Монголынсэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн ерөнхийлөгч Б.Галааридтай ярилцлаа.
-Улиран сонгогдсонд баяр хүргэе. Шинэ дүрмээ их хурлаараа батлуулаад авсан. Үргэлжлүүлээд ажиллах төлөвлөгөө бэлэн байх?
-Өнгөрсөн хугацаанд ажилласан туршлагадаа үндэслэн дүрэмд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай гэж үзсэн. Дүрэмд зарчмын нэг том өөрчлөлт орсон. Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл бол мэргэжлийн холбоо байх ёстой. Үйлдвэрчний нэгдсэн эвлэл буюу хөдөлмөрийн харилцаа тусдаа. Үйлдвэрчний эвлэлийн хуулиар зохицуулагдсан тусдаа хараат бус бүтэц байх ёстой. Өөрийн зохицуулалт буюу ёс зүйн асуудал мөн тусдаа хараат бус байх ёстой. Ингэж гурван тусдаа юм байж манай салбар харилцан бие биедээ нөлөөлөхгүйгээр эрүүл зөв явах тогтолцоо бүрдэх юм байна гэж бодсоны үндсэн дээр манайх сая дүрэмдээ тусгасан. Мэргэжлийн эрх ашгийг хамгаалдаг, мэргэжлийн холбоо байна гэж томъёолсон. Хэвлэл, мэдээллийн салбарт хөрөнгө оруулж буй хөрөнгө оруулагчид, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, энэ салбарт ажиллаж байгаа ажилтнуудын мэргэжлийн эрх ашгийг хамгаалдаг холбоо байна. Мэргэжлийн эрхэнд нь халдсан тохиолдолд бид хамгаална. Манай салбарын эрх ашиг хөндөгдсөн тохиолдолд бид хамгаална гэсэн үндсэн зарчим суулгаж өгсөн.Хоёр дахь өөрчлөлт бол өөрийн бүтэц дотроотөвүүд бий болгосон. Телевиз, сонин сэтгүүл, FM радио, цахим сайтууд, орон нутаг, сургалт судалгаа гэсэн зургаан чиглэлээр төвүүд байгуулаад, төвийн дарга нар маань удирдах зөвлөлөө бүрдүүллээ. Энэ бол шинэлэг алхам. Чиглэл чиглэлээр хариуцсан эзэнтэй үйл ажиллагаа явуулах боломж бүрдэж байгаа. Өөрнэг давуу тал нь саяын их хурлаар Удирдах зөвлөлийн гишүүд муу ажилласан тохиолдолд жил бүр хуралддаг бага хурлаараа шаардлага хангаагүй гишүүнийг сольдог, Их хурлаар дараагийн дараалалд жагссан хүнийг нөхөн томилдог тогтолцоог бий болгосон. Сураггүй алга болдог,ажил үүрэгтээ хариуцлагагүй ханддаг асуудал байхгүй болно гэж үзэж байгаа.
-Бүтцийн хувьд зохион байгуулалтанд оржээ. Харин сэтгүүлчдийн хувьд хамгийн эмзэг сэдэв болох цалин хөлс, нийгмийн хамгааллын асуудал танаасхолдсон бололтой. Сэтгүүлчдийн үйлдвэрчний эвлэл гэж байгаа байхгүй нь мэдрэгддэггүй байгууллага. Юундаа байдаг юм бол?
