Зам, тээврийн хөгжлийн яамны Төмөр зам, далайн тээврийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Артуртай ярилцлаа.
-Монгол Улсад төмөр замын тээврийн салбар үүссэний 80 жилийн ой энэ жил тохиож байна. Иймд тус салбарын өнөөгийн байдлын талаар яриагаа эхлэх үү?
-Өдгөө 80 дахь жилээ угтаж буй манай төмөр замын салбар нь 1900 гаруй км зам, шугамтай, 16000 ажилтантай, жилдээ гурван сая зорчигч, 23 сая тонн ачаа тээвэрлэдэг, “Улаанбаатар төмөр зам” хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг гэх Монгол Улсын хамгийн том аж ахуйн нэгжийг эгнээндээ нэгтгэсэн, өмчийн олон төрөл хэлбэр бүхий төмөр замын байгууллагуудаас бүрддэг.
-Энэхүү томоохон тээврийн салбарын тэгш ойг тохиолдуулан ямар арга хэмжээ зохион байгуулж байна вэ?
-Төмөр замын салбарын хамт олон бид жил бүрийн наймдугаар сарын эхний долоо хоногт Төмөр замчдын мэргэжлийн баяраа уламжлал болгон зохион байгуулдаг. Энэ жил тэгш ой тохиож байгаатай холбогдуулан илүү өргөн хүрээтэй тэмдэглэн өнгөрүүлж байна. Ойн хүрээнд баярын хурлыг зохион байгуулж, салбарын шилдэгүүдээ тодорхойлон, үе үеийн төмөр замчдаа шагнаж, урамшууллаа. Мөн нэрэмжит галт тэрэг аялуулах, төмөр замын түүхийн музей, гэрэл зургийн үзэсгэлэн олон нийтэд сонордуулах, мод тарих зэрэг олон арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулж байна. аливаа түүхэн ойн тэмдэглэлт баяр байхаас гадна өнгөрсөн болон өнөөгийн байдлаа дүгнэж, ирээдүйн зорилго, зорилтоо тодорхойлох чухал мөч байдаг. Энэ хүрээнд салбарын ажилтнуудын үндэсний зөвлөгөөнийг УИХ-ын гишүүдийн төлөөлөлтэй хамтран өнгөрсөн тавдугаар сард зохион байгуулж, нийт төмөр замчдын дуу хоолойг нэгтгэн, цаашдын алхмуудаа тодорхойлсон. Үлдэж байгаа хугацаанд салбарын эрдэм шинжилгээний бага хурлыг Орос, Хятадын Төмөр замын тээврийн чиглэлээрх их сургуулиудтай хамтран зохион байгуулах, ойн баярт зориулсан баримтат кино хийх, үүнээс гадна төлөвлөсөн бүтээн байгуулалтын ажлуудаа амжилттай хэрэгжүүлэхийг зорин ажиллаж байна.
-Мэдээж 80 жилийн түүхийг энд ярина гэвэл их зүйлийг хэлж болох байх. Иймд сүүлийн арван жилийн хугацаанд төмөр замын тээврийн салбарт гарсан өөрчлөлтийг онцлон дурдахгүй юу?
