УИХ-ын гишүүн Б.Жавхлантай ярилцлаа.
-Зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг тогтоох, мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх хуулийн төслийг с.эрдэнэ гишүүн өргөн бариад буй. Зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг тогтоох боломж бий юү?
-Ганцхан зээлийн хүү гэлтгүй бараа бүтээгдэхүүний үнэ өртөг өндөр байна, үүнийг хямд байлгах ёстой гэх нийгмийн шаардлага байдаг. Тэр дундаа зээлийн хүү нь бүх зүйлийг суурь өртөг учраас бүгд л нам дор байлгахыг хүсдэг. Гэхдээ зээлийн хүүг буруу аргаар бууруулж болохгүй. ялангуяа бид эдийн засагтаа коммунист аргаар хандаж болохгүй. Хэрвээ бид захиргаадалтын аргаар явахыг хүсч байгаа бол бүх бараа бүтээгдэхүүнийхээ үнийг хуулиар тогтоочихъё. Болдог бол бензин, талх, гурил, хүнсний ногоо, стратегийн бүх бүтээгдэхүүнүүдийнхээ үнэнд хязгаар тогтоочихъё л доо. Харамсалтай нь ийм боломж байхгүй. Бид 1990 оноос эхлээд чөлөөт зах зээлийн нийгмийг сонгоод амьдарч байгаа шүү дээ. ямар коммунист нийгэм лүүгээ буцаад явалтай биш.
Зээлийн хүү, түүний бодлоготой ноцолдохын тулд эхлээд эдийн засгийн анамтомийг нь харах хэрэгтэй. Тэгж гэмээнэ байгаа зөв тодорхойлно. Барууны орнуудад мөнгө хүүлэлттэй тэмцдэг л дээ. Мөнгө хүүлэлт, банкны зээл гэдэг хоёр өөр зүйл. Банкны зээлийн хүү суурь өртөг дээр тогтдог. Мөнгө хүүлэлт бол богино хугацаанд хэт өндөр ашиг олох гэсэн хэвийн бус сэдэл дээр тогтдог. Дээрээс нь мөнгө хүүлэлтийн эх үүсвэр нь тодорхойгүй байдаг. Мөнгө хүүлэлттэй тэмцэж байна гээд банкны тогтолцоог эвдэж болохгүй юм. Банкны зээлийн хүүгийн суурь буюу гол зардал нь хадгаламжийн хүү байдаг. Манайд хадгаламжийн хүү 8-12 хувь байна. Зээлийн хүү дунджаар 18 орчим хувьтай байгаа. Энэ хоёрын хооронд банк оршин тогтнодог. Үйл ажиллагаа, эрсдэлийн зардлуудаа шингээгээд 3-4 орчим хувь нь ашиг болж очдог. Иймэрхүү байдлаар л манай банкны систем, зээлийн хүү тогтож байгаа. Харин үүн дээр нэмээд банк бусын, хадгаламж зээлийн хоршоо, ломбард, өдрийн зээлийн хүү тогтож байх шиг байна. Өдрийн зээлийн хүү нь ямар ч эрх зүйн зохицуулалтгүй, эх үүсвэр нь тодорхойгүй мөнгө угаалтын шинжтэй байгаа. Ийм мөнгө хүүлэлттэй төр тэмцэх ёстой. Хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалж төр зайлшгүй оролцох нь зөв гэж бодож байна. Харин суурь зарчмаараа явж байгаа банкны орчин, санхүүгийн үйлчилгээний өртгийг бид захиргаадалтын аргаар зохицуулж чадахгүй.
-Хадгаламжийн хүү өндөр байгаад юу нөлөөлж байна вэ?
-Хадгаламжийн хүү нь инфляциас шалтгаалдаг. Банк хадгаламжийг өөр дээрээ тогтоохын тулд инфляциас өндөр хүү амлах хэрэгтэй болно. Гэтэл манайд инфляци найман хувьтай байна. Инфляцийг цэвэр төр хариуцах ёстой. Төр өөрөө макро бодлогоо зөв зохистой явуулж байж дунд урт хугацаанд инфляцийг нам дор барина. Инфляци таваас доош байх ёстой. Төр ийм хэмжээнд барьж чадахгүй байна.
