ХХААХҮЯ-ны ЖДҮ-ийн газрын бодлого зохицуулалтын хэлтсийн дарга Б.Гэрэлзаяатай ярилцлаа.
-Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх санд энэ жил улсын төсвөөс мөнгө суулгаагүй учраас аж ахуйн нэгжид зээл өгөх боломжгүй байдал үүссэн гэсэн. Ямар нөхцөл байдал бий болоод байна вэ?
-Энэ жилийн хувьд ЖДҮ-ийг дэмжих санд улсын төсвөөс мөнгө тавигдаагүй. Тиймээс одоогоор ЖДҮ дэмжих сангаас гарсан зээлийн эргэн төлөлтөөс тодорхой хэмжээний санхүүжилтээ аваад явж байна. Энэ оны хувьд “Ковид-19” цар тахлын нөлөөгөөр эргэн төлөлт тасарсан байдалтай байна. Тодруулбал, оны эцэс гэхэд 50,4 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөлтийг ЖДҮ хөгжүүлэх санд төвлөрүүлэхээр төлөвлөсөн боловч, одоогийн байдлаар 16 орчим тэрбум төгрөгийн эргэн төлөлтийн гүйцэтгэлтэй явж байна. Тэгэхээр яг одоогооор 30 гаруй тэрбум төгрөг дутсан байдалтай байна. Тиймээс манайхаас Сангийн яаманд хүсэлт хүргүүлсэн. ЖДҮ санд дутаад байгаа мөнгийг шийдэж өгөөч ээ гэдэг саналаа хүргүүлсэн боловч төсвийн тодотголоор шийдэж өгсөнгүй. Манайхаас 2021 оны төсөвт 90 тэрбум төгрөгийг ЖДҮ санд суулгах хэрэгтэй гэдэг саналыг хүргүүлсэн байгаа. Цаашдаа ямар шийд гарахыг мэдэхгүй, хүлээлтийн байдалтай байна.
-Одоогоор хичнээн аж ахуйн нэгж зээл авах хүсэлт өгөөд байгаа вэ?
-Энэ оны хувьд аж ахуйн нэгжүүдээс 1200 гаруй төсөл хүлээж авсан. Энэ нь нийтдээ 200 гаруй тэрбум төгрөгийн төслүүд байж байгаа. Бид нар энэ төслүүдээс сонгон шалгаруулалт хийгээд 50,4 тэрбум төгрөгийн төслийг санхүүжүүлэх боломжтой гэж үзэн материалыг нь хүлээж авч тооцсон. Гэвч одоо төвлөрсөн эргэн төлөлт нь ердөө 16 тэрбум төгрөг л болчихоод эдгээр аж ахуйн нэгжүүддээ зээл өгөх боломжгүй байдал үүсээд байна.
-Хэрвээ сангийн яамнаас нааштай хариу өгөхгүй бол зээл хүсч материалаа өгсөн аж ахуйн нэгжүүдэд ямар хариу өгөх вэ?
-Төсөв мөнгө хүрэлцэхгүй боллоо гэдгээ аж ахуйн нэгжүүддээ хариу болгож хэлнэ дээ, өөр арга байхгүй.
-“Ковид-19” цар тахлын нөлөөгөөр эдийн засгийн хямралтай энэ үед ЖДҮ дэмжих санд улсын төсвөөс мөнгө суулгахгүй байгаа нь хэр оновчтой шийдвэр вэ?
-Мэдээж оновчгүй шийдвэр. Дэлхийн бусад улс орнуудад ковидын үед гаргаж байгаа шийдвэрүүдийг харахад харин ч жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдээ дэмжиж, санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг нь нэмэгдүүлж байхад манайх эсрэгээрээ хасч байгааг зөв шийдвэр гэж хэлэхэд хэцүү байна. Ажлын байрыг бий болгохоосоо илүү хадгалах зарчмыг олон улсад баримталж байна. Байгаа ажлын байрыг устгалгүй тэнд нь тодорхой нөхцөлийг нь хангаад хадгалж үлдэх нь чухал гэдэг чиглэлийг дэлхий дахин барьж ажиллаж байна. Үүнийгээ жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх арга замаар хийж байна. Гэтэл манайд нэмэх нь битгий хэл хасаад байгаа нь өнөөгийн эдийн засгийн хүндэрсэн нөхцөл байдалд зохицохгүй шийдвэр болоод байна.
