Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Улаанбаатар хотын дуусдаггүй зам гүүр, нүхэн байгууламжууд DNN.mn

Монгол Улсын хүн амын талаас илүү хувь нь аж төрж буй нийслэлийн хот төлөвлөлтийн байдалд хамгийн их асуудал үүсдэг нь зам гүүр, нүхэн байгууламжууд юм. Хотын захиргаанаас мэдээлж байгаагаар нийслэлийн 78 байршилд зам засвар, арчлалтын ажлыг энэ онд багтаан хийхээр төлөвлөсөн гэж мэдэгдээд байна. 13 байршилд 17.5 км замыг засварлаж шинэчилж дууссан гэж байгаа. Гэхдээ дуусаагүй, өнөөдөр ч үргэлжилж байгаа засварууд бий.

Жилийн жилд, ялангуяа намар хичээл сургууль эхлэхтэй зэрэгцэн хот даяар зам засварын ажлууд өрнөдөг. Түгжрэл дээрээ улам гацааж орхидог. Зам барилгын ийм ажлууд жил дамнаад л үргэлжилдэг. Ашиглалтанд ордоггүй, улсын төсвөөс жил бүр татаас авдаг, замын ачааллыг нэмэгдүүлсээр байдаг муу түүхтэй зам гүүр, нүхэн байгууламжууд нийслэлд олон бий.

Тухайлбал, “Дүнжингарав” худалдааны төвийн уулзвараас зүүн тийш 133 дугаар сургууль хүртэлх 0.78 км авто замыг өргөтгөж, шинэчлэх ажил үргэлжилж буй. Уг ажлын хүрээнд замын хойд талд нэмэлт өргөтгөл хийж, 3.5 метр нэмэлт эгнээ, 1.5 метр явган зам, 1.5 метр дугуйнзам тус тус хийхээр төлөвлөж байгааг албаныхан мэдээлж байв.

Гэвч замын эхлэл, төгсгөлд газар чөлөөлөлтийн асуудал үүссэнээс болж ажил удаашралтай байгаа гэгдэж байна.

Толгойтын замыг Ард Аюушийн өргөн чөлөөтэй буюу Гэмтлийн эмнэлгийг Содон хороололтой холбох олон түвшний огтлолцлын авто зам, гүүрэн байгууламжийн ажил 2022 онд эхэлж байв. Энэ нь нийт зургаан эгнээ бөгөөд хоёр талдаа тойрогтой, гүүрэн гарцтай. Замын ажлыг “Монгол зам групп” ХХК гүйцэтгэж буй. Ажил 2022 оны зургаадугаар сард эхэлсэн бөгөөд өнгөрсөн зургадугаар сард дуусгахаар төлөвлөснийг албаныхан мэдээлж байлаа. Энэхүү замыг ашиглалтад оруулснаар Энхтайваны өргөн чөлөөний замын ачааллыг 50 хувь бууруулна гэж тооцоолсон юм билээ. Гэвч төлөвлөсөн хугацаа өнгөрсөн ч зам барилгын ажил үргэлжилсээр байна.

Дараагийн зам бол Яармагийг Нэгдүгээр хороололтой холбох гүүрийн бүтээн байгуулалт юм. Барилгын ажил 2021 онд эхэлж 2022 онд үргэлжилсэн. 2023 оны арваннэгдүгээр сард ашиглалтанд оруулах төлөвлөгөөтэйгөөр “Мотор сервис”, “Тэргүүн саруул зам”, “Туулын гүүр далай” ХХК-ууд ажиллаж эхэлсэн байдаг. Төслийн хүрээнд гурван хэсэг гүүр баригдах зурагтай. Эхний гүүр нь 37 метр. Энэ нь Туул голын салаа дээр баригдаж байна. Дараагийнх нь 391 метр. Ийм уртаараа гүүр Монголын хамгийн урт гүүрний хоёрдугаарт бичигдэнэ гэсэн үг. Гурав дахь гүүр нь 55 метр. Дунд гол дээр баригдах юм. Замын холбоосыг тодруулбал Яармагийн “Номин” их дэлгүүрийн зүүн талаас хойш Эрчим хүчний гудамж буюу ТЭЦ-IV-ийн урд замтай холбоно. Үүний дараа уг замаас Нэгдүгээр хорооллын 34 дүгээр байрны урд байрлах “Барс-2” захын баруун тал хүртэл зам, гүүр барьж холбох юм байна. Уг төсөл хоёр үе шаттай хэрэгжих бөгөөд нийт санхүүжилт 119 тэрбум төгрөгийн төсөвтэй.

Энэ гүүрийг ашиглалтад оруулснаар Яармагийн түгжрэл 50 хувиар буурах боломжтой гэж төсөл санаачлагчид үздэг. Гэвч улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар барьж эхлүүлсэн энэ бүтээн байгуулалт дөрөв дэх жилтэйгээ золгож байна.

Хамгийн сүүлд буюу өнгөрсөн долоо Улаанбаатар хотын захиргаанаас энэ талаар мэдээлэл өгөхдөө “Энэ тал дээр тодохой хариу хэлэх боломжгүй. Аль болох шахаж, хурдан ашиглалтанд оруулах үүрэг өгч байгаа. Гүүрнүүдийн хувьд бүрэн ашиглалтанд оруулахад бэлэн байгаа” гэж тайлбарлалаа. Өөрөөр хэлбэл, Яармагийн гүүр хэзээ ашиглалтанд орох нь тодорхойгүй байна.

Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бүрэн шийдэх боломжтой ч ажил нь эхэлдэггүй муу түүхтэй дараагийн нэг төсөл бол Туулын хурдны замын төсөл юм. Эхлэл нь 2013 онд АН-ын Засгийн газрын үед тавигдаж, Гудамж төслийн хүрээнд хийгдэх томоохон бүтээн байгуулалт болж Засгийн газрын хуралдаанаар шийдвэрлэгдэж байлаа. Нийт 35 км-ийн урттай, Монголын анхны хурдны зам хэмээн нэрлэгдэж ТЭЗҮ боловсруулагдсан байдаг.

Гэвч ажил хэрэг болж чадалгүй 11 жилийн нүүрийг үзсэн. Харин энэ жилээс Улаанбаатар хотын Захиргаанаас уг төслийг ажил хэрэг болгох талаар ярьж эхэлсэн. Тодруулбал, Туулын хурдны замын төслийн тендерийг энэ сард багтаан зарлахаар болсныг Хотын дарга Х.Нямбаатар олон нийтэд мэдээлсэн. 11 жилийн өмнөөс ярьж эхэлсэн төсөл дахин ямар хугацааг зарцуулах нь бас тодорхойгүй.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

УИХ-ын гишүүд, туслахуудад сонин уншуулж сургая DNN.mn

Он гарсаар Монгол Улс дахь сошиал медиа хэрэглэгчдийн тоо 2.5 саяд хүрч, өмнөх оныхоос 200 мянгаар буюу 8.7 хувиар өссөн гэж Datareportal.com цахим хуудас мэдээлжээ. Товчхондоо хүн амын 84 орчим хувь нь интернэт, сошиал хэрэглээний хараат байдалд байна гэсэн тооцоолол байна. Энэ хэрээр манайд тогтож буй нэг хандлага бол сошиалаар ажлаа хийдэг, тэнд гарсан асуудлыг хөөдөг, шийдсэн бол ард түмнээс оноо авдаг улстөрчид, УИХ-ын гишүүд бий болсон. Бараг төр засаг нийтээрээ гэхэд ч болно доо. Олон нийтийн сүлжээнд нэг асуудал дэгдлээ, Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдаасаа эхлээд л хөдлөөд эхэлдэг болчихсон. Сонгодог жишээ гэмээр ч юм уу, ковидын үед дөнгөж нярайлсан ээж углааштай эмнэлгээс гарч буй бичлэг сошиалаар түгж, тухайн үеийн Ерөнхий сайд ажлаа өгч байв шүү дээ. Гэхдээ энэ зүгээр Ерөнхийлөгч болох гэсэн жүжиг байсан нь харамсалтай. Тэр үед бүгд л үнэмшээд түрхлэлдээд Ерөнхийлөгч болгож байсан нь үнэн.

Ингээд харахаар манай улстөрчид, УИХ-ын гишүүд ямар вэ гэдгийг монголчууд сайн мэднэ. Мэдээж дунд нь цөөн хэдэн чадварлаг улстөрч бий. Гэхдээ манай УИХ-ын гишүүд дунд өдөр тутмын сонин хэвлэл тогтмол захиалдаг, уншдаг, түүнээсээ сэдэл санаа болгож ярьдаг хүн байдаггүй. Бараг зарим нь сонин гэж юу байдаг тухай гадарладаг ч үгүй. Үүнийг сониныхон бид мэдэлгүй яах вэ. “Сошиал байхад сониноор яах вэ” гэж гэдийж суугаа улстөрч ч өнгөрсөн парламентад байсан.

Монголын улстөрчид ажлаа сошиалаар хийчихдэг болсон. Цахимаар юу шуугихыг анаж суудаг. Асуудал дэгдлээ, шүүрч аваад попордог. Гэвч нарийндаа хэзээ ч нийгмийн, ард түмний амьдралд хэрэгтэй зөв шийдэл байдаггүй.

