Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ нийгэм

Д.Мөнхбаатар: Багшийн цалин 1000 доллар хүрч байж Солонгос руу гарч байгаа багш нарын урсгал зогсоно DNN.mn

Монголын багш нарын үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны дарга Д.Мөнхбаатартай багш нарын орон тооны хомсдолын талаар ярилцлаа.

-Ерөнхий боловсролын сургуулиуд бүгд багш нарын хомсдолтой байгаа судалгаа тоон мэдээлэлтэйгээ нийтийн сүлжээнд түгсэн. Бодит байдал дээр ямар байна вэ?

-Боловсрол бол бүх нийтийн үйл хэрэг гэж ярьдаг шүү дээ. Боловсролд хамааралгүй айл өрх, иргэн гэж байхгүй. Тиймээс боловсролын чанарыг ахиулж хөгжүүлэх нь Монгол Улсын төр засгийн нэг номерын асуудал. Өнөөдөр манай салбарт боловсон хүчний нөөцийн хомсдол бодитойгоор нүүрлэчихсэн. Энэ нь үнэндээ сүүлийн хэдхэн жилийн асуудал биш. 1990 оноос хойш Монголын төр боловсролоо тэргүүн эгнээнд авч үзэлгүй, юмны ард сүүлд, хавчуурганд авч явсны гор хүний амьдралын нэг үеийн дараа илэрч гарч байна гэж харж байна

Багш ажилчдын хомсдол хамгийн их нүүрлэж байгаа нь нийслэл. Орон нутгууд ч мэдээллээ тавиад эхэлсэн байна. Дунджаар нэг сургуулийн хэмжээнд 10-аас дээш багш ажилчин шаардлагатай байна. Хувьчлаад харвал нийт багш ажилчдын 15 хувь нь орон тооны хомсдолтой байна. Энэ дундаа хамгийн их хомсдож байгаа мэргэжил бол бага ангийн багш. Мэдээж дээр нь байгалийн ухааны нарийн мэргэжлийн багш нарын дутагдал нэмэгдсээр байна. Судалгаанд гарч ирэхгүй байгаа сэтгэл эмзэглүүлсэн нэг салбар бол цэцэрлэгийн орон тооны мэдээлэл. Хүүхдэд боловсрол олгох гол суурь бол сургуулийн өмнөх боловсрол байдаг. Энэ салбар өнөөдөр ямар нөхцөл байдалтай байгааг гаргаж ирвэл олон нийт үнэхээр цочирдоно. Нэг цэцэрлэгт 30-40 хүн ажиллах ёстой бодитоор 20-оос дээш хувийн орон тооны хомсдолд орчихсон. Тэр битгий хэл үүдний жижүүр, үйлчлэгч, туслах багш гээд нарийн мэргэжил шаардахгүй орон тоонд хүн олдохгүй байна. Тогооч, хоол зүйч олдохоо байсан.

Үндсэндээ энэ салбарт маш их асуудал бөөгнөрчихсөн.

-БШУЯ болон бодлогын газруудаас орон тооны хомсдолыг шийдвэрлэхэд ямар бодлого хэрэгжүүлж байна вэ. Өнөөдрийн энэ хомсдолыг энэ хичээлийн жилд нөхөж чадах уу?

-Одоогоор ямар ч шийдэл яригдаагүй, хэрэгжээгүй байна. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд та бүхэн хичээл эхлэхээс өмнө багш нарын орон тооны асуудлыг хөндөж байгаа нь сайшаалтай. Үргэлжлүүлээд хичээлийн жил эхэлсний дараа дутагдлаа нөхсөн үү гэдгийг эргэн сурвалжлахыг хүсч байна. Үнэндээ дутагдал, орон тоо нөхөгддөггүй.

Үүн дээр бас авч үзэх ёстой тоо бий. Нийслэлийн хэмжээнд анги дүүргэлт маш өндөр. Одоогийн түвшинд 40-50, зарим сургууль 60 хүрчихсэн. Гурван ээлжээр хичээллэх эрсдэлтэй маш олон сургууль бий. Ийм байхад багшийн хомсдол бодитойгоор 15 хувь хүрчихсэн байна гэдэг маш ноцтой асуудал. Одоогоор анги дүүргэлтийг стандартаа бариад 25-30 хүүхэд рүү оруулж ирвэл багш нарын хомсдол бүр өсөх магадлалтай. Нэг удаагийн арга хэмжээ аваад дийлдэхээргүй нөхцөл байдалд орчихсон. Багш нарын орон тоо ингэж дутагдаад байгаа гол үндэслэл бол цалин хангамж, амьдралын баталгааны асуудал. Үнэхээр өрх толгойлж байгаа эрэгтэй багш нэг сая төгрөгийн цалингаар амьдралаа аваад явахад хэцүү. Маш олон багш Солонгост хар ажил хийж байна. Тэр битгий хэл уул уурхайн салбарт хүнд машин механизм бариад явж байна. Ингээд хөдөлмөрлөх хүчин гадагшаа чиглэчихээр энэ урсгал бодитой, том системийн арга хэмжээ авахаас нааш засагдахгүй.

-Дээр нь багшийн нэр хүндийн асуудал их яригддаг болчихжээ. Уг нь багшийг л хүндэлж явах ёстой байх аа?

-Нийгмийн сүлжээгээр яригдаад байгаа багшийн нэр хүндийн асуудал үнэхээр тулгамдаж байгаа нь үнэн. Сурагчид, эцэг эхчүүд, нийгмийн бүлгүүд дандаа багшийг үгүйсгэдэг, багш нар ажиллахад маш их дарамттай байгаа учраас энэ салбараа орхих явдал нэмэгдэж байгаа юм. Улстөржилт маш их болчихсон учраас сургууль, цэцэрлэгийн удирдлагын ажлын байрны дарамт маш их. Багшийгаа зоддог, доромжилж дарамталдаг удирдлагууд байна. Нэг талаас эцэг эхчүүд, хүүхдүүд дайрна. Ийм нөхцөлд 35 долоо хоногийн хичээлээр зогсоо зайгүй бөмбөгддөг. Үнэхээр 40-50 хүүхдэд агуулгаа өгч чадаж байна уу гэдэг дараагийн асуудал яригдана.

Бас манай системийн алдаа бол багшийн ажлын ачаалал. Маш олон төрийн байгууллагууд хорооноос эхлээд дүүрэг нийслэл, орон нутагт сум, баг, аймаг яам, аймаг дүүргийн Боловсролын газрууд, дээр нь нийгмийн бодлогын хэлтэс гээд л маш их судалгаа тайлант ажлаар шахдаг, цаасаар бөмбөгддөг субъектууд бий болчихсон. Нэг ажил хийчихээд л араас нь тайлан нэхдэг. Багшийн үндсэн хийх ёстой ажил хүүхдэд мэдлэг эзэмшүүлэх, чадварыг нь хөгжүүлэх явдал. Ийм байхад хажуугаар нь маш олон бичиг цаасны, шаардлагагүй ажлуудыг хийсээр байгаад л ажлын цаг, улирал, хичээлийн жил дуусч байдаг. Эдгээр хүчин зүйлүүд нөлөөлж байна. Багшийн хомсдолын асуудлыг цогцоор нь шийдэх ёстой.

-Ямар шийдэл байж болох вэ. Мэдээж цалин хангамжийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Тэгвэл ямар байдлаар?

-Нэгдүгээрт багш ажилчдаа бэлтгэдэг тогтолцоог эргэж харах хэрэгтэй. ЭЕШ-ын 400 оноотой хүүхэд манайд орж болно гээд багш бэлтгэж байгаа Монгол Улсын сургууль нь зарлаад байхад очих хүн алга. Ахлах ангийн хүүхдүүд дээр очоод судалгаа авахад багш болъё гэсэн хүүхэд хөдөө орон нутагт ганц нэг л байна. Нийслэлд бол бараг гарахгүй. Тэгэхээр багш гэдэг мэргэжлийг нэр хүндтэй, ахуй хангамж сайтай болгож, бэлтгэх тогтолцооноос нь эхлэх хэрэгтэй болж байгаа юм. Жишээ нь, 750, 800 оноо авсан хүүхдийг төлбөргүй сургая гэж байгаа ч бас л хүн олдохгүй байгаа. Угаасаа ард нь нөгөө амьдралын баталгааны асуудал хөндөгддөг. Тиймээс баталгаатай гээд IT-гийн инженер, уул уурхайн инженер болоод явчихаж байна.

Сая долдугаар сарын 1-нээс төрөөс цалин нэмсэн нэртэй амсууллаа. Ингээд гар дээр анх ажилд орж байгаа багш 1.2 сая төгрөг авахаар байна. 300 гаруй доллар гэсэн үг. Харамсалтай нь хамаг мөнгө нь татвар шимтгэлдээ явчихна. Ийм цалингаар залуу боловсон хүчин яаж амьдрах вэ. Ийм цалингаар яаж ч мөрөөдөөд ипотекийн зээлд орох боломжгүй. Амьдралынх нь гол хэрэгцээ орон байраа шийдэж чаддаггүй. Ингээд л ажлаа орхиод өөр салбар руу, Солонгос руу явах сонголтыг хийдэг болчихоод байна.

-Нэг сумын багш нарын 70 хувь нь Солонгос явах виз мэдүүлсэн гэж байгаа. Үнэхээр тийм нөхцөлд хүрчээ?

-Үнэн. Сумыг нь хэлээд яахав. Нэг сумын сургуулийн 50 багшийн 30 нь зуны амралтаараа БНСУ руу виз мэдүүлсэн байсан. Тэндээс нь 15 багш гадагшаа гарсан. Эргээд тал нь эргэж ирээгүй. Нэг оччихвол харлачихъя гэж боддог. Аргагүй, багшийн ажил амьдралынх нь баталгаа биш учраас тэндээ ганц өрөө байрны мөнгө хийчихье, хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрийг олъё, эмчилгээний зардал цуглуулъя гээд үлддэг. Ер нь монгол хүний хөдөлмөрийн үнэлэмж тэр чигээрээ уначихсан шүү дээ. Тэр дундаа зөв түвшинд авч явах ёстой багшийн мэргэжил ийм нөхцөл байдалтай болчихсон. Сургуульд харуул хийх хүн олдохоо байсан. 500 мянган төгрөгийн цалингаар яаж амьдрах юм бэ гээд хүн олддоггүй. Хажууд нь хувийн хамгаалалтын газрууд нэг гараанд 100 мянган төгрөг өгье гээд зогсож байдаг.

-Тэгвэл цалин хангамж хэр байх хэрэгтэй гэсэн үг вэ?

-Манай салбар их онцлогтой. 40 гаруй мянган багш, 30 орчим мянган ажилчинтай. Нийлээд 70 мянган хүн бий. Багш, ажилчин гэж ялгах боломжгүй. Ажилчдаа давхар харж хамгаалах ёстой. Хүүхэд сургуульд ороход бохир заваан байвал эрүүл аюулгүй байдал алдагдана. Тиймээс салбараар нь нэгтгэж үздэг.

Манай улсын нийт төсөв 20 их наяд. Манай салбарын төсөв 2.3 их наяд гэдэг. Үүний нэг их наяд нь цалин хөлс, тэтгэмж урамшуулалд явдаг. Тэгэхээр одоогийн түвшнээс нэн яаралтай хоёр дахин нэмэх шаардлага харагдаж байгаа юм. Дахиад нэг их наяд төгрөг хэрэгтэй л гэсэн үг. Тэгэхэд Монгол Улсад хулгай зэлгий гараад л, 44 их наядаар нь нүүрсийг зөөгөөд явж байна гээд бөөн шуугиан болж байна шүү дээ. Үүний хажууд багш нарын цалин хангамжийг нэмэгдүүлэх нь жижигхэн асуудал. Гэхдээ ингээд асуудал шийдэгдчихгүй. Цалин өссөн ч инфляци адилхан өсөөд байвал амьдрал бахь байдгаараа л байна. Тийм учраас төр бодлогоороо цалин хөлсөө хамгаалж, үнийн бодлогоо барьж байх ёстой. Өнөөдрийн түвшинд 1000 ам.доллартай тэнцэх хэмжээний цалин багш нар авч байвал энэ мэргэжлийн нэр хүнд өснө гэдэг тооцоолол байгаа. Ганцхан цалингаар тогтохгүй. Багш бэлтгэхэд ямар тэтгэмж хангамжтай байх вэ гэдэг том асуудал бий. Шилдэг хүүхдүүдийг авлаа гэхэд нэгдүгээрт төлбөргүй сургана, хоёрт тэтгэмж өгнө. Гуравт, чи төгсөөд ажлын байр чинь бэлэн. Ийм цалинтай ажиллана. Чи ийм хугацаанд ажиллахад ипотекийн орон сууцны зээлд хамрагдах боломжтой болно. Ажиллаж байх үедээ ийм ийм нэмэгдэл урамшуулал авна, хүүхдийн чинь сургалтын төлбөрийг төр даана гэх мэт ийм цогц, алсыг харсан систем хэрэгжихгүй бол сайжрахгүй. Бас нэг аюул болоод байгаа зүйл бий.

