“Багш” буландаа хилийн чанадад монгол хүүхдүүдэд багшилдаг нэгэн бүсгүйг онцоллоо. Япон дахь “Миний Монгол сургууль Токио” ТББ-ыг үүсгэн байгуулагч, багш Б.Наранхүүтэй ярилцсан юм.
-“Миний Монгол сургууль Токио” сургуулиа танилцуулахгүй юу. Хилийн чанадад амьдардаг монголчуудад хүүхдээ сургах асуудал бэрхшээлтэй байдаг. Үүнийг Япон дахь монголчууд шийдэж чаджээ?
-Би Японд 10 жил амьдарч байна. 2009 онд Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуулийн график дизайнер, англи хэлний ангийг төгсөөд Японыг зорьсон. Тэнд нөхөр маань ажиллаж, амьдардаг учир гэр бүлээрээ суурьшсан. Гадаадад амьдарч байгаа монголчуудын хамгийн том асуудал бол үр хүүхэд нь өсч том болохоор хэлний асуудал дээр зайлшгүй санаа зовдог юм байна. Хүүхдүүд маань аав, ээжтэйгээ монголоор ярьж чадахгүй байх вий, Монголдоо очоод хүмүүстэй харилцаж чадахгүй болчих вий гэдэг айдас байдаг. Үүнээс улбаалаад Японд амьдардаг найзуудтайгаа нийлээд монгол сургууль байгуулахаар шийдсэн. Тэгээд ч хүүхдээ монгол хэлтэй болгох сонирхолтой эцэг, эх олон байгаа нь ажиглагдсан.Монгол хүн болсон хойно эх хэлээрээ уншуулж, бичүүлээд сургачихъя гэсэн санаа хүн бүрт бий. Би ч гэсэн ийм бодолтойгоор 2014 онд охиноо хичээлд орохоос нь өмнө гэрээр монгол хэл зааж, уншуулж бичүүлж сургасан. Үүнээс улбаалаад Японд амьдардаг найз Бүжин маань санал тавьж сургууль байгуулахаар шийдсэн. Албан ёсны сургуулиа үндсэн мэргэжлийн багш Дэнсмаатайгаа анхны элсэлтээ авч ажиллуулж эхэлсэн. Энэ жил дөрөв дэх жилийнхээ эрдмийн баярыг хийж байна. Идэвхтэй, тууштай эцэг эхчүүд маань үргэлж тусалж дэмжиж байдагт нь маш их баярлаж явдаг.
Ер нь хүүхдийг сургуульд орохоос өмнө монгол хэл сургачих юм бол япон хэлтэй холилдоод байхгүй. Тухайн үед бидэнд өөрийн гэсэн сургуулийн байр байхгүй болохоор нэгнийхээ орон сууцны хүлээн авалт хийдэг танхимыг долоо хоногийн нэг өдөр түрээслээд хичээлээ зааж эхэлсэн.
-Анх хэчнээн хүүхэд элсүүлэв. Хөтөлбөрөө яаж боловсруулсан бол?
-Анх бид 20 гаруй хүүхэдтэй байсан. Ямартаа ч хүүхдийн хэрэгцээ өндөр байна. Байрны асуудал зайлшгүй шийдэх ёстой гэж багш нартайгаа ярилцлаа. Японд оффис түрээслэхэд өндөр үнэтэй. Долоо хоногийн амралтын өдөр л монгол хүүхдэд зориулсан үйл ажиллагаа явуулах боломжтой. Бусад өдөр нь хүүхдүүд Японыхоо сургууль, цэцэрлэгт явах болдог. Хэдийгээр долоон хоногийн нэг өдөр хичээллэдэг ч сургуулийн орчин бүрдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай болсон. Гэр бүлийн хүн маань сумо бөх, Макучи зиндаанд барилддаг С.Тодбилэг. Нөхөртөө энэ тухайгаа хэллээ. “Сургуулиа өргөжүүлмээр байна. Дэмжлэг туслалцаа хэрэгтэй байна” гэхэд Тодоо “Манай сумочдын хурал болно. Түүн дээр танилцуулаад үзээч” гэлээ. Би ч баярлаад, нэг жилийнхээ ажлын тайлангаар жижиг төсөл бичээд монгол сумочдынхоо хурал дээр орлоо. Танилцуулгыг маань Хакухо, Харамафүжи, Ананд аваргууд маш сайхан хүлээж авсан. Тодоогийн маань эхнэр монгол хүүхдүүдийнхээ төлөө сайхан зүйл хийхийг зорьж байгаа юм байна. Туслалгүй яахав” гээд Хакухо аварга өөрийн оффис дээрээ долоо хоногийн хоёр өдөрт бидэнд сургуулийн танхим гаргаж өгсөн. Харумафүжи, Ананд аварга хоёр сургуулийн маань сандал ширээг бэлдэж, номын санг янзалж өгсөн. Ингээд хоёр дахь жилээсээ бодож мөрөөдөж байсан сургууль маань бий болж, хүүхдүүддээ урамтайгаар хичээл орох болсон. Монгол ээжүүдийнхээ дэмжлэгтэйгээр сургуульдаа жижиг номын сан байгуулсан. Сургууль маань одоогоор дөрвөн ангитай. Хэлний болон насны түвшингээр нь ангилдаг. 2-14 хүртэлх насны хүүхдүүдийн элсэлт авдаг.