Харин зөв шийдлийн жинхэнэ эх сурвалж бол өдөр тутмын сонин буюу тогтмол хэвлэл байдаг. Энд мэдээний хурд биш, сэдэв санаа, асуудал, нийгмийн ухамсрын эх сурвалж яригддаг. Үүнийг мэддэг нь маш цөөхөн. Нийгмийн амьдрал, салбарууд, тогтолцоо, системд юу болж, юу болохгүй байгааг шинжлэх ухаанчаар, мэргэжлийн түвшинд экспертүүд сонинд л шүгэл үлээж ярьж байдаг.

Тэр утгаараа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд дундаас хамгийн хүчтэй, нөлөөтэй нь тогтмол хэвлэл тодорсоор ирсэн. Үүнийг дэлхий нийтээрээ, ардчилал хэдэн зуун жилийн өмнөөс хөгжчихсөн, төр засаг улстөрчид нь төлөвшчихсөн улсуудын сэтгүүл зүйн түүх харуулдаг юм.

Монгол Улс шатахууны үйлдвэртэй болъё, өөрсдөө тог цахилгаанаа үйлдвэрлэе гэдэг сэдэв санаачилгыг өдөр тутмын сонин л хөндөж, хөдөлшгүй баримт, тоо судалгаануудаар бөмбөгдөж ирсэн. Үүнийг олж уншсан хүмүүс бид ядуу буурай орон юм байна, ямар ч улс биднийг дээрэлхэх юм байна, юм бодох цаг болсон байна гэж санаа аван шуугьдаг юм. Ингээд арга зам, шийдэл эрэлхийлж ярьж эхэлдэг. Ингэж л тогтмол хэвлэл өдөр тутмын сонин нийгмийг аажимдаа залуурддаг. Сошиал шиг өдөртөө попорч, нэг дарга сэтэртэн нь зөв буруу нь үл мэдэх шийд гаргадаггүйгээрээ сонин ялгаатай. Харин хөндсөн сэдэв, асуудлын үр дүн аажимдаа ёс заншил мэт, хэзээнээсээ ийм байсан мэтээр гардаг юм. Эффект нь хурдан гардаггүй учраас олон нийт сонинг үл тоох нь ч бий. Ялангуяа манай поп улстөрчид үүнийг сайн мэднэ.

Уг нь УИХ-ын гишүүд ард түмний төлөөлөл. Тэд энэ улс үндэстнийг зөв залуурдаж, хөгжүүлэх үүрэг авсан томилолттой хүмүүс. Тиймээс тэд соргог, нийгмийнхээ амьдралыг мэддэг, асуудлыг нь хардаг байх нь наад захын шаардлага. Ийм байхын тулд тэд сэдэв, асуудлыг системээр нь харж хөнддөг тогтмол хэвлэлээ байнга уншиж байх ёстой. Тиймээс УИХ-ын гишүүдийг өдөр тутмын сонин уншуулдаг болгоё. Сонинд бодлогоо яриулж сургая. УИХ-ын гишүүдээр тогтохгүй туслах, ажлын албаных нь хүмүүст ч тогтмол хэвлэлийг уншуулж хэвшүүлье. Нийгмээ, улсаа томоор нь харж зөв дүгнэж, болохгүй асуудлыг шударгаар ярьж шүүмжилж байх нь улстөрч хүний нэг чухал ажил байх ёстой болов уу. Харин манай зарим улстөрчид нийгмээ битгий хэл өөрийнхөө тухай хоёр өгүүлбэр холбоод ярьчихаж чадахгүй ээрч муураад түмний шившиг болдог тохиолдол байдаг. Энэ нь ерөөсөө сонин гарчигладаггүй, хэвлэлүүд ямар асуудал хөндөж байгааг үл тоодог, саарал ордны гадна ямар амьдрал байдгийг мэддэггүй. Сошиал дээр тавигдсан найруулга муутай гурван өгүүлбэрээр ард түмний амьдралыг төсөөлдөг, туслах зөвлөхүүд нь ч тэгээд сургачихсантай холбоотой.

УИХ-ын гишүүд, төр засаг тогтмол хэвлэлийг уншдаг соёлтой байхын гол ач холбогдол бол асуудлын үндсийг ойлгох л байдаг. Нөгөө талаар уламжлалт хэвлэл, тэр дундаа тогтмол хэвлэл нийгмийн амьдралын толь болж, үргэлж сэдэв санаа асуудлыг хөндөж шийдлийг нь улстөрчдөд хэлж байдгаараа онцлог. Барууны хөгжсөн орнуудад яг ийм соёл бий болоод тогтчихсон. ХБНГУ-д гэхэд тогтмол хэвлэл хамгийн хүчтэй. Мэдээллийн технологийн энэ эрин зуунд уламжлалт хэвлэлийн зах зээл хумигдаж байгаа ч хөгжсөн улс орнууд чухал энэ салбараа унагаахгүй дэмжих бодлого барьдаг. Тиймээс Германд улстөрчид нь, бүр иргэд нь өдөр тутмын сониноо байнга захиалдаг. Уншихгүй байсан ч захиалдаг. Энэ нь ард иргэдийнхээ мэдэх эрхийн төлөө, ялангуяа дайны хүнд цаг үед ард түмнийг соён гэгээрүүлж, оюун санааг нь чиглүүлж, хүчин мөхөсдөхөөс сэргийлжбайсан тогтмол хэвлэлээ дэмжих нь нийгмийн хариуцлага гэж ухамсарладаг тухай ХБНГУ-ын Бундестагийн гишүүн, Соёл хэвлэл мэдээллийн байнгын хорооны гишүүн Христиане Шендэрлэйн саяхан манай улсад айлчлахдаа онцлон тэмдэглэж байв. Тогтмол хэвлэл гэдэг ийм л хүчтэй эд.

Тийм ч учраас хөгжиж буй орны хувьд улстөрчид маань сонин уншдаг соёлтой болъё. Энэ нь тэдэнд өөрт нь ч, сэтгүүл зүйн хөгжилд ч, улс орны ирээдүйд ч хэрэгтэй. Сонин, сошиал хоёр тэнгэр газар шиг ялгаатай. Тиймээс Хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгож, УИХ-ын гишүүдийн сонин хэвлэл захиалах эрхийг нээлттэй болгох хэрэгтэй болчихоод байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Я.Самбууням: Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн аудитын шалгалт 12 дугаар сард дуусна DNN.mn

Үндэсний аудитын газраас Монгол-Оросын хамтарсан Улаанбаатар төмөр замын ХНН-ийн 2021-2023 оны үйл ажиллагаанд хийх гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байгаа талаар өчигдөр олон нийтэд мэдээлэл хийлээ. Тус арга хэмжээнд Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн удирдах албан тушаалтнууд оролцов. Мэдээллийн эхэнд Ерөнхий аудитор Д.Загджав “Монгол улсын төрийн хяналтын дээд байгууллагууд хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулж хоёр улсын хөрөнгө оруулалттай байгууллагууд хамтарсан аудит хийж байсан туршлагатай. Аудитад хамрагдсан байгууллагын үйл ажиллагаануудыг сайжруулах үр нөлөөг нь дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Орос Монголын төмөр замд оруулсан хувь нэмэр тэр дундаа Монгол орны эдийн засгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулсан түүхтэй.

БНМАУ, ЗХУ-ын засгийн газар хоорондын 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээрийн эрэлт, хэрэгжилтийн үйл явцыг үзэх, хуулийн хүрээнд хоёр орны ажлыг явуулах шаардлагатай чиглэлүүд байна. Аудитад хамрагдаж байгаа Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам, Монгол улсын үндэсний аудитын газар болон Оросын холбооны улсын тооцооны танхимын хамтарсан шалгалтын багийн гишүүдэд аудитыг гүйцэтгэхэд шаардлагатай бүх талын туслалцаа үзүүлж, дайчлах нөхцөлөөр хангаж холбогдох мэдээллийг цаг тухайд нь саадгүй гарган өгч ажиллахыг хүсье” гэв

Үндэсний аудитын газраас Монгол-Оросын хамтарсан Улаанбаатар төмөр замын ХНН-ийн 2021-2023 оны үйл ажиллагаанд хийх гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байгаа талаар өчигдөр олон нийтэд мэдээлэл хийлээ. Тус арга хэмжээнд Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн удирдах албан тушаалтнууд оролцов. Мэдээллийн эхэнд Ерөнхий аудитор Д.Загджав “Монгол улсын төрийн хяналтын дээд байгууллагууд хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулж хоёр улсын хөрөнгө оруулалттай байгууллагууд хамтарсан аудит хийж байсан туршлагатай. Аудитад хамрагдсан байгууллагын үйл ажиллагаануудыг сайжруулах үр нөлөөг нь дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Орос Монголын төмөр замд оруулсан хувь нэмэр тэр дундаа Монгол орны эдийн засгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулсан түүхтэй.

БНМАУ, ЗХУ-ын засгийн газар хоорондын 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээрийн эрэлт, хэрэгжилтийн үйл явцыг үзэх, хуулийн хүрээнд хоёр орны ажлыг явуулах шаардлагатай чиглэлүүд байна. Аудитад хамрагдаж байгаа Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам, Монгол улсын үндэсний аудитын газар болон Оросын холбооны улсын тооцооны танхимын хамтарсан шалгалтын багийн гишүүдэд аудитыг гүйцэтгэхэд шаардлагатай бүх талын туслалцаа үзүүлж, дайчлах нөхцөлөөр хангаж холбогдох мэдээллийг цаг тухайд нь саадгүй гарган өгч ажиллахыг хүсье” гэв

Шалгалтын талаар тодруулж ажлын хэсгийн ахлагч орлогч аудитор Я.Самбуунямтай цөөн хором ярилцлаа.