-Ямар?

-Хувийн сургуулиуд улсын сургуулийн сайн багш нарыг авчихдаг. Өнөөдөр гэхэд над руу улсын нэг сургуулийн физикийн чадварлаг багш ярьж байна. “Багш аа, би хувийн сургуульд багшиллаа. Надад 2.5 сая төгрөгийн цалин амлаж байна” гэсэн. Би улсын сургуулиа магтах хэцүү, хувийн сургуулийг муулах хэцүү, явуулахаас аргагүй болж байгаа юм. Нэг талдаа төр нь дорой, нөгөө талдаа бизнесийн бүлэглэлүүд баахан хувийн сургууль байгуулаад мөнгө угаах хэлбэрээр байршуулчихсан. Тэдгээр нь гайгүй багш нарыг түүж аваад л үндсэндээ системийн хувьд маш том завхрал болчихоод байгаа юм.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Одбаяр: Папын айлчлалын үеэр Улаанбаатар хотын зочид буудлууд дүүрэхээр захиалгатай байна DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн урилгаар Гэгээн Ширээт улсын төрийн тэргүүн Пап Францис манай улсад энэ сарын 31-ний өдрөөс ирэх сарын 4-ний өдрүүдэд төрийн айлчлал хийнэ. Дэлхий дахинд 1.3 тэрбум хүн шүтдэг католик шашны тэргүүн азийн орнуудаас анх удаа Монгол Улсад айлчилж буй нь олон улсын анхаарлыг татаад буй. Энэхүү айлчлал Монгол Улсад төрийн болон шашны аялал жуулчлал, эдийн засаг гээд олон салбарт өндөр ач холбогдолтой байхыг олон улс судлаачид онцлон ярьж байгаа. Энэ удаа айлчлалын хөтөлбөр болон шашны аялал жуулчлалд ямар үр нөлөөтэй байгаа талаар тоймлон хүргэе.

Пап Францис есдүгээр сарын 1-нд Улаанбаатар дахь Чингис хаан олон улсын нисэх буудалд газардана. 2-ны 09:00 цагт Сүхбаатарын талбайд албан ёсны угтах ёслол болж Ерөнхийлөгчтэй уулзалт хийнэ. Үргэлжлүүлэн төр засаг, иргэний нийгэм дипломат төлөөлөгчийн газрын төлөөлөлтэй уулзсаны дараа УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд бараалхах аж.

Тэр өдрийн 16:00 цагаас католик хамба нар, санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид, сахилт хүмүүс болон шашны хариуцлагатай ажилчидтай хийх уулзалтаар өндөрлөнө.

Есдүгээр сарын 3-ны үдээс өмнө шашин хоорондын уулзалт товлогджээ. Ингээд өдрийн 16:00 цагаас талархал магтаалын мөргөл болно. Пап Францисын айлчлалын онцлох үйл явдал нь талархал магтаалын мөргөл юм. Тиймээс зөвхөн Монголын төдийгүй зэргэлдээх улс орны католик шашинтнууд энэхүү мөргөлд оролцохоор Монгол Улсыг зорин ирсээр байгаа аж. Пап Францисын дэлхийн бусад улс орнуудад хийсэн айлчлалын үеэр олон зуун мянган санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид цуглардаг гэсэн тооцоолол байдаг. Энэ удаагийн Монгол дахь айлчлалаар Папыг дагалдаж албан ёсоор 1300 гаруй хүн, олон улсын сэтгүүлчид, сүсэгтнүүд ирэх төлөвтэй байна.

Талархал магтаалын мөргөл “Степпа Арена” өргөөнд болно. Тус өргөө нь олон улсын хурал цуглаан, тэмцээн уралдаан зохион байгуулах стандарттай манай улсын хамгийн том цогцолбор юм. Суугаа болон босоо байдлаар 11-12 мянган хүний багтаамжтай юм.

Монгол дахь католик шашны төвөөс мэдээлж буйгаар Талархал магтаалын мөргөлд тусгай тасалбартай хэн ч оролцох боломжтой гэнэ. Тасалбарыг үнэгүй авна. Монголд амьдарч байгаа дотоод гадаадын аль ч католик сүсэгтэн бүртгүүлж нэвтрэх мандат авна. Бүртгэл өчигдөр хаагдсан бөгөөд хоцорсон тохиолдолд ирэх сарын 3-нд “Степпе Арена” дээр бүртгүүлэх боломжтой. Мөргөл эхлэхээс гурван цагийн өмнө ирсэн байхыг зохион байгуулагчид сануулав. Харин Петр, Паул Гэгээнтнүүдийн Катедралд зохион байгуулагдах католик хамба лам, санваартнууд, шашин дэлгэрүүлэгчид, сахилт хүмүүс, пасторал ажилчидтай хийх уулзалт нь зөвхөн Монгол дахь Католик шашны сүсэгтнүүдээр хязгаарлагдах аж.

Хөтөлбөрийн дагуу Пап Францис 4-ний өдөр 09:30 цагаас сайн үйлстнүүдтэй уулзалт хийж, “Энэрэл нигүүлслийн өргөөний нээлтэнд оролцоно. Ингээд 11:30 цагаас Монгол Улсаас мордох ажээ.

Б.ОДБАЯР: ПапынАйЛЧЛАЛ мАНАй УЛсАд ШАШНы АяЛАЛ жУУЛЧЛАЛыг ХӨгжүүЛЭХ БОЛОмжийг ОЛгОж БАйНА

Папын айлчлалтай холбоотойгоор шашны аялал жуулчлал ямар байгаа талаар БОАЖЯ-ны Аялал жуулчлалын бодлого, зохицуулалтын газрын мэргэжилтэн Б.Одбаяртай ярилцлаа.

-Шашны аялал жуулчлалын талаар тодруулахаас өмнө ер нь энэ жилийн аялал жуулчлалын төлөв ямар байгаа талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-2023 онд манай улс нэг сая жуулчин хүлээн авах зорилго тавьсан. Яг одоогийн байдлаар 399 мянган жуулчин манай орныг зорин ирсэн судалгаа гараад байна. Эндээс тэргүүлэх буюу голчлон ирж буй улсууд бол ОХУ, БНСУ, БНХАУ, Казахстан, Япон, АНУ, ХБНГУ-ын жуулчид байна. 2022 оны долоон сарын байдлаар 121,741 жуулчин ирж байсан бол энэ оны долдугаар сард 341,945 жуулчин ирсэн. Энэ бол тодорхой зорилтот үйл ажиллагаатай шууд холбоотой гэж ойлгож болно.

-Жуулчдын маршрут чухам ямар байх юм?

-Нийт ирж буй жуулчид манай орны байгаль, хөдөө аж ахуй, нүүдэлчин соёлтой танилцах зорилготой байдаг. Жуулчлалын зах зээл улс улсаасаа хамаараад өөр байх хандлага ихээхэн ажиглагддаг. Япон болон Солонгос улсаас зорин ирсэн жуулчид ихэнхдээ говь руу аялах сонирхол өндөртэй бол бусад орны жуулчид хангай говь хосолсон байдлаар аяллын маршрутаа төлөвлөж байна. Манай улсын энэ жилийн маркетинг хийж буй салбар бол ялангуяа Япон, Солонгосын жуулчдыг татах. Энэ чиглэлийн хүрээнд Солонгосоос 84 мянган жуулчид хүрэлцэн ирсэн гэх тоо баримт байна. Одоогийн байдлаар аялал жуулчлалын улирал үргэлжилж байна. Цаашид ч энэ тоо өсөн нэмэгдэх төлөвтэй байгаа.

-Энэ сарын сүүлчээр болох Ромын Папын айлчлал эхэлнэ. Энэ айлчлалын хүрээнд гадны жуулчид сүсэгтнүүд Монголд олноор ирж байгаа мэдээлэл бий. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Ромын пап Францис наймдугаар сарын 31-нээс есдүгээр сарын 4-ний хооронд тав хоног Монгол Улсад айлчлах товыг Ватиканаас зарласан. Уг айлчлалын хүрээнд Ерөнхийлөгчийн ёслолын алба болон Гадаад харилцааны яамнаас зохион байгуулж байгаа. Манай талаас шашны аялал жуулчлалын хүрээнд ирж байгаа гаднын жуулчдын баттай тоо баримт яг өнөөдрийн байдлаар нарийвчлан гараагүй байна. Харин бид гаднын жуулчид зочдыг хүлээн авах зочид буудлуудаас мэдээлэл аваад үзэхэд ирэх есдүгээр сарын эхний өдрүүдэд захиалга дүүрсэн гэсэн мэдээллийг өгч байгаа.

Уг нь өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад манай орны оргил ачааллын үе наймдугаар сарын сүүлчээр дуусдаг. Гэтэл энэ жилийн хувьд эсрэгээрээ жуулчид ихтэй, ялангуяа есдүгээр сарын эхний өдрүүд илүү ачаалалтай байх нь ажиглагдаж байна. Энэ нь яалт ч үгүй Ромын пап Францисын айлчлалтай холбоотой.

-Шашны аялал жуулчлал манайд ер нь ямархуу хөгжиж байна вэ?

-Монголд Христийн католик шашны сүм хэд хэд бий. Дэлхий дээр нэг тэрбум гаруй хүн католик шашинтай гэх тоо байдаг. Харин “Reu­ters” агентлагийн цахим хуудаст Монгол Улсад 1500 орчим католик шашинтан байдаг гэсэн мэдээллийг саяхан харсан.

Шашны аялал жуулчлал дэлхийн хаана ч байлаа гэсэн улирал хамаардаггүй өвөрмөц онцлогтой аяллын төрөл. Энэ удаагийн Ромын Пап ламын айлчлал бидэнд шашны аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх томоохон боломжийг олгож байна.

-Танай яамны зүгээс Ромын Папын айлчлахтай холбоотой ямар хөтөлбөрийг хариуцаж байна вэ?

-“Steppe Arena”-д есдүгээр сарын 3-нд Ромын Пап Талархал магтаалын мөргөлтэй. Үүн дээр манай яам хамтран ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаа.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

МАН-ын УЗ цагаан байрандаа хуралдаж чадахаа больжээ. Ирэх баасан гаригт хотын гадна уулзах гэнэ DNN.mn

