“Өдрийн сонин” жил бүр хамгийн өндөр борлуулалттай буюу бестселлер номыг шалгаруулж, танилцуулдаг билээ. 2019 онд хамгийн их борлогдсон номын жагсаалтад эдүгээ Франц улсад амьдран уран бүтээлээ туурвиж буй зохиолч Халтарын Болор-Эрдэнийн ”Гүйж яваа эмэгтэй” ном орсон юм. Манай сониноос гаргасан уг жагсаалтад Монгол зохиолчийн хоёр ном багтсаны нэг нь энэхүү бүтээл юм. Ингээд зохиолч Х.Болор-Эрдэнэтэй ярилцсанаа уншигч та бүхэнд хүргэе.
-Өнгөрсөн онд та уран бүтээлийн олз, онгод ихтэй байлаа. “Гүйж яваа эмэгтэй” бэсрэг роман л гэхэд долоо хоног тутамд номын дэлгүүрүүдийн “бестселлер” жагсаалтыг тэргүүлж байгаа харагддаг?
-Тийм ээ. 2019 он үнэхээр надад бэлэг болон ирсэн жил байлаа. Амьдын хагацал амсаж яваа, тавиул хүүхдүүдийн талаарх олон жил бодож явсан сэдвээ хэрхэн бодит зүйл болгохыг ойлгосон. Ингээд өөрийнхөө хамгийн уйгагүй 47 дагагчийг нэгтгэн урьж, тэдний нүдэн дээр номоо бичиж дуусгасан. Энэ номыг дүр дүрслэл, монгол романы улиг болсон үг хэллэг, нуршуу хэв маяг, уламжлалт хэл найруулга, хэлбэр төрхөөс тэс өөр зүйл байлгахыг би хүссэн. Хүсэл минь биелж “Гүйж яваа эмэгтэй” анхны роман минь гарч ирсэн дороо уншигчдын хайрыг татаж, улмаар бүр маш эрчтэйгээр дэлхийг тойрон гүйж одсон.Энэ бүтээл минь яг одоо франц хэл дээр орчуулагдаж дуусаад, дараагийн аяндаа гарахаар зэхэж байна. Мөн хятад хэл дээр ч орчуулагдаж дууссан баяртай мэдээг дуулгая.
Анх удаа хоёр гүрэн дамнаж номын баяр хийсэн тохиолдлыг өөрийн бүтээл дээр биелэхийг үзлээ. Уншигчид маань Улаанбаатарт номын баярыг минь сайн дураараа хийж, түүнтэй зэрэгцэн шинэ номын нээлтээ би Парис хотод хийлээ. Номын нэртэй бялуу төрж, хэвлэгдээгүй номын хэлэлцүүлэг хийгдэж, худалдаанд гараагүй ном хэрхэн бестселлер болохыг уншигчидтайгаа хамт үзсэн. Энэ бүхэнд миний зүгээс ямар ч гуйлт хүсэлт явагдаагүй бөгөөд харин ч заримдаа хориглож, татгалзаж байсныг уншигчид маань санаж байгаа. Гэсэн ч уран бүтээлийг минь өлгийдөн авахаар давлагаалан урам хүч нэмсэн уншигчиддаа хэрхэн талархсанаа илэрхийлэх аргаа одоо ч олохгүй байна.
Би монгол уншигчдын дундаас жинхэнэ судлаачдыг олж нээхийг олон жил хүссэн юм. Тиймээс “Би гүйж явна” нэртэй эссээ бичлэгийн уралдааныг орон даяар зарлаж, амжилттайгаар дуусгаж чадсан. Тодроогүй судлаачид, товойх гэж яараагүй ч алив уран бүтээлийн уг мухрыг нь ухаж төнхөх гайхалтай чадвартай олон мундаг уншигчийг шүүн олж урамшуулсан. Уралдаанд хилийн чанадаас болон хөдөө орон нутгаас маш олон хүн оролцсон тул шагналт байруудын тоо ч нэмэгдэж, эзнээ олсон урамшууллууд маань олон хүнийг баярлуулсан. Үүнийгээ би жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулж байя гэж бодож байгаа.
