Орон сууцны найман хувийн хүүтэй зээлийн олголт эрс буурсан, Монголбанк хямд хүүтэй байрны зээлийн санхүүжилтээс гарахаар болсон учраас ипотек зогсч магадгүй гэх мэт сураг, мэдээллүүд хөвөрч байна. Монголын ипотекийн корпорацийн гүйцэтгэх захирал Б.Гантулга “Хэмжээ нь багассан болохоос найман хувийн зээл зогсоогүй. Өмнө нь хөтөлбөр хэрэгжих үед байсан 3.8 их наяд төгрөгийн эх үүсвэр одоо байхгүй. Өнөөдрийн хувьд эргэн төлөлтөөр сардаа 16-20 тэрбум төгрөгийг банкуудад төлөөд явж байна. Монголбанк энэ хөтөлбөрөөс гарах учраас Засгийн газар үргэлжлүүлээд явна. Гэхдээ одоогоор шийдлүүд нь яг нарийн эцэслэгдээгүй. Монголбанк, Сангийн яам, Дэлхийн банк зэрэг байгууллага зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж, яаж шилжүүлэх, ямар шийдлээр явах вэ гэдгээ ярьж байна” хэмээн ярилаа. Түүнээс зарим асуултад хариу авсан юм.
-Орон сууцны зээл авахад тавьдаг банкны шалгуурыг намсгах боломж бий юу?
-Одоогийн шалгуур гэвэл өр, орлогын харьцаа 45 хувиас бага гэж байгаа. Хамгийн гол шалгуур үзүүлэлт л дээ. Улстөрчид энэ шалгуурыг бууруулахыг хүсдэг. Банк болон мэргэжлийнхэн энэ шалгуураар явбал илүү эрсдэлгүй гэж хардаг. Иргэдийг зээлийн дарамтад оруулахгүй байх талыг хамгийн сайн хангаж өгч буй шалгуур үзүүлэлт байгаа юм. Иргэд дарамтад орохгүй байна гэдэг нь сар тутам зээлээ төлөөд үлдсэн мөнгөөрөө амьдраад болоод байна гэсэн санаа. Банк 70 хувийн эрсдлийг өөртөө авч байгаа. Тэр эрсдлийг нь бид татаад авчихдаг. Энэ шалгуур үзүүлэлт сайн гэдгийг статистикаас харж болно. Банкны салбарын муу зээлийн түвшин 8-9 хувьтай болчихлоо. Монголбанкны журмаар бол таван хувь дотор байх ёстой үзүүлэлт. Зээлийн чанар муудаж байгаа учраас банкинд хөрөнгийн чанарын шалгалт хийх тухай яриад эхэлсэн. Гэтэл найман хувийн зээлээс чанаргүй нь 0.6-хан хувь. Шалгуур үзүүлэлт маань иргэдийг өрийн дарамтад оруулахгүй байхад тохирсон гэж үзэх нэг том шалтгаан бол сая миний хэлсэн тоо. Тэгэхээр ойрын хугацаанд бууруулах шаардлагагүй л дээ. Иргэдийн бодит орлого цаашдаа өсөөд явахаар шалгуурыг бууруулж болно. Бууруулах бас нэг боломж бий. Баталгаа гаргадаг байгууллага байдаг бол иргэд арван хувийг нь төлөөд, үлдэж байгаа 20 хувьд нь өнөө байгууллага баталгаа гаргаж банк 70 хувьд нь эрсдлээ хүлээгээд явж болох юм. Ойрын таван жилд амьдрал дээр хэрэгжих боломжтой арга. МИК-ийн хувьд орон сууцны зээл манай үнэт цаасны хамгийн том барьцаа учраас мэдээж барьцаа хөрөнгөө чанартай байлгахыг зорино. Банкнаас орон сууцны зээлийн багцыг худалдаж авахдаа бид хоёрдогч шинжилгээ хийж зээл бүрийг нэг бүрчлэн шалгадаг. Өндөр шалгуураар авдаг гэсэн үг.
