыг нээж
хэлсэн үгэндээ Люксембургийн Их
гүн Хенри “АСЕМ-ийн
гишүүн орнуудын 11 нь Их 20-д
багтдаг. Энэ хоёр тивийн
улс гүрнүүд нийлээд дэлхийн
нийт GDP-ийн тэн хагасыг
бий болгож, дэлхийн худалдааны
60 хувийг бүрэлдүүлж байна. Мөн дэлхийн
нийт хүн амын 60 хувь
нь энэ хоёр тивийн
иргэд юм” гэж онцолсон
биз ээ.
Үнэндээ ч дэлхийн геополитикийн гол тоглогчид АСЕМ-ийн бүрэлдэхүүнд бий. Тэр ч утгаараа АСЕМ-ийн хүрээнд явагддаг бүхий л хурал цуглааныг нутагтаа хийх нь нэр төрийн хэрэгт тооцогддог. Харин монголчууд АСЕМ-ийн хурлууд дундаа хамгийн том нь болох бүх гишүүн улсын төрийн тэргүүнүүд оролцдог хурлыг зохион байгуулахаар болчихоод байгаа билээ. Ирэх долдугаар сарын 15-16-нд болох АСЕМ-ийн дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгуулах орны хувьд Монгол Улс, Монгол Улсын Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн Люксембургт болсон Гадаад хэргийн сайд нарын 12 дугаар хурлын гол зочин нь байв. Хоёр өдөр болсон уулзалтын дараахь хэвлэлийн бага хурлыг ердөө гурван хүн хийлгэсэн нь Люксембургийн Гадаад хэргийн болоод Европын асуудал хариуцсан сайд Жин Асселборн, Европын комиссын Гадаад хэрэг, Аюулгүй байдал хариуцсан дээд төлөөлөгч Федерика Могерини, Монголын Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн нар байлаа. Ерөнхийдөө уг хэвлэлийн бага хурлын гол асуултууд Өмнөд Хятадын тэнгис дэх маргаантай асуудлуудын тухай байгаа нь анзаарагдаж байсан. Сэтгүүлчид АСЕМ-ийн улсууд хоорондын халуун сэдвээ хэрхэн шийдэж чадсаныг нь хурлын үеэр асууж байсан нь учиртай. Ямар нэг албан шийдвэр гаргадаггүй учраас улс орнууд энд л цуглаж, өөр хоорондоо байгаа асуудлаа ярилцаж авдаг ажээ. Уурлах нь уурлаж, хэлэлцэх нь хэлэлцсээр нэгнийхээ байр суурийг мэдэх учраас дагаад дараа нь албан шийдвэр гаргахад ихээхэн дөхөм байдаг байна. Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн Европын комиссын Гадаад хэрэг, Аюулгүй байдал хариуцсан дээд төлөөлөгч Федерика Могерини, Европын хөрөнгө оруулалтын банкны захирал Б.Хойер нартай уулзахаас гадна зарим улс орны Гадаад хэргийн сайдуудтай хоёр талын уулзалтуудыг хийсэн. Манай сайдын хувьд ийшээ ч герман, тийшээ ч англиар ярих бөгөөд францаар бүрэн дүүрэн ойлгодог нь жинхэнэ Люксембургийнхний хэв маягт нийцүүлсэн гэлтэй. Люксембургийн хувьд хүмүүс франц, герман, англиар ярихаас гадна аль алийг нь багтаасан люксембургиш хэлтэй юм билээ.
Дэлхийд хамаарах нутаг дэвсгэрийн хувьд ч, хүн ам, улс орнуудын тоогоороо ч Ази, Европынхны уулзалтад хэлэлцэх асуудал их. Зөвхөн бүс нутгийн асуудлаар гэхэд л Сирийн дайн, Европ руу урсан орж ирэх дүрвэгчид, Украины зөрчил, аль эртний Израил Палестиний мөргөлдөөн, Ливийн хэрэг явдал, дуусдаггүй Солонгосын хойгийн асуудал дээрээс нь Өмнөд Хятадын тэнгисийн маргалдаан гээд ар араасаа цуварна. Тийм ч учраас дэлхий тэр чигээрээ, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд ч ийш анхаарал тавих аж.