Хувьхандаа бол нөхөр бид хоёр гэрлэснийхээ 20 жилийн ойг тэмдэглэсэн. Бид чинь энэ “Өдрийн сонин”-оос төрсөн гэр бүл шүү дээ. Сониныхон маань бидний хуриманд халуун бүлээрээ багтаж ядан цуглаж байсан тэр өдрөөс хойш яг 20 жил өнгөрсөн байна.
-Мөн 2001 онд “Алтан-Өд” наадмын тэргүүн шагнал хүртсэн “Хишигт” тууж тань “Khishigt Mongol”нэртэйгээр Франц хэлээр хэвлэгдсэн. Номын орчуулгын тухайд орчуулагч түрүүлж санал тавьсан уу?
-“Хишигт” тууж маань франц хэл дээр хэвлэгдэж Францын нэрд гарч яваа “Trois colonnes” хэвлэлийн компаниар дамжуулан дэлхийн франц хэлтэй орнуудын номын зах зээл дээр тавигдаж, Amazon.com, Fnac, Culture.com, Books.google.fr, Desitre.fr, librairie-broglie.com зэрэг олон улсын алдартай сүлжээ дэлгүүр, сайтуудаар зарагдаж эхэллээ. Орчин үеийн Монголын утга зохиолоос анх удаа албан ёсоор Европын номын зах зээлд ном журмынх нь дагуу хөл тавьж, захгүй их далайд сэлүүр дэлгэн орж чадлаа. Энэ номыг аль дөрвөн жилийн өмнө орчуулчихсан тухайгаа манай орчуулагч Урантуяа маань хэлж, эхээ өгчихсөн байсан юм. Өөрөө санаачилгаараа орчуулж, надад сэтгэлийн бэлэг болгон өгсөн юм. Энэ орчуулга тун гайхалтай болсон. Учир нь Франц, Швейцарийн найман хэвлэлийн газар луу илгээхэд долоогоос нь хэвлэхийг зөвшөөрсөн хариу ирүүлсэн.
-Саяхан “Аз хур” “Интер ном” дэлгүүрээс 2019 онд хамгийн их борлуулалттай байсан арван номыг нэрлэхэд найм нь орчуулгынх, харин үлдсэн хоёр нь монгол зохиолчдын ном байсан. Монгол зохиолчдын бүтээлүүд орчуулгын бүтээлээс муу байна уу, эсвэл уншигчид сонголтоо хийж чадахгүй байна уу?
-Үүнд уншигчдын буруу огт байхгүй. Хэн ч, хэнийг ч албадаагүй нийгэмд уншигчид юуг сонгохоо өөрсдөө шийддэг. Тэд юу уншихыг хүсч байна, түүнийгээ л сонгож байгаа. Уран зохиол бол үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжье гэдэг цагаан сарын бэлэг шиг зүйл биш шүү дээ. Хүмүүс тархи оюунаа юугаар цэнгүүлэхийг хүсч байна, тэдний оюуны цангааг юу тайлж байна, түүнийгээ л сонгож уншиж байгаа. Уншигчдад манай зохиолчдын бие биедээ өгдөг том том цол гуншин, сүртэй магтаалууд огт сонин биш. Тэд уншаад таалагдсан зохиолуудаа л ам уралдан ярьцгаадаг.
-Таны хувьд унших номынхоо сонголтыг хэрхэн хийдэг вэ?
-Миний мэдрэмж юу хүсч байна, түүнийг л сонгодог. Жишээ нь, би энэ сард зүгээр л савангийн дуурь шиг юм уншиж тархиа амрааж, энгийн нэг эмэгтэй хүн шиг баймаар санагдвал тийм цуврал номнуудыг түүж уншдаг гэх ч юм уу. Эсвэл энэ амралт нь дэндчихээд байгаа тархины нугалааг жаахан тэнийлгэж, агаар салхи оруулмаар санагдаад байвал нэлээд хүнд, философи, эсвэл сэтгэлгээний талын юм уншъя ч гэдэг юм уу. Ер нь л нэг хэв маягаараа удаан амьдарч дийлдэггүй хүн шүү дээ, би чинь.
