Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Хунан: Есдүгээр сарын 1-нээс хойш ашиглалтад орох барилгад хүүхдэд ээлтэй эсэх дүгнэлт гаргуулдаг болно DNN.mn

ХЭҮК-оос ирэх сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэх Хүүхэд хамгааллын хуулийн талаар өчигдөр олон нийтэд мэдээлэл өгөв. Энэ үеэр Комиссын гишүүн Ж.Хунантай ярилцлаа.

-Хуулийн шинэчилсэн найруулгад орсон хүүхэд хамгааллын чухал заалтуудыг танай байгууллага яаж харж байгаа вэ?

-Шинэ хуулиар хэд хэдэн чухал зүйл заалт, зохицуулалтууд бий болсон. Юуны өмнө хүүхэд хамгааллын ажлууд салбар бүрт хэрэгжих эрхзүйн орчныг бүрдүүлсэн гэж харж байгаа. Үүнээс хүүхэд хамгааллын зардлыг байгууллага, салбарын төв байгууллага болох орон нутгийн байгууллагууд өөрийн төсөвтөө тусгадаг байх зохицуулалтуудыг оруулж өгсөн. Ингэснээр хүүхэд хамгааллыг бодлого үр дүнтэй хэрэгжүүлэх нөхцөл бий болж байна гэж харж болно.

ХЭҮК-оос хүүхэд хамгааллын хуулийн шинэчлэлтэй холбоотой дараах хэд хэдэн асуудлыг онцгойлон анхаарах хэрэгтэй гэж харж байгаа. Энэ хүрээнд боловсролын салбар дахь хүүхэд хамгааллын ажил хичээлийн жилийн турш тасралтгүй үргэлжлэх эрхзүйн боломж нөцхөлийг бий болгож өгсөн. Дээрээс нь хүүхэд хамгааллын асуудлыг боловсролын салбарт сургалтын орчны нөхцөл байдлын зураглал гаргах замаар эрсдэлийг үнэлэх, үүнийг тогтмол буюу улирал тутам хийх нь ач холбогдолтой. Ингэснээр хүүхэд хамгаалал боловсролын салбарт тасралтгүй хэрэгжинэ. Үүнийг хувийн болон төрийн боловсролын байгууллагууд мөрдөж ажиллах, хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

-Хүүхдийн эрүүл мэнд, эрхийг хамгаалах тал дээр ямар өөрчлөлтүүд байна вэ?

-Эрсдэлт нөхцөлд байгаа хүүхдэд харьяалал харгалзахгүй эрүүл мэндийн тусламж үзүүлэх зохицуулалт орж ирсэн. Харьяаллын хүүхэд биш байна гэдэг үндэслэлээр татгалзах боломжгүй болж байна. Мөн гэр бүлийн хүчирхийлэл болон гэмт хэргийн хохирогч болсон хүүхдийг харьяалал, дараалал харгалзахгүй тусламж үзүүлэх боломжтой болно. Ялангуяа анхан шатны эрүүл мэндийн байгууллага нэгжүүд анхаарах хэрэгтэй. Мөн салбар бүр өөрийн гэсэн хүүхэд хамгааллын бодлоготой байна, түүнийгээ хэрэгжүүлэх зардлыг өөрийн төсөвтөө заавал тусгах ёстой.

Нэг онцлох заалт бол гамшгийн онцгой нөхцөлд хүүхдийг хамгаалах асуудал тасралтгүй явуулах эрхзүйн орчин бүрдэж байна. Та бүхэн санаж байгаа бол ковидын хязгаарлалтын үед хүүхэд хамгааллын зардал танагдсан, мөн алба хаагчдын зардал 30 хувиар танагдсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүүхэд хамгааллын үйлчилгээ үзүүлэх хүн цөөрсөн. Энэ хэмжээгээр хүүхэд эрсдэлд орох нөхцөл байдал улам нэмэгдсэн. Энэ хүрээнд ХЭҮК асуудлыг хөндөж, УИХ-аас хүүхэд хамгааллын зардлыг ямар ч тохиолдолд хасахгүй, хязгаарлахгүй гэдэг тогтоол гаргуулж байсан.

-Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хүүхдийн эрх зөрчигдөх хандлага байдаг. Энэ чиглэлд ямар шинэчлэлт хийгдэв?

-Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хүүхэд хамгааллын асуудал байгаа. Долоон нас хүрсэн хүүхдийн үг хэлэх, саналаа илэрхийлэх эрхийг заавал хангана гэж байгаа. Энэ нь хүүхдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол хөндөгдөж байгаа тохиолдолд гэсэн үг. Энэ хүрээнд хүүхдээс тайлбар мэдүүлэг санал авах, хүүхдийн биед үзлэг нэгжлэг хийх ажиллагааг хүүхдийн нас хүйс, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон тусгай өрөөнд гүйцэтгэнэ гэж заасан. Мөн хүүхдийн хууль ёсны төлөөлөгчийг байлцуулж эдгээр ажиллагааг хийнэ.

Прокурор, шүүх хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож байгаа хүүхдийн талаар эцэг эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч хууль ёсны төлөөлөгчөөр томилогдсон этгээдийн болон 14 нас хүрсэн хүүхдийг түүний зөвшөөрөлгүйгээр олон нийтэд мэдэгдэхийг хориглосон заалт бас бий. Энэ нь хүүхдийн ашиг сонирхол, ирээдүйд үүсч болох эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх чухал арга хэмжээ. Үүн дээр тодруулах өөр нэг чухал заалт бол бидний үргэлж хөндөж ирсэн шинээр ашиглалтанд орж байгаа барилга байгууламж, авто зам хүүхдэд ээлтэй эсэх юм. Хүүхдийн эрхийн улсын байцаагч, эсвэл хүүхдийн эрх хүүхэд хамгааллын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг магадлан итгэмжлэгдсэн хуулийн этгээдийн төлөөллийг тухайн барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулах комиссын бүрэлдэхүүнд оруулж ирж байна. Хүүхдэд ээлтэй эсэх тал дээр мэргэжлийн байгууллагын хүн эсвэл хүүхдийн улсын байцаагч өөрийн санал дүгнэлтээ хэлдэг болно. Өөрөөр хэлбэл, есдүгээр сарын 1-нээс хойш ашиглалтанд орох барилгад заавал хүүхдэд ээлтэй эсэх дүгнэлтийг гаргуулдаг байх зохицуулалтыг оруулж өгснөөрөө ач холбогдолтой.

-Хуулийн хэрэгжилтийг хянах тогтолцоог чангаруулж өгсөн гэв үү?

-Хүүхэд хамгааллын хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавихтай холбоотой чухал заалтууд орсон. Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга харьяалах нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд төрийн захиргааны төв болон орон нутгийн захиргааны байгууллага өөрийн хариуцсан салбарын хүрээнд хүүхдийн эрх, хүүхэд хамгааллын чиглэлээр тухайн жил гүйцэтгэсэн ажлын тайланг дараа оны хоёрдугаар сард багтаан хүүхэд гэр бүлийн хөгжлийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлэхийг заасан. Үүн дээр дүн шинжилгээ хийж дараагийн гуравдугаар сард багтаан Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөлд хүргүүлж хэлэлцүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, жил бүр хүүхэд хамгааллын бодлогын хэрэгжилтийг улсын хэмжээнд хэлэлцдэг болно гэсэн үг.

Хүүхэд хамгааллын шинэчилсэн найруулгатай холбоотой зургаан стандарт шинээр мөрдөгдөнө. Сэтгэл зүйн үйлчилгээний стандарт, Бэлгийн хүчирхийллийн хохирогч хүүхдүүдэд үзүүлэх, хамгаалах нөхөн сэргээх үйлчилгээний стандарт, Хүүхэд асрах хувилбарт үйлчилгээний стандарт, Нийгмийн ажлын үйлчилгээний стандарт, Гамшиг онцгой байдлын үед үзүүлэх үйлчилгээний стандарт, Жагсаал цуглааны үеийн хүүхэд хамгааллын стандартыг боловсруулж дагаж мөрдөхөөр оруулсан. Мөн 14 журам батлагдаж мөрдөгдөнө. Тухайлбал, Цахим орчимд хүүхдэд хориотой болон хортой агуулгаас урьдчилан сэргийлэх хамгаалах журам, Хэвлэл мэдээлэл, олон суваг дамжуулах өргөн нэвтрүүлгээр түгээсэн бүтээл, контент, мэдээ мэдээлэл хүүхдэд хортой агуулгатай эсэх талаар дүгнэлт гаргах чиг үүрэг бүхий орон тооны зөвлөлийн ажиллах журам, Хүүхдийн эрх, хүүхэд хамгааллын чиглэлээр эцэг эх асран хамгаалах харгалзан дэмжигчид зориулсан сургалтын хөтөлбөрийн журам зэрэг бий болно.

Б.ЗАЯА

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хавдрын эмнэлэгт өвчтөнүүд нь хар зах шиг дүүрэн байхад 100 тэрбумаар клуб барина гэж дайрсаар байх уу! DNN.mn

Хавдар судлалын үндэсний төв өглөө 06:00 цаг гэхэд өвчтэй зовлонтой хүмүүс оволзож байдаг эмнэлэг. Дулааны улиралд 05:00 цаг гэхэд хэдийнэ урт дараалал үүсэх нь хэвийн үзэгдэл. Орон нутгийн иргэд бол эмнэлгийн гадна машинтай хоноцгоодог. Тэд эмчид үзүүлэх цагаа нэг цаг, нэг өдөр гэдэг ойлголтгүй, нэг сарын өмнө авах гэсэндээ ийнхүү үүр шөнөөр эмнэлгийн үүд  сахидаг болсон. Энэ байдал аль 10 жилийн өмнө л байлаа. Өчигдөр биднийг тус эмнэлэгт очиход үзлэгийн цаг авах гэсэн, эмчдээ үзүүлэх гэсэн хүмүүсийн хөлд дараастай л байв.

Өглөө 06:30 цагийн үед ирсэн иргэн Г 10:00 цагийн үед эмч рүүгээ ороогүй л байв. Тэрээр уушгины эмчид үзүүлэхээр Дорноговь аймгаас иржээ. Аймгийн Нэгдсэн эмнэлэг уушгины хавдар байх магадлалтай гэж сэжиглэн хот руу илгээжээ. Тэрээр 56 настай гэнэ. Сүүлийн хэдэн жил ханиалгасан, хөлөрдөг болсон. Ядарч сульдах, хүчилтөрөгч дутагдах зэргээр шинж тэмдгүүд илэрдэг болсноор эмнэлэгт ханджээ. Хавдар судлалын үндэсний төвд үзүүлэх цагаа хэрхэн авсан талаар тэрээр “Аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн уушгины эмчид үзүүлэхэд рентген зураг авч үзээд хот руу явах шаардлагатай гэсэн. Тэр үеэр улсын баяр болж таараад Улаанбаатарт ирж чадаагүй. Долдугаар сарын 27-нд ирээд Хавдрын эмнэлэгт үзүүлэх цагаа авсан. Бараг сар орчмын оочертой байдаг юм байна. Өнөөдөр эмч дээрээ орох хуваарьтай. Өглөө үүрээр ирсэн. Гэтэл миний өмнө нэлээд олон хүн ирчихсэн байна лээ. Эмч ямар хариу хэлэхийг мэдэхгүй л байна, ах нь. Үзүүлэх оочероо хүлээх явцдаа хотод айл, айлаар явж нэлээд л ядарлаа. Ханиалга маань улам ихэсч, цустай гардаг боллоо. Нэг л биш байгаа бололтой. Уг нь аймагт маань мэргэжлийн сайн хавдрын эмч, эмнэлэг байдаг бол, эсвэл Улаанбаатарын энэ их оочер бага байсан бол эртхэн ах нь эмчдээ үзүүлээд эмчилгээнд орчих байлаа” гэлээ. Уушгины тасгийн нөгөө буланд томограф, MRI-н хариугаа хүлээх хүмүүс ч олон байв. Өнгөрсөн долоо хоногт эмчийн үзлэгт орж, тодосгогчтой MRI-д уушгиа харуулах шаардлагатай гэж 47 настай Д-д эмч зөвлөжээ. Тэрээр бас оочер авч байгаад өчигдөр MRI-д орсон. Хариу нь 24 цагийн дараа гарна гэсний дагуу өглөө эрт иржээ. Гэвч эмнэлгийн ачааллын улмаас хариу нь гараагүй байв. Д нь Баянзүрх дүүргийн 13 дугаар хорооны иргэн гэнэ. Баруун уушгины захад хавдар байх магадлалтай гэж эмч нь хэлжээ. Хэрэв шинжилгээгээр нотлогдвол хагалгаанд орох ёстой аж.