Дэлхийн хэвлэл мэдээллүүдийн анхаарах сэдэв байна гэдэг нь ирэх жил болох дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгуулж байгаагаараа Монгол автоматаар дэлхийн анхаарлын төвд очиж таарах нь гэсэн эхний бодлыг төрүүлнэ.
Ирэх жил Монголд болох 11 дэх удаагийн АСЕМ-ийн дээд хэмжээний уулзалтын зохион байгуулалтын асуудал энэ удаагийн сайд нарын уулзалтын ярилцах нэг сэдэв байлаа. Өнөө жил НҮБ байгуулагдсаны 70 жилийн ойгоо сүр дуулиантай хийж, ихээхэн анхаарал тавьж байгаа шиг АСЕМ-ийн хувьд ирэх жил 20 жилийн ой нь тохионо. Тэгэхээр зөвхөн төрийн тэргүүнүүд уулзаад зогсохгүй өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд хийсэн ажлаа дүгнэж, Улаанбаатарын тунхаглалыг гаргахаас гадна, дараагийн 10 жилийн ажлаа төлөвлөх том зогсоол манай улс байх нь ээ.
Энэ жил анх удаа зохион байгуулсан Залуу лидерүүдийн анхдугаар уулзалтын дараагийнхыг нь АСЕМ-ийн дээд хэмжээний чуулганы өмнө манайд зохион байгуулахаар болсон. Мөн худалдааны ахлах ажилтнуудын хурлыг зохион байгуулах үүргийг манайд өгсөн. Ер нь ирэх жил АСЕМ-ийн хүрээнд 15 орчим хурал болохын нэлээд нь зохион байгуулагч орны хувьд манайд болох юм. Энэ тоолонгоор мөнгө цаас урсах нь гэж үсээ үгтээх хэрэггүй болов уу. Манайхан АСЕМ хийгээд дампуурах нь гээд ярьж байгаа. Хүмүүсийн тэрхүү ойлголтыг тээсээр сониучирхан энэ хурлыг сурвалжлахаар очсоноо нуухгүй. Гэтэл ахлах ажилтнуудын хурлын зардлыг Европын холбоо, залуу лидерүүдийн дээд хэмжээний уулзалтад оролцох залуусын зардлыг Ази, Европын сан (ASEF), манайд ирээд байрлах байрны зардлыг Швейцарь улс гаргахаар болсон байх жишээтэй. Бидний хувьд зохион байгуулалтыг нь сайтар хариуцах, хариуцлагатай байхаа л хичээчихмээр юм байна даа гэж бодогдсон. Саяын хурлын үеэр Монгол эдийн засгийн хувьд асуудалтай байгаа учраас улс орнууд хэрхэн тусалж дэмжиж, хамтарч ажиллах уу гэдгээ ярилцсан гэнэ лээ. АСЕМ гээд арван толгойтой атгаалжин хар мангас мэт ярих хүмүүс их бий. Тэгвэл Монгол Улсаа траншейны хүүхдүүд, Солонгост хараар ажиллагсад, Европын улс орнуудад дэлгүүрээс бараа хулгайлагч гэсэн муу имижээр нь бус ямар үндэстэн, ямар улс гүрэн гэдгээ батлах боломж АСЕМ юм байна. Гадаад сурталчилгаа хийх ёстой, гэтэл яаж гэдгээ мэдэхгүй байна, төсөв мөнгө муу байна гэхийн оронд АСЕМ-ийг улс гүрнээ сурталчлах том боломж гэж харах нь зөв юм. Дунджаар 300-500 орчим сэтгүүлч АСЕМ-ийн дээд хэмжээний уулзалтыг сурвалжлах гэж очдог. Тэгвэл манайд болох 20 жилийн ойн хуралд 800 бүр цаашлаад 1000 хүрч магадгүй гэсэн урьдчилсан таамаг байгаа юм билээ. Бас ирсэн зочин бүр өндөр зэрэглэлийн зочид буудал, хэр тааруу буудал гээд олон газарт байрлана, бас иднэ, ууна. Тэр бүхэн манайд л үлдэнэ.