МАН-ын томчууд зөрчилдөж эхэлсэн. Өнгөрсөн оны намраас эхэлсэн нүүрсний хэргийн дуулиан үргэлжилсээр энэ хавраас эрх баригч намын удирдлагууд ил далд зөрчилдөх шинэ өнцөг болсон. Тиймээс сүүлийн хэдэн сар МАН-ын удирдах зөвлөл албан ёсоор хуралдсангүй. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч байгаагаар бол ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн гэх хүмүүс, дээр нь УИХ, Засгийн газар дахь фракц, бүлэглэлүүд нууцаар уулзалдах болжээ. Ингэхдээ нийслэлээс гарч, бүр алс хязгаар бөглүүд газруудад амралт сувилалд сувилуулах нэрээр, аймгуудын тэмдэглэлт ойд уригдах завшаанаар уулзалтуудаа хийсэн нь ил болцгоов. Тухайлбал, Говь-Алтай аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ойгоор алс баруун хязгаарт МАН-ынхан цуглаж юу ярьцгаасан нь нийгмийн сүлжээ, хэвлэлээр бичигдэж буй. Тэнд ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан, УИХ- ын гишүүн Ш.Раднаасэд, УИХ-ын гишүүн Б.Энх- Амгалан нарын намын нөхөд цугласан бол зэргэлдээх Ховд, Хөвсгөл аймгуудад ч энэ зун томоохон уулзалт болсон байгаа юм. Өөр ч бас бус уулзалтууд төвийн болон зүүн аймгуудаар болсон сурагтай. МАН-ын томчуудын цуварсан энэ нууц уулзалтуудын үндсэн сэдэв сүүлийн үед шуугиан болоод байгаа хэргүүд, түүнд татагдсан намын нөхдийн хувь заяаг хэрхэх, түүнийг хууль шүүхээр хэрхэн шийдвэрлүүлэх, бүр зарим хэргийг яаж замхруулж болох яриа хөөрөө өрнөсөн бололтой. Нөгөө талаар нууц уулзалтуудаар хамгийн олон хүний санаа чилээсэн, хэлэлцүүлэг маргаан өрнүүлсэн сэдэв нь нүүрсний сонсгол гэдгийг учир мэдэх хүмүүс ярьж байна. МАН-ын засаг барьж байх жилүүдэд улс орны амин чухал санхүүг бүрдүүлдэг нүүрсний экспортоос хумслаж, төсвөө тоносон дарга нар, төрийн албатууд, намын томоохон албан тушаалтнуудын нэрийг хуулийн байгууллага албан ёсоор зарласан. Бүр нэр бүхий УИХ-ын гишүүд бүрэн эрхээсээ эгүүлэн татагдаж, энэ хэргийн улмаас улсад учруулсан хохирол албан бус байдлаар 40 их наядаар яригдаж олон нийтийн бухимдлыг дээд цэгт хүргэж байгаа нь эрх баригч намын толгойны өвчин болсон н ь гарцаагүй. Тиймээс нийслэлээс гадна болж буй уулзалтын гол сэдэв нүүрсний хэрэг, тэр дундаа нүүрсний сонсголын талаар өрнөжээ. Өнгөрсөн өвлөөс хойш нүүрсний сонсгол хийх тов нэг бус удаа зарлагдсан ч тодорхойгүй байдлаар хойшилсоор сураг алдарсан. Олон нийт одоог хүртэл сонсгол хийхийг шаардаж буй . Тиймээс өнгөрсөн хавраас эхлээд зун дамжин, өнөөдрийг хүртэл хотын гадна болж буй МАН-ын удирдах зөвлөлийн албан бус уулзалтуудын үндсэн гол сэдэв бол шулуухан хэлэхэд нүүрсний сонсголыг хийх, хийхгүй тухай, хэрэв хийвэл яаж олон нийтийн бухимдлыг дарж хийх, хийхгүй бол ямар сенсааци дэгдээж замхруулах, яаж нүүрсний сонсголгүйгээр 2024 оны сонгуультай золгох зэргээр арга мэхүүд яригдсан гэдэг мэдээлэл байна. Хамгийн сонирхолтой н ь МАН-ын УЗ намын цагаан байрандаа биш хотын гадна аймаг, сум дамжин эзгүй бөглүүд газарт хуралдах болсон нь учиртай. Намын цагаан байрных нь хана туурга, хаалга үүд нь хүртэл чихтэй болж, Удирдах зөвлөлөөр яригдаж ирсэн улс орон, намын талаарх далд нууц, ноцтой яриа, улс төрийн хор нь удаа дараа гадагшаа алдагдсантай холбоотой гэнэ. Тиймээс эрх баригч намын фракц бүлэглэлүүд цагаан байрандаа ойртож чадахаа больсон тухай гишүүд нь ярьж явна. Нэг ёсондоо намынхаа Удирдах зөвлөлийн хурлыг албан ёсоор хуралдуулахаас цээрлэсэн бололтой. Тэгвэл ирэх баасан гаригт МАН-ын Удирдах зөвлөлийн хурал товлогдсон байна. Тэд бас л “уламжлал” ёсоор намын цагаан байрандаа бус хотоос гадуур хуралдахаар болсон бололтой. Эрх баригч МАН-ын Удирдах зөвлөл өөрийн байрандаа албан ёсоор хуралдаж чадахгүй, үүнийгээ нууж ядан энд тэнд нууц газар уулзалдах болсон дүр зураг нийгэмд юуг харуулж байна вэ?

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

“BTT Nature Travel” компанийн ажилтан: Франц эмэгтэйчүүд биднийг ноцтой хэрэгт гүтгэж байна DNN.mn

Манай улсад аяллаар ирсэн Францын эмэгтэй жуулчид хүчирхийлэлд өртсөн байж болзошгүй ноцтой хэрэг өнгөрсөн долоо хоногт мандав. Энэ тухай анх хохирогч гэх Франц улсын иргэн Margaux Der­ville өөрийн цахим хуудастаа сэрэмжлүүлснээр ил болсон юм. Тус мэдээлэлд “BTT Nature Travel agency болон түүний менежер Ерөөлтөөс болгоомжлоорой. Тэр хүн биднийг хар тамхиар мансууруулж, бэлгийн хүчирхийлэл үйлдлээ. Дахин ийм зүйл гаргахгүйн тулд бид гомдол гаргасан. Болгоомжтой байгаарай” гэсэн агуулгатай мэдээллийг цахим хуудастаа нийтэлсэн байв.

Margaux Derville нь өөрийн найз Duhamel Gwennaёlle Isa­belle Dominique-ийн хамтаар Монгол Улсад аялахаар өнгөрсөн сард иржээ. Тэд “BTT Nature Travel” компанид захиалга өгсөн байжээ. Уг аялал нь Өвөрхангай аймгийн Орхоны хөндий, Найман нуур цэцэрлэгт хүрээлэн рүү морин аялал хийдэг маршруттай байсан байна. Аяллыг “BTT Na­ture Travel” компанийн менежер Д.Ерөөлт ахалж явсан бөгөөд аяллын багт хохирогч гэх бүсгүйчүүдээс гадна 10 гаруй аялагч явсан байна. Жуулчид “Mondi­al assistance” гэх өөрийн улсын зуучлалын компаниар дамжуулан Монголд иржээ.

Уг хэргийг цагдаагийн байгууллагаас шалгаж эхлээд байна. Энэ талаар ЦЕГ-аас “Франц Улсын хоёр иргэн Монгол Улсад аялж явахдаа бэлгийн дарамтад өртсөн гэх гомдлыг цагдаагийн байгууллагад гаргасан. Мөрдөн шалгах хойшлуулшгүй ажиллагааг явуулж байна. Мөн гомдол гаргасан хоёр иргэний цусны дээжээс мансууруулах бодис, сэтгэцэд нөлөөлөх бодисын шинжилгээг хийж ажиллаж буй. Харин Прокурорын байгууллагаас хэргийн харьяаллыг хаана үргэлжлүүлэн шалгах талаар шийдвэрлэнэ” гэлээ. “Mondial assistance” компани хохирогч эмэгтэйчүүдийн өмнөөс Чингэлтэй дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст энэ сарын 8-нд гомдол гаргажээ. Үүний дагуу тус хэлтсээс шалгалтын ажиллагааг эхлүүлж, энэ сарын 9-ний өдөр Шүүх шинжилгээний ерөнхий газарт хандан, дээрх эмэгтэйчүүдийн цусны дээжээс мансууруулах бодис, сэтгэцэд нөлөөлөх бодис илрүүлэх шинжилгээг авч, шинжилж байгаа аж.

Цагдаагийн байгууллагаас хохирогч гэх эмэгтэйчүүдээс тайлбар мэдүүлэг авсан байна. Мөн аялалд хамт явсан аялагчдыг ч гэрчээр татан байцааж байгаа аж. Хэрэгт холбогдсон Д.Ерөөлт болон уг аяллыг зохион байгуулсан “BTT Nature Travel” компанийн удирдлагуудыг байцааж эхэлжээ.

Уг хэргийн талаар тодруулахаар “BTT Nature Travel” компанийн нэгэн ажилтантай холбогдон, цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Танай компаниар үйлчлүүлсэн аялагчдад мансууруулах бодис тарьж, бэлгийн хүчирхийлэл үйлдсэн байж болзошгүй ноцтой хэрэг мандаад байна. Энэ тухай тодруулахгүй юу?

-Энэ мэдээллийг сонсоод манай компанийнхан ч шоконд орсон байдалтай байна. Юун хүчин, мансууруулах бодис вэ. Тийм зүйл огт болоогүй. Хоёр хүүхний заль мэхэнд автаад манай компани, холбогдоод байгаа ажилтан ч хүнд байдалд байгаа.

-Залилан гэдгийг тодруулахгүй юу. Бүр цагдаагийн байгууллага шалгаж эхэлсэн байсан шүү дээ?

-Манайх олон жилийн турш аялал жуулчлалын салбарт нэр төртэй үйл ажиллагаа эрхэлж ирсэн байгууллага. Аялал жуулчлалын салбар өөрөө маш зарчимтай байхыг шаарддаг. Бид тэр зарчмаараа л ажиллаж ирсэн. Ажилтнууд маань ч чадварлаг мэргэшсэн хүмүүс байдаг. Гэтэл нэг л өдөр хоёр хүүхнээс болж үзээгүй юм аа үзэж сонсож байна. Тэнд ямар ч ноцтой гэмт хэрэг болоогүй. Олон нийтийн сүлжээгээр гараад байгаа шиг тийм аюултай зүйл болоогүй. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг хэлж болохгүй байна. Цагдаагийн байгууллагаас мэдээлэл гаргахгүй байхыг шаардсан гэсэн. Маш ноцтой зүйлүүд харагдаж байгаа.

-Тодруулж болохгүй юу?

-Цагдаагийн байгууллага хэвлэлээр ярьж болохгүй гэсэн гэнэ лээ. Маш хатуу шаардсан гэсэн. Тэгсэн хэрнээ хохирогч гээд байгаа эмэгтэйчүүдэд албан бичиг хийж өгөөд л, тэд олон нийтийн сүлжээнд түгээгээд их л сэжигтэй. Хэлж чадах зүйл бол хүчингийн гэмт хэрэг, мансууруулах бодис үйлчлүүлэгчдэдээ тарина гэдэг манай салбарт, манай компанид, манай ажилтнуудад байх боломжгүй зүйл. Түүнийг л баттай хэлж чадна. Гэтэл сошиал сүлжээ ямар аюултай юм бэ. Зөвхөн нэг талын мэдээллээр ямар их туйлширч, гүтгэн доромжилдгийг харж байна. Зогсоож болдоггүй юм байх даа.

-Хэрэгт холбогдсон Д.Ерөөлт гэх ажилтны талаар та хэр мэдэх вэ?

-Мэдэлгүй яахав. Олон жил энэ салбарт ажиллаж байгаа чадварлаг залуу. Ялангуяа Франц, Монголын аялал жуулчлал хөгжүүлэхэд өөрийн хувь нэмрээ оруулж байгаа хүн гэж хардаг. Ийм асуудалд холбогдсоныг дуулаад маш хэцүү байгаа.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

​Зуд болж байхад хивгээ гаргадаг байж Зун болж байхад өвсөө гаргаач DNN.mn

Зуны дэлгэр өдрүүд шувтарч, намрын улирал эхэллээ. Хөдөө аж ахуйн орон гэгддэг монголчууд бидний хувьд намрын гурван сард бүх ажил бужигнадаг. Хичээл сургууль эхлэхээс авахуулаад ургац хураалт, өвөлжилтийн бэлтгэл гээд салбар бүрийнхэн л хөдөлж эхэлнэ. Ялангуяа газар тариалангийн салбарынхны хувьд хамгийн чухал улирал. Энэ жилийн хувьд нийт нутгаар зуншлага сайхан болж, өвс тэжээлийн гарц ч арвин байгаа сайхан мэдээтэй. Сүүлийн таван жилд болоогүй сайхан зуншлага боллоо гэж малчид шагшиж байна. Хур бороо элбэг байж хангай гэлтгүй тал хээрийн нутгаар ч шагай давсан өвстэй, халиуран ногоорч байна. Өмнөх жилүүдэд гантай зун болж өвс хадлан тэжээлээ бэлтгэж чадалгүй бусад аймгаас нөөцөө татдаг байсан баруун чиглэлийнхэн энэ өвлийг өнтэй давах нь. Зуншлага сайхан гарч, хадлан тэжээлийн гачигдалд орохгүйгээр бэлтгэлээ базаахаар малчид ярьцгааж байна. Зуншлагын байдал муу, ургамлын ургалт, газрын гарц тааруу гээд өнгөрсөн өвөл нэлээд сандарсан Архангай, Өвөрхангай, Баянхонгор, Говь-Алтай, Ховд, Баян-Өлгий, Увс, Завхан, Дорноговь, Өмнөговь, Дундговь зэрэг аймгуудын малчид энэ жил амьсгаа авахаар сайхан зуншлагатай байна.

Өнгөрсөн жилийн намар гэхэд малчид 1.2 сая тонн өвс, 1.8 мянган тонн сүрэл, 18.6 мянган тонн ногоон тэжээл, 73.1 мянган тонн үйлдвэрийн тэжээл, 82.6 мянган тонн гар тэжээл, давс, хужир, шүү гээд бэлтгэж байв. Дээрээс нь улсын нөөцөд ч чамгүй их өвс тэжээл бэлтгэж, өвлийн хүнд үед малчдад тараасан. Тэгвэл энэ намар малчид дээрхээс нэлээд ахиу хадлан, тэжээл бэлтгэж авах нь тодорхой болжээ.

