Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Үндэслэлгүй хөрөнгөжих гэмт хэргийн талаар хуульч, өмгөөлөгч Г.Оюунцэцэгтэй ярилцлаа.

-Үндэслэлгүй хөрөнгөжих гэмт хэргийг хуульд хэрхэн авч үзэж байна вэ?

-Манай улсын хувьд энэ гэмт хэргийг 2015 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 22.10 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсэгт “Нийтийн албан тушаалтан өөрийн хөрөнгө, орлого их хэмжээгээр нэмэгдсэн нь хууль ёсны болохыг үндэслэлтэй тайлбарлаж чадаагүй бол…” гэж үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжих гэмт хэргийн шинжийг тодорхойлсноос үзэхэд уг гэмт хэргийн субьект нь зөвхөн нийтийн албан тушаалтан юм.

Нийтийн албан тушаалтан гэдэгт Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн гуравдугаар зүйлийн 3.1.4, 4 дүгээр зүйлийн 4.1, Авлигын эсрэг хуулийн дөрөвдүгээр зүйлийн 4.1.1-4.1.9-д тус тус заасан этгээдүүдийг хамааруулан үзнэ.

Үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн эд хөрөнгө нь гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийн эзэмшил, ашиглалд бус өмчлөлд байсан нь тогтоогдсон бөгөөд өмчлөгч нь нийтийн албан тушаалтан байх хуулийн шаардлага нь уг гэмт хэргийн субьектийг тодорхойлохоос гадна зөвхөн түүний үйлдэлд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх нь Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.2 дугаар зүйлийн нэгдэх хэсэгт заасан хууль ёсны зарчмын нэг хэсэг болох “Гэмт хэрэг, түүнд хүлээлгэх эрүүгийн хариуцлагыг энэ хуулиар тодорхойлно”, 1.3 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан шударга ёсны зарчмын нэг хэсэг болох “Гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд өөрт нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ.

Эрүүгийн хариуцлагыг бусад хүнд халдаан хэрэглэж болохгүй” гэсэн ойлголт, агуулгад нийцэх ёстой байдаг.

Харин нийтийн албан тушаалтан өөрийн гэмт үйлдэлдээ төрөл садан, найз нөхөд болон бусад хүнийг ашигласан тохиолдол нь түүний гэмт хэрэг үйлдэх, түүнийгээ нуун далдлах арга тул нийтийн албан тушаалтны гэмт үйлдлийн хариуцлагыг бусад хүмүүст халдаан хэрэглэж болохгүй юм.

-Орлогоосоо давсан хөрөнгөтэй, зарлагатай төрийн албан хаагчид, дарга нарын тухай баримт мэдээллүүд гардаг. Яагаад тэд хариуцлага хүлээхгүй байна вэ?

-Нийгэмд энэ талаар ихээхэн яригддаг боловч энэ мөн л хууль эрх зүйн орчноосоо шалтгаалж байгаа юм. Учир нь манай улс зах зээлийн чөлөөт эдийн засагтай улс. Энэ утгаараа иргэн хүн хэдий хэмжээний орлого олж байгааг төрөөс зохицуулах болон хөрөнгө орлого олох нөхцөлийг хязгаарлах боломжгүй. Ярьж байгаа сэдвийн хүрээнд бол эрүүгийн хуульд энэ гэмт хэрэгт шалгагдах субьектийг тодорхой зааж өгсөн байна.

Нийтийн албан тушаалтны хууль бус орлогын цаана буй үйлдэл, эс үйлдэхүйг нотолж чадахгүй боловч хууль бус орлого олох гэмт явдлыг таслан зогсоох эрүүгийн эрх зүйн энэхүү хэм хэмжээ нь Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцид тусгагдсан бөгөөд манай улс 2005 онд уг гэрээнд нэгдэж, олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлж “нийтийн албан тушаалтан өөрийн хөрөнгө, орлого их хэмжээгээр нэмэгдсэн нь хууль ёсны болохыг үндэслэлтэй тайлбарлаж чадаагүй” тохиолдлыг гэмт хэрэгт тооцож 2012 онд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 270 дүгээр зүйлд анх хуульчлан тодорхойлж, 2015 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 22.10 дугаар зүйлээр үргэлжлүүлэн эрүүжүүлсэн.

Үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжих гэмт хэргийн тухайд албан тушаалтны албаны эрх мэдлээ урвуулсан үйлдэл, эс үйлдэхүйг шалгаж тогтоох боломжгүй нөхцөл байдал үүссэн боловч түүний хөрөнгө хууль ёсных нь орлогоос давсан бол энэ талаараа үндэслэл бүхий тайлбараа нийтийн албан тушаалтан өөрөө гаргах үүрэгтэй.

-Шалгаад хариуцлага хүлээлгэсэн тохиолдол ховор юм биш үү. Энэ асуудал хуулиндаа байна уу?

-Энэ гэмт хэргийг шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэгдсэн байдал цөөхөн байгаа. Энэ талд дээр нарийн дүгнэлт хэлэх боломжгүй юм. Жишээ нь, өмгөөлөгч бидний хувьд ихэвчлэн яллагдаг, шүүгдэгч талын эрх ашгийг хамгаалж хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд ордог тул илүү хүний эрх, мөрдөн шалгах ажиллагааны хууль ёсны зарчим, шударга ёсны зарчим талаас нь тайлбарладаг юм.

Нэгэнт манай улс дээр ярьснаар олон улсын гэрээ конвенцид нэгдэн орсон. Энэ үүргээ биелүүлэх ёстой. Нийтийн албан тушаалтан өөрийн хөрөнгө орлого их хэмжээгээр нэмэгдсэн нь хууль ёсны болохыг үндэслэлтэй тайлбарлаж чадаагүй тохиолдлыг үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжих гэчихсэн. Манайх дотоодын хуульдаа ч бас энэ тухай хуульчилчихсан. Харин тухайн хүний хамаарал бүхий хүмүүс эд хөрөнгө, өмчлөх эрхтэй.

Энэ эрхэд нь хууль бусаар халдаж, нийтийн албан тушаалтны хувийн байдалд хамаатуулан ойлгож болохгүй гэж үзэж байна.

Энэ нь Олон улсын хүний эрхийн зарчмууд, шударга шүүхээр шүүлгэх, хууль шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй байх гэсэнд нийцэх нь чухал юм. Мөрдөн шалгах ажиллагаагаар нийтийн албан тушаалтныг үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн нөхцөл байдлыг хөдөлбөргүй тогтоох үүрэгтэй. Гол нь субьектээ зөв тогтоож, үйл баримтандаа эрх зүйн зөв дүгнэлт хийх нь чухал байх.

Шүүхээр шийдвэрлэгдэж байгаа цөөн тохиолдол нь мөрдөн байцаалтад буцах, цагаатгах тогтоол гарсан байгаагаас харахад тухайн хэргийг бүрэн эргэлзээгүйгээр нотолж тогтоож чадаагүй, тухайн гэмт хэргийн субьектийг зөв тодорхойлж чадахгүй байгаа юм болов уу гэж үзэхээр байна.

Тиймээс хуулийн талаас боловсронгуй болгох асуудлыг цагдаа, прокурорын байгууллага энэ тал дээр байр сууриа илэрхийлэх нь зөв болов уу.

-Улсын бүртгэлээр нэг иргэн хувьдаа 60 орчим орон сууц эзэмшиж байгаа мэдээлэл нийгэмд ихээхэн анхаарал татаж байсан. Тухайлбал, ийм тохиолдлын цаана үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн нөхцөл байдал байгаа эсэхийг шалгах боломж байдаг уу?

-Авлигын эсрэг хуулиараа нийтийн албан тушаалтан жил бүр өөрийн хөрөнгө орлогыг мэдүүлэх үүрэгтэй. Энэ үүргийнхээ дагуу мэдүүлсэн хөрөнгө орлогод Авлигатай тэмцэх газраас дотоод хяналт шалгалтыг явуулж байгаа. Энэ шалгалтаар дээрх гэмт хэрэг илэрдэг гэж хэлж болох юм.

Өөр байдлаар иргэний хөрөнгө орлогыг энэ зүйл заалтаар шалгах боломжгүй юм. Харин иргэн олох ёсгүй орлого олсон бол Иргэний хуульд заасан үндэслэлээр тогтоолгож болдог.

Нийгмийн сэтгэл зүйн асуудлаар судлаач Ц.Батсугартай ярилцлаа.

-Ковид үргэлжилсэн хүнд нөхцөл байдал дээр утааны асуудал хөндөгдөж, олон нийтийн бухимдал нэмэгдсээр байна. Энэ үеийн нийгмийн сэтгэл зүй ямар болоод байна вэ?

-Манай улсын хувьд нийгмийн бухимдлын түвшин харьцангуй өндөр байсаар ирсэн. Учир нь манайх улс төрийн болон нийгэм, эдийн засгийн шилжилт үргэлжилж байгаа улс шүү дээ. Түүнээс хамаарсан асуудлуудаас үүдсэн нийгмийн сэтгэл зүйн суурь онцлогууд байна. Нэгдүгээрт, мэдээллийн технологи, хотжилт, шилжилттэй уялдан нийгэмд үзэл санаа үнэт зүйлийн хувьд ялгарлууд бий болж эхэлсэн. Хоёрдугаарт, бидний ялгаатай санаа бодлууд хоорондоо зөрчилдөх асуудлууд байдаг. Ялангуяа пост социалист орнуудад ажиглагддаг нэг асуудал бол улс төрийн эрх нь бэхжээгүйгээс болоод төрийн хариуцлага сул байдаг. Төрийн байгууллагууд чиг үүргээ бүрэн дүүрэн хэрэгжүүлж чаддаггүйгээс хамаарсан асуудлүүд үүсдэг. Мөн эдийн засгийн шилжилтийн явцад тэгш бус байдалд ихэнх пост социалист орнуудад байна. Манайд ч ялгаагүй, эдийн засгийн шилжилтээс улбаатай нийгмийн ялгарлууд бий.

