Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

ЦЕГ-ын Экологийн цагдаагийн албаны дарга, Цагдаагийн хурандаа М.Батсайхантай ярилцлаа.

-Экологийн цагдаагийн алба бол хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэрэг, зөрчилтэй тэмцэх гол чиг үүрэгтэй байгууллага. Энэ онд энэ төрлийн гэмт хэрэг, зөрчлийн нөхцөл байдал ямар байв?

-Улсын хэмжээнд 2023 оны эхний 11 сарын байдлаар хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэрэг, зөрчлийн шинжтэй 2121 гомдол, мэдээлэл бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеэс 0.2 хувиар, гэмт хэрэг 448 бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеэс 89 хэргээр буюу 16.6 хувиар буурсан. Хэргийн илрүүлэлт 71.5 хувьтай байгаа нь өмнөх оны мөн үеэс 24.1 хувиар өссөн эерэг үзүүлэлттэй байна.

-Хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэрэг, зөрчилтэй тэмцэх ажилд шинээр нэвтрүүлсэн ажил, шинэ санал санаачилгын талаар?

-Эрүүгийн хуулийн 24.2, 24.6-д заасан гэмт хэргийн нөхцөл байдлын сүүлийн найман жилийн статистик тоо мэдээг үндэслэн “ArcGis” программ дээр орон зайн дүн шинжилгээ хийж зураглал, тоон мэдээллийг “Систем динамик”-ийн загварт оруулсан. Ингээд судалгаа гаргаж, үйл ажиллагаанд ашигласнаас гадна Газрын харилцаа, Геодези зураг зүйн газраас Баян-Өлгий, Булган, Дархан, Говь-Алтай, Ховд, Сэлэнгэ, Төв, Завхан зэрэг найман аймгийн 513,604.9 км2 талбай нутаг дэвсгэрийг хамарсан “6 терабайт”-ын багтаамжтай, 3-5 метрийн нягтралтай Сансрын хиймэл дагуулын архивын мэдээллийн санг авч, мөрдөн шалгах ажиллагаанд ашиглан ажилласнаар тодорхой үр дүн гаргаж чадлаа. Түүнээс гадна Лондоны Амьтан судлалын нийгэмлэгтэй хамтран “Монголын Экологийн цагдаа дэлхийн жишгээр ажиллаж нутгийн иргэдтэй түншлэх нь” сэдэвт төслийн хүрээнд “Смарт эргүүл” хяналтын системийг эргүүл, хяналт шалгалтын үйл ажиллагаанд туршилтын журмаар нэвтрүүлж ашигласнаар хууль бус ан амьтан худалдан борлуулсан,мод бэлтгэж тээвэрлэсэн, ан агнасан зэрэг нийт 17 гэмт хэрэг, зөрчлийг илрүүлж, тээврийн хэрэгсэлд ачигдсан болон задгай талбайд хураасан мод, модон материалын эзлэхүүний хэмжээг интернэт, гар утасны сүлжээ хамаарахгүй тодорхойлдог “Wood watcher” программыг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлснээр хууль бусаар мод бэлтгэх гэмт хэргийн илрүүлэлт нэмэгдсэн.

-Танайх бас агаарын чанар дээр хяналт тавьдаг байх аа?

-Агаарын чанарыг сайжруулах бүсэд хяналт тавих шалган нэвтрүүлэх найман хяналтын цэг болон баталгаат бусын чиглэлд давхардсан тоогоор 24 цагаар 1820 алба хаагч 43680 хүн/цагийн үүрэг гүйцэтгэж, 1065 айл өрх, аж ахуй нэгжийн галлагаанд тогтмол хяналт шалгалт хийж ажилласан байгаа. Ингэснээр Цагдаагийн байгууллагын тусгай дугаарт угаарын хийн хордлоготой холбоотой 393 дуудлага бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеэс хувиар буурсан.