-Шалгалтын талаар тодруулж өгөөч?

-Үндэсний Аудитын газар, Оросын Тооцооны танхим хамтарч “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН 2021-2023 оны үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байна. ОХУ-ын Тооцооны танхимын аудитын багийн гишүүд хүрэлцэн ирж оролцож байна. Энэ удаагийн аудитын сэдвийг УИХ-ын 2022 оны есдүгээр тогтоолоор баталсан. ОХУ-тай хамтарч хэрэгжүүлэх гэж буйтай холбогдуулан цаг хугацааны хувьд хойшилсон. Аудитын эцсийн үр дүн энэ оны арванхоёрдугаар сард эцэслэгдэхээр төлөвлөгдөж байгаа. “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийг анх байгуулагдахад буюу ЗХУ, БНМАУ-ын засгийн газрын хооронд 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээр түүний өөрчлөлтийн хэрэгжилтийг, үйлдвэрлэлийн болон эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн сайжруулах хүрээнд авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний үр дүнгийн талаар, коронавирус цар тахлын үед ачаалалтай ажиллаж байсан үеийг ч хамруулан үзнэ.

-Улаанбаатар төмөр замын санхүүжилтийн шалгалт давхар хийгдэх үү?

-Гүйцэтгэлийн аудитын хүрээнд санхүүжилт буюу орлого төвлөрүүлж буй байдал, зарцуулалтын байдлууд үйл ажиллагааны үр ашигтай байдлууд, удирдлага зохион байгуулалтын асуудлуудыг бүгдийг хамруулахаар төлөвлөж байна.

-Энэ байгууллагыг өмнө шалгаж байсан уу?

-Энэ байгууллага нь Монгол Улсын хамтарсан хувь нийлүүлсэн байгууллага. Аудитын ажлыг хоёр орны аудитын дээд байгууллагууд харилцан зөвшилцсөний үндсэн дээр ямар хугацааг хамруулж хийх вэ гэдгийг төлөвлөж хийдэг. Аль нэг улс нь дангаараа аудит хийх зохицуулалтгүй. Хамгийн сүүлд 2015 онд аудит орсон байдаг. Үүнээс хойш зургаан жилийн хугацаанд аудитад хамрагдаагүй. Тэгэхээр бид 2021-2023 оныг хамруулж гүйцэтгэнэ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Дэлбэрэлтэд өртсөн 207 дугаар байрны оршин суугч М.Төрбаяр: Шатсан байрыг маань гудамжны хүмүүс тонож, хоног төөрүүлдэг боллоо DNN.mn

Хан-Уул дүүргийн 26 дугаар хороо Дүнжингарав худалдааны төвийн урд хий тээвэрлэж явсан машин дэлбэрч “Edu apart” хотхоны 207 дугаар байр галд өртсөн. Үүнээс үүдэж 63 айлын 220 гаруй оршин суугч амьдрах гэр оронгүй болсон билээ. Осол болсноос хойш долоон сар гаруйн хугацаа өнгөрөөд байна. Өнөөдөр оршин суугчид болон галд өртсөн орон сууцыг хэрхэх болсон талаар 207 дугаар байрны оршин суугчдын төлөөлөгчдийн зөвлөлийн тэргүүн М.Төрбаяртай ярилцлаа.

-Өнгөрсөн тавдугаар сард тантай ярилцахад галд өртсөн 207 дугаар байрыг хүчитгэж засварлахаар Хотын захиргаа шийдсэн болохыг дуулгаж байсан. Энэ ажил хэр урагштай байна вэ?

-Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын дарга Хосбаяр тухайн үед оршин суугчдыг байлцуулаад нөхцөл байдлыг сонсоод 207 дугаар байрыг засварлах нь зүйтэй юм байна. Засварлах компанийг сонгон шалгаруулах тендер зарлая гэж шийдсэн болохыг ярьж байсан. Бараг баяр наадмын өмнө засаад оршин суугчдыг байранд нь оруулчихна гэж Хосбаяр дарга мэдэгдэж, бид ч баярлаж байлаа. Гэвч баяр наадмын сар таараад тэгсэн үү, тендерт ямар ч компани санал ирүүлээгүй гэсэн. Тиймээс байрыг хүчитгэж засварлах ажлыг больсон. Барилгыг буулгаад шинээр барих болсон талаар оршин суугчид бидэнд Хотын захиргаанаас мэдээлсэн.

-Тэгээд хэзээ буулгаж, барилгын ажил эхлэх юм бол оо?

-Бас л тодорхойгүй байна. Өмнө нь бидэнтэй холбогдож мэдээлэл өгч байсан дарга нь албан тушаалаа өгчихсөн, өөр хүн ирсэн юм билээ. Ямартаа ч бас тендер зарлаад нураах компани сонгох бололтой. Одоогоор барилгын ажил эхэлсэн зүйл алга.

-Оршин суугчид ямар байдалтай байна вэ. Энэ есдүгээр сард түр байрных нь түрээсийн хугацаа дуусна гэж байв уу?

-Оршин суугчдын хувьд хүнд нөхцөл байдалтай байна. Яг хичээл сургуулийн үе эхэлж байна. Түрээсийн байрны хугацаа дуусч байна. Энэ байдлаараа түрээсийн байр, өөрийн байр ч үгүй болчих вий гэсэн айдастай айлууд олон байна. Үүнийгээ ч хэлж байгаа. Сургууль цэцэрлэг орох гэж байдаг. Хохирсон иргэдийг цаашид хэрхэх талаар Хотын захиргаа ямар нэгэн мэдээлэл өгөөгүй л байна. Бидэнд ч бас хэцүү байх юм. Татвар төлөгчдийн мөнгөөр түрээс төлүүлээд амьдраад байх. Дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу гэдэг л болж байна. Ядаж манай барилгын улирал ямар хугацаатай билээ. Намар болж байхад барилгыг нурааж эхлээ ч үгүй байна. Хэзээ нурааж, хэзээ барилгын суурь тавих нь эргэлзээтэй. Арга ядаад оршин суугчид даавуун дээр эсэргүүцлийн үг бичээд шатсан барилга дээр татчихсан байх вэ дээ. Бид чинь гэрээсээ өмссөн хувцастайгаа л гарсан шүү дээ. Ихэнх айл хамаг байдгаа алдсан.

-Шатсан байр цагдаагийн хамгаалалтад байсан. Одоо ямар ч эзэнгүй байгаа юу?

-Тийм ээ. Эхлээд цагдаагийн хамгаалалтад байсан. Сүүлдээ цагдаа нар яваад өгсөн. Одоо бол байр маань тэнүүлчдийн орогнодог газар л болж гүйцлээ. Уг нь гал ороогүй хэсэгт айлууд эд тавилгаа авч чадаагүй шүү дээ. Авах ч боломжгүй. Тог цахилгаан байхгүй учир өндөр давхраас эд зүйлсээ буулгаж авч чадахгүй байгаа. Дээр нь ямар ч хамгаалалтгүй болчихоор янз бүрийн хүмүүс цонх хаалгыг нь эвдэж ороод хулгайлж тоноод, зарим нь хоног төөрүүлдэг газар болгож байна. Маш харамсалтай. Арга ядаад оршин суугчид ээлжлээд байраа манаж хонож байгаа.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Эдийн засагч А.Мөнхболд: Хятадын гангийн үйлдвэрлэл буурч байгаа учраас нүүрсний үнэ ханш унаж эхэлсэн DNN.mn

-Худалдааны хууль батлахгүйгээр уул уурхайн бүтээгдэхүүний үр шимээ Монгол Улс хүртэж чадахгүй-

Эдийн засагч А.Мөнхболдтой нүүрсний экспортын талаар ярилцлаа.

-Манай улс нүүрсний экспортыг энэ жил нэлээд өөдрөгөөр төсөөлж төлөвлөсөн. Гэвч өнөөдөр экспорт удааширсан, зарим боомтод бүр гацсан гэдэг мэдээлэл гарч эхэллээ. Энэ талаар тодруулмаар байна?

-Нүүрсний экспорт хэвийн үргэлжилж байгаа. Харин ханш унах төлөвтэй байна. Энэ нь Хятадын гангийн үйлдвэрлэл буурч байгаатай холбоотойгоор дотоодынх нь нүүрсний үнэ унаж эхэлсэн. Тэгэхээр манайд нүүрсний экспортын биет хэмжээ хэвийн ч үнэ буурах хандлагатай гэсэн үг. Энэ нь манай талд худалдааны баланс сөрөг үр дүн харуулах юм.

Нөхцөл байдлын хувьд урд хөршид жижиг худалдан авагч нарын борлуулалт зүгээр. Харин Хятадын томоохон аж ахуйн нэгжийн худалдан авалт саарсан байдалтай байгаа. Энэ нь нэг талаараа геополитик болон манай хоёр улсын хоорондын бусад асуудалтай хамааралтай.