Энэ ялгаатай байдал, эдийн засгийн хүндрэл бэрхшээлүүд, дээрээс нь төр засгийн үйл ажиллагааны хариуцлагагүй байдал, үр дүн гэх мэт асуудлууд нийгмийн бухимдлыг төрүүлж байгаа үндсэн хүчин зүйлүүд юм. Өнгөрсөн 10, 15 жилийн судалгаануудад иргэдийн хамгийн сэтгэл дундуур байдаг асуудлуудын нэгдүгээрт өрхийн болон хувь хүний эдийн засгийн байдал байсан. Үүний дараа улс төрийн асуудал орж ирдэг. Олон нийтийн төрд итгэх итгэл муу, авлига, шударга ёс хангалтгүй байна гэсэн хандлага. Тухайлбал, 2016 онд иргэдийн 70 орчим хувь нь нийгмийн нөхцөл байдалд бухимдалтай байна гэдэг байр суурьтай байсан.

-Тэгвэл өнөөдрийн нөхцөл байдалд?

-Сүүлийн үед гарч байгаа цар тахалтай холбоотой эдийн засаг, олон улсын худалдааны тээвэр, ложистик, дэд бүтцийн хүндрэлээс хамаарсан хэрэглээний үнийн өсөлт, бараа бүтээгдэхүүний хомсдол үүсч байгаа. Энэ нь эргээд өрхийн амьжиргаанд нөлөөлж байдаг. Үүнээс гадна цар тахалтай холбоотой ажлын байрууд маш олноор хумигдаж байгаа. Энэ бол өрхийн тогтмол орлогод нөлөөлнө. Мэдээж эрүүл мэндийн асуудал байна. Ялангуяа өндөр настай, нялх хүүхэдтэй, эсвэл суурь өвчтэй хүмүүстэй гэр бүлд эрүүл мэндийн хүндрэлүүд нэмэгдээд сэтгэл санааны дарамтыг бий болгож байна. Үүнээс гадна улирлын шинж чанартай боловч сүүлийн 20 орчим жил тасралтгүй яригдаж ирсэн агаар, орчны бохирдлын асуудал бий. Үүн дээр түгжрэл нэмэгдэнэ. Ийм асуудлууд олон нийтийн бухимдал дарамтыг улам л нэмэгдүүлж байна гэсэн үг.

-Зургаан жилийн өмнөх судалгаа гэхэд нийгмийн сэтгэл зүй багагүй хугацаанд бухимдал өндөр байсан юм болох нь. Өнөөдөр хүндэрч үү, эсвэл өөр нөхцөл байдалтай байна уу?

-Зургаан жилийн өмнө тухайн үед улс төрийн тогтворгүй байдалтай байсан. Түүнтэй холбоотой нийгмийн бухимдал нэмэгдсэн байх талтай байж болно. Одоо бол улс төр харьцангуй тогтвортой байгаа. Ийм үед бухимдлыг дэвэргэж байгаа хүчин зүйл буурах боломжтой. Яг өнөөдрийн байдлаар бухимдлын түвшин нэмэгдсэн, буурсан талаарх тодорхой тооцоо судалгаа байхгүй. Гэхдээ цар тахлын энэ асуудлууд эдийн засгийн хүндрэлүүд болон утаатай холбогдож байгаа асуудлууд суурь хүчин зүйлүүдийг илүү өсгөх, нийгэмд байгаа суурь бухимдлын асуудлыг нэмэгдүүлэх эрсдэлтэй.

Ялангуяа ялгаварлал, эдийн засгийн ялгаатай байдал, баян хоосны ялгаа нийгэмд бухимдлыг нэмж байгаа. Нийгмийн хэт ялгарал тэгш бус байдлын илэрхийлэл болж байдаг. Нийгмийн ялгаврлал нэмэгдэх тусам зөрчил тэмцэл нэмэгдэх эрсдэлтэй гэсэн үг. Жишээ нь, үндэсний үзэлтэй хүмүүс байж болно, ардчилал хүний эрх, хүн төрөлхтний нийтлэг ололт амжилтын чиг баримжаатай хүмүүс байж болно. Магадгүй шашны зөрчил ч байж болно. Үүнд л хэтэрхий ялгаа зааг гараад ирэхээр л зөрчилд орох эрсдэл байна гэж үзээд байгаа юм.

-Тэгвэл утааны эсрэг олон жил тэмцсэн ч үр дүнгүй байгаа болохоор төр, олон нийтийн дундах зөрчил нэмэгдэж байна гэж ойлгогдох нь ээ?

-Утаа бол байнгын бухимдал дагуулж ирсэн асуудал. Утаатай байсаар байна, өчнөөн олон тэрбум төгрөг зараад шийдэгдсэнгүй гэдэг нь төр засаг ажлаа хийхгүй байна гэдэг сэтгэгдлийг төрүүлж байгаа. Энэ эргээд төрд итгэх итгэлд нөлөөлнө. Тийм учраас болж бүтэхгүй байгаа юм чинь төрийн буруу гэж бухимдлыг төр рүү чиглүүлэх, нэмэгдүүлэх шалтгаан болчихож байгаа юм. Дээр нь саяхан айлд явж ороод ороолт түлж байна гэж олон нийтэд зарлалаа шүү дээ. Түүний өмнөхөн иргэд хямд түлшийг илүү түлээд байна, зуухаа хянаж чадахгүй байна гэсэн албаны зүгээс хийж байгаа тайлбар иргэдийг буруутгасан хандлагатай байсан. Харин иргэд өөрсдөө бол төр ажлаа хийж чадахгүй байгаа учраас утаа буурахгүй байна. Өчнөөн хөрөнгө зарцууллаа, авлига шударга бус асуудал байна гэж бодоод байдаг. Төрийн зүгээс нийгмийн хэлцлийн орон зай үлдээхгүй, шууд мөргөлдсөн нөхцөл байдал үүсгэж байгаа нь бухимдлыг улам дэвэргэсэн.

-Сүүлийн үед Монголоос явмаар байна, гадаадад л гарч амьдаръя гэсэн хандлага нэмэгдэж байна. Эх орноосоо явах замыг сонгох хүртэлх нийгмийн сэтгэл зүй өөрчлөгдөж байна гэж үзэж болох уу?

-Үүн дээр хоёр зүйлийг тодотгож ярья. Нэгдүгээрт, сошиал медиа цахим орчин гэдэг харьцангуй параллель маягийн ертөнц болчихсон. Тэнд иргэд өөрийгөө илэрхийлэх, бухимдлаа гаргах, сонирхож байгаа зүйлээ үзэж хардаг, чөлөөт цагаа өнгөрөөх нэг том талбар болчихлоо. Гадагшаа явмаар байна, Монголд амьдрах арга алга гэж байгаа нь магадгүй бухимдлаа илэрхийлж байгаа нэг хэлбэр.

Хоёрдугаарт, иргэдийн ирээдүйд итгэх итгэл, ирээдүйн талаарх төсөөлөл буурч байна гэсэн үг. Өмнөх судалгаануудаас харахад монголчууд уг нь ирээдүйдээ илүү өөдрөг ханддаг. “Амны билгээс ашдын билэг” гэж ярьдаг шүү дээ. Тэр утгаараа ирээдүйд итгэх итгэл нь харьцангуй өөдрөг байдаг онцлогтой ард түмэн. Тодруулбал, хувь хүний түвшинд ирээдүй маш сайн байх байх аа гэсэн итгэл үнэмшил өндөр байдаг. Яг бодит хүрээлэн буй орчин буюу нийгэм, улс төр, эдийн засаг, байгаль орчны асуудал дээр сөрөг. Энэ нь хүрээлэн буй орчинд итгэх итгэл нь буурч байгаа гэсэн үг. Эдийн засаг, санхүү, улс төр, нийгмийн хувьд Монгол Улс хүнд байна. Тэгэхээр өөртөө гэхээс илүү амьдарч байгаа орчиндоо сэтгэл дундуур байдал нэмэгдэж байна. Түүнийгээ илэрхийлж, илүү сайн орчинд ажиллаж амьдрах сонирхолтой болж байна гэсэн үг. Хэрэв хоёр дахь байдал нь давамгайлж байгаа бол нийгмийн сэтгэл зүй нэлээд хүнд талдаа орж байна гэсэн үг.

Ер нь ямар газраас хүмүүс дүрвэдэг гэхээр байнгын тогтворгүй байдалтай, дайн тулаантай, эсвэл байнгын хавчлага, дарамттай газраас хүмүүс дүрвэдэг. Тэр бол хэрэгцээн дээр гэхээс илүү сэтгэл зүй дээр тулгуурласан шийдвэр байдаг.

-Бидний өдөр тутамд авч байгаа мэдээллүүд сөрөг, бараан талдаа дийлэнх байна. Шалтгаан нь юу байна. Үр дагаврын хувьд та хэлээч?