-Орон нутагт шахмал түлш тээвэрлэж худалдан борлуулснаас угаарын хийн хордлого гарсан тохиолдол сая бүртгэгдсэн. Энэ чиглэлд анхаарч ажиллав уу?

-Шалган нэвтрүүлэх цэгийн болон агаарын чанарыг сайжруулах бүсийн эргүүл, хяналт шалгалтаар гэмт хэрэг, зөрчлийн шинжтэй 2853 үйлдлийг илрүүлж, үндсэн чиг үүргийн хүрээнд агаарын чанарын бүсээс гадагш сайжруулсан шахмал түлшийг тээвэрлэсэн 25, зөвшөөрөлгүй түүхий нүүрс тээвэрлэсэн 18, түүхий нүүрс хэрэглэсэн гурав, зөвшөөрөлтэй аж ахуй нэгж түүхий нүүрс хэрэглэхдээ шүүлтүүр ажиллуулаагүй хоёр, нийт 48 зөрчлийг илрүүлсэн нь өмнөх оны мөн үеэс 7.7 хувиар буурсан.

Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо, Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албаны инженерийн байгууламжийн хэлтэс, Нийслэлийн агаар орчны бохирдолтой тэмцэх газар, Хэсэгчилсэн инженерийн хангамжийн удирдах газартай хамтран дулаан үйлдвэрлэх, түгээх, хангах тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч 68 аж ахуйн нэгж, байгууллагын 417 зуухны үйл ажиллагаанд хяналт тавьж үнс баригч төхөөрөмж суурилуулаагүй 25, үнс болон нүүрсийг ил задгай хадгалан ашиглаж байгаа 54, утааны хийн мэдрэгч /сенсор/ суурилуулаагүй 102 халаалтын зуух ажиллаж байсныг илрүүлж, Нийслэлийн агаар орчны бохирдолтой тэмцэх газарт шилжүүлсэн зэрэг ажлыг төрийн болон төрийн бус байгууллага, иргэдийн дэмжлэгтэй зохион байгуулаад байна.

-Байгаль орчны нөхөн сэргээлтийн тухай асуудал ихээр хөндөгддөг. Компани аж ахуйн нэгжүүд нөхөн сэргээлээ гэдэг ч шаардлага хангадаггүй. Зарим нь бүр ажилладаггүй. Ийм нөхцөл байдал байна уу?

-Манай байгууллагын хувьд онцлон нэг ажил бол Монгол Улсын шадар сайд, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрлэлийн сайд, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд нарын 2020 оны 167, А/698, А/336, А/242 дугаартай хамтарсан тушаалаар “Нөхөн сэргээлт 2024” нэгдсэн арга хэмжээг дөрвөн жилийн хугацаатай зохион байгуулах үүрэг бүхий ажлын хэсгээс өнгөрсөн онуудад улсын хэмжээнд уул уурхайн олборлолт, ашиглалтын улмаас эвдэгдсэн 30.0 гаруй мянган га талбайг тогтоож, нөхөн сэргээлт хийх зайлшгүй шаардлагатай тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүдээс үйл ажиллагаа явуулаад орхиж явсан 4398.7 га, бичил уурхайн олборлолтын улмаас эвдэгдсэн 1077.32 га, хууль бус гар аргаар ашигт малтмал олборлосны улмаас эвдэгдсэн 1687.8 га, бусад байдлаар эвдэгдсэн 836.1 га, нийт 8000 га талбайд нөхөн сэргээлт хийх зорилт тавьж ажилласан.

Дээрх арга хэмжээний хүрээнд Нөхөн сэргээлт хийж гүйцэтгээгүй тусгай зөвшөөрөлтэй 81 аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг шалгаж, экологи эдийн засагт 11.2 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан болохыг тогтоон, долоон хэргийг шүүхээр шийдвэрлүүлэн нийт 8.7 тэрбум төгрөгийн хохирлыг нөхөн төлүүлж, 2021 онд 2802.4 га, 2022 онд 2962.97 га, 2023 онд 3965.63 га, нийт 9731 га талбайд биологийн болон техникийн нөхөн сэргээлтийн ажлыг тус тус хийж гүйцэтгүүлээд байна.