-Хоёр настнуудыг авдаг байх нь ээ. Ийм багаас нь сургахад ямар ач холбогдолтой гэж үзэв?
-Ер нь хилийн чанад дахь монголчуудыг харахаар хүүхдийг хоёр наснаас авдаггүй юм байна. Зургаан наснаас дээш сургаж эхэлдэг. Миний харснаар зургаан нас хүртэлх хүүхдэд тухайн орны хэл нэгэнт суурьшчихдаг. Тэгэхээр бид монгол хэл заахад оройтно. Бид бол хүүхдийг хоёр настайд нь яг сонсгол, хэлний чадвар суугаад эхлэх үед нь унаган хэлийг нь өгөх ёстой гэж хөтөлбөрөө зохиосон. Хоёр настнуудын хичээл “Төрийн дуулал”-аас эхэлдэг. Манай “Төрийн дуулал” чинь их хүнд үгтэй шүү дээ. Монгол хэл ч өөрөө хүнд хэлд ордог. Ингээд “Төрийн дуулал”-ыг сонсгоод эхлэхээр хүүхдүүд эхлээд гайхдаг юм. Гараа цээжин дээрээ тавих ёстой юм байна гэдгийг олж харна, бас бидний амны хөдөлгөөнийг уншина. Багшийнхаа амыг хараарай, сайн сонсоорой гэхээр эхний хоёр хичээл дээр гайхаж байснаа гурав дахь хичээл дээрээс дуулж чадахгүй ч амаа хөдөлгөж байдаг. Хоёр, гурван сарын дараа бол “Төрийн дуулал”-ын эхний бадгийг сурчихсан байдаг шүү. Ёстой мундаг. Бид дандаа гар ажиллагаатай хичээл ордог. Хайчилна, өнгө ялгуулна, дүрс ялгуулна, тоглуулна. Тэр болгоныг монгол хэл дээр. Монгол хэлээр ярьж, ойлгохгүй хүүхдүүдтэй жаахан ажиллаад өгөхөд л бусдыгаа дагаад явчихдаг. Харин хоёр дахь жилээс танхимжуулж өгдөг. Ширээн дээр суулгаж, хичээл хийлгэнэ, шатыг нь ахиулна. Сургуулийнхаа дөрвөн жилийн туршлагыг харахад хүүхдүүдийн чадвар мундаг хөгжсөн байдаг.
-Тэгвэл хүүхдэд багаас нь хэл сургахад хамгийн таатай байх нь ээ?
-Жишээ нь, ээж нь монгол, аав нь энэтхэг, Японд амьдардаг гэр бүл. Тэдний хоёр хүүхэд манай сургуульд сурсан. Тэд гэртээ англи хэл сонсдог. Япон хэлийг цэцэрлэг дээр сонсчихдог. Ээж нь монголоор халти мөлт ярьдаг. Хоёр охин нь гурван жил манай сургуульд сураад монгол хэлний чадвар нь маш сайн дээшилсэн. Монгол, англи хэлтэй, япон хэлтэй болж байна. Хүүхдийг багаас нь сургахаар зовлонгүйгээр сурчихдаг. Мэргэжлийн хувьд манай Дэнсмаа, Одонтуяа гээд монгол хэлний заах арга зүйн мундаг багш нар байдаг. Манай сургуулийг төгссөн хүүхдүүд монгол хэл дээр уран сайхан бичдэг, цээжээр алдаагүй бичиж, унших хэмжээнд хүрчихсэн байдаг.
-Сургалтын хөтөлбөртөө Монголоосоо тусламж хэр авдаг вэ?