Гэвч хагалгааны оочер аль аравдугаар сар гарчээ. Хавдар судлалын үндэсний төвийн эмэгтэйчүүдийн мэс заслын тасаг хамгийн их оочертой нь юм байна. Энд умайн хүзүүний хавдар, хөхний хавдар зэрэг эмэгтэйчүүдэд зонхилон тохиолддог хавдрын үзлэг шинжилгээ явагддаг. Ялангуяа умайн хүзүүний хавдрын тохиолдол манай улсын эрүүл мэндийн салбарынхны хувьд анхаарал татаж буй өвчлөл болоод байгаа юм. Сүүлийн судалгаагаар гэхэд 2023 онд манай улсад 7244 хүн хавдраар өвчилсний 5.9 хувь нь буюу 425 эмэгтэй умайн хүзүүний хорт хавдраар оношлогдсон. Энэ төрлийн хавдрыг үүсгэгч папиллома вирусийн тархалтын дэлхийн дундаж 12 хувьтай бол манайд гурав дахин өндөр байгаа тухай мэргэжлийн байгууллагууд мэдээлж байгаа. Хавдрын эмнэлэг дээр умайн хүзүүний хортой, хоргүй хавдартай бүх насны эмэгтэйчүүд ирж үзүүлж байна. Хоёр сарын өмнө “хоёрдугаар үе дээрээ явж байна, яаралтай хагалгаанд орох шаардлагатай” гэдэг хариуг сонссон 39 настай Б гэх бүсгүйн хавдар өнөөдөр гуравдугаар шат руугаа хэдийнэ орж, зэргэлдээх эрхтэн рүү үсэрхийлсэн тухай айхтар мэдээг сонсчээ. Ээж нь түүнийг дагалдаж явна. Бүсгүй зургаа орчим настай болов уу гэмээр охиноо тас тэврэн чимээгүйхэн түшин сууна. Хөөрхий ээж нь аргаа баран байн байн босч эмчийн хаалгыг сөхөх аж. Хагалгааны оочер олдохгүй байснаас ийнхүү цаг алдсан гэнэ. Тиймээс одоо эмчтэйгээ зөвлөлдөхөөр эмнэлэгт иржээ. Бүсгүйн ээж “Яав даа, яав (нулимсаа арчина). Хар залуугаараа ийм айхтар өвчин авчихсан охиноо харахаар зүрх эмтрээд байна. Саяхан л хоёрдугаар шатанд байна, дарааллаа хүлээгээд хагалгаанд ороход болно оо гэж эмч нь хэлж байсан. Гэтэл хагалгаагаа хүлээж байх хооронд бүр хүндэрчихлээ. Хүмүүсийн яриагаар ийм шат руугаа орчиход эвгүй гэнэ. Эх нь амьд байхад охин үрээ алдаж амьдын тамд унах вий гэх муухай бодол орж ирээд байдаг юм байна” гэж байна.

Эмнэлгийн дөрөвдүгээр давхарт хагалгааны тасаг бий. Энд бол үхэл амьдралыг зааглаж байдаг гэмээр хэсэг. Хөдөө орон нутгаас ирсэн хүмүүс голдуу хүлээлгийн танхимд сууцгаана. Энэ хэсэг тийм ч том биш учир багтахгүй шинжтэй, олонх нь зогсож, холхиж харагдана. Ээж нь элэгний хагалгаанд орсон гэх бүсгүйтэй цөөн хором ярилцлаа. Тэрээр Ховд аймгаас хоёр ахтайгаа иржээ. Ээж нь жилийн өмнө элэгний хоргүй хавдар гэж оношлогдсон гэнэ. Аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт хяналтанд явж байсан ч хоёр сарын өмнөөс хортой хавдар болсныг мэджээ.

Capture1.JPG

-Хагалгаанд орох оочер ямар байв?

-Ээж маань хортой хавдартай болсныг мэдээд л Улаанбаатар руу ирсэн. Хоёр сарын өмнө гэсэн үг шүү дээ. Хавдрын эмнэлэг дээр цаг авахаар ирэхэд 25 хоногийн дараа хагалгааны цаг гарч байна гэсэн. Бидэнд тухайн үед хол санагдсан учраас хувийн эмнэлгүүдээр явсан. Шинжилгээгээ эхнээсээ өгч явсаар бараг нэг сар алдчихсан. Гэвч эцэст нь хувийн эмнэлэгт хагалгаа хийх боломжгүй, Хавдар судлал руу явсан нь дээр гэж хэлсэн. Ингээд эндээ ирээд цагаа авахаас аргагүй болсон доо.

-Дахиад ирэхэд дараалал багассан байна уу?

-Яалаа гэж. Дахиад л нэг сар хүлээх болсон. Ер нь элэгний хагалгааны цаг маш их оочертой байдаг юм байна. Эмч нар маш их ачаалалтай ч юм байна. Үнэхээр энэ улс орон хавдрын аюулд живчихжээ. Бид хоёр сар гаруй хавдрын эмнэлгүүдээр явлаа. Зовсон зүдэрсэн маш олон хүнийг нүдээрээ харлаа. Үнэхээр нүд хальтирмаар юм.

-Ээжийн тань хагалгааны талаар эмч нь юу гэсэн бэ?

-Ер нь шууд амжилттай болно гэж хэлж чадахгүй. Хортой болсон тохиолдолд хоруу чанар нь янз бүрээр түгчихдэг. Хүндэрсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Тиймээс сэтгэл санааны бэлтгэлтэй байгаарай. Та нар ядаж нэг сарын өмнө хагалгаандаа орсон бол арай өөр үр дүн хэлэх байлаа гэж эмч ярьсан. Бидэнд маш харамсалтай байна. Элэгний хавдрын талаар залуу хүний хувьд нэлээд уншиж судаллаа. Хортой болчихоор, цаг хугацаа алдчихаар хэцүү юм байна. Яагаад эрт илрүүлээд шуурхай арга хэмжээ авчихаж болдоггүй юм бол гэдгийг л их гайхаж байна.

Хавдрын эмнэлэг өглөөд ирэхэд л Нарантуул зах шиг л болчихсон байдаг. Та харин ч хүн шингэрсэн үед нь ирсэн байна. Энэ тухай олон жил ярьж байгаа харагддаг. Дээрдэхгүй, улам л хүндэрч муудсан байх юм хэмээн халаглан ярьж одов.

Хавдар судлалын үндэсний төвийн нэг өдрийн амьдрал ингэж л буцалдаг. Хавдар гэдэг үнэхээр аюулт өвчин. Ялангуяа манайх шиг хөгжил буурай орны хувьд энэ аюулт өвчнийг туслаа л бол барагтаа найдвар байдаггүй. Учир нь оношлогоо шинжилгээ, эмчилгээ, хагалгааны нөхцөл байдал яг л хар зах шиг, цуваа нь тасардаггүй. Оочер дараалал нь цаг, өдрөөр биш сар, жилээр яригддаг болчихсон. Ийм учраас өвчний хүндрэл явагдаж олон олон монгол хүн, ээжүүд аавууд, сайхан залуус, эмэгтэйчүүд үр хүүхэд, хань ижлээ өнчрүүлэн одсоор байгаа нь харамсалтай. Үүнийг шийдэх боломж төр засагт бүрэн бий. Хавдрын эмнэлгийг өргөтгөөд барьчихад л болно. Одоогийн энэ шар барилга нь 1982 онд баригдсан. Тухайн үед хавдрын өвчлөл элбэг биш, хүн ам ч цөөн байв. Өнөөдөр энэ төрлийн өвчний тоо яривал дэлхийн рекордыг эвдэж байгаа. 42 жил өнгөрөхөд дахин ганц барилга улс бариад өгчихөж чадахгүй байгаа юм. Ядаж л дэргэд нь байгаа өргөтгөлийг улсынх болгоод авчихаж чадахгүй, дийлэхгүй, хүчлэхгүй байгаа нь гайхмаар. Монгол Улсын иргэн нь жилдээ мянга мянгаараа хавдар гэх аюулт өвчнөөр үрэгдэж байхад УИХ-д гишүүд нь яг одоо хөдөөд 100, 100 тэрбумын төсвөөр Соёлын төв барихаар хэрэлдэж суугаа юм.

УИХ-ын эрхэм гишүүд өглөө ажилдаа явах зуураа л Хавдар судлалын үндэсний төвийн хашаагаар толгойгоо нэг цухуйлгачихаад Монгол Улсад Хавдрын эмнэлэг барих уу, Соёлын төв барих уу гэдгээ шийдчихэж болох юм!

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

П.Болормаа: Сошиал орчинд бусдын талаар зүй бус агуулга тавьсан хүүхдийн эцэг, эх хуулиар хариуцлага хүлээнэ DNN.mn

ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын Гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн хурандаа П.Болормаатай ярилцлаа.

-Хичээлийн шинэ жил эхлэх гэж байна. Цэцэрлэгийн насныхан, сургуулийнхан эрсдэлд орох тохиолдол нэмэгддэг гэж үздэг. Цагдаагийн байгууллага үүн дээр хэрхэн анхаардаг юм бол?

-Жил бүр хичээлийн шинэ жил эхлэхтэй холбоотой хүүхдийн эсрэг үйлдэж буй гэмт хэрэг зөрчлийн тоо хэмжээ тодорхой хувиар өсдөг.

Өнгөрсөн жил гэхэд хүүхдийн эсрэг үйлдэгдсэн гэмт хэрэг 1.8 хувиар, с ургуулийн орчинд үйлдэгдсэн гэмт хэрэг, зөрчил 30 орчим хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэг голдуу сургуулийн орчинд болон нийтийн гудамж талбай, олон нийтийн газар, гэр орон сууцад гэх мэт орчинд үйлдэгддэг.

Хүний хөдөлгөөн ихсэх тусам зам, авто тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн мөн адил нэмэгддэг шүү дээ. Үүнтэй холбоотойгоор хүүхдүүд зам тээврийн осолд явганаар болон авто тээврээр зорчиж байх үедээ хохирох тохиолдол дагаад өсчихдөг.

Мөн тоглоомын талбай, спорт заал, номын сан, хичээлийн танхимд эд зүйлсээ алддаг явдал гарна. Дийлэнх нь халаасны хулгай, тэр дундаа гар утсаа халаас, цүнхнээсээ алддаг. Эцэг эхчүүд хүүхдэдээ үнэтэй, ухаалаг гар утас авч өгдөг болсон. Ялангуяа оюутан залуус, ЕБС-ийн ахлах ангийн сурагчид үнэтэй утсаа хулгайд алдах тохиолдол их. Цагдаагийн байгууллага хүн ам ихээр төвлөрсөн газруудад хяналтын камер болон цагдаагийн алба хаагчид эргүүлээр хяналт тавьж ажиллаж байгаа. Гэвч энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдэгдсээр байна. Хариуцлагын хувьд гар утас хулгайлсан нь нотолгоогүй бол цагдан хорих, саатуулах үндэслэлгүй. Олон удаагийн давтамжтай үйлдэлд прокурор, шүүгчийн шийдвэрээр баривчлах тохиолдол бий.

-Сургуулийн орчинд үйлдэгддэг гэмт хэргийн тухай та дурдлаа. Үе тэнгийнхний дээрэлхэлт, ахлах дунд ангийнхан бусдад уруу татагдах, хорт зуршилтай болох эрсдэл байдаг. Энэ эрсдэлийг бууруулах гол зүйл юу байдаг вэ?

-Хүний эрүүл мэндийн халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг гэж байдаг. Сургууль орохоор сурагчид бөөнөөрөө бүлэг үүсгэж, хорт зуршил буюу тамхи, архи согтууруулах ундаа гэх мэтийг хэрэглэдэг. Энэ нь хүүхдийн бие махбодын онцлог, нас, сэтгэхүйн хувьд хэрхэвч болохгүй зүйл. Архидан согтуурсны улмаас гэмт хэргийн хохирогч, холбогдогч болдог. Зан аашид ихээхэн хурц өөрчлөлт орж бусад хүүхдүүдтэй зодолддог, маргалддаг үл ойлголцол гаргадаг. Өнгөрсөн жилүүдэд зодолдоод нэгнийгээ хутгалсан, зааланд тоглож байхдаа нэгнийгээ хутгалж хүнд гэмтэл учруулсан, гудамжинд явж байгаад … дугаар сургуулийн хүүхдүүд цүнхэндээ байсан цаасны хутга, хайчаар бусдын биеийг гэмтээсэн зэрэг ноцтой гэмт хэрэг цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн.

Иймд эцэг эхчүүд, сургуулийн багш, сурган хүмүүжүүлэгч нар маш сайн хүүхэдтэйгээ ярилцах, зөвлөх, анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Хараа хяналт тавь гэдэг нь хичээл хэдэн цагт орсон, хэдэн цагт тарсан, хаана хэнтэй нөхөрлөж байна, ер нь зүй бус харилцаа гэж юу вэ, үүнээс учрах хор хохирол, эрсдэл нь ямар байдаг талаар, тухайлбал, хүүхдийг хохироолоо гэхэд тухайн хүүхэд насан туршдаа хөгжлийн бэрхшээлтэй болох эрсдэлийг хүртэл дагуулдаг гэдгийг ойлгуулах л чухал.

-Бас ээж аав нь зэрэг ажиллаад эхлэхээр хүүхдүүд хараа хяналтгүй гэртээ үлдэх болдог. Үүнээс болж маш аюултай эрсдэлүүд бий болдог байх аа?

