Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ нийгэм

“Хүнс комплекс” компани үйлдвэрлэлдээ сав, баглаа боодлын  дэлхийн шилдэг герман технологийг нэвтрүүлэн ажиллаж байна DNN.mn

 

“Хүнс комплекс” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Т.Баттүвшинтэй ярилцлаа.

-БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Хөх хотод “Монгол-Хятадын экспо” энэ өдрүүдэд үргэлжилж байна. “Хүнс комплекс” ХХК энэ экспод томоохон үүрэг гүйцэтгэж оролцож байгааг дууллаа. Нөгөө талаар үндэсний үйлдвэрлэгчдийн хувьд олон улсын экспо гэдэг чухал арга хэмжээнүүдийн нэг. Тиймээс хоёулаа тус экспоны талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Манай компанийн хувьд анх 2019 оноос “Монгол-Хятадын экспо”-д оролцож эхэлсэн. Онцлох мэдээлэл гэвэл “Хүнс комплекс” компани БНХАУ руу дулааны аргаар боловсруулсан мах махан бүтээгдэхүүн, хиаман бүтээгдэхүүн албан ёсоор экспортлох эрхтэй анхны аж ахуй нэгж болсон. Энэ нь бид компанидаа төдийгүй салбартаа хөрөнгө оруулж чадсан хэрэг болов уу гэж үзэж байгаа. Учир нь манай улс өмнө нь БНХАУ–руу хиаман бүтээгдэхүүн албан ёсоор экспортонд гаргаж байгаагүй. Тиймээс бидний хувьд энэ удаагийн экспогоор дамжуулан Монгол Улсаас дулааны аргаар боловсруулсан мах махан бүтээгдэхүүн, хиаман бүтээгдэхүүнийг албан ёсоор экспортлох үйл ажиллагаагаа Өвөрмонгол болон Хөх хотын суурьшмал бүсэд байгаа ард иргэдэд илүү таниулах зорилготой оролцож байна.

–БНХАУ-д бүтээгдэхүүн экспортлох эрхтэй болсон гэдэг сайхан мэдээ байна. Хүнсний үйлдвэр гэдэг өөрөө онцлог салбар. Бүхий л аж ахуй нэгжүүдэд тийм ч амар олдох боломж биш. Экспортын эрх авах хүртэлх шат дамжлага, хүндрэл бэрхшээл хэр байв?

-Монгол улсад мах махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрлэлийн салбар өндөр түвшинд хөгжсөн гэж хэлэхэд хэцүү. Эхлээд Монголд малын мах эрүүл үү гэдгээ харах ёстой. Тэгсний дараа экспорт яригдана. Цаашдаа энэ салбарыг бодитойгоор хөгжүүлье гэвэл хагас эрчимжсэн аж ахуйг анхаарах ёстой. Таван хошуу малаа үржүүлэх, цаашлаад мах бэлтгэлийн зориулалтаар ашиглах, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах тухай яригдана. Олон сая малаа эдийн засгийн эргэлтэд оруулж чадвал Монголын эдийн засагт томоохон хувь нэмэр оруулж чадна. Тиймээс юуны өмнө бид малын махыг эрүүл байлгах тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Дараа нь салбар дотроо боловсруулах үйлдвэрүүдэд технологийн болон стандартын шинэчлэлүүдийг хийх нь чухал. Ингэснээр дэлхийн стандарт руу ойртож очно. Дэлхийд чанарын шаардлага хангасан бүтээгдэхүүн гаргах чиг баримжаатай болно.

Манай байгууллага анх 2017 онд БНХАУ-д экспортлох шалгаруулалтанд орж экспортлох эрх авсан. Тэр үед үйлдвэртээ иж бүрэн засвар хийн БНХАУ-ын Мал эмнэлэг хорио цээрийн газрын шаардлагын дагуу бичиг баримтаа боловсруулан тэнцэж байлаа. 2017-2023 он хүртэл хиаман бүтээгдэхүүн экспортлоогүй. Учир нь тэр үед хятад иргэд монгол малын махыг сонирхож байсан ч хиаман бүтээгдэхүүнийг сонирхохгүй байсан. 2017 оноос хойш олон махны үйлдвэрүүд хонь, үхрийн махыг чанаж хөлдөөсөн байдлаар таниулж эхэлсэн. Энэ үеэс монгол махны амтыг мэдэрсэн байх. Уг нь бид махаа чанаж биш шинээр нь  гаргах хэрэгтэй. Гэтэл мах нь өвчтэй байх эрсдэлтэй гэж үзэн БНХАУ-ын Мал эмнэлгийн хорио цээр гаалийн газраас хонь, үхрийн махыг чанаж хөлдөөж худалдан авах шаардлага гаргасан бөгөөд энэ шаардлагын дагуу манай үйлдвэрүүд хонь үхрийн мах экспортлож байна. Хятад иргэд сүүлийн үед монгол хиамыг махны орц ихтэй хэмээн ихэд сонирхож байна. Ингэснээр бид Өвөрмонголын “Замч” ХХК-тай гэрээ хийсний үндсэн дээр монгол малын махаар хийсэн дөхвөн төрлийн утлагат хиамыг экспортлож байна. Мөн БНХАУ-д  бүтээгдэхүүн экспорлох эрхээ  2028 он хүртэл сунгаад байна.

–Хоёр талаасаа зарчим нийлнэ гэдэг зөв шүү. Экспортын шаардлагыг дагаад компани, тэр салбарт шинэчлэл хийгддэг шүү дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Экспортонд бараа бүтээгдэхүүн гаргах нь маш хариуцлагатай ажил. Тэр утгаараа улсын нэр хүнд дагалдаж явдаг. Бид саяхан ХБНГУ-ын хамгийн шилдэг “Мультивак” компанитай хамтран савалгааны хамгийн шинэ шугам болох бүрэн савалгааны автоматжсан шугамыг нэвтрүүллээ. Энэ бол олон улсад хэрэглэгдэж байгаа хамгийн өндөр стандартын шаардлага хангасан эрүүл, найдвартай технологи. БНХАУ ч энэ технологийг хүнсний салбартаа хэрэглэдэг. Ингээд харахаар салбар маань хөгжих боломж гэж харж байгаа. Зөвхөн “Хүнс групп”, “Хүнс комплекс” компанийн асуудал биш, Монголын хөдөө аж ахуйн салбар, мах махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн салбар, боловсруулах үйлдвэрлэлийн салбар хөгжиж, дэлхийн жишиг рүү ойртож байна. Тийм ч учраас бид дотоодын зах зээл дээр, дотоодын ард түмний хүнсний хэрэгцээг чанарын шаардлага хангасан, бүтээгдэхүүн нийлүүлж байна гэсэн үг.

–Танайх БНХАУ-аас өөр ямар улсууд руу экспорт хийж байна. Дэлхий дахинд ковид дэгдээд, үргэлжлэн дайн байлдааны нөхцөл бий болчихлоо. Энэ нь экспортын салбарт нэлээд хүнд тусч байгаа. Үндэсний үйлдвэрлэгчид ямар стратеги хэрэгжүүлж байдаг юм бол?

-Манай компанийн хувьд БНХАУ руу дулааны аргаар боловсруулсан хиаман бүтээгдэхүүн, Солонгос улс руу гэрийн тэжээмэл амьтан нохой, муурны хоолны тэжээл бүтээгдэхүүнүүд, мөн савласан хуурай болон нойтон хоолнууд, Япон руу адууны мах, Узбекистан руу үхрийн мах болон махан бүтээгдэхүүн, Казахстан руу мөн адил хиаман бүтээгдэхүүн, ОХУ-д хиаман бүтээгдэхүүн экспортлох зөвшөөрөлтэй. Түүнээс тогтмол хийж байгаа экспорт бол Хятад, Солонгос. Харин Узбекистан руу бүтээгдэхүүн гаргах эхний шатны ажил үргэлжилж байгаа.

Экспортод тавигдаж байгаа шаардлага олон янз байдаг. Улс үндэстний өөрсдийнх нь соёлын ялгаа дээр суурилсан онцлогууд болон эрэлт байна. Хүнсний бүтээгдэхүүн, хүнс бэлтгэл, түүхий эд дээр тавьж байгаа шаардлага өөр, савалгаан дээр тавигдаж байгаа стандарт нь өөр байх жишээтэй. Тэр бүгдэд нийцүүлж ажиллана гэдэг өндөр хариуцлагатай ажил. Нөгөө талаар биднийг энэ нь илүү туршлагажуулж, сорилттой тулгарч, цаашаа хөгжих боломжийг өгч, шинэ ноу-хоу олж авахад тусалж байна гэж үзэж болно.

–Ярилцлагын эхэнд та монгол малын мах эрүүл байх ёстой гэж онцолсон. Эрүүл мал, эрүүл махны асуудал олон жил яригдаж байгаа. Үүнийг шийдвэрлэх гарц бол мах бэлтгэлийн эрүүл тогтолцоо гэж салбарынхан үздэг. Харин танай компани мах бэлтгэлийн үйлдвэр ашиглалтанд оруулаад байгаа. Үйлдвэр өөрөө мах бэлтгэх тогтолцоотой болчихно гэдэг том давуу тал шүү?

-Өнгөрсөн онд “Хүнс комплекс” компани үүсгэн байгуулагдсаны 32 жил ой тохиосон. Түүхт ойн жилээ бид Чехийн буцалтгүй тусламжаар Европын стандартын чанарын шаардлага хангасан мах бэлтгэлийн “Чингис рөүд” үйлдвэрийг ашиглалтанд оруулсан. Үйлдвэр ашиглалтанд орсноор “Хүнс комплекс” компанийн түүхий эд бэлтгэн нийлүүлэх, тасралтгүй экспортод чиглэсэн болон дотоодын зах зээлд үйлдвэрлэж байгаа махан болон хиаман бүтээгдэхүүн эрүүл, чанарын шаардлага хангасан, түүхий эд материал хэрэглэх боломж нь бүрдсэн гэсэн үг.

Эрүүл махны асуудал таны хэлдгээр хөндөх сэдэв мөн. Бидний өнөөдрийн ахуйн хэрэглээний мах эрүүл үү, үгүй юу гэдэг эргэлзээ, таамаглал нийгэмд яригддаг. Монгол хүний эрүүл мэндтэй холбоотой учраас ярих нь ч зөв. Мах бэлтгэлийн үйлдвэр маань малыг анхан шатнаас нь эрүүл үү, эрүүл биш үү гэж ангилдаг. Эрүүл мал байвал дараагийн шатанд малаа төхөөрөх мах бэлтгэлийн процесс руу ордог. Мөн эрүүл бус малаа эрүүлжүүлэх бүстэй. Тиймээс эрүүл биш малаа эрүүлжүүлэх процесс үргэлжилдэг. Харин эрүүл малаа эдийн засгийн эргэлтэд оруулдаг.

Салбарын хувьд махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрүүдийн техникийн зохицуулалт батлагдаж 2023 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлээд мөрдөгдөж эхэлсэн. Энэ нь та бидний хүнсэнд хэрэглэж байгаа махыг зориулалтын стандарт шаардлага хангасан, мал төхөөрөх үйлдвэрт төхөөрсөн байхыг шаардсан эрх зүйн орчинтой болсон гэсэн үг. Энэ шинэ зохицуулалт хэрэгжиж эхэлснээр салбарт том өөрчлөлт орж, боловсруулах үйлдвэрүүд заавал төхөөрөх үйлдвэртэй байна, эсвэл төхөөрөх үйлдвэрээс махаа авсан байхыг шаардах болсон. Нөгөө талд хэрэглэгч эрүүл бүтээгдэхүүн хэрэглэх боломжтой болж,  үнийн хөөрөгдөлгүй мах хэрэглэж эхэлж байна. Ченжийн тогтолцоо нэг талдаа халагдаж байна. Мэдээж шинэ зохицуулалт жигдэртлээ хөл толгой нь олдохгүй юм болох байх. Гэхдээ цаашдаа бид стандартын хувьд бариад явбал, хувийн хэвшил манлайлж оролцвол хүнсний эрүүл ахуйн хувьд маш том өөрчлөлт бий болно.

–Сүүлийн үед халал аргаар боловсруулсан махны экспорт манайд дэлгэрэх хандлагатай байна. Та бүхэн үйлдвэртээ энэ технологийг нэвтрүүлчихсэн үү?

-Соёлын ялгаа болон тухайн импортлогч орны шашны асуудал махны экспортод тод харагддаг. Узбекистан гэхэд исламын шашинтай орон. Исламын шашинтай орнууд бол заавал зориулалтын мал төхөөрөх үйлдвэрт халал аргаар төхөөрсөн малыг авдаг. Халал арга гэдэг нь хүнсний махан бүтээгдэхүүн дээр тавигддаг шашинд суурилсан стандартын шаардлага. Тиймээс бид зайлшгүй Халал стандарт, Халал технологиор мал төхөөрөх аргыг нэвтрүүлэх шаардлагатай болж байна гэсэн үг. Одоогийн байдлаар манай үйлдвэрт эхний тест үргэлжилж байна. Халал технологи бол дэлхий нийтээрээ хэрэглэж хэвшсэн технологийн арга тул бид ч зайлшгүй энэ технологийг нэвтрүүлээд явах ёстой.

–Одоо хоёулаа дотоодын зах зээлийн талаар ярилцъя. Дотоодын зах зээл ямар онцлогтой байдаг талаар болон хэрэглэгчдийн зан төлөв, хүнсэндээ тавьж байгаа шаардлагыг үйлдвэрлэлээр дамжуулан харж болдог шүү дээ. Нөгөө талаар ууган үйлдвэр “Хүнс комплекс” ХХК групп болон өргөжөөд байна. Энэ тухай дэлгэрүүлэхгүй юу?

-“Хүнс комплекс” ХХК 32 дахь жилийн ойн дээрээ “Хүнс групп” ХХК болон өргөжсөн. Манай “Хүнс комплекс”, “Кайлас”, “Хүнс боловсрол”, “Чингис рөүд”, “Амундра”, “Хүнс ферм” зэрэг үйлдвэрүүд нийлээд каластр цогцолбор буюу “Хүнс групп” ХХК болох суурь тавигдсан. Зах зээлд 80 гаруй төрлийн мах махан бүтээгдэхүүн, хиаман бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн нийлүүлж байна. Хэрэглэгчдийн судалгаанаас харахад мэдээж нийслэл Улаанбаатар хотод хамгийн ихээр танигдсан, хэрэглэгч олонтой брэндийн нэг.

