Гэрэл зургийг Г. БАЗАРРАГЧАА
“Эрдэнэс Таван толгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Ганхуяг он гарахаас өмнө IPO хийж амжихгүй байлаа ч иргэдэд ногдол ашиг тарааж эхэлнэ гэж өчигдөр мэдэгдлээ. Тэрээр “Таван толгойн ордын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, тус хөтөлбөрүүдийг эхлүүлэх, олон улсын зах зээл дээр IPO гаргах ажлыг эхлүүлээд 72 хонолоо. Хоёр удаагийн 180 хоногийн хугацаа авсан. Эхний 180 хоногийн хугацаа маань 72 дахь өдөртөө явж байна гэсэн үг. Энэ хүрээнд дөрвөн том ажил хийгдэнэ. Эхлээд олон улсын санхүү, хууль, техникийн зөвлөх авах, олон улсын аудит хийлгэх гэх мэт ажил хийгдэнэ. Найман үе шаттай ажлын тав дахь дээр нь явж байна. Олон улсын зөвлөх авах тендерүүд зарлагдсан. Хамгийн түрүүнд компанийн засаглалыг сайжруулах, шилэн санхүүгийн зарчмыг баталгаажуулах, худалдан авалтыг ил тод болгох зэрэг олон ажил бий. Компанийн засаглалыг сайжруулах хүрээнд гурван төрлийн ажил хийж эхэлсэн. Одоо хоёрыг нь зарлая. Олон нийтийн зөвлөлөө шалгаруулах, нэр дэвшүүлэх ажлыг эхлүүлж байна. Зөвлөл есөн гишүүнтэй, гурван дэд хороотой ажиллана. Монгол Улсын иргэн хэн ч нэрээ дэвшүүлэх эрхтэй. 14 хоногийн хугацаанд нэр дэвшүүлэх үйл ажиллагаа явагдана” гэж ярилаа. Нэрээ дэвшүүлсэн хүмүүсийн анкет, мэдээллийг цахим хуудсандаа байршуулж олон нийтээс санал авах ажлыг зохион байгуулахаар болж. Ажлын байрны нээлттэй сонгон шалгаруулалтыг тогтмол явуулах аж. Мөн л цахим хуудсаараа зарлаж байх гэнэ. Нүүрс худалдан авалтын нээлттэй сонгон шалгаруулалтыг явуулж эхэлжээ. Нээлттэй сонгон шалгаруулалт явуулсны дараа байгуулагдсан гэрээнүүдийг ил болгох шийдэл гаргажээ. Өнгөрсөн сарын 7-нд борлуулалтын бүх гэрээг ил болгосон гэж Б.Ганхуяг ярив. Нүүрс борлуулалтын гэрээг гурван хэлбэртэй болгожээ.
Эхний хэлбэр нь шууд гэрээлэх бол хоёр дахь хэлбэр нь шинэ гарц бий болгоход чиглэж байгаа аж. Орос руу Владивостокоор дамжиж гарна гэж “Эрдэнэс Таван толгой”-н удирдлага ярьсан юм. Гурав дахь хэлбэр нь нүүрс угааж, эцсийн бүтээгдэхүүн болгож, хамтран ажиллаж борлуулах зүг рүү чиглэж байгаа юм байна. Анхны саналаа авах гэж байгаа гэнэ. Тус компани энэ сарын 8-ны байдлаарх санхүүгийн үзүүлэлтээ мөн энэ өдөр тайлагналаа. Одоогоор 1.19 их наяд борлуулалтын орлого хийсэн байна. Цэвэр ашиг нь 473 тэрбум төгрөгт хүрчээ. Б.Ганхуяг “Цэвэр ашиг маань өсөх хэрээр ногдол ашиг, IPO, төсөл хөтөлбөрүүдээ санхүүжүүлэх боломж нь нэмэгдэж байна. Хариуцлагатайгаар хэлье, 2018 оны жилийн эцсийн гүйцэтгэлийн үр дүнгээр бид 1072 хувьцааг амь оруулна. Иргэн бүртээ ногдол ашиг тараана. Засгийн газар, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайдаас бидэнд нүүрсээ 13 хүртэл сая тоннд хүргэ, 2019 онд 15-аас дээш сая тонныг олборло, 2020 онд 20 сая, 2021, 2022 оноос бүрэн хүчин чадалдаа буюу 35 сая тоннд хүргэ гэсэн. Одоогоор 9.1 сая тонн нүүрс олборлоод байна” гэж ярилаа. “Эрдэнэс Таван толгой” компанид IPO гаргах чиглэлээр тусдаа нэгж ажиллаж эхэлжээ.