Өвс хадлангийн гарц сайн байгаа дээр нь дотоодын хэрэгцээгээ хангаад зогсохгүй гадагшаа экспортлох боломжтой байдаг. Худалдан авагч нь БНХАУ-ын Өмнөд Монголын хилийн аймгууд. Монгол, БНХАУ-ын хоёр талын хэлэлцээрээр хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнүүд болох улаан буудайн гурил, өвс, хивэг гээд нэлээд олон төрөл зүйлийг монголчууд экспортод гаргадаг. Анх 2015 онд манай улс БНХАУ руу өвс экспортолж байв. Хятад улс хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэгч, томоохон хэрэглэгчийн хувьд сүүлийн жилүүдэд уламжлалт тариалалтын аргачлал өөрчлөгдөн байгаль экологийг хамгаалах үүднээс малын тэжээлийн зах зээл дутагдалд орсноор ийнхүү манай улсаас өвсний импортыг эхлүүлж байв. Энэ худалдаа 2020 он хүртэл үргэлжлэн, ковидоос үүдэлтэйгээр экспортыг зогсоосон байдаг. Тэгвэл энэ жил өвс экспортлох сонирхолтой аж ахуйн нэгж, иргэд малчид, орон нутгийнхан олон байгаа аж.

Уг нь ч өвс тэжээлийн гарц сайтай энэ жил экспорт хийхэд хамгийн тохиромжтой цаг хугацаа гэдгийг салбарынхан онцолж байна. Энэ нь манай талд эдийн засгийн хувьд чамлахааргүй хувь нэмэртэй. Хилийн аймгууд болох Сүхбаатар, Дорнод, Хэнтийнхэн малчдынхаа нөөцийг бэлтгээд илүү гарсан өвсөө экспортлох сонирхолтой байна.

Гэтэл Хүнс хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамнаас өвс экспортлохыг хориглосоор байна.

Тэд зөвшөөрөл хүсч очсон аж ахуйн нэгж, иргэдэд толгой сэгсрээд сууж байна. Хамгийн боломжтой цаг хугацаа, нөөцтэй жилд экспортоо гаргаж мөнгө олохоо бодох ёстой. Тэр боломж нь яг л энэ жил тохиогоод байна. Ялангуяа экспортлогч БНХАУ-ын Өмнөд Монголын хилийн аймгуудад энэ жил гандуу зун болсныг зүүн аймгууд ярьж байна. Тиймээс өвс хадлангийн гарц тун муу байгаа гэнэ. Тэгэхээр бид толгой өвдөхгүй өвсөө экспортлох боломж байна. Үүнийг ХХААХҮ-ийн сайд Х.Болорчулуун, түүний албатууд огт тоохгүй, цаг үеэ мэдрэхгүй сууцгааж болох уу.

Нөгөө талаар өнгөрсөн өвөл нийт нутгаар өвөлжилт хүндэрсэн. Архангай, Өвөрхангай, Баянхонгор, Говь-Алтай, Ховд, Баян-Өлгий, Увс зэрэг 10 гаруй аймаг өвс тэжээлийн бэлтгэл тааруу, болж үнэ нь ч тэнгэрт хадсан. Нийслэлд боодол өвс 13 мянган төгрөгөөр худалдаалагдаж байхад орон нутагт малчдын гар дээр 30 мянгаар хүрч байсан. Хивэг ч үнэ нь тэнгэрт хадаж, 25 кг нь 20 мянгад хүрсэн байдаг. Үүнээс үүдэж улсын хэмжээнд 2022-2023 онд 3.1 сая бод мал, 2.6 сая бог мал хорогдсон. Малын хорогдлоор Увс, Завхан, Архангай, Хэнтий, Сүхбаатар аймгууд хамгийн их хохирол амссан юм. Гэтэл ийм хүнд нөхцөлд хор хохирол ихтэй өвөлжсөн хэрнээ ХХААХҮЯ хивэг экспортлох зөвшөөрлийг аж ахуйн нэгжүүдэд олгосон байдаг. Тоон мэдээллээс харахад 2022 онд 33 тонн хивэг экспортод гаргасан бол 2023 он гарсаар 5.6 мянган тонныг БНХАУ руу экспортолжээ. Яг л өвөлжилт, хаваржилтын хүнд цаг үед хивгээ экспортлоод байсан гэсэн үг. Зуд болж мал, малчид зүдэрч байхад гол тэжээл хивгийг нь гадагшаа гаргахыг зөвшөөрөөд сууж байсан дарга нар цаг сайхан, өвс хадлангийн гарц арвин жилд экспортын зөвшөөрлийг олгодоггүй нь ямар учиртай вэ. Өнөөдөр ч хивэгний үнэ өндөр хэвээр байна. Энэ нь хивгийг экспортод гаргаж, дотоодод хомсдол үүсгэж байгаатай холбоотой. Хэдийгээр экспортолж болох ч дотоодын үнэ ханшид салбарын яам бодлого баримтлах хэрэгтэй. Үнийг нь буулгаж чаддаггүй юм бол экспортлохоо зогсоосон ч буруудахгүй.

Харин үүний оронд өвс экспортлох ажилд анхаарлаа хандуулмаар байна. Гэтэл энэ тухай салбарын яамныхан тодорхой хариулт өгч чадахгүй байна. Харин өвс экспортлох зөвшөөрөл хүссэн хүмүүст ямар ч тайлбаргүйгээр татгалзсан нь анхаарал татаж байгаа юм. Энэ нь зөвшөөрөл өгөх нэрээр гар харж, авлига авахыг санаархаж буй явдал гэдгийг учир мэдэх хүмүүс хэлж байна.

Хэдийгээр хадлан тэжээл бэлтгэх цаг эхлээгүй ч экспортлох зөвшөөрлийг урьтаж авах ёстой. Одооноос зөвшөөрөл олгож байж экспортын бэлтгэл ажлууд хангагддаг юм байна. Тэгэх нь ч аргагүй. Сар хүрэхгүйн дараа ургац хураалт, өвс хадлангийн ажил буцална. Үүнээс өмнө хичнээнийг дотооддоо бэлтгэх, хэр хэмжээтэйг гадагшаа экспортлох вэ гээд улс юм бол төлөвлөгөө зорилтууд хэдэн сарын өмнөөс гарч, түүнийг ягштал хэрэгжүүлж байх учиртай. Ялангуяа цаг үеийг мэдэрсэн шийдэл, шийдвэрүүд хөдөө аж ахуйн салбарт маш чухал. Гэтэл эсрэгээр нь цаг үе хүнд байхад хивэг тэжээлээ экспортолчихдог. Дотооддоо малчдадаа хомсдол үүсгэж, эдийн засгийн хүндрэлд оруулдаг бодлого хэрэгжүүлдэг дарга даамлуудтай яам байхын хэрэг байна уу. Зуд болж байхад хивгээ гаргадаг байж, зун болж байхад өвсөө гаргаач!

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Халдвар судлаач Б.Болормаа: Үерийн дараа бага насны хүүхдүүдэд цусан суулга өвчний дэгдэлт нэмэгдсээр байна DNN.mn

Нийслэлийн хэмжээнд энэ сарын 5-ны өдөр орж эхэлсэн аадар борооны улмаас Баянзүрх дүүргийн 21, 27, 28, 29 дүгээр хороо, Дарь-Эх, Монель, Шинэ монель, Цагаан даваа орчмын айлууд үерт автсан. Иймд айлуудын жорлон хальж орчны бохирдол үлэмж нэмэгдсэнээр гэдэсний халдварт өвчин ихсэх эрсдэл бий болсон. Тиймээс Баянзүрх дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн халдвар судлаач Б.Болормаатай цаг үеийн нөхцөл байдлыг тодруулан ярилцлаа.

-Үерийн дараах хөрсний бохирдлоос үүсч ямар халдварт өвчин тархах эрсдэлтэй вэ. Бүртгэгдсэн халдварт өвчлөлийн тохиолдол байна уу?-Гэдэсний цусан суулга нь шигелла гэх нянгаар үүсгэгддэг. Уг өвчнөөр өвчилсөн хүний өтгөнөөр шигелла гэх нян ялгаран гарч хөрс ус, эд юмс, хоол хүнсийг бохирдуулдаг бөгөөд зам болон бэлгийн замаар дамжин халдварладаг. Шигелла нянгийн 10 эмгэг төрөгч биед ороход л өвчлүүлдэг. Шигелла нь усанд зургаагаас дээш сар, хүнсэнд 30 хоног амьдрах чадвартай. 2-4 насны хүүхдүүд, тэдний эцэг эх асран халамжлагчид халдвар авах эрсдэл өндөр байдаг.

Үер болсны маргааш буюу наймдугаар сарын 6-наас эхлээд БЗД-ийн 21 дүгээр хороонд нийт зургаан тохиолдол хордлогот суулгалт гэж оношлогдсон. Гэхдээ энэ тохиолдлыг лабораторид шинжлээд нянгийн халдвартай эсэхийг хараахан гаргаагүй. Товчхондоо илэрсэн шинж тэмдгээр нь оношилсон. Ер нь хөрсний бохирдлоос үүдээд гэдэсний халдварт өвчнөөр өвчлөгсөд цаашид нэмэгдэх төлөвтэй байна. Үүнд цусан суулга, гэдэсний хижиг, сальмонеллёз, бусад хордлогот халдвар нярай болоод сургуулийн насны хүүхдүүд дунд улам гаарах эрсдэлтэй.

-Удахгүй хичээлийн жил эхлэх гэж байна. Энэ үеэр энэ халдварт өвчлөлүүд улам ихсэх эрсдэл юу?

-БЗД-ийн хэмжээнд энэ сарын 1-13-ны өдрүүдэд ХӨСҮТ-д 44 хүн цусан суулга өвчний оноштой очсон. Үүнээс 23 иргэн хэвтэн эмчлүүлж байна. Цаашид ч энэ төрлийн өвчлөл нэмэгдэх хандлагатай байгаа. Уг нянгийн халдвараар голчлон бага насны хүүхдүүд мэдрэмтгий байдаг. Учир нь хүүхдүүд гадаа тоглох явцдаа орчны бохирдолд шууд хүрэлцэж байдаг. Эрүүл ахуйн хүрээнд наад зах нь гараа угаахгүй, гаднаас худалдаж авсан жимс ногоог угааж, ариутгалгүй шууд хэрэглэж байна. Иймд иргэд өөрсдөө, эцэг эхчүүд хүүхдүүдийнхээ гарыг тогтмол угаалгаж, халдваргүйжүүлэх нь энэ эрсдэлээс сэргийлэх гол алхам.

-Гэдэсний халдварт өвчлөл эдгэрэх явц хэр хугацаа зарцуулдаг юм бол. Эм тарианы олдоц хэвийн үү?

-Дунджаар 7-14 хоногт бүрэн эмчлэгддэг. Цаашлаад өвчтөний хүнд хөнгөн зэргээр нь ангилан хүндэрсэн тохиолдолд ХӨСҮТ-д эмчлүүлж байна. Өвчтөний сорьцыг ХӨСҮТ-ийн лабораторид оношлон ямар төрлийн, юунаас үүссэн нян болохыг тогтоон шаардлагатай арга хэмжээг авч ажиллаж байна. Харин хөнгөн зэргийн халдварт өвчлөлийг Өрхийн эрүүл мэндийн төвүүд гэрт нь тусгаарлаж, эмчийн хяналтад авч байгаа. Эм тарианы олдоц хэвийн хэмжээнд байна.

-Энэ удаагийн үерээс үүдсэн агаар хөрсний бохирдол хүнсний чанарт нөлөөлөх үү?

-Үерт өртсөн айл өрхүүд гэртээ байсан хүнсний бүтээгдэхүүнүүдээ шууд ариутгалгүй хэрэглэж байгаа тохиолдол элбэг ажиглагдаж байна. Үерийн нянгаар бохирдсон хүнсээ устгах хэрэгтэй. Ариутгал хийсэн ч нөлөөлөхгүй болов уу хэмээн эмч хүний зүгээс харж байна. Хэрэв хэрэглэсэн тохиолдолд гэдэсний халдварт өвчлөл, хордлогот халдвар болох эрсдэлтэй. Мөн үерээс болж бохирдсон орчинд хүнсээ ил задгай хадгалахгүй байх хэрэгтэй. Гадуур ил зарагддаг хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ авахдаа гарал үүсэл нь тодорхой эсэх дээр анхаарахыг зөвлөж байна.

Манайд дан ганц энэ зун гэлтгүй жил бүрийн хавраас эхлээд гэдэсний суулгалт нэмэгддэг. Иргэд үерийн улмаас дэгдэлт үүсэх вий гэх айдастай байгаа байж магадгүй. Саяны үерийн үед шуурхай хариу арга хэмжээг авсан. Мөн л ариутгал халдваргүйжүүлэлтийг зохих түвшинд хийсэн. Одоогоор бол дэгдэлт үүсээгүй байна. Модон жорлонтой айл өрхүүд бие засахдаа солих углааш зэргийг бэлдэх хэрэгтэй. Гадны нян гутлын улаар гишгэгдэн гэрт орж агаарт тархах магадлалтай. Үерээс үүдэж усны түвшин нэмэгдсэн үед бохир халих асуудал үүссэн учир айл өрх бүр дор бүрнээ хувийн болоод ахуйн ариун цэврийг сайтар сахих нь чухал.