Манай компани анх 1992 онд үүсгэн байгуулагдсан цагаас эхлэн мах махан бүтээгдэхүүний салбарт гол үйл ажиллагаагаа чиглүүлж ирсэн. Ингээд харахаар өнгөрсөн 30 жилийн түүх бол манай салбарын түүх. Тиймээс салбартаа оруулах хувь нэмрийг шинэ түвшинд гаргахын тулд өөрсдөө шинэчлэгдэх шаардлагатай юм байна гэж бид үзсэн. Түүний дагуу корпорэйт ребрэндинг нэвтрүүлэн бүтээгдэхүүний сав баглаа болон технологи дээр суурилсан шинэчлэлүүдийг хийж байна.

Хүний биед шингэц сайтай, нэмэлт элемэнтгүй, органик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэгээрээ манайх голчилж ажилладаг учраас энэ тал дээр илүү хөгжүүлэлт хийж байгаа юм. Нөгөө талдаа сав баглаа боодлын технологийг шинэчилж байна. Учир нь эдийн засаг болон хүн амын хүнсний хэрэглээ, хэрэглэгчийн зан төлөв цар тахлын өмнөх үе, цар тахлын дараах үе гэж ангилагдаж эхэллээ. Жишээлбэл, ковидоос өмнө задгай бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг байсан бол одоо сав баглаа боодолтойг түлхүү сонгож байна. Агаарт байгаа микро бичил биет бүтээгдэхүүний чанарт нөлөөлөх боломжтой учраас анхан болон хоёрдугаар шатны савлагаа, ариутгал зэрэг технологийн нэмэлт процессуудыг нэвтрүүлэх хэрэгтэй болсон. Энэ нь үйлдвэрлэгч бидэнд технологийн болон стандартын шаардлагаа илүү сайжруулах үндэслэл болж байна. Дээр нь импортоор авдаг бараа бүтээгдэхүүнээ төрөлжүүлж байна. Хуучин бид ОХУ-аас түүхий эдээ авдаг байсан бол одоо Герман, Польш, Чех, Франц, Солонгос зэрэг улсуудаас түүхий эд, жор, материал бүх зүйлсээ авч байна. Энэ нь олон улсаас хамааралтай, технологийн шаардлага хангасан, олон улсын технологи шингэсэн бараа бүтээгдэхүүн дотоодын зах зээл дээр нийлүүлэгдэж байгаагийн илрэл.

-Ковидын үеэр хил гааль хаагдаж, үндэсний үйлдвэрлэл ямар амин чухлыг бид нийтээрээ харсан. Цаашид дотоодын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх шаардлагатай гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Үйлдвэрлэгч та бүхэнд хэрхэн мэдрэгдэв. Ямар өөрчлөлт шинэчлэлт бий болов?

-Цар тахлын үед хүн амын хүнсний хэрэглээ өссөн. Хүн амыг хүнсээр хангана гэдэг маш чухал учраас маш хариуцлагатай үе байсан. Ачаалал нэмэгдсэн. Бид стратеги төлөвлөлт гарган, хүчин чадлуудаа нэмж ажиллаж байлаа. Өнөөдөр тэрхүү шинэчлэлтүүд маань компанийн зах зээл дээрх байр суурийг тодорхойлж, баталгаажуулж байна.

Нөгөөтэйгүүр бид дотоодын зах зээл дээр өрсөлдөнө гэхээс илүү салбараа хөгжүүлэх, чанаржуулах нь суурь юм байна гэдгийг харж онцгой анхаарч ажиллаж байгаа. Худалдааны борлуулалтын зарчим дээр захиалганд суурилсан бараа материалын хүргэлтийг хийж эхэлсэн. Өмнө нь үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнээ сүлжээ дэлгүүрүүдэд нийлүүлээд л болчихдог байсан бол одоо нэг агуулахаас эцсийн цэг дээр хэрэглэгчид хурдан хугацаанд хүрдэг болсон. Хүнсний бүтээгдэхүүн онцгой учраас богино хугацаанд эрсдэлгүйгээр тээвэрлэх ёстой. Энэ нь компани өөрөө менежментийн хувьд шинэчлэгдэх, засаглалын хувьд илүү цэгцтэй, менежментмийн шинэчлэлийг хийх боломжийг бий болгож байгаагаараа онцлог юм.

–Шинэ брэнд, үйлчилгээний талаар товч дурдахгүй юү?

-“Хүнс комплекс” ХХК 2023 оны эцэс 2024 оны эхэн гэхэд олон нийтэд нээлттэй компани болох зорилго тавиад ажиллаж байна. Ингэснээр бид хэрэглэгчид ойртсон, хэрэглэгчийн хүсэл зорилгод нийцсэн бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой болно.

Цаашлаад хүүхдэд зориулсан мах махан бүтээгдэхүүнийг шинээр худалдаанд гаргана. Эргэлзээгүй хүнс гэдэг ойлголтыг бий болгох нь чухал. Цаашлаад бид convenience store болох дэлгүүрүүдэд зориулсан махан бүтээгдэхүүн, зайдсан бүтээгдэхүүнийг илүү олон төрлөөр нэвтрүүлэх зорилготой ажиллаж байна.

–Ажиллах хүчний хүрэлцээ салбар болгонд яригдаж байна. Үйлдвэрлэлийн салбарт ажиллах хүч олон тоогоор шаардагддаг. Энэ тал дээр ямар менежмент хэрэгжүүлж байна вэ?

-Ажиллах хүч бол бид гэлтгүй бүх салбарын зовлон болсон. Хүний нөөцийн тогтвортой байдал гэдэг одоо бол мэргэжлийн ур чадвартай хүн гэхээс илүү хандлаганд суурилсан чадамжийг бий болгоё гэдэг зорилго бий болсон. Нөгөө талаар үйлдвэрлэл аль болох автомат систем рүү шилжих хэрэгтэй. Түүнийгээ дагаад эрсдэлгүй үйлдвэрлэл бий болно.

Манай компанийн үнэт зүйл бол ажилтан. Нэг талаар бид нэг гэр бүл. Хүний хүнсний хэрэглээг үйлдвэрлэж байгаа хүмүүс өөрсдөө эрүүл ахуйн шаардлага хангасан, соёлтой, мэргэжлийн ур чадвар сайтай ажиллах ёстой. Тийм ч учраас хүний нөөцийн албаа түлхүү хөгжүүлж байна. Манай нийт ажилчдын 70 гаруй хувь нь мэргэжлийн чадамжинд суурилсан сертификаттай. Харин удирдлагын түвшинд стратегийн бодлого дээрээ илүү чадамжинд суурилсан, хандлага сайтай, хөгжих хүсэл эрмэлзэлтэй, хөгжлийг байгууллагадаа нэвтрүүлэх чадамжтай хүний нөөцийг бүрдүүлээд ажиллаж байна.

Манай “Кайлас” ХХК гэхэд мах махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх түүхий эд, туслах эд жор, материал болон технологийг оруулж ирдэг, технологи нутагшуулдаг компани. Энэ хүрээндээ 2007 оноос хойш Польш, Герман, ОХУ-аас мах махан бүтээгдэхүүн боловсруулах технологийн инженерүүд урьж авчан мэргэжилтэн бэлтгэх сургалтыг тогтмол зохион байгуулж ирсэн. Энэ нь салбартаа ажиллаж байгаа мэргэжилтнүүдийг илүү туршлагажуулах, олон улсын технологи ноу-хау-д суралцах, солилцох, тэдний дэвшилтэт технологийг оруулж ирж нутагшуулах чиглэл дээр санаачилж ажилладаг компани.

Харин “Хүнс боловсрол” ХХК маань боловсон хүчнийг бэлтгэх, бүрдүүлэх чиглэлд голлож ажилладаг. Их дээд сургуулиудад хүнсний технологич, мах сүүний технологийн ангид оюутан элсэх нь бага болсон. Бидний хувьд ХААИС болон Хүнсний технологийн коллежтэй хамтраад мэргэжлийн ажилтан бэлтгэх үйл ажиллагаанд дэмжлэг болох үүднээс сургууль дээр нь хөтөлбөр зарладаг. Оюутны сургалтын төлбөр болон суралцах хугацааны тэтгэлэг, мөн төгссөний дараа ажлын байраар хангах гэх мэт үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж байна.

Г.Энхчимэг

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Амтай болгон ярих “Авлига хороолол” гэгчийг нураахгүй байх өчнөөн боломж бий DNN.mn

Амтай болгон “Авлига хороолол” гэгчийг нураах ёстой гэж шаардаж байна. Үүнийг нь баталж, Хотын захиргаанаас албадан буулгах захирамжийг өчигдөр танилцуулав. “Акуа Гарден” хотхоноос гадна цаана нь Дунд гол дагуу байрласан “Шунхлай” ШТС, “S outlet” худалдааны төв хоёрыг давхар нураах тушаал гарчээ. Энэ нь өнгөрсөн зуны үертэй холбоотой. Товчхондоо энэ гурван объект Дунд голын эрэг дээр баригдсан. Үерийн ус Буянгийн зам орчмын орон сууцууд руу хальж, хонгил, гараажийн хэсэг усанд автуулсан. Энэ нь дээрх гурван барилга голын голдиролыг шахаж барьсантай холбоотой гэж албаны хүмүүс зарласан. Үүнийг сонссон олон нийт нурааж, устгавал таарна гэж бах таваа ханган шуугьж ирлээ.

Үер бол байгалийн үзэгдэл. Байгалийн үзэгдэл хэзээ, хэрхэн болохыг хэн ч таахгүй. Тиймээс үер болж л байдаг. Энэ удаагийн үер тийм ч айхавтар томдоо орохгүй. Мэдээж хүний амь эрсдэж, эд хөрөнгө урссан явдал уруйн үерээс үүдэлтэй. Тэглээ гээд нэгэнт бүтээн байгуулаад босгочихсон хөрөнгийг нураана гэдэг муйхар арга. “Акуа Гарден”, Шунхлай ШТС, “S outlet” зэргийг буулгахгүйгээр авч үлдэх өч төчнөөн арга хувилбар байна. Өнгөрсөн хугацаанд энэ тухай ярьж, санаачилж байгаа явдал огт дуулдсангүй. Зөвхөн газрын хөрснөөс арчаад өг гэдэг агуулгыг л амтай бүхэн хэлж байна. Үнэндээ энэ үзэгдэл бид нийгмээрээ ядуу байгаагийн илрэл. Хөрөнгөтэй хүнийг үзэж чаддаггүй. Өөрсдөө бид баян болохыг хүсдэггүй, баян нэгнийг ядуу болгох л хүсэлтэй. Үүний л жишээ “Авлига хороолол” гэгчид хандсан байдлаас тодорхой харагдана.

Энэ барилгуудыг авч үлдэх ямар боломж байна вэ. Хамгийн наад зах нь голын ус хальсан хэсгээр цементэн далан босгож болох байв. Сэлбэ, Дунд голын эрэг дагуу хаана нам доор хэсэг байна, саяны үер аль хэсгээр сэтлэв, тэндээ л цементээр хана босгоход болох биш үү. Нарийн яривал усны мэргэжилтнүүд Сэлбэ голын эхэн дээр далан барих саналыг олон жил дэвшүүлж ирсэн. Далан гэдэг өөрөө голын усны түвшний тохируулга. Яг л сая болсон үер уснаас хамгаалах зорилгоор голын урсгал дагуу параллель чиглэлтэй баригдах ёстой бүтээн байгуулалт юм. Энгийнээр бол голын ус ихэдвэл багасгах үүрэг гүйцэтгэгч л гэсэн үг. Ийм маягаар үүссэн нөхцөл байдалд тал талдаа хохирол багатай даван туулж болох санал санаачилга яригдах ёстой. Ялангуяа хөрөнгөө нураалгах болчихоод байгаа эзэд өөрсдөө идэвх санаачилгатай хөдөлмөөр байна. “Хөрөнгө нураах гэлээ” гээд матрын нулимс унагаад зогсох хайран биш үү, та нарт. Түүний оронд хохирсон гэх иргэдээс уучлалт гуйгаад, хийсэн хэрэгжүүлснээ бүтэн авч үлдэх үндэслэлтэй арга хувилбар олж танилцуулаач. Үүн дээр чинь “Өдрийн сонин” гүүр болж, өргөн хэлэлцүүлэг өрнүүлж өгье. Олон нийт ч өөрөөр харна, санал санаачилга яригдана.

Энэ гурван барилгыг нураагаад гарсан хохирлыг төсвөөс даана, захиалагчдын хохирлыг барагдуулна гэж Хотын даргын орлогч өчигдөр ярина лээ. Хэрэв барилгыг нураахгүйгээр

дараагийн үер усны эрсдэлээс сэргийлж далан хана босговол гарах зардал ч бага тусна. Харин тэр хамгаалалт нь нэг удаагийнх биш урт настай байх ёстой. Зардал төсвийг нь дээрх

гурван компани, нийслэлтэй хамтраад гаргавал хэн хэндээ дэмтэй.

Саяхан баруун Европт болсон үерийн үеэр угсардаг далан босгочихож байгаа бичлэг олон нийтийн сүлжээнд тавигдсан байв. Яг л өрдөг тоглоом шиг, үерийн ус хэр хэмжээтэй байхаас шалтгаалаад далангаа өндөрлөчихөж байна. Хор хохирол ч бага тусах нь ойлгомжтой. Ер нь манайхаас бусад улс орон нураана, сөнөөнө гэдэггүй. Хийж бүтээснээ төр нь дэмжээд, эрсдэлээс хамгаалсан арга хувилбар, бүтээн байгуулалтыг зэрэгцүүлж явдаг. Харин манайд өчигдөр гаргасан шийдвэрээ өнөөдөр цуцалж, ард түмэн бизнес эрхлэгчдэдээ хоёр нүүр харуулдаг байдал хэвшчихсэн. Энэ удаа ч тэр. Жишээ нь, “Акуа Гарден” хотхоныг барих зөвшөөрлийг төр өөрөө олгосон байдаг. Анх 2007 оны долдугаар сарын 4-ний өдөр НИТХ-ын тэргүүлэгчдийн тогтоолоор Засгийн газрын хэрэгжүүлж байгаа 40 мянган айлын орон сууц хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд тухайн үеийн ХУД-ийн 1-р хороонд орон сууцны төсөл хэрэгжүүлэхээр 11.8 га газар олгохыг “Эм энд Жи констракшн ХХК”-д зөвшөөрсөн. Үүнийг нь үндэслээд ХУД-ийн Засаг даргын захирамж 2008 оны нэгдүгээр сарын 18-ны өдөр гарч, газар ашиглах эрхийг нь олгосон. Улмаар тухайн үеийн Хотын дарга асан Т.Билэгт тус компанид газар ашиглах эрхийн гэрчилгээг гардуулсан. Болсон процесс ердөө л энэ. Барилгын компани авлига хороолол гэгчийг сайн дураар бариагүй. Барих ч боломжгүй. Төр өөрөө зөвшөөрсөн, газар олгосон, эрхийг нь өгсөн байна. Харин өнөөдөр шийдвэрээсээ буцаж, нураана гэж байгаа нь маш ойлгомжгүй явдал юм.

