МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ ЦАХИАГИЙН ЭЛБЭГДОРЖИЙН АКАДЕМИЧ ХАВТГАЙН НАМСРАЙД ТӨРИЙН ДЭЭД ШАГНАЛ, ТЭРГҮҮН ЗЭРГИЙН “ЧИНГИС ХААН” ОДОН ГАРДУУЛЖ ХЭЛСЭН ҮГ
Эрхэм хүндэт ард иргэд ээ,
Чингис хааны одонт Эрхэмсэг нөхөд өө,
Хүндэт хатагтай, ноёд оо,
Та бүхний энэ өдрийн түмэн амгаланг айлтгаж Монгол түмний сүлд хийморийн билэгдэл Их цагаан сүлдний цэнгэн орших хүндэт өргөөнөөс Их Эзэн Чингис хааны мэндэлсний 852 жилийн ойг даширлуулан “Монгол бахархлын өдөр”-ийн баярын мэндийг хүргэн хамгийн сайн сайхныг хүсэн ерөөж мэндчилье. Мөн энэхүү бахархалт өдрийн баярын мэндийг дэлхий даяар тархан суурьшсан монголчууддаа болон манай улстай найрсаг харилцаатай улс орон, олон улсын байгууллагын элч төлөөлөгчид, Монгол Улсын хөгжил дэвшлийн төлөө хамтран зүтгэж байгаа хүн бүрт хүргэе.
Монголчууд бид Их Эзэн Чингис хаан мэндэлсний 850 жилийн тэгш ойгоос эхлэн их хааныхаа мэндэлсэн өдрийг “Монгол бахархлын өдөр” хэмээн нэрийдэж, бүх нийтээр ёслон тэмдэглэж ирлээ. Өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгний билэгдэлт сайн өдөр өндөр дээдсийнхээ билиг сургаал, өв соёл, үүх түүхийг хэлэлцэн бахархаж, өрнөх ирээдүйн зам мөртөө сүүн цацал өргөн Монгол бахархалын өдрөө ёслол төгөлдөр тэмдэглэж байна.
Бидний их өвөг дээдэс “Эцгээс үүдэж эхээс унасан өдрөө олж хүндэлж яв” хэмээн сургасан. Монголчууд гурван цагт амьдарч, сэтгэж, бүтээдэг ард түмэн. Бид үлгэрлэн дагах, бахархан дуурсах их өвөг дээдэс, баялаг түүхтэй хүмүүс. Бидний бахархал бол Монгол үндэстний үе үеийнхний бүтээсэн үнэт зүйл, өвөрмөц түүх соёл юм. Бидний бахархал бол манай эх орон, тусгаар тогтнол, хөгжил дэвшил юм. Бидний бахархал бол өнгөрсөн, өнөөдөр, ирээдүй үе маань юм. Ийм учраас бид жил бүрийн өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгний энэ өдөр Их өвөг дээдэстээ залбирч, өнөөдрөө цэгнэж, ирээдүйгээ шинждэг юм.
Монгол түмний хаан бахархал бол Их Эзэн Чингис хаан билээ. Чингис хаан бол газрын зовлонг гаталж тэнгэрийн заяаг олсон Монгол хүн. Чингис хаан буман сумны зэвнээс тодрох ганц алтан зэв мэт цагийг нэвтлэн, цагийг эзлэн оршсоор байна. Чингис хаан сайн бүхнээ Монголдоо үлдээсэн. Бидний их өвөг Чингис хааны суу билиг Монгол Улсын их түүх, Монгол төрийн уламжлал, дэг жаяг, монголчуудын ёс заншил болон үлдсэн. Чингис хааны байгуулсан төр нь сүлдтэйгээ, тамгатайгаа, эзэдтэйгээ өнөөдөр ч мандаж явнаа.