-Өнгөрсөн долдугаар сард гэдэсний суулгалт маш их байсан талаар дуулдаж байна. Ямар учиртай юм бол?

-Өнгөрсөн сард гэдэсний суулгалтын жилийн оргил үе байлаа. Манай дүүргийн хэмжээнд гэхэд л 83 тохиолдол илэрснээс 13 нь цочмог цусан суулгалт байсан. Харин энэ энэ сарын эхээр 44 тохиолдол илэрч зургаа нь цочмог усархаг суулгалт гэж оношлогдоод байна. Шигелла гэх нянгаар үүсгэгддэг, бүдүүн гэдсийг сонгомлоор гэмтээдэг, гэдэсний хурц халдварт өвчнийг цочмог цусан суулга гэдэг. Дээрх тоо өмнө жилийг бодвол улам нэмэгдэх төлөвтэй болсон.

-Тэгвэл уг төрлийн халдварт өвчлөлийг хэрхэн бууруулах вэ. Ямар арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ?

-Гэдэсний халдварт өвчин дөрөвдүгээр сараас огцом нэмэгдэж есдүгээр сарын үеэс буурч эхэлдэг. Шат шатны боловсролын байгууллагуудад гэдэсний халдварт өвчин гэхээсээ илүүтэй амьсгалын замын халдварт өвчин нэмэгддэг. Зарим тохиолдолд гэдэсний цусан суулгалт зэргийн өвчлөл ханиадтай хавсарч илүү хүндэрдэг аюултай. Тиймээс иргэд дор бүрнээ хувийн ариун цэврээ сахиж, эцэг эхчүүд бага насны хүүхдүүддээ гарал үүслийн тодорхойгүй чихэр, жимсний хэрэглээнд хяналт тавих хэрэгтэй байгааг дахин хэлье.

-Бас энэ зун хүмүүс шумуулд хатгуулснаас болж тухайн газар хавдаж, буглаа үүсэн мэс засалд орох тохиолдол элбэг байгаа юм байна. Шумуулд хатгуулсан тохиолдолд иргэд юуг анхаарах ёстой вэ?

-Буглаа, идээт халдвараар өвчлөөд мэс ажилбарт орсон иргэд цөөнгүй байна. Хүн бүрийн бие физиологийн шинж чанар болоод дархлаанаас хамаарч шумуулд хазуулаад буглаж болно. Зарим нь загатнахаас өөр зовиургүй байгаа тохиолдол бий. Хэдий тийм ч гарын ариун цэврийг сахиж, тухайн хатгасан газрыг маажиж гарын хор оруулахгүй байх нь чухал.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Олны анхаарал татсан хэргүүд юу болов DNN.mn

Төрийн өндөр албан тушаалтнууд улсын төсөв завшсан, эрх мэдлээ ашигласан, авлига авсан онц ноцтой хэргүүд толгой дараалан мандаж буй. Олон нийтийн анхаарлыг татсан хэргүүд ямар шатанд хэрхэн шийдвэрлэгдэж байгаа талаар тоймлон хүргэе.

Хөгжлийн банкны гэгдэх хэрэгт 80 иргэн, дөрвөн хуулийн этгээд татагдан анхан шатны шүүх хурал хоёр сар гаруй үргэлжилсээр өнгөрсөн долдугаар сарын 7-нд шүүх шийдвэрээ танилцуулсан билээ. Шүүх бүрэлдэхүүн 48 шүүгдэгчийг цагаатгаж, 32 хүнд торгуулийн болон хорих ял оноож шийдвэрлэсэн. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн Ё.Баатарбилэг нарын зургаан хүн хорих ялаар шийтгүүлсэн юм. Одоогоор шүүхийн тогтоол бичгээр гарахаар хүлээгдэж байгааг хуульчид онцолж буй. Тогтоол гарсны дараа давж заалдах шатны шүүх хурал болох эсэх нь тодорхой болох юм.

Жил дамнан үргэлжилж буй дараагийн том хэрэг бол нүүрсний хэрэг. АТГ-аас нүүрсний хэрэгт төрийн өндөр албан тушаалтай 17 хүний нэрийг зарлаж, түүний цаана төрийн дунд албан тушаалтан олон арван хүн байгаа талаар мэдээлж байв. Улсын Ерөнхий прокуророос Н.Наранбаатар, Д.Бат-Эрдэнэ, Т.Аюурсайхан нарын бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх хүсэлтийг УИХ-д хүргүүлж, Д.Бат-Эрдэнэ, Т.Аюурсайхан нарыг УИХ-ын гишүүнээс эгүүлэн татагдсан.

Хамгийн сүүлд УИХ-ын гишүүн асан Т.Аюурсайхан, Эрдэнэс Таван толгойн захирал асан Б.Ганхуяг нарын 11 хүнд холбогдох хэргийг прокуророос шүүх рүү энэ сарын эхээр шилжүүлснийг мэдээлсэн. Удахгүй шүүх хурлын тов зарлагдана. Нүүрсний хэрэг нь төрөл байдлаасаа шалтгаалж холбогдогчид нийслэл болон орон нутагт шүүхээр орж буй юм.

Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны харьяа Боловсролын зээлийн сангаас олгосон зээл, тэтгэлэгтэй холбоотой хэрэг өнгөрсөн тавдугаар сард мандсан. Тус зээл, тэтгэлэгтэй холбоотой асуудлыг шуурхай шалгахаар Улсын ерөнхий прокурорын газрын хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавих хэлтсээс Цагдаагийн ерөнхий газрын Эрүүгийн цагдаагийн алба болон Авлигатай тэмцэх газрын Мөрдөн шалгах хэлтсийн мөрдөгчдийн хамтарсан ажлын хэсгийг байгуулж, хэрэг бүртгэлт явуулж эхэлснийг зарласан. Ажлын хэсгээс тус сангаас 1997-2023 оны хооронд гадаадад суралцах 3069 суралцагчид олгосон, тухайлбал, 230.1 тэрбум төгрөг, 941 суралцагчийн зээлээс чөлөөлөгдсөн үндэслэл, улс төр, бизнесийн нэр нөлөө бүхий олны танил болон тэдгээрийн хамаарал бүхий хүмүүст олгосон 100 орчим зээл, тэтгэлгийг холбогдох журмын дагуу шийдвэрлэсэн эсэхийг тогтоохоор шалгалтын ажиллагааг явуулж байгааг мэдээлсэн билээ.

Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Шувуу” ажиллагааны хүрээнд УИХ-ын гишүүн, сайд асан Т.Бадамжунайг өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 5-нд Монгол Улсад албадан авчирч саатуулсан. Түүнийг албан тушаалаа урвуулан ашигласан, авлига авсан гэх хэрэгт буруутган шалгаж буй. Шүүхээс Т.Бадамжунайг Улсын баяр наадмын өмнө батлан даалтад гаргаж шийдвэрлэсэн. Уг хэргийн шалгалт үргэлжилж буй.

БНХАУ-ын Хөххот дахь Ерөнхий Консул асан, лайвчин Д.Мөнх-Эрдэнийг албан тушаалын хэргээр өнгөрсөн оны 12 дугаар сард баривчилсан. Түүнийг эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглан бусдад давуу байдал олгож их хэмжээний хохирол учруулж бүлэглэсэн, нийтийн албан тушаалтанд хахууль өгсөн, хүний нэр төр, алдар хүндэд халдаж худал мэдээлэл тараасан гэм буруутайд тооцож дөрвөн жил нээлттэй хорих ангид ял эдлүүлэх, нийтийн албанд томилогдох эрхийг таван жил хасах шийдвэрийг анхан шатны шүүхээс өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард гаргаад буй. Давж заалдах шатны шүүх өнгөрсөн сарын 6-нд болж, нийтийн албанд томилогдох эрхийг нь хоёр жилээр хасч, нэг жил, 10 сарын хугацаагаар хорих ял болгон бууруулсан юм.

“Гацуурт” ХХК-ийн захирал, хөдөлмөрийн баатар Л.Чинбат машинаараа морьтой хүн элдэж, амь насанд нь заналхийлсэн хэрэг өнгөрсөн зургадугаар сарын 15-нд гарсан. Сэлэнгэ аймгийн Цагдаагийн газраас Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1, 13.14, 20.16 зүйлд зааснаар хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж, мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байгаа талаар мэдээлж байв. Уг хэрэг прокурорт хянагдаж байгаад мөрдөн байцаалтад буцсан талаар эх сурвалжууд мэдээлж байна.

Яруу найрагч Ц.Хуланд холбогдох тагнуулын гэгдэх хэргийг Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх өнгөрсөн сарын 25-нд шийдвэрлэсэн. Шүүхээс Ц.Хуланг гадаад улсын тагнуулын албатай хамтран ажиллахаар тохиролцсон, хамтран ажилласан гэх хэрэгт Эрүүгийн хуулийн 19.4 дүгээр зүйлийн нэг дэх хэсэгт буруутгаж, 9.6 жил, Б.Отгонбаатарт найман жилийн хорин ял оноогоод буй.

УБТЗ-ын Тээвэр зохион байгуулалтын албаны орлогч даргаар ажиллаж байсан С.Батдөлийн гэр болон түүний хамаарал бүхий этгээдүүдийн гэрээс 7.3 тэрбум төгрөгийг хураан авч, татвар төлөхөөс зайлсхийсэн, мөнгө угаасан хэрэгт буруутгасан. Уг хэргийн шүүх хурал өнгөрсөн сарын 7-нд болж С.Батдөлд 12 жилийн хорих ял оноож, хөрөнгийг нь улсын орлого болгохоор шийдвэрлэсэн юм. С.Батдөлтэй хамт зургаан хүнийг шалгасан. Шүүхээс С.Батдөлийн ах С.Баттулгад гурван жил хорих ял оноож, тэдэнд хахууль өгсөн Б.Эрдэнэхүү, Д.Адъяацэрэн, Б.Энхмандах, Ж.Багамонгол, Р.Дашбилэг нарыг торгох ялаар шийтгээд буй.

УБТЗ хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгийн Дотоод аудит, хяналт шалгалтын албаны дарга Ж.Пунцагийг 2022 онд АТГ-аас саатуулж, шалгаж эхэлсэн. Прокуророос Эрүүгийн хуулийн 22.1-1 дэх хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэж, хэргийг шүүхэд шилжүүлж, өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 27-нд Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхээс хэргийг мөрдөн байцаалтад буцаасан юм. Тэгвэл уг хэргийн шалгалт дуусч, шүүхэд шилжүүлжээ.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Д.Дамба: Кокс нүүрс түлж болно, гэхдээ гаднаас худалдан авч биш өөрсдөө үйлдвэрлэх ёстой DNN.mn

Монгол Улсын зөвлөх инженер Д.Дамбатай ярилцлаа.

-Эрчим хүчний сайд агаарын бохирдлыг бууруулах шинэ хувилбар хэмээн кокс нүүрсийг БНХАУ-аас импортлон нийслэлийн гэр хорооллын айл өрхүүдэд хэрэглүүлнэ гэж өнгөрсөн долоо хоногт мэдэгдлээ. Үүнийг тойрсон олон нийтийн, мэргэжлийн хүмүүсийн байр суурь янз бүр байна. Үрэлгэн зардалтай, эрсдэлтэй хувилбар гэж ихэнх нь үзэж байна. Нүүрсний салбарын эрдэмтний хувьд таны байр суурийг сонсмоор байна?

-Кокс гэвэл нэг өөр, коксжих гэвэл бас өөр. Нүүрсийг дутуу шатаагаад гаргасан нүүрсийг кокс гэдэг. Тэр коксыг хийхийн тулд нэлээд ажиллагаатай. Шууд аваачаад галд шатаачихгүй. Кокс хийдэг үйлдвэр байгуулагдах ёстой. Манайх утаанаас салах гэж олон жил ярилаа. Мөн ч олон зүйл туршиж үзлээ, үр дүн байхгүй. Анхнаасаа кокс, химийн үйлдвэр барих ёстой байсан юм. Тэгсэн бол өдийд утаанаас салчихсан байх ёстой. Ер нь утаагүй түлш гэж байхгүй. Илч гаргадаг юм болгон утаа гаргана. Их үү, бага уу, хортой юу, хоргүй юу гэдэг л асуудал.