-Анхаарах ёстой бас нэг эрсдэл бол яалт ч үгүй энэ асуудал. Эцэг эхчүүд хүүхдүүдээ гэртээ цоожтой орхидог. Хаалт хамгаалалтгүй цонхоор хүүхэд унаж бэртэх эсвэл ухсан нүх шуудуу, жорлон, муу усны нүхэнд унаад живсэн тохиолдлууд гардаг. Томчуудаас шалтгаалах зүйлс нь нэгдүгээрт, бага насны хүүхдүүдэд гэр бүлийн орчин, гадна орчны аюулгүй байдлыг бүрдүүлж өгсөн байх шаардлагатай. Хоёрдугаарт, өсвөр насны хүүхдүүдийг зан харилцаа, хаана явж байгаа, хэнтэй нөхөрлөж байгаа, гарах хор хохирлыг сайн ойлгуулж өгөх хэрэгтэй. Гэмт хэрэг үйлдвэл насан туршид нь ямар хар толбо үлдэх вэ, зөрчлөөс шалтгаалаад ял оногдуулах асуудал хүртэл яригдана.

Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд 14 наснаас гэмт хэргийн субьект болох заалт байдаг. Хүүхдүүд 18 нас хүрээгүй юм чинь ял оногдуулахгүй гэж буруу ойлгодог. Мэдээж захиргааны зөрчил хүртэл оногдуулна. Олон нийтийн газар танхайрах, бусадтай зүй бус харьцах гэх мэт асуудлуудад хуулийн хариуцлага заавал бий.

-Хүүхдийн эрхийн тухай хууль ирэх сараас хэрэгжиж эхэлнэ. Өнөөдрийн сэдэвтэй холбоотойгоор хуулийн гол өөрчлөлт юу байгааг тодруулж өгөхгүй юү?

-Хүүхдийн эрхийн тухай хуульд үе тэнгийн дээрэлхэлт, бусдыг ялгаварлан гадуурхсан, үл тоомсорлосон, яс үндэс, царай зүс, бие хаагаар ялгаварласан бол хариуцлага оногдуулахаар заасан. Тухайн хүүхдийг эцэг эхтэй нь хамт ёс зүйн сургалтад хамруулж байгаа. Тэгэхээр эцэг, эх хүртэл хариуцлага хүлээнэ. Нийгэмд яригддаг зүйл бол цахим орчны гадуурхал, сөрөг нөлөөлөл, бусдыг доромжлох гэх мэт асуудал байна. Цахим орчинд бусдын талаар зүй бус агуулга тавьсан хүүхдийн эцэг, эх хуулиар хариуцлага хүлээнэ. Үе тэнгийн дээрэлхэлт сүүлийн үед өргөнөөр яригдаж байна. Хүн бүр өөрийн гэсэн ялгаатай, онцлогтой байдаг гэдгийг эцэг, эх нь ойлгуулж өгөөгүйгээс болоод хүүхэд мэдэхгүйгээр бусдыг доромжилж, дээрэлхэж байна. Үе тэнгийн дээрэлхэлтээс болоод хүүхэд сэтгэл зүйн дарамтад орох, амиа хорлох тохиолдлууд хүртэл байдаг. Дарамтад өртсөнөөсөө болоод нөгөө хүүхдээ зодож цохиод эргээд гэмт хэргийн холбогдогчоор татагдаж болдог.

Цагдаагийн байгууллага жил бүр, улирал, тухайн цаг үеийн онцлогт тохируулаад арга хэмжээг тогтмол зохион байгуулдаг. Одоо хичээл эхэлж байгаа арга хэмжээнд наймдугаар сарын 26-наас эхлээд зохион байгуулж байна. Энэ жилийн хувьд архи, согтууруулах ундаагаар үйлчилдэг цэгүүд насанд хүрээгүй хүнд худалдан борлуулахад нь хяналт тавьж, шалгалт зохион байгуулна.

-Гэр бүлийн хүчирхийллийн нөхцөл байдал ямар байна вэ. Сургууль цэцэрлэг орчихоор буурах уу?

-Энэ оны эхний долоон сарын байдлаар гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас үйлдэгдсэн гэмт хэрэгт 117 хүүхэд хохирсон байна. Үүнээс 48 хүүхэд гэмтсэн. Энэ гэмт хэрэг нь цаг үеийн нөхцөл байдалтай холбоотой байдаг. Гэр бүлийн хүчирхийлэл тухайн хүний зан үйлтэй холбоотой. Тэгэхдээ нөлөөлөх шалтгаан хүчин зүйлс нь архидан согтуурах, нийгэм эдийн засгийн нөлөөлж байгаа хүчин зүйлүүдээс болоод нэмэгдэх хандлагатай. Эцэг, эх, асран хамгаалагч хүүхдийг хичээл хийлгэхдээ загнаж, зоддог асуудлууд гардаг. Энэ тал дээр ухамсартай байж хүүхдээ гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртүүлэхгүй байхад иргэд өөрсдөө өргөн мэдлэгтэй байх шаардлагатай.

Цагдаагийн байгууллага гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэгчийг регистрийн дугаараар бүртгэдэг болсон. Жолооч зөрчил гаргах болгонд бүртгэж жагсаалт гардаг шиг хүчирхийлэл үйлдсэн бол он сар, хаяг, хэний эсрэг хүчирхийлэл үйлдсэн, ямар хэлбэрээр үйлдсэн байна гээд бүгдийг бүртгэдэг. Тэгэхээр давтамж нэмэгдэх тусам тухайн хүнд хүлээлгэх хуулийн хариуцлага хүндэрнэ гэсэн үг. Давтамжтай үйлдэх юм бол Зөрчлийн тухай хуулиар баривчлах хариуцлага оногдуулж байсан бол давтан үйлдвэл Эрүүгийн хуулиар хоёр жил хүртэл хорих гээд хүндрээд явдаг. Өмнө нь хаягаар эсвэл утсаар бүртгэдэг ч хаяг утсаа солиод ял завшдаг байсан бол одоо боломжгүй. Тиймээс ийм хүмүүс зан үйл, ёс зүйгээ засах хэрэгтэй. Архи уусан үедээ хүчирхийлэл үйлдчихээд “уучлаарай” гэдэг. Архи нөлөөлөх хүчин зүйл болохоос биш шалтгаан нөхцөл биш. Гол шалтгаан нь хүний зан үйл, хүмүүжил төлөвшилтэй холбоотой.

Нөгөө талаар сургууль цэцэрлэгийн орчинд багш, сурган хүмүүжүүлэгч нар хүүхэдтэй зүй бус харьцах, хүүхдийг зодож, цохих, ялгаварлан гадуурхах гэх мэт хандлага гаргадаг. Тухайн сургуулийн нийгмийн ажилтан, захирал нь ёс зүйн хорооны бүртгэлд бүртгээд явдаг. Боловсролын ерөнхий газарт хүүхдийн эрхийн улсын байцаагч, гэр бүл залуучуудын хөгжлийн газар байцаагч ажиллаж байгаа. Энэ чиглэлээр хариуцлага оногдуулаад хариу арга хэмжээ аваад явна. Хүүхдийг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд хүн бүрийн оролцоо чухал. Байгууллага, аж ахуй нэгж бүрийн оролцоог хуулиар заасан байдаг. Аж ахуй нэгж нь хүүхдэд ээлтэй орчин бүрдүүлэх, оролцоогоор хангасан байх ёстой. Энэ бүхэнд цагдаагийн байгууллагатай хамтарч ажиллахыг уриалж байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Гишүүд ээ, тендерийн маргаан гарахад 14 хоногт шийддэг хуультай болоход л асуудал дуусах биш үү DNN.mn

Засгийн газраас 2024 оны улсын төсвийг гурван их наяд төгрөгөөр тодотгох хуулийн төслийг УИХ-д яаралтай горимоор хэлэлцүүлэхээр өргөн барихдаа хоёр гол хуулийн өөрчлөлтийг дагалдуулсан нь нэлээд том шүүмжлэлд өртлөө. Үүнээс үүдэж төсвийн тодотголыг хэлэлцэх хугацааг ч сунгахад хүрлээ.

Өөрчлөлтөөр оруулж ирсэн гол хууль бол тендерийн гэгддэг Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил үйлчилгээ худалдан авах тухай хууль юм. Энэ хуулийн гол өөрчлөлт нь 40 тэрбум ам.долларын төсөл хөтөлбөрийг нээлттэй тендергүйгээр шууд сонгохоор заалт оруулж ирсэн нь УИХ-ын зарим гишүүдийн эсэргүүцэлтэй тулсан. УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу “40 тэрбум ам.долларын төсөл хөтөлбөрийг нээлттэй тендергүйгээр УИХ-ын хяналтаас гадуур шийдвэрлэх гэж байна. Тендерийн хуулийн өөрчлөлтийг төсөв дагуулж хулгайн арга замаар бус тусдаа бие даасан байдлаар УИХ-д өргөн мэдүүлж хэлэлцүүлэх ёстой” гэж тайлбарлаж буй. УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр ч ийм байр суурьтай байгаагаа илэрхийлж УИХ-ын чуулган дээрээс ширүүн шүүмжлэлийг өрнүүлсэн.

УИХ-ын гишүүн, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга Г.Тэмүүлэн тусгайлан хэвлэлийн бага хурал зарлаж сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгөхдөө “Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуулийн дагуу гадаад өр, үнэт цаас, хүүгийн зардал гэхчлэн бүгдийг нэг дор хянадаг бол өөрчлөлтөөр үүнийг байхгүй болгох гэж байна. Цаашлаад өнгөлөн далдлалтаар өөрсдийгөө хуурсан, гадаад өр зээлийг хязгаарлалтгүй нэмэх, хяналтгүй болгохоор байгаад нухацтай хандах ёстой” гэж байв. МАН-ын гишүүд дотроос ийнхүү эрх баригчдаа, Засгийн газрыг шүүмжилсэн нь гайхмаар зүйлийн нэг байлаа.

Нэг ёсондоо шинэ Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр, төсвийн тодотгол нэрийн дор энэ улсын төсвийн зарцуулалтын хамгийн чухал хэсэг болсон Тендерийн хуулийг өөрчилж, бүр дордуулж орж ирсэн явдал ил болов. Тендергүйгээр ажил үйлчилгээ явуулна гэдэг авлигын үүр уурхай болно, эрх баригчид шинэ 30 жилийн мөрийн хөтөлбөрөө авлигыг өдөөсөн өөрчлөлтөөр эхлүүлж байна гэсэн шүүмжлэл ч парламент дотроос дуулдлаа.

Нэг талаасаа Тендерийн хуулийг өөрчилж буй санаа нь нэг тендерийг зарладаг. Одоо мөрдөгдөж байгаа хуулиараа нэг компани шалгардаг. Гэтэл ялагдсан өөр нэг компани нь гомдол гаргаад шүүхэд өгчихдөг. Ингээд л тухайн төсөл гацдаг, жил дамнадаг. Бүр ажил хэрэг болдоггүй нь ч олон. Үүний тод жишээ гэхэд Тавантолгойн цахилгаан станцын төсөл шүү дээ. Төсөл анх 2013 онд эхэлсэн. Төслийг гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах олон улсын тендер зарлагдсан. Энэ тендер бараг 10 удаа зарлагдсан гэж яригддаг. Хугацааг нь хөөвөл ч тэгж л харагддаг. Аргаа барсан Засгийн газар тендерийн нөхцөлийг бууруулж, 300МВт+150МВт гэсэн хоёр үе шаттай болгон шийдвэрлэж 2023 оны зургадугаар сард дахин тендерээ зарласан. Тендерт Камбожийн “Mitime Int er­national” компани, БНХАУ-ын China Western Power Industrial компани, Beijing Beizhong Steam Turbine Genetator компани болон Монгол Улсын “Майнс Ап” ХХК-ийн түншлэл саналаа ирүүлснээс “Mitime Inter­national” нь шалгарсан. Гэтэл өрсөлдөгч нь гомдол гаргаснаар шүүхийн маргаан нь жил тойрон үргэлжилж эцэст нь тендерийг хүчингүй болгоод буй. 11 жилийн өмнө эхэлсэн Тавантолгойн цахилгаан станцын төсөл өнөөдөр хүртэл ажил хэрэг болоогүй байна. Ийм жишгээр цаг хугацаа эдийн засгийн боломжоо алдсан улс орны амин чухал олон тендерүүд шүүх хуулийн шатанд, яам тамгын газрынхны сейфэнд дараастай бий.

Гэхдээ энэ гажуудлыг засах шийдэл нь нээлттэй тендергүйгээр явуулах өөрчлөлт огтоосоо биш. Төрийн, төсөвтэй холбоотой ажил үйлчилгээ хаалттай явна гэдэг манайх шиг оронд авлигын нэг том уурхай шууд босоод ирнэ гэсэн үг. Тэгээд ч ардчилсан, парламентын засаглалтай, хөгжсөн улс оронд төрийн үйлчилгээ ил тод, ард түмний хяналтан дор явдаг тухай ойлголт манайдаа л шинэ, тогтож өгдөггүй систем.