Их хааны эрдэм сургааль, үнэт өв, суу алдраас үр хойч монголчууд бид үеийн үедээ өвлөн суралцаж, бахархаж явах учиртай. Чингис хаан муу санаатны хатгаасанд үл автан улсаа хурааж, хүчээ нэгтгэн байж тулгамдсан хэцүүг давдаг байсныг Та бид сайн мэднэ. Өнөөдөр ч их хааны маань энэ өв эрдэм монголчууд бидэнд чухал хэвээр байна. Чингис хаан түмэн ардынхаа нэгдмэл эрх ашгийг сайхан орд харш, өндөр суудал, ихэмсэг ямбанаас илүүтэй эрхэмлэдэг байсныг өнөөгийн манай бодлого тодорхойлогчид санаж явах хэрэгтэй. Чингис хаан бол өсийг мартсан өвийг эрхэмлэсэн удирдагч байсан. Тэр бусдад өс санаж, цаг үедээ гомдоллож, цаг үеэ хорлож яваагүй. Манай их өвөг дээдэс сайн төрийн чимэг бол сайн дэг журам, хууль ёс, сайн түшмэл гэж сургасныг өнөөгийн бид үл мартах учиртай.
Аливаа үндэстний бахархал бол тухайн үндэстний бүтээсэн сайн өв юм. Тэр сайн өв бол цагийн урт, хүний заяаг үл ялгаж оршдог. Үндэсний бахархлаа хүмүүс бүтээдэг. Үндэсний бахархал бол хүнээр дамжин хүнд үлддэг сайн өв, сайн соёл юм. Өнөөдөр ч монголчууд үндэсний бахархлаа бүтээсээр яваа. Монгол Улсад үндэснийхээ бахархал болсон олон хүн бий. Тэр хүмүүсийн хүндэт төлөөлөл ч өнөөдөр энд хүрэлцэн ирсэн байна. Энэ өдрийг тохиолдуулан Монгол төрийн дээд хүндэтгэл Чингис хааны одонг Монгол түмний бахархалт хүмүүнд гардуулж байхыг Монгол Улсын Их Хурлаас хуульчлан тогтоосон юм. Энэхүү хүндэтгэлийг Пунсалмаагийн Очирбат, Бямбасүрэнгийн Шарав, Дашийн Бямбасүрэн, Раднаасүмбэрэлийн Гончигдорж, Нацагийн Багабанди, Дамдиний Дэмбэрэл, Думаагийн Содном нарт Монголын төр үзүүлсэн билээ.
Өнөөдөр Монгол төрийн энэхүү гүн хүндэтгэлийг Монгол Улсын төрийн соёрхолт, шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, академич Хавтгайн Намсрайд үзүүлэхээр шийдвэрлэсэн юм. Хавтгайн Намсрай бол шинжлэх ухаанд зүтгэгч манай иргэдийн чимэг болсон эрдэмтэн. Академич Намсрай гуайд хүртээж буй энэхүү шагнал бол Монголын төр үеийн үед шинжлэх ухааныг эрхэмлэж түүнд хувь нэмэр оруулж байгаа эрдэмт иргэдээ үнэлж ирсний эрхэм илэрхийлэл юм. Мөн энэхүү шагналыг олон ахмад эрдэмтдийнхээ шинжлэх ухаанд зориулсан нөр их хичээл зүтгэлийн үнэлгээ болгож Намсрай гуай танд төлөөлүүлэн олгож байна. Дээр нь эрдэм оюун, судалгаа, шинжлэх ухаанд шамдагч залуу үеийнхнээ шинэ нээлтэд уриалан дуудаж, тэдэнд урам хайрлах зорилгоор буурал академич Танд хүртээж байгаа юм.
Хавтгайн Намсрай бол дэлхийн шинжлэх ухаанд данстай манай улсын цөөхөн эрдэмтдийн нэг. Өнөөдөр бол Таныг тэдний үлгэр дууриал, бахархал, оргил нь ч гэж хэлж болно. Нэрийг нь латинаар бичээд хайхад олон улсад үнэлэгдсэн нээлт бүтээл, ном нь шууд олддог Монголын алдартай эрдэмтэн бол Та. Хавтгайн Намсрай бол олон арван Нобелийн шагналтан, олон зуун шилдэг эрдэмтдийг нэгтгэсэн дэлхийн шинжлэх ухааны академийн гишүүн эрдэмтэн юм. Харин тэднээс хамгийн бахархалтай нь дэлхийн шилдэг эрдэмтдийн нээлт, бүтээлийг үнэлэх шинжээчдийн хүндэт эгнээнд Монгол Улсаас зөвхөн академич Хавтгайн Намсрай гуай багтдагийг энд бахархан тэмдэглэхийг би хүсэж байна. Дэлхийн шинжлэх ухааны шинэ нээлтэд Улаанбаатар хотдоо суугаад дүн тавих, үнэлэлт дүгнэлт өгөх эрхтэй эрдэмтэн байна гэдэг бол яах аргагүй Монгол Улсын бахархал юм.