Нөгөө талаар бид нүүрсээр баян улс. Тэр дундаа коксжсон нүүрсээр баян. Бидний ярьдаг Өмнөговийн Таван толгойн орд бол маш сайн чанарын коксждог нүүрстэй. Түүнээс гадна хагас коксждог нүүрс гэж бий. Наад зах нь Дорноговийн Баянжаргаланд байдаг Элдэвийн уурхай хагас коксждог нүүрстэй. Товчхон ойлгоё гэвэл кокс бол нүүрсийг дутуу шатаасан гэсэн үг. Утааг нь урд нь шатаагаад арилгачихсан учраас утаагүй түлшинд орж явдаг. Эрчим хүчний сайдын яриа тийм л нүүрс хийх санаа л болов уу гэж ойлгож байна. Яахав, олон түмнийг шуугиулж анхаарал татах гэж ярив уу даа гэж харсан.

-Нүүрсээр баялаг орон гаднаас экспортолж авдаг нь ямар учиртай юм бэ?

-Хятадаас кокс нүүрс худалдаж аваад хэрэглэнэ гэдэг мэдэхгүй. Нэлээд бүдүүн тоймын асуудал. Өчнөөн олон коксждог, хагас коксждог уурхайнуудтай байж хүнээс кокс нүүрс худалдаж авна гэдэг бол арчаагүй айлын жишээ. Өөрсдөө үүнийгээ хийх ёстой.

-Хугацаа, зардал мөнгө орох эд үү?

-Хөрөнгө зарна, хугацаа орно. Аль 10 жилийн өмнөөс бид зуух пийшин оролдож эхэлсэн биз дээ. Түүний оронд коксын үйлдвэрийн сууриа тавьчихсан байсан бол өдийд кокс хийдэг болчихсон л байхгүй юу.

Гэхдээ коксыг энгийн хэрэглээнд нэвтрүүлбэл илчлэг өндөртэй учраас гэрийн зуух дийлэх үү, угаарын хий өндөртэй юм биш үү?

-Дутуу шатаагаад кокс гаргана гэдэг ямар нэгэн утаа гаргадгийг нь байхгүй болгоно гэсэн үг. Түүний тулд шатааж байж л байхгүй болгоно. Гэхдээ хот дотор үйлдвэр байгуулахгүй. Хорыг нь арилгадаг төхөөрөмжтэй зууханд хийж шатаана.

Гол нь амьдрал дээр манай төр засгийн удирдлагууд, мөнгө шийддэг хүмүүс уурхайчдаасаа асуухгүй юм байна шүү дээ. Уул уурхайн салбарын өчнөөн олон инженер, мэргэжлийн хүмүүс байхад ерөөсөө асуудаггүй. Хаагуур яаж хийгээд байдаг юм, нэг мэдэхэд л дээгүүрээ улстөрчид нэг юм хийгээд л, тэр нь мөнгө угаалт болоод л явдаг болчихож. Ерөөсөө үр дүнтэй, шинжлэх ухааны үндэстэй ажил байхгүй болсон байна.

Жишээ нь, би хоёр жилийн өмнө уул уурхайн салбарын 100 жилийн ойд зориулаад орон нутгийн нүүрсний уурхайнуудын түүхээр баримтат кино хийсэн хүн. Ингэж явахдаа Өвөрхангай аймгийн Баянтээгийн нүүрсний уурхайд очсон. Тэндхийн нүүрс хагас коксждог нүүрс. Уурхайн нөхөд нүүрсээрээ кокс хийдэг цех байгуулчихсан байсан. Ингээд цехдээ кокс хийгээд түүгээрээ шахмал түлш хийж байсан шүү. Аль эрт уурхайчид амьдрал дээр хийчихсэн эд. Яагаад түүнийг өлгөж аваад, тэнд мөнгө өгөөд хүчин чадлыг нь нэмэгдүүлээд хийчихэж болдоггүй юм.

Улстөрчдөд ашиггүй болохоор дэмждэггүй юм. Манай улс орны өнөөгийн улс төрийн нөхцөл байдал ийм заваан болчихсон. Сураг сонсвол тэрийг анх зохион байгуулж ном дүрмээр нь хийсэн хүн нь Улаанбаатарт шахмал түлшний үйлдвэрийг анх байгуулсан инженер залуу юм билээ. Тэр залуугаар шахмал түлш хийлгээд амжилттай боллоо гэнгүүт жийчихсэн байхгүй юу. Учир нь тэр инженер улстөрчдийн хүн биш. Жинхэнэ мэргэжлийн инженер хүн номын дагуу хийсэн. Ажлаас нь чөлөөлчихөөр нутагтаа очоод коксоор шахмал түлш хийж эхэлсэн юм билээ.

-Танил технологи гэдэг шиг л сонсогдоод явчихлаа. Олон салбарт ийм зүйл ажиглагддаг болчихсон. Шахмал түлшний үйлдвэрлэл тэр чигээрээ бизнес юм биш үү?

-Би Баянтээгийн уурхайн шахмал түлшний цех рүү нь орж үзсэн. Одоо манай нийслэлчүүд хэрэглэдэг шахмал түлшний барьцалдуулагч бодис гээд Хятадаас оруулж ирээд байгаа нь хортой. Түүнээс болж олон хүн үхсэнийг харж байгаа биз дээ.

Гэтэл тэр инженер нөхөр барьцалдуулагчийг нь улаан буудайгаар хийж байсан. Улаанбуудай бол их цавуулаг. Нунтаглаж тээрэмдээд барьцалдуулагч болгож байгааг нүдээрээ харсан. Улаанбуудай яавч хортой юм биш. Химийн бодис биш, органик гаралтай. Яагаад түүнийг хөгжүүлж, дэлгэрүүлж, дэмжихгүй байна вэ гэдэгт асуудал байна.

Ах нь одоогоос 40 жилийн өмнө энэ шахмал түлшийг хийж явлаа. Дундговийн Цагаан-Овоогийн нүүрсний уурхайд инженер байхдаа шахмал түлш хийж үзэж байлаа. Бидэнд тухайн үед шахдаг төхөөрөмж нь байгаагүй. Нэг ёсондоо хөрөнгө мөнгө нь байгаагүй гэсэн үг. Ер нь энд тэнд мэргэжлийн хүмүүс олон шинэ санаа ажил эхлүүлдэг, хөрөнгөгүй болоод л зогсдог юм шүү дээ. Бид тэр үед үхрийн баасыг нунтаг нүүрстэй хольж зуурч байгаад хөлөөр гишгэдэг төмөр хэвээр хэвлэдэг байв. Үхрийн баастай холино гэдэг нь ямар нэгэн байдлаар барьцалдуулж байгаа арга нь. Утаа нь хоргүй. Аргалаас цэнхэр утаа гардаг. Тэнд монголчууд үхээгүй.

Өнөөдрийн манай шахмал түлшийг 1990 хэдэн оны үеэр Бээжинд хийж хэрэглэж байсан. Манайд бол нэлээд олон жил янз бүрийн юм туршиж байж саяхнаас л шахмал түлш хийж эхэлсэн. Яахав, утаа 25 хувиар багассан гэж би тооцоолдог юм. Гэхдээ барьцалдуулдаг бодисыг бодох ёстой. Тэр л хортой байгаад хүмүүс угаартаад байх шиг байна. Төр засаг үүнийг хортой юм байна гээд ойлгочихоод өөр барьцалдуулагч, өөр ноу-хау хайхын оронд хүний хийчихсэн юмыг шууд оруулж ирж хэрэглэе гэж байна. Энэ бол нэлээд залхуу бөгөөд үрэлгэн бодлого.

-Манайх өөрсдөө шахмал түлшийг аюулгүй хийчихэж чадах юм байна гэж ойлголоо. Харин түүнийг хэрэглээнд оруулах сонирхол алга. Агаарын бохирдлыг бууруулах нэрээр хичнээн хөрөнгө зарлагадаж, хэдэн арван энгийн иргэд амиа алдав. Өнөөдөр ч тогтсон бодлого, зөв шийдэл алга. Салбарын сайд нь “Арга ядсан арга” гэж тайлбарлахдаа тулж болох уу?

-Салбарыг мэргэжлийн хүн удирдахгүй юм даа. Миний мэдэхийн сүүлийн 20 жил манай яамны сайд 10-аад хүн солигдсоноос нэг нь л мэргэжлийн хүн байлаа. Бусад нь улстөрчид. Ингээд л салбарын хөгжил явахгүй байгаа юм. Мэргэжлийн бус хүнийг доогуур нь байдаг цүнх баригчид их уруу татдаг, толгойг нь эргүүлдэг, шийдвэрт нь нөлөөлдөг юм. Мэргэжлийн бус учраас шийдвэр дээрээ тууштай зогсож чаддаггүй, гуйвж дайвдаг. Улс төрийн, хувийн ашиг сонирхол орж ирээд тэр хүнийг хэн ч биш болгодог. Мэргэжлийн хүн бол өөр. Боловсон хүчний асуудал маш их чухал байдаг юм байна.

Өнөөдөр нэг хүн сошиалд бичсэн байна лээ. Бид урьд нь ухаантай хүмүүс хажуудаа байлгахыг хичээдэг байсан. Өнөөдөр жаахан ч гэсэн хүний мөс чанартай хүн байлгамаар байна гэж. Тэгэхээр бидэнд тийм зүйл үгүйлэгдээд байна гэдэг нь та бид хоёрын ярианаас харагдаж байна шүү дээ. Хүний мөс чанар байхгүй, ашиг хонжоо, хувийн эрх ашгийг улс орны эрх ашгаас дээгүүрт тавьдаг болчихсон цаг.

-Ёс зүйгүй болчихсон гэдэг…?

-Тэгсэн. Тийм хүмүүс нь сайн явдаг. Ёс зүйгээ барьдаг мань мэтийг “Энэ олон юм яриад унана” гээд түлхчихдэг болчихсон. Би уул уурхайн салбарын төлөө сүүлийн 20 жил донгодсон хүн. Одоо намайг шууд түлхдэг. Тэр байтугай манай хүүхдийг ажилд авахгүй байна. “Аав нь аюултай, юм яриад унана” гээд. Хэлмэгдүүлэлтийн үеэс ялгаагүй болчихсон нийгэм юм биш үү.

-Кокс нүүрс түлбэл эрсдэл байна уу гэдэгт хариулт сонсчих уу даа?

-Коксыг түлж болно. Маш сайн илчлэгтэй, утаа багатай эд. Түүнийг гаргаж авахын тулд үйлдвэрлэл л хэрэгтэй. Үйлдвэрлэл нь манайд алга. Урдаас кокс оруулж ирээд яах юм бэ. Бид өөрсдөө нүүрстэй байж хийж чадахгүй, хүнээс худалдаж авна гэж боломжгүй. Чи бод доо, хоёр айл байлаа гэхэд нэг нь бууз хийгээд байдаг. Нөгөө нь лапшанаас өөр юм хийж чаддаггүй. Гурил, мах нь байдаг. Буузыг гурил, мах хоёроор л хийдэг биз дээ. Боломжтой байж яагаад гурил махаа ашиглаад хажуу айл шигээ амттай бууз хийж чадахгүй байгаа юм. Тэднийхээс бууз худалдаж аваад байна гэдэг тэнэг хэрэг. Үүн шиг бидэнд кокс хийдэг нүүрс нь байна. Яагаад хийчихэж болдоггүй юм. Заавал Хятадад хийж болдог, тэндээс худалдаж авна гэдэг л ойлгомжгүй зүйл.

-Кокс нүүрс худалдаж авахад 177.5 тэрбум төгрөг зарцуулна гэж байгаа. Дотооддоо үйлдвэр баривал хэр хөрөнгө зарцуулах бол?

-Нэлээд өртөгтэй байх. Гэхдээ 177.5 тэрбумаар ч нэлээд юм хийчихнэ. Ер нь өөрт байгаа потенциалаа ашиглаж чадахгүй, нэг л их мөнгөтэй улс шиг гаднаас юм худалдаж аваад байдаг баян орон манайх биш. Нэг хүний дундаж орлого хэд билээ. ДНБ-ий нэг хүнд ногдох зардлаар улс орны амьжиргааны түвшнийг тогтоодог. Манайх дөрөв таван мянган доллараас хэтэрдэггүй. Гэтэл БНХАУ гэхэд 10 гаруй мянган доллар болчихсон шүү. Өндөр хөгжилтэй Сингапур зэрэг зарим орнуудад 50, 60 мянган доллар байдаг юм билээ. Бид ийм баян орон биш мөртлөө байгаа зүйлээ гаднаас худалдаж авна гэдэг бэлэнчлэх сэтгэлгээ юм уу даа. Өөрсдөө хийх хэрэгтэй. Хийхийн төлөө зүтгэж, чаддаг мэддэг инженерүүдээ ашиглаач гэж хэлмээр байна.

