– ҮНДСЭН ХУУЛИЙН НЭМЭЛТ, ӨӨРЧЛӨЛТИЙГ БАТЛАХҮЙЛ ЯВЦ МАШ ХҮНД БАЙДАЛД ОРЧИХЛОО-
УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдоржтой ярилцлаа.
-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд хувь гишүүний зүгээс ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд сайн зохицуулалтууд бий. Харамсалтай нь гуя дагаж хүзүү гэдэг шиг зөвхөн өөрсдийгөө төрд олон жил байлгах гэсэн заалтууд хамт орж ирсэн.
Би энэ зун 40 гаруй хоног хөдөө орон нутгийн тав, арван айлын болоод багийн дунд уулзалт хийж явлаа. Тэдгээр малчдаас нэг ч хүн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд оролцож, саналаа өгөөгүй байна. Би нийтдээ 2500 гаруй малчин иргэдтэй уулзсан. Тэдэнд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар ямар ч дэлгэрэнгүй мэдээлэл алга. Хэлэлцүүлэгт ороогүй учраас тэдгээр хүмүүс ямарваа нэгэн санал хэлэх боломжгүй байна. Дээрээс нь Ховд аймгийн төвийн дөрвөн багийн 1500 гаруй иргэнийг Ченжийн тохой гэдэг газар цугцлуулж, уулзалт хийсэн. Тэдгээр хүмүүст “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хэлэлцүүлэгт орсон хүн байвал гараа өргөнө үү” гэхэд долоон хүн л гараа өргөж байна. Тэгэхээр миний уулзсан 4000 орчим хүнээс Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хэлэлцүүлэгт долоон хүн нь л оржээ. Өнөөдөр нөхцөл байдал ийм байхад Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн танил-цуулга дээр 163 мянган хүн энэ хэлэлцүүлэг орсон гэж бичсэн байгаа юм.
Ховд аймагт Үндсэн хуулийн төслийн хэлэлцүүлэг нэг удаа болсон. Түүнд 218 хүн оролцсон. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн О.Батнасан, Ц.Цогзолмаа нарын зохион байгуулсан уулзалт, хэлэл-цүүлэгт дээрх иргэд л оролцож, тодорхой саналуудаа хэлэлцсэн. Эдгээр нь бүгд төрийн албан хаагчид байсан, тэнд жирийн иргэдээс огт байгаагүй. Тийм учраас Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хэлэлцүүлэг бүрэн дүүрэн болсон гэдэг нь худлаа зүйл болж байна. Нэг аймагт 200 гаруйхан хүн оролцсон гэхээр энэ хэлэлцүүлэг ард түмнээр огт хэлэлцүүлэгдээгүй, тэдний санал тодорхой тусгагдаагүй гэж ойлгож болно.
-УИХ-ын нэгдсэн хуралдааны ирц хоёр дахь өдрөө бүрдсэнгүй. Зарим гишүүд хуралдаа орж ирэхгүй байгаа нь ямар учиртай юм бэ. Өөрсдийнхөө өргөн барьсан төслийг дэмжихгүй байх ямар шалтгаан байна гэж та харж байна вэ?
-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг явуулахын тулд МАН маш их хичээж байна. Харамсалтай нь дотроо тодорхой асуудлуудад санал зөрөлдөж байгаа учраас өнөөдрийн байдлаар УИХ-ын нэгдсэн хуралдааны ирц бүрдэхгүй хоёр өдөр болж байна. МАН-ын эрүүл санаа бодолтой гишүүд үүнд сөрөг байр суурьтай байгаа. Эрх баригчид тодорхой нэгдсэн бодлогод хүрч чадахгүй байна. Миний хувьд эрх баригчид, олон жил төрд байсан хүмүүс Үндсэн хуулийг өөрт ашигтайгаар шийдүүлэхээр ажиллаж байна гэж үзэж байгаа.
Нэгдүгээрт, УИХ-ын гишүүнийг тоог 99, 108-д хүргэнэ гэж байна. Гишүүдийн тоог олон болгосноор гэмт хэрэгт холбогдсон нийт 55 гишүүдэд сэмхэн эргэж орж ирэх боломжийг нь нээж байна. Ингэснээр дахин олон жил сонгогдох боломжоо бүрдүүлж байна. Хоёрдугаарт, УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийн хугацааг таван жил болгохоор ярьж байгаа. Энэ зохицуулалтыг хийснээр төрөөс олон жил хулгай хийх боломжоо мөн бүрдүүлэх нь. 49 ЖДҮ-чин дунджаар 1.3 тэрбум төгрөгийн зээл авч байсан бол одоо маш нарийн зохион байгуулалттайгаар хоёр тэрбум төгрөгийн хулгай хийнэ гэсэн үг. Мөн 800 тэрбум төгрөгийн концесс авдаг байсан бол нэг их наядын концесс авна. Тендерчид бүр олон жил тендерээ хулгайлна. Ийм боломжийг тэд олж авах нь. Гуравдугаарт, Үндсэн хуульд холимог тогтолцоо оруулж ирсний дүнд хийсэн бүтээсэн зүйлгүй буг болсон нөхдүүд дахиад сонгогдох, төрд суух тэр боломжоо авч байгаа. Энэ УИХ-д Ч.Улаан, Ц.Нямдорж, Ө.Энхтүвшин, М.Энхболд мэтийн нөхдүүд олон жил төрд суух боломжоо олж авахыг эрмэлзэж байна. Тэд насаараа шантааж хийж сонгогдох эрхээ авч байгаа хүмүүс. Энэ хүмүүс Засгийн газрыг унагаана гэж байгаад буцаад тэр жагсаалтад орно. Ингэж дахин сонгогдох, төрд суух боломжоо авч байгаа юм. Энэ гурван үндэслэл байгаа учраас би энэ Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг огт дэмжихгүй байгаа.