-Бусад асуудал гэж та юуг хэлэв?

-Миний харж байгаагаар геополитикийн асуудлууд нөлөөлөөд байх шиг байна. Тухайлбал, Аравдугаар богд байна. Энэ чиглэлийн тусгал экспортод ороод ирэв үү гэдэг хардлага байна. Манай улсын хувьд эдийн засгаа хөгжүүлэх нь чухал. Бид ухаалаг байх хэрэгтэй. Хөрш оронтойгоо яаж зөв харьцах вэ. Манай бодлогууд заримдаа өөрсдийнхөө худалдааны эсрэг нөлөөлөл үзүүлээд байдаг. Бид өөрсдөө ухаажих ёстой болов уу.

Өнөөдрийг хүртэл манай улс маш их хэмжээний уул уурхайн бүтээгдэхүүн экспортолсон. Жишээ нь, Эрдэнэт 700 орчим мянган тонн зэсийн баяжмал, Оюу толгой 750 мянга байснаа хоёр дахин нэмэгдээд 1.5 сая тонн болж байна. Нүүрс гэхэд өнгөрсөн жил 70 сая тонн экспортолсны 57.9 хувь нь коксжих нүүрс гээд тооцоод үзэхээр 30 тэрбум ам.долларын бүтээгдэхүүн экспортлоод байна. Эндээс Монголд үлдэж байгаа нь юу байна, юу ч байхгүй.

-Таныхаар үүнийг хэрхэн зохицуулах ёстой гэж үзэж байгаа хэрэг вэ?

-Худалдааны хуулиар л зохицуулах ёстой юм шүү дээ. Гэтэл манай зарим улстөрчид үүнийг шууд эсэргүүцдэг. Энэ бол яалт ч үгүй гадны гар хөл гэсэн үг. 2023 онд гэхэд л манайх 17 орчим тэрбум ам.долларын худалдаа хийсэн гээд байгаа. Эндээс манайд үлдсэн нь маш бага. Бид нэгд, уул уурхайн экспорт, гадаад худалдааны асуудлаа зохицуулах хууль гаргах хэрэгтэй юм.

Олон улсын жишгээр мөнгөн урсгал Монголбанкаар дамжих зайлшгүй шаардлагатай. Жишээ нь, би ОХУ-аас бараа худалдаж авлаа гэхэд 100 хувь төлбөрөө төлж байж бараа маань төмөр замаар ирдэг. Хятадаас ч тэр. Төлбөр тооцоо хийгдэж байж ачаа наашаа хөдөлдөг. Гэтэл Монголын ачаа ямар ч төлбөр тооцоогүй хил гараад явчихдаг. Энэ л хамгийн том алдаа.

Бид өөрсдөөсөө шалтгаалсан зүйлүүдийг цэгцлэх хэрэгтэй. Аливаа улс мөнгөн урсгал, худалдаа, тээвэр логистик гэсэн гурван зүйл дээр төвлөрдөг. Худалдааны экспорт хангагдаагүй байхад ямар ч нэмэргүй. Гадаад зах зээл дээр байгаа үнэ, эрэлт нийлүүлэлт гэхээс өмнө гадаад худалдааны эрх зүйн орчноо цэгцлэхгүйгээр хөгжихгүй. Гэтэл манайх үүний төлөө юу ч хийхгүй байгаа нь харамсалтай. Сая сонгууль болж, бүх улс төрийн намын мөрийн хөтөлбөрт “Худалдааны хуультай болно” гэсэн заалттай байсан. Харамсалтай нь Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн төслийг уншихаар энэ тухай үг, өгүүлбэр ч байхгүй. Ер нь Худалдааны хуульгүй байх нь ОХУ-д ашигтай. ОХУ-ын Монголын талаар баримтлах бодлогын гуравт, Монгол Улсыг хүнсээр хангана гэсэн заалттай байдаг. Энэ нь ч биелсээр, манай импортын хүнсний 70 хувийг ОХУ-аас оруулж ирж байна. Хятад ойлгомжтой. Уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг дэлхийн зах зээлийн үнээс хамгийн хямдаар авах сонирхолтой. Тиймээс худалдааны хуулийг л нэн тэргүүнд батлах шаардлагатай болоод байгаа юм.

-Нүүрсний экспортын сэдэв рүүгээ оръё. Биржийн худалдаа амжилттай байгаа юу. Экспорт зогссон гэсэн мэдээгээр биржийн худалдаа ч хөндөгдөх шиг болсон?

-Биржийн худалдаа бас хэвийн үргэлжилж байгаа мэдээллийг авсан. Гэхдээ биржийн худалдааны хувьд бид нэг зүйлийг анхаарах ёстой. Нэгэнт манайх Худалдааны хуульгүй учраас биржийн худалдаа бас л худлаа. Үнэндээ энэ бол классик худалдаа биш. Хэлбэртсэн л ажил. Мэдээж манай улсад биржийн худалдаа хэрэгтэй. Гэхдээ олон улсад байдаг хэв загвар энэ биш. Манайх бол зүгээр үнэ хаялцуулаад л сууж байгаа. Ар талд нь тээвэр логистик байхгүй.

Биржийн худалдаан дээр нүүрсний үнэ унахаар манай Таван толгойн удирдлагууд нүүрс тээврээ худалдан авагч талд хамт өгчихдөг. Уг нь энэ чинь тусдаа явах асуудал. Өөрөөр хэлбэл, А цэгээс Б цэг хүртэл ачаа тээвэрлэхэд ачааны үнэ ханш унах ямар ч хамаагүй зүйл. Үнэ бол бензин шатахуун, ажиллах хүчин зэрэг өөр хүчин зүйлээс шалтгаалдаг. Худалдаа, тээвэр логистикийн асуудлыг биржийн худалдаан дээр цогцоор нь шийдэхгүйгээр явахгүй. Хоёрт, Таван толгой компани өнөөдөр олборлогч юм уу, нүүрс худалдаалагч, эсвэл нүүр тээвэрлэгч үү. Бүгдийг хийж байна. Төр бүгдийг өөрөө авах шаардлагагүй. Олборлоод тээвэр худалдаагаа хувийн хэвшлээр хийлгэж болно.

-Нүүрсний худалдаанаас манай улс хангалттай ашиг хүртэх тухай асуудал хөндөгддөг. Та бол экспорт дээр татвар тавих ёстой гэж үздэг хүн. Үнэхээр тийм боломж байдаг уу?

-2014 оны үед болсон явдал. Нүүрс экспорт дээр Баяннуур аймаг татвар аваад эхэлсэн. Харин Монголын тал аваагүй. Уг нь айл ямар арга хэмжээ авна адилхан аваад явах ёстой. Хэрэв тухайн үед манай тал татвар авч эхэлсэн бол Гашуунсухайт боомт Баяннуур, Ганцмодын хэмжээнд хүрчих байсан. Замын-Үүдийг л хар л даа. Дөнгөж хагас жилийн байдлаар 2.9 тэрбум ам.долларын худалдаа хийсэн. Эрээн тэндээс татвар авдаг. Замын-Үүд авдаггүй. Тэгэхээр яаж хөгжих юм бэ. Орон нутагт эрх өгөх ёстой. Замын-Үүдийг орон нутгийн чанартай хот болгож, татвар авах эрхээр хангаад бие даасан байдлаар явуулахад Эрээнтэй адилхан хөгжөөд л эхэлнэ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Б.Лакшми: Япон бодлогын хүүгээ нэмж, йенийн ханш чангарснаар олон улсад хөрөнгийн зах зээл савлаж байна DNN.mn

Эдийн засагч Б.Лакшмитай ярилцлаа.

-Сүүлийн долоо хоногт олон улсын хөрөнгийн зах зээл огцом савлаж эхэллээ. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье. Эдийн засагчийн хувьд үүнийг хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Дэлхийн томоохон зах зээл болох АНУ-ын Нью-Йоркийн хөрөнгийн бирж сүүлийн долоо хоног нэлээд савлагаатай байлаа. Мөн Японы хөрөнгийн бирж бууралттай байв. Түүхэнд хар баасан гариг гэж байдагтай адил Японы хувьд хар даваа гариг гэж хэлж болохоор харагдсан. Үүнийг хоёр талаас харах хэрэгтэй. Савлах гол шалтгаан нь Япон бодлогын хүүгээ нэмсэн нь том нөлөө үзүүллээ гэж харж байна. Японы йенийн ханш олон сар сулралттай байсан. Суларч байсан ханш гэнэт чангарахад ийм нөхцөл байдал тулгарсан. Яагаад гэвэл ханшийн зөрүү нь АНУ-ын ам.доллартай харьцуулахад хүү багатай. Бодлогын хүү доогуур зээл авахад бага хүүтэй, мөн ханш нь илүү сул байдаг учир хүмүүс зээл аваад АНУ-ын хувьцаа авчихдаг тохиолдол элбэг болсон. Тэр хувьцаа нь сүүлийн жилүүдэд 20-30 хувь өссөн. Авсан зээл, хувьцаа хоёрын зөрүү дээрээс ашиг олдог.