Ази, Европыг багтаасан АСЕМ гэх айлын дээд хэмжээний уулзалтыг өрхийн нэг гишүүний нь хувьд нэр хичээн сайтар зохион байгуулах нь чухал. Гадаад хэргийн сайд нарын уулзалтын дараахь хэвлэлийн бага хурал дуусахад олон сэтгүүлч манай Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэнгийн хэлсэн үгээс иш татан “13 дугаар зууны үеэс Ази, Европыг холбосон гол бүс байсан их эзэнт гүрний Монголд ирэх жилийн АСЕМ-ийн хурал болно” хэмээн мэдээнүүдээ төгсгөсөн байгаа харагдсан билээ.
Ямартай ч Люксембургт болсон Гадаад хэргийн сайд нарын 12 дугаар хурал өндөрлөснөөр АСЕМ-ийн дараагийн нэг цикл Монгол Улсын мэдэлд ирлээ.
Үүрэн холбооны “Юнител”,
“Мобиком” группуудээс иргэд гар утас лизингээр авах нь элбэг байдаг. Харин
сүүлийн үед гар утас зээлээр авсан иргэд зээлээ төлөхгүй байх тохиолдол ихэссэн
байна. Зээлээ төлөхийг сануулан ярихад өөдөөс нь “Танайтай гэрээтэй ажилладаг
гэх хүмүүст утас лизингээр авч өгсөн. Надад огт хамаагүй” гэсэн хариулт хэлдэг
гэнэ. Энэ нь тухайн лизингийн зээлийг ашиглан утас авахуулаад алга болдог
луйварчид гарч ирсэнтэй холбоотой аж. Зарын сонин, мэдээллийн сайтууд болоод
гудамж талбайд “Юнител болон Мобикомын дараа төлбөрт дугаар 12 сараас дээш
хугацаагаар ашигласан бол 300-900 мянган төгрөгийн барьцаагүй зээл шуурхай,
найдвартай олгож байна” гэсэн зарлал байх болсон. Ийм зарын дагуу зээл авах
гэсэн хүмүүс нь ч нэлээд яаралтай мөнгөний хэрэгцээ гарсан хүмүүс байдаг аж.
Энэ нь луйварчдад олз болдог байна. Тэд зээл хүссэн хүнтэй уулзаад “Та энэ
дугаараа барьцаалаад утас лизингээр авчих. Бид урьдчилгаа 350 мянган төгрөгийг
нь төлье. Утсаа авч гарч ирээд 500 мянган төгрөг аваарай” гэдэг байна. Ингээд
1.5-1.8 сая төгрөгийн утас зээлээр аваад гарч ирэхэд нь 500 мянган төгрөг өгдөг
аж. Үүний ард утас зээлж аваад өгсөн хүн сая гаруй төгрөгийн гэрээгээр хүлээсэн
төлбөртэй хоцордог гэсэн үг.
Эдгээр зээл өгдөг хүмүүс нь
залилан хийхдээ хэд хэдэн төрлийн арга ашигладаг аж. Нас тогтсон хүмүүст “Бид
сар тутам лизингийнх нь мөнгийг төлнө. Танд бидний дугаар байгаа юм чинь яриад
байж болно. Ямар нэгэн асуудал гарахгүй. Харин биднээс зээлсэн мөнгөө та төлөөрэй”
гэж итгүүлдэг гэнэ. Мөн зарим хүнд шуудхан л “Энэ олон тоо орсон үнэ цэнгүй
дугаараа хаячих. 500 мянган төгрөгөөсөө шинэ дугаар авчихгүй юу. Бид танаас энэ
мөнгөө эргүүлж авахаа байя. Шагнал болгоод өгсөн гээд л ойлгочих” гэдэг байна.