Ерөөсөө энэ тендер гэгчид УИХ, Засгийн газрынхан хоёр талаасаа муйхарлаад дайраад байх огт шаардлагагүй. Тендерийн хуулийг л өөрчлөөд биччихэд болох асуудал. Асуудал үүсгээд байгаа сар, жилээр дамнаж шийдвэрлэгддэггүй гомдлын тухай тодорхой болгоод л биччихэд болно. Тендерийг нээлттэй явуулна. Шийдвэрийн талаарх маргаан гарвал 14 хоногт шийдвэрлэнэ. Гомдол гаргагч тал нь хууль бус явагдлаа гэсэн баримтаа өөрсдөө бүрдүүлж өгнө. Шүүх түүнийг нь хянаад баримт хангалттай гэж үзвэл хүлээж авна. Хуулийн 14 хоногийн хугацаанд шийдвэрлэнэ. Мэдээж шүүх тогтоолоо ажлын 24 цагт гаргаж өгөхгүй бол шүүхийн шийдвэр хүчингүй болж, тендерт шалгарсан компани ажлаа хийнэ. Хэрэв шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцвэл долоо хоногийн дотор давж заалдана. Давах хурал мөн адил долоо хоногоос хэтрэхгүй хуралдана. Хэтэрвэл мөн л уг ажиллагаа хүчингүй болж шалгарсан компани ажлаа хийнэ. Процес дахиж явагдахгүй. Ингээд явахад сар ч хүрэхгүй хугацаанд тендерийн маргаан шийдвэрлэгдэх боломжтой.

Үүнийг энэ олон жил бодож, бясалгаад шийдвэрлэж чадахгүй яваад байх асуудал огтоосоо биш юм. Ерөөс эрх баригчид шийдвэрлэхийг хүсдэггүй л юм шүү дээ. Жишээ нь, хавдрыг эмчлэх боломж хангалттай бий. Гэвч тийм эмчилгээг нэвтрүүлчихвэл дэлхийн эм, эмнэлгийн томоохон бизнесүүдэд ашиггүй гэж үздэгтэй холбоотой гэдэг шиг л манай улсын эрх баригчид ингэж л улс төр хийж ирсэн. Өнөөдөр ч тэр улс төрөө хийж байна.

Одоо ядуурсан зовсон ард түмнээ бодож амьдралд ойр шийдвэр гаргадаг болмоор байна. Энэ улсын ард түмний дундаас гарч ирсэн мөртлөө эрх баригчид амьдралаас тасарсан, үнэмшмээргүй шийдвэрүүд гаргадаг болсоор Монгол Улс үгүйрэн хоосорч, гадны өр зээлэнд баригдаж дуусч байгаа. Тиймээс эрх баригчид, МАН-ынхан ард түмнээ шулах, төсвөө тонодог концепцио одоо өөрчил өө. Улсаа боддог, ядуурал ажилгүйдэл, энэ үндэстэний эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэдэг үзэл баримтлалыг шинээр бич. Үүний тулд өнөөдөр аминд тулаад байгаа Тендерийн хуулийн өөрчлөлтийг зөв бичихээс эхлэх ёстой. Яг л нөгөө хөшиг татаж байгаад хуваадаг арга барилаараа Засгийн газар хуулийн төслийг бариад ороод ирж байгаа нь харамсалтай. Эрх биш шинэ парламентын гишүүдээс зарим нь эсэргүүцэж байгаа нь сайшаалтай. Гэхдээ зөв шийдэлгүй эсэргүүцэл шантааж юм шиг сонсогдож байгааг нуух юун. Тендерийн маргааныг 14 хоногт шийддэг хувилбарыг л шинээр биччихэд шийдэгдэх боломжтой байна шүү дээ. Энэ бүх эрх мэдэл УИХ-ын гишүүдийн бүрэн мэдэлд байна.

Б.ЭНХЗАЯА

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Хуульч О.Билгүүн: УИХ, Засгийн газрын гишүүн ямар нэгэн компанитай хамааралтай байхыг хуулиар хориглодог DNN.mn

Өмгөөллийн “Цогц өмгөөлөл” хууль зүйн фирмийн хуульч О.Билгүүнтэй төрийн өндөр албан тушаалтны ашиг сонирхлын зөрчлийн талаар ярилцлаа.

-Төрийн өндөр албан тушаалтан, УИХ-ын гишүүдтэй холбоотой ашиг сонирхлын зөрчлийн асуудал үе, үеийн парламентад яригддаг. Сүүлийн жишээ гэхэд УИХ-ын гишүүн М.Нарантуяа-Наратай холбоотой асуудал дэгдэж, олны анхаарлыг татлаа. Хууль зүйн талаас харвал юу болоод өнгөрөв?

-УИХ-ын гишүүн бол ард түмний саналаар томилогддог албан тушаалтан. Энэ албан тушаалтны ажил үүргийн онцлог, ямар нөхцөл журмаар ажиллах вэ гэдгийг нарийвчлан зохицуулсан байдаг. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хууль, Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд тодорхой бий. Товчхондоо, УИХ-ын гишүүн төрийн үйл ажиллагаагаа л эрхэлнэ. Тодруулбал, Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд сурталчилгааны асуудлыг зохицуулсан. УИХ-ын гишүүн аливаа зар сурталчилгаанд албаны нэр хүнд, албан тушаалын байдлаа ашиглан оролцохыг хориглоно гэдэг. Нэгэнт ард түмнээс сонгогдож гишүүний тангаргаа өргөчихөөд хувийн бизнес хийх нь энгийн иргэний нүдээр харахад ч ёс зүйгүй үйлдэл. Харин нийгэмд тустай үйл ажиллагаа байвал сурталчилгаа явуулж болно гэж зөвшөөрдөг. Бусад ямар ч тохиолдолд хориглодог. Гишүүний лайв болон бусад мэдээллүүдээр “Би төрийн ажлаа хийж байгаа. Хувь хүн учраас чөлөөт цаг завтай үедээ юу хийх нь миний эрх” гэж буцаад иргэд рүү дайралт хийх маягтай тайлбар өгсөн байсан. Энэ бол маш буруу. УИХ-ын гишүүний ёс зүйн дүрэмд УИХ-ын гишүүн биеэ авч явахаас ёс зүйн зарчим эхэлдэг. УИХ-ын Ёс зүй, сахилга хариуцлагын байнгын хорооноос хариуцлага тооцсон нь үндэслэлтэй.

-Яг үүнтэй ижилхэн кейс Засгийн газарт бий. Зам тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайхан энэ салбартаа хувийн компанитай. Хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд Ж.Энхбаяр Сэлэнгэ аймагт үхрийн фермертэй. Соёл спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын сайд Ч.Номин аялал жуулчлалын салбарт томоохон компанитай. Түүндээ төрийн томоохон уулзалт хэлэлцүүлгийг зохион байгуулж байна гэсэн шүүмжлэл гараад байна. Эдгээр тохиолдолд ашиг сонирхлын зөрчил гэж үзэх үү?

-Ашиг сонирхлын зөрчил гэдэг нь тодорхой албан үүрэг гүйцэтгэж байгаа этгээдүүд тухайн албаны чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд хувийн ашиг сонирхол нь төрийн буюу нийтийн ашиг сонирхолтой харшлах, сөргөөр нөлөөлөхийг хэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, төрийн ажил хийснийхээ төлөө хувьдаа ашиг хонжоо олох, эдийн болон эдийн бус давуу байдлыг өөртөө юм уу өөрийн хамаарал бүхий этгээдүүд, ойр дотны хүмүүстээ бий болгохыг ашиг сонирхлын зөрчил гэж үздэг. Таны ярьсан саяны жишээгээр бол хэрэв УИХ-ын гишүүн, сайд нь өөрийн хамаарал бүхий буюу эхнэр нөхөр, хүүхэд, өөрөө, эдгээртэй хамааралтай хүмүүсээр дам байдлаар компаниас компанийн хооронд хувьцаа эзэмших гэх мэт байдлаар ажиллах нь хуулиар бүрэн хориотой. Үүн дээр гол асуудал нь хууль хангалттай байна. Хариуцлага, хориглолт, хязгаарлалт ч байна. Нийтийн албан тушаалд томилогдсон хугацаандаа ийм үйл ажиллагааг явуулж болохгүй гэсэн хориглолтыг дэлгэрэнгүй заачихсан. Албан тушаалаасаа буусны дараа хоёр жилийн хугацаанд тухайн чиглэлээр хувийн байдлаар ажиллахыг ч хязгаарладаг. Гол нь ашиг сонирхлын мэдүүлгийг гишүүн өөрөө өгдөг. Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулиар бол УИХ-ын гишүүн өөрөө үнэн зөв мэдүүлэх үүрэгтэй гэдэг. Ингэхдээ ашиг сонирхлын зөрчил үүсч болзошгүй нөхцөл байдал надад үүсчихлээ, та бүхэн үүн дээр арга хэмжээ аваач гэж АТГ-т мэдүүлэхээр заачихсан. Харамсалтай нь өөрийгөө барьж өгөх гишүүн битгий хэл жирийн иргэн ч ховор.

-Мэдүүлгээ өгөхгүй бол хариуцлага хүлээлгэх боломж ч байхгүй байх аа?

-АТГ УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүнээс бусад нийтийн албан тушаалтныг өөрсдөө шалгах бүрэн эрхтэй. Харин гишүүнийг шалгаж болдоггүй. Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулиар УИХ-ын гишүүнийг гэмт хэрэг, зөрчил гаргаж байгаа үйлдэл дээр нь барихаас бусад тохиолдолд шалгаж болохгүй, энэ бол УИХ-ын гишүүний бүрэн эрх гэж хуульчилсан. Хоёр дахь асуудал нь шалгадаг кейс тохиолдлоо гэж бодоход Эрүүгийн хуулийн 22.1 дүгээр зүйлд заасан эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглах гэмт хэргийн зүйлчлэлээр авч үздэг. Үүн дээр бас томъёолол дутуу. Жишээ нь, нийтийн албан тушаалтан албан үүрэг бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх явцдаа албан тушаалын байдлаа урвуулж өөртөө болон бусдад давуу байдал бий болгосон бол гэсэн хэт ерөнхий томъёо хийчихээр шүүх дээр очоод нотлогддоггүй. УИХ-ын гишүүний кейс дээр гараагүй ч орон нутгийн удирдлагууд, өөр бусад нийтийн албан тушаалтнууд дээр гарч байсан удаатай. Бүр цаашилбал хариуцлагын асуудал байгаа. Эрүүгийн хуулийн 22.1 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэгт эрх мэдэл албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглах гэмт хэргийн үндсэн болон хүндрүүлэх нөхцөл саяхныг хүртэл санкц буюу хариуцлага яг адилхан байсан. Сошиалд сэвж, ард түмэн босч байж өөрчлөлт оруулсныг та санаж байгаа байх. Гэтэл үүнийг аль 2019 онд Үндсэн хуулийн цэцэд өгчихсөн байсан асуудал. -Тодруулахгүй юу? -2019 онд багштайгаа хамт Үндсэн хуулийн 14.1 буюу хүн бүр хууль шүүхийн өмнө эрх тэгш байна. Гэтэл Эрүүгийн хуулийн 22.1 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг Үндсэн хууль зөрчиж байна. 50 сая төгрөгөөс доош хохирол учруулахаар ял нь 1-5 жил, бас торгох бусад санкцуудтай. 22.1-р зүйлийн 2 дахь хэсэгт 50 саяас дээш хохирол учруулсан ч ялгаагүй дээрхтэй яг адилхан санкцтай. Нэг ёсондоо нийтийн албан тушаалтан таван сая төгрөгийн ашиг сонирхлын зөрчил үүсгэсэн ч торгуулийн ялтай, 500 сая, таван тэрбумаар асуудал гаргасан ч яг адилхан торгуулийн санцктай. Эрүүгийн эрх зүйн онолын хувьд энэ буруу. Үндсэн нөхцлөөс хүндрүүлсэн нөхцөлийн ял дагаад хүндрэх ёстой. Ийм байхад Эрүүгийн хууль байгаад нэмэртэй юу, шударга ёсны тухай ярих шаардлага байна уу. Ингээд 2019 онд мэдээлэл гаргасан. Үндсэн хуулийн цэцээс “Энэ нь Эрүүгийн хуулийн агуулгыг боловсронгуй болгох асуудал байх тул” гээд тухайн үеийн УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Х.Нямбаатар руу шилжүүлсэн. Тэндээс бидэнд “Байнгын хороон дээр Эрүүгийн хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох ажлын хэсэг ажиллаж байгаа. Тиймээс ийшээ шилжүүлж, хурдан зохицуулъя” гэсэн агуулгатай хариу өгсөн. Гэвч тэнд дарагдаад өнгөрсөн. Харин 2023 онд олон нийт сошиалаар сэвж, ард түмэн босч байж өөрчилсөн. Нэг ёсондоо манай улс төрийн албан тушаалтан битгий хэл зарим мөрдөн шалгах эрх бүхий албан тушаалтан, байгууллагууд сошиалаар ажлаа хийх гээд байгаа. Үүн дээр хуульчийн зүгээс харамсаж явдаг. Бид сошиалаар, массын үзэл бодлоор ажил хийх албан тушаалтан, мэргэжлийн хүмүүс биш. Үүнээс гадна УИХ-ын гишүүнийг үйлдэл дээрээ барихыг шалгасан комиссар, цагдаа өөрөө шоронд ороод явдаг жишиг манайд бий. Энэ асуудлаар бас 2019 онд Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн заалт Үндсэн хууль зөрчиж байна. Хүн бүр хууль шүүхийн өмнө эрх тэгш байна, УИХ-ын гишүүн ард түмнээс сонгогддог төрийн ажил хийдэг хүн. Гэхдээ илүү дархтай байх ёсгүй гэдэг үндэслэлээр мэдээлэл өгсөн. Гэвч өнөө хэр хариу өгөөгүй.