Гэтэл сүүлийн долоо хоног йен бодлогын хүүгээ нэмснээр зөрүү нь багасч хүмүүс хувьцаагаа хурдтай зарж эхэлсэн. Их хэмжээгээр зараад эхлэхээр огцом уналтад тодорхой нөлөө үзүүлж байна гэж мэргэжилтнүүд үзэж байгаа. Би хувьдаа хөрөнгийн бирж маш эмзэг салбар учир бага зэргийн сөрөг мэдээлэл гарахад л нөлөө үзүүлдэг. Энэ жилийн хувьд томоохон онцлогууд байна гэж харж байна.

Нэгдүгээрт, АНУ-ын сонгууль, хоёрт дэлхий дахины геополитикийн асуудал, гуравдугаарт Орос, Украины дайн байна. Үүнээс гадна сүүлийн өдрүүдэд нэлээд хурцадмал болж байгаа Иран Израиль руу дайрах нөхцөл байдал зэрэг нь улс орнуудын эдийн засагт нөлөөлнө. Ингэснээр эдийн засгийн өсөлт буурч, хувьцаанд хөрөнгө оруулах сонирхол буурах юм.

-АНУ-ын хөрөнгийн биржид том, том компаниудын хувьцаанууд байдаг. Жишээ нь Аpple бууралттай байна. Эргэж сэргээх үйл ажиллагаа юу байж болох вэ?

-Хөрөнгийн биржийн хувьцаа компаниудынхаа үйл ажиллагаатай холбоотой байдаг. Аpple дээр бол сүүлийн хоногт Warren Buf­fett’s хэсэг хувьцаагаа зарсан гэх мэдээ гарч байгаа. Ихэнхдээ хүмүүс томчуудыг зараад эхэлбэл ямар нэгэн юм болох нь гээд дагаад зардаг. Apple компани сүүлийн үед бүтээгдэхүүний шинэчлэлтийн бодлогууд сул байв уу гэж харагдаж байгаа. Нөгөө талаар хоёр гурван үйлдвэр нь Хятадад байсан ч цар тахлын дараа Вьетнам руу шилжүүлэн томоохон үйлдвэрүүдээ бариад эхэлсэн. Үүнтэй холбоотой илүү их хөрөнгө оруулалт шаардлагатай учир инновацийн бодлого тал руугаа анхаарч чадахгүй байгаа болов уу гэж таамаглаж байна. Яагаад гэхээр технологийн зах зээл маш хурдацтай хөгжиж байгаа учраас хоцорч болохгүй.

-Хонгконгийн бирж болон бусад биржүүд ямар хөдөлгөөнтэй байна вэ?

-Хонгконгийн бирж сүүлийн үед идэвх муутай байгаа. Хонгконг Хятадтай нэгдсэнтэй холбоотой ихэнх хөрөнгө оруулагч нь гараад явчихсан. Тэгэхлээр үүнтэй холбоотойгоор Хонконг ийн зах зээл болон хөрөнгийн бирж дээр томоохон нөлөө үзүүлэх нь бага. Мөн АНУ, Японы бирж зэрэг том зах зээлүүдийг бодвол харьцангуй бага гэж бодож байна. Яагаад гэвэл сүүлийн жилүүдэд яг ийм үйл ажиллагаа нэлээд хумигдсан.

-Тэгвэл манай улсын хөрөнгийн зах зээл ямар байна. Олон улсад буурч байхад манайд яаж нөлөөлөх бол?

-Монголын хөрөнгийн бирж бол өөрөө олон улсын зах зээлтэй холбоотой үйл ажиллагаа ихэнхдээ явуулдаггүй. Жишээ нь олон улсын томоохон хувьцаа манайд худалдаалагддаггүй. Дотоодын л хувьцаанууд гаргадаг. Тэгэхлээр олон улсын томоохон доргилтууд гарахад харьцангуй гайгүй. 2007, 2008 онд дэлхийд санхүүгийн том хямрал болоход Lehman Brothers-оос гарсан хямрал үүсэхэд Монгол Улс харьцангуй гайгүй байсан. Яагаад гэвэл бас хамаарал, харилцаа холбоо нь арай бага байгаад болов уу. Давуу тал болж байгаа ч олон улсын зах зээл дээр хэчнээн харилцаа холбоо шууд холбоотой биш ч гэсэн тодорхой хэмжээгээр бас нөлөөтэй. Шууд олон улсын зах зээл дээрээс хувьцаа худалдаж авах боломжгүй байгаа ч тодорхой брокер диллерүүдын компаниудаар дамжуулан хүмүүс хувьцаа худалдаж авдаг. Олон улсын түвшинд Монгол Улсаас худалдаж авсан хувьцааны тоо хэмжээ тодорхой байдаггүй, би тийм тоо хэмжээг харж байгаагүй.

-Манай улсын дотоодын үйл ажиллагаа, хөрөнгийн бирж хэвийн байна уу. Улирлаасаа хамаарч идэвхждэг үү?

-Хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаа идэвхждэг ч харьцангуй бага үе гэж байдаг. Мэдээж хүмүүс сүүлийн жилүүдэд хувьцаанд хөрөнгө оруулж байгаа. Ялангуяа биткойн түүнтэй холбоотойгоор хөрөнгө оруулна гэдгээрээ хувьцаа худалдаж авах сонирхол өссөн. Гэхдээ шууд утгаараа аваад үзэхэд бид хувьцааны зах зээл дээр томоохон өөрчлөлтүүд гаргаагүй гэдэг нь нэг их харагддаггүй. Хавар томоохон нөлөө үзүүлсэн нь арилжааны том таван банк өөрсдийнхөө хувьцааг гаргасан. Энэ нь тодорхой хэмжээний нөлөөг үзүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл, тухайн үедээ хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаа идэвхжихэд, түүнээс өөр томоохон нөлөө байгаагүй юм. Цаашдаа Монгол Улсынхаа хөрөнгийн биржийг өөр илүү эргэлтэд оруулах шаардлагатай гэж харж байгаа. Ялангуяа “Эрдэнэс таван толгой”-н хувьцааг хөрөнгийн бирж рүү худалдаалах боломжгүй. Тэгэхээр ямар ч амьгүй, өгч байгаа ногдол ашиг тухайн үедээ АПУ-тай харьцуулахад хоёр дахин өндөр ногдол ашиг өгч байх жишээтэй. Хувьцаа эзэмшигч бид мэдээлэл авах боломжгүй. Зарим хүмүүс 2012, 2013 онуудад өөрсдийнхөө сургалтын төлбөрийг төлүүлчихсэн байдаг. Хоёр дахин бага хувьцаа эзэмшиж байгаа хүмүүс нь өөрсдийнхөө хувьцааг өсгөмөөр байж болно. Тэгэхэд мэдээллүүд нь бүгдээрээ хаалттай байдаг.

-Яагаад манайх ингэж түгжээд байдаг юм бэ?

-Улс төрийн ашиг сонирхол байна гэж хардаг. Яагаад гэвэл улс төрийн үйл ажиллагаатайгаа холбоотой ашигтай ажиллахад дараагийн жилд нь шууд ногдол ашгаа өгөх ёстой. Тэгэхэд 2023 онд ногдол ашиг аваагүй 2024 онд 2022, 2023 он гээд хоёр жилийн ногдол ашгаа авсан. Тогтмол олгох процесс их чухал гэж харж байна.

-Японы Ерөнхий сайд манайд айлчлах гэж байгаа. Түүнтэй холбоотойгоор Япон, Монгол хоёр улсын эдийн засгийн харилцаа сайжруулах, худалдааны гэрээ зэрэг хөндөгддөг асуудлууд байдаг?

-Монгол Улс Японтой эдийн засгийн хамтын ажиллагааны гэрээ, стратегийн түншлэлд гарын үсэг зурсан байдаг. Чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулсан. Тэдгээр нь амь орох ёстой. Японоос манай улс руу нэлээд их бараа бүтээгдэхүүн импортлогдож байгаа харагдаад байдаг ч эргээд Монголоос экспортлох тал дээр илүү чухал санаа тавих хэрэгтэй.

Ялангуяа томоохон үйлдвэр, хувийн хэвшил зэрэгт хамтарч ажиллах, цаашид үүнийгээ яаж илүү үр дүнтэй хэрэгжүүлэх вэ, хамтарсан үйлдвэр барих уу, хөрөнгө оруулалт авах зэргийг хэлэлцэх хэрэгтэй байх. Ажлын байр, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл гэх мэт экспорт руу чиглэсэн үйл ажиллагаа хийх шаардлагатай гэж үзэж байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Р.Даваадорж: Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн төсөл тооцоо судалгаагүй, дэврүүн сэтгэлээр асар их хөрөнгө цацсанаас үүдэж гацсан DNN.mn

Эдийн засагч Р.Даваадоржтой газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн төслийн талаар ярилцлаа.

-Киргиз улс газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг нэг жилийн дотор барьж ашиглалтад оруулж байгаа тухай сүүлийн үед эдийн засагчид энэ чиглэлийн мэргэжилтнүүд онцлох боллоо. Манай газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн төсөл өнөөдөр хэд дэх жилдээ үргэлжилж байна вэ гээд харахаар анхаарал татдаг. Энэ тухай ярилцлагаа эхлэх үү?

-Киргиз улс газрын тосны үйлдвэр боловсруулах үйлдвэрийг яг манайхтай ойролцоо хугацаанд барьж эхлүүлсэн. Гэхдээ арай түрүүлж бариад нийт хэрэглээнийхээ 20 хувийг үйлдвэрлэж байсан. Харин одоо жил хагасын хугацаанд энэ үйлдвэрээ шинэчлээд жилд 850 мянган тн нефтийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхээр болсон мэдээлэл явж байсан.