Дархан, Эрдэнэт хавьцаа коксын үйлдвэр байгуулна гэж нэг шуугиад байхгүй болсон. Уг нь тэр үед л хийх ёстой байсан юм. Ер нь ингээд харахад манай улстөрчид, том дарга нар сэтгэлийн хөөрлөөр асуудалд ханддаг. Тэр маш аюултай. Аливаа ажлыг, аливаа нэг төслийг явуулахын тулд хамгийн түрүүнд судалгаа хэрэгтэй. Ингэвэл яах вэ, аль нь дээр вэ гээд мэргэжлийн хүмүүсийн үгийг сонсдог байх хэрэгтэй. Түүн дээр нь үндэслээд судалгаа хийдэг байгууллагатай байх. Тэгж байж сая гольдролдоо орно. Сэтгэлийн хөөрлөөр ханддаг улстөрчдийн савлагаа байна шүү дээ. Би олон хурал номд сууж олон даргыг ярьж байхыг харж байлаа. Нэг л их сэтгэлийн хөөрлөөр ярьцгаадаг. Аж үйлдвэр хөгжүүлнэ гээд л яриад байгаа. Яг үнэндээ аж үйлдвэрийг хөгжүүлэхийн тулд иж бүрэн юм байдаг. Түүнийг хөгжүүлээгүй цагт хичнээн мянган сайхан юм яриад явахгүй. Одоо манай Засгийн газар “Шинэчилнэ” гээд яриад л байна. Яг яаж гэдэг дээр очихоор хийдэг арга барил биш л байдаг. Мэргэжлийн хүн байхгүй, мэргэжлийн хүн тавихгүй, мэргэжлийн хүний үгийг сонсохгүй. Тэгээд яаж хийх вэ. Улстөрчид хийгээд сайхан болчихдог байсансан бол өдийд Монгол маш сайн хөгжсөн байх ёстой. Гэтэл энэ биш юм байна гэдгийг ойлгож баймаар юм. Агаарын бохирдлыг бууруулна гэж хэдэн жил хэр их хөрөнгө зарав. Судалгаагүй юм хийдгийн илрэл энэ байгаа юм.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Их түгжрэл эхэллээ, хот бэлэн үү? DNN.mn

Хичээлийн шинэ жилийг угтсан хөдөлгөөн Улаанбаатарт хэдийнэ эхэлжээ. Ажлын өдрүүд гэлтгүй амралтын өдрүүдэд ч яг л сургууль, цэцэрлэг хичээллэдэг үетэй адилхан замын хөдөлгөөн ачаалалтай байна.

Шинэ хичээлийн жилийг угтаж хүүхдүүдийнхээ хичээлийн хэрэгсэл, хувцас хунар нэг дор худалдаалж байгаа газар сурагласан эцэг эхчүүд олон байна. Нарантуул, Хархорин, Бөмбөгөр зэрэг томоохон худалдааны төвүүдэд аль хэдийнэ хөл хөдөлгөөн ихэсчээ. Хархорин худалдааны төвийн хичээлийн хэрэгслийн тасгуудаар үйлчлүүлэгч тасрахгүй байна. Ялангуяа бага анги, тэр дундаа нэгдүгээр ангийн хүүхдийн хичээлийн хэрэгсэл худалдан авч буй аав ээжүүд олон байна. Дүрэмт хувцасны тасгууд ч үйлчлүүлэгч олонтой харагдана. Мөн л бага ангийн хүүхдүүдээ дагуулсан эцэг эхчүүд дүрэмт хувцсыг нь өмсгөж үзэн худалдан авч байна.

“Хархорин”-ыг бодоход “Нарантуул” худалдааны төв талбай томтой учраас хүмүүс шахцалдаж харагдахгүй ч бас л хөл хөдөлгөөн ихэсчээ. “Наймдугаар сар гараад л хүмүүс ихэсчихлээ. Ер нь энэ зун хөл хөдөлгөөн тасарсангүй. Мэдээж орон нутгийн иргэд хүүхдийн хичээлийн хэрэгсэл, хувцас бэлдэж яваа нь олон байна. 20-д гараад ирэхээр бүр ч нэмэгдэнэ. Хүн зөрөх зайгүй л болчихдог шүү дээ” хэмээн хүүхдийн хувцасны тасгийн худалдагч бүсгүй ярилаа. Үнэхээр л энэ зуны хувьд нийслэлийн хөл хөдөлгөөн тасарсангүй.

Ялангуяа есдүгээр сарын 1-н ойртох тусам зах худалдааны төвүүд рүү чиглэсэн замын ачаалал өнөөдрийнхөөс эрс нэмэгдэнэ. Тиймээс хичээлийн шинэ жилийг угтаж замын хөдөлгөөний ачааллыг бууруулах тал дээр ямар зохион байгуулалт хийж байгаа бол гэх асуултыг нийслэлчүүд нэгэндээ тавьж буй.

Есдүгээр сарын1-нд ЕБС, цэцэрлэг, 3-нд их дээд сургуулиуд нээлтээ хийнэ

Замын хөдөлгөөний ачаалал есдүгээр сарын 1-нд оргил цэгтээ хүрдэг.

Тиймээс боловсролын байгууллагууд хичээлийн шинэ жилийн нээлтийг замын ачааллыг бууруулж, ямар зохион байгуулалт хийж байгаа талаар БШУЯ-ны Хэвлэл мэдээллийн албанаас тодруулахад “Боловсролын ерөнхий хуулиар ерөнхий боловсролын сургууль болон цэцэрлэг есдүгээр сарын 1-нд хичээлийн шинэ жилийн нээлт хийхээр хуульчилсан байдаг. Тиймээс хуулийн дагуу есдүгээр сарын 1-ндээ нээлтээ хийнэ” гэлээ. Харин их дээд сургуулиудын хувьд хичээлийн шинэ жил есдүгээр сарын 3-ны өдөр болох гэнэ. Замын хөдөлгөөний ачаалалтай холбогдуулж төвийн сургуулиуд болох МУБИС, МУИС, ШУТИС, АШУҮИС зэрэг сургуулиудын хичээлийн цагт өөрчлөлт оруулсныг БШУЯ-ны Дээд болон мэргэжлийн боловсролын удирдлага, зохицуулалтын газрын дарга Х.Тамир онцлов. Зарим их дээд сургуулийн хичээл ч эхэлж байгаа аж. Харин МСҮТ-үүдийн хувьд есдүгээр сарын 1-нд хичээлийн нээлтээ хийх бөгөөд ингэхдээ ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн нээлтийн цагийг зөрүүлэх төлөвлөгөөтэй байгааг албаны хүн дуулгав.

Замын ачаалал өнгөрсөн жилүүдийн мөн үеэс нэмэгдсэн гэлээ

Сургуулиудын хичээлийн шинэ жилийн нээлтийн хувьд өмнөх жилүүдэд ч ийм маягаар зохицуулалт хийгдэж ирсэн. Гэвч замын хөдөлгөөний ачаалал онцгой гойд буурч байсангүй. Есдүгээр сарын 1-нд нийслэлчүүд бараг тэг зогсолт зарлах нь холгүй түгжирцгээдэг. Тэр айхавтар түгжрэлийн эхлэл өнөөдөр ч тавигдчихсан байгааг зам дээрээс

бид харж байна.

Замын хөдөлгөөн хариуцсан албаныхан энэ тал дээр хэрхэн анхаарч байгаа талаар тодрууллаа. Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах нэгдсэн төсөл хэрэгжүүлэх нэгжийн захирал Ч.Батзориг “Хичээлийн шинэ жилтэй холбогдуулаад долоо хоногт нэг удаа дугаарын хязгаарлалт хийж байгаад өөрчлөлт оруулах тооцоололтой байна. Гэхдээ одоогоор эцэслэгдээгүй тул дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх боломжгүй байна. Дугаарын хязгаарлалтыг өөрчилж, наймдугаар сарын 25-наас есдүгээр сарын дунд хүртэл тодорхой зохицуулалт оруулахаар урьчилсан байдлаар төлөвлөж байгаа” гэж мэдээлсэн. Харин өнөөдөр хичээл сургуулийн бэлтгэл хийхтэй холбоотойгоор үүссэн замын хөдөлгөөнд ямар нэгэн зохицуулалт, шийдвэр гараагүй гэсэн үг.

Энэ тухай замын хөдөлгөөний удирдлагын төвтэй холбогдлоо. Албаны хүмүүс ихэвчлэн амралтын байдалтай байгаа гэнэ. Хотын замын хөдөлгөөний ачаалал нэмэгдсэн эсэх талаар тодруулахад “Оргил үетэй харьцуулахад арай бага байна. Гэхдээ өмнөх жилүүдийн мөн үетэй харьцуулахад ачаалал нэмэгдсэн байдалтай байна. Ирэх долоо хоногоос хичээлийн шинэ жилтэй холбоотой зохицуулалтууд эхлэх болов уу. Одоогоор гарсан шийдвэр, зохицуулалт байхгүй” хэмээн тус төвийн мэргэжилтэн ярилаа.

Замын бүтээн байгуулалт нийслэл хотод 13 байршилд авто зам, замын байгууламжуудыг өргөтгөн, шинэчлэх ажил хийгдэж эхэлжээ. Энэ тухай НЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс “Авто замын түгжрэлийг бууруулах зорилтын хүрээнд 13 байршилд, Улаанбаатар хотын хэвтээ чиглэлд зургаан эгнээ замыг ирэх оны зургадугаар сард ашиглалтад оруулна. Энэ жил шороо, далан овоолгын ажлыг 70 хувьтай хийж дуусгах ёстой. Хучилтын ажлыг ирэх онд хийж дуусгахаар төлөвлөж байна. 13 байршилд авто зам, замын байгууламжийг өргөтгөн, шинэчилснээр замын сүлжээ 17.8 хувиар нэмэгдэнэ” гэлээ. Энэ мэдээллээр бол энэ хичээлийн жилд гол замуудын ачааллыг бууруулсан шинэ бүтээн байгуулалт тун хангалтгүй харагдаж байна. Гэмтлийн эмнэлгийг Содон хороололтой холбох зургаан эгнээтэй авто зам баригдаж буй. Энэ замыг ашиглалтад оруулснаар Энхтайваны өргөн чөлөөний замын ачааллыг 50 хувь бууруулна гэж тооцоолж байгаа ч ирэх оны зургадугаар сард ашиглалтад орох товтой гэнэ. Түгжрэлийг бууруулах ажлын хүрээнд өдөрт 990 орчим автобус үйлчилгээнд явдаг байсныг 1200 болгон нэмэгдүүлнэ. Нийтийн тээврээр өдөрт 500 мянга орчим иргэн зорчиж байгаа бөгөөд үүнийг 700 мянга болгохоор төлөвлөсөн. Энэ хүрээнд шинээр нийтийн тээврийн чиглэл нэмж, мөн богино эргэлтийг бий болгохоос гадна автобусуудыг бүрэн шинэчилж байгаа гэж Хотын захиргаа мэдээлж байна.

Хэдий тийм ч бодит байдал дээр замын хөдөлгөөнд өөрчлөлт орсон шинэ зохицуулалт алга. Үүнийг Замын хөдөлгөөний удирдлагын төвийнхөн ч баталж байна. Харин ч эсрэгээрээ өмнөх жилүүдээс илүү ачаалалтай байгаа гэдэг нь ноцтой тайлбар юм. Авто замын түгжрэл, зохион байгуулалт хариуцсан албадын өнөөдрийн дүр зураг, төлөвлөгөөгөөр бол хичээлийн шинэ жил эхлэх хүртэл нийслэлийн авто замын ачаалал эрс нэмэгдэж, есдүгээр сарын 1-нд тэг зогсолт ч зарлаж мэдэх бололтой.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Д.Гантулга: Хятадаас 177.5 тэрбумаар хагас кокс нүүрс авч шатаана гэдэг Засгийн газар агаарын бохирдлыг бууруулахад мухардалд орсны илрэл DNN.mn

НИТХ-ын төлөөлөгч, НИТХ дахь ХҮН намын бүлгийн дарга Д.Гантулгатай ярилцлаа.

-НИТХ-ын өчигдрийн хуралдаанаар Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн БНХАУ-аас 177.5 тэрбум төгрөгөөр хагас кокс нүүрс авч, нийслэлийн гэр хорооллын иргэдэд хөнгөлөлттэй худалдаж, агаарын бохирдлыг бууруулна гэсэн Засгийн газрын шийдвэрийг танилцуулсан нь хурлыг нэлээд ширүүн уур амьсгалтай болголоо. НИТХ дахь ХҮН намын бүлэг энэ шийдвэрийг эрс эсэргүүцэж харагдсан. Юу болов?