-Төмөр замын тээврийн салбар үүссэн цагаас эхлэн нийгэм, эдийн засгийн шаардлагаар хөгжсөөр өнөөдрийг хүртэл тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаа тасралтгүй явуулж ирсэн. Сүүлийн 10 жилд ачаа тээвэрлэлт 55 хувиар, ачаа эргэлт 65 хувиар нэмэгдсэн байна. Арван жилийн өмнө цор ганц тээвэрлэгч суурь бүтэц эзэмшигчтэй байсан тус салбар 2007 онд Төмөр замын тээврийн тухай хуулийг баталж, өмчийн олон төрөл хэлбэрийн ААНБ салбарт үйл ажиллагаа явуулах эрх зүйн орчин бүрдсэн. Ингэснээр өнөөдрийн байдлаар гурван тээвэрлэгч, хоёр суурь бүтэц эзэмшигч, төмөр замын салбарт үйлдвэрлэлт, угсралт, засварлалтын үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөлтэй 57 компани, тээвэрлэлтийн аюулгүй байдалтай холбоотой об]ект, үйл ажиллагаа эрхлэх 1080 гэрчилгээтэй байгууллага бүртгэлтэй байна. Төмөр замчид сүүлийн арван жилийн хугацаанд төмөр замын нэвтрүүлэх чадварыг дээшлүүлэх хүрээнд “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийн дүрмийн санг нэмэгдүүлэн, ачаа болон зорчигчийн вагонуудаа нэмэгдүүлж, өртөө, зөрлөгийн замуудаа өргөтгөх, Толгойт-Улаанбаатар хооронд хоёр дахь зам барьж, алсын удирдлагатай зөрлөгүүдийг нэмэгдүүлэх ажлыг гүйцэтгэсэн. Мөн гол замын дагуу дохиолол, төвлөрүүлэлт, хориглолын байгууламжийг шинэчилж тээх нэвтрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлэх ажил дуусах шатандаа явж байна. Монгол инженерүүд анх удаа дотоодын нөөц боломжоо ашиглаж Орост үйлдвэрлэгдсэн илчит тэргэнд Америкийн “GE” компанид үйлдвэрлэгдсэн хүчний төхөөрөмжийг суурилуулж, Монгол орны нөхцөлд бүрэн зохицсон “Хоёр загал” нэртэй шинэ төрлийн 10 зүтгүүрийг угсарсан. Мөн таван хагас вагон, хоёр тавцант вагон угсарч нүүрс тээвэрлэлтэд ашиглаж байна. Түүнчлэн суурь бүтцийн шинэчлэлийн хүрээнд 448 км замын их засварын ажлыг гүйцэтгэж, үүнээс анх удаа 54.3 км-т уулзваргүй зам тавьсан. Дөрвөн зөрлөгийн зам сум, дохиолол хориглолын байгууламжийг алсын удирдлагад шилжүүлсэн. Төмөр замын чухал эд анги болох бетон дэрний хэрэгцээг дотоодоос хангах хэмжээний үйлдвэрлэлийг эхлүүлээд байна. Одоо байгаа төмөр замын сүлжээг өргөтгөх чиглэлээр Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын барилгын ажлыг эхлүүлсэн. Мөн Нарийнсухайт-Шивээхүрэн чиглэлийн төмөр замын зураг төсөл, ТЭЗҮ-г, Таван толгой-Зүүнбаян, Сайншанд-Хөөт, Хөөт-Бичигт, Хөөт-Чойбалсан чиглэлийн төмөр замын урьдчилсан ТЭЗҮ болон техникийн зураг төслүүдийг боловсруулж дуусгаад байна. Сэлэнгэ аймгийн Төмөртэйн орд газар хүртэлх 23.4 км төмөр замыг дотоодын инженер техникийн ажилчид барьж, 2016 онд ашиглалтад оруулсан. Мөн Эрдэнэт-Овоот чиглэлийн тө-мөр замыг концессын барих-ашиглах-шилжүүлэх нөхцөл-тэйгөөр Засгийн газартай гэрээ байгуулан “Нортерн рейлвейс” ХХК 2019 онд барилгын ажлыг эхлүүлэхээр ажиллаж байгаа зэрэг томоохон бүтээн байгуулалтын ажил ид өрнөж явна.
