Цагдаагийн ерөнхий газрын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн чиглэлийн ахлах мэргэжилтэн, дэд хурандаа Б.Чулуунтамиртай ярилцлаа.
-Сүүлийн үед хулгайн гэмт хэрэг их гарах болсон гэх мэдээлэл хэр бодитой вэ?
-Сүүлийн үед халаасны хулгайн гэмт хэрэг их гарах болсон. Тоон үзүүлэлтийг өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад хоёр дахин өссөн үзүүлэлттэй гарсан. Халаасны хулгайн гэмт хэргийн эд зүйлийн 80 хувь нь гар утас байдаг. Иргэдийн халааснаас хулгайлсан утсыг “Монител” , “Тэди”-гийн ченжүүд худалдан авдаг. Мөн орон байрны, мал хулгайлах гэмт хэрэг их гарах болсон. Эдгээр гурван төрлийн гэмт хэргийн гаралт өсөлттэй байгаа. Жилд манай улсад 10-12 мянган хулгайн гэмт хэрэг үйлдэгддэг гэсэн судалгаа бий. Хохирлын хэмжээ 14 тэрбум төгрөг байдаг юм. Тэрхүү хулгайн эд зүйлийн 80 хувь нь ломбардаар дамжиж, энгийн иргэдэд очдог. Харин үлдсэн нь ченжүүдээр дамжиж алга болно. Хулгайн эд зүйл ийм хоёр замаар дамжиж, борлогддог гэсэн үг.
-Хулгайн гэмт хэргийн гол шалтгаан нь юу юм бол?
-Хамгийн гол нь монгол хүний суурь хүмүүжил нөлөөлж байна. Тухайн хүний эд зүйлийг түр хэрэглэх гэж байгаа бол зөвшөөрөл авч, хэрэглэчихээд “баярлалаа” хэмээгээд буцааж өгч сурах хэрэгтэй. Хувь хүн бүр ийм энгийн зүйлсээс эхэлж хэвшвэл зөв хандлага тогтоно. Манай улс гэмт хэргийн гаралтаар 150 орноос 142 дугаарт бичигдсэн байна лээ. Гэмт хэргийн гаралт хамгийн багатай орон бол Япон. Учир нь япончууд хувь хүний ухамсар, соёл гэдгийг асар өндөрт буюу нэгдүгээрт авч үздэг. Хувь хүний соёл, төлөвшил сайн болоод ирвэл гэмт хэргийн гаралт буурна. Манай улсыг хамгийн муухай харагдуулдаг зүйл бол хулгайн гэмт хэрэг. Зүүн Азийн орнуудад хулгайн гэмт хэрэг бага гардаг нь хувь хүний ухамсартай холбоотой байдаг.
-Энэ төрлийн гэмт хэргийг бууруулахын тулд төр засгаас юунд анхаарах хэрэгтэй вэ?
-Хулгайлах гэмт хэргийг бууруулахад төрийн бодлого үгүйлэгдэж байгаа. Хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг боловсруулж, “батлаад өгнө үү” гэсэн саналыг сүүлийн нэг хоёр жилийн хугацаанд тавьж байна. Цагдаагийн байгууллага хөтөлбөрийг боловсруулсан, төслөө гаргасан. Холбогдох яам руу хүргүүлсэн боловч хариу ирээгүй. Ер нь хулгайн гэмт хэргийн гаралтад анхаарах хэрэгтэй. Бүх байгуулллагын оролцоо чухал. Иргэд ломбард, ченж хоёртой холбогдвол мөнгө угаах гэмт хэрэгт холбогдож болзошгүй. Тиймээс иргэд анхаарал сэрэмжтэй байх хэрэгтэй. Хулгайлах гэмт хэргийг ихэнхдээ 15-35 насныхан үйлддэг. Эдгээрийн 80 хувь нь эрэгтэйчүүд. Хулгайлах гэмт хэрэг гарахад монголчуудын залхуу зан нөлөөлдөг. Барилгын туслах ажилтан өдөрт 50, 60 мянган төгрөгийн цалинтай ажиллуулъя гэхэд хүн олдохгүй болсон гэсэн. Тэгсэн хэрнээ залуус айлын хаалга хулгайгаар онгойлгож, мөнгөн аяга болон үнэт эд зүйлийг нь тоох ч үгүй хулгайлаад гараад ирдэг. Нэг ёсондоо залхуу, хойрго, гэр бүлийн хүмүүжилгүй залуус айлын хаалга өшиглөдөг.