-Мэдээж нийгмийн давамгайлах харилцаа ямар байна, тэр нь тухайн хүний зан үйл, бие хүний хувьд нөлөөлж эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, байнга сөрөг харилцаанд ороод байвал эерэг байхад хэцүү. Байнга сөрөг мэдээлэлд автаад байх нь сөрөг санаа бодлыг бий болгоод байна. Ер нь болохгүй байна, асуудалтай байна гэсэн санаа бодлыг бататгана. Нөгөө талаасаа сөрөг мэдээлэл илүү хүчтэй тархаад байна гэдэг олон нийтийн сэтгэл санааны тогтворгүй байдлын илэрхийлэл.

Хэрэв бүх юм нь болж бүтээд байвал сөрөг мэдээлэлд ач холбогдол өгөхгүй шүү дээ. Гэтэл иргэд өөрсдөө бухимдалтай байх тусам сөрөг мэдээлэлд илүү их ач холбогдол өгдөг. Тэр нь эргээд өргөн хүрээнд цацагдаад байгаа юм. Сөрөг мэдээлэл илүү их түгээгдэж, хэлэлцүүлэгдэж, олон нийтэд хүрээд байна гэдэг тэр асуудалд бухимдаж байгаа хүмүүсийн тоо их байна гэсэн үг.

-Тэгвэл нийгмийн сэтгэл зүйд эерэг зүйл юу байна вэ?

-Мэдээж хүмүүс шүүмжлэх ёстой гэж бодож байгаагаа шүүмжлэх эрхтэй. Гэхдээ хэдий бухимдалтай байгаа ч манай нийгэм харьцангуй тогтвортой нийгэм. Хэт олон янзын хагарлууд байдаггүй, шашин хоорондын зөрчилдөөн байхгүй. Эдийн засгийн өсөлтийн хувьд ч харьцангуй тогтвортой. Яах вэ, хүчтэй донсолгоо нийгэмд үүсвэл нөхцөл байдал эргэж магадгүй.

Түүнээс манай нийгэм харьцангуй нээлттэй. Олон талын мэдээллийг авах боломжтой, хүмүүс үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх нь нээлттэй байна. Ийм байдалд иргэд бухимдлаа илэрхийлэх, гаргах, нөгөө талаас хэрхэн яаж шийдвэрлэх зэрэг олон асуудлыг шийдэх боломжийг нээлттэй орхиж байна гэсэн үг.

Гуравдугаарт, нийгмийн санаа бодол, хүний эрхийг хүндлэх, хүн өөрөө нэр төртэй байх, үнэт чанарыг дээдлэх, хүндлэх чиглэл рүү явж байгаа. Залуус өөрчлөгдөж, дэвшингүй нийгмээс суралцаж байгаа хандлагууд ч байна.

Монголын төмөр замчдын үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны дарга Б.Баяраатай ярилцлаа.

-Улаанбаатар төмөр зам ХХН-ийн Дотоод аудитын албаны дарга Ж.Пунцагийг вагоны оочер дайруулж авлига авсан байж болзошгүй гэж АТГ-аас саатуулсан гэсэн мэдээлэл гараад байна. Та яг энэ асуудлаар хэдхэн сарын өмнө мэдээлэл хийж байсан хүн. Улаанбаатар төмөр замд юу болоод байна вэ?

-Урд шөнө цахим сайтуудаар “Ж.Пунцагийг баривчиллаа” гэх мэдээлэл яваад байна лээ. Яг барьсан, бариагүйг мэдэхгүй. АТГ бол хэнд ч тайлагнадаггүй ажлаа явуулдаг газар. Би Ж.Пунцагт хувийн өш хонзон байхгүй. Би АТГ-т энэ талаар гомдол гаргасан. Би зөвхөн Ж.Пунцаг ч гэдэггүй, төмөр зам дээр болоод байгаа бусармаг асуудлын талаар цагдаа, АТГ гээд бүхий л газар ханддаг. Хэн нэг хүнтэй тооцоо бодох гэхээс илүү нийгэм эрүүлжээсэй, ядаж төмөр зам нь эрүүл саруул оршин тогтноосой гэдэг үүднээс асуудалд ханддаг. Энэ нийгэмд аль болох дуу хоолойгоо хүргэж байж цэвэрлэхгүй бол бохирдуу нийгэм тогтчихсон. Академич С.Нарангэрэл гуай өчигдөр нэгэн ярилцлагандаа дурдсан байна лээ.

“Ингээд ирэхээр хэн нэгэн хөдөлж байж асуудлыг ил гаргаж байж нийгмийг цэвэршүүлнэ, үр удамдаа бид нар зөв цэгцтэй, цэвэр нийгэм үлдээх үүрэг хүлээх ёстой” гэж.

Одоо бол хэт эдийн засаг гэдэг агуулга нь Засгаасаа халиад яах аргагүй хувь хүн дээр тогтоод хөнгөн аргаар, хөдөлмөр бага зарцуулж мөнгө төгрөг хураахыг эрхэм зорилго болгоод ирэхээр айхтар юмнууд нь гарч эхэлдэг. Энэ нь сүүлдээ намын дэмжлэг, улс төрийн тогтолцоотой болж хувирч байгаа нь энэ нийгмийн гамшиг. Ж.Пунцаг бол намын томилгоотой шахуу, дээр нь найз нөхдийн буянгаар төмөр замд анх орж ирж байсан хүн.

-Танайд хэзээ томилогдсон юм бэ?

-Томилогдоод зургаан жил болох гэж байна. Орж ирсэн цагаасаа л хүний эрхийг зөрчсөн, хөдөлмөрлөх эрхэнд халдсан эвгүй үйлдлүүд хийгээд явчихсан хүн л дээ. Өөрөө бол цагдаа, хууль хүчний байгууллагаар мэргэшчихсэн. Тэр утгаараа асуудалд ханддаг. Тэгээд эхлэхээр юмыг арай өөр өнцгөөр хардаг юм билээ. Ялтан, гэмт хэрэгтэнтэй хүн ажиллаад ирэхээр хүнийг тэр өнцгөөс хараад сурчихдаг. Ингээд л хүйтэн, уур амьсгалыг хөдөлмөрийн харьцаа руу оруулаад ирсэн. Энэ үеэс нь эхлээд би эсэргүүцсэн. “Чиний уулзаж байгаа хүн бүр хөдөлмөрийн гэрээгээр ажилладаг. Албан тушаалаар ажил хийдэг хүмүүс биш” гээд л асуудал эхэлж байсан.

Гэтэл дараа нь хийж байгаа үйлдлүүд нь хэт нэг талыг бариад, бохироор хэлэхэд хулгай хийж, хууль дүрэм зөрчөөд байгаа үйлдлүүдийг хамгаалах байдлаар ажилласан. Тэр том бохирын хамгаалалтыг хийхдээ эгэл ажилчдыг хэлмэгдүүлдэг.

-Жишээ, кейсээр яривал илүү бодитой болов уу?

-Ж.Пунцагийг судлаад эхлэхээр мөнгө олох ажлыг түлхүү хийгээд байгаа нь анзаарагдсан. 2018 оны 12 дугаар сард мөн л би АТГ-т түүнийг шалгуулахаар хандаж байсан. Төмөр замын вагон засварын депо Зүүн хараад байдаг. Тэнд хаягдал төмрийг гурван вагоноор нь тушааж байсан.

-Ж.Пунцаг уу?

-Тийм. Ж.Пунцаг өөрөө зохион байгуулсан. Үүнийг нь би өөрт нь ч хэлж байсан. Тэгэхэд “Би Замын даргаас зөвшөөрөл аваад хийсэн ш дээ. Гурав биш ээ, нэг вагон л худалдсан” гэж өөрөө ам алдсан. Гэтэл надад, гурван вагон зарсан зураг хөрөгтэйгөө баталгаатай мэдээлэл ирж байсан. Тэр мөнгө нь нэр бүхий хүмүүсийн халаас руу ороод л дууссан.

Харин сая юу болсон бэ гэхээр хил хаагдахаас өмнө вагоны дугаарлалт дайруулдаг, тэндээс ашиг олдог асуудал төмөр замд эрчээ авсан. Энэ үнэн. Түүнийг ярьдаг хүмүүс маш цөөн. Бизнесийнхэн өөрсдөө ярьчихаар дараа нь эрх ашиг нь зөрчигдчихнө. Тийм учраас айгаад ил гаргахгүй. Тэгсэн хэрнээ үүнийг нийгмээрээ мэддэг болсон. УИХ-ын гишүүд яриад эхэлсэн. Хил хаагдсанаас хойш тэр асуудал ерөнхийдөө зогслоо.

Гэтэл нөгөө хүний амьдралыг би бүрнээ мэднэ. Зургаан жил төмөр замд ажиллахдаа завсарт нь нэг удаа АТГ-т шалгуулаад явсан. Гэхдээ тухайн үеийн төмөр замын удирдаж байсан хүмүүсийн санаатай, санамсаргүй нь мэдэхгүй алдаатай шийдвэрээс болж шүүхдэж байгаад буцаад ороод ирсэн.

Ингээд л нөгөө бохир технологи нь үргэлжилсэн. Түүний үр дүнд саяны асуудал үүссэн. АТГ-т өгсөн асуудалд хэрэг үүсгээд явж байна гэсэн. Харин зарим нэг хүмүүсийг ажлаас халж, арга хэмжээ авч байгаа байдал харагдаж байна лээ. Ямартаа ч энэ асуудал нэг талдаа гарах болов уу гэж харж байна. Гарахгүй бол би дахиад л үргэлжлүүлээд явна.

-Цар тахалтай үед төмөр замын ачаа тээвэр яаж явж ирэв?