Илүү үглэхэд, Да Хүрээг барих Богдын зураач нар үер ус, галын аюулыг эс тооцвол сайхан газар хэмээн өнөөдрийн Улаанбаатарын буурийг сонгож байсан гэдэг. Энэ тухай 1960 оны айхавтар үерийн дараа өвгөчүүл ярьж байсныг аав маань хуучилж байсан удаатай. Үер усны гамшиг хэзээ ч, хаана ч болох эрсдэлтэй. Нэг удаагийн үерт хийж бүтээснээ устгаад нураах биш хамтраад хамгаалаад явах л улс үндэстний нэгдмэл байдлын эд эс баймаар юм даа.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Одбаяр: Нийслэлийн түгжрэлийг шийдэх найман гол зам 2024 он гэхэд ашиглалтад орж дуусна DNN.mn

Нийслэлийн замын хөгжлийн газрын Зам барилга, инженерийн байгууламжийн хяналтын хэлтсийн мэргэжилтэн Б.Одбаяртай нийслэлийн авто замын шинэ бүтээн байгуулалтын талаар ярилцлаа.

-Улаанбаатарт шинээр баригдаж байгаа зам, гүүрийн бүтээн байгуулалтын талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Нийслэлийн замын хөгжлийн газар дээр шинээр баригдаж байгаа байгууламжийн 27 төсөл арга хэмжээ хэргэжиж байна. Үүний 23 нь он дамжиж байгаа бол дөрөв нь энэ онд шинээр эхэлсэн. Нийт 27.3 км зам гүүрэн байгууламжууд дээр манай хэлтсийнхэн, хяналтын инженерүүд хяналтаа тавиад ажиллаж байна.

Түгжрэлийг сааруулах найман байршил дээр нийслэлийн төсвөөр бүтээн байгуулалт хийгдэж байгаа. Тодруулбал, Толгойтын авто замыг Ард Аюушийн өргөн чөлөөтэй холбох авто замын гүүрэн байгууламж, Дунд голын арын буюу Алтай хотхоны урд талын авто зам, Наадамчдын авто замаас Энхтайваны өргөн чөлөө хүртэлх авто замын гүүрэн барилга, Зайсангийн төмөр бетон гүүрний өргөтгөл шинэчлэлтийн ажил, Гачууртын авто замаас Шархадны автобусын эцсийн зогсоол хүртэл 4,27 км авто зам, Улиастай голын 97,3 метр урттай төмөр бетон гүүрэн барилга, Чингисийн өргөн чөлөөнөөс Баруун үйлдвэрийн гудамж хүртэлх авто зам гүүрэн барилга, Ээрмэлийн гудамжийг Туул голтой холбох авто зам, Наадамчдын авто замаас Энхтайваны өргөн чөлөө авто замын байгууламжийн бүтээн байгуулалт хийгдэж байгаа гэсэн үг.

Түгжрэлийг шийдэх гол замууд гэж ойлголоо. Эдгээр бүтээн байгуулалтууд ашиглалтад ороход замын түгжрэлийг ямар хэмжээгээр шийднэ гэж тооцоолж байгаа вэ?

-Ерөнхий төлөвлөгөөг харахаар нийслэлийн гол гудамж замууд маш дутагдалтай байдаг. Зайсангийн гүүр, Улиастай Шархадны эцэс хүртэл, Наадамчдын өргөн чөлөөнөөс Энхтайваны өргөн чөлөө хүртэл, Ард Аюушийн өргөн чөлөө гэсэн гол дөрвөн зам байгаа юм. Энэ дөрвөн гол замыг шинэчилж байгуулснаар нийтийн тээврийн хүртээмж сайжирна гэсэн үг. ЖАЙКА-гийн судалгаагаар бол Саппорогийн уулзвараас 25 дугаар эмийн сан хүртэл зорчилт хамгийн их байдаг. Түгжрэл Хархорин захаас эхлээд Саппорогийн уулзвар хүртэл байдаг. Үүн дээр дээгүүр нь холбогдох ёстой Толгойт-Ард-Аюушийн гол гудамж зам байдаггүйгээс бүх хөдөлгөөн Энхтайваны өргөн чөлөө рүү ороод Саппорогоор дамжиж гарч ирдэг. Тэндээс эхлээд түгжрэл арай гайгүй болдог. Яагаад гэвэл, Их тойруу байна, урдуураа Нарны зам руу холбогдоно, Саппоро гүүр давна гэх мэт байгаа юм. Ингээд явбал нийтийн тээврийн хүртээмж сайжирч, хүмүүс хувийн машиныхаа хэрэглээг багасгаж, нийтийн тээврээр зорчих боломжийг нь хангахын тулд гол гудмын замуудыг илүү түлхүү анхаарч байна.

-Бусад замуудаас онцлох бүтээн байгуулалтыг нэрлэхгүй юу?

-Он дамжин хэрэгжиж байгаа ажлууд байна. Зарим нь дууссан, зарим нь газар чөлөөлөлтөөсөө болоод шүүх дээр явж байгаа, гацчихсан ажлууд бий. Ихэнх нь газар чөлөөлөлттэй холбоотойгоор зогсдог. Иргэд маань газар чөлөөлөлт дээр үнийн дүн дээр санал зөрдөг, ингээд шүүх дээр очих болдог. Тодруулж хэлэх замууд гэвэл Дунд голын арын гүүрэн байгууламж бий. “UG ARINA” байгуулагдсанаас хойш тэнд түгжрэл үүсдэг болсон. Тиймээс Дунд голын зүүн талын гүүр, Энхтайваны гүүрэн дор маш их түгжирдэг. Тиймээс бид баруун талд нь гүүр барьж байгаа. “Ган гүүр” компани гүйцэтгэж байгаа 54,8 урт метр төмөр бетон гүүр барьж байна. Энэ гүүрийг ашиглалтад оруулснаар хөдөлгөөнийг нэг чигийн хөдөлгөөнд оруулах гэж байна.

Мөн Баянхошууны эцсийн буудлаас хойш үргэлжлэх гурван км авто зам, гүүрний ажил эхлээд 70 хувьтай явж байна. Газар чөлөөлөлтөөс болоод бас зогсонги байдалд орчихсон. Буянт-Ухаа цогцолборын ордноос хойш Чингисийн өргөн чөлөө, Наадамчдын зам хүртэл 500 метр зам бий. Наадамчдын авто замаас Нэгдсэн эмнэлгийн уулзвар хүртэл авто замын барилгын ажил дуусах шатандаа орчихсон. Явган зам нь үлдсэн боловч дулааны шугам дээр трасс давхацсан учраас асуудалтай. Гэхдээ хөдөлгөөн бол нээчихсэн байх жишээтэй. Түүнээс гадна Хувьсгалчдын гудамжнаас 105 дугаар сургууль, Гүнжийн нуурыг дайраад VII хороо хүртэл 1,7 км авто замын бүтээн байгуулалт 86 хувьтай үргэлжилж байна. Хэсэгчилсэн газрууд дээр дулааны шугамтай огтолцож байгаа хэсгүүд дээр хавтангаар хийхээр төлөвлөөд асфальтын ажил бүрэн дууссан.

Хан-Уул дүүрэгт Хувьсгалчдын гудамжнаас Цогцолбор хүртэл 0,9 км зам 90 хувьтай хийгээд дуусч байгаа. River hills хотхоноос Зайсангийн гудамж хүртэл авто зам баригдаад хөдөлгөөн нээчихсэн. Улсын комисс хараахан ажиллаагүй байгаа. Шонхор худалдааны төвөөс Хорооны хэсэг хүртэл хатуу хучилттай 2,6 км зам байна. Сонгинохайрхан дүүрэгт Тоосгоны Хоёрдугаар гудамжнаас Хангай зах хүртэл хатуу хучилттай авто зам, дүүргийн соёлын төв дагуу 1.6 км хатуу хучилттай авто зам бий. Энэ нь түлхүүр гардуулах гэрээний нөхцөлтэй хатуу хучилттай авто зам.

-Төвийн дүүргүүдийн хөдөлгөөн, түгжрэл их байдаг. Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргүүдэд шинэ зам, барилга байгууламж баригдах уу?

-Төвийн дүүргүүд замууд нь харьцангуй болчихсон. Түгжрэл яаж үүсдэг вэ гэхээр хотын төв рүүгээ бүгд ирдэг. Ажлын байрны хэт төвлөрөл Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргүүдэд үүсдэг. Хотын захаасаа бүгд ирээд төвдөө ажиллалаа, буцаад зах руугаа гардаг. Тиймээс үүн дээр бид Бага тойруу, Их тойруу дотроо явган болон дугуйгаар буюу авто машин бус тээврийн хэрэгслээр зорчих боломжийг нь бүрдүүлэх шаардлагатай болж байгаа. Энэ дүүргүүд дээр бол явган болон дугуйн замуудыг шинэчилж хийж байна.

Стандартаар явган хүний зам хамгийн багадаа 0.5 метр гэдэг. Ингээд хүлээлгээд өгчихдөг, яс юман дээрээ нэг хүн зөрөхөд ойролцоогоор 80 см зайтай байлаа гэхэд замыг нь нэг болон 1.5 метр хийчихээр хүмүүс зөрж чадахгүй болчихдог. Тиймээс Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүрэгт явган хүний замуудыг өнгөрсөн жилээс шинэчлэх ажлууд хийгдсэн. Тухайлбал, Их сургуулийн гудамж, Жамъянгүний гудамж, Парисын гудамж, Буянгийн зам дээрх явган хүний замуудыг шинэчилсэн. Энэ ажлууд үргэлжлээд явж байгаа. аль болох явган зорчих боломжийг бүрдүүлж, явган замын өргөнийг нэмж, скүүтэр дугуй унах боломжийг бүрдүүлэн ажилласаар байна. Нэг ёсондоо Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргүүд ийм ажлууд түлхүү хийгдэж байна. Мэдээж засвар шинэчлэлтийн ажлууд хийгдэнэ.

-Замын бүтээн байгуулалтын ажлууд хэр хугацаанд үргэлжлэх бол. Хэзээ бүгд ашиглалтад орох вэ. Магадгүй тодорхой хугацааны дараа ийм бүтээн байгуулалт хийгдэж, нийслэлийн замын хөдөлгөөн ийм болно гэсэн тооцоолол байгаа байх?

-Дээр нэрлэсэн замын бүтээн байгуулалтын ажлдууд 2024 онд багтаж дуусах төлөвлөгөөтэй. Түгжрэлийн гол найман замыг 2024 оны зургадугаар сарын 1 гэхэд дуусах ёстой. Хамгийн сүүлд ашиглалтад орох зам гэвэл Ард Аюушийн өргөн чөлөөг Толгойтын авто замтай холбосон буюу Гэмтэлийн эмнэлгээс Содон хороолол хүртэл зургаан эгнээ гол зам байгаа. Одоогоор яахав газар чөлөөлөлттэй холбоотой асуудлууд бий. Газар чөлөөлөлт 95 хувьтай хийгдээд явж байгаа. Газар чөлөөлөлт дуусчихвал зам барилгын ажил саадгүй явчихна.

Ер нь Монголд барилгын улирал маш хавчиг. Тавдугаар сараас аравдугаар сарын 30 хүртэл байдаг. Нэмээд бороо орно, замын ажил зогсоно, чийгээ хатаана гэх мэт хүндрэл бий. Энэ жилийн хувьд маш их бороотой байлаа. Замын ажил бараг нэг сар орчим хийгдээгүй. Иймэрхүү байдлаас болж хугацаа алдаж магадгүй. Аль болох шахаад явж байна.

-Яармагийн гүүр хэзээ ашиглалтад орох вэ?

-Дөрвөн гол гүүрэн байгууламжийн ажлууд байгаа гэж дээр ярьсан шүү дээ. Түүний нэг бол Яармагийн гүүр буюу Наадамчдын авто замаас Энхтайваны өргөн чөлөө хүртэлх гүүр. Энэ бол Монголын хамгийн урт гүүрэн байгууламж. Энэ гүүр маань 391.5 метр, 54.8 метр, 36.75 метр гэсэн гурван гүүрэн байгууламжаас бүрдсэн, дундаа хоёр холбоос замтай байгууламж баригдах юм. Одоогоор гүүрийн ажил 55 хувьтай явагдаж байна. Сая болсон үерийн улмаас түр зам нь эвдэрч, бүтээн байгуулалтын ажил жаахан удааширсан. Гүүрийг бүрэн ашиглалтад хүлээлгэж өгөх хугацааг ирэх оны зургадугаар сарын 1 гэж тооцоолж байгаа.

-Төмөр замын трассууд дээр гүүр, нүхэн гарц зэргүүд хийгдэх үү?

-Гурван гарц дээр нүхэн болон гүүрэн гарц хийхээр компани нь шалгараад явж байгаа гэдэг мэдээлэлтэй байгаа. Нарантуулын урд хэсгийн төмөр замын трасс, Таваншарын төмөр замын трасс зэрэгт хийгдэх төлөвлөгөөтэй юм билээ.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Инженер Х.Ганболд: Нийтийн тээврийн зөв шийдэл бол тусгай замын автобус DNN.mn

Монгол Улсын зөвлөх инженер Х.Ганболдтой ярилцлаа.

-Замын түгжрэл нийслэлчүүдийн толгойны өвчин болсон. Гарц шийдэл юу байж болох талаар мэргэжлийн хүнээс шууд асуумаар байна?