-Далайд гарцгүй орны хувьд Монголын бараа, бүтээгдэхүүнийг гуравдагч зах зээлд нийлүүлэх, худалдааг хөнгөвчлөх чиглэлээр танай салбарт багагүй ахиц гарсан гэсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-Товчхондоо Хятадын талтай “Төмөр замын дамжин өнгөрөх тээврийн хамтын ажиллагааны тухай”, “Монгол Улс Хятад улсын нутаг дэвсгэрээр далайд гарах болон буцах, дамжин өнгөрөх тээвэр хийх тухай” Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрүүд болон “Төмөр замын тээврийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх тухай” Засгийн газар хоорондын харилцан ойлголцлын санамж бичгийг байгуулсан. Ингэснээр төмөр замын Гашуунсухайт-Ганцмод, Шивээхүрэн-Сэхэ, Бичигт-Зүүнхатавч, Сүмбэр-Рашаан төмөр замын боомтуудаар манай улсаас экспортолж буй бараа бүтээгдэхүүний гуравны нэгтэй тэнцэхүйц ачааг Хятадын нутгаар дамжуулан гуравдагч орон руу 40 хувийн хөнгөлөлттэй тарифаар тээвэрлэх боломж бүрдсэн. Мөн Монгол Улс нь Хойд болон Зүүн Хойд Хятадын гадаад худалдаанд нээлттэй далайн боомтуудыг ашиглан далайд гарах, Монгол Улс руу болон Монгол Улсаас дамжин өнгөрөх тээвэр хийх, боомтуудад гаалийн хяналтын бүс болон гаалийн баталгаат агуулах ашиглах, гаалийн бүрдүүлэлтэд хөнгөлөлт эдлэх эрхтэй болж байгаа юм. Хойд хөрштэй “Улаанбаатар төмөр замын шинэчлэл, хөгжлийн стратегийн түншлэлийн тухай”, “Төмөр замаар дамжин өнгөрөх ачаа тээвэрлэх нөхцөлийн тухай” хэлэлцээрүүдийг байгуулсан. Ингэснээр Улаанбаатар төмөр замын сүлжээг эдийн засгийн үндэслэлтэйгээр үндсэн дөрвөн чиглэлээр өргөжүүлэх, хөгжүүлэх талаар хамтран ажиллах, дамжин өнгөрөх тээврийг нэмэгдүүлэх, ОХУ-ын нутгаар дамжин далайн боомт хүртэлх тээвэрлэлтэд урт хугацаанд тарифын хөнгөлөлт эдлэх боломжийг бүрдүүлсэн. Далайд гарцгүй Монгол Улс нь газар зүйн давуу байдлаа ашиглан хоёр хөршөө холбоод зогсохгүй Ази-Европыг холбох хамгийн дөт зам байх боломжтойн хувьд Орос, Хятадын өсөн нэмэгдэж буй худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг холбох төмөр зам, авто зам, газрын тос болон хийн хоолой зэрэг манай улсын нутаг дэвсгэрийг дамнасан бусад дэд бүтцийг үүсгэх “Хөгжлийн зам” санаачилгыг дэвшүүлэн ажиллаж байгаа. Уг санаачилгыг ОХУ-ын санаачилсан Евразийн эдийн засгийн холбоо, БНХАУ-ын “Бүс ба зам” санаачилгатай уялдуулж 2016 оны зургадугаар сарын 23-нд Ташкент хотноо гурван улсын Төрийн тэргүүн нарын гурван талт уулзалтын үеэр “Монгол-Орос-Хятадын эдийн засгийн коридор байгуулах хөтөлбөр”-ийг баталсныг санаж байгаа байх. Уг хөтөлбөрийн хүрээнд талууд хамтран хэрэгжүүлэхээр 10-аад салбарын 32 төслийг сонгож авснаас найман төсөл нь дамжин өнгөрөх төмөр замын коридоруудыг бүтээн байгуулах, шинэчлэн сайжруулах төслүүд байгаа юм.
-Нэн тэргүүнд хэрэгжүүлэх ямар төслүүд байна вэ?
