Ерөнхий боловсролын сургуулийн 1-5 дугаар ангийн “Иргэний боловсрол” сурах бичгийг хэрэглээнээс хасаж, шинэчлэх шүүхийн шийдвэр гарсан талаар “Боловсролын давалгаа” ТББ-ын мэргэжилтэн Б.Дэлгэрмаатай ярилцлаа.
-“Боловсролын давалгаа” ТББ бага боловсролын “Иргэний боловсрол” сурах бичгийг чухам яагаад алдаатай гэж үзээд байгаа юм бэ?
-Манай байгууллага иргэний боловсролын талаарх судалгааг гурван жил хийж байна. Харин бага боловсролын 1-5 дугаар ангийн “Иргэний боловсрол” сурах бичгийн судалгааг сүүлийн хоёр жил хийсэн. Бид иргэний боловсролыг бага сургуульд цөм сургалтын хөтөлбөрөөр хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар гадны орны сургалттай харьцуулж судалсан юм. 1-5 дугаар ангийн иргэний боловсролын сурах бичиг ёс суртахууны унших эх зориулалттайгаар 2014 оноос хэвлэлтэд гарч эхэлсэн байдаг. Манай байгууллагаас энэ иргэний боловсролын номонд анализ хийхэд агуулга, аргазүй, найруулга зүй, зөв бичих зүйн алдаатай байгааг олсон. Энэ нь сурагчдад боловсрол олгоход сөргөөр нөлөөлж байгаа талаар БСШУЯ-д олон удаа хандаж албан тоот хүргүүлсэн ч тоймтой зүйл хийгээгүй. Хүүхдэд зориулсан нэг ном гаргахад цөм хөтөлбөр, сурах бичигтэй уялдуулах хэрэгтэй байдаг учраас бид энэ алдаатай номын асуудлыг хөндөж байгаа. Яг энэ хэвэндээ дараагийн хөтөлбөр хэрэгжих хүртэл явна гэдэг учир дутагдалтай л даа.
-Яамны зүгээс танай албан тоотод хариу өгөхгүй байсан юм уу?
-БСШУЯ-нд 2015-2016 оны хичээлийн жилд энэ номын алдааг засах боломж бий юу гэсэн хүсэлт гаргахад ном хэвлэгдээд тараагдчихсан учраас засвар хийх боломжгүй. Ирэх жил засвар хийе гэсэн хариу өгсөн. Мөн энэ номонд ойлгомжгүй зүйл их байгаа учаас бид зохиогчдын багтай мэтгэлцэх хэрэгтэй байна гэсэн санал гаргахад албан тоотод огт хариу өгч байгаагүй. Энэ мэтчилэн хоёр жил өнгөрсөн учраас алдаатай сурах бичгээр цаашид суралцах боломжгүй гэж үзээд УИХ-д хүсэлт гаргасан. Энэ хүсэлтийн дагуу 2016-2017 оны хичээлийн жилийн номонд засвар орсон ч хангалтгүй байсан. Манайд ирсэн БСШУЯ-ны бичигт “Номонд зөв бичгийн дүрэм, найруулга зүйн алдаа байгааг үгүйсгэхгүй. Энэ алдааг бид зассан. Харин агуулгын хувьд алдаатай гэж үзэхгүй байна” гэсэн хариу өгсөн.
-Засвар нь яагаад шаардлага хангахгүй байгаа юм бэ?
-2014-2015 оны хэвлэлт дээрх алдаанууд 2015-2016 оны сурах бичигт засваргүй хэвээр байсан. Харин 2016 онд хэвлэхдээ зөв бичгийн алдаатай зарим хэсгийг зассан ч гүйцэд засагдаагүй байсан юм. Үүнийг бид шүүх хурал дээр хэлсэн. Зассан гээд байгаа боловч эхний хуудсанд “туслана” гээд л биччихсэн байх жишээтэй. Зөв бичих дүрмээ үзэх эхлэлээ тавьж байгаа хүүхдүүдийн номон дээр алдаа байгаа нь эмзэглэмээр зүйл болж байна.
-Номонд хэдэн алдаа байгаа бол, тооцож гаргасан уу?
-Кирил бичгийн зөв бичих зүй 222, монгол бичгийн зөв бичих зүй 204, зураг эхтэйгээ зөрсөн болоод зургийн зохимжгүй 39 алдаа гарсан байгаа. Бид хуудас бүрээр гаргасан. Мөн ёс суртахууны, логик, найруулгын алдааг өгүүлбэр өгүүлбэрээр тайлбарласан байгаа.