– Бичихийн хажуугаар уншиж байгаа байх. Хамгийн сүүлд ямар ном уншсан бэ?
-Би яг одоо франц хэлний тэтгэлэгтэй сургалтад явж байгаа юм. Тиймээс тэр чиглэлийнхээ хөнгөн, хүүхдийн маягтай номнуудыг л уншиж байна даа. “J’aime lire” буюу “Би унших дуртай” гээд цуврал ном байдаг юм. Тэрүүнтэй л ноцолдож байна даа.
-Сэтгэлгээний өгүүллэгүүдийн бүхий л түүврээ “Болор өгүүллэгүүд” гэсэн нэртэйгээр хэвлүүлэх гэж байгаа гэсэн. Таны хүсэл гэхээсээ илүү, уншигчдын хүсэлт байх тийм үү?
– Тийм ээ, сэтгэлгээний өгүүллэгүүдийн номнууд маань олон жилийн өмнөөс худалдаанд байхаа болиод хүмүүс эрж хайж их ирдэг болсон юм. Уг нь дахин хэвлэх бодол огт байгаагүй. Гэтэл уншигчдаас, ялангуяа задлан шинжлэлд их ашигладаг багш, сурагч, оюутнуудаас маш их санал ирсэн. Миний өгүүллэгүүд их сургуулиудын элсэлт, төгсөлтийн шалгалтууд дээр бас нэлээд ирдэг юм байна л даа. Тэгээд гарын авлагагүй болсон уншигчдын шаардлагаар мөн намайг өөр өнцгөөс харахыг хүссэн“Хишигт”, “Гүйж яваа эмэгтэй”-гийн уншигчдын уйгагүй хүсэлтүүд номоо нэгтгэн хэвлэхээс өөр аргагүйд хүргэлээ. Гэхдээ энэ шахалт шаардлагууд намайг аз жаргалтай болгож байна.
-Хүн сайн хийж чаддаг зүйлээ амархан хийж сурдаггүй шүү дээ. Таныг уран зохиол хэмээх айлтай танилцуулсан, хийж бүтээх их хүсэл төрүүлсэн зүйл гэвэл хэнийг (юуг) нэрлэх бол?
-За хамгийн түрүүнд миний бага нас үүнд том үүрэг гүйцэтгэжээ. Эргэн тойронд маань дүүрэн номын хорхойтнууд байлаа. Ном уншихыг өөгшүүлэн дэмждэг сайхан цаг үед өсчээ, бид. Харин дараахь том ачтан бол зохиолч Бадарчийн Даариймаа гэж гайхалтай эмэгтэй бий. Миний анхны бүтээлүүдийг үзэж урам өгч, зүг чиг зааж байсан хүн. Мөн анхны номонд өмнөтгөл үг бичиж, урам өгсөн зохиолч Г.Аюурзана байна. Тэр үед би шинэ үеийнхнээс ганцаараа л өгүүллэг бичиж ном хэвлүүлж байсан том толгой байж. Хамгийн том үүрэг гүйцэтгэсэн хүн бол миний хань, сэтгүүлч-яруу найрагч Б.Эрдэнэсолонго. Энэ хүн л ерөөсөө зүгээр өдрийн тэмдэглэл бичээд явж байсан хүнийг хөөрөгдсөн шүү дээ. Би өөрөө ч итгээгүй байхад манай хүн намайг бичнэ гэдэгт бүрэн итгэсэн байсан юм. Тэгээд л анхны номыг маань хэвлүүлэхээс эхлээд л гүйчихсэн хүн.
-Монголын зохиолчдын эвлэл 1990 оноос хойш “Утгын чимэг” өгүүллэгийн наадмыг уламжлал болгон зохион явуулж байгаа. Таны хувьд уг наадамд бүтээлээ сойж байв уу?
-Би сонирхдоггүй. Өнгөрсөн жил өгүүллэгээ өгсөн ч хэн нэг нь мартаад уралдаандаа оруулаагүй байсан. Дахиж өгөхгүй гэж бодож байгаа. Хүний зохиол нэг л төрнө шүү дээ.