Хэвлэлийн хурлын дараа “Эрдэнэс Таван толгойн удирдлагууд сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
-“Эрдэнэс Таван толгой”-н удирдлага гэрээ байгуулахдаа МАН-ын зарим сайд, дарга нарын нөлөөнд ордог, тонн нүүрснээс нэг ам.доллар хүртдэг гэсэн мэдээлэл цацагдсан. Энэ хэр ортой мэдээлэл вэ?
-Манай компани үйл ажиллагаагаа Компанийн тухай хууль, бодлого тодорхойлж байгаа төрийн захиргааны төв болон бусад байгууллага, ТУЗ-ийн шийдвэр, дүрэм журмын хүрээнд явуулдаг. Бидэнд ямар нэг улстөрч, улс төрийн нам, дарга сайд нөлөөлдөггүй. Борлуулалтаа нээлттэй ил тод болгохоор идэвхтэй ажилласан. Нүүрсний үнийг 70.1 ам.доллар болгож өсгөхийн тулд борлуулалтын үнийг нэмэгдүүлэх хэд хэдэн арга хэмжээ авсан юм. Үүний хүрээнд хоёр ам.долларын асуудал яригдаж байгаа. Энэ хоёр ам.доллар улсад буюу Засгийн газар, компанид үлдсэнээр нэг улирлын 12.5 сая ам.доллар Монголд үлдэж байна. Бага хэмжээгээр нүүрс борлуулахаа больсон. 500 мянгаас дээш тонноор борлуулаад эхэлчихсэн. Дундын зуучлагч байхгүй болсон шүү. IPO гаргах хүрээнд олон улсын шинжээч, судлаачид манай бүх гэрээг судалж байгаа. Цаашид хөрөнгө оруулахаар илүү том компаниуд орж ирнэ. Тэгэхээр зөвхөн өөрөө хөдлөх биш бусад төсөл хөтөлбөрүүдээ санхүүжүүлэх, хамтран ажиллах боломжууд нээгдэнэ. Тийм учраас том компаниудыг сонгож байгаа.
-Л.Энхболд гишүүний мэдээлээд байгаа нүүрс хулгайлж худалдсан гэсэн мэдээлэлд тайлбар өгөөч. Үнэхээр тийм их хэмжээний нүүрс алга болсон уу?
-Холбогдох газруудын ажлын хэсэг ажилласан. УИХ-ын гишүүн энэ талаар мэдээлэл хийснийг та бүхэн мэдэж байгаа байх. Компани 268 мянган тонн нүүрсийг өөрийнхөө нүүрснээс алдагдсан гэдгийг анх тогтоож өгсөн юм. Өмнө нь 2013 оноос хойш алдагдаад яваад байсан юм билээ. Тухайн үеийн удирдлагуудаас орон нутгийн Таван толгойд бичгээр “Баталгаажуулъя, тоогоо нэгтгэе” гэсэн санал тавьсан байдаг. Гэсэн ч шийдэгдээгүй өнөөг хүрсэн л дээ. Харин бид очоод 268 мянган тонн нүүрсийг нь баталгаажуулж чадсан. Үүн дээр ч нэмэгдэх боломжтой байсан. Гэхдээ хоёр талын маркшейдер хэмжээд эхний байдлаар 268 мянган тонныг нь тогтоосон юм. “Эрдэнэс Таван толгой” буюу гурван сая иргэнийг төлөөлсөн компанийн нүүрс алга болсныг баталгаажууллаа. Одоо ид яригдаад байгаа асуудлыг анх сөхөж гаргасан нь бид өөрсдөө. Өөрөө хийчихээд буруутан нь болох ёсгүй. Шүүхээр тогтоогдоогүй үед хэн нэгнийг буруутай гэж хэлэх үндэс байхгүй. Бизнесийн компанийн хувьд эрсдэлтэй. Учир нь бид хамтарч ажилладаг байгууллагууд. Орон нутгийн Таван толгой бол манай дотор байдаг жижиг уурхай. Жижиг уурхайн зовлон гэж бий. Бүх зүйл манай уурхайн хяналтын бүсээр дамжиж ордог. Ажилчид нь хүртэл манай харуул хамгаалалтаар дамжиж ордог юм. Тэнд технологийн зам өргөтгөх, тэсэлгээ хийх, шал, тааз, хана, тогтооход хүртэл манай нүүрс унадаг. Ийм тайлбар хэлсээр ирсэн. Харин 2017 оноос хойш буюу 268 мянган тонн нүүрсний асуудлыг тогтоосноор нэг ч тонн нүүрс алдаагүй. Яагаад гэвэл орон нутгийн Таван толгойг бид хариуцлагажуулж чадсан. 24 цагийн хяналт тавьж байгаа. Бид дециметр алдахгүйгээр улаан зурвасаа татсан. Гэхдээ бид хүний бүс рүү шууд дайрч орж болохгүй учраас хүндрэлтэй зүйл байдаг юм.