-Яагаад?
-Гадаад худалдаа, төлбөрийн тэнцэл, мөнгөний бодлого гээд инфляци онилсон макро бодлогуудыг төр зохистой хэмжээнд барьж чадахгүй байна.
Төр үүнд менежмэнт хийж чадаагүй байж зээлийн хүүг дээрээс нь хязгаарлачихаар банк оршин тогтнох зайгүй болж ирнэ. Энэ тохиолдолд хар зах руугаа гарахаас өөр аргагүй болно. Захиргаадалтын арга хэрэглэх тухай ярьж байгаа нь зах зээлийн эдийн засгийн менежмэнтээс бууж өгч байгаа хэрэг болно. Төр макро менежмэнт хийж чадахгүй нь, захиргаадахаас өөр аргагүй боллоо гэж байгаа бол энэ хамгийн муу менежмэнт. Энэ нь эдийн засаг, санхүүгийн зах зээлийг маш богино хугацаанд тогтворгүй байдалд оруулна. Харин түүний оронд бид богино хугацаанд арга хэмжээ авч инфляциа бууруулах хэрэгтэй. Эдийн засгийн төрөлжилт, төлбөрийн тэнцэл, гадаад худалдаа, гадаад өрийн менежмэнт, зээлжих зэрэглэл зэргээ зохистой түвшинд нь барьж байж бид инфляциа барьж чадна. Тэр үед зээлийн хүү аяндаа буурна.
-Гадны орнуудад зээлийн хүүг тогтоосон нь амжилттай хэрэгжээд явж байгаа талаар хууль санаачлагч онцолж байсан. Энэ тухайд?
-Зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг тогтоосон улсуудын жишээг ярьдаг. АНУ болон Японд мөнгө хүүлэлттэй хатуу тэмцдэг. Гэхдээ Японд инфляци 0.5 дотор яригддаг. АНУ-д инфляци 1-2-ын хооронд хэлбэлздэг. Инфляцийг ингэж нам дор барьж байгаа тохиолдолд мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх боломж гарч ирж байгаа юм. Төр өөрөөсөө шалтгаалж байгаа өртгийг дор барьж байхад санхүүгийн зах зээл дээр тоглож байгаа тоглогчид хэт өндөр ашгийн төлөө явж болохгүй. Тиймдээ ч үүнээс дээш зээлийн хүү, мөнгө хүүлэлт байж болохгүй гээд хязгаарлачихдаг. Харин манайд нөхцөл байдал ямар байгаа талаар дээр дурдсан.
-Тэгэхээр төр инфляцийг бууруулахын тулд эхний ээлжинд ямар алхам хийх хэрэгтэй байна вэ?
-1990-ээд оны дунд, 2000-аад оны эхээр манайд зээлийн хүү маш өндөр байсан. Жилийн 30, 40, бүр 50 хувьд хүрсэн ч үе бий. Тэр үеийг бодоход манай инфляцийн түвшин харьцангуй тогтвортой болж зээлийн хүү буурч эхэлж байгаа. Аажмаар буурсаар өнөөгийн энэ түвшинд хүрсэн юм. Цаашдаа инфляци буурсаар байвал зээлийн хүү ч мөн буурах боломж бүрдэнэ. Ингэхийн тулд бид эдийн засгийн тогтворгүй байдал, зээлжих зэрэглэл, төлбөрийн тэнцэл гэх мэт макро үзүүлэлтүүдээ сайжруулах хэрэгтэй. Засгийн газар, Монголбанкны макро бодлого эдгээрт чиглэж явах ёстой.
-Монголбанк “Капитал” банкийг дампуурахаас сэргийлж ямар нэгэн арга хэмжээ авсангүй, үүргээ биелүүлсэнгүй гэж сөрөг хүчний зүгээс үзэж байгаа. Таны хувьд Монголбанкны үйл ажиллагааг хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?