ТОСКийн барьсан “БуянтУхаа” хорооллын байрнуудын зээлийг танай байгууллага худалдаж авдаг уу?
-Худалдаж авдаг. Монголбанкны орон сууцны санхүүжилт олгодог журмын дагуу бид журмаа гаргаад шалгуур хангасан байруудыг авахад бэлэн. “Буянт-Ухаа” хорооллын орон сууцнаас 60 гаруй тэрбум төгрөгийн 1534 зээлийг худалдаж авсан байдаг юм. Яг одоо үнэт цаас гаргах процесс явагдаж байгаа. 200 гаруй сая төгрөгийн зээлийн багц авахаар яригдаж байна.
-Банкуудаас орон сууцны зээл авахад заавал даатгуулах шаардлага тавьдаг. Иргэдийн хувьд даатгуулахгүй байж болох уу гэж их сонирхдог юм билээ…?
-Орон сууцтай холбоотой хоёр төрлийн даатгалыг бид ярьж байгаа. Эхнийх нь эд хөрөнгийн даатгал буюу худалдаж авсан орон сууцаа даатгуулаач гэж байна. Хоёр дахь нь амь насны даатгал. Хувь хүн нэр дээрээ зээл авч байгаа учраас амь насаа даатгуулах шаардлагыг Монголбанкны журамд тусгасан. Анх удаа зээл авч байгаа хүмүүс энэ шаардлагын дагуу даатгалд заавал хамрагддаг. Хоёр, гурав дахь жилээсээ даатгуулдаггүй тохиолдол их байдаг юм билээ. Сайн дурынх учраас даатгуулах албагүй ч иргэдэд өөрсдөд нь хэрэгтэй үйлчилгээ л дээ. Хэрвээ зээлээр авсан байрны турба задарснаас болж хохирол учирлаа гэхэд даатгалтай нь даатгалын компаниас хохирлоо гаргуулаад авах боломжтой. Даатгалгүй бол хохироод дуусна. Даатгалын эрх үүссэн тохиолдолд нэг талаас зээлдэгчийг, нөгөө талаас барьцаа хөрөнгийг хамгаалах сайн талтай.
-Даатгалаа сунгуулаагүйгээс болж хохирох тохиолдол хэр гардаг бол. Эсрэгээрээ даатгалтай байгаад хохирлоо шийдүүлсэн тохиолдол ч гардаг байх?
-Даатгалаа сунгуулаагүйгээс болж хохирсон жишээ олон бий. Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд л нэг гэр бүлийн хоёр хөдөө явж байгаад авто машины ослоор газар дээрээ нас барсан тохиолдол гарсан. Иргэний хуулийн дагуу зээлийн барьцаанд байгаа орон сууцыг хоёр хүүхэд нь өв залгамжилж авсан ч мөн хуулийн дагуу орон сууцны зээлийг үргэлжлүүлэн төлөх үүрэг хүлээхээс аргагүй байдалд хүрсэн. Мөн үүнээс гадна барьцаа хөрөнгөөр зээлийн гэрээний үүргийн хангуулах үүрэг хоёр хүүхдэд нь ирсэн. Аль аль нь дөнгөж сургуулиа төгссөн залууст хүндхэн сонголт шүү дээ. Хэрвээ зээлдэгч даатгалаа сунгуулсан байсан бол даатгалын нөхөн олговроор зээлийн үлдэгдлийг бүрэн хааж болох байсан. Энэ тохиолдлын дараахан ид хөдөлмөрлөх насан дээрээ байсан зээлдэгч маань үйлдвэрлэлийн осолд орж хөдөлмөрийн чадвараа 90 хувиар алдсан. Даатгалаа хугацаанд нь сунгуулсан байсан учраас даатгалын нөхөн төлбөрт олгогдсон мөнгөөр зээлийнхээ үлдэгдлийн 90 хувийг төлж барагдуулсан жишээ бий.