Ямар ч байсан бидний өмнө алхаж байгаа нь үнэн. Хятадын хөрөнгө оруулалтаар энэ үйлдвэрээ шинэчлэх болсон байна лээ. Санхүүжилтийн хувьд ч маш бага тоо харагдаж байсан. Харин манай улсын хувьд Энэтхэг улсын Засгийн газрын 1 тэрбум 236 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр жилд 1.5 сая тонн газрын тос боловсруулах үйлдвэр барих төслийг Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын нутагт 2017 оноос хэрэгжүүлж байна. Газрын тосны үйлдвэртэй болно гэж дэврүүн мөрөөдөлтэй, үйлдвэрийнхээ шавыг тавиад олон жил өнгөрчээ. Тухайн үед үйлдвэрийг хоёр гуравхан жилд бариулна гэж зарлаж байв. Дараа нь 2024 онд ашиглалтад оруулна гэж байсан ч ковидын улмаас хойшлогдож, 2026 он болсон.

Тэгвэл одоо хэзээ ашиглалтад орох нь тодорхойгүй болчхоод байна, “Газрын тос боловсруулах үйлдвэр”-ийнхэн асар их хэмжээний санхүүжилт хэрэгтэй, одоогоор өрөнд орчихоод байна гэж УИХ дээр хээвнэг ярьж суусан. Нэмэлт хөрөнгөө энэ оны төсөв дээр суулгахаар ярилцаж байсан. Гэхдээ энэ оны төсөв дээр тийм их хөрөнгө мөнгө тавигдаагүй.

-Төслийн багийн зүгээс санхүүжилт дутсан тухай мэдэгддэг. Санхүүжилт үе үе дутаж төсөл гацаад байгаа шалтгаан нь юу юм бэ?

-Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн урилгаар Энэтхэгийн ерөнхий сайд Нарендра Моди анх удаа манайд айлчлахдаа Монгол Улсад нэг тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээл олгохоор болсноо мэдэгдлээ. Энэ зээлийг манай улс дэд бүтцийн салбарын бүтээн байгуулалтад зарцуулахаар төлөвлөж улмаар нефть боловсруулах үйлдвэр барихаар болсон. Харин төсөл хэрэгжүүлэх санхүүгийн нарийн тооцооллыг гаргахад 1.236 тэрбум ам.доллар шаардлагатай болсон. Нэмэлт санхүүжилт болох 236 сая ам.долларыг мөн Энэтхэгийн Засгийн газраас хөнгөлөлттэй зээл авах хэлбэрээр 2019 онд шийдвэрлэж байв. 2023 онд УИХ дээр нэмэлтээр 437 сая ам.долларын асуудал яригдсан. Ний нуугүй ярихад, би энэ төслийг гадныхнаар хийлгэх ёстой байж дээ гэж харамсаж байсан. Яагаад гэвэл энэ нөхдүүд дахиад олон зуун сая ам.доллар нэхээд хошуугаа унжуулаад ороод ирэх нь цаг хугацааны асуудал юм байна гэж ойлгосон. Төсөл гацсан гол шалтгаан бол тооцоо судалгаагүй, дэврүүн сэтгэлээр асар их хэмжээний хөрөнгийг энэ төсөл рүү хийснээс үүдэлтэй. Улаанбаатар- Дарханы замын томоохон хувилбар гэж хэлж болно.

-Нөгөө талаар нөөцийн асуудал хөндөгдөж байгаа. Нөөц хангалттай юу манайх?

-Зүүнбаянгийн нефть боловсруулах үйлдвэр 1960-аад оны үед ажиллаж, дотоодын зах зээлийнхээ багагүй хувийг хангаж байгаад 1970-аад оноос зогсчээ. Хаалгаа барьсан шалтгаан нь газрын тосны нөөцтэй холбоотой. Зүүнбаянгийн үйлдвэр “түүхий эдийн нөөцийн асуудалд орсон” тул зогссон байдаг. Монгол Улсын хэмжээнд газрын тосны хэтийн төлөв бүхий хайгуулын 33 талбай байгаагаас өнөөдрийн байдлаар 28 талбайд 31 гэрээлэгч Засгийн газрын баталсан “Бүтээгдэхүүн хуваах” гэрээний дагуу ажиллаж байна. Монгол Улсын Ашигт малтмалын нөөцийн санд нийт 333.789 сая тонн газрын тос бүртгэгдсэнээс ашиглалтын баталгаат нөөц нь 43.4 сая тонн газрын тос байна гэж Ашигт малтмал, газрын тосны газрын мэдээлэл бий. Гэтэл одоо барьж буй тосны үйлдвэрт 1.5-2 сая тн жилд шаардлагатай. Тэгэхээр нөөцийн хувьд том асуултын тэмдэг байгаа гэж ойлгож болно.

-Энэ төслийг Энэтхэгийн Засгийн газрын зээлээр барьж эхэлсэн. Эргээд маш их өрөнд орж байгаа гэсэн үг биз дээ?

-2017 онд зээлээ авч байхад эхний 7 жил зээлийн үндсэн төлөлтөөс чөлөөлөх заалт байсан. Тэгэхээр энэ оноос үйлдвэрээ бариагүй мөртлөө үндсэн зээлийн төлбөрөө төлж эхэлсэн байх ёстой. Манай улс Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улсын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй 1 тэрбум 236 сая ам.доллар, жилийн 1.75 хувийн хүүтэй, 25 жилийн хугацаатай зээл авсан. Өнгөрсөн жилийн зургадугаар сард УИХ дээр энэ бүтээн байгуулалт яагаад зогссон талаар асуудал орж ирэхэд нэмэлтээр 437 сая ам.доллар шаардлагатай хэмээн яригдаж байсан. Зөвхөн 2022 онд гэхэд л “Газрын тос боловсруулах үйлдвэр”-ийн урсгал зардал, ажилчдын цалин гээд Хөгжлийн банкнаас 166 тэрбум төгрөг авч, хүү нь гэхэд л 64 тэрбум төгрөг болсон тухай ярьж байсан. Өөрөөр хэлбэл, огт хэрэгжээгүй төсөлд асар их хэмжээний мөнгө нэмэлтээр хэрэгтэй байгаа талаар яригдаж байсан. Хийж бүтээсэн нь тун маруухан мөртөө өр үйлдвэрлэж байсан нь эндээс тод харагдана. Гоё сайхан бүтээн байгуулалтын нэр зүүчихээд ийм хариуцлагагүй байж яавч болохгүй.

-Мэдээж Монгол Улс газрын тос боловсруулах үйлдвэртэй болох ёстой. Чухам яагаад ажил хэрэг болж өгөхгүй байна вэ. ТЭЗҮ, зохион байгуулалт, менежмэнтийн дутагдал байна уу, эсвэл ерөөсөө манай улсад аж үйлдвэрлэлийн ийм төслүүд хэрэгжих боломжгүй юм уу?

-Өнөөдрийн байдлаар газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн гурван багц ажлаас гурван ажлын гэрээг байгуулсан төдий байгаа. IV багцын ажлыг хийхэд 448 сая ам.доллар хэрэгтэй байгаа нь төслийн нийт зардлыг 1.6 тэрбум ам.доллар болгож өсгөсөн. Хөгжлийн банкны санхүүжилт зогссон. Тус төслийн үйл ажиллагааг хэвийн явуулахаар Засгийн газраас 182 дугаар тогтоол гаргасан ч тогтоолын зарим заалт тодорхой бус, шат дамжлага нэмсэн байдлаас болж, үйлдвэрийн санхүүжилт, татвараас чөлөөлөх, хил гаалиар нэвтрүүлэх асуудлууд хойш саатаж, цаг хугацааны ихээхэн хохирол бий болж, гэрээлэгч байгууллагууд нөхөн төлбөр нэхэж байгаа гээд тоочвол “зуун зовлон, жаран хагархай ажил” бий. Манайд ийм том төсөл хэрэгжүүлэх туршлага байхгүй. Ер нь улстөрчдийн шахаасны хүмүүс ийм төсөл хөдөлгөж чадахгүй гэдэг нь өнгөрсөн найман жилд маш тодорхой харагдлаа. Аливаа төсөлд тооцоо судалгаа чухал байдаг. Бид заавал 1.5-2 сая тонн нефть боловсруулах үйлдвэр биш, 700-800 мянган тонн хүчин чадалтай үйлдвэр барьж ашиглалтад оруулаад тодорхой хугацаанд ажиллуулж үр дүнг нь үзээд цаашид хүчин чадлыг нь нэмэх эсэхээ шийдэх ёстой байсан юм. Нүсэр үйлдвэр барина гэж зүтгээд асар их хэмжээний өрөнд орох юм биш биз гэдэг томоохон эмзэглэл бий болчихоод байгааг эрх баригчид анхаарах ёстой. Төслийн багаа солихоос энэ ажил эхлэх ёстой.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Төрийн ордноос хөөгдсөн “Орогнолын” Засгийн газар тагнуулын байраар дамжиж Кувейтын аманд байрлах уу DNN.mn

Орогнолын Засгийн газар гэдэг ойлголт энд, тэнд бий. Жишээ нь, Төвөдөд 1959 онд орогнолын засгийн газар байгуулагдаж, одоог хүртэл үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Товчхондоо, Төвөд БНХАУ хоорондын харилцаанаас үүдэж, төвөдүүд Энэтхэгийн Дарамсала хот руу олноор дүрвэсэн. Тэндээ төр захиргааны байгууллага байгуулан төвхнөснөөр орогнолын Засгийн газар, парламент гэж нэрийддэг болсон хэрэг.