-Дээр нь Багш хөгжлийн төвөөс жил бүр гаргадаг сурах бичгийг авдаг. Гэхдээ тэр сурах бичгийг 100 хувь удиртгал болгоод заана гэвэл хүүхэд хүлээж авдаггүй. Тиймээс бид сурах бичиг, практикаа хослуулж хөтөлбөрөө өөрсдөө зохиож байна. Мэдээж Монголоос хөтөлбөр авахгүйгээр явна гэвэл хэцүү. Онол практик хослох ёстой. Охин маань гэхэд манай сургуульд дөрвөн жил сураад олон монгол дуу сурсан. Дагаад хүүгийн маань ч монгол хэлний дуудлага сайжирсан. Гол нь гадаадад монгол хүүхдүүдийг сургана гэдэг дэлхийн олон монголчууд тухайн улсдаа нэг бүхэл бүтэн үеийг бий болгож байдаг. Орчин үеийн хүүхдүүд дэлхийгээр амьдрах болчихлоо. Том, том мөрөөдөл ярьж байна. Нэгэнт дэлхийгээр аялж, амьдрах хүүхдүүд том болоод “Японд “Миний Монгол” сургуульд сурч байсан найз маань байна” гээд элгэмсгээр уулзах, монгол үндэстнийг хооронд холбож байгаа нэг гүүр гэж би энэ ажлаа хардаг.
-Япон сургуулийн сургалтын онцлогийг боловсролын салбарт жишээлэх нь бий. Маш их хөдөлмөрч хүмүүс гэдгээр нь бид мэднэ. Тэд хүүхдүүдээ яаж бэлтгэдэг юм бол. Сонирхуулаач?
-Японд бол хүүхдийг зүгээр л хүн болгоход анхаардаг. Хэтэрхий их хичээлээр зоддоггүй. Жишээ нь асагао цэцэг байна. Маш гоё цэцэглэдэг, мөлхөө ургамал. Нэг зуны хичээлийн гурван сард зөвхөн тэр цэцгийн тухай бүхэл бүтэн нэг номонд дээр оруулчихсан байдаг. Тэр цэцгийг деталь бүрээр нь, үр байхад ийм байлаа, тэдэн грамм шороотой хөрсөнд суулгаад услахад ийм боллоо. Зуны турш хүүхэд сургууль дээрээ тэр номын заавраар цэцэг тарина. Яаж арчлах талаар бодитой хийдэг гэсэн үг. Цэцэгний ургалт, хөрс, амьд харьцааг нарийвчилж харуулдгаараа хүүхдийг илүү сониуч болгодог. Ном унших өөр, шороонд суулгаад хийх шал өөр. Манай сургууль ч үүнээс санаа авч, хүүхдүүдээ гадуур цэцэг, ногоо тариулдаг. Музей үзүүлдэг хөтөлбөртэй. Гэхдээ япон хүүхдүүдийг монгол хүүхэдтэй харьцуулахад их сонин.
-Юугаараа сонин гэж вэ?
-Монголчууд бид хар багадаа найзалж байсан хүнтэйгээ хэдэн жилийн дараа таарсан ч “Хүүе ээ найз минь” гээд л элгэмсэг байдаг даа. Японд зургаан жил хамт найзалчихаад дараа нь барагтай буцаж тэр минь, энэ минь гэдэггүй. Нэг багш нэг ангийг хоёрхон жил хариуцдаг. Заримдаа нэг жил болоод солигддог. Сургуулиудын систем өөр байдаг байж магадгүй. Бага анги гэхэд зургаан бүлэгтэй, дунд анги гурав, ахлах анги гурав гээд төгсдөг. Нэгдүгээр ангийг 120 хүүхэд төгслөө гэхэд хоёрдугаар ангид тэр хүүхдүүдээ хольчихдог. Нэгдүгээр бүлэгт байсан хүүхэд дараа жил шал өөр бүлэгт орох жишээтэй. Манайд бараг сургууль төгстлөө хамт хичээллээд найз болсон байдаг шүү дээ. Японд 120 хүүхэд тэр зургаан жил 3-4 удаа солигддог. Тэгэхээр дотно найз гэдэг маш цөөхөн. Энэ бол эмзэглэмээр асуудал гэж боддог. Манай охин сургуульд орчихоод “Ээж ээ, би түүнтэй найзалж байтал хоёрдугаар ангид тэр нөгөө ангид ороод намайг тоохгүй байна” гэж байсан. Гуравдугаар ангид бол “Гэхдээ яах вэ, угаасаа ингэдэг юм байна” гэж байгаа юм. Нөгөө талаар тэр 120 хүүхдэд хаана ч очоод бие дааж амьдрахын чадварыг нь өгчихөж байна. Энэ систем бол хаана ч япон хүнийг амьдрах чадвартай болгодог юм байна гэж ойлгосон.