-Алдагдсан нүүрсний хэмжээ өссөн гэсэн байх аа?
-Алдагдсан нүүрсний хувьд хамгийн сүүлийн байдлаар 340 мянган тонн болсон гэдэг мэдээлэл ирсэн. Бид баяртай байгаа. 340 мянган тонны хэмжээний орлогыг “Эрдэнэс Таван толгой” компани буцааж авна. Орон нутгийн Таван толгой ТУЗ-өө хуралдуулаад энэ төлбөрийг төл гэсэн шийдвэр гаргасан юм билээ. Улстөрчдийн ажил ямар түвшинд явах нь бидэнд сонин биш. Учир нь бид дэлхийд гарах гээд явж байгаа бизнесийн компани. Тиймээс бизнесийн ёс зүй, бизнесийн харилцаа, бизнесийн хуулийн хүрээнд алдагдсан нүүрсээ олж авна.
-Машинаар хяналтгүй гарсан гэх нүүрсний тухайд ч олон нийт тайлбар хүлээж байгаа. Тийм байх боломжтой юу?
-Хэрвээ машинаар хяналтгүй гарсан нь тогтоогдвол бид хуулийн дагуу дахин шаардлага хүргүүлнэ. Их ноцтой асуудал. Манай компанийн нүүрс байх өндөр магадлалтай. Бид нэг ч тонн нүүрс алдахгүйгээр алдсан бүхнээ олж авна. Бид бизнесийн байгууллага учраас гаальтай, хил хамгаалахтай асуудал үүсгээд явах боломжгүй. Ямартаа ч энэ жилдээ 340 мянган тонн нүүрсний мөнгө орж ирвэл төсөвт төлөх орлого нэмэгдэх нь гэсэн бизнесийн хүлээлттэй сууж байна.
-Таны өмнөх Д.Ариунболд захирлын үед нүүрс алга болсон уу?
-Тэр үед би энэ компанид ажиллаж байсан. Дахиад хариуцлагатайгаар хэлчихье. Д.Ариунболд захирлын үед нэг ч тонныг алдаагүй.
-Нүүрс алдсан хүмүүс нь хэн хэн бэ гэдгийг тогтоож, хариуцлага ярих учиртай гэсэн шүүмжлэл ид өрнөж байна. Үүнд ямар тайлбар хэлэх вэ?
-Хууль шүүхийн байгууллага л тогтоох байх. Өмнөх удирдлагуудтай уулзаад ярихад нэвтрүүлдэггүй байсан гэдэг зүйл л ярьдаг. Хоёр компанийн хоорондын харилцаа сайнгүй, хамтын ажиллагааны гэрээ нь тодорхойгүй, орох гарахдаа хүртэл хүндрэлтэй асуудал үүсч байсныг үгүйсгэх аргагүй. Гэхдээ өмнөх удирдлагууд зүгээр суугаагүй. Яг хаанаас алдаж байна вэ гэдэг дээр сансрын зургийн баталгаа хийлгээд яваад байсан юм билээ. Дахиад хэлье, хэн буруутайг шүүх тогтооно.