Мөнгөний яаралтай хэрэг гарсан хүмүүс үгэнд нь орох тохиолдол байдаг аж.
Дугаараа барьцаалж зээл аваад дугаараа хэрэглэхээ больсон ч шүүхэд дуудагдаж
тодорхой хариуцлага хүлээх зэм нь хэвээрээ байдаг.
Харин хамгийн олон тохиолдол нь
аль нэг үүрэн телефоны салбарын гадаа уулзаад зээл сонирхож ирсэн хүмүүст “Бид
энэ компанитай гэрээтэй ажилладаг юм. Утас худалдах болгонд хувь авдаг. Та
зүгээр л лизингээр утас аваад бидэнд өгчих. Хамгийн гол нь дугаараа удаан
барьсан тохиолдолд өгдөг болохоор таны дугаар л чухал байна. Бид лизингийн
мөнгийг нь төлөх болохоор та дугаараа барьж болно. Утасны мөнгийг бөөнөөр нь
өгчихдөг юм. Байгуулсан гэрээ ч бий” гэдэг аж. Ингээд уулзсан хүмүүстэй
урьдчилгаа мөнгийг нь өгч оруулаад гарч ирэхэд нь 500 мянган төгрөг өгдөг
байна. Утас лизингээр өгсөн компаниас өрөө нэхэж залгахад нөгөө хүн мэдээж
утсаа өгсөн хүнтэй ярина. Гэвч энэ төрлийн залилан хийдэг хүмүүс нэг дугаарыг
сар орчим бариад л сольдог гэнэ.
Энэ талаар “Мобиком” группын
Олон нийттэй харилцах албаны дарга Э.Чинзориг “Тухайн мөчид мөнгөний хэрэгцээ
гарсан хүн лизингээр утас авч өгөөд ард нь өөрөө өртэй үлдэж байгаа юм. Өөртөө
л утас авч байгаа мэт харагддаг. Тэр үед бидний зүгээс та өөртөө авах гээд
байна уу. Өөр хүнд авах гэж байгаа юм биш биз гэж хэлэх боломж байдаггүй. Ийм
төрлийн залилангийн хэрэг байдаг шүү гэхээр хүмүүс “Бид өөрсдөө учраа олоод явж
байхад та нарт хамаагүй. Би өөрөө зээлж байна. Өөрөө барина уу. Хүүхдэдээ өгнө
үү хамаагүй” гэсэн байдлаар ханддаг. Уг нь хэрэглэгчид маань сэрэмжлэх л
хэрэгтэй байгаа. Өндөр үнэтэй утас аваад дараа нь төлбөрөө хийхгүй авлага
үүссэн тохиолдолд шүүх дээр очих болно. Харин шүүх энэ утсыг гарын үсэг зурж
авсан хүн нь барагдуул гэдэг. Нөгөө утсыг нь аваад мөнгө өгчихсөн хүн дээр ямар
нэгэн эрхзүйн байдал үүсдэггүй гэсэн үг. Нөгөө мөнгө өгч утас авахуулаад байгаа
хүн маш их ашиг олоод байгаа юм. Манайх нэг хэсэг үйлчилгээний зааланд
сэрэмжлүүлэг тавьж үзсэн. Өөртөө авч байгаа хүнд асуулт тавихад дургүйцдэг.
Дэлгүүрээс юм авч байхад өөртөө авч байна уу. Хүнд авч байна уу гэж асуудаггүй
шүү дээ” гэсэн юм.
Харин Юнител группын хуулийн
мэргэжилтэн Б.Ганбат “Хэрэглэгчдийг өрөнд оруулаад алга болдог хүмүүс байна.