-Цар тахал үүссэнээс хойш тээврийн бүх хэрэгсэл бараг зогссон доо. Ийм хүнд үед төмөр замын ачаа тээвэр зогсоогүй юм. Их сайн явж байсан. Сүүлдээ нуранги ачааг хятадууд хүлээж авахгүй гэсэн. Өөрөөр хэлбэл, пол вагон гээд манай нүүрс ачдаг вагон шүү дээ. Энэ вагонд нүүрс, төмрийн хүдэр гаргаж байсан. Гэтэл хятадууд нуранги ачааг пол вагоноор биш чингэлгээр явуулна гээд хилээ хаачихсан. Ер нь энэ бол дэлхий нийтийн стандарт л даа.

Ингээд чингэлэг явахтай холбоотой хүндрэлтэй асуудлууд үүсээд гацаанд орчихсон. Яах вэ, одоо бол өдөрт 10 хүрэхгүй, найм есөн галт тэрэг гараад байх шиг байна. Гэхдээ энэ бол төмөр замын бүрэн хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаа. ажил бол 60, 70 хувиар буурчихсан гэсэн үг. Ийм хүнд хэцүү үед төмөр замчдаа тэжээнэ гэдэг том асуудал л даа.

-Хятадын талаас цар тахлын үед ингэж шаардсан нь ямар нэг шалтгаан байна уу?

-Яах вэ, дэлхийн стандарт гэж дээр хэллээ шүү дээ. Нөгөө талд магадгүй ийм хардлага бий. Төмөр замд бүх юм тарифаар явдаг. Гэтэл нүүрсийг гэхэд 50 вагон тавиулаад л нэг хүн 500-600 сая төгрөг авлигад аваад эхэлдэг бохир тогтолцоо тогтоод эхлэхээр төмөр замчид маань авлигатай ачаа тээгээд эхэлж байгаа юм. Магадгүй том гүрнүүд Монгол тарифын алдагдалд оруулаад эхэлбэл дэмий юм байна гээд хүчээр ч юм уу хийж байгаа технологи байхыг үгүйсгэхгүй.

Нүүрсийг шууд вагоноор нь ачаад эхлэхээр энэ дотор хэдэн вагон тавиулахын тулд тэнд очоод ашгаа олчих учраас нэг оочер дайруулсан тохиолдолд 500 сая төгрөг юу ч биш санагдаж байна шүү дээ. Энэ чинь л тарифын зөв тогтолцоог алж байгаа явдал шүү дээ.

-Цар тахлаас үүдэлтэй ачаа тээвэр их гацлаа. Авто тээврээс илүү төмөр замаар хийвэл өртөг багатай гэдэг. Гэтэл төмөр зам дээр ийм авлигын асуудлууд дэгдэж байж. Энэ явдал ачаа тээвэрт нөлөөлсөн үү?

-Магадгүй ийм асуудал үүсээд эхэлсэн учраас өнөөдрийн нөхцөл байдал бий болж байгаа байх. Одоо бол засч залруулах ажил явж байна гэж ойлгож байна. Хоёрдугаарт, Хятадын ачаа тээврээр дамжуулах чадвар их нөлөөлсөн. Тяньжинь боомт дээр манайхны ачаа нэг хэсэг бөөгнөрөөд далайн тээвэр нь хүртэл гацаанд орсон. Одоо бол хилийн “0” цэг дээр цаанаасаа контейнеруудаа татаж авчраад машинаар нааш нь оруулж ирж байгаа. Тэндээсээ төмөр замаар шилжүүлж ачаагаа татаад эхэлчихлээ.

Аль ч улс орны төмөр замын ачаа тээвэр аюулгүй, хурдан шуурхай тээж байгаа боломж. Цар тахлын үед ч маш тодорхой харагдлаа. Онгоц, авто нь зогсчихсон байхад төмөр замаар л ачаагаа тээж байсан.

Урд зах зээл дээр нүүрс үнэд ороод тэгээд л энэ асуудал оволзоод эхэлсэн. Тэр үед хүмүүс ч над руу ярьсан. Ажилчид бас ярина шүү дээ. Яахав би бас сураглаж үзсэн, танил талаасаа асуусан. Хариуд нь “Үнэндээ танай төмөр зам хэцүү ш дээ. Нэг вагон ачуулахад тэдэн төгрөг гэдэг” гээд л ярина. Нотлоод өгөөч гэхээр “Үгүй. Миний хоол, миний амьдрал ш дээ” гэдэг.

-Тэгвэл ажилчид юу гэж ярих уу?

-Энд тэдэн вагон тавиулчихлаа, эд нар хоорондоо тохиролцоонд хүрсэн байх гэх нь бий. Мөн “Тэр рүү тэр утсаар ярьсан байх магадлалтай. Түүнээс хойш ийм асуудал гарлаа. Тэр компани ингээд тавиулчихлаа, тэр компанийн тэдэн вагон оочер дайраад ороод ирлээ. Энэ бол оочерт байгаагүй компани” гээд над руу ярина.

-Нэг вагоны оочер дайруулахад 200 сая төгрөгийн авлига яригддаг гэх юм. Гэтэл бүр 500 сая төгрөг байх нь ээ?

-Зарим нэг нь сүүлдээ 500 сая хүрлээ гэж ярьж байсан. Урд нь 150, 200 байлаа гээд л яригдаж байсан. Бүр хоёр гурван жилийн өмнө ч нэг вагон үнэ тогтчихсон дуулдаж байлаа. Би ч бас энэ асуудлыг хөндөөд хэлэхээр намайг хариуд нь гүжирдлээ гээд цагдаад өгч байсан тохиолдол бий. Гэтэл өнөөдөр энэ нь ил болоод л явж байна.

-Өдөрт 10 гаруй вагон явж байсан гэлээ. Оочер дайруулах тохиолдол хэр их байх магадлалтай вэ?

-Хэдий оочероор явж байсан ч вагон бүрт тийм байх боломжтой. Танай вагонд тавьж өгч чадахгүй нь гэж хэлэхэд л хүн ажлаа явуулахын тулд ярих асуудал үүсчихээд байгаа юм. Түүнийг зохицуулахын тулд вагон бүрт ийм асуудал гарах магадлалтай. Их үү, бага уу гэдэг нь янз бүр байх.

Ухаандаа төмөр зам цахимжихын хувьд цахимжсан. Оочер дугаар нь ил болсон уу, болсон. Миний явуулах ачаа 10 хүний дараа байна гэж харж болдог. Гэтэл мөнгөтэй, чадалтай, эрх мэдэлтэй хүмүүс миний хүлээж байгаа дарааллын урдуур дайруулж оруулаад 50 вагоныг нь тавиулаад нүүрсээ ачуулчихна. Нүүрс урд хөршид үнэтэй байгаа энэ үед 500 сая юу ч биш байх магадлалтай. Ингээд нэг вагон ачуулахад л 500 сая төгрөг ороод ирнэ гэхээр Ж.Пунцаг 300 сая төгрөгийн “Ланд-300” машиныг нэг л хулгай хийхэд авчих боломж нээгдчихэж байгаа юм. Тэгээд л Ж.Пунцагийг хардсан хардлага маань тэр.

-Тийм өндөр үнээр вагон дайруулж байгаа нь урд хөршид нүүрс, төмрийн хүдрийг өндөр үнээр авдагтай холбоотой гэсэн үү?

-Ер нь зэсийн үнэ өсч байна. Төмрийн хүдэр өсч байна. Манай төмрийн хүдэр гаргадаг хүмүүс урагшаа л гаргадаг шүү дээ. Цаанаа ямар үнэ ханштай, ямар наймаа явдаг нь бизнесийн нууц байх. Төмөр замчин бидэнд тэр нь хамаагүй. Харин төмөр замчид авлигатай ачаа тээх албагүй, үүрэггүй.

-Та бол энэ асуудлыг эрт ярьж хэлж байсан хүн. Ж.Пунцагийг үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн гэж та мэдэгдэж байсан?

-Дээр ярьсан асуудлаар энэ хүн үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжих боломж харагдаад байна, шалгаач гэж АТГ-т хандсан. Энэ хүний төмөр замд байсан амьдрал, орж ирснээс хойш яаж ажилласныг би мэднэ. Авдаг цалин нь ийм машин авах хэмжээнд хүрэх үү, үгүй юү гэдгийг хүн юм чинь шинжинэ. Манайд хамгийн өндөр цалин авдаг машинч нар гэхэд л насаараа хөдөлмөрлөөд ийм машин чадахгүй л байхгүй юу. Өрхийн төсөв, цаанаа зарцуулах зардал зөндөө шүү дээ. Ж.Пунцагт бол ирээд зургаахан сар ажиллахад ингэж авахаар хүнд хардах өнцөг төрнө шүү дээ.

Өөрөө тайлбарлахдаа “Би урд нь “Ланд-200”-тай байсан” гэсэн. Тийм л дээ, түүнийгээ ч ямар зарчмаар авсныг мэдэхгүй. Түүнийгээ зарж байгаад, хүнээс мөнгө нэмж зээлээд “Ланд 300”-гаа авсан гэдэг юм. Мэдээж тийм асуудал хүнд байх ёстой байх. Гэхдээ Ж.Пунцаг шиг хүний цалингаар, цаанаа дэмжлэг болох компанигүй бол үүнийг авах хэцүү.