-Ашиг сонирхлын зөрчилтэй нь нийгэмд ил, олон нийт шүүмжилж байна шүү дээ. Энэ тохиолдолд хууль зүйн гаргалгаа бий юү?

-Нэгэнт ард түмнээс сонгогдсон учраас ард түмэн эгүүлэн татах нь жам ёсны асуудал байх ёстой. Манай Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд гишүүнийг эгүүлэн татах асуудлыг УИХ шийднэ гэдэг. Иргэд мянга чарлаад, дороо дэвхцээд нэмэргүй гэсэн үг. Бүрэн эрх рүү нь орж шалгаж болохгүй, тиймээс эрүүгийн хариуцлага тооцох боломжгүйгээс өнөөдрийг хүртэл шүүх цагдаа яаж ч чадахгүй байгаа. УИХ-ын гишүүд өөрсдийгөө суудлаасаа босгох эсэхийг өөрсдөө буюу танхим шийддэг. Танхим мэдээж нэг намын олонх.

Нэг ангийн хүүхдүүд, багын найзууд гэдэгтэй адилхан. Засгийн газрын гишүүний хувьд танхимын дарга буюу Ерөнхий сайд сольж болно. Танхимын тэргүүн багаа бүрдүүлж Засгийн эрхийг барина гэхэд иргэд тэр эрх рүү орох боломжгүй байгаа юм. Засгийн газрын гишүүн, УИХ-ын гишүүн ард түмний төлөөлөл, элч мөртлөө иргэд төлөөллийнхөө хүнээр төрийн эрхийг барьж чадаж байна уу гэдэг дээр хэрэгжилт байхгүй. Тиймээс хуулийн зохицуулалтыг боловсронгуй болгохыг л ард иргэд шаардах ёстой.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

С.Гэрэлмаа: Инфлүүнсэр нэртэй мэргэжлийн бус хүмүүс зөвлөгөө өгөх нь нийгмийн эрүүл мэндэд маш хортой DNN.mn

Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Эрүүл мэндийг дэмжих мэдээллийн албаны дарга С.Гэрэлмаатай ярилцлаа.

-Сошиал орчинд мэргэжлийн бус хүмүүс ямар ч хамаагүй чиглэлээр хүмүүст зөвлөгөө өгдөг, бараа сурталчилдаг болоод удлаа. Ялангуяа эмч эсэх нь тодорхойгүй хүмүүс өвчний талаар иргэдэд зөвлөдөг явдал хавтгайрч байна. Иргэд ч маш ихээр хандах юм. Та бүхэн энэ нөхцөл байдал дээр тандалт хийдэг үү. Ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Сүүлийн жилүүдэд мэдээллийн технологи эрчтэй хөгжиж, монголчууд сошиал сүлжээ ашиглах байдал маш өндөр хувьтай байгаа. Нэг талаасаа ард иргэдэд мэдээ мэдээлэл түргэн хүрч байгаа боловч үүнийг дагаад сөрөг үзэгдлүүд их байна. Жишээлбэл, эрүүл мэндийн талаарх нотлогдоогүй зөвлөгөө мэдээлэл, нэг талыг барьж туйлширсан мэдээллүүд жил ирэх тусам нэмэгдэж байна. Сүүлийн жишээ хэлье л дээ. Улаанбурхан өвчний эсрэг вакцин товлолын дархлаажуулалтад орчихсон, Дархлаажуулалтын хуулиар зохицуулагддаг. 1973 оноос хойш дэлхий нийтээрээ хүүхдэд есөн сартайд, хоёр настайд хийгддэг товлолт вакцин. Энэ сарын эхээр манай улсад улаанбурхан өвчний тохиолдол бүртгэгдсэнтэй холбоотойгоор вакцин хийж эхэлсэн.

Тодруулж хэлэхэд, улаанбурхан өвчний халдварлах чадвар 98 хувь гэж үздэг. Тиймээс зөвхөн вакцинаар сэргийлэх боломжтой гэж дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн.

Энэ үүднээс манайд улаанбурханы дэгдэлт гарч, вакцин хийх болсон талаар эрүүл мэндийн байгууллагаас хэвлэлийн бага хурал хийсэн шүү дээ. Үүний дараа цахим тандалт хийхэд 10 сэтгэгдлийн ес нь сөрөг байх жишээтэй. “Хугацаа нь дууссан вакцинаа шахах гэлээ”, “Вакцин шаардлагагүй” гэх мэтээр дийлэнх нь сөрөг байв. Вакцин гэдэг өнөөдөр судлагдаад маргааш хийгдэх гэж байгаа зүйл биш юм. Улаанбурханы вакцин гэхэд 1973 оноос хойш 50 гаруй жилийн түүхтэй. Яагаад ард иргэдэд вакцин муу гэх ойлголт их байна вэ гэхээр “анти вакцин групп” (вакцины талаарх буруу ташаа мэдээлэл хүргэдэг хүмүүсийг анагаах ухаанд ингэж нэрлэдэг)-ийнхэн маш их нөлөөлдөг. Ялангуяа “Ковид 19” цар тахлын үеэр хамгийн их мэдрэгдсэн шүү дээ.

-Тэгэхээр вакцин болон халдварт өвчний талаар ойлголтгүй, шинжлэх ухааны нарийн мэдлэггүй хүмүүс ч энэ тухай шүүмжилдэг, эсэргүүцдэг гэж харагдаж байна шүү дээ. Ер нь ийм байдал нийгэмд, нийт иргэдийн эрүүл мэндэд ямар үр дагаврыг үүсгэж болох вэ?

-Нэг талаасаа энэ байдал ард иргэдэд эрүүл мэндийн боловсролын дархлаа тогтоогүйтэй холбоотой. Хүмүүс инфлүүнсэр гэх шинжлэх ухааны нотлогдсон зүйлсийг уншихгүйгээр, зөвхөн лайваар ярьдаг хүмүүсийг сонсоод тэр ч тийм, энэ ч ийм гэж амнаас ам дамжсан ярианд итгэдэг. Энэ нь маш их сөрөг нөлөөллийг бий болгодог. Учир нь манайд инфлүүнсэрүүдэд тооцох хариуцлагын тогтолцоо байхгүй учраас дураараа ярьдаг. Судлаад үзэхээр Зөрчлийн тухай хуульд буруу, ташаа мэдээлэл түгээвэл тэдэн нэгжээр торгоно гэсэн заалт л байдаг юм байна. Харин олон улсад инфлүүнсэр хүмүүс ард иргэдэд худал, хуурмаг мэдээлэл түгээсэн тохиолдолд их хэмжээний торгууль ноогдуулдаг. Жишээлбэл, АНУ-д Хүнсний болон эмийн захиргаа, Холбооны худалдааны комисс гэж байдаг. Энэ нь инфлүүнсэрүүдээ хянадаг байгууллага. Эрүүл мэндийн буруу бүтээгдэхүүн сурталчилсан тохиолдолд 5000-500000 ам.долларын торгуулийг ногдуулдаг юм байна. Гэтэл манай улсад хүнийг буруу эмчилсэн тохиолдолд хуулийн хариуцлага тооцохоос биш буруу мэдээлэл түгээснээс үүдэж эрүүл мэндээрээ хохирсон тохиолдолд гэж бараг байдаггүй. Үүний үр дүнд олонд танигдсан хүн бүр дураараа ярьж эм, эмийн бүтээгдэхүүн сурталчилдаг болчихоод байна. Нэг ёсондоо ард иргэдийн юу ч хийхгүйгээр турах, баяжих хүсэл хэрэгцээ шаардлагат нь тулгуурлаад тухайн байгууллага инфлүүнсэрээр дамжуулаад реклам хийлгэдэг. Гэтэл Австрали, Европын холбооны улсуудад зар сурталчилгааны хязгаарлалт гэж байдаг. Буруу ташаа мэдээлэл олон нийтэд өгвөл олсон орлогыг нь хэд дахин нугалж торгодог, бүтээгдэхүүн худалдаалахыг нь хориглодог гэх мэтээр хариуцлага өндөртэй.

-Шал өөр мэргэжилтэй, түүгээрээ олонд танигдсан хүмүүс эрүүл мэндийн зөвлөгөө өгөх нь их юм. Бас эмч хүн бүх төрлийн өвчнөөр зөвлөгөө өгдөг болсон байна?

-Инфлүүнсэрүүд мэргэжлийн эмч хүмүүс биш шүү дээ. Хүний бие махбодыг судлаагүй хэрнээ дураараа ярьдаг болжээ. Эмийн сөрөг үр дагавар, гаж нөлөө гэж бий. Яагаад гэвэл тэр хүмүүс ашгийн төлөө байдаг. Харин эрүүл мэндийн салбарын эмч нар ашгийн бус учраас энэ эмийг уухдаа ингэж уугаарай, ууж байх хугацаандаа архи согтууруулах ундаа хэрэглэж болохгүй, жолоо барьж болохгүй, гаж нөлөөлөлтэй, хэдэн цагт уух ёстой гэх мэт зүйлсийг тайлбарлаж өгдөг. Харин инфлүүнсэрүүдэд тэр талын мэдлэг байхгүй учраас тайлбарлахгүй орхидог. Энэ нь иргэдэд амар, цаг алдаж олон зүйл сонсохгүй гэдэг хандлагатай болсон.

Тандалт хийж үзлээ л дээ. Сошиалд эрүүл мэндийн чиглэлээр зөвлөгөө өгч байгаа идэвхтэй 10 хүний гурав нь л эмч байна. Тодруулбал, дотрын нэг, уламжлалтын нэг, нөгөө нь нарийн мэргэжил эзэмшээгүй эмч байх жишээтэй. Эдгээрээс бусад нь сайн дурын, өөр мэргэжилтэй, олон нийтэд янз бүрийн аргаар танигдсан хүмүүс байна.

Эдгээр хүмүүс ашгийн төлөө л бусдад зөвлөгөө өгч, бүтээгдэхүүн сурталчилдаг. Нөгөө талд хүмүүс маш хурдан хугацаанд үр дүн гаргаж асуудлыг шийдэх гээд байдаг. Нэг онцлог нь эмч нар урд өмнөх түүхийг ярьдаггүй. Харин инфлүүнсэрүүд бол “Би энэ өвчнийг ингэж давлаа. Энэ бүтээгдэхүүнийг хэрэглээд ингэж турлаа” гэж яриад хүмүүсийг “Би чадна” гэдэг марафонд гүйлгэчихдэг. Сошиалд ярьж буй хүмүүс хэтэрхий нийтлэг зүйл ярихаар яг өөрт нь таарч, тохирч байгаа юм шиг ойлголтыг өгч, надад тийм шинж байгаа мэтээр хамаатуулаад ярьчихдаг. Яг үнэндээ мэргэжлийн эмч нар инфлүүнсэрүүд шиг олон цагийг хүмүүст зарцуулах боломжгүй, ярих чадвар ч муу байх нь бий. Харин инфлүүнсэрүүд ярих чадвар өндөр, нүүр хагарчихсан хүмүүс. Түүнд нь хүмүүс итгээд “Мэдлэгтэй юм байна” гэж хүлээж авдаг. Уг нь тийм хүмүүсээс эрүүл мэндийн тухай мэдээлэл авчихаад тэр хүнийг даган дуурайж асуудлыг шийдэх бус мэргэжлийн эмчид хандах ёстой.

-Олон улсад олны танил хүмүүс өндөр хариуцлагатай байдаг. Ялангуяа эрүүл мэндийн чиглэлд энэ асуудлыг хатуу баримталдаг гэв үү?

-ДЭМБ, НҮБ-ын Хүүхдийн сан гэх мэт үндэсний хэмжээний байгууллагууд эрүүл мэндийн элч төлөөлөгчийг сонгодог. Жишээ нь, хөлбөмбөгчин Дэвид Бекхэм, дуучин Адель гэх зэрэг хүмүүс нийгмийн хариуцлагын хүрээнд өөрөөсөө мөнгө гаргаж нийгмийн эрүүл мэндийн төлөө нүүр царай болж ажилладаг. Манай байгууллагын хувьд эхийн сүү, вакцины тухай сурталчилгаа хийлгэхээр олны танил хэд, хэдэн хүнтэй холбогдож байсан. Ихэнх нь хэдэн төгрөгөөр гэрээ хийх вэ, надад ямар ашигтай вэ гэж асууж байсан. Зарим нь “Би вакцин ярихгүй. Миний ярих сэдэв биш” гэж татгалзаж байсан удаатай. Харин гурван хүн л төлбөр мөнгөгүйгээр нийгмийн хариуцлагын хүрээнд ажиллаж өгсөн. Тэд бол Rokit Bay, Big Gee, мисс Бадамцэцэг нар. Монгол Улсад НҮБ-ын элчээр дуучин Ариунаа, Хаан банкны гүйцэтгэх захирал Мөнхтуяа нар сонгогдсон байдаг.