-Түгжрэл бодит асуудал болсон гэж зөв хэллээ. Гэхдээ өнөөдөр бий болчихоогүй, сүүлийн 20 30 жил бидний гаргасан шийдвэр ийм байдалд хүргэчихсэн. Мэргэжлийн хүний зүгээс харахад 20, 30 жилийн хугацаанд үүссэн түгжрэлийг арилгахын тулд урт удаан хугацааны зөв бодлого, төлөвлөлттэй менежмент, дээр нь ганцхан замын салбарыг ярьж болохгүй. Түгжрэлд хүргэж байгаа маш олон факт шалтгаанууд байна. Энэ бүх талаас нь харж урт удаан хугацаанд зөв менежмент авч хэрэгжүүлэх ёстой. Одоогийн хотын удирдлагууд түгжрэлийн үр дүнтэй тэмцээд байна. Мэдээж хот төлөвлөлт нэг номерын асуудал. Өнгөрсөн хугацаанд хот төлөвлөлтийг алдсан. Дэвшилттэй нь сүүлийн үед бүгд энэ талаар ойлгож ярьдаг боллоо. Дээр нь нийтийн тээвэр, хөдөлгөөн зохион байгуулалт, хууль дүрэм, хөрөнгө санхүүгийн асуудлыг цогцоор нь шийдэж байж Улаанбаатар хотын авто замаар зогсохгүй хүн амьдрахад тав тухтай орчин бүрдэх эсэхийг шийдэх гаргалгаа юм.

-Метро, LRT гээд ярьдаг. Биелэхгүй юм. Биелж болох, хамгийн ойрын хугацаанд үр дүнтэй хийж болох ажил байна уу?

-Эрх баригчид маань нэг бол метро, нэг бол дүүжин тээвэр, эсвэл тусгай замын автобус, LRT гээд жил хүрэхгүйн хугацаанд бодлогоо өөрчлөөд байна.

Гэхдээ нэг сайн тал нь нийтийн тээврийг сайжруулах ёстой гэдгийг ойлголоо. Нийтийн тээврийг сайжруулахгүйгээр хотын авто замын түгжрэлийг шийдэх ямар ч боломжгүй. Гэлээ гээд нийтийн тээврээ сайжруулаад авто замаа хаяна гэсэн үг биш. Тэгэхээр бүгдийг зэрэг хөгжүүлэх ёстой. Ямар нэгэн байдлаар шийдвэрээ гаргаад аль болох хурдан хугацаанд нийтийн тээврийн масс тээвэрлэлтийн системийг хийх ёстой. Одоо манайд массын нийтийн тээвэр гэж алга. Автобусаар л шийдэж байна.

Миний харж байгаагаар манай улсад нэг номерт тусгай замын автобус хэрэгтэй гэж хэлнэ. Энэ бол нөгөө хэдийгээ бодвол анхны хөрөнгө оруулалтын зардал харьцангуй бага. Тээвэрлэх хүчин чадал метротой дөхөж очдог. Өөрөөр хэлбэл, метро барих тусгай замын автобус барих төсөл хэрэгжүүлэхэд нэвтрүүлэх өнгөрүүлэх чадвар бараг адилхан, харин өртөг нь метрогоосоо бага.

-Тусгай замын автобус гэдгээ тодруулаач?

-Замынхаа зориулалтын эгнээ гаргаж өгнө. Түүгээр нь зөвхөн автобус явдаг. Дэлхийн ихэнх улсууд замын дотор талд хийдэг. Автобусны буудлуудаа голд нь байршуулах замаар хийдэг. Ингээд зөвхөн угсаа урт автобусууд явна. Автобусны буудлууд нь битүү байх жишээтэй. Гэхдээ энэ манайд шинэ зүйл биш л дээ. 10-аад жилийн өмнө Азийн хөгжлийн банкны 200 гаруй сая ам.долларын санхүүжилтээр Улаанбаатар хотод хоёр тэнхлэгийн төсөл эхэлсэн. Бүр төсөл хэрэгжүүлэх нэгжээ байгуулж, зураг төслөө хийсэн. Яг төсөл хэрэгжүүлэх шатанд зогссон. Тухайн үед энэ ажил хийгдсэн бол өнөөдөр том дэвшил гарчихсан байх ёстой. Дараа нь метро ярилаа, одоо LRT ярьж байна. Дундуур нь дүүжин тээвэр гэж баахан юм ярилаа. Манайх шиг хөрөнгө мөнгө буурай улсад тусгай замын автобус маш зөв шийдэл.

-Гэхдээ бас л тодорхой цаг хугацаа, хөрөнгө шаардагдах нь. Ядаж энэ намар, өвөлдөө замын түгжрэлээ бууруулж болох хувилбар сонсох гээд л?

-Богино хугацаанд үндсэн хоёр ажил хийх хэрэгтэй. Нэгд, хууль дүрмийн хэрэгжилтийг чангатгах. Авто замын хөдөлгөөний дүрэм журмын мөрдөлтийг чангатгах ёстой. Дүрэм зөрчдөг, хориглосон газарт зогсдог, хотын төв хэсгийн бүсэд өглөө машинаа хаячихаад орой ажлаа тарах хүртэл байрлуулдгийг цэгцэлнэ гэсэн үг. Зогсоолуудаа төлбөртэй болгож, зогсоолын цагдаа гаргах хэрэгтэй. Машин ачдаг шиг биш. Машин ачаад байгаа чинь үр дүн багатай, ачиж байгаа нь өөрөө хөдөлгөөн нэмж байгаа явдал. Хамгийн өртөг зардал багатай нь зогсоолын цагдаа. Газар дээр нь торгууль бичдэг, асуухгүйгээр бичдэг. Зогсох ёсгүй газарт зогссон, дүрэм зөрчиж байгаа жолооч бүрд шууд газар дээр нь торгууль бичнэ. Торгууль нь өндөр дүнтэй, хүнд цохилт өгөхүйц, дахиж дүрэм зөрчиж болохгүй гэдгийг ойлгуулна. Харин тэр торгуулийн мөнгө нь буцаад замын түгжрэлийг бууруулахад зарцуулагдах ёстой.

-Зогсоолоо шийдээгүй байж торгож, машин ачих нь хэр зохистой вэ?

-Угаасаа дэлхийд бүх зогсоол хүрэлцээтэй газар нэг ч байхгүй. Зогсоолыг хүрэлцээтэй болгох боломж ч байхгүй. Хүн байгаа зогсоолыг хууль дүрмийн хэмжээнд ашиглах ёстой. Үнэхээр очих газар нь зогсоолгүй бол машинаа аль болох зогсож болох газарт байрлуулж, эсвэл нийтийн тээврээр явах ёстой. Харин нийтийн тээвэр нь сайн үйлчилгээтэй байх хэрэгтэй. Хэрэгцээтэй газар бүрд зогсоол гаргаж өгөөд, түүний дараа хууль дүрэм зөрчихөө больё гэдэг боломжгүй зүйл.

-Нийтийн тээврийг яаж хөгжүүлнэ гэж?

-Нийтийн тээврийг нэгд, эдийн засаг нь зөв бүтэцтэй болгох хэрэгтэй юм. Нийтийн тээврийн систем өөрөө ашигтай ажиллах ёстой. Зорчигч нь өөрөө мөнгө төлдөг, зардлаа гаргадаг байх хэрэгтэй. Нийтийн тээврийн орлого жил ирэх тусам буурч байгаа. Автобус компаниуд өмнөх жилүүдэд 50-60 тэрбум олдог байсан бол өнгөрсөн жил 30 гаруй тэрбумын орлого олсон. Зорчилтын тоо багасаагүй хэрнээ орлого нь буурсан. Учир нь үндсэн систем маань буруу болохоор улсын татаасаар яваад байгаа юм. Өмнө нь жилд 80 тэрбумын татаасыг улсаас автобус компаниудад өгдөг байлаа. Одоо явсаар байгаад 200 тэрбум болчихлоо. Систем буруу болохоор улсаас гарч байгаа энэ их мөнгө элсэнд ус асгаж байгаатай адил алга болчихоод байгаа юм.

Нийтийн тээврийн компаниуд татаас аваад сурчихсан учраас үйл ажиллагаагаа сайжруулах сонирхол байхгүй, зорчигчоос бүрэн мөнгөө авах хүсэл ч байдаггүй. 2022 оны тоон мэдээллээс харахад манай нийт зорчилтын 60 орчим хувь нь үнэгүй явдаг. Улсаас татаас өгчихдөг болохоор автобус компаниуд зорчигчоос мөнгөө бүрэн авах сонирхолгүй. Тэгэхээр энэ зорчилтыг зөв болгох ёстой, улсаас татаас өгөхийг болиулах ёстой.

-Тасалбарын үнэ нэмэх шаардлагатай гэдэг?

-Тасалбар нэмэх шаардлагагүй. Улсын татаасыг автобус компаниудад биш нийтийн тээврээр үнэгүй явах шаардлагатай нийгмийн бүлгүүдэд картанд хийж өгөх боломжтой. Бусад нь толгой дараалан мөнгөө төлөхөд компаниуд өөрсдөө анхаараад явчихна. Ингээд нийтийн тээврийн эдийн засгийн системийг зөв явуулбал ашигтай ажиллуулж болно. Тэгвэл компаниуд өрсөлддөг болно, үйлчилгээндээ, зорчигчдод анхаарч эхэлнэ. Гэтэл одоо бол тэгэх шаардлага алга. Улсаас мөнгийг нь өгчихнө, автобус аваад өгчихнө. Одоо бүр 400 тэрбум төгрөгөөр 1800 автобус авна гээд ихэнхийг нь авчихлаа. Нийтийн тээврийн системийг нь өөрчлөөд өгвөл хүссэн хүсээгүй үйлчилгээ сайжирна.

-Та авто замын инженер хүн. Манай хотын авто замын стандарт, сүлжээ хэр сайн бэ?

-Манай авто замын стандарт олон улстай харьцуулахад сайн шүү. Гол нь аливаа нэг системийн хэрэглэгч нь зардлаа төлдөг байх ёстой. Авто замын системийг хэрэглэж байгаа хэрэглэгч нь ч мөнгөө төлөх ёстой гэсэн үг. Одоо Улаанбаатар хотод авто зам ашигласны төлбөрт жилд нэг машинаас 20-40 мянган төгрөг авдаг. Улаанбаатарт явж байгаа нэг машин өдөрт 87 төгрөг төлдөг гэсэн үг. Хотын нийт авто замын сүлжээ 1000 гаруй км. Дэлхий дээр ийм хямдхан төлбөртэй ямар ч улс байхгүй. Жишээ нь, Бээжин хотод жижиг оврын машин ойролцоогоор автомашины дугаар зүүсний татвар, авто зам ашигласны төлбөрт 1500 юань, манайхаар жилдээ 700 мянган төгрөг төлдөг. Тэр мөнгө нь авто замын сүлжээг сайжруулж, түгжрэлийг бууруулахад зарцуулагддаг.

Яахав, манайд нэг машины авто замын төлбөрийг 300 мянга болгоё гэхэд нийслэлийн авто зам ашигласны хураамжид 200 гаруй тэрбум төгрөг цуглуулах боломжтой. Үүгээрээ замаа өргөжүүлэх, түгжрэлээ багасгах эх үүсвэр болгоход боломжийн зардал. Энэ мөнгийг авах нь шударга. Түгжрэлийн төлбөр ингэж гарах ёстой.

-Сайхан шийдлүүд ингээд яригддаг. Зарим шийдвэрүүд олон нийтийн эсэргүүцэлтэй тулаад л зогсчихдог. Бодитой шийдлүүд хэрэгжихгүй байна шүү дээ?

-Манайд гарч байгаа саналууд дандаа мөнгө зарцуулах шийдвэрүүд байдаг. 400 тэрбумаар автобус авлаа, жилд 200 тэрбумыг нийтийн тээвэрт татаас олгож байна. Харин буцах урсгал нь байхгүй. Ингэж явсаар төсөв дийлэхгүй. LRT барина гээд байгаа. Гэхдээ манай нийтийн тээврийн систем одоогийнх шигээ байвал мянган гоё метро, LRT бариад эдийн засгийн хувьд урагшаа явахгүй. Өөрийгөө авч явж чадахгүй, нэг цэгт очоод дахиад л дампуурна, дахиад л улс татаас өгдөг цемент болно. Өөрөө ажиллаж мөнгөө олдог байх ёстой гэдгийг л бид ухаарч ажиллах ёстой.

Нөгөө талаар хот төлөвлөлт гэж том асуудал бий. Төвлөрлийг сааруулах ёстой. Үүнийг нийтээрээ ойлгож байгаа. Улаанбаатарт ашиглалтын шаардлага хангахгүй болсон орон сууцны барилгуудыг дахин төлөвлөх төсөл хэрэгжиж байгаа. 17 байршилд хийж байна. Хуучин Нэхмэлийн шар, Төмөр замын шар гээд барилгуудыг буулгаад шинэ барилга барьж байна. Үүний менежментийг хот маш буруу зохион байгуулсан. Төсөл хэрэгжүүлэгч компанид тендер зарлаад өгчихнө. Хуучин 20-30 айлын байруудыг буулгаад доод тал нь 16 давхар барилга барьчихаж байгаа. Хуучин 20 айл байдаг газар дээр 200 айл амьдарч байна. Төвлөрөл саарав уу. Хуучин нэхмэлийн шар гэдэгт 300 айл байсан, одоо 3000 айл байна. Энэ бол бодлогын маш том алдаа. Араас нь 40, 50 мянгатууд ашиглалтын шаардлага хангахаа болино. Удахгүй угсармал байшингууд ашиглалтаас гарна. Дандаа ингэж хийх юм уу. Уг нь 20 айл байхад нь улс нөхөн төлбөрийг нь өгөөд худалдаад авчих байсан. Байшинг нь нураагаад ногоон байгууламж болгочих. Төвлөрөл саарна. Ингэж чөлөөлөөд байвал хотын төв 10 жилийн дараа гэхэд хоосорно.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Л.Энхболд: Нүүрсний хэрэг шалгагдаж байгаа нэртэй ч жинхэнэ бүлэглэл нь задраагүй DNN.mn

УИХ-ын гишүүн асан Л.Энхболдтой нүүрсний хэргийн эргэн тойронд ярилцлаа.