Үүн шиг манайд бас орогнолын Засгийн газар бий болчихоод байна. Төвөд шиг улс төрийн харилцаанаас үүдэлтэй биш ч байрлах орон байргүй болж, энд тэндхийн байгууллага, албан газрын хатавчинд шилжихдээ тулаад байгаа юм. Нэг ёсондоо Төрийн ордноос хөөгдсөн гэсэн үг. Тиймээс орогнолын гэж нэрийдээд байгаа хэрэг.

Орогнолын Засгийн газрыг маань эхлээд Тагнуулын ерөнхий газрын байранд шилжүүлэн байршуулах яриа тавдугаар сард хүчтэй яригдаж байлаа. Тагнуулынхныг Хөшигийн хөндий дэх Шинэ зуун мод гэх хот руу шилжүүлнэ гэж байв.

Одоо бол Тагнуулын байрыг нь болиод Кувейтын ам руу нүүлгэх тухай ярьж эхэлжээ. Ийнхүү улс төрийн тулгуур гурван засаглалын нэг гүйцэтгэх засаглалыг хэрэгжүүлэгч буюу Засгийн газар нь Төрийн ордноос жийгдэж, тагнуулын жижигхэн байранд хоргодох болоод эцэст нь Кувейтын ам руу шилжих болж байх шиг байна. Нэг бодлын Засгийн газар хаана байрлах нь тийм чухал биш, юу хийх нь чухал гэж харж болох ч нөгөө талаар энэ бол асар утга учиртай зүйл. Ер нь Монголын төр засгийн гол байгууллагуудыг ийм маягаар оролддог нь монголчуудыг, энэ улс орныг дэмий зүйлд бэлдэж байгаа явдал ч гэж харж болохоор юм.

Учир нь Улаанбаатар бол Монгол Улсын нийслэл гэдэг статустай. Үүнийг бүр Үндсэн хуулиараа хуульчлаад өгчихсөн. Үндсэн хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-д “Монгол Улсын төрийн дээд байгууллагууд байнга оршдог хотыг Улсын нийслэл гэнэ. Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хот мөн” гэж заасан.

Гэтэл сүүлийн жилүүдэд амтай болгон нь “Улсын нийслэлийг нүүлгэнэ” гэж ярьж, Үндсэн хуулийг зөрчдөг болж байгаа. Үндсэн хуулийг хэн ч зөрчих эрхгүй. Энэ бол нийтээрээ дагаж мөрдөх монголчуудын эцэг хууль. Энэ хуульд тодорхой хатуу заачихсан агуулгыг илт зөрчиж, улсын нийслэлийг Улаанбаатараас хулгайлах тухай ярьж байгаа нь азарганы дэлийг нь авахтай адилхан явдал болно. Улаанбаатар хот бол нүүдэлчин монголчуудын бүх цаг үеийн түүхэнд нэг сая хүн ам хол давсан анхны хот. Энд эдийн засгийн маш том хүч, бааз суурь, тогтолцоо урт удаан хугацаанд бий болчихсон. Өнөөдөр дэлхийн улс орнуудтай хөл зэрэгцэж алхах, хөгжил ярих бол аль ч улс эдийн засаг л ярьдаг. Эдийн засаг ярихгүйгээр өнөөдрийн цаг үед хөгжил ярих боломжгүй. Нөгөө талаар эдийн засгийн энэ тогтолцоо улсын нийслэл Улаанбаатартай шууд холбогдоно.

Монголын бүхий л том аварга аж ахуйн нэгжүүд, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалттай компани, сангууд гээд эдийн засаг, бизнесийн эрэг шураг, бүхий л хөдөлгөгч хүч нь Улаанбаатарт төвхнөчихсөн. Улаанбаатараас нийслэлийн статусыг авахдаа тулбал эдийн засгийн энэ том хүчин чадал, нөөц бааз үгүй болно.

1.5 сая хүн амын өмч хөрөнгө салхинд хийснэ. Монгол Улсыг хөдөлгөж явдаг аж ахуйн нэгжүүд дампуурна. Монгол Улсын тусгаар тогтнолын асуудал шууд хөндөгдөж таарна.

Гэтэл ийм хорлонтой зүйлийг сүүлийн жилүүдэд маш эрчтэй ярих боллоо. Монгол үндэстэн өөрөө өөрийгөө ингэж хорлож сүйтгэхгүй. Тэгэхээр гадны даалгавар юм уу гэмээр гайхтал ярьж хэлэх хүмүүс хүртэл бий. Ялангуяа энэ тухай эрх баригч МАН-ынхан байнга ярьдаг болсон. Бүр нарийн харвал Төрийн тэргүүний зүгээс идэвхтэй санаачилга ажиглагддаг болоод удаж байна. Улсын нийслэлийг Хархорумд байгуулах тухай шийдвэр тогтоол хүртэл гаргуулаад амжсан. Хэрэв энэ чигээрээ явахдаа тулбал Үндсэн хуулийн зөрчил болно. Тиймээс Үндсэн хуулийн Цэцэд гомдол гаргах болж таарна. Нэгэнт улс орны тусгаар тогтнол хөндөгдөж, хүн амын Үндсэн хуулиар олгосон хаана хэрхэн амьдрах, өмчтэй байх зэрэг үндсэн гол эрхүүд зөрчигдсөн. Дээр нь Үндсэн хуулиндаа “Монгол Улсын төрийн дээд байгууллагууд байнга оршдог хотыг Улсын нийслэл гэнэ. Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хот мөн” гэсэн заалтаа зөрчиж байгаа учраас Цэцэд өгч УИХ-аар хэлэлцүүлэх ажил эхэлж таарах нь.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Засаг хамтрах нь Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчих үү DNN.mn

УИХ-ын ес дэх удаагийн сонгууль болж, холимог тогтолцоогоор парламентад анх удаа 126 гишүүн сонгогдсон. Сонгуулийн дүнгээр МАН 68, АН 42, ХҮН нам найм, Үндэсний эвсэл дөрөв, Иргэний зориг ногоон нам дөрвөн суудалтайгаар шинэ парламентыг бүрдүүлээд байна. Өнгөрсөн долоо хоногт эрх баригч нам УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдаа шуурхай томиллоо. Одоо үргэлжлүүлэн Засгийн газрыг бүрдүүлэх тохироо яригдаж байна. Албажиж алх цохиогүй байгаа ч хамтарсан Засгийн газар байгуулагдахаар болж байх шиг байна. Өнгөрсөн баасан гаригт болсон АН-ын Улс төрийн зөвлөлийн шийдвэрийг тус намын дарга Л.Гантөмөр танилцуулахдаа Засагт хамтрах шийдвэрийг гаргаснаа дуулгасан. Нэг ёсондоо МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн зүгээс хамтрах санал ирсэн, түүнийг дэмжсэн гэдэг мэдэгдлийг хийгээд байна. Сөрөг хүчний хамгийн олон суудал авсан намын энэ шийдвэрээр бол Засгийг хамтарч барихаар болж байна гэсэн үг.

Үндсэн хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.2-т Улсын Их Хуралд олонх суудал авсан нам, эвслээс нэр дэвшүүлсэн хүнийг,аль ч нам, эвсэл олонхын суудал аваагүй бол хамгийн олон суудал авсан нам, эвсэл бусад нам, эвсэлтэй зөвшилцөн олонхыг бүрдүүлж нэр дэвшүүлсэн хүнийг; бусад тохиолдолд Улсын Их Хуралд суудал авсан нам, эвсэл зөвшилцөн олонхыг бүрдүүлж нэр дэвшүүлсэн хүнийг Ерөнхий сайдаар томилох саналыг Ерөнхийлөгч тав хоногийн дотор Улсын Их Хуралд оруулна. Мөн Монгол Улсын Их хурлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын 10 дугаар зүйлийн 10.1-д Сонгуулийн дүнгээр Улсын Их Хуралд 64 ба түүнээс дээш суудал авсан нам, эвслийг Улсын Их Хурал дахь олонх гэж заасан.