-Агуулгын хувьд ямар алдаа байна гэж үзэж байна вэ?
-Сурах бичгийн стандартад агуулга нь хүүхдийн нас сэтгэхүйд хамааран тухайн цаг үе, нийгэмд нийцсэн байх ёстой гэдэг шаардлага тавигддаг. Гэтэл өнөөдрийн сурах бичиг дээр хүүхдийн сэтгэхүйд зохицохгүй сэдвүүд байгаа. Нэгдүгээр ангийн сурах бичигт бооцоотой тоглох тухай байх жишээтэй. Гэтэл энэ нь ёс зүйд нийцэх үү гэдэг асуудал гарч байна. Энд “За өнөөдөр хэдүүлээ сонирхолтой байдлаар бооцоотой тоглоё. Хэн түрүүлж барианд орсон нь оройн хоол хийе” гэж байна. Энэ бидний хүсээд байгаа иргэний боловсрол мөн үү. Мөн “Хөөрхөн гөлөгнүүд” зохиол дээр гөлөгнүүдээ нэг нэгээр нь зөөх эх нохойн бодлыг ярилцъя гэж байгаа юм. Нохойн бодол гэж төлөөлж байна гэж бодлоо гэхэд бас л хэцүү. Нохойны бодлыг төлөөлж хүүхэд бодно гэдэг боломжгүй зүйл. Үүнд мөн логикийн алдаа харагдана.
Хоёрдугаар ангийн сурах бичигт “Морин хуурын домог” гэх эх бий. Түүнд “Хуурынхаа царыг мориныхоо цавины нимгэн арьснаас авч ширлэв. Арилжаа хатирааг дүрслэн эгшиглүүлж” гээд их хүнд үг ашиглаж байгаа. Гэтэл хуурын цар, цавины нимгэн арьс, арилжаа хатираа гэх хүнд үгсийг тайлбарласан тайлбар номонд огт байхгүй. Хүүхэд номоо багшгүйгээр уншвал яах вэ. Сурах бичгийг хүүхэд багшгүй уншсан ойлгох ёстой.
Гуравдугаар ангид “Ээжийн яриа” гэх эх бий. Ном ёс суртахууны үндэс учраас ёс суртахуунтай байх ёстой. Гэтэл “Та яах гэж сургууль дээр очоод байгаа юм бэ. Хүүхдүүдээс хол байгаарай гээд байхад чинь. Таны наад муухай царайг хүүхдүүд хараад шоолоод байна гэж ууртай хэлэв” гэж байгаа юм. Өнөөдөр найман настай хүүхэд ээждээ хайртай. Миний ээж бүхнээс илүү сайхан гэж боддог үе шүү дээ. Ийм сэдэв амьдралд байж л байдаг гэж зохиогчид хэлэх байх. Гэхдээ сурах бичиг дээр байх шаардлагагүй. Үүнийг маш олон хүүхэд уншиж байгаа. Хүүхдүүд өөрсдийнхөө ойлгосноор тусгаж авна шүү дээ. Магадгүй ээжийгээ ингэж хэлж болох юм байна гэж тусгаж авахыг ч үгүйсгэхгүй.
Иргэний боловсролын дөрөвдүгээр ангийн номонд “Цогоо” гэх эхэд “Гоожуураас хүйтэн ус хүд хүд хийтэл залгиад таван давхраас буух замдаа бүх хонхыг дарчихаад доошоо гүйж одов. Тас хийтэл шүгэлдээд орцны хаалгаар гарахдаа юу ч болоогүй юм шиг хоёр гараа халаасандаа хийж зам дээрх чулууг өшиглөн эсгэрэн алхав. ….. модноос бүдүүн гэгч мөчир хугалан аваад ямар ч өө сэвгүй цэвцийн хатаж байсан зам дээр “69 Цогоо” гэж их л хичээнгүйлэн бичив” гэж байгаа юм. Энэ бол одооны хүүхдүүдийн хийдэггүй үйлдэл. Үйлдлийг нь зааж өгч байгаа юм шиг сэдэв болчихож байгаа юм. Ийм сэдэв ганцаар тогтохгүй олон бий. Мөн шашинтай холбоотой “Боломж”, “Монгол ардын үлгэр” (үүнийг 2016 оны хэвлэлтээс хассан), “Алтан мөнгөн сүх” гэх сэдвүүд орчихсон байгаа. Манай орны иргэд дийлэнх нь буддын шашинтай ч сурах бичигт иймэрхүү зүйл орох ёсгүй гэж үзэж байгаа. Өөртөө итгэлгүй явж байгаад бурхантай таараад, бурхны бэлэг гэх мэт ойлголтууд орсон. Үүнийг уншаад хүүхэд бурхан тусалчихна гэдэг ойлголттой болчихвол яах вэ. Ийм алдаа дийлэнх хувийг эзэлж байгаа учраас бид энэ асуудлыг дэлгэсэн. Бид хүний хийсэн зүйлээс өө хайж байгаа юм биш. Дөнгөж суралцаж эхэлж байгаа хүүхдүүдэд өгөх үлгэр дуурайл нь буруу байгаа учраас энэ алдаануудыг засахаас өөр аргагүй шүү дээ.