-Нүүрсний хэргийн тухай ярьж эхлээд жил тойрчихлоо. Мөрдөх байгууллагууд ноцтой баримт үйлдлүүдийн талаар нэг бус удаа нийгэмд зарласан. Тиймээс нүүрсний сонсгол хийх асуудал яригдсан ч өнөөдрийг хүртэл ажил хэрэг болоогүй байна. Ер нь сонсгол хийвэл юу тодорхой болно гэж та харж байна?

-Нүүрсний хэргийг тойрсон гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд их бий. Тиймээс нүүрсний хэрэг гэж юуг хэлээд байгаа юм, нүүрсний хулгай нь аль нь юм бэ. Яг уурхайгаас нь аваад байдаг нүүрс, мөнгө хэнд очсон юм, энд хууль хяналтын байгууллагууд, төрийн байгууллагууд яаж хараа хяналтаа ажиллуулж байсан юм. Жишээ нь, гааль яаж ажиллаж байв, хилийн цэрэг яаж ажиллаж байв гэдэг л тодорхой болох учиртай. Ингээд мэдээллүүдийг олон нийтэд сонсгож, ил болгоход төрийн байгууллагууд нь оролцоод нүүрсийг хил гаалиар бүртгэлгүй гаргаж болдог юм уу, болдоггүй юм уу гэдэг олон түмний эргэлзээг тайлах ёстой. Хоёрдугаарт, нүүрсний хэрэг дээр яригдсан Т.Доржханд гишүүний яриад байдаг 40 их наяд төгрөгийн хохирол яаж гарсан зургийг харах ёстой. Тэр гэрээг дагаж гардаг юм уу, оффтейк гэрээгээр дагаж гарсан юм уу, үнэхээр хулгай хийгээд гаргачихсан юм уу, ямар арга замаар 40 их наядын боломжийг алдсан гэж яриад байна вэ. Сонсгол хийвэл Т.Доржханд гишүүн өөрөө байх юм чинь олон түмэнд тайлбарлаж, олон түмний эргэлзээг арилгах нэг боломж гэдэг үүднээс сонсгол хийх ёстой гэж миний хувьд боддог.

-Гэтэл сонсгол болдоггүй ээ. Өнгөрсөн өвөл жагсаал цуглаан болж байж нэг тов зарлагдсан. Болоогүй. Одоо бүр сураг алдарлаа. Сонсголыг хийхгүй байх санаархал байна уу гэж хардахад хүрч байна?

-Та бид хоёрын ойлголт нэг л байна. Би бас гайхаад байгаа юм. Юу тодорхой болчих гээд ингээд хойшлуулаад байна вэ. Яахав, анхны сонсголын тов зарлагдах үед Г.Ганболд гишүүний үед ахлаад явж байсан Ажлын хэсэгтэй ганц нэг удаа уулзаж, мэдээлэл солилцоод явж байх үед сонсгол хийх гэж байгаа юм байна гэдэг итгэл үнэмшил надад төрж байсан. Гэтэл цуцлагдчихсан.

Дараа нь шалтгааныг нь дуулахад АТГ ч гэлүү мөрдөн шалгаж байгаа байгууллагаас нэлээд томоохон хүрээтэй шалгаж байгаа, мөрдөн байцаалтын явцад ямар нэгэн саад учруулах буюу сөрөг нөлөө авчирч болзошгүй гэдэг үндэслэлээр сонсголыг хойшлуулсан юм болов уу гэж ойлгосон. Тэгж ч мэдээлж байсан.

Өнөөдөр бол Х.Нямбаатар гишүүнээр ахлуулсан Ажлын хэсэг явж байгаа байх. Энэ Ажлын хэсэгт хойшлуулах ямар нэгэн шалтаг шалтгаан байгаа эсэх нарийн зүйлийг мэдэхгүй юм. Миний хувьд улс төрөөс гадна, иргэний хувиар явж байгаа учраас хардаж сэрдэхээс илүү олон түмэнд цаашид байгалийн баялгийн хулгайг гаргахгүй байх, хуулийн шударга шийдвэрлэлтээр хулгайг хараа хяналтанд оруулчих юм бол цаашид байгалийн баялгийн хулгай байхгүй болно гэдэг үндэслэлээр хараад, хүлээгээд байгаа юм.

-Нүүрсний сонсгол хийвэл хэний эрх ашиг хөндөгдөж болох вэ. Магадгүй ийм үндэслэлээр хойшлуулж байж болзошгүй. Та энэ хэргийн талаар анх хэвлэлд ярьж байсан хүмүүсийн нэг учраас хэн хэн ямар хамааралтай талаарх зургийг харж байгаа шүү дээ?

-Яахав мэдээж аль, аль улс төрийн намууд нэлээд анхааралтай хянаж байгаа байх. Улс төрийн сонгууль дөхөж байгаа учраас хэтэрхий улс төрийн процесс явагдаж, эсвэл үнэхээр хуулийн процесс дуусаагүй байгаа учраас удааширч байна уу гэдэг өнцгөөс нь харж, арай эерэг хүлээлттэй байна. Хэн нэгний эрх ашиг хөндөгдөнө гэхээс илүү хуулийн процессын хувьд болохгүй байгаа юм болов уу. Нөгөө талаасаа улс төрийн сонгууль дөхөж байгаатай холбоотойгоор улс төрийн намууд янз бүрийн юм болоод байдаг юм болов уу. Энэ хоёр үндэслэлээр миний хувьд ойлгож байгаа.

-Та өмнө нь манай сонинд ярихдаа нүүрсний хэргийн дөрвөн төрлийн хулгай байна гэж тайлбарлаж байсан. Өнөөдөр жижиг голдуу үйлдэлтэй нүүрстэй холбоотой хэргүүд шүүхээр шийдвэрлэгдэж дуулддаг. Таны анхны харж байсан гэмт хэргийн үйлдлүүд шалгагдаж чадав уу?

-Би шууд хэлнэ. Тухайн үед миний ийм өнцөгөөс нь гаргаж ирээд, ийм болгочихвол ахин хулгай гарахгүй, дахиж Монголын ард түмэн боломжоо алдахгүй шүү гэж бодож байсан хүлээлтэд хүрсэнгүй. Нуугаад яахав тухайн үед олон түмэнд хэлж байхдаа энэ бол жирийн нэг иргэн, хэн нэгэн байцаагчийн, хэн нэгэн мэргэжилтний, аль нэгэн компанийн захирлын хийчихдэг ажил биш. Зохион байгуулалттай, томоохон бүлэглэлийн оролцсон процесс. Тэгэхээр өнөөдрийнх шиг ганц нэг мэргэжилтэнтэй хариуцлага тооцоод дуусна гэвэл энэ өрөөсгөл шийдвэр буюу хэн нэгнийг энэ том дуулианы далимаар хэлмэгдүүлж явуулаад, хэн нэгэн томоохон магадгүй янз бүрийн албан тушаалтнууд гол гүйцэтгэгч нар сугарч үлдэх вий гэдэг дүр зураг харагдаж байна.

-Бүлэглэл гэснээс үнэхээр энэ хэрэгт хариуцлагатай албан тушаалтан, улстөрчид хариуцлага хүлээх нь тун бүрхэг болчихлоо. Ганц нэг гишүүний эрхийг түдгэлзүүлээд л өнгөрч байх шиг. Таны хэлсэн бүлэглэл задраагүй юм биш үү?

-Задраагүй гэж харж байна. Улстөрчид гэж та өөрөө ярьж байна. Улстөрчид байхыг үгүйсгэхгүй. Төрийн өндөр албан тушаалтнууд, төрийн байгууллагууд, тэр тусмаа хууль хяналтынхан оролцсон бүлэглэл байдаг гэж би олон нийтэд гаргаж тавихдаа баримттай ярихын тулд ул үндсээр нь судалж байсныхаа хувьд зохион байгуулалттай бүлэглэл байдаг гэж ойлгодог. Тэгэхээр одоохондоо тэр бүлэглэл задраагүй. Өнөөдрийн хууль шүүхийн процессыг харахад сэтгэл дундуур байна.

-Нүүрсний хэргийн хохирлын хувьд, оролцсон хүмүүсийг сонссон олон нийт бухимдаж байгаа. Өнөөдрийн шийдвэрлэлтийн процесс ч шударга болж чадахгүй байна гэдгийг та хэлж байна. Ер нь энэ хэрэг бүрэн шийдвэрлэгдэж, улс хохиролгүй болж чадах уу гэдэг хүлээлт нийгэмд байсаар байна. Та үүн дээр юу хэлэх вэ?

-Жижиг зургаар харахад нүүрсний хэрэг олон түмний анхааралд байгаа учраас шийдэгдэж байж нэг талд гарна. Шийдэгдэхгүй бол олон түмний бухимдал байсаар л байна. Ер нь том зургаар харахад би ч өөрөө төрийн өмчит “Эрдэнэс Монгол”-ын дэд захирлаар ажиллаж байсан хүний хувьд Монголын төрийн өмчит компаниуд түмэн олны хяналтанд байх ёстой юм. Үүний тулд нээлттэй хувьцаат компани руугаа шилжих ёстой. Өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засгийг авч явах маш олон том компани хэт хаалттай, төрийн давамгайлсан, төрийн оролцоотой байх нь ард түмэнд очих байгалийн баялгийн хувь ойлгомжгүй байдал руу орчихоод байгаа юм. Тиймээс яаралтай Баялгийн сангийн хуулиа батлах ёстой. Байгалийн баялгийн хуваарилалт, үр ашиг ил тод байх ёстой. Саяхан Биржийн тухай хууль батлагдсан. Ганц нүүрс биш цаашаа алт, зэс гээд бүх төрлийн ашигт малтмалыг хөрөнгийн зах зээл дээр гаргаж, зарж хараа хяналтанд оруулж өгөхгүй бол ард түмэнд өгөөжөө өгөхгүй юм байна гэдэг нь тодорхой байна. Яг өнөөдрийн нүүрсний хулгайтай тэмцэж байгаа байдлаас харахад хэрэв энэ асуудал шийдэгдэхгүй бол нийгэмд томоохон бухимдал үүсч, ялангуяа эрх баригч намын хувьд хүнд цохилт болж магадгүй.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Инженер Б.Нямдагва: Замын уулзварууд, гэрлэн дохио, явган хүний гарцыг багасгаж байж түгжрэл буурна DNN.mn

Зам, геодезийн инженер Б.Нямдагватай Улаанбаатар хотын замын түгжрэлийн шийдлийн талаар ярилцлаа.

-Нийслэлийн авто замын түгжрэл жил ирэх тусам бахь байдгаараа байна. Өнөөдөр ч энэ асуудал хурцаар яригдаж байна. Яагаад нийслэлчүүд ийм байдалд хүрчихэв. Инженер хүний хувьд та үүнийг яаж хардаг вэ?

-Хот төлөвлөлтийн хүрээнд нийслэлийн оршин суугчдын тоо жил ирэх тусам өсч, тооцоолоогүй суурьшлын бүсүүд маш олноор бий болсон. Энэ тухай бид олон жил ярьсаар ирлээ. Гэвч одоо нэгэнт ийм болчихсон түгжрэлийг яаж дордуулахгүй байх вэ гэдэг тухай авч хэлэлцэх нь чухал.

Бидний анхаарах ёстой нэн тэргүүний асуудал бол шинээр тавигдаж байгаа замууд яг олон улсын чанар, стандартын дагуу баригдаж чадаж байна уу гэдгийг анхаарч үзэх ёстой. Харамсалтай нь бодит байдал дээр ихэнх нь чадахгүй байна. Жишээ нь, нэг зам тавилаа гэж бодоход явган хүний зам, тээврийн хэрэгслийн зам хоёр нэг түвшинд зэрэгцээ огтлолцоод ирэхээр л түгжрэл нэмэгдээд байгаа юм.

-Өнөөдрийн нөхцөлд нийслэлчүүд бид яавал түгжрэл багатай өвлийг давах вэ гэдэг асуудал хамгийн чухал байна. Гэвч авто машиныг тэгш, сондгой дугаараар хөдөлгөөнд оролцуулах шийдэл л яригдаж эхэллээ. Олон нийт ч бухимдалтай байна?

-Улс орны цаашдын урт хугацааны бодлогын хүрээнд авч үзвэл энэ нь шийдэл гэж нэрлэх боломжгүй ойлголт. Сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагаа эхэлж байгаа учраас яалт ч үгүй ачаалал нэмэгдэх нь ойлгомжтой. Дугаарын тэгш сондгой хуваарилалт бол ердөө л түр хугацааны аргаа барсан үйлдэл.

-Тэгвэл түгжрэлийн шийдэл юу байж болох вэ. Дүүжин тээвэр, метро зэрэг нь мөрөөдөл болчихлоо шүү дээ?

-Мэдээж хэрэг бүхэл бүтэн улсын хэмжээнд том зургаараа яригдах ёстой асуудал тул метротой болох боломж ирээдүйд гарч ирвэл сайн л хэрэг. Метро бол өнөө маргаашдаа гэхээс илүү улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогод хамаарна.

Харин бид дунд хугацаандаа эхний ээлжинд явган хүний зам, авто машины замыг нэг түвшинд барихаа зогсоож явган хүний нүхэн гарц, гүүрэн гарц зэргийг дараа дараагийн баригдах замууд дээрээ бодлогын түвшинд төлөвлөх хэрэгтэй. Ихэнх гэр хорооллын замуудыг ажиглаж байхад хүний явган зам бүү хэл хоёр урсгалын машинууд чөлөөтэй зөрөлдөх зайгүй давчуу баригдаж байна. Яагаад тэнд явган хүний зам, гарцыг шийдэж болохгүй байгаа вэ гэвэл гэр хорооллын айлууд газар чөлөөлөлтөө бүрэн хийхгүйгээс замаа буруу төлөвлөж барьж байна гэж ойлгож болно.

-Явган хүний зам, авто машины замыг нэг түвшинд барихаа зогсоох хэрэгтэй гэдгийг тодруулж ярьж өгөхгүй юу?

-Ерөөсөө авто машины урсгалыг зогсоохгүй явуулах ёстой л гэсэн санаа.