-Цаашид Экологийн цагдаагийн алба 2024 онд юуг анхаарч ажиллах вэ, ямар ажил арга хэмжээ зохион байгуулахаар төлөвлөөд байна вэ?

-Нөхөн сэргээлт-2024” нэгдсэн арга хэмжээний хүрээнд уул, уурхайн олборлолтын үйл ажиллагааны улмаас эвдэгдэж орхигдсон талбайд нөхөн сэргээлтийн ажлыг үе шаттай зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Нэгд, Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар өрнүүлж буй “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд Цагдаа, дотоодын цэргийн анги, байгууллагын хэмжээнд мод тарьж, ойн санг бүрдүүлэх ажлыг зохион байгуулах. Хоёрт, хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэргийг илрүүлэхэд орчин үеийн дэвшилтэт техник, технологи инновацийг нэвтрүүлэн, хиймэл оюун ухаанд суурилсан дүн шинжилгээний аргыг үйл ажиллагаандаа ашиглахаар төлөвлөн ажиллаж байна.

-Иргэд олон нийтэд экологийн боловсрол олгох, гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх ажил энэ салбарт маш чухал гэгддэг?

-Тэгэлгүй яах вэ. Хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр “Орчны бохирдлыг бууруулъя”, “Сэргийлье”, “Байгалиа хамгаалъя-Хүн бүр байгаль хамгаалагч”, “Намрын мод тарилт”, “Хариуцлагатай аялал”, “Зэрлэг амьтдаа хамгаалъя” мэдээлэл сурталчилгаа, нөлөөллийн ажлуудыг шат дараалан зохион байгуулж байна.

Өсвөр үеийн экологийн боловсролыг дээшлүүлж, бусдад нөлөөлөгч байх сэтгэлгээг бий болгох, эх дэлхийгээ хайрлах, байгальд ээлтэй хандлага зөв, дадлыг төлөвшүүлэх зорилгоор нийслэлд 245 сургуулийн 4200, орон нутгийн хэмжээнд 529 сургуулийн 4852 буюу улсын хэмжээнд нийт 794 сургуулийн 9052 сурагчийн дунд “Эко бүлгэм” байгуулж, нийт 112 удаагийн сургалт зохион байгуулж, байгаль, эх дэлхийн талаар асуулт хариултын тэмцээн 35, гар зургийн уралдаан 36, эссэ бичлэгийн уралдаан 32 зохион байгуулж, үйл ажиллагааг сурталчлан ажилласан. Монгол Улсын их сургуулийн Экологийн боловсролын төв, Ханс Зайделийн сантай хамтран “Өсвөр үеийнхэн-Байгаль орчин ба хууль-II” төслийн хүрээнд Нийслэлийн ерөнхий боловсролын сургуулиудын 6-9 дүгээр ангийн сурагчдад “Хууль бусаар ан агнах” гэмт хэргийн талаар сургалтыг 4200 сурагчдад зохион байгуулсан зэрэг олон ажил бий.

-Албан хаагчид өөрсдөө хэрхэн боловсорч байдаг юм бол?

-Экологийн цагдаагийн албанаас алба хаагчдынхаа мэдлэг боловсрол, ур чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор 63 удаагийн сургалт зохион байгуулан давхардсан тоогоор 6310 хаагчийг хамруулан, шинээр долоон сургагч багш бэлтгэсэн. Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын 2023 оны А/345 тушаалаар батлагдсан хөтөлбөрийн дагуу хүрээлэн байгаа орчны эсрэг гэмт хэрэг, зөрчилтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх чиг үүрэг бүхий Төв, орон нутгийн экологийн асуудал хариуцсан алба хаагчдын мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлэх сургалт зөвлөгөөнийг зохион байгуулж, нийт 131 алба хаагчид багц сургалтын гэрчилгээ гардуулан өгсөн.