Үүнээс шалтгаалж нэлээд их хохирол учраад байгаа. Манай ажилчид тухайн хүн
дугаараа нэг жилээс дээш барьсан бол утас лизингээр олгодог. Иргэдэд хандаж
хэлэхэд сошиал болон интернэтийн үнэгүй заруудад байгаа Мобиком болон Юнителийн
логог тавиад дараа төлбөрт дугаар барьцаалж зээл олгоно гэсэн зараар зээл авч
болохгүй шүү. Ингэвэл залилуулах магадлалтай. Нэг хэсэг салбаруудын гадна
хүмүүс ийм ажил хийж байхад нь мэдээд манай ажилтнууд утас авахаар ирсэн
хүмүүст “Та сар бүр ийм төгрөг төлнө. Танаас өөр хэн ч төлөхгүй шүү” гэж
тайлбарлахад нэлээд хэдэн хүн больсон. Тэгээд гараад нөгөө хүмүүстэйгээ зээл
авахаа болилоо гээд хэрүүл хийгээд буцсан тохиолдол бий” хэмээн ярьж байлаа.
Залилуулсан хүмүүс өөрт нь
мөнгө өгсөн хүний бичиг баримтыг үзээгүй байдаг аж. Тиймээс цагдаагийн
байгууллагад тодорхой мэдээлэл өгдөггүй байна. Мөн өөрсдөө гэрээ хийж утас
аваад дамжуулсан болохоор цагдаад хандах нь битгий хэл зугтаад байдаг гэнэ.
Хохирсон иргэдийн ярьж буйгаар залилагчид ихэнхдээ тухайн компанийн гар утас
зарагдахад хувь хүртдэг тул өөрийнх нь дугаар чухал байна гэж итгүүлдэг. Харин
утсаа авахаар ороход нь “Утсаа битгий задлуулаарай” гэж захьдаг гэнэ. Үүнээс үүдээд
уг хэргийг утас худалдаалдаг ченжүүд ч үйлдэж байх магадлалтай гэж үзэж байгаа
аж. “Теди” төвд зогсдог нэгэн гар утасны худалдаачин “Мөнгө багатай болон
гадуур утас худалддаг ченжүүд бол урагшаа явахгүй байгаа гэх юм билээ. Харин
хот дотор таны яриад байгаа шиг аргаар утас аваад зардаг талаар ярьцгаадаг. Нэг
хүнийг хулхидаад утас авахуулчихлаа гэхэд нэлээд их мөнгөтэй болчихож байгаа
хэрэг л дээ” гэв.
Нэгэнт ийм төрлийн хэрэг гараад
байгаа болохоор үүрэн телефоны компаниуд ч арга хэмжээ авахаар ярилцаж байгаа
гэнэ. Тухайлбал, утас лизингээр аваад гурван сараас дээш хугацаагаар зээлээ
төлөөгүй бол блоклох буюу сим карт хийсэн ч ажилладаггүй болгох аж. Нэг үүрэн
телефоны компани блок хийлээ гэхэд бусад төрлийн сим карт хийгээд ашиглаж
болно. Тиймээс хамтарч ажиллахаар болжээ. Одоогийн байдлаар “Мобиком”,
“Юнител”, “Жи мобайл” компаниуд хамтарч ажиллахаар болжээ. “Скайтел” хараахан
хариу өгөөгүй байгаа юм байна. Хэрэв энэ хэрэгжиж эхэлбэл иргэд утас худалдаж
авахдаа сим картаа хийгээд л буруу гараар олдсон эсэхийг нь мэдэх боломжтой
болох аж.
Ж.БАЯРСАЙХАН
Үндсэн хуулийг өөрчлөх тухай бид ид шуугиж эхэлж байна. 99 тэнгэртэй байна ч гэл үү, яана ч гэлээ гэцгээгээд л. Тэнгэр ч биш л дээ. Гишүүдийн тоог ярьж байгаа юм. Тэднийг тэнгэр гэх нь зөв гэж мэтгэх хүн ч байгаа л байх. Гэхдээ гишүүдийг юу гэх нь гол биш. Харин манай Үндсэн хуульд хувийн өмчийн баталгааг алдагдуулсан нэг заалт байдаг нь харин ёстой өөрчилмөөр зүйл байгаа юм.