-Үйлдвэрчний эвлэлийн хуулиа уншаарай гэж би сэтгүүлчдэд хэлдэг. Үүнийг дээрээс зохион байгуулж болдоггүй. Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд Үйлдвэрчний эвлэлээ байгуулаач ээ. Сайн дурын үндсэн дээр эвлэлдэн нэгдэж байж үйлдвэрчний эвлэлээбайгуулдаг юм байна гэж мөн ч олон удаа анхааруулж хэлсэн. Өөрсдөө хөдөлж өгдөггүй юм. Яг үнэндээ Үйлдвэрчний эвлэлийн хуульуншвал бүх юм тодорхой бий. Нэг байгууллагад Үйлдвэрчний эвлэл хэд ч байж болно, хуулиараа. Салбарын үйлдвэрчний эвлэлүүд дээшээ хэвлэл мэдээллийн салбарын төв үйлдвэрчний эвлэлдээ харьяалагддаг.Төв Үйлдвэрчний эвлэл анхан шатны нэгжид байгаа гишүүнийхээ эрхийг шууд хамгаалдаг. Үйлдвэрчний эвлэлийнсалбартай газар ажилтан ажлаас хууль бусаар халагдлаа гэж үзвэл байцаагч явуулаад газардээр нь шалгалт хийх, Хөдөлмөрийн гэрээг нь шалгах зөвлөх, эрхтэй. Тэр битгий хэл шаардлага тавьж, гэрээнд нь өөрчлөлт хийх эрхтэй. Ийм том эрхтэй байгууллага шүү дээ. Ийм байхад манайхан үүнийгээ анзаардаггүй. Байгуулаачээ гэсэн саналыг тавьдаг. Байгуулна гээд гүйж явсан нөхөд сураггүй болчихдог. Удирдлагаасаа айдаг юм уу яадаг юм. Гэтэл дарга, удирдлагад ч Үйлдвэрчний эвлэл ашиг тусаа өгдөг. Үйлдвэрчнийэвлэл байгуулсан газар оны эхэнд гурвалсан гэрээгээбайгуулаад, эрх үүрэг нь тодорхойучраас ажилчидтайгаа зөрчилдөх юмгүйгээр ажил нь харин ч амар урагшилдаг. Үйлдвэрчний эвлэл сайн ажиллаж байгаа газар хөдөлмөрийн бүтээмж 30 хувиар өндөр байдаг гэсэн судалгаа байдаг.
– Та ажлаа өгнө гэж нэг бус удаа мэдэгдсэн. Яагаад гэнэт бодлоо өөрчлөв?
-Сонинд ярилцлага өгөхдөө “Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн ажлаа өгнө” гэж хэлсэн. Сэтгэл зүйн хувьд бэлтгэлтэй, хувийнхаа ажилд анхаарна гэсэн том төлөвлөгөөтэй байлаа. Гэтэл их хурал дөхөөд ирэхэд тодорхой хэлбэл хоёр гурав хоногийн өмнөөс“Хэдэн мандаттай юм”, “Та нар хэдээр зарах вэ” гэх мэт хачинсаналууд орж ирсэн. Би их цочирдсон. Зарим нь суудлаа зардаг бололтой юм байна. Ухаан санаанд орохгүй санаа оноо гараад эхлэхэд эргэлзэж эхэлсэн. Миний мэдэхгүй, ойлгоогүй юм явдаг юм байна.Хэд хэдэн газраас янз янзын санал ирээд, манай мандат нэг ширхэг нь 200 мянган төгрөг ч хүрч мэдэхээр нөхцөл сонсогдоод эхлэхээр би ч оволзуур зантай хүн юм байна. “Гурван жил энэ байгууллагыг хараат бус байлгах гэж, улс төрөөс ангид байлгах гэж, мэргэжлийн байлгах гэж зүтгэчихээднамайг яваагүй байхад эд увайгүй загнаж эхлэх нь. Болохгүйюм байна гээдбуцаж нэр дэвшинэгэдгээ зарласан.
-Сэтгүүлчдийн байгууллагад нөлөөтэй байх улс төрчид хичээдэг бололтой. Таны ард ямар нэгэннам хүчин байдаг уу?
-Миний хувьд гурван жил хэцүү өнгөрсөн. Би аль нэг нам руу далдагнаад гүйж чадахгүй юм байна. Хэн нэг улстөрчийг очоод, хормойдож чаддаггүй юм байна. Миний үндсэн зарчимсэтгүүл зүй улс төрөөс зайтай байх ёстой гэж боддог.Зайтай гэдэг нь хоёр тийшээ хараад суухын нэр биш л дээ. Ёс зүй, зарчимгэдэг юм үйлчлэх ёстой гэдэг утгаар өнгөрсөн хугацаанд энэ байгууллагыг хараат бус байлгах гэж хичээсэн. Түүнэс биш надтай мөр зэрэгцэж явсан, итгэл үнэмшил, үзэл бодлоороо нэг анд нөхөд маань төрийн эрх барьж л байна. Оюутан цагийн, ажлын талбарын найз нөхөд, улс төрчид зөндөө л байна. Хэнийг ч гээгүй. Саяын хурал дээрилэрхий хандлага ажиглагдсан.