Хавтгайн Намсрай бол Завхан нутгийн Цагаанхайрханд эгэл малчны гэр бүлд төрж өссөн хүн. Тэрээр өндөр уул, өргөн ширэг, тунгалаг уст гол булаг, элсэн манхан, хангай говь хосолсон нутгийн хүн. Монгол газрын чимэг болсон тэр нутгаас дэлхийн чимэг болон тодорсон их эрдэмтэн Таны хичээл зүтгэлд энэ танхимд хүрэлцэн ирсэн эрхэм зочид бид бүхэн чин сэтгэлээсээ баяр хүргэж байна. Та бол бүтэцгүй гэгдэж ирсэн эгэл бөөмсийн урсгал ямар бүтэцтэй болохыг олж тогтооход дэлхийн судлаачдаас хамгийн их ойрхон очсон эрдэмтэн. Таны тэр нээлтийг “Намсрайн дөхөлт” гэж дэлхийд нэрлэдэг. Одоо таны энэхүү нээлт дэлхийн шинжлэх ухаанд “Намсрайн онол” гэж нэрлэгдэх, хүлээн зөвшөөрөгдөх их замдаа явж байгааг бид мэднэ.
Таны олж нээсэн физик математикийн нийлмэл томъёог өнөөдөр олон орны эрдэмтэн, судлаачид, оюутан сурагчид Пифагорын теорем адил ашиглаж байгаа нь юутай бахархууштай. Бүтцийг нарийн тооцох математик аргачлалын эцсийн хариуг Намсрайн томъёог ашиглаад шууд олдог гэсэн үг. Академич Намсрай гуайн шинжлэх ухаанд зүтгэж байгаа 46 жилийн үр дүн болох 40 гаруй сурах бичиг, туурвил бол хүн төрөлхтний оюуны бүтээлд оруулж байгаа Монгол эрдэмтний хувь нэмэр юм. Танаас болон таны шавь нараас, таны бүтээлд шимтэн суралцагч орон орны эрдэмтдээс Монгол түмэн, хүн төрөлхтөн олон шинэ нээлт, шийдэл хүлээж байгаа гэдгийг би энд нэмж хэлье.
Академич Хавтгайн Намсрай гуайн тухай уншиж, эрэл хайгуул хийж байхад надад таны хэлсэн нэг үг онцгой сэтгэгдэл төрүүлсэн. Намсрай гуайд дэлхийн олон орноос урилга ирүүлсэн байдаг. Ирүүлсээр ч байгаа. Манай улсад ирж ажиллаж амьдраач, нөхцөл боломж олгоё, ногоон карт, удаан оршин суух эрх олгоё гэж. Ер нь тэдний зарим нь иргэншлээ хүртэл Намсрай гуайгаас харамлахгүй гэдгээ илэрхийлж байгаа хэрэг. Тэр бүхний өөдөөс Намсрай гуай “Би эх оронтой хүн” гэж хариулдаг. Ийм хүнээрээ, ийм иргэнээрээ, ийм эрдэмтнээрээ, ийм “нутаг амьтай” Намсрай танаар Монгол Улс өнөөдөр бахархахгүй бол хэнээр бахархах билээ.
Ингээд Хавтгайн Намсрай Танд Монгол түмний бахархалт энэ өдөр Монгол Улсын төрийн дээд шагнал, тэргүүн зэргийн одон – Чингис хааны одон гардуулах төрийн ёслол эхэлж байгааг ийнхүү зарлаж байна. Намсрай гуай танд болон таны гэр бүл, үр хүүхэд, ойр дотныхон, шинжлэх ухаанд шамдагч бүх эрхэм хүмүүст баяр хүргэж, хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
Монгол түмний билиг оюуны ундарга үргэлж арвин байг ээ.