Өнөөдрийн манай төвийн болон туслах замуудыг хараарай. Маш олон уулзвар, гэрлэн дохио, явган хүний гарц байгаа. Тэр бүрд ачаалал нэмэгдэж, түгжрэл үүсч байдаг. Үүнийг тусад нь төлөвлөх ёстой. Тэр тусмаа төв замыг төлөвлөхдөө авто машинууд саадгүйгээр шууд зорчих байдлаар барих ёстой. Япон, Солонгост яг л ийм байдаг. Харин тойрог уулзвараар холбогдож байгаа замууд дээр саад болохооргүй, хоёр түвшнээр огтлолцуулж барьж өгвөл хөдөлгөөн бас л саадгүй зорчино. Нэг ёсондоо замаа дээгүүр, доогуур хоёр түвшинд төлөвлөнө. Явган хүний гарцыг ч тэр, өөр түвшинд гүүр, нүхэн гарц байдлаар хийж өгөх ёстой.

-Энхтайваны өргөн чөлөө гэхэд маш олон гэрлэн дохио, уулзвартай. Таны ярьснаар бол тэдгээр уулзваруудыг багасгах хэрэгтэй гэсэн үг үү?

-Тийм ээ. Энхтайваны өргөн чөлөө бол дөрвөн замын уулзвар олонтой. Дөрвөн замын уулзвар байна гэдэг гэрлэн дохиогоор зохицуулагдаж байгаа. Хөдөлгөөний ачаалал ихэслээ гэхэд нэг талаасаа уулзвараар нэвтэрч амжаагүй байхад эсрэг урсгалын гэрлэн дохио асчихдаг. Ингээд л нөгөө талын машин орж ирээд л чагтлаад таг зогсчихдог шүү дээ. Ийм байдлыг үүсгэхгүйгээр уулзварыг хоёр түвшинээр шийдэж өгвөл түгжрэл үүсэх нөхцөл бүрдэхгүй.

Ойр ойрхон уулзварыг зөвхөн өргөн зам дээр л хийдэг. Олон эгнээтэй зам дээр уулзварууд нэг их нөлөө үзүүлдэггүй. Гэтэл манай замууд ямар нарийхан билээ. Хоёрхон эгнээтэй, дээр нь хэдэн метр яваад л уулзвар, гэрлэн дохио, явган хүний зам угтаад байдаг болохоор хөдөлгөөн удааширч, түгжрэл үүсгэдэг.

-Одоогийн байгаа уулзваруудыг багасгах боломжтой юу?

-Нүхэн гарц, гүүрэн гарцыг нэмж байгуулахад болохгүй юм байхгүй.

-Улаанбаатарчуудын хамгийн их зорчдог, үйлчилгээ авдаг хэсэг бол төвийн буюу Сүхбаатар дүүрэг. Энэ дүүрэг дээр гэхэд замын хөдөлгөөний ачааллыг яаж бууруулж болох бол. Инженер хүнд шийдэл харагдаж байгаа болов уу?

-Ярилцлагын эхэнд хэлсэнчлэн Улаанбаатар хотын анхны төлөвлөлт хэд дахин нэмэгдчихсэн, үүнийгээ тооцоолохгүйгээр төлөвлөлтөө хийчихсэн гэсэн шүү дээ. Үүний хамгийн том илрэл бол таны хэлсэн Сүхбаатар дүүрэг орчмын замын хөдөлгөөн. Мэргэжлийн хүний нүдээр харахад энд хоёр төрлийн шийдэл хэрэгтэй. Нэгд, авто зогсоолыг олон болгох. Нийслэлийн ихэнх иргэд үйлчилгээ авах гээд энэ дүүрэгт ирдэг ч машинаа тавих зогсоол олддоггүй. Ингээд хориглосон газар, нэгдүгээр эгнээнд машинаа тавьж таардаг. Ингээд л хөдөлгөөнд ачаалал үүсгэж эхэлдэг. Хоёрт, төв замын зүүн эргэх чиглэлийг хязгаарлах нь зөв. Сүхбаатарын талбайн хоёр талаар зүүн эргэх хориотой шүү дээ. Энэ зөв шийдэл. Хөдөлгөөний ачааллыг бууруулахад тодорхой хэмжээний хувь нэмэр оруулж чадсан. Ийм шийдлийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй.

-Jet scooter, унадаг дугуйг сонгон унах иргэдийн тоо жил ирэх тусам өсч байна. Хөдөлгөөний ачааллыг бууруулахад үр дүн өгч чадах уу?

-Авто зам бол дан ганц машинд зориулагдаж баригдсан зүйл биш. Үүнд машинаас гадна дугуй, скүүтер, мопед, мотоцикль зэрэг бүх ангиллын тээврийн хэрэгсэл чөлөөтэй зорчиж байж тэрийг зам гэж нэрлэдэг. Нэг цаг гаруй зам дээр түгжирч байхын оронд очих газраа скүүтэр, дугуй унаад 15-30 минутад очихыг хэн ч илүүд үзнэ шүү дээ. Манайд энэ талын хэрэгцээ өндөр болж байгаа учраас гол нь зориулалтын замуудыг нь сайн барьж өгөх л чухал байна.

-Автомашины татварыг нэмэгдүүлж, татвараа төлөөгүй, торгуультай жолооч нарыг хөдөлгөөнд оролцохыг хоригловол түгжрэлийг бууруулахад үр дүнтэй гэж зарим хүмүүс ярьж байгаа. Зөв үү?

-Гадаадад олон жил явчихсан насжилт урттай тээврийн хэрэгслийг хямд үнээр худалдан авдаг ченж, хувь хүмүүс манайд маш олон бий. Тэдний хувьд нэгэнт л хямд үнээр цаад газраасаа худалдан авалт хийсэн тул гаалийн татвараа манайх нэмээд өгвөл магадгүй хэрэглээнээс гарсан хуучин машин орж ирэх нь багасна.

Төвлөрсөн сургууль, захуудыг хотын зах руу нүүлгэх шийдлүүд яригддаг. Олон жил ярьсан асуудлаа бид шийдэх боломж нь байвал өнөө маргаашгүй гаргах хэрэгтэй. Ард иргэд энэ шийдвэрт дургүй байж болох ч цаашдын улс эх орны алсын хараагаа бодож зоригтой нүүдэл хийх хэрэгтэй гэж би хувьдаа боддог. Тэднийг дагаад дэд бүтцийн олон асуудал хотын захын дүүргүүдэд шийдэгдэх болно. Олон улсын жишиг ч мөн тийм л байгааг бид бодолцох ёстой.

Гол нь зам барих нь дан ганц зам гүйцэтгэлийн компаниудаас хамаардаггүй гэдгийг иргэд ойлгох хэрэгтэй. Энэ нь бодлого, судалгаа тооцооллын дүнд маш олон шат дамждаг. Ингээд нэг зам барих боллоо гэхэд айлуудын газар чөлөөлөлтийн асуудал хүндрэл учруулдаг. Дэд бүтцийн тусгай хэсгүүдэд айлууд буух ёсгүй. Гэтэл аль хэдийнээ газар олгочихсон, гэрчилгээтэй албан ёсжсон байдаг. Нөгөө л нэг зөвшөөрөлгүй газар олголтын олон жилийн уршиг нь өнөөдөр ч ажлаа явуулахад саад болсоор байна.

Манай улсын хувьд бид бүтээн байгуулалтын улирлаа бүтэн жилээр авч үзвэл зуны хэдхэн саруудад л үргэлжилж байна. Иймээс хаана хаанаа бодох л асуудал. Байшин барихад эхлээд сууриа сайн хийж байж дээр нь өндөр байшин сүндэрлэж чаддаг. Үүнтэй яг л адилаар зам барихдаа анхны тооцоо зураглалаа маш няхуур зөв гаргахгүй бол процессын дунд алдаатай болж таараад тэрийг засварлах гэвэл хөрөнгө мөнгө хэрэгтэй болж таардаг. Түүнээс гадна өөр нэг онцлох зүйл бол зам ашиглалтын стандарт. Баригдсан замууд дээр хэдэн тонн жинтэй машин явж болох тухай норм, стандарт гэж бий. Тэр нормыг давсан хүнд даацын машин явбал мэдээж тухайн зам маш хурдан эвдэрнэ. Иймд стандартыг аль аль шатандаа заавал дагаж мөрдөх хэрэгтэй байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Д.Мөнхбаатар: Багшийн цалин 1000 доллар хүрч байж Солонгос руу гарч байгаа багш нарын урсгал зогсоно DNN.mn

Монголын багш нарын үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны дарга Д.Мөнхбаатартай багш нарын орон тооны хомсдолын талаар ярилцлаа.

-Ерөнхий боловсролын сургуулиуд бүгд багш нарын хомсдолтой байгаа судалгаа тоон мэдээлэлтэйгээ нийтийн сүлжээнд түгсэн. Бодит байдал дээр ямар байна вэ?

-Боловсрол бол бүх нийтийн үйл хэрэг гэж ярьдаг шүү дээ. Боловсролд хамааралгүй айл өрх, иргэн гэж байхгүй. Тиймээс боловсролын чанарыг ахиулж хөгжүүлэх нь Монгол Улсын төр засгийн нэг номерын асуудал. Өнөөдөр манай салбарт боловсон хүчний нөөцийн хомсдол бодитойгоор нүүрлэчихсэн. Энэ нь үнэндээ сүүлийн хэдхэн жилийн асуудал биш. 1990 оноос хойш Монголын төр боловсролоо тэргүүн эгнээнд авч үзэлгүй, юмны ард сүүлд, хавчуурганд авч явсны гор хүний амьдралын нэг үеийн дараа илэрч гарч байна гэж харж байна

Багш ажилчдын хомсдол хамгийн их нүүрлэж байгаа нь нийслэл. Орон нутгууд ч мэдээллээ тавиад эхэлсэн байна. Дунджаар нэг сургуулийн хэмжээнд 10-аас дээш багш ажилчин шаардлагатай байна. Хувьчлаад харвал нийт багш ажилчдын 15 хувь нь орон тооны хомсдолтой байна. Энэ дундаа хамгийн их хомсдож байгаа мэргэжил бол бага ангийн багш. Мэдээж дээр нь байгалийн ухааны нарийн мэргэжлийн багш нарын дутагдал нэмэгдсээр байна. Судалгаанд гарч ирэхгүй байгаа сэтгэл эмзэглүүлсэн нэг салбар бол цэцэрлэгийн орон тооны мэдээлэл. Хүүхдэд боловсрол олгох гол суурь бол сургуулийн өмнөх боловсрол байдаг. Энэ салбар өнөөдөр ямар нөхцөл байдалтай байгааг гаргаж ирвэл олон нийт үнэхээр цочирдоно. Нэг цэцэрлэгт 30-40 хүн ажиллах ёстой бодитоор 20-оос дээш хувийн орон тооны хомсдолд орчихсон. Тэр битгий хэл үүдний жижүүр, үйлчлэгч, туслах багш гээд нарийн мэргэжил шаардахгүй орон тоонд хүн олдохгүй байна. Тогооч, хоол зүйч олдохоо байсан.

Үндсэндээ энэ салбарт маш их асуудал бөөгнөрчихсөн.

-БШУЯ болон бодлогын газруудаас орон тооны хомсдолыг шийдвэрлэхэд ямар бодлого хэрэгжүүлж байна вэ. Өнөөдрийн энэ хомсдолыг энэ хичээлийн жилд нөхөж чадах уу?

-Одоогоор ямар ч шийдэл яригдаагүй, хэрэгжээгүй байна. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд та бүхэн хичээл эхлэхээс өмнө багш нарын орон тооны асуудлыг хөндөж байгаа нь сайшаалтай. Үргэлжлүүлээд хичээлийн жил эхэлсний дараа дутагдлаа нөхсөн үү гэдгийг эргэн сурвалжлахыг хүсч байна. Үнэндээ дутагдал, орон тоо нөхөгддөггүй.

Үүн дээр бас авч үзэх ёстой тоо бий. Нийслэлийн хэмжээнд анги дүүргэлт маш өндөр. Одоогийн түвшинд 40-50, зарим сургууль 60 хүрчихсэн. Гурван ээлжээр хичээллэх эрсдэлтэй маш олон сургууль бий. Ийм байхад багшийн хомсдол бодитойгоор 15 хувь хүрчихсэн байна гэдэг маш ноцтой асуудал. Одоогоор анги дүүргэлтийг стандартаа бариад 25-30 хүүхэд рүү оруулж ирвэл багш нарын хомсдол бүр өсөх магадлалтай. Нэг удаагийн арга хэмжээ аваад дийлдэхээргүй нөхцөл байдалд орчихсон. Багш нарын орон тоо ингэж дутагдаад байгаа гол үндэслэл бол цалин хангамж, амьдралын баталгааны асуудал. Үнэхээр өрх толгойлж байгаа эрэгтэй багш нэг сая төгрөгийн цалингаар амьдралаа аваад явахад хэцүү. Маш олон багш Солонгост хар ажил хийж байна. Тэр битгий хэл уул уурхайн салбарт хүнд машин механизм бариад явж байна. Ингээд хөдөлмөрлөх хүчин гадагшаа чиглэчихээр энэ урсгал бодитой, том системийн арга хэмжээ авахаас нааш засагдахгүй.

-Дээр нь багшийн нэр хүндийн асуудал их яригддаг болчихжээ. Уг нь багшийг л хүндэлж явах ёстой байх аа?

-Нийгмийн сүлжээгээр яригдаад байгаа багшийн нэр хүндийн асуудал үнэхээр тулгамдаж байгаа нь үнэн. Сурагчид, эцэг эхчүүд, нийгмийн бүлгүүд дандаа багшийг үгүйсгэдэг, багш нар ажиллахад маш их дарамттай байгаа учраас энэ салбараа орхих явдал нэмэгдэж байгаа юм. Улстөржилт маш их болчихсон учраас сургууль, цэцэрлэгийн удирдлагын ажлын байрны дарамт маш их. Багшийгаа зоддог, доромжилж дарамталдаг удирдлагууд байна. Нэг талаас эцэг эхчүүд, хүүхдүүд дайрна. Ийм нөхцөлд 35 долоо хоногийн хичээлээр зогсоо зайгүй бөмбөгддөг. Үнэхээр 40-50 хүүхдэд агуулгаа өгч чадаж байна уу гэдэг дараагийн асуудал яригдана.