-Ковидын нөхцөл байдалтай холбоотойгоор ЖДҮ сангаас зээл авсан аж ахуйн нэгжүүд эргэн төлөлтийг нэмэгдүүлэх боломж байхгүй байгаа юу?
-Тийм. Борлуулалт зогссон, гадагшаа гаргадаг экспорт нь зогссон, эсвэл түүхий эдийнх нь нийлүүлэлт тасалдсан ийм байдалтай байгаа аж ахуйн нэгжүүд олон байна.
Тийм учраас эргэн төлөлтөө хийх бололцоогүй болчихоод байна л даа. Дээр нь ХХАХҮ-ийн сайдын болон Засгийн газраас гаргасан шийдвэр бий. Энэ шийдвэр нь “Үндсэн зээлийн төлбөрөөс зургаан сарын хугацаагаар чөлөөлөх” тухай юм. Үүнтэй холбоотойгоор аж ахуйн нэгжүүдийн эргэн төлөлтөд тасалдал үүсчихээд байна. Иргэдийн дунд ЖДҮ сангийн зээлийг улсын төсвөөс мөнгө гаргаж иргэдэд зээл өгдөг гэдэг ойлголт түгээмэл байдаг. Ер нь бол 2018 оноос хойш манай сан улсын төсвөөс санхүүжээгүй. Энэ хугацаанд эргэн төлөлтөөр санхүүжүүлэлтээ хийж байсан.
-Зээлээ авч чадахгүй байдалд орсон аж ахуйн нэгжүүдээс гомдол санал ирж байна уу?
-Эхнээсээ гомдол саналууд ирж байна. Хэрвээ зээлээ авч чадахгүй бол үйлдвэрээ татан буулгахаас өөр аргагүй боллоо, ажилчдаа цөөлж халах, мөн гэрээтэй нийлүүлдэг байсан түүхий эдүүдийн гэрээ нь тасалдах, борлуулалт тасарч байна гэдэг гомдол санал ирж байна. Эдийн засагт нэлээд хохирол учрахаар ийм байдал үүсч болзошгүй байна.
-Одоо танайд 16 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөлт төвлөрсөн гэсэн. Энэ нөөцөө ашиглаад ямар арга хэмжээ авах вэ?
-Одоо яах вэ гэхээр, хэрвээ Сангийн яамнаас нааштай хариу өгөхөөргүй бол байгаа нөөцөө ашиглаад одоогоор төвлөрсөн эргэн төлөлтөөрөө бичил хэмжээний зээлээ санхүүжүүлэхээр байна. Харин жижиг, дунд шатлалын зээлүүдээсээ заримыг нь Жайка олон улсын санхүүгийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлэхээр тохиролцоод эхний ээлжийн санхүүжилт буюу 12 төслийн эх үүсвэрийг шийдүүлээд байна. Энэхүү 12 төсөл дээр нийтдээ 6,8 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдүүлсэн байж байна. Харин бичил хэмжээний зээлэндээ нарийвчилсан шатлалын судалгаа хийгдээд энэ долоо хоногт дуусна. Энэ судалгааны дараа үнэлгээ хийгдээд төслүүдээ санхүүжүүлэх боломжтой.
-ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх сангийн зээлээс УИХ-ын гишүүдийн хамаарал бүхий компаниудын авсан зээлийг бүрэн төлүүлж хаалгаж дууссан уу?
-Энэ асуудал мөн маргаан дагуулаад байна. Тухайн үед УИХ-ын гишүүдийн хамаарал бүхий компаниудын авсан зээлийг тэр дор нь төлүүлж хаалгасан. 2018 онд авсан зээлүүдийг 2019 онд төвлөрүүлэхээр, тэр оны эргэн төлөлт өндөр дүнтэй гарсан л даа. Сангийн яам тэр үеэс хойш ерөөсөө ЖДҮ-ийг дэмжих санд жилдээ 50 тэрбум төгрөг төвлөрөхийн байна гэж дүгнэж харсан. Уг нь тэр компаниудыг шахаагүй, хуваарийнхаа дагуу төлсөн бол жилдээ 20-30 тэрбум төгрөг төвлөрөх байсан.
Өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын гишүүдийн хамаарал бүхий компаниуд хуваарийнхаа дагуу биш зээлээ бүтнээр нь нэг дор хийчихээр төлөлт өндөр харагдаж, жил бүр 50 орчим тэрбум төгрөгийн төлөлт хийгддэг юм байна гэсэн тооцоолол Сангийн яамд үүссэн байна. Тэгэхээр, Сангийн яам юу гэж хараад байна гэхээр, ЖДҮ-ийн сан дээр жилдээ 50 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөлтөөр төвлөрөхөөс гадна нийтдээ энэ санд 230 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр байдаг юм байна. Үүгээрээ санхүүжүүл гээд байгаа. Үнэндээ энэ мөнгө аль хэзээний зээлэнд гараад явчихсан мөнгө. Сар болгон хуваарийнхаа дагуу төлөлт нь хийгдэж байгаа. Энэ жилийн хувьд ковидын нөлөөгөөр эргэн төлөлт тасалдсан. Ийм л зүйл болоод байна. Яг одоогоор манай сан дээр 16 орчим тэрбум төгрөг байна. Энэ нь энэ жилийн хүлээн авсан төслүүдээ санхүүжүүлж хүрэлцэхээргүй. Дээр нь Сангийн яам ямар чиглэл өгсөн гэхээр, ирэх онд Засгийн газрын бондын төлбөр болох 41.2 тэрбум төгрөгийг манайхыг төлөх ёстой гэж байна. Хэрвээ төсвөөс манай санд мөнгө өгөхгүй бол эргэн төлөлтөөр орж ирсэн мөнгийг бондын төлбөрт өгөх болж байна. Тэгэхээр бүр их хэцүү байдал бий болно гэсэн үг.
-УИХ-ын гишүүдийн хамаарал бүхий компаниудад мөнгө өгөхийг хориглосон ийм шийдвэр гарангуут ЖДҮ санд улсаас мөнгө төвлөрүүлэхээ больчихлоо. Өөрөөр хэлбэл, ард иргэдэд энэ зээлийг авах нөхцөл бүрдэнгүүт улс нүүрээ буруулж эх үүсвэрээ өгөхгүй болж байна гэж ярьж байна. Энэ тухайд юу хэлэх вэ?
-Нөхцөл байдлыг хараад иргэд ингэж харж байхыг үгүйсгэхгүй. Арай ч бас тийм биш байлгүй дээ. Яг ийм зүйл болж байна гэдгийг тогтоогоогүй учраас би энд үнэлэлт дүгнэлт өгөх боломжгүй.
-Ер нь ЖДҮ-ийн сангийн зээл зорилтот бүлэгтээ очдоггүй, танил талаараа дээгүүрээ хувааж иддэг энэ байдалд ямар хяналт шалгалт хийж байна вэ?
-УИХ-ын гишүүдийн хамаарал бүхий компаниуд олноороо жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн зээл авсан энэ асуудалтай холбоотойгоор манайхаас журамдаа өөрчлөлт оруулж, Засгийн газрын сангуудыг нээлттэй ил тод болгох, авлига ашиг сонирхлоос ангид байлгах ийм шаардлага тавигдсан. Хоёрдугаарт, Жижиг, дунд үйлдвэр үйлчилгээг дэмжих тухай хууль 2019 онд шинэчлэгдсэн. Хууль гарсантай холбоотойгоор журамд өөрчлөлт ороод 2020 онд шинэ журмын дагуу төслүүдээ хүлээж авсан. Журам шинэчлэгдсэнээр ЖДҮ-ийн зээл ил тод нээлттэй болсон. Үнэлэх процессоо тодорхой болгож, дээр нь сонгон шалгаруулалтаа ил тод нээлттэй болгож өгсөн. Тавигдах шаардлагаа мөн тодорхой болголоо. Эцэст нь та төслөө олон нийтэд нээлттэйгээр танилцуулж өгвөл таны төслийг хүлээж авна гэдэг ийм шалгуур байна. Үүн дээр сонгон шалгаруулах хороо үнэлгээ хийгээд зээл авдаг. Дээр нь хуулийн дагуу нэг зээлдэгчдэд олгох зээлийн хэмжээг бичил зээлд 300 сая төгрөг хүртэл, жижиг байвал тэрбум хүртэл, дунд хэмжээнд 2.5 тэрбум төгрөгийн зээл олгохоор хуулиндаа заасан байгаа. Хэрвээ таны жилийн борлуулалтын орлого 300 сая төгрөг байвал 300 саядаа багтааж зээлийн төсөл ирүүлэх ёстой гэсэн шаардлага тавьсан. Сангийн зээлийг цөөн том төсөлд өгөлгүйгээр жижиг олон төсөлд өгөх ийм шинэ нөхцөл бүрдээд байна. Хэрвээ төсөв мөнгө хүрэлцээтэй байсан бол ийм боломж бүрдсэн байсан юм.