Нийгмийн ухааны доктор, эдийн засагч Б.Сайнбаяртай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Эдийн засаг эрчимжих үе ирж байна. Та эдийн засагч хүний хувьд энэ жилийн эдийн засгийн өсөлтийг яаж төсөөлж байна вэ?
-Таны хэлдгээр эдийн засаг энэ оноос урьд өмнөхөөсөө илүү эрчимжих хандлага ажиглагдаж байна. Тойргуудын төсөл, хөрөнгө оруулалтыг царцааж, томоохон төсөл хөтөлбөртөө анхаарсан Засгийн газрын бодлого үүнд том нөлөөтэй гэж үзэж байгаа. Тиймээс энэ жилийн эдийн засаг эрчимтэй агаад эрүүлээр өсөх бололцоотой. Нөгөөтэйгүүр эрх баригчид энэ онд улсын эдийн засгийн өсөлтийн тухайд “Оюутолгой”-н гүний уурхайн олборлолтод гол найдлага тавьж байна. Уг уурхайн гүний олборлолт эхэлсэн. Тэр утгаараа “Оюу толгой” дэлхийн хэмжээнд зэсийн гурав дахь том төсөл болж, хөрөнгө оруулагчид, Монгол Улсын Засгийн газарт ирж буй татварын болон бусад орлого нэмэгдэнэ гэсэн үг. Тус компанийн гүний уурхайн олборлолт ийнхүү эхэлснээр Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт дунд хугацаанд буюу 2023-2024 онуудад хурдасч зургаа орчим хувьд хүрэх төлөвтэй байгаа. Монгол Улсын гадаад валют гаргагчийн урт хугацааны зээлжих зэрэглэлийн үнэлгээг “B” буюу тогтвортой хэвээр үлдээсэн. Худалдааны тасалдал, Украины дайны улмаас үүссэн нөлөө багасч, Монгол Улсын экспортын гол түүхий эд Хятадад эрэлттэй хэвээр байгаа тул дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 2023 онд 6.3, 2024 онд 6.8 хувь хүртэл нэмэгдэнэ гэж төсөөлж байна. Энэ дан ганц миний төсөөлөл биш. Олон улсын эдийн засгийн томоохон судалгааны байгууллагуудын төсөөлөл.
-Тэгэхээр юутай ч энэ онд эдийн засгийн сэргэлт бодитой харагдана гэсэн үг үү?
-Ямар ч байсан эдийн засгийн агшилт явагдах боломжгүй. Төр, засгаас хэрэгжүүлж буй авлигатай тэмцэх болон хулгайтайгаа тэмцэх бодлогын нөлөөллөөр эдийн засаг улам бодитой өсөх нөхцөл бүрдэж байна. Нөгөөтэйгүүр сая хэллээ, “Оюу толгой”-н далд уурхайн бүтээн байгуулалт үргэлжилж, хил дамнасан дэд бүтэц сайжирснаар улс орны эдийн засагт илүү их үр өгөөж авчрах тул манай улс байгалийн баялгаа үр дүнтэй ашиглах боломжтой, ийм цаг үе ирээд байна. Мөн Боомтын сэргэлтийн бодлогын хүрээнд БНХАУ-ын хилийн хязгаарлалтын үед түүхий эдээс хамааралтай Монголын эдийн засаг 2023 онд хилийн гарц хэвийн болж, экспорт сэргэснээр зургаан хувь хүрч өсөх боломжтой гэж мэдэгдээд байгаа шүү дээ. Энэ бол маш том боломж гарч ирж байна гэсэн үг. Үүнийг бид тууштай, зөв ашиглах шаардлагатай. Нэг үгээр хэлбэл, энэ 2023 онд Монголын эдийн засгийн өсөлт туулай шиг хурдтай байна гэж таамаглаж болох юм.
-Инфляцийн түвшин яг одоогийн байдлаар хэд байна вэ. Цаашид буурах боломж бий юу. Таны хэлснээр эдийн засгийн өсөлт ажиглагдаж байгаа бол энэ түвшин буурна гэж ойлгож болох уу?
-Яг өнөөгийн байдлаар инфляцийн түвшин улсын хэмжээнд 12.3 хувьтай байна уу даа. Харин эдийн засгийн голлох төв болсон Улаанбаатар хотод 12 хувьтай л байх шиг байна. Энэ үзүүлэлт өмнөх оноос 1-2 хувиар буурсан гэсэн үг. Цаашид буурсаар л байх дүр зураг ажигллагдаж байгаа. Юутай ч оны сүүл гэхэд нэг оронтой тоонд хүрэх нь тодорхой болоод байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ онд манай улсад инфляцийн түвшин алгуур буурах хандлагатай гэсэн үг. Муу мэдээ дуулгахад дэлхийн эдийн засгийн хямралын шалтгаан инфляцийн өндөр өсөлт хэвээр байхаар байна. Харин дотоодын хувьд энэ онд ам.доллараар төлөх зээл, бондын төлбөр өндөр байгаа нь эдийн засгийн ашиггүй нөхцөл байдлыг бүрдүүлэх хүчин зүйлс болоод байгаа юм.
-Инфляци буурлаа л гэнэ, эдийн засаг өсөлттэй гарлаа л гэх юм. Яг ард түмний амьдралд мэдрэгдэж байгаа зүйл юу байна вэ. Үнийн өсөлтөд одоо юу нөлөөлөөд байна вэ?