Бас манай системийн алдаа бол багшийн ажлын ачаалал. Маш олон төрийн байгууллагууд хорооноос эхлээд дүүрэг нийслэл, орон нутагт сум, баг, аймаг яам, аймаг дүүргийн Боловсролын газрууд, дээр нь нийгмийн бодлогын хэлтэс гээд л маш их судалгаа тайлант ажлаар шахдаг, цаасаар бөмбөгддөг субъектууд бий болчихсон. Нэг ажил хийчихээд л араас нь тайлан нэхдэг. Багшийн үндсэн хийх ёстой ажил хүүхдэд мэдлэг эзэмшүүлэх, чадварыг нь хөгжүүлэх явдал. Ийм байхад хажуугаар нь маш олон бичиг цаасны, шаардлагагүй ажлуудыг хийсээр байгаад л ажлын цаг, улирал, хичээлийн жил дуусч байдаг. Эдгээр хүчин зүйлүүд нөлөөлж байна. Багшийн хомсдолын асуудлыг цогцоор нь шийдэх ёстой.

-Ямар шийдэл байж болох вэ. Мэдээж цалин хангамжийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Тэгвэл ямар байдлаар?

-Нэгдүгээрт багш ажилчдаа бэлтгэдэг тогтолцоог эргэж харах хэрэгтэй. ЭЕШ-ын 400 оноотой хүүхэд манайд орж болно гээд багш бэлтгэж байгаа Монгол Улсын сургууль нь зарлаад байхад очих хүн алга. Ахлах ангийн хүүхдүүд дээр очоод судалгаа авахад багш болъё гэсэн хүүхэд хөдөө орон нутагт ганц нэг л байна. Нийслэлд бол бараг гарахгүй. Тэгэхээр багш гэдэг мэргэжлийг нэр хүндтэй, ахуй хангамж сайтай болгож, бэлтгэх тогтолцооноос нь эхлэх хэрэгтэй болж байгаа юм. Жишээ нь, 750, 800 оноо авсан хүүхдийг төлбөргүй сургая гэж байгаа ч бас л хүн олдохгүй байгаа. Угаасаа ард нь нөгөө амьдралын баталгааны асуудал хөндөгддөг. Тиймээс баталгаатай гээд IT-гийн инженер, уул уурхайн инженер болоод явчихаж байна.

Сая долдугаар сарын 1-нээс төрөөс цалин нэмсэн нэртэй амсууллаа. Ингээд гар дээр анх ажилд орж байгаа багш 1.2 сая төгрөг авахаар байна. 300 гаруй доллар гэсэн үг. Харамсалтай нь хамаг мөнгө нь татвар шимтгэлдээ явчихна. Ийм цалингаар залуу боловсон хүчин яаж амьдрах вэ. Ийм цалингаар яаж ч мөрөөдөөд ипотекийн зээлд орох боломжгүй. Амьдралынх нь гол хэрэгцээ орон байраа шийдэж чаддаггүй. Ингээд л ажлаа орхиод өөр салбар руу, Солонгос руу явах сонголтыг хийдэг болчихоод байна.

-Нэг сумын багш нарын 70 хувь нь Солонгос явах виз мэдүүлсэн гэж байгаа. Үнэхээр тийм нөхцөлд хүрчээ?

-Үнэн. Сумыг нь хэлээд яахав. Нэг сумын сургуулийн 50 багшийн 30 нь зуны амралтаараа БНСУ руу виз мэдүүлсэн байсан. Тэндээс нь 15 багш гадагшаа гарсан. Эргээд тал нь эргэж ирээгүй. Нэг оччихвол харлачихъя гэж боддог. Аргагүй, багшийн ажил амьдралынх нь баталгаа биш учраас тэндээ ганц өрөө байрны мөнгө хийчихье, хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрийг олъё, эмчилгээний зардал цуглуулъя гээд үлддэг. Ер нь монгол хүний хөдөлмөрийн үнэлэмж тэр чигээрээ уначихсан шүү дээ. Тэр дундаа зөв түвшинд авч явах ёстой багшийн мэргэжил ийм нөхцөл байдалтай болчихсон. Сургуульд харуул хийх хүн олдохоо байсан. 500 мянган төгрөгийн цалингаар яаж амьдрах юм бэ гээд хүн олддоггүй. Хажууд нь хувийн хамгаалалтын газрууд нэг гараанд 100 мянган төгрөг өгье гээд зогсож байдаг.

-Тэгвэл цалин хангамж хэр байх хэрэгтэй гэсэн үг вэ?

-Манай салбар их онцлогтой. 40 гаруй мянган багш, 30 орчим мянган ажилчинтай. Нийлээд 70 мянган хүн бий. Багш, ажилчин гэж ялгах боломжгүй. Ажилчдаа давхар харж хамгаалах ёстой. Хүүхэд сургуульд ороход бохир заваан байвал эрүүл аюулгүй байдал алдагдана. Тиймээс салбараар нь нэгтгэж үздэг.

Манай улсын нийт төсөв 20 их наяд. Манай салбарын төсөв 2.3 их наяд гэдэг. Үүний нэг их наяд нь цалин хөлс, тэтгэмж урамшуулалд явдаг. Тэгэхээр одоогийн түвшнээс нэн яаралтай хоёр дахин нэмэх шаардлага харагдаж байгаа юм. Дахиад нэг их наяд төгрөг хэрэгтэй л гэсэн үг. Тэгэхэд Монгол Улсад хулгай зэлгий гараад л, 44 их наядаар нь нүүрсийг зөөгөөд явж байна гээд бөөн шуугиан болж байна шүү дээ. Үүний хажууд багш нарын цалин хангамжийг нэмэгдүүлэх нь жижигхэн асуудал. Гэхдээ ингээд асуудал шийдэгдчихгүй. Цалин өссөн ч инфляци адилхан өсөөд байвал амьдрал бахь байдгаараа л байна. Тийм учраас төр бодлогоороо цалин хөлсөө хамгаалж, үнийн бодлогоо барьж байх ёстой. Өнөөдрийн түвшинд 1000 ам.доллартай тэнцэх хэмжээний цалин багш нар авч байвал энэ мэргэжлийн нэр хүнд өснө гэдэг тооцоолол байгаа. Ганцхан цалингаар тогтохгүй. Багш бэлтгэхэд ямар тэтгэмж хангамжтай байх вэ гэдэг том асуудал бий. Шилдэг хүүхдүүдийг авлаа гэхэд нэгдүгээрт төлбөргүй сургана, хоёрт тэтгэмж өгнө. Гуравт, чи төгсөөд ажлын байр чинь бэлэн. Ийм цалинтай ажиллана. Чи ийм хугацаанд ажиллахад ипотекийн орон сууцны зээлд хамрагдах боломжтой болно. Ажиллаж байх үедээ ийм ийм нэмэгдэл урамшуулал авна, хүүхдийн чинь сургалтын төлбөрийг төр даана гэх мэт ийм цогц, алсыг харсан систем хэрэгжихгүй бол сайжрахгүй. Бас нэг аюул болоод байгаа зүйл бий.

-Ямар?

-Хувийн сургуулиуд улсын сургуулийн сайн багш нарыг авчихдаг. Өнөөдөр гэхэд над руу улсын нэг сургуулийн физикийн чадварлаг багш ярьж байна. “Багш аа, би хувийн сургуульд багшиллаа. Надад 2.5 сая төгрөгийн цалин амлаж байна” гэсэн. Би улсын сургуулиа магтах хэцүү, хувийн сургуулийг муулах хэцүү, явуулахаас аргагүй болж байгаа юм. Нэг талдаа төр нь дорой, нөгөө талдаа бизнесийн бүлэглэлүүд баахан хувийн сургууль байгуулаад мөнгө угаах хэлбэрээр байршуулчихсан. Тэдгээр нь гайгүй багш нарыг түүж аваад л үндсэндээ системийн хувьд маш том завхрал болчихоод байгаа юм.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Одбаяр: Папын айлчлалын үеэр Улаанбаатар хотын зочид буудлууд дүүрэхээр захиалгатай байна DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн урилгаар Гэгээн Ширээт улсын төрийн тэргүүн Пап Францис манай улсад энэ сарын 31-ний өдрөөс ирэх сарын 4-ний өдрүүдэд төрийн айлчлал хийнэ. Дэлхий дахинд 1.3 тэрбум хүн шүтдэг католик шашны тэргүүн азийн орнуудаас анх удаа Монгол Улсад айлчилж буй нь олон улсын анхаарлыг татаад буй. Энэхүү айлчлал Монгол Улсад төрийн болон шашны аялал жуулчлал, эдийн засаг гээд олон салбарт өндөр ач холбогдолтой байхыг олон улс судлаачид онцлон ярьж байгаа. Энэ удаа айлчлалын хөтөлбөр болон шашны аялал жуулчлалд ямар үр нөлөөтэй байгаа талаар тоймлон хүргэе.

Пап Францис есдүгээр сарын 1-нд Улаанбаатар дахь Чингис хаан олон улсын нисэх буудалд газардана. 2-ны 09:00 цагт Сүхбаатарын талбайд албан ёсны угтах ёслол болж Ерөнхийлөгчтэй уулзалт хийнэ. Үргэлжлүүлэн төр засаг, иргэний нийгэм дипломат төлөөлөгчийн газрын төлөөлөлтэй уулзсаны дараа УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд бараалхах аж.

Тэр өдрийн 16:00 цагаас католик хамба нар, санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид, сахилт хүмүүс болон шашны хариуцлагатай ажилчидтай хийх уулзалтаар өндөрлөнө.

Есдүгээр сарын 3-ны үдээс өмнө шашин хоорондын уулзалт товлогджээ. Ингээд өдрийн 16:00 цагаас талархал магтаалын мөргөл болно. Пап Францисын айлчлалын онцлох үйл явдал нь талархал магтаалын мөргөл юм. Тиймээс зөвхөн Монголын төдийгүй зэргэлдээх улс орны католик шашинтнууд энэхүү мөргөлд оролцохоор Монгол Улсыг зорин ирсээр байгаа аж. Пап Францисын дэлхийн бусад улс орнуудад хийсэн айлчлалын үеэр олон зуун мянган санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид цуглардаг гэсэн тооцоолол байдаг. Энэ удаагийн Монгол дахь айлчлалаар Папыг дагалдаж албан ёсоор 1300 гаруй хүн, олон улсын сэтгүүлчид, сүсэгтнүүд ирэх төлөвтэй байна.

Талархал магтаалын мөргөл “Степпа Арена” өргөөнд болно. Тус өргөө нь олон улсын хурал цуглаан, тэмцээн уралдаан зохион байгуулах стандарттай манай улсын хамгийн том цогцолбор юм. Суугаа болон босоо байдлаар 11-12 мянган хүний багтаамжтай юм.

Монгол дахь католик шашны төвөөс мэдээлж буйгаар Талархал магтаалын мөргөлд тусгай тасалбартай хэн ч оролцох боломжтой гэнэ. Тасалбарыг үнэгүй авна. Монголд амьдарч байгаа дотоод гадаадын аль ч католик сүсэгтэн бүртгүүлж нэвтрэх мандат авна. Бүртгэл өчигдөр хаагдсан бөгөөд хоцорсон тохиолдолд ирэх сарын 3-нд “Степпе Арена” дээр бүртгүүлэх боломжтой. Мөргөл эхлэхээс гурван цагийн өмнө ирсэн байхыг зохион байгуулагчид сануулав. Харин Петр, Паул Гэгээнтнүүдийн Катедралд зохион байгуулагдах католик хамба лам, санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид, сахилт хүмүүс, пасторал ажилчидтай хийх уулзалт нь зөвхөн Монгол дахь Католик шашны сүсэгтнүүдээр хязгаарлагдах аж.

Хөтөлбөрийн дагуу Пап Францис 4-ний өдөр 09:30 цагаас сайн үйлстнүүдтэй уулзалт хийж, “Энэрэл нигүүлслийн өргөөний нээлтэнд оролцоно. Ингээд 11:30 цагаас Монгол Улсаас мордох ажээ.

Б.ОДБАЯР: ПапынАйЛЧЛАЛ мАНАй УЛсАд ШАШНы АяЛАЛ жУУЛЧЛАЛыг ХӨгжүүЛЭХ БОЛОмжийг ОЛгОж БАйНА

Папын айлчлалтай холбоотойгоор шашны аялал жуулчлал ямар байгаа талаар БОАЖЯ-ны Аялал жуулчлалын бодлого, зохицуулалтын газрын мэргэжилтэн Б.Одбаяртай ярилцлаа.

-Шашны аялал жуулчлалын талаар тодруулахаас өмнө ер нь энэ жилийн аялал жуулчлалын төлөв ямар байгаа талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-2023 онд манай улс нэг сая жуулчин хүлээн авах зорилго тавьсан. Яг одоогийн байдлаар 399 мянган жуулчин манай орныг зорин ирсэн судалгаа гараад байна. Эндээс тэргүүлэх буюу голчлон ирж буй улсууд бол ОХУ, БНСУ, БНХАУ, Казахстан, Япон, АНУ, ХБНГУ-ын жуулчид байна. 2022 оны долоон сарын байдлаар 121,741 жуулчин ирж байсан бол энэ оны долдугаар сард 341,945 жуулчин ирсэн. Энэ бол тодорхой зорилтот үйл ажиллагаатай шууд холбоотой гэж ойлгож болно.

-Жуулчдын маршрут чухам ямар байх юм?

-Нийт ирж буй жуулчид манай орны байгаль, хөдөө аж ахуй, нүүдэлчин соёлтой танилцах зорилготой байдаг. Жуулчлалын зах зээл улс улсаасаа хамаараад өөр байх хандлага ихээхэн ажиглагддаг. Япон болон Солонгос улсаас зорин ирсэн жуулчид ихэнхдээ говь руу аялах сонирхол өндөртэй бол бусад орны жуулчид хангай говь хосолсон байдлаар аяллын маршрутаа төлөвлөж байна. Манай улсын энэ жилийн маркетинг хийж буй салбар бол ялангуяа Япон, Солонгосын жуулчдыг татах. Энэ чиглэлийн хүрээнд Солонгосоос 84 мянган жуулчид хүрэлцэн ирсэн гэх тоо баримт байна. Одоогийн байдлаар аялал жуулчлалын улирал үргэлжилж байна. Цаашид ч энэ тоо өсөн нэмэгдэх төлөвтэй байгаа.