Тэгвэл энэ удаагийн сонгуулийн үр дүнд МАН 68 суудал буюу Монгол Улсын Их хурлын тухай хуульд зааснаар олонх болсон. Төр засаг хуульд юу гэж тусгасныг ёсчлон дагах үүрэгтэй. Хуулийг мөрдөх нь хууль тогтоох дээд байгууллагын үндсэн үүргийн нэг ч гэж болно. Тэд хуулиа сахиулах нь нийт ард иргэд, төрийн болон хувийн хэвшил зэрэг бүхий л субьектэд үлгэрлэл болж байдаг. Гэтэл олонх болсон МАН хамтарсан Засгийн газар байгуулахаар бусад намуудад хүсэлт хүргүүлсэн, түүнийг хүлээж авч байгаа сөрөг хүчний үйлдлүүд олон нийтийн шүүмжлэлийг дагуулаад байна. Аль ч нам улс төрийн сонгуульд төр засгийн эрх барих эрхийг авахаар оролцдог. Энэ утгаараа АН-ын үйлдлийг зөв гэж үзэх талууд байгаа. Харин нөгөө талд эрх баригч нам сүүлийн найман жил улс орны бүхий л чухал салбаруудыг уналтад хүргэсэн, үүнийг шүүмжилж байсан сөрөг хүчин тэдэнтэй хамтрахаар болсон нь буруу гэх байр суурь ч хүчтэй хэвээр байна. Ямартаа ч олонх болсон

нам сөрөг хүчинтэй хамтрах санаачилгыг гаргаж байгаа үйлдэл нь хуулиа зөрчсөн явдал болчихоод байна. Үндсэн хууль болон бусад  хуулийг зөрчиж байгаа энэ үйлдэлд Үндсэн хуулийн Цэц ямар тайлбар хэлэх бол? Үүнээс гадна сонгууль хэмээн сар орчим шууруулж

ард түмнийг талцуулсан. Ялсан, ялагдсан шок бүрэн арилаагүй байхад УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдыг нэг амьсгаагаар сонгочихож  байгаа үйл явдал өнгөрсөн долоо хоногт өрнөлөө. Манайх улс орны хөгжлийн хувь заяаг шийдэх улс төрийн гол үйл ажиллагааг үндэсний баяр наадамтай.

давхцуулчихдаг сонин тогтолцоотой. Сонгууль дуусаад л баяр наадмын уур амьсгал орчихсон байхад улс төрийн том томилгоонуудыг шууруулдаг. Өмнө нь ч ингэж ирсэн.

Маш өндөр ач холбогдол өгч, хамгийн ажил хэрэгчээр хандах улс орны амин чухал асуудлыг түмний анхаарлаас холуур зохион байгуулдаг нь нэг талдаа санаатай үйлдэл. Үнэндээ өнгөрсөн долоо хоногт болж өнгөрсөн УИХ-ын гишүүдийн тангараг өргөхөөс эхлээд анхны нэгдсэн чуулган, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдын томилгоо олон нийтийн анхаарлаас холуур, чимээгүйхэн болоод өнгөрчихлөө. Шинэхэн гишүүдээс цөөнх нь ажил хэрэгчээр хандсанаас бусдаар Монгол Улсын хууль тогтоох, гүйцэтгэх засаглалын хувь заяа нэг намын урьдчилан бичсэнээр өрнөж байна. Ийм үзэгдэл улс төрийн соёлдоо ч, улс орны хувь заяанд ч хэрэгтэй юм биш. Тиймээс улс төрийн сонгуулийг үндэсний баяр наадамтай давхцуулж зохион байгуулдгийг больё.

Хавар гурав, дөрөвдүгээр сард, эсвэл намар наймдугаар сард явуулаад есдүгээр сараас шинэ сонгуулиа хийе. Ингээд шинэ парламент, шинэ Засгийн газар бүрэлдээд ажилдаа ороод явчихдаг болоход болохгүй зүйлгүй. Угаас цэцэрлэгээс эхлээд бага, дунд, ахлах ангийн хүүхэд багачууд, төрийн албадаа есдүгээр сараас хичээллүүлж, ажиллуулдаг. Энэ цаг хугацаанаас төрийн бүхий л үйл ажиллагаанууд ажил хэрэгч өрнөдөг байхад сонгууль, парламент, Засгийн газар ч хамт ажиллаад эхлэхэд болох биш үү.

 

Categories
мэдээ нийгэм

Орон нутагт багш 1.8 сая, Улаанбаатарт 1.1 сая төгрөгийн цалин авч байна DNN.mn

Нийслэл болон орон нутгийн багш нарын цалин харилцан адилгүй талаар яригддаг. Багш нарын цалин нийгмийн хөгжил, цаг үеэ дагаад тохирох хэмжээнд хүрч чадаагүй гэдгийг нийтээрээ хүлээн зөвшөөрдөг. Улаанбаатар болон орон нутгийн багш нарын цалин хангамжийн талаар ярилцлаа.

Говь-Алтай аймгийн багш Б.Өлзийсайхан:

-Орон нутгийн багш нарт тулгамддаг асуудал юу байна вэ?

-Би боловсролын байгууллагад 28 дахь жилдээ ажиллаж байна. Ажиллахдаа орон нутагт, тэр дундаа нийслэлээс 1000 км алслагдсан Говь-Алтай аймагт ажиллаж ирсэн. Орон нутагт үнийн өсөлт өндөр. Улаанбаатараас нэг оймс 1000 км тээвэрлэх, эсвэл хотдоо юм уу хотын ойролцоо газрууд руу тээвэрлэх зардал хэд гарах вэ, ойлгомжтой. Ингээд харахаар орон нутаг, нийслэлийн багш нарын амьдралын түвшинд огт өөр байдаг. Мөн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, орон байрны нөхцөл гээд яривал олон асуудал бий дээ, орон нутагт.

-Цалин хөлс харин сүүлийн жилүүдэд орон нутагт нэмэгдэх хандлагатай байна уу даа?

-Монголын багш нарын холбоо 2017 оноос багш нарын цалин хангамжийн талаар анх удаа дуу хоолой болж энэ сэдвийг гаргаж ирсэн. Олон удаагийн тэмцэл, албан тушаалтны тамганы өмнө энэ байгууллагын удирдлагууд золиос болж явсны үр дүнд тодорхой хэмжээгээр нэмэгдсэн.

-Жишээ нь, таны хувьд сард дунджаар хэдэн төгрөгийн цалин авдаг вэ. Ямар ямар нэмэгдэл авч байна?

-Үндсэн цалин 1.5 сая. Олон жил ажилласан багш нарт орон нутагт ажилласны нэмэгдэл сумд 40 хувь, аймгийн төвд 20 хувь олгогддог. Ур чадварын нэмэгдэл гэж туршлага өндөртэй, улсын олимпиадад оролцсон эсэх шалгуур болж байж авдаг. Гэхдээ нийт багш нар авч чаддаггүй, 50 хүрэхгүй хувь нь авдаг. Дээр нь анги удирдсан багшид 10 хувь, заах арга зүйч бол 10 хувь, тэргүүлэх зэрэгтэй бол 20 хувь, зөвлөх бол үүнээс нэмэгдээд явна. Кабинет хариуцвал таван хувь. Илүү цаг ажиллавал нэмэгдэнэ. Миний хувьд илүү цагийн хөлс авдаггүй, зөвлөх багш биш. Тиймээс нийгмийн даатгал, татвар хураамжаа төлөөд гар дээр 1.8 сая төгрөг ирдэг. Зарим үед хоёр сая төгрөг хүрэх үе бий. Гол нь татвар хураамж манайд маш өндөр.

-Орон нутагт ажилладаг багш нар гурван жил тутамд тэтгэлэг авдаг болсон байх аа?

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн багш цалингийн зургаан сартай тэнцэх, МСҮТ-ийнх 10 сартай тэнцэх тэтгэлэг авдаг.

Нийслэлийн 47 дугаар сургуулийн багш Ш.Баатармаа:

-Нийслэлд багш нарын ачаалал ямар байдаг вэ?

-Нийслэлийн анги дүүргэлт стандартаас давчихсан. Хоёр болон гурван ээлжээр хичээллэдэг. Манай сургууль хоёр ээлжтэй. Анги дүүргэлт багадаа 40-өөс дээш. 60 хүүхэдтэй анги ч бий. Стандартаа нугалаад давчихсан учраас үр дүнтэй хичээл заах боломжгүй. Айлын хүүхдүүдийг аюулгүй харж байгаа болж таардаг шүү.

-Цалин хөлс ямар байна вэ?

-Үндсэн цалин 1.2 сая төгрөг. Сая дөрөвдүгээр сарын 1-нээс 1.4 сая болсон. Залуу багш нар нэмэгдэл байхгүй шүү дээ. Миний хувьд анги даалтын 10 хувь, арга зүйч багшийн 10 хувь, олон жил ажилласны есөн хувь гээд даатгал, татвараа төлөөд гар дээрээ 1.1 сая төгрөг авдаг. Өмнө нь 900 мянган төгрөг авдаг байсныг бодоход нэмэгдчихлээ гэж баярлаад байгаа шүү дээ.

Гэтэл зээлгүй багш гэж байхгүй. Зээлээ нэг удаа тэглэж байгаагүй, амьдралын шаардлагаар нэмээд л авч таардаг. Гэтэл орон нутгийн багш сумын төвд ажиллавал 40 хувь, аймагт 20 хувийн нэмэгдэлтэй. Анги дүүргэлт 20 хүрэхгүй хүүхэдтэй. Багш стрессгүй. Цалин өндөр учраас амралтын мөнгө нь ч өндөр бодогдоно. Ингээд харьцуулаад харахаар хот хөдөөгийн ялгааг байхгүй болгомоор санагддаг. Хотын багш нар гурван жил тутам битгий хэл таван жил тутамд ажилласны тэтгэлэг гэж байхгүй. Харин ч эсрэгээрээ Улаанбаатарт ажиллаж байгаа багш нарын ачааллыг харгалзаж, тэтгэмжийг өгдөг баймаар юм.