-Ченжүүдийн хууль бус ажиллагааг зогсоохын тулд цагдаагийн байгууллага ажилласан. Үр дүн гарсан уу?
-Ченжүүдийн хууль бус ажиллагааг зогсоохын тулд цагдаагийн байгууллагаас ажилласан. Цагдаа нар “Монител”, “Тэди” хоёрын үүдэнд буй хүмүүсийг хөөж, шаардлага тавьсан. Тэднийг нэг өдөр явуулахад, маргааш нь буцаад хүрээд ирдэг. Байнга зогсож байхгүй бол нэмэргүй юм билээ. Тиймээс “Монител”, “Тэди”-гийн удирдлагуудад “Та бүхэн өөрсдөө хамгаалалтын албаараа шаардлага хүргүүлж, хууль бус ажиллагаа явуулж буй ченж нарыг явуулна уу” гэсэн юм. Тэгсэн ченжүүд хамгаалалтын албыг тоохгүй байна лээ. Үр дүн гараагүй. Сая бид дахин төлөвлөгөө шинэчилж, ломбардынхан, ченжүүдтэй өөр аргаар тэмцэхээр болсон. Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргад хүсэлт гаргасан. Тодруулбал, цагдаагийн хүчээр ченжүүдийг тарааж, орчныг тодорхой хугацаанд хүнгүй болгоё гэсэн. Тэр хугацаанд “Монител” , “Тэди”-гийнхэн өөрсдөө орчиндоо шаардлага тавьж, эрүүлжүүлэх хэрэгтэй байна. Хэрвээ тэд чадахгүй бол Нийслэлийн Засаг даргын захирамж гаргаж, “Монител”, “Тэди” хоёрыг нүүлгэх арга хэмжээ авах юм уу, эсвэл тодорхой хугацаагаар үйл ажиллагааг нь зогсоох хүртэл арга хэмжээ авах эрх бидэнд бий. Энэ нь эцсийн арга хэмжээ юм.
-Манай улсад хууль бус үйл ажиллагаа явуулдаг ломбард их байдаг гэсэн үү?
-Улсын хэмжээнд барьцаалдан зээлдүүлэх үйл ажиллагаа явуулахаар улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн 8200 хуулийн этгээд байгаагаас нийслэлд 6800, орон нутагт 1400 хуулийн этгээд бүртгэлтэй байна. Гэвч одоогийн байдлаар хэдэн байгууллага нь үйл ажиллагаагаа явуулдаг вэ гэсэн статистик тоо мэдээ гараагүй. Цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдснээр 580 ломбард үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Ломбард зөвшөөрөл авч, барьцаалдан зээлдүүлэх үйл ажиллагаа эрхлэн явуулахдаа НИТХ-ын тэргүүлэгчдийн 2014 оны долдугаар тогтоолоор баталсан Нийслэлийн худалдаа үйлчилгээний нийтлэг журмын дагуу гэрээ байгуулан үйл ажиллагаа явуулдаг. Манайд үйл ажиллагаа явуулж буй ломбардуудад ямар нэг цагийн хуваарийг цаанаас нь тогтоож өгөөгүй байдаг. Тэд Монгол Улсын стандарт MNS:5274 2017 хэмээн заасны дагуу өдөр тутам үйл ажиллагаагаа явуулах ёстой. Энэхүү стандарт энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжсэн. Гэвч ломбард ажиллуулдаг хүмүүс мэдлэггүй, зарим нь стандарт, дүрэм журмыг мэддэг мөртлөө хэрэгжүүлэх сонирхолгүй байдаг юм билээ.
-Цагдаагийн байгууллагаас ломбардын үйл ажиллагаанд хяналт, шалгалт тавьж байгаа юу?