-Монгол Улсын Засгийн газар хуралдаад Нийслэлийг 500 тэрбум төгрөг хүртэл үнэт цаас гаргаж болно. Босгосон үнэт цааснаасаа 177.5 тэрбум төгрөгөөр Хятад улсаас хагас кокс нүүрс асаагуурын хамт худалдаж авч ирээд өвөл иргэдэд хямд тарааж агаарын бохирдолтой тэмцэнэ гэсэн чиглэлийг НИТХ-д оруулж ирлээ. Үүнтэй холбоотой Эрчим хүчний сайд Б.Чойжилсүрэн сайд ирж тайлбар танилцуулга хийсэн. НИТХ-ын ХҮН намын бүлэг энэ арга хэмжээг эрс эсэргүүцэж байна. Энэ бол агаарын бохирдлыг бууруулах шийдэл биш. 177.5 тэрбумыг хоёр сарын хугацаанд шууд шатаах л шийдвэр. Ирэх жил энэ их хөрөнгөөс юу ч үлдэхгүй. 177.5 тэрбум гэдэг асар их мөнгө шүү дээ. Цэвэр агаар төсөл дээр жилд 80 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна гээд муугийн жишээ болгоод ярьцгаадаг. Гэтэл үүнээс хоёр дахин их үнийн дүнтэй хөрөнгийг хоёр сарын хугацаанд зарцуулж, нийслэлчүүдийг аргацаасан арга хэмжээ л авах гэж байна.

-Ямар үндэслэлээр танай намын бүлэг эсэргүүцэв?

-Нэгд, улс төрийн талаасаа энэ бол 2024 оны сонгуулийг угтсан аргаа барсан арга хэмжээ. Бизнес талаас энэ бол Засгийн газрын түвшинд нэг хүний шахаа явж байна гэсэн хардлага төрж байна. Одоо наймдугаар сар дундаа орж байхад гэнэт гаргаж ирнэ гэдэг байж болохгүй. Бизнесийн зарчмаар бол энэ том нийлүүлэлтийг Хятадын ямар компани хэзээ яаж хийх вэ гэдэг гэрээ хэлэлцээр эрт хийгдэх ёстой байсан. Энэ үүднээс харвал тендер нийлүүлэгч нь аль хэдийнэ тодорчихсон, бэлдчихсэн ажил байна гэж харагдаж байгаа.

Хоёрдугаарт, хагас кокс нүүрс гэдэг нь дулааны илчлэг одоогийнхоос сайжирна. Гэхдээ шууд зуухандаа хийгээд шүдэнз зураад асаачихгүй. Тусгай асаагуураар асна. Аслаа гэхэд хагас кокс нүүрс сайн шаталт авахын тулд хүчилтөрөгч их шаарддаг. Энэ нь гэр хороололд монгол гэрийн зууханд шатахаар лабораторид асааж байгаа шиг утаа багасах уу. Онолын хувьд угаарын хий илүү их гарах эрсдэлтэй. Үүнийг яах вэ гэж мэргэжилтнүүд холбогдож анхааруулж эхэллээ. Гэтэл Б.Чойжилсүрэн сайд одоо л гэр хороололд туршиж эхэлнэ гэж байна. 177.5 тэрбум төгрөгөөр хоёрхон сарын хугацаанд тааруулж туршилт хийдэг ямар баян улс вэ. Маш утгагүй үйл ажиллагаа болж байна.

Гуравт, хуулийн дагуу төсвийн хөрөнгөөр хийгдэж байгаа төсөвт арга хэмжээг эрэмбэлж байгаад хамгийн зөв, оновчтой, шаардлагатай гэсэн төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ёстой. Гэтэл хамгийн энгийн тооцооллоор 177.5 тэрбум төгрөгөөр шууд газ худалдаад авч болно. Нэг литр газ 1800 орчим төгрөгөөр худалдаалагдаж байна. Энэ дүнгээр бол 100 мянган тонн газ авах боломжтой. Хагас кокс нүүсрийг оруулж ирээд 115 мянган тонн шахмал түлш үйлдвэрлэнэ гэж байна. Хэмжээний хувьд нэлээд ойролцоо байгаа биз. Гэхдээ газ нь хоёр дахин их дулаан ялгаруулна. Энгийн тооцоо хийхэд хүртэл гайхал төрүүлээд байна. Ямар гайхалтай төсөл болоод ингэж зүтгүүлээд байна вэ. Энэ том хөрөнгөөр агаарын бохирдол бууруулахад хийж болох өөр ч үр дүнтэй үйл ажиллагаанууд бий. Тухайлбал, судлаач, мэргэжилтнүүд гэр хороололд пассив хаус ашиглах боломжтой гэж танилцуулдаг. Өртөг нь 50 орчим сая төгрөгөөр л босно. Энэ мөнгөөр пассив хаусны хүүгүй зээл олгочих. 3885 айлыг утаат яндангаас салгах боломж. Жил бүр энэ ажлыг үргэлжлүүлж болно. Ингээд харахад энэ бүх арга хэмжээнээс Хятад улсаас нүүрс худалдаж авдаг нь юугаараа давуу талтай болчихоод байна гэхэд Б.Чойжилсүрэн сайд хангалттай тайлбар өгч чадсангүй. Гэвч НИТХ энэ шийдвэрийг баталчихлаа.

-Газ худалдаж авч болно гэлээ. Б.Чойжилсүрэн сайдынхаар газ хэрэглэх нь өртөг өндөртэй. Гаднаас импортлоход өртөг нь 177.5 тэрбумаасаа 2.5 дахин илүү болно гэж тайлбарлаж байсан. Орон сууцжуулъя гэхэд механик өсөлтийг шинээр ашиглалтад орж байгаа орон сууц гүйцэхгүй байна гэж учирлалаа шүү дээ?

-Шууд газ түл гэсэн үг биш шүү дээ. За яахав, импортолж оруулж ирэхэд 2.5 дахин өндөр өртөгтэй гэж байна. Үнэндээ цаад үр дагавар нь өндөр шүү дээ. Ямар угаар байхгүй, илчлэг өндөр. Гаднаас авахад үнэтэй юм бол дотоодоосоо газ худалдаж аваад тарааж болно. Эдийн засгийн үр ашиг талаас адилхан. Тиймээс энэ бол зөв хариулт биш.

Аргаа барсан арга гээд 177.5 тэрбум төгрөгийг өвлийн хоёр сар шатаана гэдэг Засгийн газар, Эрчим хүчний сайд өөрөө агаарын бохирдлыг бууруулах тал дээр мухардалд орчихсон байна. Агаарын бохирдол их байна гэдэг нийслэлийн гэр хророоллын иргэд дулаан алдагдал багатай, ая тухтай орон байранд амьдарч чадахгүй байгаагийн сөрөг үр дагавар. Түлшийг солиод асуудал дуусхагүй. Цаад шалтгаан өнөөдөр XXI зуунд нийслэлийн иргэд гэрт амьдраад хичнээн гоё сайхан түлш түлээд гэрээсээ гараад л нөгөө модон жорлон, тав тухгүй орчин нөхцөл угтана. Харин үүний оронд инженерийн болон дэд бүтцүүдийг маш сайн хийх ёстой. Орон сууцжуулах төслүүдийг дэмжиж болно.

Нийслэл өөрөө үүнийг хийх гэхээр ямар ч төсөв байдаггүй. Инженерийн дэд бүтцийн ажилд 2022 онд 23 тэрбум төгрөг тавьж байсан бол 2023 онд гурван тэрбумыг л тавьсан. Цаад үндсэн асуудлаа шийдэх арга хэмжээ авах саналыг НИТХ дээр бидний зүгээс хэлж яриад дийлсэнгүй.

-Үнэт цаас босгож 177.5 тэрбумыг зарцуулна гэлээ. Энэ шийдвэрийг цаашид өөрчлөх боломжтой юу?

-177.5 тэрбумын үнэт цаасыг нийслэл өр тавьж босгоно. Хөрөнгө оруулагчид орж ирнэ. Одоогийн нөхцөл байдлаар бол нийслэлд итгээд хөрөнгөө оруулах хувийн сектор хэр байгааг мэдэхгүй юм. Ямартаа ч өмнөх Эрдэнэс Тавантолгой компани бонд босгоход банкуудыг нэлээд шахчихдаг юм билээ. Тэгэхээр арилжааны банкууд орж ирэх байх. Монголбанк ч тодорхой хэмжээгээр орж ирэх болов уу. Ингээд босголоо гэж бодъё. Үнэт цаасны танилцуулга гэж гардаг. Тэр хөрөнгийг юунд зарцуулах вэ гэдэг асуудал сөхөгдөнө. Мөнгөө өгч байгаа тал нухацтай авч үзнэ. Шаардлагатай гэж үзвэл НИТХ-д оруулж өөрчилж болно. Үүнд иргэд, мэргэжилтнүүд судлаачид байр сууриа сайн илэрхийлэх ёстой.

-177.5 тэрбумаар хагас кокс нүүрс авахын оронд дээрх шийдлүүдийг та ярилаа. Өвөл хаяанд ирж байгаа. Энэ намар багтаж хийж болох шийдэл аль нь вэ?

-Санал болгосон болгоогүй өвөл шахмал түлш хэрэглэж байгаа. Шахмал түлшийг 2020 оны сонгуулийн өмнө хэрэгжүүлж эхэлсэн. Эхний жил утаа харагдах байдлаар багассан. Энэ оны нийслэлийн төсөвт 33 тэрбумыг тавиад баталчихсан. Нэг ёсондоо шахмал түлшний мөнгө шийдэгдчихсэн. Одоо гол нь стандартын дагуу үйлдвэрлэлийг явуулах асуудлыг хөндөх ёстой. Яг л 2020 оны сонгуулийн өмнө ажилласан шигээ сайн ажиллуул. Дээр нь энэ 177.5 тэрбум төгрөгөөр пассив хаусны зээл олгох юм уу, орон сууцны зээлийн урьдчилгаа төлбөрийг хүүгүйгээр олгож болно. Ингэж чадвал нэг удаа тараагаад л хоёрхон сар шатаачих хөрөнгө болохгүй шүү дээ.

-Шахмал түлш өөрөө асуудалтай байгаа. Ам бүл тэр чигээрээ, нялх нойтон хүүхэд, хөгшид, залуус олноороо хордож амиа алдаж байна. Үүнд та бүхэн анхаарч үзэв үү?

-Шахмал түлш өнгөрсөн жилүүдэд хэрэглээд ирсэн. Яг стандартыг нь бариулж, барьцалдуулагч бодисыг нь яг л стандартаар нь хийлгэдэг болгох ёстой. Үүнд мэргэжлийн холбогдох байгууллагууд хянаж, шахаад ажлыг сайжруулах тал дээр ажиллах ёстой. Мэдээж бид ч ажиллана.

Хагас кокс бол технологийн талаасаа дэгдэмхий бодис нь багасна. Харин угаарын хий ихсэх эрсдэлтэй. Одоогийнхоос илүү угаарын хий нэмэгдэж болзошгүй. Одоогийн шахмал түлшнээс илүү угаар гараад эхэлбэл ямар арга хэмжээ авах вэ гэдгийг сануулаарай гэж мэргэжлийн хүмүүс бидэнтэй холбогдож байна. Ингээд харахаар энэ ажил бол хүн ардын эрүүл мэнд аюулгүй байдлын талаас, эдийн засгийн үр ашиг талаас аваад үзсэн ч ямар ч зөвтгөх шалтгаан шалтаг олдохгүй байна. Хагас кокс нүүрсийг агаарын бохирдлыг бууруулж нийслэлийн иргэдийг эрүүл аюулггүй орчинд амьдруулахын тулд худалдаж авч байна гэж тайлбарлаж байна. Энэ бол шулуухнаар хэлэхэд эрх баригчид 2024 оны сонгуулийн өмнө нийслэлийн утааг арай багассан болгож харагдуулах гэсэн арга. Хоёрт, сонгууль болох гэж байна. 177.5 тэрбумын нэг удаагийн тендер зарлагдана. Ийм том хэмжээний ажил авах бизнесийн сонирхол хэн нэгэнд байна гэдэг харлага төрж байна. Ач холбогдол, эрэмбээр нь харахад хийх ажил маш их байгаа. Үер усны аюул, замын түгжрэл гээд. Агаарын бохирдол гэж иргэдэд тулгамдсан асуудлын нэрийг барьж ийм утгагүй зүйл хийнэ гэж байж болохгүй. Бод доо. Монгол Улс Гашуунсухайт боомтоороо нүүрсээ түүхийгээр нь гаргачихаад нэмүү өртгийг нь хүний нутагт шингээгээд эргээд худалдаж авна гэж байж болох уу. Үнэхээр Б.Чойжилсүрэн сайдын хэлдгээр арга ядсан арга байгаа биз. Засгийн газар аргаа барж байна. Тэдэнд агаарын бохирдлыг бууруулах бодлого алга, зөвхөн сонгууль дөхсөн бизнес л хийх гэж байна гэж харагдаж байна.