Ноднин намраас хойш бараг л бороо орсонгүй. Монгол орны дийлэнх нутаг гандуу, гантай байгаа. Хэт халалтаас хамааралтай гал түймрийн гамшиг Монгол орныг давхар нэрвэж эхэлсэн. Он гарсаар 145 удаагийн түймэр дэгдэж, 66 орчим мянган га талбай нүүрс болсон гэх мэт таагүй мэдээлэл, байгалийн гамшиг, давагдашгүй бэрхшээлийн дор энэ оны хамгийн чухал улирал шувтрах шинжтэй байна. Намаршаад ирэхээр хур татарч, ургамлын ургалт зогсох учраас юун ган тайлах, зуд залгана. Туранхай мал идэш тэжээл муутай бол хахир хавар хорогдол нь ихэснэ гэх мэтээр тооцвол биднийг хүлээж буй ирэх нэг жил бүхэлдээ бүрхэг байх нь өдөр ирэх тусам батлагдаж байх шиг. Асуудлаас гарах гарц хайхаар ерөөсөө Монголд бус дэлхий нийтээрээ ийм аагим халуун, улаан гантай нүүр тулчихаад байгаа юм байна. Европын орнуудын 60 хувь, Хойд Америкийн баруун эрэг, Ази бүхэлдээ халуун бас түймэр дэгдэмхий байгаа аж. Зөвхөн Монгол шатаж байгаа гэх ойлголтыг Accuweather сайт өөрчилж дэлхий гандаж, шарлаж, шатаж байна гэдгийг саяхан өгүүлжээ.
Дэлхийн улсууд байгалийн энэхүү гамшгийн өмнө манай орон шиг өвдөг сөхөрч үү гэдэг нь сонирхол татах байх. Энэ асуултад “Уралд гарсан түймрийг үүлэнд зориудаар нөлөөлж унтраалаа”, “АНУ-ын баруун хэсэгт дэгдсэн түймэрт шинэ техник туршиж цурманд орууллаа” гэсэн мэдээллүүд бэлээхэн хариулт болох биз. Ямартаа ч тэд шатаж дуусахыг нь, гандаж онгохыг нь хүлээгээд, гараа хумхиад суугаагүй юм байна. Аль гуравдугаар сараас нөхцөл байдлыг урьдчилан тооцоолсны дүнд шат дараатай арга хэмжээ авч гамшгийг хохирол багатай давахаар болж байгаа бололтой. ОХУ гэхэд хургүй жилийн энэ зун тариалан, тариалалтын бүсдээ үер буулгаж ганд бус эсрэгээрээ усанд ургацынхаа зарим хэсгийг алдсан гэх мэдээ тарсан байна.
Орост ороод манайд ирдэггүй бороо юу гэсэн асуулт “хөгжил” гэсэн ганцхан үг рүү хөтөлж байгаа юм. Дэлхийн иргэд зуун жилийн өмнөөс үүлэнд зориудаар нөлөөлж эхэлснээр ган, гал түймэр гэдэг гамшиг байдгийг бараг л мартаж эхлээд байгаа. Ган боллоо үүлэнд нөлөөл, гал түймэр гарлаа үүлэнд нөлөөл. Асуудал ийм л амар хялбар болсон энэ цаг үед монголчууд галын наадамд оролцож байгаа юм шиг түймрээ тойрон гүйцгээж байна. Малчид нь харанхуй, бүдүүлэг зууны нохойгоо нэмнэх, үнсээ хучих зэрэг зан үйлээ сэргээчихсэн тэнгэрээс хурын дусал царайчилсан шигээ, сууцгааж байгаа. Онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн Шадар сайд нь ч унтарсан 10, ассан 22 нийлээд 32 гэх жишээгээр түймрийг хуруу даран тоолохоос өөр олигтой арга хэмжээ авахгүй байна.