-Номонд үгийн тайлбар байх ёстой юу?
-Хүнд үгийн тайлбар байх ёстой. Хэрэв хүнд үгийн тайлбар хэрэггүй гэж үзвэл хүүхдэд өдөр тутамд хэрэглэгддэг хөнгөн үг ашиглах шаардлагатай. Хүнд үг байх ёстой, хүүхдүүд хэрэглэж сурна гэж байгаа бол заавал үгийн тайлбар байх ёстой. Гэтэл нэг, хоёр, дөрөв, тавдугаар ангийн номонд үгийн тайлбар байхгүй. Гуравдугаар ангийн сурах бичгийн цөөхөн хэдэн сэдэвт үгийн тайлбар бий.
-Даалгавар хүнд ажилбартай байна гэж үзэж байгаа гэсэн үү?
-1-5 дугаар ангийн сурах бичигт ялгамж байхгүйгээр эргэцүүлэн бодож ярилцъя, эргэцүүлэн бодож хийе гэсэн хоёр даалгавартай байгаа. Таван жил хүүхэд нэг хэлбэрийн даалгавар хийж суралцахад хүүхдийн чадамж өснө гэдэг эргэлзээтэй. Төсөөлөн бодох даалгавар ажил зарим нүүрэнд бүр хоёр, гурван удаа орсон байна. Бид энэ даалгаврууд хүүхдэд ахдаж байна гэж үзэж байгаа. Бага насны хүүхэд тодорхой хэмжээний туршлага хуримтлуулсан байгаа ч насанд хүрсэн хүний сэтгэхүйд хүртэл сэтгэж бодож чадахгүй. Жишээлбэл, өөрийгөө гомдоосон найзынхаа сэтгэлийг зурна уу гэж байгаа юм. Том хүн ч хүний сэтгэлийг гаргаж зурах боломжгүй шүү дээ. Насанд нь тохироогүй даалгавар, дасгал олон бий. Бид даалгавар дээр анализ хийхэд эргэцүүлэн бодож ярилцах хэлбэрийн даалгавар 70-аас дээш хувь эзэлж байгаа. Нэгдүгээр ангид 74.7 хувь, хоёрдугаар ангид 73.7 хувь, гуравдугаар ангид 74 хувь, дөрөвдүгээр ангид 74.3 хувь, тавдугаар ангид 74.3 хувь байгаа. Гэтэл эргэцүүлэн бодож хий гэх бичих хэлбэрийн даалгавар нэгдүгээр ангид 9.7 хувь, бусад ангид 20 гаруй хувийг эзэлж байгаа. Хүүхдийн бүтээлчээр хийх даалгавар буюу холбох хэлбэрийн даалгавар дөрөвдүгээр ангид ганцхан байгаа. Зурах хэлбэрийн даалгавар нэгдүгээр ангид хоёр, хоёрдугаар ангид нэг, бусад ангид байхгүй. Хүний сэтгэлийг зурах даалгавар нэгдүгээр ангид бий. Будах даалгавар нэгдүгээр ангид гурав бусад ангид байхгүй. Наах хэлбэрийн даалгавар нэгдүгээр ангид хоёр, хоёрдугаар ангид хоёр, бусад ангид байхгүй. Бие дааж хийх даалгавар нэгдүгээр ангид гурав, гуравдугаар ангид нэг байгаа. Эцэг, эхтэйгээ хамтарч хийх даалгавар нэгдүгээр ангид хоёр, хоёрдугаар ангид нэг байна. Өөрийгөө үнэлэх, хувь хүний чадвараа гаргах даалгавар бараг байхгүй. Ярилцах даалгавраас илүү хүүхдийн бүтээлч хандлагыг ихэсгэх даалгавар хийвэл хүүхдийн чадвар чадамж, бие хүн болж төлөвшихөд илүү нөлөөлнө шүү дээ.