-Дээрх хөтөлбөрийн хүрээнд нэн тэргүүнд хэрэгжүүлэх төслүүдийн жагсаалтыг урьдчилсан байдлаар тохиролцоод байгаа. Ойрын хугацаанд гарын үсэг зурахаар ажиллаж байна. Нэн тэргүүнд хэрэгжүүлэх төслүүдийн жагсаалтад Улаан-Үд-Наушки-Сүхбаатар-Улаанбаатар-Замын-Үүд-Эрээн-Жинин-Бээжин-Тяньжин чиглэлийн төмөр замыг хөгжүүлэх, шинэчлэн сайжруулах төсөл тусгагдаад байгаа. Төмөр замын төв коридорыг иж бүрэн шинэчлэн хөгжүүлэх эдийн засгийн гол үндэслэл нь дамжин өнгөрөх тээвэр. Тиймээс Монгол-Оросын хувь нийлүүлсэн “Улаанбаатар төмөр зам” нийгэмлэгийн Сүхбаатар- Замын-Үүд чиглэлийн 1110 км замыг дамжин өнгөрөх тээвэрлэлтэд идэвхтэй ашиглахыг зорьж байна. ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.В Путин “Улаанбаатар төмөр зам”-ын ачаа эргэлтийн хэмжээг 100 хүртэл сая тоннд хүргэх боломжтой хэмээн дурдсан байдаг нь дамжин өнгөрөх тээврийг нэмэгдүүлэх асар их нөөц боломж байгааг харуулж байна. Мөн БНХАУ-ын Хөгжил шинэчлэлийн хорооноос баталсан “Хятад-Европ чингэлгийн галт тэргийг 2016-2020 онд хөгжүүлэх төлөвлөгөө”-нд 2020 он гэхэд Хятадаас Европын чиглэлд жилд 5000 чингэлгийн буухиа галт тэрэг аялуулахаар төлөвлөсөн. Ингэж аялуулахдаа Монгол Улсын нутгаар дамжин өнгөрөх коридорыг Хятад-Европ чингэлгийн буухиа галт тэрэгний төв коридороор тодорхойлсон юм. Энэ хүрээнд манай яам, “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийн зүгээс дамжин өнгөрөх тээврийг хөгжүүлэхэд онцгой анхаарал хандуулж тарифын хөнгөлөлт олгох, хил нэвтрэлтийг хөнгөвчлөх, тээвэрлэлтийн хугацааг бууруулах зэрэг олон арга хэмжээ авч хэрэгжүүлсэн. Ингэснээр энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар 580 чингэлгийн буухиа галт тэрэг Хятадаас Европ болон Европоос Хятадын чиглэлд дамжин өнгөрсөн нь жил бүр хэд дахин өсч бусад олон улсын дамжин өнгөрөх коридоруудтай харьцуулахад хамгийн өндөр өсөлттэй коридор болсон.
-Төмөр замын тээврэлтийн салбарын бодлогын шинэчлэлийн тухайд та юу хэлэх вэ?
-Салбарын менежмэнтийг боловсронгуй болгох зорилтын хүрээнд “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийн үйл ажиллагаанд ISO 9001 чанарын удирдлагын систем, менежментийн аргуудыг үе шаттайгаар нэвтрүүлж ажиллаж байгаа. Мөн төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд оролцогчдын тоо ихэссэнтэй холбогдуулан төмөр замын байгууллагуудын галт тэрэгний хөдөлгөөнийг уялдуулан зохицуулах төрийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэх зорилгоор “Галт тэрэгний хөдөлгөөн зохицуулалтын нэгдсэн төв” улсын төсөвт үйлдвэрийн газар байгуулагдсан. Төмөр замын салбарт 10 жилийн өмнө 11 стандарт мөрдөгдөж байсан бол Европын стандартуудыг нутагшуулах ажлыг үе шаттайгаар зохион байгуулж өнөөдрийн байдлаар 144 стандарт болж техникийн зохицуулалтын тогтолцоо сайжирч байна. Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлогыг Их хурлаас анх удаа 2010 онд тодорхойлж, төмөр замын сүлжээ, суурь бүтцийг өргөжүүлэх, гуравдагч зах зээлд хүрэх худалдаа, тээврийг хөнгөвчилсөн шинэ замналыг бий болгон далайн боомтуудад гарцтай болох, төмөр замын нэвтрүүлэх чадварыг дээшлүүлэх, салбарын менежмэнтийг боловсронгуй болгох зэрэг томоохон зорилтуудаа тодорхойлсон. Төмөр замын бодлогод шинээр Эрдэнэт-Овоот-Арцсуурь, Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн төмөр замын төслийг энэ оны УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцүүлж, нэмэлтээр батлуулсан. Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээл, улсын төсвийн санхүүжилтээр 2012 онд Дорноговь аймгийн Замын-Үүд суманд Бүс нутгийн логистикийн төвийн төслийг хэрэгжүүлж эхэлсэн. Уг төсөл ирэх арваннэгдүгээр сард ашиглалтад орох гэж байна. Ингэснээр Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин өнгөрөх ачаа тээвэрлэлтийг нэмэгдүүлэх, үр ашгийг дээшлүүлэх, улсын хилийн боомтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, холимог тээврийн системийг хөгжүүлэхэд томоохон үүрэг гүйцэтгэх юм.