Хоёрдугаар бүлгийн Хүний эрх, эрх чөлөө гэсэн хэсгийн 16 дугаар зүйлийн гуравт …Хувийн өмчийг хууль бусаар хураах, дайчлан авахыг хориглоно… гэсэн заалт байдаг. Энэ нь эсрэгээрээ хувийн өмчийг хууль гаргаад хураан авч болно гэсэн агуулгатай юм. Тэгвэл хэн эрх барьж байна тэр нөхөр дургүй хүнийхээ өмчийг хууль гаргаж байгаад хураагаад авчихаж болно гэсэн үг. Ингэхээр Монгол Улсад хувийн өмч ямар ч баталгаагүй гэсэн үг. Яг энэ тохиолдлыг ашиглах гэж оролдсон үзэгдэл УИХ-ын зүгээс ойр ойрхон гарах болоод буй нь хувийн өмчийн дархлааг хуульд суулгаж өгөх хэрэгтэй болоод байна. Популист гишүүд олширч байгаа нь хувийн өмчид санаа зовох үндэслэл улам бүр нэмэгдээд байгааг ч хэлэх үү.
Хувийн өмчийг баталгаатай болгохын тулд Үндсэн хуульд ямар ч тохиолдолд хувийн өмчийг нийгэмчлэх юм уу төр хүч хэрэглэн хууль баталж дайчлан авахгүй байх заалт хэрэгтэй. Амьдрал баян, юу ч тохиолдож болно. Бүүр аргагүй тохиолдол гэж ч байдаг. Тэр өмчөөс болоод Монгол Улс тусгаар тогтнолоо алдах гээд байх ч юм уу. Ийм үед л хувийн өмчийг хураах, дайчлан авах хууль гаргадаг байх хэрэгтэй. Тийм учраас ямар тохиолдлыг арга үгүй тохиолдол гэж үзэх вэ гэсэн хуулийн заалтуудыг Үндсэн хуульдаа суулгаж өгвөл иргэдийн өмчлөх эрх баталгаатай болно.
НҮБ-аас хүний
эрүүл мэндэд хортой арван бодисыг нэрлэжээ. Автомашинаас ялгардаг нүүрстөрөгчийн
исэл хортой чанараараа цацраг идэвхт бодисын дараа ордог гэнэ. Өнөө бидний ад үзээд
байдаг гэр хороолол, уурын зуухны яндангаас гардаг утаа агаарын бохирдлын хорт чанарын
дөнгөж арав орчим хувийг эзэлдэг байна. Харин үлдсэн 90 гаруй хувийг автомашинаас
ялгардаг утаа бүрдүүлдэг гэсэн судалгаа гарчээ.
Ялангуяа
автомашины утаа өвлийн улиралд хамгийн их хортой байдаг. Учир нь хүйтний хэмээс
хамаарч агаар нягтарсан байдаг болохоор дээш хөөрдөггүй гэсэн. Өнөөдөр нийслэл хотын
замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа 300 мянга орчим тээврийн хэрэгслээс ялгардаг хорт
утаа агаарт замхран сарнихгүй тогтдог байх нь.
Автозам дагуух
явган хүний замаар та бага насныхаа хүүхдийг хөтөлж алхахаас татгалзаарай. Хэдийгээр
явган зорчигчдод зориулсан энэ хэсэг аюулгүй ч хүүхдэд тун хортой зам юм байна шүү.