-Хилийн чанадад монгол хүүхдүүдийг сургаж байгаа багш нарт тулгамддаг асуудал бий юу. Монголын талаас гадаадад байгаа монгол хүүхдүүдийн боловсролын асуудалд хэр анхаарах юм?
-Үнэндээ сүүлийн гурван жил анхааралдаа авч байна. Яагаад гэвэл хилийн чанад дахь монголчууд нэмэгдсээр байна. 180 мянган монголчууд бүртгэлтэй байна. Японд гэхэд 10 мянга орчим болсон. Оюутнууд маш их ирж байгаа. Гэр бүлээрээ ч амьдрахаар зорьж ирж байгаа хүмүүс олон байна. Тэдгээр гэр бүлийн хүмүүсийн гол асуудал хүүхдийн боловсрол. Улсаас бидэнд туслах зүйл бага шүү. Тиймээс хилийн чанад дахь монгол багш нарт заах арга зүйн сургалтуудыг зохион байгуулдаг болсонд үнэхээр их олзуурхаж байна.
-Гадаадад байгаа монгол хүүхдүүдэд багшилна гэдэг хэл сургахаас гадна монгол соёл уламжлалыг үлдээж байгаа чухал ач холбогдолтой, хариуцлагатай ажил байх шүү?
-Жишээ нь, манай төрийн бус байгууллага ашгийн төлөө бус. Бид гол нь үр хүүхдэдээ монгол хүрээлэл үүсгэж, монгол нэг үеийг бий болгохыг хүсдэг. Ялангуяа монгол хэлтэй, устай, монгол соёлоо хаана ч ярьж, бахархахаар үеийг бий болгохыг мөрөөддөг. Тэр л миний хамгийн том зорилго. Мэдээж монголчууд гадаадад ямар зорилгоор амьдарч байгаа нь ойлгомжтой. Эрчүүд бол амьдралаа авч явахын тулд мах ястайгаа хатталаа ажиллаж байна. Эмэгтэйчүүдийн хувьд үр хүүхдээ өсгөж байгаа бол тэдэндээ монгол соёл уламжлалаа алдахгүй, өвлүүлэхийг хичээж байдаг.Гэхдээ нэг асуудалд би эмзэглэдэг. Ээж аавын аль нэг нь япон, магадгүй гадаадын эрлийз байж болно. Нөгөө нь монгол байлаа гэхэд хүүхэд ээж аавтайгаа хамт байх үедээ япон аавтай бол хүндэтгээд японоор ярилгүй яахав. Эхнэрүүд минь гэртээ монгол хэлээр ярь, нөхөртөө ойлгуул. Япон хүнтэй суусан бол япон заншлыг нь ойлгож байна. Харин эсргэээрээ чи ч бас монгол хүнтэй суусан юм чинь ойлгох ёстой, хүүхэд хоёр хэлийг хоёуланг нь сурах ёстой гэдгийг анхнаасаа ярилцаж ойлголцох ёстой болов уу. Гэртээ монгол хэлний дүрэмтэй байх хэрэгтэй. Хүүхдийг сонсголоор хөгжүүлж байж дуудлагыг зөв өгч мэргэжлийн багш монгол үг заадаг.
Хамгийн харамсалтай нь ээж, аав хоёр нь хоёулаа монгол байж гэртээ японоор ярьж байна. Тэгэхээр хүүхэд нь монгол хэлний ямар ч чадваргүй болж өсч байна. Нэгэнт монгол хэлний ямар ч ойлголтгүй том болчихсон хүүхдэд монгол хэлийг хүчээр сургах гэж зарим эцэг эх хичээж байна. Миний хувьд бол үр хүүхдээ битгий зовоо. Хүүхэд орчинд нь байгаа болохоор зовохгүй сурчихна. 100-ны 90 хувь нь гадаад орчинд байхад тэр хэлийг заах шаардлагагүй. Гол нь эцэг, эх өөрөө эх хэлээ эрхэмлэж, гэр орондоо хүүхэдтэйгээ монголоор ярилцаж байгаарай гэж хүсмээр санагддаг. Монгол Улс гуравхан сая хүн амтай. Цөөнгүй монгол хүн дэлхийгээр тарчихлаа. Тэдний үр хүүхдүүдэд монгол хэлийг сургахгүй л бол монгол цустай хэрнээ гадаад хүн бий болсоор байна.
Б.ЭНХЗАЯА