Би дээр хэлсэн, Ж.Пунцагтай хувийн өс хонзон байдаггүй. Ганцхан гаргаад байгаа технологийн алдаа, хүнтэй харьцаж байгаа ёс зүй, хийж байгаа үйлдлүүдээс нь бохир юмнууд харагдаад байдаг. Шантаалжилж байж хүнийг ажилд авах асуудал зөндөө. Эсвэл нэг өө сэвэн дээр нь барьж аваад өөрийнхөө хэрэгцээг хангаад явдаг. Энэ бол бохир тогтолцоо.

Аль ч байгууллагад дотоод аудит байдаг. Энэ нь голдуу санхүү дээр суурилсан. Тухайн дотоод аудит нь санхүүгийн зөрчил, мөнгө төгрөгтэй холбоотой асуудлуудыг ил гаргаж ирээд бүр болохгүйг нь хуулийн байгууллагад өгч шалгуулаад шийддэг тогтолцоотой. Гэтэл манай төмөр замын дотоод аудит нь хажуудаа хяналтын гэж нэр өгч байгаад Ж.Пунцагийг ажилтай болгосон юм шүү дээ.

-Тодруулж хэлэхгүй юү?

-Зам тээврийн хөгжлийн яамны дэд сайдаар шилэн Цогоо буюу Б.Цогтгэрэл гэдэг гэдэг хүн томилогдсон. Тэр томилгооны эзэн шууд “Улаанбаатар төмөр зам” ХХН-ийн ерөнхий хорооны Монголын талын ахлагч болдог юм. Б.Цогтгэрэл ингэж томилогдоод өөрөө Ж.Пунцагийг хөтлөөд орж ирээд танилцуулж байсан хүн. “Төмөр замд миний оруулж ирж байгаа хоёр хүн бий. Түүний нэг нь Ж.Пунцаг шүү” гэж танилцуулж байв.

-Сонгон шалгаруулалт явагдсан уу?

-Явагдаагүй. Уг нь байх ёстой. Миний яриад, шаардаад байгаа юм чинь л энэ. Дотоод хяналт, аудитын алба гэдгийг Ж.Пунцагт зориулж нээгээд албан тушаал өгч байгаад цагдаа, тагнуулд ажиллаж байсан хүмүүсийг татаад хяналт хийдэг албыг бий болгосон юм шүү дээ.

Шударга, үнэнийг тогтоодог хүмүүс уг нь хууль, шүүхийнхэн. Ийм тогтолцоо байсаар байтал дотор нь өөрсдөө шалгаад, бүр тогтоогдсон тул, халсугай гэж оруулж ирдэг алба болсон. Харин өөрсдийнхөө хамгаалах хүмүүсээ хамгаалж, өөрсдийнхөө хүсэл зорилгыг гүйцэлдүүлээд байгаа нь ч харагддаг. Улаанбаатар төмөр зам бол хүчний байгууллага биш, зүгээр тээврийн компани шүү дээ. Ялангуяа дэргэдээ тээврийн цагдаатай байгууллага дотор хүчний байгууллага шиг ажиллуулж байгаа нь буруу бүтэц. Яахав, олон улсын жишгийг харахад ийм том компани дотроо дотоод хяналтын нэгжтэй байхыг зөвшөөрдөг. Гэхдээ ингэж 10 гаруй хүнтэй хэлтэс ажиллуулдаг, тэр нь хүний эрхийг зөрчдөг байж болохгүй.

-Та АТГ-т өмнө өөр ч асуудлаар хандаж байсан гэсэн. Бас л их мөнгөн дүнтэй хэрэг сонсогддог?

-Төмөр замд чинь том том мөнгөн дүнтэй асуудлууд болдог юм. Тэр бүрийг би ярьдаг, яриад дийлэхгүй нь ч байна. Одоогоос хоёр, гурван жилийн өмнө Хятадад хэдэн вагоныг их өндөр өртгөөр засуулсан байдаг. Өртөг нь 15.2 тэрбум төгрөг болсон. Ажлын процессын, хяналтын маш том алдаанууд үүн дээр гарсан. Жишээ нь, хүлээлгэж өгөхдөө бүрэн гүйцэд хүлээлгэж өгөөгүй. Засвараас хүлээж авахдаа хүлээлцсэн акт үйлдээгүй, шууд авчихсан. Энэ асуудлаар талийгаач Ж.Жигжиднямаа дарга шалга гэж үүрэг даалгавар өгсөн байдаг.

Ж.Пунцаг ч өөрөө үүрэг даалгавар албандаа өгөөд тэр асуудлыг шалгуулсан. Байцаагч нар нь зөрчлийг илрүүлсэн. Гэтэл Ж.Пунцаг дараа нь таг болчихсон. Би бол түүнийг энэ том хэргийг нуун дарагдуулсан, хамтарч оролцсон гэж үздэг.

-Өмнө нь нэг бус удаа хууль шүүхэд дуудагдаж, саатуулагдаж байсан хүн юм байна. АТГ-аас ажиллуулахгүй гэсэн бичиг ирж байсан гэв үү?

-АТГ-аас нэг бус удаа наад хүн чинь албаны дарга хийж болохгүй юм байна шүү, урд нь авлигын хэрэгт холбогдож ял авч байсан. Тиймээс энэ ажлыг хийж болохгүй гэсэн шаардлагыг УБТЗ руу өгч байсан. Тэгэхээр нь албаны дарга байсан Ж.Пунцагийг орлогч дарга болгочихсон. АТГ-аас дахиад бичиг ирсэн. Наад хүн чинь ажилласан хэвээр байна, та нар ажиллуулаад байна гэхээр халсан байдаг. Тэгэхээр нь Ж.Пунцаг би албаны дарга биш, орлогч дарга байсан. Тэгэхээр би ХОМ өгдөг албан тушаалтан биш байтал халчихлаа гээд шүүхдсэн.

Ингээд нэхэмжлэлээ хангуулаад жилийн дараа төмөр замд ороод ирсэн. Тэр хугацаандаа Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэрт ажиллаж байсан. Гэтэл төмөр замд орж ирээд нөхөн олговор авчихаж байгаа юм. Би хэлж байсан, тэгэхэд “Хуулинд харшлах зүйл байхгүй” гэх жишээний. Ингээд л нэг газар ажиллаад цалин аваад, нөгөө газраас нөхөн олговор яваад явж байгаа нь ерөөсөө төмөр замын албан тушаалыг хөрөнгөжих бохир газраа гээд бодчихсон хүн гэж би харддаг. Одоо шалгаж байна л гэнэ. Дахиад ч хэрэгсэхгүй болоод гараад ирэх магадлал тун өндөр.

“Глоб Интернэшнл төв”-ийн хуульч Б.Пүрэвсүрэнтэй ярилцлаа.

-Гал алдахгүйн тулд ороолтоо түлсэн иргэний гэрт утаа их гаргаж байгаа шалтгаанаар төрийн ажилтнууд, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийнхэн орж бичлэг хийж, олон нийтэд цацсан явдал анхаарлын төвд байна. Энэ үйлдэл хүний эрхийн зөрчил мөн үү?

-Бид бүхэнд Үндсэн хуулиар олгогдсон халдашгүй чөлөөтэй байх эрхийн асуудал байдаг. Энэ эрхийг Үндсэн хуулийн 13 дугаар зүйл дээр иргэн халдашгүй чөлөөтэй байх эрхтэй. Хуульд заасан үндэслэл журмаас гадуур хэнийг ч дур мэдэн нэгжих, баривчлах, хорих, мөрдөн мөшгих, эрх чөлөөг нь хязгаарлахыг хориглоно гэж заасан байгаа. Мөн иргэний хувийн ба гэр бүлийн захидал, харилцааны нууц, орон байрны халдашгүй байдлыг хуулиар хамгаална гэж байгаа. Орон байрны халдашгүй байдлыг Монгол Улсын Эрүүгийн хуулиар хамгаалдаг. Эрүүгийн хууль дээр олон зуун гэмт хэргийг гэмт хэрэгт тооцдог. Үүнийг зөрчсөн бол хариуцлага хүлээлгэдэг. Энгийнээр хэлэхэд Үндсэн хуульд заасан иргэний эдлэх эрхүүдийг зөрчсөн зүйл заалт бүрээр Эрүүгийн хуулиар хариуцлага хүлээлгэдэг. Энэ агуулгын ойлголтыг 2017 оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулгад анх удаа оруулж өгсөн. Холбогдох заалт нь 13.6 дугаар зүйл буюу бусдын орон гэрт хууль бусаар халдах явдлыг хуульчилж, хариуцлагад татдаг болсон гэсэн үг. Энэ үндэслэлээр шүүхээс цөөнгүй шийдвэр гарсан. Бусдыг зодохдоо орон байранд нь нэвтэрсэн, орон байрны хулгай хийсэн гэх мэтээр шүүхээс ял оногдуулж шийдвэрлэсэн тохиолдол байдаг. Өөрөөр хэлбэл, оршин суугчийн зөвшөөрөлгүйгээр орон байранд нэвтрэн орохыг шууд идэвхтэй үйлдэлд тооцчихож байгаа юм.

-Хууль бус үйлдэл гэсэн үг үү?

-Тийм. Энэ кейс дээр магадгүй тухайн иргэн орон гэртээ оруулах зөвшөөрөл өгөөгүй. Гол үйл явдал утааны асуудал байсан. Энэ асуудлыг хөндөхдөө бусдын орон гэрт зөвшөөрөлгүй орсон. Ингээд зогсохгүй дүрс бичлэг хийсэн. Угтаа бол иргэний дүрсний эрх хамгаалагдах ёстой. Германд гэхэд хувь хүний гадаад дүрсний хувьд эдлэх эрхийг хуульчилсан байдаг. Монголд энэ эрх төдийлөн хөгжөөгүй.