Тэгэхээр том зургаар харвал инфлүүнсэр хүмүүс зорилготой байдаг. Бусад улсын хувьд олон нийтэд танигдсаныхаа дараа НҮБ-ын элч болж байна. Манай улсын хувьд бизнесийн байгууллагуудаар түншлэгдээд инфлүүнсэр болдог. Үүнийг бид зохицуулах шаардлагатай. Хэн дуртай нь яриад, олон жил анагаах ухаанаар сурсан хүний хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж байгаа нь шударга бус шүү дээ. Жишээ нь, бүх төрлийн тамхи хортой гээд эрүүл мэндийн салбар мэдээлж байхад сошиалд электрон тамхи хор нөлөөгүй гэж ярьж байх жишээтэй. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага никотин агуулсан л бол хүний эрүүл мэндэд хортой гэж үздэг. Сайн, муу тамхи гэж байхгүй, тамхи л бол тамхи.

-Эрүүл мэндийн боловсролын дархлаа сул байгаа энэ үед яах ёстой вэ?

-Бид нар эрүүл мэндийн боловсролын дархлаатай болох ёстой. Эрүүл мэндийн боловсрол, шинжлэх ухаанд итгэдэг хүн бол хүнийг даган дуурайдаггүй. Хэн нэгнийг даган дуурааж, уруу татагдаж сайн гэх болгоныг дагадаггүй. Тиймээс эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлье гэвэл хүүхдийг багаас нь мэдлэгтэй болгох ёстой. Энэ л хамгийн сайн арга. Эрүүл мэндийн боловсролгүй хүмүүст эмч эмийн талаар зөвлөхдөө “Та энэ эмийг 11:00 цагт уугаарай” гэхэд мартчихаад маргааш нь давхарлаад уучихдаг. Ингэснээр тухайн эмийн гаж нөлөө илэрч таарна. Тэгэнгүүт “Надад энэ эм таарахгүй байна” гээд больчихно. Ингээд л өвчнөө бүрэн эдгээхгүй.

Өнөөдрийн эрүүл мэндийн боловсролын сөрөг үр дагавар маргааш гарахгүй ч том утгаараа тухайн улс орныг сүйрүүлж, үндэсний аюулгүй байдалд нь нөлөөлж байдаг. Бид энэ асуудлыг хууль, эрх зүй дээрээ тусгах ёстой. Хэн дуртай нь инфлүүнсэр болох биш, бусад улс орон шиг шалгуурыг бий болгох ёстой.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Н.Туяа: Татварын системийн авлигажсан загвараас эдийн засаг, бүтээмжийг дэмжсэн загварт шилжих шаардлагатай DNN.mn

Хүртээмжтэй хөгжил хүрээлэнгийн захирал, эдийн засагч Н.Туяатай татварын орчны талаар ярилцлаа.

-Улс орны эдийн засгийн үндсэн орлого татвар байдаг. Манай улс хэдэн төрлийн татвар авч байна вэ?

-Төр буй дор татвар буй гэдэг. Татвар байх нь зайлшгүй, харин татварын систем бүхэлдээ тухайн улс орны онцлогт тохирсон, оновчтой, шударга, бас хөгжлийн хөшүүрэг болохуйц, хөдөлмөр бүтээмжийг дэмжсэн байх нь хамгийн чухал. Татвар ярихаар манай улстөрчид системээр нь бус салгаж аваад хувь хэмжээ яриад байдаг. Эсвэл аль нэг салбар, бизнесийн лобби хуулиуд их баталж харагддаг.

Уг нь татварын системийн загвар Монголын онцлогт тохирч байна уу гэдэгт эхлээд үнэлэлт өгөх хэрэгтэй. Одоо байгаа загвар тохирохгүй байвал мянга их, бага, хувь хэмжээ яриад нэмэргүй. Гажуудал улам л гүнзгийрнэ. Татварын системчлэл, загварчлал үндэсний онцлогт тохирч байна уу гэдгээс эхэлж үнэлэлт дүгнэлт өгч, улмаар бодлогоо гаргах учиртай юм. Татварын ерөнхий хуульд зааснаар 30 төрлийн татвар, төлбөр байна. Ерөнхий утгаараа хувийн өмч болон бүх төрлийн орлогоос, мөн онцгой болон гаалийн албан татвар, нийтийн өмчийн ашиглалтаас төлбөр хураамж авдаг гэж ойлгож болно. Тэгэхээр энэ олон татвар, төлбөр оновчтой байна уу, нийтийн баялгийн ашиглалт үр ашигтай байна уу гэдэгт бид дүн шинжилгээ хийх ёстой юм. Гэтэл иж бүрэн шинжилгээ хийж гаргасан мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлт олж хараагүй. Би хувьдаа маш буруу загвараар олон жил явсны үр дагавар ажилгүйдэл, орлогын ялгаа, чадварлаг хүний нөөцийн хомсдол, бизнесийн дампуурал зэргээр илэрч байна гэж үздэг. Судалгаа ч бэлэхнээ тийм үр дүнг харуулдаг. Тиймээс татварын шинэчлэл хийх зайлшгүй шаардлага тулгамдаж байгаа. Татварын асуудал бол дан ганц төсөв бүрдүүлэх асуудал биш. Татвараар дамжуулж төр хөгжлийг удирдаж байдаг санхүүгийн маш хүчирхэг хэрэгсэл. Үүнийг л зөв тодорхойлж ашиглаж чадвал зах зээл өөрөө бусдыг нь хийчихнэ.

-Татварын загварыг бүхэлд нь харах гэдэг их сонирхолтой өнцөг байна. Та жишээгээр тайлбарлаж болох уу?

-Татварын том ангиллаар иргэдийн өмч, бизнес орлогоос авдаг татвар, газар байгалийн баялаг буюу нийтийн өмч хөрөнгийн ашиглалтаас авдаг төлбөр гэж үндсэнд нь хоёр том бүлэгт хувааж авч үзэж болно. Нийтийн өмчийн ашиглалт гэдэгт төрийн өмчийн компаниас эхлээд байгалийн баялаг, газрын хэвлий, газар ашиглалт гээд өргөн цар хүрээтэй асуудал хамаарна. Жил бүр төсөв өргөн барихдаа төсвийн орлогоо бүрдүүлэхийн тулд дандаа хувийн секторын, хувь хүний татваруудыг нэмж ирсэн. 2018 онд долоон төрлийн татвар, НДШ нэмсэн шүү дээ. Гэтэл нийтийн өмчийн ашиглалтыг сайжруулж тэндээс орох орлогыг нэмэгдүүлэх талаар нэг ч алхам хийдэггүй нь гайхал төрүүлдэг. Төсөв ярих болгонд энэ талаар ямар нэг байдлаар нийгэмд, эрх баригчдад хэлдэг. Нэг жишээ, хэлэхэд газрын үнэлгээг 1997 оноос хойш огт шинэчлэлгүй 21 жил болсон. Газрын төлбөрийн тухай хуульд газрын үнэлгээг Засгийн газар тогтооно гэж эрх олгосоор байтал манай Засгийн газар 21 жил энэ эрхээ мартсан байгаа юм.

-Татварынхны тайлагнадаг хэсгээ шавхдаг залхуу аргыг халж нийтээрээ хамрагдах замаар татварын хэмжээг бууруулах боломжтой-

2018 онд Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэнд манай байгууллагаас шаардлага хүргүүлж байж Засгийн газрын тогтоол гаргуулж газрын үнэлгээг 21 жилийн дараа шинэчлэн тогтоож байлаа. Газрын үнэлгээнд суурилж дуудлага худалдаа явагддаг, газрын төлбөр тогтоодог учраас энэ нь маш чухал асуудал. Судлаад үзэхэд энэ хугацаанд зах зээлийн үнэ дунджаар 30 дахин нэмэгдсэн байдаг. Гэтэл орон нутгийн гол өмч газрын үнэлгээг өөрчлөхгүй 21 жил царцаана гэдэг тэндээс ашиг олдог эрх мэдэлтэй хэсгийн бодлогоор “мартсан” эс үйлдэл гэж үзэхээс аргагүй. Эндээс бид ямар их боломжоо алдаж, газрын мафи ямар их ашиг хийсэн нь харагдана. Дэлхийн жишгийг судлаад үзэхээр хотууд буюу орон нутаг төсвийнхөө 50-иас дээш хувийг газар ашиглалт, түүнтэй холбоотой төлбөр хураамжаас бүрдүүлж байхад Улаанбаатар хотын хувьд 10 хувь ч хүрэхгүй байгаа нь бодлогын алдаанаас үүдсэн. Манай иргэдийг төлөөлж сонгогдсон иргэдийн төлөөлөгчид, хууль тогтоогчид асуудлыг тодорхой чиглэлээр, гүнзгий судалдаггүй, судлахгүй юм чинь мэддэггүй. Энэ нь хуулийг нийтэд бус хэсэг бүлэгт ашигтайгаар өөрчлөх, эсвэл ашигтайгаар “асуудлыг мартах” хоёр хэлбэрээр илэрч байгаа харагддаг. Тиймээс төрийн бодлого, хууль зөвхөн судалгаанд үндэслэж, нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц хэмжээнд хэлэлцэгдэж, хүлээн зөвшөөрөгдөж байж гарах ёстой юм. Тэгсэн цагт нийгмийн хүлээлт хангасан, шударга тогтолцоо бүрэлдэнэ.

-Тэгвэл таныхаар одоогийн татварын бодлогын загвар ямархуу нөхцөл байдалтай байна вэ. Зөв байж чадаж байна уу, эсвэл асуудалтай байна уу?

-Сүүлийн 34 жил тогтсон татварын загвар нь ний нуугүй хэлэхэд хөдөлмөрлөдөг бүтээдэг хэсэгт бүх ачааг үүрүүлсэн. Нийтийн өмч газар, байгалийн баялгийг эрх мэдэлтнүүд хууль тогтоох, бодлого батлах давуу эрхээ ашиглан бүлэглэлдээ үнэ төлбөргүйгээр, нэр төдий төлбөртэйгээр ашиглуулсан загвар юм. Үүнийг төсвийн хэдхэн тоо, хуулийн өөрчлөлтүүдийг ажигладаг жирийн эдийн засагч харж хэлж чадах зүйл. Нэг ёсондоо авлигын загвар тогтсон байна.

Дээр дурдсан газрын үнэлгээг мартсан жишээнээс гадна нийслэлийн төсвийн хоёрхон тоог харьцуулахад л харагдана. Нийслэлийн 2022 оны төсвийн гүйцэтгэлээр газрын төлбөрөөр 94 тэрбум, тээврийн хэрэгслийн татвараар 34 тэрбум төгрөг төсөвт орсон. Газрын төлбөрийн орлого илүү харагдаж байгаа ч нийслэлийн газар ямар үнэтэй хөрөнгө билээ, нийслэлчүүдийн хэдэн хуучин машины үнэлгээ хэд билээ гээд харьцуулахаар эрүүл ухаанд буухааргүй шударга бус байгаа биз. Газрын үнэлгээг царцааж байгаа нь эрх мэдэлтнүүд тэдний хамсаатнууд талхны үнээр газар авч, дэлхийн зах зээлийн үнээр зарж ашиг хийдэг, жинхэнэ эзэн ард түмэн, төсөвт дуслын төдий орлого ордог. Энэ алдагдсан боломж нийслэлчүүдийн утаа, түгжрэл, стандартын шаардлага хангаагүй бохир хотын төлөөс юм.

Уул уурхайн баялаг ч ялгаагүй. Лицензийг төр нь үнэгүй өгдөг, авсан хүмүүс нь дэлхийн зах зээл дээр өндөр үнэ хүргэдэг авлигажсан гаж тогтолцоог өөрчлөх татварын системийг бид нэн яаралтай хийх ёстой. Энэ реформыг бид хийж чадвал баялгийн үр шимийг хөгжилдөө зарцуулж, тэгш шударга хуваарилалт болж хот шиг хотод хүний наад захын эрхээ эдлэх боломжийг бүрдүүлнэ шүү дээ. Тиймээс хөдөлмөрлөснөө мөлждөг сөхрүүлдэг татварын тогтолцооноос баялгаа зөв удирдаж, үр ашгийг нь нийтээрээ хүртдэг, тэр хэрээр өөрийн хүч хөдөлмөр, оюун ухаан, авьяас чадвараа дайчилж бий болгосон орлогын татварыг багасгаж, хөдөлмөр бүтээмжийг дэмжсэн татварын цоо шинэ загварт шилжих ёстой. Ингэж чадвал яриад байгаа хөгжил, нийгмийн эв нэгдэл бүгд шийдэгдэх суурь шинэчлэл болно.

-Татварын хувь хэмжээ өндөр байгаа талаар иргэд ААН-үүд шүүмжилдэг. Өнөөдрийн байдлаар НДШ 26 хувь, ХАОАТ 10 хувь, НӨАТ 10 хувь гээд үргэлжилнэ. Хүмүүсийн бодит орлогыг нэмэгдүүлье гэвэл татварыг бууруулах ёстой гэж үздэг?

-Хамгийн гол нь татварын суурь зарчим нь тэгш шударга байдал, дээр нь хөгжлийг хөдөлмөрийг дэмжих хөшүүрэг болох явдал шүү дээ. Манай компани 20 гаруй жил бизнесийн зөвлөгөө үзүүлж байна. Бизнес эрхлэгчдэд өөрийн чинь хэлсэн НӨАТ, НДШ асар хүнд дарамт болж байна. Иргэдийн бодит орлогыг бууруулж байгаа татвар ч НӨАТ мөн. Худалдан авалт бүрээсээ татвар төлсөн орлогоосоо дахин 10 хувь нэмж төлж байна шүү дээ.