-МИК банкнаас нэгэнт худалдаад авчихсан найман хувийн зээлээ ямар шалтгаанаар буцаагаад байдаг юм бэ гэсэн асуулт бас түгээмэл сонсогддог. Энэ тал дээр тайлбар хэлээч?
-Бид банкнаас зээлийг нь авахдаа нарийн шалгаж авдаг. Гэхдээ зарим тохиолдолд бидэнд мэдэгдэхгүй нөхцөлүүд байдаг л даа. Бэлэглэлийн гэрээгээр авсан байран дээр асуудал гардаг. Биднийг зээл шилжүүлж авсны дараа бэлэглэсэн хүн нь “Бэлэглэхээ болилоо” гээд буцаачихдаг. Ийм маргаантай асуудал үүсэхээр бид банкууддаа зээлээ буцааж ав гэсэн шаардлага тавьдаг. Буцаах нөхцөл маш бага. Гэхдээ буцаагдаж буй ихэнх тохиолдлыг харахаар тухайн зээлдэгчийн орлогын бууралт нөлөөлсөн байдаг юм. Ийм шалтгаанаар зээл доголдоод ирэнгүүт буцаах нөхцөлтэйгөөр банкнаас авсан зээлээ бол буцаадаг. Банкууддаа буцаагаад өгдөг гэсэн үг. Буцаах нөхцөлгүй авсан зээлийн тухайд компанийн алдагдал болоод үлддэг. Гэхдээ шууд алдагдал болдог гэж ойлгож болохгүй. Найман хувийн зээлийн барьцаа нь орон сууц учраас худалдаж борлуулаад алдагдлаа нөхөх гэх мэт гарцууд бий. МИК-иас банкууд руу буцааж байгаа зээлийн хэмжээ таван хувь хүрэхгүй. Сүүлийн үед банкууд зээлээ олгохдоо МИК-ийн шалгуурыг хангаж буй эсэхээ хардаг болсон. Манай тавьж байгаа шаардлага өндөр байдаг юм. Өндөр байх тусам зээлдэгчид зээлээ төлөхөд амар хялбар байдаг.
-Ипотекийн зээл олгогдохгүй байна, хэзээнээс өгч эхлэх вэ гэсэн асуултыг иргэд сонирхоод эхэллээ. Банкуудын хувьд санхүүжилт орж ирэхгүй байгаа гэсэн тайлбар л хэлж байна…?
-Монголбанк 2018 онд хөтөлбөрөөс гараад Засгийн газарт шилжүүлж байгаа гэж түрүүн хэлсэн. Одоо олгогдож байгаа зээлийн эх үүсвэр бол 2013 оноос анх гаргасан үнэт цаасны хүү, үндсэн төлбөрийн эргэн төлөлтүүд. Энэ бүх мөнгө Монголбанкинд очоод буцаад зээл болоод гарч байгаа. Сардаа 25 орчим тэрбум төгрөгийг банкуудад хуваарилдаг юм билээ. Улаанбаатар, хөдөө орон нутагт хувааж хуваарилдаг гэсэн үг. Тэгэхээр шууд зогссон гэсэн үг биш. Санхүүжүүлэх хувь хэмжээ багассан учраас эрэлт ихэссэн хэрэг. Орон сууцны зээл хүсч байгаа иргэд их байна. Гэхдээ санхүүжилтийн эх үүсвэрээ одоогоор нарийн, тодорхой болгоогүй, шийдэж амжаагүй байна. Долдугаар сард гэхэд Монгол банк 28 тэрбум гаруй төгрөгийг арилжааны банкуудаар дамжуулсан гэсэн тоо дуулдсан. 408 иргэн өнгөрсөн сард зээл авсан гэсэн үг. Сар бүр иймэрхүү хэмжээний мөнгө орон сууцны зээлд зарцуулагдах төсөөлөл бий. 2018 онд Засгийн газар энэ хөтөлбөрийг яаж ямар хэлбэртэй авч явах вэ гэдгээ тогтвол энэ тоо одооныхоос өсөхийг үгүйсгэх аргагүй.