-1072 хувьцааны тухайд хувьцаагаа 100 хувь зарсан хүмүүс бий. Оюутнууд, ахмад настнуудаас гадна хувьцаагаа төрд зарсан хэсэг бий бил үү?
-Гурван удаагийн арилжаа хийгдсэн. Ахмадууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, оюутнуудаас гадна 300 мянган төгрөгийн арилжаа хийгдсэн байгаа. Хувьцаагаа шалгах хэрэгтэй. Арилжаанд оролцсон үгүй нь шалгасны дараа тодорхой харагдана.
-2014 оноос хойш төрсөн хүүхдүүд хувьцаагүй байгаа. Энэ тал дээр засаг ямар шийдэл гаргах бол?
-Засгийн газраас шийдвэр гаргасан тохиолдолд олгох боломж бий гэж компанийн зүгээс тооцож байгаа. Бас нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд арилжаа эхлэхэд эрсдэл үүсч магадгүй гэж үзэж байна. 1072 хувьцааны тодорхой хувийг арилжаалах эрхийг нээнгүүт иргэд шууд зараад эхэлбэл үнэ нь унах вий гэсэн болгоомжлол бий. Үүнээс сэргийлэх үүрэг “Эрдэнэс Таван толгой” компанид ирж таарна. Тийм учраас бид “ETT” сан үүсгээд, хувьцааны үнэ доош унангуут сан маань өөрөө худалдаж авдаг, үнэ нь өссөн тохиолдолд борлуулах боломжийг нээх гэх мэт санхүүгийн гаргалгаануудыг зохион байгуулаад явж байна.
-Танай компанийн хувьцаа эзэмшдэг нас барсан хүмүүсийн тухайд ямар гарц гаргалгаа байгаа бол. Хувьцаа өвлүүлэх, бусдад шилжүүлэх гэх мэт харилцаануудыг яаж зохицуулах вэ?
-Компани хувьцаагаа гаргаснаар хувьцаа ямар хэлбэрээр эргэлддэг, ямар хэлбэрээр арилжаалагддаг вэ, тэр дүрмийг л дагана. Тийм учраас 85 хувийг нь эзэмшиж байгаа Монгол Улсын Засгийн газар шийдвэрээ гаргана. Энэ шийдвэрийн хүрээнд хувьцаагаа өвлүүлэх, бусдад шилжүүлэх гэх мэт бүх эрхийг хуулийн хүрээнд нээж өгөх байх. Бид 2 сая 511 мянган иргэнийг балансан дээрээ бүртгэж авсан. Өмнө нь манай балансан дээр байхгүйгээр арилжаа явагдсан юм. Одоо манай бүртгэл дээр ирсэн тул саяын ярьсан нас барсан тохиолдолд өвлүүлэх харилцаатай холбоо бүхий хуультай уяж өгнө. Би өмнө нь есдүгээр сард Монголын Хөрөнгийн биржээр гарна гэсэн амлалт өгсөн. Бичиг баримт нь бүрэн боловсрогдоод дууслаа. СЗХ-нд материалаа хүргүүлсэн байгаа. Эдийн засгийн байнгын хороонд саналаа хүргүүлсэн. Энэ сарын 26-нд болох хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хуралдаа танилцуулж эрхээ авна. Би гүйцэтгэх захирлын хувьд хийх ажлаа хийсэн. Эрх бүхий байгууллага шийдвэр гаргавал энэ асуудал нээлттэй болсон.
-IPO гаргах ажлын явцаас сонирхуулаач. Гадаадын Хөрөнгийн биржээр арилжаалах хугацаан дээр багцаа бий юу?
-IPO-гийн нэгж байгуулагдаад долоо хүрэхгүй хоног болсон, бэлтгэл ажил хийгдэж байгаа учраас цаг хугацааны хувьд тодорхой тоо хэлэх боломж алга. Торонто, Лондон, Нью-Йорк, Хонгконг гэсэн дөрвөн Хөрөнгийн биржийг судалж байна. Хөрөнгө оруулагчид, санхүүгийн шинжээчид манай компанийг ид сонирхож байгаа. Хувьцаа, IPO хариуцсан газрууд маань цаг наргүй ажиллаж байна. Монголчуудын, компанийн хувьд нууцлалтай байх ёстой. Хэлэхгүй зүйлийг хэлэх боломжгүй.