-Эрчим хүч, ялангуяа нефтийн бүтээгдэхүүний үнэ, хүнсний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ, мөн олон улсын тээвэр ложистикийн хүндрэлээс улбаатай үнийн өсөлт нь хэрэглээний үнийн өсөлтөд нөлөөлж байгаа гол эрсдэлүүд юм. Засгийн газар, төв банкнаас макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах төсөв, мөнгөний хатуу бодлого хэрэгжүүлснээр 2023 онд инфляци дунд хугацааны зорилтот түвшин болох найман хувь орчимд хүрэх төсөөлөлтэй. Гэвч бидний дүгнэж байгаагаар инфляцийн түвшинд огцом буурах хандлага алга байна. Товчхондоо, гадаадаас буюу импортын бараа, бүтээгдэхүүнээр дамжих нөлөө 54-55 хувь байх тул инфляцийг бууруулахад тийм ч амар байхгүй нь ойлгомжтой.
-Өнгөрсөн оны сүүлээр Монголбанк бодлогын хүүгээ нэмсэн. Цаашид нэмэх үү, эсвэл буурах уу?
-Юутай ч миний харж байгаагаар энэ онд одоогийн түвшин буюу 13 хувьд хэвээр хадгалагдах төсөөлөлтэй байна. Гэхдээ ирэх сараас 1-2 нэгж хувиар буурч магадгүй гэсэн тооцооллыг зарим эдийн засагчид хэлж байна лээ. Гэхдээ түвшин бол хэвээрээ байна гэсэн хувь эдийн засагчийн тооцоолол байна. Ер нь бол зах зээлд эргэлдэх мөнгөний хэмжээ бага байхад хүү өсгөх нь хадгаламж бонд, зээл гэх мэт санхүүгийн хэрэгслүүдийн өртгийг нэмэгдүүлдэг. Өнгөрсөн жил Монголбанк инфляцийг хязгаарлахын тулд бодлогын хүүгээ таван удаа нэмэгдүүлж, 13 хувьд хүргэсэн. Гэсэн ч бодит хүү сөрөг хэвээр байгаа учир бодлогын хүүг нэмэх төлөвтэй байна. Бараа, бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт болон импортын шалтгаанаар өссөн инфляцитай мөнгөний бодлогын хүүг өсгөж тэмцэх нь эдийн засгийн өсөлтийг бууруулах сөрөг нөлөөтэй. Тиймээс тогтвортой байлгах нь өнөөгийн эдийн засгийн өсөлтөд сайнаар нөлөөлнө.
-Ам.долларын ханш анх огцом өссөн шалтгаан юу вэ?
-Хамгийн товчхондоо гэвэл өнгөрсөн 2022 онд алтны үнэ ерөнхийдөө харьцангуй доогуур байсан нь ам.долларын ханш чангарч, төв банкууд мөнгө, зээлийн хатуу бодлого явуулсантай холбоотой гэж хэлье. Монгол Улсын валютын нөөц өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард 2013 оноос хойш хамгийн доод түвшинд буюу 1.5 тэрбум ам.долларын алдагдалтай байсан. Засгийн газраас экспортод гарч буй нүүрсийг ил тод болгох, төлбөр нь орж ирэхгүй байгаа нүүрсний тээврийг хязгаарласнаар валютын нөөц 2.8 тэрбум ам.доллар болон багахан хувиар нэмэгдэж, төгрөгийн ханш өнгөрсөн оны эхнээс 18 хувиар суларсан. Цаашид сулрах хандлагатай. Тиймээс зөв менежмент хийх нь чухал.
-Тэгвэл бид яаж ам.долларын ханшийг тогтвортой барих вэ. Мэдээж экспортоо сайжруулах байх л даа…?
-Энэ оны төсвийн төсөлд экспорт 11.4 тэрбум, импорт есөн тэрбум ам.долларт хүрч, гадаад худалдаа 2.4 тэрбум ам.долларын ашигтай гарах төсөөлөлтэй байгааг тусгасан. Монгол Улсын экспортын гол түүхий эд зэс, нүүрс, алтны үнэ сайн байхаар байна. Улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн болох зэсийн үнэ өсч буй нь таатай мэдээ юм. Зэсийн үнийг 2023 оны улсын төсөвт 8400 ам.доллараар төлөвлөсөн бол өнөөдрийн байдлаар дэлхийн зах зээл дээр 9000 гаруй ам.долларт хүрч, цаашдаа 11 мянга орчим ам.долларт хүрэх таамаг бий. Хэрэв энэ таамаглал биеллээ олбол экспортын орлого 700 орчим сая ам.долларт хүрэх боломжтой. Юутай ч энэ онд Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлдөг гол борлуулалт болох нүүрс, алтны үнэ нэн таатай байх нь. Мөн манай улс нүүрсээ төмөр замаар тээвэрлэж эхэлсэн нь экспорт нэмэгдэх шалтгаан болсон. Өнгөрсөн онд 31.7 сая тонн нүүрс экспортолсон. Дөрөвдүгээр сард төсөвт тодотгол хийх үед 18 сая тонныг экспортлоно гэж төлөвлөж байсан ч ийнхүү нэмэгдсэн нь төмөр зам ашиглалтад орсонтой шууд холбоотой.
Э.МӨНХТҮВ