УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөртэй ярилцлаа.
-Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орууллаа. АМНАТ буюу ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр зогссоноор улсын төсөвт хүндрэл учирч магадгүй гэх асуудлыг УИХ-д тавьж байсан. Ямартай ч хуулийг баталж, нэг тийш нь болголоо. Хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орсноор Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг давхардуулан ноогдуулан хуваах зарчим хангагдаж байна гэж үзэж байгаа шүү дээ…
-АМНАТ гэдэг их олон нэршилтэй. Эзэн хаантай улсуудад хааны татвар гэгддэг. Дэлхийн ихэнх орнууд ард түмний татвар гэдэг. Тиймээс АМНАТ-аас 1.3 их наяд төгрөгийг 2020 онд төсөвт төврөлүүлэхээр төлөвлөсөн байгаа. Монгол Улсын экспортын бараг 90 хувь нь түүхий эдээс хамаарч байна шүү дээ. Тэр хэмжээний түүхий эдийг гаргаад Монгол Улсад ямар татвар орж ирж байна вэ. Төлж байгаа татварын зөвхөн 24.8 хувийг Ашигт малтмалаас орж ирж байгаа шүү дээ. Нэгэнт ард түмний баялаг учраас ядаж тогтоогдсон байгаа АМНАТ-ын татвараа төлчих ёстой шүү дээ. Тиймээс уул уурхайгаас авах татвараа бид улам боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Авж байгаагаасаа илүүг авах ёстой. Ашиглаж байгаа юм чинь төлөх ёстой. Эдийн засаг маань тогтворжоод олон тулгууртай болсон үед ашигт малтмалаас авах татвараа үе шаттайгаар бууруулж болно шүү дээ. Ардчилал зах зээлийн нийгэмд шилжсэн 30 жилд улс эх орныхоо үнэт зүйл болсон орд газрыг эзэмшсэн цөөн хэдэн хүн баяжаад, ард түмэн олон арваараа ядуурдаг. Ийм учраас цаашдаа бид ашигт малтмалын ордыг ашиглах менежментийг зөв болгох ёстой. Хоёрдугаарт, байгалийн баялгийг түүхийгээр нь бус аль болох дотооддоо нэмүү өртөг шингээж байж экспортлох хэрэгтэй. Ийм бодлогыг баримтлах нь төрийн үүрэг. Угаах, боловсруулах үйлдвэрүүдийг барих ёстой.
-АМНАТ-д ямар өөрчлөлтүүд орсон бэ. Олборлогчоос гадна, худалдагч, тээвэрлэгч, экспортлогчоос авж байсан. Үүнийг больсон гэж үзэж болох уу?
-Тийм зүйл анхнаасаа байхгүй байсан. Тээвэрлэгч, экспортлогчоос өмнө нь ч авж байгаагүй, одоо ч авахгүй. Иргэний гаргасан гомдол нь буруу байсан юм билээ. АМНАТ төлдөг аж ахуйн нэгжүүд хэзээ ч давхардуулж төлж байгаагүй. Цэцээс давхцуулж авсан гэдэг шийдвэр гарсан. “Страто” гээд Үндсэн хуулийн Цэцэд гомдол гаргасан компанийн жишээн дээр тайлбарлая. Тавантолгойгоос 2.5 хувийн АМНАТ шингэсэн үнээр тэр компани ашигт малтмал авч байгаа шүү дээ. Гаргах даа 6.5 хувиар үнийн дүнгээс төлнө. 6.5 хувиас анхны 2.5 хувийг хасчихаар дөрвөн хувийн татвар төлж байгаа. Энэ татвар бол шууд л ард түмэн болоод Монгол Улсын төсөвт орж байгаа мөнгө. Үүнийг нь илүү тодотгоод ачуулсан, экспортод гаргасан гээд тухайн компанийн ямар төрлөөр үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас шалтгаалж, тэрнээс нь авна. 47.7 дээр нь давхардуулж авахгүй ээ, суутгаж тооцно гээд маш тодорхой заачихсан. Тодруулбал, 47.1, 47.1.2, 47.1.3 гэсэн заалтууд байгаа. Урьд нь эдгээрийг үргэлжлүүлээд бичсэн таслалтай байсан бол одоо дээрээс нь доошоо үргэлжлүүлээд биччихсэн заалт орж ирж, баталлаа. УИХ-аас хэзээ ч давхцахааргүй тогтоол гаргалаа.