-Засгийн газар унах нь гэсэн яриа гарсан. Үүнийг сөрөг хүчнээс эрх баригчид руу шидсэн чулуу гэдгийг МАН-ын зарим гишүүд хэлж байсан. Мөн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбоотойгоор хийсэн хэсэг бүлэг хүмүүсийн акц ч гэж тайлбарлаж байна. Энэ тухайд?
-Засаг өөрчлөгдөнө, Засгаа өөрчилнө гэдэг яриа цэвэр эрх баригчдын зүгээс гарч байгаа. Манай намын зүгээс Засгийн газрыг өөрчилнө гэж ямар нэгэн санал, санаачилга огт гаргаагүй. Тэгээд ч бид хэд цөөхүүлээ учир Засгийн газрыг огцруулах ямар ч боломж байхгүй. Өнөөдөр Засгийн газрыг огцруулна гэж ярьж байгаа л бол тэр зөвхөн дотоодоос нь гарч байгаа асуудал. Энэ нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд сонгуулийн тогтолцоо гэх зүйлийг оруулаад сонгуулийн тогтолцооны дагуу пропорцианаль элементийг оруулж, намын жагсаалтаар сонгогдох эрхээ авах гэж байгаа, түүнийгээ шантаажилж авдаг, олон жил аваад сурчихсан тэр хүмүүс ийм яриа гаргаж байгаа юм.
-Ардчилсан намын зүгээс гишүүдийн тоог 108 болгох нь зүйтэй гэх саналыг гаргасан. Таны зүгээс гишүүдийн тоог нэмэх саналыг дэмжихгүй байгаа хэрэг үү?
-Ерөнхийлөгч Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төсөл, саналдаа УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх талаар тусгасан. Тоог нэмэх ийм шаардлага байгаа талаар үндэслэлтэйгээр гаргаж тавьсан байсан. Тиймдээ ч Ерөнхийлөгчийн уг саналыг Ардчилсан нам дэмжиж байгаа. Бусдаар бол УИХ-ын гишүүдийг нэг хэвэнд цутгачихсан юм шиг байж болохгүй. Хэдийгээр гишүүдийн тоог нэмэх зарчим дээр Ардчилсан намын зөвлөл ийм байр суурьтай байгаа ч хувь гишүүнийхээ зүгээс үүнийг дэмжихгүй. Өнөөдөр ард түмэн энэ хулгай зэлгий, гэмт хэрэг хийдэг энэ 76 гишүүний тоог нэмэх шаардлага байхгүй гэж үзэж байна. Маш их шүүмжилж байна. Тэр байр суурьтай миний хувьд санал нэг байгаа.
-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг УИХ баталж чадах уу. Та юу гэж харж байна вэ?
-Даваа гаригт гишүүдийн ирц чуулганы нэгдсэн хуралдааныг эхлүүлэхэд тун дөхсөн. Харин өнөөдөр (өчигдөр) бүр байхгүй болчихлоо. Улам цахалдаг, өөрийн дураараа асуудлаа шийдвэрлэх гэж оролддог УИХ-ын гишүүн их бий. Тэр гишүүд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн эсрэг байж, өөрсдийн санаа бодол, хүсэл зорилгод таарсан өөрчлөлт хийлгэхийн төлөө, өөрт ашигтай шийдвэр гаргуулахын төлөө сарниж бутарна. Тиймээс Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг батлах үйл явц маш хүнд байдалд орчихлоо.
-Хэрэв УИХ Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хоёрдугаар хэлэлцүүлгээ явуулчих юм бол Ард нийтийн санал асуулга явуулах нь зөв үү, эсвэл шууд гуравдугаар хэлэлцүүлгээ хийх хэрэгтэй юү?
-Дээр хэлсэнчлэн Үндсэн хуулийн хэлэлцүүлэг маш муу түвшинд явагдлаа. Нэг аймагт 210 гаруй хүн оролцсон байхад хэлэлцүүлэг гэж үзэхгүй. Тэгэхээр Ард нийтийн санал асуулгыг зайлшгүй явуулах ёстой гэдэг Ардчилсан намын байр суурь хамгийн зөв байгаа юм. Ардчилсан намын зөвлөл ийм байр суурьтай хэвээр байгаа.