Гэхдээ Иргэний хуулийн 21 дүгээр зүйлд гэм хор учирсан гэж үзэх юм бол шаардах эрхтэй. Тиймдээ ч телевизүүд дүрсийг бүрэлзүүлдэг шүү дээ. Гэмт хэрэгтний ч дүрсийг бүрэлзүүлдэг биз дээ. Гэтэл энэ иргэн гэмт хэрэгтэн биш.

-Тэгээд дуу, дүрсийг нь тэр чигээр нь олон нийтэд дамжуулчихсан…?

-Дээр нь хүний жам ёсны эрх буюу дулаан байх, амьд явах эрх хөндөгдөнө. Амьд явахын тулд гэртээ гал түлнэ. Магадгүй Үндсэн хуулиас өөр нийтлэг шаардлага байна. Утаагүй түлш түлэх стандартыг зөрчсөн байж болно. Гэхдээ тэдгээрийг зөрчлөө гэж үзээд энэ хүнийг олон нийтэд мэдээлж, нүүр царайг нь ил гаргаж Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан халдашгүй чөлөөтэй байх эрхэд нь халдах ёсгүй. Түүгээр зогсохгүй Эрүүгийн хуулийн 13.6 дугаар зүйлд зааснаар орон байрт нь зөвшөөрөлгүйгээр нэвтэрч гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл учруулсан бол энэ нь ял шийтгэл байж болно гэж байгаа юм. Нэг ёсондоо тухайн иргэний ийм олон эрх зөрчигдөж байна.

Орон байрны асуудал дээр нэг зүйлийг онцолж хэлмээр байгаа юм. Орон байрны тодорхойлолтыг Эрүүгийн хуульд анх удаа оруулж тайлбарлаж өгсөн. Орон байр гэдэг хүний байнгын болон түр амьдарч байгаа майхан, амралтын газрууд, зочид буудал хүртэл орж байгаа. Харин манайд ийм соёл байдаггүй. Гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх ажлаар болон гүйцэтгэх ажиллагаагаар зочид буудалд давхиад орчихдог, сурвалжилга хийчихдэг. Энэ бол хэвлэлийн эрх чөлөө, хууль сахиулж байгаа үйл ажиллагаа биш. Хүний эрхийг бүдүүлгээр зөрчиж байгаа үйл.

Нэгэнт Эрүүгийн хуулийг зөрчсөн тохиолдолд хүний эрхийн зөрчлийг өөгшүүлж болохгүй. Үүн дээр сануулга байж болохгүй. Ямар хариуцлага байх нь Эрүүгийн хуулинд тодорхой заачихсан. Торгох ялын шийтгэл байна, нийтэд тустай ажил хийлгэх, зорчих эрхийг хязгаарлах шийтгэлүүд байна.

Дахиад энэ хууль дээр сонирхолтой нь хүндрүүлэх бүрэлдэхүүнийг зааж өгсөн байгаа.

-Тодруулахгүй юу?

-Албан тушаалтан үйлдсэн бол гэж байгаа юм. Ингэхдээ таван жил хүртэлх хугацаагаар хорих ялын шийтгэлтэй. Тэгэхээр энэ нь өөрөө яалт ч үгүй гэмт хэрэг болчихож байгаа юм.

-Сэтгүүлчдийн хувьд ч хувь хүний нууцтай холбоотой сэдвийг хөндөхдөө ёс зүйн зарчмаа зөрчив үү?

-2015 онд хэвлэл мэдээллийн ёс зүйн 10 зарчим батлагдсан байдаг. Тус зарчмын зургадугаар зүйлд хүний хувийн нууцад хүндэтгэлтэй хандана гэдэг. Ялангуяа 6.1-д хэргийн сэжигтэн этгээдийн нэр, хувийн мэдээлэл болон зургийг бусдад танигдахуйц байдлаар нийтэлж нэвтрүүлэхдээ хувь хүний эрхийг хамгаалах шаардлагыг харгалзана. Зөвхөн олон нийтийн тусын тулд хүний нэр, зураг борн бусад хувийн мэдээллийг нийтэд ил болгож болно гэсэн байгаа юм. Нийтийн тусын тулд гэдэгт ЦЕГ дээр эрэн сурвалжилж байгаа хулгайн гэмт хэргэг үйлдсэн этгээдийг таниулах, болгоомжлуулах, сэрэмжлүүлэх зорилгоор нэр ус, зургийг ил болгодог. Энэ кейс бол мэдээж энэ тохиолдолд биш. Тэгэхээр тухайн кейс дээр сэтгүүлчид ёс зүйн зарчмынхаа хувьд 6.1-ийг зөрчсөн байх үндэслэлтэй. Тухайн иргэн Хэвлэл мэдээллийн зөвлөлд тухайн редакц, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын нэрээр гомдол гаргах боломжтой. Хэрэв алдаа гаргасан нь батлагдвал залруулах, уучлалт гуйхыг даалгана.

Дээр нь тухайн иргэний гэрт нь зөвшөөрөлгүй орсон нь бас гэмт хэргийн шинжтэй болчихож байна. Иргэн, сэтгүүлч хэн байхаас үл хамааран зөвшөөрөлгүйгээр иргэний орон байранд орж болохгүй. Мөн Эрүүгийн хуулийн 13.8-д орон байрны дотор болон гадна орчны зургийг зөвшөөрөлгүй авахыг хориглодог. Үүнийг зөрчих юм бол зөрчлийн ч хариуцлага байна, гэмт хэргийн ч хариуцлага хүлээх хэрэгтэй болно.

-Төр иргэнийнхээ өмнө олон үүрэг хүлээдэг. Гэтэл тэр үүргээ биелүүлээгүй мөртлөө эрхэд нь давхар давхар халдаад явчихав уу?

-Иргэнийхээ эрхийг хэрхэн зөрчсөн, ямар хариуцлага хүлээх талаар дээр ярьсан. Үнэндээ манайд хүний эрхийн мэдлэг, мэдрэмж алга.

Хоёрдугаарт, хүний хөндөгдсөн эрх, эрх чөлөө нь зөрчигдөж байгаа тохиолдолд гомдол мэдээлэл ирэхийг хүлээхээс гадна ХЭҮК өөрөө бие дааж шалгах ажиллагаа явуулах бололцоог Хүний эрхийн үндэсний комиссын тухай хуулиар шинээр оруулж өгсөн. Хаана хүний эрх зөрчигдөж байна, түүн дээр өөрийн санаачилгаар шалгалт явуулах, тухайн шалгалтаар гарсан үр дүнг мэдээлэх, шаардлагатай бол шаардлага, зөвлөмж хүргүүлэх эрх нь нээлттэй. Комиссын шаардлагыг хүлээж авсан албан тушаалтан заавал биелүүлэх үүрэгтэй болсон. Өмнөх хуулиар бол зөвхөн зөвлөмжийн шинжтэй өгдөг байсан бол одоо биелүүлэх үүрэгтэй, биелүүлээгүй албан тушаалтныг Төрийн албаны тухай хуулиар, Хөдөлмөрийн тухай хуулиар ажлаас нь халах, сахилгын шийтгэл оногдуулах боломжууд бүрдчихсэн. Тэгэхээр хүний эрх хаана зөрчигдөж байна, түүн дээр орж ажиллах ёстой. Комиссын уриа нь “Хүний эрх, эрх чөлөөг улс орон даяар” гэж байгаа шүү дээ.

Бид бүхэн хүний эрхийг дээдэлнэ гэж яриад байгаа. Хүний эрх, эрх чөлөөг дээдлэхдээ нэг анхаармаар зүйл байгаа юм. Олон нийтийн эрх нэрийдлээр утаа, ковид гэдгээр хаацайлж бусдын эрх рүү гар дүрж болохгүй. Үүний гашуун сургамж байна. Тухайлбал, иргэн Д-гийн асуудал байна. 2020 оны 11 дүгээр сард болсон үйл явдал. Өөрөөр хэлбэл, ковидын халдвартай гэх асуудал. Иргэн Д-гийн нэр төр, алдар хүндэд халдчихсан. Гэр бүлийн мэдээлэл, хувь хүний нууц руу халдчихсан. Явсан маршрут нь тусдаа асуудал байж болно, гэхдээ олон нийтэд дэлгээд тавьчихсан. Энэ эрх 1995 оны Хувь хүний нууцын тухай хуулиар хамгаалагдах ёстой. Мөн дээр нь дүрс зураг, гэр бүлийнх нь зураг бүгдийг дэлгэчихсэн. Үүний улмаас миний мэдэхээр иргэн Д-гийн энэ олон эрх халдлаа гэсэн мэргэжлийн байгууллагын шаардлага гарсныг санахгүй байна.

-Ковидтой холбоотой хүний эрхийн зөрчил замбараагаа алдсан биз дээ?

-ХЭҮК хуулийн хүрээнд өнгөрсөн жил УИХ-д өргөн мэдүүлсэн 20 дахь илтгэлдээ дурдсан байж болно. Харин энэ хүний эрхийг зөрчсөний төлөө шүүх хүртэл яваагүй. Яагаад гэвэл энэ хүн учирсан хохирлоо мөнгөн дүнгээр нэхэмжлэх, гэм хор шаардах эрх нь Иргэний хуулиар нээлттэй байгаа. Энэ хүний эрхийг хууль бус үндэслэлээр хязгаарласан захиргааны байгууллага бас хариуцлага хүлээх ёстой. Энэ олон эрхийн төлөөх ажиллагаа механизмыг бид нар явуулж чадахгүй байгаад байна.