-Цэцийн шийдвэрээс болж 100 тэрбум төгрөг алдлаа гэх зүйл яригдаж байна…
-2020 онд Монгол Улсын нийт төсвийн орлого 12.9 их наяд шүү дээ. Үүний 1.3 их наяд төгрөг нь АМНАТ байгаа. Үүнийг 365 хоногт хуваагаад бодохоор өдөрт 4,9 тэрбум төгрөг болж байгаа юм. Энэ бол аж ахуйн нэгжүүдийг хохироогоод, татвараар нь дээрэлхээд байгаа зүйл огт биш. Сарын хугацаанд ямар нэг компани АМНАТ-ийн татвараа төлөөгүйгээс төсөв алдчихсан зүйл байхгүй байна. Тоо хэмжээнд өөрчлөлт ороогүй учраас төлөх ёстой АМНАТ-өө аж ахуйн нэгж төлөөд явах ёстой. АМНАТ-ийн тасарсан орлогыг нөхөж татвар нь авагдаад явна. Нэг үгээр бол, ямар нэг өөрчлөлт байхгүй.
-Оюу толгойтой холбоотой тогтоолын төслийг УИХ баталлаа. Энэ дээр дэлгэрэнгүй мэдээллийг өгөхгүй юү?
-Ямар нэгэн бизнест улстөрчид орохоороо л будилаан гаргачихдаг. Уг нь энэ чиглэлээр дэлхийд мэргэшсэн олон компани байдаг. Монголд ч тийм компаниуд бий. Эдгээр компаниуд ийм томоохон хэлцлийг хийдэг. Тэдний хийсэн хэлцлийг Засгийн газар зөвшөөрч байвал гарын үсэг зурж баталгаажуулдаг практик дэлхийд бий. Анхны гэрээ хийхдээ тийм компаниудаас туслалцаа аваагүй. 2009 онд байгуулсан хоёр гэрээ техник эдийн засгийн үндэслэл нь гараагүй байхад хийгдчихсэн. 2010 онд техник эдийн засгийн үндэслэл нь хийгдсэн шүү дээ. Тэрнээс хойш хоёр зээлийн гэрээ, долоон Оюу толгойтой холбоотой гэрээ байгуулагдсан. Нийт есөн гэрээ. 2009 оны гэрээ гэхэд л УИХ-аас өгсөн удирдамжуудыг Засгийн газар биелүүлээгүй хийгдсэн. Монгол Улсын хууль тогтоомжийг зөрчсөн асуудал Оюу толгойн гэрээнүүдэд байсан. 2015 онд тухайн үеийн Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг Дубайд очиж хийсэн нэмэлт санхүүжилтийн төлөвлөгөө бас л хууль зөрчсөн үйл явдал болсон. Тухайн үед хийхдээ энэ төлөвлөгөө анхны гэрээний салшгүй хэсэг байна гээд заагдчихсан шүү дээ.
-Монгол Улсын Захиргааны хэргийн шүүхээс нэмэлт санхүүжилтийн төлөвлөгөөг хүчингүй болгочихсон шүү дээ…
-Олон улсын гэрээ гээд арбитрийн шүүх дээр очоод хүндрэл үүсч болзошгүй байгаа. Тиймээс бид Оюу толгой компанитай энэ асуудлыг ярьж, сайжруулах хэрэгтэй.