-Банк дампуурах, дампуурахгүй талаар хуульд маш тодорхой заачихсан байдаг. Эхний ээлжинд эздэд нь, хөрөнгө оруулагчдад нь боломж өгөх ёстой. Монголбанкны зүгээс ч тэр банкныхаа доголдлыг арилгах, богино хугацаанд хэвийн байдалд оруулах боломжийг өгсөн болов уу гэж бодож байна. Тийм учраас ч шаардлагатай арга хэмжээг нь авсан байх. Гэхдээ тоо баримт, шалгалтын материалуудыг нь үзээгүй учраас хэлж мэдэхгүй байна.
-Харилцаа холбооны тухай хууль болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийг төслийг УИХ хэлэлцэж байгаа. Уг хууль батлагдсанаар фэйсбүүктээ регистрээрээ ордог болох уу, тус компани энэхүү хуульд зориулж нэвтрэх хэсгээ өөрчлөх үү зэрэг эргэлзээ байна л даа.
-Фэйсбүүк орчинг бол хязгаарлаж болохгүй. Энэ бол хүний эрхийн асуудал. Харин үүний хэрэглээг зөв зохистой болгох чиглэлд төр анхаарах цаг нь болсон. Цахим орчныг далимдуулж кибер гэмт хэрэг, бага насны хүүхдүүдийг гэмт хэрэгт уруу татах, сонгуулийн үеэр улс төрийн хүрээнд бие биенээ гүтгэн доромжлох зэрэг зохисгүй хандлагууд бий болж байгаа. Ийм тохиолдолд төр зохицуулалт хийх ёстой. Зөвхөн зохи-цуулалт хийх бус төр интернэт орчноор дамжуулж иргэддээ үйлчилгээ үзүүлэх боломжтой. Мэдээллийн дата бааз, флатпормыг бий болгох ёстой юм билээ л дээ. Үүний гол суурь нь энэ удаагийн Харилцаа холбооны тухай хуулийн өөрчлөлтөөр бий болж байгаа гэж харж байна. Манай үүрэн телефоны оператор компаниуд утасны дугаараа цаад эзэмшигчийнх нь мэдээлэлгүйгээр талх шиг л худалдаалдаг байсан. Харин одоо бүх утасны дугаараа бүртгэлжүүлнэ. Бүртгэлжсэн утасны дугаараараа фэйсбүүк, твиттер зэрэгт нэвтэрдэг болно. Түүнээс шууд хурууны хээгээ дарж байж фэйсбүүктээ орно гэх ойлголт байхгүй.
-Улаанбаатар-Дархан чиглэлд зам тавих ажил хэр ахицтай байгаа вэ?
-Санхүүжилтийнхээ түвшиндээ ахицтай байгаа. Азийн хөгжлийн банк, Европын сэргээн босголтын хөгжлийн банкнаас бүх санхүүжилтүүд нь шийдэгдчихсэн. Өөрөөр хэлбэл, энэ асуудлуудыг УИХ дээр соёрхон баталчихсан учраас үндсэндээ хууль болоод гарчихсан гэсэн үг. Одоо энэ хуулийг Засгийн газар хэрэгжүүлэх ёстой. Цаг хугацааны хувьд бага зэрэг алдагдалтай яваад байна. Засгийн газрын түвшиндээ жаахан удаан байна. Гэхдээ энэ жил замын ажил эхэлнэ гэж өөдрөгөөр хүлээж байгаа.
-Зорчигчид багагүй тойрч Дархан руу очихоор байгаа гэсэн. Зам харгуйн хувьд хэр боломжтой бол?
-Зорчигчид маань 1-1.5 жилийн хугацаанд багахан тэсэхээс өөр аргагүй. Гэхдээ өмнөх шиг байнга шороогоор туучаад байхгүй байх. Зам, тээврийн хөгжлийн яам зөв менежмэнт хийх болов уу гэж л харж байгаа.
-Та Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг дэмжиж байгаа юу?
-Ерөнхийд нь дэмжиж байгаа. Хуульчид сайн ажиллаж байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг энэ парламент зайлшгүй хийх ёстой.