НДШ, НӨАТ хоёр өндөр байгаагаас шударгаар тайлагнадаг хэсэг нь сөхөрч, нөгөө талдаа далд эдийн засаг нэмэгдсээр байна. Тиймээс НДШ-ийн хувь хэмжээг багасгавал ачаалал жигд буурч, нуудаг, тайлагнадаггүй, багаар тайлагнадаг хэсэг ил гарч нийт дүнгээрээ орлого буурахгүй, нийгмийн өгөөж нь харьцуулашгүй өснө. Ний нуугүй хэлэхэд шимтгэл өндөр байгаагаас цалингаа доод хэмжээгээр тайлагнах нь хавтгай байна шүү дээ. Ийм байдал нь бизнест ч, хувь ажиллагсдад ч хортойгоос гадна хяналт шалгалтын авлигын нэг том шалтгаан шүү дээ. НӨАТ-ыг ч босгогүй болгож хувь хэмжээг 5-7 хувь руу буулгах хэрэгтэй. Худалдан авагч иргэд угаасаа төлдөг татварыг суутгагчийн нэг хэсэг нь төлдөг нөгөө хэсэг нь төлдөггүй байгаа нь нөгөө л шударга ёсны шалгуурт нийцэхгүй байгаа юм. Тиймээс нийтээрээ бага төлдөг, бизнесийн хөгжилд төдийлэн дарамт учруулахгүй байх хувь хэмжээ болон хамралтыг бид авч үзэх ёстой. Энэ дашрамд хэлэхэд татварын хуулийн өөрчлөлтийг татварын байгууллага санаачилж бичдэгээс улс орны эрх ашгийг гэхээсээ байгууллагынхаа амар хялбарыг боддог талтай гэмээр харагддаг нь нууц биш. Тайлагнадаг хэсэг дээрээ л ачаалал нэмээд, хуулийн хэрэгжилт, бааз сууриа өргөжүүлэх тал дээр төдийлөн хангалттай ажилладаггүй тал харагддаг. Үүнийг ч хууль тогтоогчид анхаарах ёстой.

-Иргэдийн бодит орлогыг нэмэгдүүлэх тухайд?

-Иргэдийн бодит орлогыг нэмэгдүүлэх талд зайлшгүй хийх шинэчлэл бол хувь хүний орлогын татварын тогтолцооноос гэр бүлийн орлогын татварын тогтолцоонд шилжих шаардлагатай байна. Авлига, тэгш бус байдлаас шалтгаалсан ядуурал газар авсан энэ үед олон хүүхэдтэй гэр бүлд халамж үзүүлэхээс илүүтэй татварын хөнгөлөлт үзүүлэх нь айл гэрт ч, улсын эдийн засагт ч хэрэгтэй. Ажил хийхгүй халамжаар амьдарснаас ажил хийгээд үр хүүхдээ өсгөх нь ашигтай байх бодлого хэрэгжүүлэхгүй бол халамж хавтгайрч, ажилласан нь татварын дарамтад өрөөс өрийн хооронд явсаар гадаад руу дүрвэж, Монгол Улс боловсролтой ажиллах хүчнээ алдсаар, бизнесийнхэнд хүний нөөцийн асуудал хүндэрлээ.

Одоо цалингаас жилдээ 240 мянган төгрөг чөлөөлж байгаа нь ам бүлээс хамааралгүйгээс гадна хөшүүрэг болж чадахгүй байгаа. Үүний оронд нэг хүнд ногдох амьжиргааны доод түвшний орлогыг татвараас чөлөөлвөл олон хүүхэдтэй гэр бүлд маш том дэмжлэг болно. Татварын хөнгөлөлтийн халамжаас илүү бас нэг чухал давуу тал нь тэнд ямар ч арын хаалга, субьектив нөлөөлөл орохгүй, татвараас бултах шаардлагагүй болно.

-Татварыг бууруулах ямар боломжууд байна вэ. Нөгөө талаар татвар төвлөрүүлэх үйл явц хэр шударга, зарчимтай явагддаг вэ?

-Дээр ярьснаас татварыг бууруулах бодитой төдийгүй зайлшгүй хийх хоёр арга байна. Нэгдүгээрт, нийтийн өмчийн үнэлгээ, ашиглалтыг зохистой түвшинд удирдах замаар төсвийн орлогын нилээд хэсгийг баялгааасаа олох. Хоёрдугаарт, татварын бааз суурийг өргөжүүлэх. Татварынхны тайлагнадаг хэсгээ шавхдаг залхуу аргаас татгалзаж нийтээрээ шударгаар жигд хамрагдах замаар нэгж татвар төлөгчдөд ногдох ачааллыг бууруулах боломжтой. Дээр НӨАТ, НДШ хоёр дээр би тодорхой тайлбарлалаа шүү дээ. Эндээс харахад одоогийн татварын систем шударга бус байгаа гэж хэлэх бүрэн үндэстэй. Бизнес эрхлэгчид ч хэлж байна. Татварын шударга, бас үр ашигтай зөв тогтолцоо бүрдүүлэхэд улстөрчдийн алсын хараа, Сангийн яам, татварын байгууллагын удирдлагын сэтгэлгээний болон үйл ажиллагааны цараа маш чухал үүрэгтэй.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Улаанбаатар хотын дуусдаггүй зам гүүр, нүхэн байгууламжууд DNN.mn

Монгол Улсын хүн амын талаас илүү хувь нь аж төрж буй нийслэлийн хот төлөвлөлтийн байдалд хамгийн их асуудал үүсдэг нь зам гүүр, нүхэн байгууламжууд юм. Хотын захиргаанаас мэдээлж байгаагаар нийслэлийн 78 байршилд зам засвар, арчлалтын ажлыг энэ онд багтаан хийхээр төлөвлөсөн гэж мэдэгдээд байна. 13 байршилд 17.5 км замыг засварлаж шинэчилж дууссан гэж байгаа. Гэхдээ дуусаагүй, өнөөдөр ч үргэлжилж байгаа засварууд бий.

Жилийн жилд, ялангуяа намар хичээл сургууль эхлэхтэй зэрэгцэн хот даяар зам засварын ажлууд өрнөдөг. Түгжрэл дээрээ улам гацааж орхидог. Зам барилгын ийм ажлууд жил дамнаад л үргэлжилдэг. Ашиглалтанд ордоггүй, улсын төсвөөс жил бүр татаас авдаг, замын ачааллыг нэмэгдүүлсээр байдаг муу түүхтэй зам гүүр, нүхэн байгууламжууд нийслэлд олон бий.

Тухайлбал, “Дүнжингарав” худалдааны төвийн уулзвараас зүүн тийш 133 дугаар сургууль хүртэлх 0.78 км авто замыг өргөтгөж, шинэчлэх ажил үргэлжилж буй. Уг ажлын хүрээнд замын хойд талд нэмэлт өргөтгөл хийж, 3.5 метр нэмэлт эгнээ, 1.5 метр явган зам, 1.5 метр дугуйнзам тус тус хийхээр төлөвлөж байгааг албаныхан мэдээлж байв.

Гэвч замын эхлэл, төгсгөлд газар чөлөөлөлтийн асуудал үүссэнээс болж ажил удаашралтай байгаа гэгдэж байна.

Толгойтын замыг Ард Аюушийн өргөн чөлөөтэй буюу Гэмтлийн эмнэлгийг Содон хороололтой холбох олон түвшний огтлолцлын авто зам, гүүрэн байгууламжийн ажил 2022 онд эхэлж байв. Энэ нь нийт зургаан эгнээ бөгөөд хоёр талдаа тойрогтой, гүүрэн гарцтай. Замын ажлыг “Монгол зам групп” ХХК гүйцэтгэж буй. Ажил 2022 оны зургаадугаар сард эхэлсэн бөгөөд өнгөрсөн зургадугаар сард дуусгахаар төлөвлөснийг албаныхан мэдээлж байлаа. Энэхүү замыг ашиглалтад оруулснаар Энхтайваны өргөн чөлөөний замын ачааллыг 50 хувь бууруулна гэж тооцоолсон юм билээ. Гэвч төлөвлөсөн хугацаа өнгөрсөн ч зам барилгын ажил үргэлжилсээр байна.

Дараагийн зам бол Яармагийг Нэгдүгээр хороололтой холбох гүүрийн бүтээн байгуулалт юм. Барилгын ажил 2021 онд эхэлж 2022 онд үргэлжилсэн. 2023 оны арваннэгдүгээр сард ашиглалтанд оруулах төлөвлөгөөтэйгөөр “Мотор сервис”, “Тэргүүн саруул зам”, “Туулын гүүр далай” ХХК-ууд ажиллаж эхэлсэн байдаг. Төслийн хүрээнд гурван хэсэг гүүр баригдах зурагтай. Эхний гүүр нь 37 метр. Энэ нь Туул голын салаа дээр баригдаж байна. Дараагийнх нь 391 метр. Ийм уртаараа гүүр Монголын хамгийн урт гүүрний хоёрдугаарт бичигдэнэ гэсэн үг. Гурав дахь гүүр нь 55 метр. Дунд гол дээр баригдах юм. Замын холбоосыг тодруулбал Яармагийн “Номин” их дэлгүүрийн зүүн талаас хойш Эрчим хүчний гудамж буюу ТЭЦ-IV-ийн урд замтай холбоно. Үүний дараа уг замаас Нэгдүгээр хорооллын 34 дүгээр байрны урд байрлах “Барс-2” захын баруун тал хүртэл зам, гүүр барьж холбох юм байна. Уг төсөл хоёр үе шаттай хэрэгжих бөгөөд нийт санхүүжилт 119 тэрбум төгрөгийн төсөвтэй.

Энэ гүүрийг ашиглалтад оруулснаар Яармагийн түгжрэл 50 хувиар буурах боломжтой гэж төсөл санаачлагчид үздэг. Гэвч улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар барьж эхлүүлсэн энэ бүтээн байгуулалт дөрөв дэх жилтэйгээ золгож байна.

Хамгийн сүүлд буюу өнгөрсөн долоо Улаанбаатар хотын захиргаанаас энэ талаар мэдээлэл өгөхдөө “Энэ тал дээр тодохой хариу хэлэх боломжгүй. Аль болох шахаж, хурдан ашиглалтанд оруулах үүрэг өгч байгаа. Гүүрнүүдийн хувьд бүрэн ашиглалтанд оруулахад бэлэн байгаа” гэж тайлбарлалаа. Өөрөөр хэлбэл, Яармагийн гүүр хэзээ ашиглалтанд орох нь тодорхойгүй байна.

Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бүрэн шийдэх боломжтой ч ажил нь эхэлдэггүй муу түүхтэй дараагийн нэг төсөл бол Туулын хурдны замын төсөл юм. Эхлэл нь 2013 онд АН-ын Засгийн газрын үед тавигдаж, Гудамж төслийн хүрээнд хийгдэх томоохон бүтээн байгуулалт болж Засгийн газрын хуралдаанаар шийдвэрлэгдэж байлаа. Нийт 35 км-ийн урттай, Монголын анхны хурдны зам хэмээн нэрлэгдэж ТЭЗҮ боловсруулагдсан байдаг.

Гэвч ажил хэрэг болж чадалгүй 11 жилийн нүүрийг үзсэн. Харин энэ жилээс Улаанбаатар хотын Захиргаанаас уг төслийг ажил хэрэг болгох талаар ярьж эхэлсэн. Тодруулбал, Туулын хурдны замын төслийн тендерийг энэ сард багтаан зарлахаар болсныг Хотын дарга Х.Нямбаатар олон нийтэд мэдээлсэн. 11 жилийн өмнөөс ярьж эхэлсэн төсөл дахин ямар хугацааг зарцуулах нь бас тодорхойгүй.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

УИХ-ын гишүүд, туслахуудад сонин уншуулж сургая DNN.mn

Он гарсаар Монгол Улс дахь сошиал медиа хэрэглэгчдийн тоо 2.5 саяд хүрч, өмнөх оныхоос 200 мянгаар буюу 8.7 хувиар өссөн гэж Datareportal.com цахим хуудас мэдээлжээ. Товчхондоо хүн амын 84 орчим хувь нь интернэт, сошиал хэрэглээний хараат байдалд байна гэсэн тооцоолол байна. Энэ хэрээр манайд тогтож буй нэг хандлага бол сошиалаар ажлаа хийдэг, тэнд гарсан асуудлыг хөөдөг, шийдсэн бол ард түмнээс оноо авдаг улстөрчид, УИХ-ын гишүүд бий болсон. Бараг төр засаг нийтээрээ гэхэд ч болно доо. Олон нийтийн сүлжээнд нэг асуудал дэгдлээ, Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдаасаа эхлээд л хөдлөөд эхэлдэг болчихсон. Сонгодог жишээ гэмээр ч юм уу, ковидын үед дөнгөж нярайлсан ээж углааштай эмнэлгээс гарч буй бичлэг сошиалаар түгж, тухайн үеийн Ерөнхий сайд ажлаа өгч байв шүү дээ. Гэхдээ энэ зүгээр Ерөнхийлөгч болох гэсэн жүжиг байсан нь харамсалтай. Тэр үед бүгд л үнэмшээд түрхлэлдээд Ерөнхийлөгч болгож байсан нь үнэн.