Уг нь үүл задалж хур болгодог хуурай мөс буюу хатуу нүүрсхүчлийн хийн тунг тохируулах, үүлээ онож буудах шиг амар зүйл байдаггүйг эрдэмтэд ярьдаг. Тэдий хэмжээний эзлэхүүнтэй давхраат үүлэнд 1.5 килограмм мөс оруулахад таван минутын дараа бороо орно гэдэг ч юм уу их энгийн, ойлгомжтой ухагдахуун. Пуужингаа зөв чиглүүлж, онож буудаж чаддаггүй юм бол жижиг онгоцоор үүлнийхээ дээр нисч гараад цацчихсан ч бороо орж л байдаг. Эхний туршилтууд нь яг л ингэж хийгдэж хөгжсөөр өнөөдөр буу, сум шиг ойлгогдохоор болчихоод байгаа эд. Гэтэл манай мэргэжилтнүүд яаж ч нөлөөлөөд бороо болох нь бүү хэл шавхаж, мушгиад ч дусал ус гардаггүй сэмжин үүл рүү баахан сум тавьсан бололтой сураг дуулдана. Хонх нь дугарахаар лам нь таг гэдэг шиг түймэртэй энэ өдрүүдэд хурын үүл хангалттай суугаад эхлэхээр нөгөө хатуу нүүрсхүчлийн хийн сум нь байхгүй. Бүр сүүлдээ ус зөөдөг нисдэг тэрэг хүлээгээд суучихлаа. Үр дүнд нь манай орон ганд нэрвэгдэж өвс, ногоогүй байгаа бол галд нэрвэгдэж ой мод ч үгүй болох нь.
Зуун жилийн өмнө байсан бол бороо орохгүй байгаагийн, түймрээ унтрааж чадахгүй байгаагийн бурууг бусдаас бас бурхнаас хайх байлаа. Харин энэ цаг үед улстөрчид, улс төр, төр засгаас хайхаас өөр арга алга. Эрх баригч намын асуудал эрхэлсэн сайд нь үүлэнд зориудаар нөлөөлж чадах хамгийн чухал мэргэжилтнүүдээ бүгдийг нь хөөж явуулаад юу ч чаддаггүй хэдэн хүн оронд нь тавьснаас бороо оруулж чадахгүй байгааг амтай бүхэн шагшиж байгаа. Бороо өөрөө ордгийн зэрэгцээ бороог өөрсдөө оруулдаг болчихсон учраас ингэж хэлээд байгаа юм. Õî¸ð íàì ýýëæèëæ òºð áàðьсан сүүлийн 20 гаруй жил ийм л байлаа. Өмнөхөөсөө өшөө авах гэхдээ Монгол төрийн залгамж чанарыг гээж төрийн мэргэшсэн албан хаагчдаа учир утгагүй, эцэс төгсгөлгүй халж сольдгийн горыг ард түмэн ингэж амсч байна. Ингэж яван явсаар Монгол Улс боловсон хүчний доголдол, доройтолд асар хүчтэй нэрвэгдсэний нэг л жишээ үүл буудах асуудалтай холбоотойгоор илэрч байгаа нь энэ.
Сүүлдээ сайд нар байгалийн гамшгаар шоудаад эхэллээ. Энүүхэнд асч байгаа түймэр рүү 40-50 дагуулын хамтаар нисдэг тэрэг хөлөглөн очих ямар шаардлага байна вэ. Очсон тэр олон хүн нь нэг, нэг шанага ус асч байгаа түймэр рүү цацчихгүй сайдынхаа зургийг дарж, лайв хийсээр байгаад буцаад явчихаж байх жишээтэй. Шууд хэлбэл Шадар сайд У.Хүрэлсүхийн үйлдлийг хэлээд байна. Ерөнхий сайд ч галын голомт руу хий дэмий очиж, баахан харж зогсож, хүмүүсийн юу ярихыг сонсч байгаад ирэх шиг болсон. Тэнд очоогүй сайд бараг үлдсэнгүй. Гэхдээ гал унтарч, ган тайлагдсангүй.
Энэ хоёр эрхэм нэг зүйлийн төлөө уралдахдаа ийнхүү хийж байхаа олж ядаад байгаа бололтой сураг дуулдана. Бодвол МАН гэх том айлын даргын суларч буй суудлын төлөө ийнхүү арцалдаж байгаа юм байх. Галын голомтод очихдоо ч ганц ганцаараа явж байгаа бол галыг унтраах хурал хийхдээ ч хоёр тусдаа байгаа нь хачирхалтай. Гал түймэр, ган гачгийн асуудлаар Ерөнхий сайд нь Засгийн газраа шуурхай хуралдуулж байх яг тэр мөчид У.Хүрэлсүх сайд яг тийм асуудлаар Онцгой комиссоо хуралдуулж байх жишээтэй. Ингэж хүчээ тарамдаж хоёр талаар давхихын оронд У.Хүрэлсүх сайд нь Ерөнхий сайдтайгаа хамтраад, хүчээ нэгтгээд ажиллавал асуудлыг бүр хурдан шийдчихмээр санагдах юм. Áàéãàëèéí ãàìøãийг басч, байгалийн гамшгаар øîóäàæ áîëäîãã¿é л юмсан.