-“Иргэний боловсрол” хичээл ерөнхий боловсролын сургуульд заавал орох ёстой юу?
-Аль ч орны судалгаагаар иргэний боловсролын хичээл заавал орох ёстой гэдэг. Гадаадын орнууд дунд сургуульдаа мэргэжлийн хичээлээс илүү иргэний боловсролын хичээлийг голлож заадаг. Амьдрал дээр гарахад энэ хичээлээр дамжуулж өөрийгөө таньсан байх нь чухал. Хүүхэд дунд сургуулиа төгсөхдөө шийдвэр гаргаж, асуудлыг даваад гарах чадвартай болсон байх ёстой.
-Танай байгууллагаас шүүхэд ямар нэхэмжлэл гаргасан бэ. Шүүхээс ямар шийдвэр гаргав?
-2016 оны гуравдугаар сарын 2-ны өдөр “Боловсролын давалгаа” байгууллагаас Нийслэл дэх захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд Ерөнхий боловсролын сургуулийн 1-5 дугаар ангийн (ёс суртахууны унших эх) “Иргэний боловсрол” нэртэй сурах бичгүүдийг хэрэглээнээс хасаж, хөтөлбөр, стандартад нийцсэн, орчин үеийн сурахуйн онол практикийн дагуу хүүхдийн нас, сонирхолд тохирсон байдлаар дахин зохиож хэрэглээнд нэвтрүүлэхийг шаардаж нэхэмжлэл гаргасан. Шүүх хурал аравдугаар сарын 4-ний өдөр хуралдаж 1-5 дугаар ангийн “Иргэний боловсрол”-ын сурах бичгийг шинэчлэн зохиох тухай шийдвэрийг гаргаж, хөтөлбөрийг хэвээр нь үлдээхээр шийдвэрлэсэн. Шүүхийн шийдвэрийн албан бичиг 14 хоногийн дараа манай байгууллага болоод БСШУЯ-нд очих байх. Түүнээс хойших дараагийн арга хэмжээг БСШУЯ гаргах ёстой.
-Нөгөө талаас ямар нэг тайлбар хийсэн үү?
-С.Батсүх багш өмнө нь “Монголд хүүхдийн зохиол хомс байдаг. Бид олон зохиолоос шигшиж сурах бичгийн зохиолуудаа гаргасан. Энэ нь хүүхдийн зохиол дутмаг байгаатай холбоотой” гэж тайлбарлаж байна лээ. Гэтэл зохиолуудыг авсан эх сурвалж байхгүй. Нэгдүгээр ангийн сурах бичигт огт эх сурвалж байхгүй. Хоёрдугаар ангид 10.7 хувь буюу 2-3 сэдэв дээр эх сурвалж бий. Гуравдугаар ангид 30-40 хувь, дөрөвдүгээр ангид 50 хувь, тавдугаар ангид 30 орчим хувьд их сурвалжтай байгаа юм. Ерөнхийдөө заавал зохиолоор хүүхдэд мэдлэг өгөх албагүй. Хөтөлбөрт сургалтыг дэмжих үйл ажиллагаа гээд хичээлээс гадуурх ажил, амьдрах ахуйд суралцах ажил, иргэний боловсрол гэх журмаар явдаг. Сурах бичиг зохиох ажлыг БСШУЯ хариуцаж шинэ гаргасан номоо ямар нэгэн хөндлөнгийн шалгуургүйгээр гаргадгаас болж ийм байдалд хүрч байгаа. Бид сурах бичиг яагаад заавал алдаатай гарах ёстой гэж гэдэг асуудлыг л хөндөөд байгаа юм. Хүүхдийн өдөр тутам хэрэглэдэг сурах бичиг алдаатай байх ёсгүй.
-БСШУЯ-наас сурах бичиг хийхээр танай байгууллагатай хамтарч ажиллая гэвэл зөвшөөрөх үү?
-Мэдээж бид дуртай хүлээж авна. “Иргэний боловсрол” хичээл бусад оронд ямар байх талаар судалчихсан байгаа учраас хамтарч ажиллахад татгалзах юм байхгүй.
-“Иргэний боловсрол” хичээлийн дунд, ахлах ангийн сурах бичигт судалгаа хийсэн үү?
-Дунд, ахлах ангийн судалгааг хийж амжаагүй байна. Хальтхан сөхөж харахад зарим нэг засах зүйл харагдаж байсан.
С.Ариунжаргал