-Энэ сарын сүүлчээр болох Ромын Папын айлчлал эхэлнэ. Энэ айлчлалын хүрээнд гадны жуулчид сүсэгтнүүд Монголд олноор ирж байгаа мэдээлэл бий. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Ромын пап Францис наймдугаар сарын 31-нээс есдүгээр сарын 4-ний хооронд тав хоног Монгол Улсад айлчлах товыг Ватиканаас зарласан. Уг айлчлалын хүрээнд Ерөнхийлөгчийн ёслолын алба болон Гадаад харилцааны яамнаас зохион байгуулж байгаа. Манай талаас шашны аялал жуулчлалын хүрээнд ирж байгаа гаднын жуулчдын баттай тоо баримт яг өнөөдрийн байдлаар нарийвчлан гараагүй байна. Харин бид гаднын жуулчид зочдыг хүлээн авах зочид буудлуудаас мэдээлэл аваад үзэхэд ирэх есдүгээр сарын эхний өдрүүдэд захиалга дүүрсэн гэсэн мэдээллийг өгч байгаа.

Уг нь өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад манай орны оргил ачааллын үе наймдугаар сарын сүүлчээр дуусдаг. Гэтэл энэ жилийн хувьд эсрэгээрээ жуулчид ихтэй, ялангуяа есдүгээр сарын эхний өдрүүд илүү ачаалалтай байх нь ажиглагдаж байна. Энэ нь яалт ч үгүй Ромын пап Францисын айлчлалтай холбоотой.

-Шашны аялал жуулчлал манайд ер нь ямархуу хөгжиж байна вэ?

-Монголд Христийн католик шашны сүм хэд хэд бий. Дэлхий дээр нэг тэрбум гаруй хүн католик шашинтай гэх тоо байдаг. Харин “Reu­ters” агентлагийн цахим хуудаст Монгол Улсад 1500 орчим католик шашинтан байдаг гэсэн мэдээллийг саяхан харсан.

Шашны аялал жуулчлал дэлхийн хаана ч байлаа гэсэн улирал хамаардаггүй өвөрмөц онцлогтой аяллын төрөл. Энэ удаагийн Ромын Пап ламын айлчлал бидэнд шашны аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх томоохон боломжийг олгож байна.

-Танай яамны зүгээс Ромын Папын айлчлахтай холбоотой ямар хөтөлбөрийг хариуцаж байна вэ?

-“Steppe Arena”-д есдүгээр сарын 3-нд Ромын Пап Талархал магтаалын мөргөлтэй. Үүн дээр манай яам хамтран ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаа.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

МАН-ын УЗ цагаан байрандаа хуралдаж чадахаа больжээ. Ирэх баасан гаригт хотын гадна уулзах гэнэ DNN.mn

МАН-ын томчууд зөрчилдөж эхэлсэн. Өнгөрсөн оны намраас эхэлсэн нүүрсний хэргийн дуулиан үргэлжилсээр энэ хавраас эрх баригч намын удирдлагууд ил далд зөрчилдөх шинэ өнцөг болсон. Тиймээс сүүлийн хэдэн сар МАН-ын удирдах зөвлөл албан ёсоор хуралдсангүй. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч байгаагаар бол ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн гэх хүмүүс, дээр нь УИХ, Засгийн газар дахь фракц, бүлэглэлүүд нууцаар уулзалдах болжээ. Ингэхдээ нийслэлээс гарч, бүр алс хязгаар бөглүүд газруудад амралт сувилалд сувилуулах нэрээр, аймгуудын тэмдэглэлт ойд уригдах завшаанаар уулзалтуудаа хийсэн нь ил болцгоов. Тухайлбал, Говь-Алтай аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ойгоор алс баруун хязгаарт МАН-ынхан цуглаж юу ярьцгаасан нь нийгмийн сүлжээ, хэвлэлээр бичигдэж буй. Тэнд ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан, УИХ- ын гишүүн Ш.Раднаасэд, УИХ-ын гишүүн Б.Энх- Амгалан нарын намын нөхөд цугласан бол зэргэлдээх Ховд, Хөвсгөл аймгуудад ч энэ зун томоохон уулзалт болсон байгаа юм. Өөр ч бас бус уулзалтууд төвийн болон зүүн аймгуудаар болсон сурагтай. МАН-ын томчуудын цуварсан энэ нууц уулзалтуудын үндсэн сэдэв сүүлийн үед шуугиан болоод байгаа хэргүүд, түүнд татагдсан намын нөхдийн хувь заяаг хэрхэх, түүнийг хууль шүүхээр хэрхэн шийдвэрлүүлэх, бүр зарим хэргийг яаж замхруулж болох яриа хөөрөө өрнөсөн бололтой. Нөгөө талаар нууц уулзалтуудаар хамгийн олон хүний санаа чилээсэн, хэлэлцүүлэг маргаан өрнүүлсэн сэдэв нь нүүрсний сонсгол гэдгийг учир мэдэх хүмүүс ярьж байна. МАН-ын засаг барьж байх жилүүдэд улс орны амин чухал санхүүг бүрдүүлдэг нүүрсний экспортоос хумслаж, төсвөө тоносон дарга нар, төрийн албатууд, намын томоохон албан тушаалтнуудын нэрийг хуулийн байгууллага албан ёсоор зарласан. Бүр нэр бүхий УИХ-ын гишүүд бүрэн эрхээсээ эгүүлэн татагдаж, энэ хэргийн улмаас улсад учруулсан хохирол албан бус байдлаар 40 их наядаар яригдаж олон нийтийн бухимдлыг дээд цэгт хүргэж байгаа нь эрх баригч намын толгойны өвчин болсон н ь гарцаагүй. Тиймээс нийслэлээс гадна болж буй уулзалтын гол сэдэв нүүрсний хэрэг, тэр дундаа нүүрсний сонсголын талаар өрнөжээ. Өнгөрсөн өвлөөс хойш нүүрсний сонсгол хийх тов нэг бус удаа зарлагдсан ч тодорхойгүй байдлаар хойшилсоор сураг алдарсан. Олон нийт одоог хүртэл сонсгол хийхийг шаардаж буй . Тиймээс өнгөрсөн хавраас эхлээд зун дамжин, өнөөдрийг хүртэл хотын гадна болж буй МАН-ын удирдах зөвлөлийн албан бус уулзалтуудын үндсэн гол сэдэв бол шулуухан хэлэхэд нүүрсний сонсголыг хийх, хийхгүй тухай, хэрэв хийвэл яаж олон нийтийн бухимдлыг дарж хийх, хийхгүй бол ямар сенсааци дэгдээж замхруулах, яаж нүүрсний сонсголгүйгээр 2024 оны сонгуультай золгох зэргээр арга мэхүүд яригдсан гэдэг мэдээлэл байна. Хамгийн сонирхолтой н ь МАН-ын УЗ намын цагаан байрандаа биш хотын гадна аймаг, сум дамжин эзгүй бөглүүд газарт хуралдах болсон нь учиртай. Намын цагаан байрных нь хана туурга, хаалга үүд нь хүртэл чихтэй болж, Удирдах зөвлөлөөр яригдаж ирсэн улс орон, намын талаарх далд нууц, ноцтой яриа, улс төрийн хор нь удаа дараа гадагшаа алдагдсантай холбоотой гэнэ. Тиймээс эрх баригч намын фракц бүлэглэлүүд цагаан байрандаа ойртож чадахаа больсон тухай гишүүд нь ярьж явна. Нэг ёсондоо намынхаа Удирдах зөвлөлийн хурлыг албан ёсоор хуралдуулахаас цээрлэсэн бололтой. Тэгвэл ирэх баасан гаригт МАН-ын Удирдах зөвлөлийн хурал товлогдсон байна. Тэд бас л “уламжлал” ёсоор намын цагаан байрандаа бус хотоос гадуур хуралдахаар болсон бололтой. Эрх баригч МАН-ын Удирдах зөвлөл өөрийн байрандаа албан ёсоор хуралдаж чадахгүй, үүнийгээ нууж ядан энд тэнд нууц газар уулзалдах болсон дүр зураг нийгэмд юуг харуулж байна вэ?

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

“BTT Nature Travel” компанийн ажилтан: Франц эмэгтэйчүүд биднийг ноцтой хэрэгт гүтгэж байна DNN.mn

Манай улсад аяллаар ирсэн Францын эмэгтэй жуулчид хүчирхийлэлд өртсөн байж болзошгүй ноцтой хэрэг өнгөрсөн долоо хоногт мандав. Энэ тухай анх хохирогч гэх Франц улсын иргэн Margaux Der­ville өөрийн цахим хуудастаа сэрэмжлүүлснээр ил болсон юм. Тус мэдээлэлд “BTT Nature Travel agency болон түүний менежер Ерөөлтөөс болгоомжлоорой. Тэр хүн биднийг хар тамхиар мансууруулж, бэлгийн хүчирхийлэл үйлдлээ. Дахин ийм зүйл гаргахгүйн тулд бид гомдол гаргасан. Болгоомжтой байгаарай” гэсэн агуулгатай мэдээллийг цахим хуудастаа нийтэлсэн байв.

Margaux Derville нь өөрийн найз Duhamel Gwennaёlle Isa­belle Dominique-ийн хамтаар Монгол Улсад аялахаар өнгөрсөн сард иржээ. Тэд “BTT Nature Travel” компанид захиалга өгсөн байжээ. Уг аялал нь Өвөрхангай аймгийн Орхоны хөндий, Найман нуур цэцэрлэгт хүрээлэн рүү морин аялал хийдэг маршруттай байсан байна. Аяллыг “BTT Na­ture Travel” компанийн менежер Д.Ерөөлт ахалж явсан бөгөөд аяллын багт хохирогч гэх бүсгүйчүүдээс гадна 10 гаруй аялагч явсан байна. Жуулчид “Mondi­al assistance” гэх өөрийн улсын зуучлалын компаниар дамжуулан Монголд иржээ.

Уг хэргийг цагдаагийн байгууллагаас шалгаж эхлээд байна. Энэ талаар ЦЕГ-аас “Франц Улсын хоёр иргэн Монгол Улсад аялж явахдаа бэлгийн дарамтад өртсөн гэх гомдлыг цагдаагийн байгууллагад гаргасан. Мөрдөн шалгах хойшлуулшгүй ажиллагааг явуулж байна. Мөн гомдол гаргасан хоёр иргэний цусны дээжээс мансууруулах бодис, сэтгэцэд нөлөөлөх бодисын шинжилгээг хийж ажиллаж буй. Харин Прокурорын байгууллагаас хэргийн харьяаллыг хаана үргэлжлүүлэн шалгах талаар шийдвэрлэнэ” гэлээ. “Mondial assistance” компани хохирогч эмэгтэйчүүдийн өмнөөс Чингэлтэй дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст энэ сарын 8-нд гомдол гаргажээ. Үүний дагуу тус хэлтсээс шалгалтын ажиллагааг эхлүүлж, энэ сарын 9-ний өдөр Шүүх шинжилгээний ерөнхий газарт хандан, дээрх эмэгтэйчүүдийн цусны дээжээс мансууруулах бодис, сэтгэцэд нөлөөлөх бодис илрүүлэх шинжилгээг авч, шинжилж байгаа аж.

Цагдаагийн байгууллагаас хохирогч гэх эмэгтэйчүүдээс тайлбар мэдүүлэг авсан байна. Мөн аялалд хамт явсан аялагчдыг ч гэрчээр татан байцааж байгаа аж. Хэрэгт холбогдсон Д.Ерөөлт болон уг аяллыг зохион байгуулсан “BTT Nature Travel” компанийн удирдлагуудыг байцааж эхэлжээ.

Уг хэргийн талаар тодруулахаар “BTT Nature Travel” компанийн нэгэн ажилтантай холбогдон, цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Танай компаниар үйлчлүүлсэн аялагчдад мансууруулах бодис тарьж, бэлгийн хүчирхийлэл үйлдсэн байж болзошгүй ноцтой хэрэг мандаад байна. Энэ тухай тодруулахгүй юу?

-Энэ мэдээллийг сонсоод манай компанийнхан ч шоконд орсон байдалтай байна. Юун хүчин, мансууруулах бодис вэ. Тийм зүйл огт болоогүй. Хоёр хүүхний заль мэхэнд автаад манай компани, холбогдоод байгаа ажилтан ч хүнд байдалд байгаа.

-Залилан гэдгийг тодруулахгүй юу. Бүр цагдаагийн байгууллага шалгаж эхэлсэн байсан шүү дээ?

-Манайх олон жилийн турш аялал жуулчлалын салбарт нэр төртэй үйл ажиллагаа эрхэлж ирсэн байгууллага. Аялал жуулчлалын салбар өөрөө маш зарчимтай байхыг шаарддаг. Бид тэр зарчмаараа л ажиллаж ирсэн. Ажилтнууд маань ч чадварлаг мэргэшсэн хүмүүс байдаг. Гэтэл нэг л өдөр хоёр хүүхнээс болж үзээгүй юм аа үзэж сонсож байна. Тэнд ямар ч ноцтой гэмт хэрэг болоогүй. Олон нийтийн сүлжээгээр гараад байгаа шиг тийм аюултай зүйл болоогүй. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг хэлж болохгүй байна. Цагдаагийн байгууллагаас мэдээлэл гаргахгүй байхыг шаардсан гэсэн. Маш ноцтой зүйлүүд харагдаж байгаа.

-Тодруулж болохгүй юу?

-Цагдаагийн байгууллага хэвлэлээр ярьж болохгүй гэсэн гэнэ лээ. Маш хатуу шаардсан гэсэн. Тэгсэн хэрнээ хохирогч гээд байгаа эмэгтэйчүүдэд албан бичиг хийж өгөөд л, тэд олон нийтийн сүлжээнд түгээгээд их л сэжигтэй. Хэлж чадах зүйл бол хүчингийн гэмт хэрэг, мансууруулах бодис үйлчлүүлэгчдэдээ тарина гэдэг манай салбарт, манай компанид, манай ажилтнуудад байх боломжгүй зүйл. Түүнийг л баттай хэлж чадна. Гэтэл сошиал сүлжээ ямар аюултай юм бэ. Зөвхөн нэг талын мэдээллээр ямар их туйлширч, гүтгэн доромжилдгийг харж байна. Зогсоож болдоггүй юм байх даа.

-Хэрэгт холбогдсон Д.Ерөөлт гэх ажилтны талаар та хэр мэдэх вэ?

-Мэдэлгүй яахав. Олон жил энэ салбарт ажиллаж байгаа чадварлаг залуу. Ялангуяа Франц, Монголын аялал жуулчлал хөгжүүлэхэд өөрийн хувь нэмрээ оруулж байгаа хүн гэж хардаг. Ийм асуудалд холбогдсоныг дуулаад маш хэцүү байгаа.