-Дээхнэ үед ТҮЦбайгуулагдаад, хүн бүр шахам ТҮЦ-тэй болоод, сүүлдээ бүгдээрээ дампуураад дууссан. Ийм юм хэвлэлийн салбарт давтагдах юм биш байгаа. Энэ салбарынхан цуглаад хэн нь юу чадахаа, юугаараа ялгарч төрөлжихөө ярилцаж зөвлөлдөж болохгүй юм байх даа?
-Өмчийн хэлбэрээс хамаарч байгаа юм. Манайхан бараг л 100хувь хувийн хэвшилд тулгуурласан салбар. Үндэсний олон нийтийн телевиз, МОНЦАМЭ, салбарынхэвлэлийг хасвал дандаа хувийн хөрөнгө оруулагчдын нуруун дээр бүх ачаа яваа. Энд мэдээж өрсөлдөөн байдаг. Манай зах зээлийн багтаамж жижиг. Нэг зүй тогтлыг манайхан анзаарахгүй байх шиг. Ерөнхийдөө 500-600 хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс дээш нэмэгдэхгүй байна. Энд ажиллагсдын тоо тав, зургаан мянгаасдавахгүй байна. Дээд хязгаар нь тогтчихсон.Багцлагдаад, хүч хөрөнгөө нийлүүлж, цөөн хүчирхэгхэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй байх зам руу хүссэн ч хүсээгүй ч явах болов уу. Одоо бол эздийн сэтгүүл зүй манайд бий.Сэтгүүлч хүн нэг сонин гаргаад эзэн нь, нэг сайт байгуулаад эзэн нь. Телевиз байгуулаад эзэн нь. Бусад орны жишиг харвалхувьцаат хэлбэр рүү шилжээд байгаа. Олон хувьцаа эзэмшигчтэй. Хувьцаагаараа эрх мэдлээ хуваарилдаг хэлбэррүү явж байгаа. Олон нийтийн хэлбэр чтүгээмэл. Тэгээд ирэхээр нэгдэх багцлагдах үйл ажиллагаа явах байх. Сайт, сэтгүүл байгуулж оволздог үе байсан. Жижиг кабелийн телевизүүд олноороо байгуулагддаг үеийг өнгөрсөн хоёр жилд туулаад өнгөрсөн. Үүнээс цааш бөөн бөөнөөрөө хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл шинээр байгуулагддаг үе давтагдахгүй байх.
-Хөдөө орон нутагт хэвлэл төдийлөн хүрч чадахгүй байгаа нь шуудангийн зардал өндөр байгаатай холбоотой болов уу. Сонин нэг талаас харвал бизнес байж болно. Гэтэл нөгөө талд нь олон түмний мэдэх эрхийг хангадаг онцгой төрлийн үйлдвэрлэл шүү дээ. Бусад оронд шуудангийн зардлыг хөнгөлдөг, чөлөөлдөг татаас өгдөг жишиг бий юу?
-Өнгөрсөн хугацаанд Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн дүрмээрээ хүлээсэн үүрэг нь гишүүддээ үйлчлэх гэдэг утгаараа зөвхөн сэтгүүлчдэд үйлчилж ирсэн. Одоо бол бид салбарын, мэргэжлийн толгой байгууллага гэдэгт дүрмээ чиглүүлсэн. Бид гурван шаталсан эрх ашиг хамгаалах шаардлагатай болсон. Хөрөнгө оруулагчдын эрх ашиг,хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн эрх ашиг,энэ салбарт ажиллагсдынэрх ашигт үйлчилнэ. Бид яг энэ чиглэлээр хамтран ажиллахад бэлэн байна. Манайд эздийн холбоо олон бий. Энэ холбоодтойхамтарч, эрх ашгийг нь хамгаалахын тулд явах ёстой.Яагаад гэвэл саяын ярьдаг хөнгөлөлтүүд улс орнуудад байдаг. Жишээлбэл зарим улс орон цаасны гаалийн татварыг хөнгөлдөг, зарим ньшуудан харилцааны тээврийн зардлыг хөнгөлж байдаг. Зарим улс орон татвараас чөлөөлдөг гэх мэт зохицуулалтууд байдаг. Жагсаал цуглаанхийж давхихдаа гол нь биш. Харилцан ойлголцож, зөв гарц бий болгох талаар хамтран ажиллахад хэзээд бэлэн.Одоо бол их хурлаа дөнгөж хийгээд байна. Энэ чиглэлээр идэвхитэй ажиллах сонирхол байна.
Б.ЯНЖМАА