Мөн төрөөс эрхийг нь зөрчсөн үндэслэл гарах бүр дээр иргэдийн хуулийн мэдлэг, мөнгө санхүүгийн асуудлаас болж хуульч авч чаддаггүй, эрхээ хамгаалахын төлөө тэмцдэггүй. Ингэж хэлмэгддэг байдал харагдаад байгаа юм.

Одоо хүртэл үргэлжилж байгаа ковидын балаг дуусаагүй байна шүү дээ. Энэ хуулиар хүний эрхийг асар их зөрчсөн. Зөрчлийн хуулийн нэг л жишээ хэлье. Зөрчлийн хуулийн 5.13.13 дугаар зүйл буюу гамшгийн хууль тогтоомжийг зөрчих гэдэг үндэслэлээр олон нийтийг төөрөгдүүлсэн мэдээ бэлтгэсэн иргэдийг торгосон. 2020 онд 1480 иргэн, хуулийн этгээдийг 500.000-5.000.000 төгрөгөөр торгосон. Ганц хуулийн ганц зүйлийн ганцхан заалтаар 2020 онд гэхэд төр өөртөө багаар нь тооцоход 740 сая төгрөг өөртөө төвлөрүүлсэн байна. 2021 онд бол бүр илүү байсан нь ойлгомжтой.

Гэтэл Үндсэн хуулийн 19 дүгээр зүйлд төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна гэж байгаа юм.

-Хүн орон гэртээ л халдашгүй дархан эрхтэй байдаг. Ороолтоо түлнэ үү, юугаа хийнэ үү тэр хүний эрх мөн биз?

-Тэр хүн гэртээ хүн алаад, хүчирхийлж байсан ч олон нийтэд мэдээлж, дүрсийг нь ил болгох эрхгүй. Манайх үүн дээр бас л алддаг. Улс төрийн зорилгоор, ашиг хонжооны зорилгоор, эсвэл олон нийтийн эрх ашиг нэрээр гүйцэтгэх ажиллагааны мэдээллийг задруулдаг.

2021 оны арванхоёрдугаар сарын 17-нд Хувь хүний мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийг баталсан. Хувь хүний мэдээллийг хамгаална гэдэг орон байрных ч юмуу, тухайн хүнийг таних боломжтой, ялангуяа дата өгөгдөл болох биеметр, хурууны хээ, нүүр царай, нүдний өнгө энэ бүгдийг хамгаалахаар батлагдсан хууль. Энэ хуулийн хэрэгжилт 2022 оны тавдугаар сарын 1-нээс эхэлнэ. Гэхдээ бид ганц хуулиар нийгэмд байгаа олон асуудлыг шийдэж чадахгүй. Бусад хууль тогтоомж уялдаатай байх ёстой. Дахиад хууль хэрэгждэг байх ёстой. Тэр хуулийг зөрчдөг биш, биелүүлдэг албан тушаалтантай байх ёстой. Мөн хууль биелүүлэхийг шаарддаг олон нийттэй байх ёстой. Олон нийт “Энэ хүн ороолтоо түлчихсэн. Согтуу байсан” гэж хаацайлж дэвэргэх биш. Хүний эрхийн зөрчил хаана гарч байна түүн дээр хүчтэй л дуугардаг байх ёстой. Үүнийг л олон нийтийн оролцоо гээд байгаа юм.

-Өнөөдөр иргэний гэрт дайрч ороод байцаалт авч байна, маргааш үүнээс ч дор байдлаар хүний эрхэд халдах юм биз гэсэн эмзэглэл олон нийтэд байх шиг байна. Хуульч хүний хувьд та үүн дээр юу хэлэх вэ?

-Маргааш таны гэрт ч орж болно. Таны гэрт гал түлсэн үндэслэлээр биш, таныг суултуураа бөглөрүүлсэн, түүнээс болж тухайн орон сууцны айлууд усан хангамжаа авч чадахгүйд хүрлээ гэж дайран орж болно. Төр байх албагүй. Төрийг төлөөлж байгаа эрчим хүчний газар байгууллага, эсвэл хорооны ажилтан байж болно. Ямар ч үндэслэлээр яаж ч дайрч орж ирж магадгүй болж байна. Өөрөөр хэлбэл, одоо хүртэл энэ асуудлаар холбогдох хүмүүс дуугарахгүй байна гэдэг маргааш өөр нэг иргэн рүү дайрч орох магадлалтай. Тэгэхээр иргэн гэртээ амар амгалан байх, халдашгүй байх, хувийн орон зайтай байх эрх маш хүнд нөхцөлд байна гэсэн үг.

-Ороолт түлсэн гэх энэ богинохон бичлэгээр хүний эрхийг сахин хамгаалах ёстой субьектүүдийн байр байдал харагдлаа. Манайд ер нь хүний эрхийн нөхцөл байдал ямар болчихов оо?

-Утаа, цар тахал нэрийн дор хуулиар хориглоогүй иргэний гал түлээд амьдрахын тулд хийж байгаа идэвхтэй үйлдэл рүү дайрч ороод шүүмжилнэ гэдэг бол бид эрх ашгийн эрэмбээ буруу харж байгаатай холбоотой.

Хүн амьд явах эрхтэй. Амьд явахын тулд идэвхтэй үйлдэл хийх ёстой. Түүнийг нь төр баталгаажуулж өгсөн үү гэдэг нь эргэлзээтэй. Яагаад цаашаа ухахгүй байгаа юм бэ. Тэр хүн түлээ авах мөнгөтэй байсан уу, байхгүй болоод л ороолтоо түлж байгаа шүү дээ.

Хамгийн гол нь бидэнд хүний эрх, эрх чөлөөг нэгдүгээрт тавихад асар урт хугацаа хэрэгтэй. Үүнийг тунхаглаад лоозон болгоод, аль нэг Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр болгож, эсвэл бодлогын баримт бичиг болгоод урагш явахгүй. Хүний эрхийг баталгаатай эдлүүлдэг төртэй болох ёстой, хүний эрхийг зөрчдөггүй хууль сахиулагч албан тушаалтантай байх ёстой. Хүний эрхийн мэдлэг, мэдрэмж өндөр ард түмэнтэй байх ёстой.

– БНХАУ-ЫН ТАЛ ДУНДЫН ЗУУЧЛАГЧИД ҮНЭ ХӨӨРӨГДӨЖ БАЙГАА ГЭЖ ҮЗЖЭЭ-

Эрээний боомтоос Монголын талд өчигдрөөс чингэлэг тээвэр хийж эхлэв. Эхний өдөр 24 чингэлэг ачааг оруулж ирсэн байна. Одоогоос яг гурван сарын өмнө гацсан хилийн тээвэр хөдөлж эхлэхтэй зэрэгцэн Монгол Улсаас БНХАУ-ын Эрээн хотод суугаа Консулын газраас Эрээний боомтын нөцхөл байдлын талаарх Илтгэх хуудас нэртэй гурван хуудас материалыг ирүүлсэн нь анхаарал татаж эхэллээ.

Гурван сарын турш гацсан Эрээн-Замын-Үүдийн боомтод нөхцөл байдал ямар байгаа, тээврийн үнэ тэнгэрт хадах болсон шалтгаан, түүнийг яаж шийдвэрлэх, цаашид ачаа барааг хямд өртгөөр Монголд нийлүүлэх боломжийн талаар илтгэх хуудаст дурджээ. Түүнээс гадна ачаа барааны тээврийн үнэ 250 юаниас 1500-2000 юань болж нэмэгдсэн гол шалтгааныг хоёр талын дундын зуучлагчтай холбоотой гэж БНХАУ-ын тал үзжээ.

Энэ тухай Илтгэх хуудаст дурдахдаа “…Эрээн боомтоос Монголын талд нийлүүлж байгаа ачааны 60 гаруй хувийг барилгын материал эзэлдэг бөгөөд төмөр замаар тээвэрлэхэд вагон олдоггүйд зарим ААН, хувь хүнээс нэмэлт өртөг шингэсэн 65-75 мянган юанийн үнэтэй вагон худалдан авах шаардлага гардаг. Өөрөөр хэлбэл, вагон дамлан худалдах байдал их байгаагаас тээврийн зардал нэмэгдсэн, тээвэрлэлтэд хүндрэл учирч байгаа…Барилгын материалыг төмөр замын өргөн нарийн царигаар тээвэрлэх зөвшөөрөл авахад Монголын талыг дэмжлэг үзүүлэхийг хүсч, дундын зуучлагчгүй, үнийн хөөрөгдөлгүй, хэрэглэгчдэд шууд нийлүүлэх боломжтойг илэрхийлэв” гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, БНХАУ-ын тал Монгол Улсыг тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаандаа идэвх санаачилгатай ажиллаач гэсэн үг.

Зөвхөн барилгын материалаар зогсохгүй бусад ачаа барааны хувьд ч дундын зуучлагчгүйгээр нийлүүлэх боломжтойг урд тал онцолсон байна. Энэ тухай үргэлжлүүлэн “…Эрээний карго эрхлэгчдийн төлөөлөл “Дун Тэн” ХХК-ийнхан хэлэхдээ Эрээн хотод 500 гаруй ААН байгууллага карго үйл ажиллагаа эрхэлж байна. Чингэлэг тээвэрлэлтэд зориулж нэг чингэлгийг 45-60 мянган юаниар худалдан авч, Улаанбаатар хүртэл нэг куб метр ачааг 1800-2500 юанийн үнэтэй тээвэрлэхээр төлөвлөж, бүрдүүлэлт хийж байна.