-“Хүн хүний нутагт хагас жаргаж, өөрийн нутаг бүтэн жаргадаг” гэдэг. Эх орноо санан гэгэлзэж л байгаа байх…
-Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Санжийн Пүрэв агсан маань нэг захиандаа “Эх орноо санана гэдэг том эрдэм” гэж бичиж, мөнхөд санаж явах үнэт сургаалиа үлдээж байлаа. Үнэхээр хүн эх орноосоо алсад байж л санахын жаргал, зовлон, үнэт чанарыг илүү тод ойлгодог юм байна. Үнэхээр санах гэдэг үг ч үүнд багадна. Бид энд яг л өнчин хүмүүс шиг байдаг. Гэсэн ч намайг хүлээсэн эх орон бий гэж санаж явахад сайхан. Ийм үгтэй дуу би бичиж байсан шүү дээ. Дуучин Б.Баярцэцэг дуулдаг. Тэр дууны үгс маань сэтгэлд урсаж явдаг даа.
-Урлагийн салбар, тэр дундаа уран зохиолын салбар эмэгтэй хүнээс их золиос шаарддаг бололтой. Ээж байх уу, уран бүтээлч байх уу гэсэн их сонголтын өмнө зарим нь нуруугаа авахуулдаг ч юм шиг. Гэсэн хэдий ч ээж болсон ч уран бүтээлээ туурвиад явж байгаа эмэгтэй зохиолчид цөөнгүй байна…
-Хүнээс золиос шаарддаггүй ямар ч хөдөлмөр байхгүй шүү дээ. Надад бол түүртээд байх зүйл байдаггүй. Учир нь дуртай зүйлээ хийж амьдардаг хүмүүс жаргалтай байдаг. Би үр хүүхэд, гэр бүлээ надаас золиос нэхдэг өр шир шиг зүйл гэж бодохгүй байна. Тэд маань миний үнэт зүйл. Миний уран бүтээлүүд ч бас миний үнэт зүйл. Үнэт зүйлсээ бүтээж байж гомдоллоод, золиос гаргачихлаа энэ тэр гээд уйлан дуугараад байвал инээдтэй биз дээ. Би зүгээр л үнэ цэнэтэй амьдралыг бүтээж байгаа хүн.
-Гэр бүлийн тань хүн мөн уран бүтээлч. Хүмүүс хоёр хүчирхэг хүн нэг дор байж чаддаггүй л гэх юм…
-Бид байгаад л байна. Болоод л байна. Хэн хэнийхээ дутууг гүйцээгээд амьдраад л байна. Магадгүй өөр мэргэжлийн хүнтэй амьдарсан бол би харин огт өөр ажилд уяатай насыг барсан гэрийн эзэгтэй болох байсан байх гэж боддог. Миний хань бол миний луужин юм л даа.
-Б.Эрдэнэсолонго ах та хоёрын анх танилцсан түүхийг таны хэвлэлд өгсөн ярилцлагаас уншчихаад зоригийг тань хүндэтгэмээр санагдсан шүү?
-Энэ талаар би “Хамтран амьдрагч” гээд кино хийчихсэн шүү дээ. Тэр киног үзвэл бидний түүх олон хачир чимэггүй гараад л ирнэ. Ер нь бол бид хоёрын анх биесээ харсан, үерхэж нөхөрлөсөн, хамтдаа дэггүйтсэн, хамтран галзуурч, бие биенээ уруу татсан он жилүүд “Өдрийн сонин”-той л холбоотой. Хамт олон маань одоо ч санаж байгаа байх. Хоёул үерхэж байгаагаа нууцалж байгаад гэнэт л нэг өдөр хуримын урилгаа коридорын самбар дээр хадчихаад зугтааснаа санаж байна. Бүгд л шоконд орж байлаа даа… Энэ хамт олон л бид хоёрын амьдрал, бүтээлийн халуун тулгыг тулсан юм шүү дээ. Яаж талархахаа ч мэдэхгүй байна. Бид та нарыгаа үргэлж халуунаар дурсаж явдаг шүү.
Э.БУЛГАН