-Ломбардууд хууль бус үйл ажиллагаа явуулж, мөнгө угааж буй нь ил харагддаг. Хулгайн эд зүйл ломбарданд тавьж, хулгайч нь буцааж авахгүйгээр, өөр хүний гар дээр очдог байдал дэлгэрээд удчихаж. Тухайлбал, дээрэмдэж авсан компьютер, гутал, хувцас бусад төрлийн гэмт хэргийн замаар олсон ээмэг, бөгж, хүнээс булааж авсан гар утас зэргийн 90 орчим хувь нь ломбардаар дамжиж, мэдэгдэхгүй дараагийн хүнд зарагддаг юм билээ. Энэ тогтолцоо сүүлийн 26 жилийн турш хэвшмэл болчихсон байна. Үүнийг одоо эвдэхэд хэцүү. Гэхдээ эерэг арга замыг олохын тулд эхний ээлжинд эрх зүйн хувьд стандартыг нь өөрчилж өгсөн. Одоо цагдаагийн байгууллагаас стандартаа хэрэгжүүлж байна уу, үгүй юу гэдэгт хяналт тавих ажил явагдаж байна. Ер нь стандартын хэрэгжилтэд Стандарт, хэмжил зүйн газар, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, Татварын байгууллага болон бусад газрууд өөр өөрсдийн чиглэлээр хяналт тавьж байх үүрэгтэй.
-Ломбарданд хулгайн эд зүйл тавьсан байна гэдгийг хэрхэн мэддэг юм бэ?
-Хулгайн эд зүйлийг барьцаалдан зээлдүүлэх журмаар олгосон байна гэдгийг цагдаагийн байгууллага тогтоодог. Хулгайч нар баригдаж, цагдаад мэдүүлэг өгөхдөө “Тэр ломбарданд тийм эд зүйл тавьсан” гээд хэрэг тодорхой болдог юм. Тухайлбал, баригдсан иргэд “Би хорооллын нэг ломбарданд хулгайн замаар олсон эд зүйлээ байнга аваачиж, барьцаалж, мөнгө авдаг” гэх зэргээр мэдүүлдэг. Мэдээллийн мөрөөр ломбарданд очоод асуудлыг хуулийн дагуу шийдэх гэхээр асуудал тулгардаг. Хуулийн дагуу хариуцлага оногдуулах шаардлагатай байдаг.
-Ломбардын мэргэжилтэн хулгайн эд зүйлийг авч, барьцаалан зээл олгосон бол хуулиар ямар хариуцлага хүлээлгэх вэ?
-Мөнгө угаах гэмт хэрэгт тооцогдоно. Мөнгө угаах гэмт хэрэг гэдэг нь хулгайн гэмт хэргийн замаар эд зүйл олдсон гэдгийг мэдсээр байж, тухайн хүн өөрөө авсан, ашигласан, зарсан тохиолдолд Эрүүгийн хуулийн дагуу хариуцлага оногдуулна. Эрүүгийн хуулийн 18.6 дугаар зүйлд “Мөнгө угаах” гэж бий. Үүний нэгдүгээр хэсэгт “Гэмт хэргийн улмаас олсон хөрөнгө, мөнгө орлого гэдгийг мэдсээр байж, түүнийг авсан, эзэмшсэн, ашигласан, түүний хууль бус эх үүсвэрийг нь нуун далдлах, гэмт хэрэг үйлдэхэд оролцсон аливаа этгээдэд хуулийн хариуцлагаас зайлсхийхэд туслах зорилгоор өөрчилсөн, шилжүүлсэн, түүний бодит шинж чанар, эх үүсвэр, байршил, захиран зарцуулах арга, эззэмшигч, эд хөрөнгийн эрхийн нуун далдалсан бол зургаан сараас нэг жил хүртэлх хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсвэл зургаан сараас нэг жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ” гэсэн байдаг. Энэ гэмт хэргийг тогтвортой, бүлэглэж, албан тушаалтан албаны чиг үүргээ ашиглаж үйлдсэн бол нэг жилээс таван жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэж заасан.