Одоогоор нутгийн гүнээс 1000 орчим чингэлгийг гаалийн баталгаат талбайд төвлөрүүлжээ. Чингэлгийн ердийн үед 8-12 мянган юаниар худалдаалдаг байсан аж. Энэ нь Монголын талаас чингэлгээ хэрхэн буцаан авах асуудал тодорхойгүй байсаар ирсэн тул карго ачааны үнэд чингэлгийн үнийг шингээсэн нь тээврийн үнийн өсөлтөд шууд нөлөөлсөн байна” гэжээ. Түүгээр зогсохгүй сүүлийн үед үүссэн тээвэрлэлтийн үнийн хөөрөгдлийн тухайд чингэлэгт тээвэр хийх сургаар ашиг хонжоо олох гэсэн хоёр талын зарим иргэд, ААН бараа бүтээгдэхүүнээ түргэн шуурхай татан авах гэсэн сэтгэлгээн дээр тоглолт хийж үнийн хөөрөгдөл үүсгэж байгааг анхааралдаа авахыг Эрээний карго эрхлэгчдийн төлөөлөл хүссэн байна.

Цар тахлын нөхцөл байдал намжуу байх үед ачаа тээвэр хэвийн үргэлжилж, дундын зуучлагч гэж ерөөс байсангүй. Гэвч Монголын талын халдвар хамгааллын дэглэм сул, хариуцлагагүй байдлаас болж Эрээн хот боомтоо хаасан. Бүтэн улирлын турш бөөгнөрсөн ачаа тээврийг нэвтрүүлэх сургаар л дундын зуучлагчид гарч ирсэн байдаг. Үүний нэг том төлөөлөл нь саяхныг хүртэл дуулиан тарьсан “Үндэсний тээврийн корпораци”. Ямар нэгэн сонгон шалгаруулалтгүй шууд хил дээр томилогдож, салбарын сайдын хамаарал бүхий гэх баримтууд дэлгэгдсэн тус корпораци ямар нэгэн тээвэрлэлт хийхгүйгээр жолооч нараас зуучлалын хөлс гэж чингэлэг тутмаас 220.000 төгрөгийн хураамж авахаар зэхсэнээ дуулгаж баахан маргаан дэгдээсэн. Энэ ханшаар бол нэг сард 11 сая төгрөг, жилд 300 гаруй сая төгрөг жолооч нараас авах тооцоо ч олон нийтийн анхаарлыг татаж байв. Жолооч нараас авч байгаа энэ хураамж ард түмний нуруун дээр ачаа болж нэмэгдэнэ.

Эрээн-Замын-Үүдийн боомт дээр дундын зуучлагчид Үндэсний тээврийн корпорациар тогтохгүй олон байдаг аж. Ачаа тээвэр хэвийн үргэлжилж байх үед нэг куб метр ачаа 250 юань байсан бол халдвартай холбоотой тээвэрлэлт багассанаар 800 юань болж нэмэгдсэн байдаг. Энд дунд дундын зуучлагчид нэмэгдсэн гэсэн үг.

Түүгээр зогсохгүй хил хаагдсан гурван сарын хугацаанд гурав дахин нэмэгдэж 2200 юань хүрээд байна. Дундын зуучлагчид БНХАУ-ын талын чингэлэг тээвэр хариуцдаг “Синотранс” компанийн чингэлгүүдийг бүгдийг нь түрээсэлчихдэг. Тэгээд л наймаа эрхлэгчдэд дамласан үнээ хэлдэг. Угтаа худалдаа эрхлэгч “Синотранс” компаниас үндсэн үнээр нь чингэлгээ захиалдаг байсан. Үүнийг Илтгэх хуудаст ч тодорхой бичжээ. Өөрөөр хэлбэл, эдүгээ 45-60 мянган юань хүрчихээд байгаа чингэлэг ердийн үед 8-12 мянган юань байсан гэж.

Тэгвэл БНХАУ-ын талаас тавьж буй дундын зуучлагчдыг зогсоох шаардлагатай юу. Энэ талаар эх сурвалжуудын байр суурийг сонирхлоо.

Гадаад харилцааны дэд сайд Б.Мөнхжин: Чингэлэг тээвэр жигдэрсний дараа дундын зуучлалын асуудлыг харах ёстой

-Засгийн газар инфляцид нөлөөлөөд байгаа импортын бараа бүтээгдэхүүнийг яаж хамгийн бага өртгөөр Монгол Улс руу оруулж ирж болох тал дээр анхаарч байгаа. Дундын зуучлагч гэдэг бас л бизнес эрхэлж байгаа хүн. Тэднийг яг одоо харлуулах нь өрөөсгөл байх. Гэхдээ үндэслэлгүйгээр үнийг хэт их хөөрөгдөж, иргэдээс, бизнесийнхнээс зуучлалын хөлс авна гэдэг дээр анхаарч байгаа. Холбогдох талууд ажиллаж байна. Өнөөдрөөс /өчигдөр/ чингэлэг тээвэр эхэлж байгаа учраас жигдрэх хугацаа хэрэгтэй. Тэгж байж хэн хаана үнэ өсгөөд байгаа бодит зураг харагдана.

Хаана нь үнэ өсгөөд байгааг тодорхой болгох ёстой. Гэхдээ хүмүүсийн ам дамжиж яриад байгаа шиг бүх ачаан дээр хэт өндөр үнэ яваад байгаа юм биш. Эрээн талд бүтэн чингэлэг авчихаад хувь хүмүүсээс жижиг ачаа авахдаа үнэтэй дүн хэлсэн мэдээллүүдийг бид авсан. Нийтээрээ яриад байгаа шиг нөхцөл байдал гайгүй.

Монголын тээвэр зуучлагчдын нэгдсэн холбооны үйл ажиллагаа хариуцсан ажилтан Д.Нацагдорж: Тээвэр зуучлагчид дур мэдэж үнэ нэмдэггүй

-Тээвэр зуучлагчид өөрсдөө дур мэдэж үнэ нэмээд байгаа асуудал биш. Бид өмнөх үнээрээ тээврээ хийгээд явж байгаа.

Автын тээвэр зогссон учраас төмөр замаар ачаа бараа хэвийн явж байна. Үнэ өсч байгаа шалтгаан дэлхий нийтийг хамарсан цар тахалтай холбоотой. Энэ Монголд маш их нөлөөлж байна. Хил гааль хаалттай байгаа учраас тээвэр хийх чингэлэг, автомашины олдоц муу байгаа шүү дээ. Тиймээс үүнийг тээвэр зуучлагчтай холбож, дундын зуучлагчийг үгүй хийнэ гэдэг байж болохгүй асуудал.

Тээвэр зуучлагчид бол барааны гаалийн бүрдүүлэлт, ачаа барааны даатгал зэрэг гол зүйлийг хариуцдаг. Хэрэв байхгүй болчихвол бараа бүтээгдэхүүний импорт замбараагаа алдаж, ачаа бараа алга болох, эвдэрч гэмтэх зэргээр олон асуудал үүсэх байх.

Худалдаа эрхлэгч Г.Ганбат: Халдвар хамгааллаа сахиж, дундын зуучлагчдыг үгүй хийх ёстой

-Дундын зуучлагч манайд байх шаардлагагүй. Манай тал халдвар хамгааллын дэглэмээ барьж чадахгүй байгаагаас эхэлсэн асуудал шүү дээ. Манай лабораториуд халдварыг үнэн зөв шинжилж чаддаггүй, жолооч нар нөгөө талд гараад эерэг болчихдог. Ингээд хил гааль хаагдаж, урт хугацаагаар ачаа бараа бөөгнөрч эхэлсэн.

Ингэх тусам ачаа барааны тээврийн үнэ өсч, дунд нь зуучлагчид гарч ирсэн. Л.Халтар сайдын хамааралтай “Үндэсний тээврийн корпораци” гэгч ямар ч шалгаруулалтгүйгээр гарч ирээд БНХАУ-ын төрийн өмчит компанитай гэрээ хэлэлцээр хийж байна. Тэд чинь дундын зуучлагчид. Дээр нь Хятад талаас чингэлэг түрээсэлж, монголчуудын барааг ачих нэрээр үнэ өсгөж байгаа зуучлагчид бас бий.

Тэгэхээр ерөөсөө л хил гаалийнхаа халдвар хамгааллыг өндөр сахиж, дундын зуучлагчдыг үгүй хийж, чингэлэг тээвэр гэгчээ болиулан өмнөх жишгээрээ тээврээ хийгээд явах хэрэгтэй гэв.

Монгол Улсаас БНХАУ-ын Эрээн хотод суугаа Консулын газраас ирсэн Илтгэх хуудаст дээрх дундын зуучлалын асуудлыг хөндсөнөөс гадна “Хуа Гүнсян өргөн царигийн ачилтын терминал”-ыг өнгөрсөн оны сүүлчээр БНХАУ-ын тал ашиглалтад оруулсан бөгөөд манайхтай хамтран ажиллах сонирхолтой байгаагаа илэрхийлжээ. Тус терминал нь өргөн царигаар жилд гурван сая тонн ачаа нэвтрүүлэх хүчин чадалтай. Автозамын тээврээс хоёр дахин хямд өртөгтэй, үйл ажиллагаа эхлэхэд бэлэн болсон зэрэг ачаа бараа тээвэрлэх ажлыг шуурхай хийж болох бусад саналуудыг ч дурдсан байлаа.