Ингээд харахаар манай улстөрчид, УИХ-ын гишүүд ямар вэ гэдгийг монголчууд сайн мэднэ. Мэдээж дунд нь цөөн хэдэн чадварлаг улстөрч бий. Гэхдээ манай УИХ-ын гишүүд дунд өдөр тутмын сонин хэвлэл тогтмол захиалдаг, уншдаг, түүнээсээ сэдэл санаа болгож ярьдаг хүн байдаггүй. Бараг зарим нь сонин гэж юу байдаг тухай гадарладаг ч үгүй. Үүнийг сониныхон бид мэдэлгүй яах вэ. “Сошиал байхад сониноор яах вэ” гэж гэдийж суугаа улстөрч ч өнгөрсөн парламентад байсан.

Монголын улстөрчид ажлаа сошиалаар хийчихдэг болсон. Цахимаар юу шуугихыг анаж суудаг. Асуудал дэгдлээ, шүүрч аваад попордог. Гэвч нарийндаа хэзээ ч нийгмийн, ард түмний амьдралд хэрэгтэй зөв шийдэл байдаггүй.

Харин зөв шийдлийн жинхэнэ эх сурвалж бол өдөр тутмын сонин буюу тогтмол хэвлэл байдаг. Энд мэдээний хурд биш, сэдэв санаа, асуудал, нийгмийн ухамсрын эх сурвалж яригддаг. Үүнийг мэддэг нь маш цөөхөн. Нийгмийн амьдрал, салбарууд, тогтолцоо, системд юу болж, юу болохгүй байгааг шинжлэх ухаанчаар, мэргэжлийн түвшинд экспертүүд сонинд л шүгэл үлээж ярьж байдаг.

Тэр утгаараа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд дундаас хамгийн хүчтэй, нөлөөтэй нь тогтмол хэвлэл тодорсоор ирсэн. Үүнийг дэлхий нийтээрээ, ардчилал хэдэн зуун жилийн өмнөөс хөгжчихсөн, төр засаг улстөрчид нь төлөвшчихсөн улсуудын сэтгүүл зүйн түүх харуулдаг юм.

Монгол Улс шатахууны үйлдвэртэй болъё, өөрсдөө тог цахилгаанаа үйлдвэрлэе гэдэг сэдэв санаачилгыг өдөр тутмын сонин л хөндөж, хөдөлшгүй баримт, тоо судалгаануудаар бөмбөгдөж ирсэн. Үүнийг олж уншсан хүмүүс бид ядуу буурай орон юм байна, ямар ч улс биднийг дээрэлхэх юм байна, юм бодох цаг болсон байна гэж санаа аван шуугьдаг юм. Ингээд арга зам, шийдэл эрэлхийлж ярьж эхэлдэг. Ингэж л тогтмол хэвлэл өдөр тутмын сонин нийгмийг аажимдаа залуурддаг. Сошиал шиг өдөртөө попорч, нэг дарга сэтэртэн нь зөв буруу нь үл мэдэх шийд гаргадаггүйгээрээ сонин ялгаатай. Харин хөндсөн сэдэв, асуудлын үр дүн аажимдаа ёс заншил мэт, хэзээнээсээ ийм байсан мэтээр гардаг юм. Эффект нь хурдан гардаггүй учраас олон нийт сонинг үл тоох нь ч бий. Ялангуяа манай поп улстөрчид үүнийг сайн мэднэ.

Уг нь УИХ-ын гишүүд ард түмний төлөөлөл. Тэд энэ улс үндэстнийг зөв залуурдаж, хөгжүүлэх үүрэг авсан томилолттой хүмүүс. Тиймээс тэд соргог, нийгмийнхээ амьдралыг мэддэг, асуудлыг нь хардаг байх нь наад захын шаардлага. Ийм байхын тулд тэд сэдэв, асуудлыг системээр нь харж хөнддөг тогтмол хэвлэлээ байнга уншиж байх ёстой. Тиймээс УИХ-ын гишүүдийг өдөр тутмын сонин уншуулдаг болгоё. Сонинд бодлогоо яриулж сургая. УИХ-ын гишүүдээр тогтохгүй туслах, ажлын албаных нь хүмүүст ч тогтмол хэвлэлийг уншуулж хэвшүүлье. Нийгмээ, улсаа томоор нь харж зөв дүгнэж, болохгүй асуудлыг шударгаар ярьж шүүмжилж байх нь улстөрч хүний нэг чухал ажил байх ёстой болов уу. Харин манай зарим улстөрчид нийгмээ битгий хэл өөрийнхөө тухай хоёр өгүүлбэр холбоод ярьчихаж чадахгүй ээрч муураад түмний шившиг болдог тохиолдол байдаг. Энэ нь ерөөсөө сонин гарчигладаггүй, хэвлэлүүд ямар асуудал хөндөж байгааг үл тоодог, саарал ордны гадна ямар амьдрал байдгийг мэддэггүй. Сошиал дээр тавигдсан найруулга муутай гурван өгүүлбэрээр ард түмний амьдралыг төсөөлдөг, туслах зөвлөхүүд нь ч тэгээд сургачихсантай холбоотой.

УИХ-ын гишүүд, төр засаг тогтмол хэвлэлийг уншдаг соёлтой байхын гол ач холбогдол бол асуудлын үндсийг ойлгох л байдаг. Нөгөө талаар уламжлалт хэвлэл, тэр дундаа тогтмол хэвлэл нийгмийн амьдралын толь болж, үргэлж сэдэв санаа асуудлыг хөндөж шийдлийг нь улстөрчдөд хэлж байдгаараа онцлог. Барууны хөгжсөн орнуудад яг ийм соёл бий болоод тогтчихсон. ХБНГУ-д гэхэд тогтмол хэвлэл хамгийн хүчтэй. Мэдээллийн технологийн энэ эрин зуунд уламжлалт хэвлэлийн зах зээл хумигдаж байгаа ч хөгжсөн улс орнууд чухал энэ салбараа унагаахгүй дэмжих бодлого барьдаг. Тиймээс Германд улстөрчид нь, бүр иргэд нь өдөр тутмын сониноо байнга захиалдаг. Уншихгүй байсан ч захиалдаг. Энэ нь ард иргэдийнхээ мэдэх эрхийн төлөө, ялангуяа дайны хүнд цаг үед ард түмнийг соён гэгээрүүлж, оюун санааг нь чиглүүлж, хүчин мөхөсдөхөөс сэргийлжбайсан тогтмол хэвлэлээ дэмжих нь нийгмийн хариуцлага гэж ухамсарладаг тухай ХБНГУ-ын Бундестагийн гишүүн, Соёл хэвлэл мэдээллийн байнгын хорооны гишүүн Христиане Шендэрлэйн саяхан манай улсад айлчлахдаа онцлон тэмдэглэж байв. Тогтмол хэвлэл гэдэг ийм л хүчтэй эд.

Тийм ч учраас хөгжиж буй орны хувьд улстөрчид маань сонин уншдаг соёлтой болъё. Энэ нь тэдэнд өөрт нь ч, сэтгүүл зүйн хөгжилд ч, улс орны ирээдүйд ч хэрэгтэй. Сонин, сошиал хоёр тэнгэр газар шиг ялгаатай. Тиймээс Хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгож, УИХ-ын гишүүдийн сонин хэвлэл захиалах эрхийг нээлттэй болгох хэрэгтэй болчихоод байна.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Я.Самбууням: Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн аудитын шалгалт 12 дугаар сард дуусна DNN.mn

Үндэсний аудитын газраас Монгол-Оросын хамтарсан Улаанбаатар төмөр замын ХНН-ийн 2021-2023 оны үйл ажиллагаанд хийх гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байгаа талаар өчигдөр олон нийтэд мэдээлэл хийлээ. Тус арга хэмжээнд Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн удирдах албан тушаалтнууд оролцов. Мэдээллийн эхэнд Ерөнхий аудитор Д.Загджав “Монгол улсын төрийн хяналтын дээд байгууллагууд хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулж хоёр улсын хөрөнгө оруулалттай байгууллагууд хамтарсан аудит хийж байсан туршлагатай. Аудитад хамрагдсан байгууллагын үйл ажиллагаануудыг сайжруулах үр нөлөөг нь дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Орос Монголын төмөр замд оруулсан хувь нэмэр тэр дундаа Монгол орны эдийн засгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулсан түүхтэй.

БНМАУ, ЗХУ-ын засгийн газар хоорондын 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээрийн эрэлт, хэрэгжилтийн үйл явцыг үзэх, хуулийн хүрээнд хоёр орны ажлыг явуулах шаардлагатай чиглэлүүд байна. Аудитад хамрагдаж байгаа Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам, Монгол улсын үндэсний аудитын газар болон Оросын холбооны улсын тооцооны танхимын хамтарсан шалгалтын багийн гишүүдэд аудитыг гүйцэтгэхэд шаардлагатай бүх талын туслалцаа үзүүлж, дайчлах нөхцөлөөр хангаж холбогдох мэдээллийг цаг тухайд нь саадгүй гарган өгч ажиллахыг хүсье” гэв

Үндэсний аудитын газраас Монгол-Оросын хамтарсан Улаанбаатар төмөр замын ХНН-ийн 2021-2023 оны үйл ажиллагаанд хийх гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байгаа талаар өчигдөр олон нийтэд мэдээлэл хийлээ. Тус арга хэмжээнд Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн удирдах албан тушаалтнууд оролцов. Мэдээллийн эхэнд Ерөнхий аудитор Д.Загджав “Монгол улсын төрийн хяналтын дээд байгууллагууд хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулж хоёр улсын хөрөнгө оруулалттай байгууллагууд хамтарсан аудит хийж байсан туршлагатай. Аудитад хамрагдсан байгууллагын үйл ажиллагаануудыг сайжруулах үр нөлөөг нь дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Орос Монголын төмөр замд оруулсан хувь нэмэр тэр дундаа Монгол орны эдийн засгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулсан түүхтэй.

БНМАУ, ЗХУ-ын засгийн газар хоорондын 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээрийн эрэлт, хэрэгжилтийн үйл явцыг үзэх, хуулийн хүрээнд хоёр орны ажлыг явуулах шаардлагатай чиглэлүүд байна. Аудитад хамрагдаж байгаа Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам, Монгол улсын үндэсний аудитын газар болон Оросын холбооны улсын тооцооны танхимын хамтарсан шалгалтын багийн гишүүдэд аудитыг гүйцэтгэхэд шаардлагатай бүх талын туслалцаа үзүүлж, дайчлах нөхцөлөөр хангаж холбогдох мэдээллийг цаг тухайд нь саадгүй гарган өгч ажиллахыг хүсье” гэв

Шалгалтын талаар тодруулж ажлын хэсгийн ахлагч орлогч аудитор Я.Самбуунямтай цөөн хором ярилцлаа.

-Шалгалтын талаар тодруулж өгөөч?

-Үндэсний Аудитын газар, Оросын Тооцооны танхим хамтарч “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН 2021-2023 оны үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байна. ОХУ-ын Тооцооны танхимын аудитын багийн гишүүд хүрэлцэн ирж оролцож байна. Энэ удаагийн аудитын сэдвийг УИХ-ын 2022 оны есдүгээр тогтоолоор баталсан. ОХУ-тай хамтарч хэрэгжүүлэх гэж буйтай холбогдуулан цаг хугацааны хувьд хойшилсон. Аудитын эцсийн үр дүн энэ оны арванхоёрдугаар сард эцэслэгдэхээр төлөвлөгдөж байгаа. “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийг анх байгуулагдахад буюу ЗХУ, БНМАУ-ын засгийн газрын хооронд 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээр түүний өөрчлөлтийн хэрэгжилтийг, үйлдвэрлэлийн болон эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн сайжруулах хүрээнд авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний үр дүнгийн талаар, коронавирус цар тахлын үед ачаалалтай ажиллаж байсан үеийг ч хамруулан үзнэ.

-Улаанбаатар төмөр замын санхүүжилтийн шалгалт давхар хийгдэх үү?

-Гүйцэтгэлийн аудитын хүрээнд санхүүжилт буюу орлого төвлөрүүлж буй байдал, зарцуулалтын байдлууд үйл ажиллагааны үр ашигтай байдлууд, удирдлага зохион байгуулалтын асуудлуудыг бүгдийг хамруулахаар төлөвлөж байна.

-Энэ байгууллагыг өмнө шалгаж байсан уу?

-Энэ байгууллага нь Монгол Улсын хамтарсан хувь нийлүүлсэн байгууллага. Аудитын ажлыг хоёр орны аудитын дээд байгууллагууд харилцан зөвшилцсөний үндсэн дээр ямар хугацааг хамруулж хийх вэ гэдгийг төлөвлөж хийдэг. Аль нэг улс нь дангаараа аудит хийх зохицуулалтгүй. Хамгийн сүүлд 2015 онд аудит орсон байдаг. Үүнээс хойш зургаан жилийн хугацаанд аудитад хамрагдаагүй. Тэгэхээр бид 2021-2023 оныг хамруулж гүйцэтгэнэ.