Тээврийн хэрэгслээс ялгардаг 260 гаруй хорт бодисын нэгдэл болсон утаа хүний амьсгалах
түвшинд цацагддаг болохыг эрдэмтэд аль хэдийнэ баталжээ. Тэр дундаа хорт утаа насанд
хүрсэн хүний өвдөгнөөс доогуур хэмжээнд агаарт тогтдог байна. Энэ нь алхаж яваа
бага насны хүүхдийн уушги руу шууд орно гэсэн үг. Улмаар хүүхдийн өсөлтөд сөргөөр
нөлөөлж, тархины хөгжлийг сааруулах аюултай юм байна. Тиймээс томчууд явган хүний
замыг хүүхдэд хортой гэдгийг санахад илүүдэхгүй болов уу. Үүгээр алхахдаа бага насны
хүүхдээ аль болох өөртэйгөө чацуу түвшинд байлгахаар тэвэрч явах ёстой ажээ.
Автозам дагасан
ногоон байгууламж байх, үгүйд хүмүүс их талцдаг. Сүүлийн жилүүдэд хотын замын ачаалал
нэмэгдээд, бөглөрч, таглараад байхад замаа тэлэх нь чухал гээд ихэнх ногоон байгууламжийг
асфальтаар сольсон. Харин мод, бут агаарыг цэвэршүүлдэг гэдгийг хүн бүр мэднэ. Тэр
дундаа автомашинаас ялгардаг хорт утааг өөртөө шингээдэг. Модод хэдий чинээ замын
хажуугаар байна тэр хэрээр бидэнд хүчил төрөгч бэлэглэж байдаг юм. Тиймээс автозам
дагуу ногоон байгууламж байх нь ийм л ач тустай ажээ.
Амралтын өдрийн өглөө уламжлал ёсоороо дөрвөн аяга ус уучихаад буцаад хэвтэж байтал Японы “NHK” телевизээр гарч буй нэвтрүүлэг анхаарал татав. Учир нь усыг хэрхэн зөв уух тухай байсан юм.
Өглөө бүр өлөн элгэн дээрээ хэд, хэдэн аягаар угсруулж ус уух нь буруу гэж ирээд л ярилаа. Тавхан минутын өмнө литр шахуу ус нэг дор уусан болохоор анзаарахгүй өнгөрч чадсангүй. Уг нэвтрүүлэгт оролцож буй эмч нарын яриаг сонстол “Эмэгтэйчүүд, ялангуяа залуу бүсгүйчүүд арьсаа сайхан болгохын тулд ус уух хэрэгтэй” гэж байна. Үргэлжлүүлээд “Өглөө босоод өлөн байх үедээ ус уух хэрэгтэй. Гэхдээ нэг дор их хэмжээгээр уугаад хэрэггүй” гэлээ. Учир нь нэг дор таван зуун граммаас илүү ус уухаар ходоод сунадаг гэнэ. Улмаар ус биеэс гадагшлахад ходоод хоосорч өлсөх учиртай. Энэ үед хоол идэхээр ходоод өмнөх уусан усны хэмжээгээр дүүрч байж сая цадах мэдрэмж төрүүлдэг ажээ. Тиймээс нэг дор их хэмжээний ус уувал ходоод сунаад, идэмхий болдог гэж тайлбарлаж байна лээ.
Манай ихэнх бүсгүйчүүд ус л уугаад байвал жин хасна гэж боддог. Улмаар гэнэт ус уухаа санаад нэг дор 500 грамм орчим ус залгилчихдаг. Харин ингэж уух нь буруу ажээ. Хэрэв та арьсаа чийглэг байлгах, улмаар биеийн жингээ хэвийн хэмжээнд барихыг хүсдэг бол өдөрт 1.8-2.5 литр ус уухад л тохиромжтой юм байна. Гэхдээ бага, багаар биедээ шингээж уугаарай. Ингэхийн тулд өглөө боссон цагаасаа хойш бага, багаар хувааж уусаар 18 цагт зогсоох ёстой юм байна. Учир нь орой уусан ус бөөрөнд ачаалал өгдөг ажээ.
Хэрэв хоолны дараа болон нэг дор их хэмжээгээр ус уувал ходоод сунаж хоол идэх дуршлыг нэмэгдүүлдэг байна.
С.АЛТАНЦЭЦЭГ