Дотоод хэргийн их сургуулийн магистрын хөтөлбөрт 3, бакалаврын эчнээ 3, 4, 5 жилийн хөтөлбөрт дөрвөн алба хаагчийг тус тус хамруулж, сурах нөхцөл боломжоор хангаж, бүгд найрамдах Филиппин Улсад зохион байгуулагдсан гадаад хэлний сургалтад дөрвөн алба хаагч хоёр сарын хугацаанд хамрагдаж, Англи хэлний мэдлэгээ дээшлүүлсэн. “Хүн бүр байгаль хамгаалагч” гэдгийг иргэн бүр ухамсарлаж, ирээдүй хойч үедээ байгаль дэлхийгээ илүү сайхнаар үлдээхийн төлөө хамтран ажиллацгаая” гэж уриалж байна.

Б.ЭНХЗАЯА

Хуульч, өмгөөлөгч О.Батхүүтэй нүүрсний сонсголын талаар ярилцлаа.

– Нүүрсний сонсголыг та ажигласан байх. Хуульч хүний хувьд энэ удаагийн сонсголыг яаж дүгнэж байна?

– Парламент үндсэн гурван чиг үүрэгтэй. Эхнийх нь төлөөлөх, хоёр дахь нь хууль тогтоох, гурав дахь нь хяналт шалгалт явуулах.

Энэ удаагийн нүүрсний сонсгол бол хоёр дахь удаагийнх. Хяналт шалгалтын чиг үүргээ хэрэгжүүлэх хүрээнд явсан сонсгол. Нөгөө талаар нотлох баримтыг шинжлэн судлах буюу гэрчүүдийг дуудаж асуудаг. Үүнээс олон нийт тодорхой хэмжээний ойлголт авлаа. Гэхдээ дуудсан гол, гол гэрчүүд оролцоогүй. Энэ бол маш харамсалтай санагдсан. Тухайлбал хамгийн гол гэрч “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн захирал Б.Ганхуяг. Түүнийг хоригдож байгаа гэдэг үндэслэлээр сонсголд оролцуулж амжаагүй. Уг нь Б.Ганхуягийг хорих ангиас нь онлайнаар оролцуулах бүрэн бололцоотой байсан шүүдээ.

Тэр битгий хэл шүүх хурлууд КОВИД-оос хойш онлайн болдог болчихсон. Сонсголд оролцуулах эсэх биш үндсэн шүүх хурал, ял оноох, гэм буруугийн ч юм уу, хурлууд онлайнаар болдог. Тиймээс Б.Ганхуягийг оролцуулах ёстой байсан ч ажил хэрэг болгосонгүй. Түүнчлэн өөр бусад хүмүүс ч оролцох байсан.

– Парламентыг төлөөлж оролцож байгаа гишүүд нэлээд шүүмжлэлд өртөж байна шүү дээ. Ер нь сонсгол ном журмаараа болж чадав уу?

– УИХ-ын гишүүд асууж байгаа асуултаа хариуцлагатай, товч тодорхой асуух ёстой. Тэгэхгүй өөрөө дүгнэлт хийдэг байж болохгүй. “Ер нь ийм юм болсон юм байна, тийм зүйл болжээ дээ” гэж ярих нь зохисгүй. Бас хөтөлж асууж болохгүй.

Бусад улс орнуудад сонсголын үйл ажиллагаа маш мэргэжлийн түвшинд хийгддэг. Сонсголын бүрэлдэхүүнд шинжээчдээс гадна мэргэжлийн хүмүүсийг оролцуулах нь зөв байдаг. Шинжээчид гэдэг бол гэрээ хийгээд мөнгө аваад бичиг баримтын талаар дүгнэлт гаргаж байгаа л хүмүүс. Тэднийг парламент мөнгө төлж ажиллуулж байгаа учраас болдоггүй.

Гадаадад гэхэд төмөр замын асуудал ярьж байгаа бол яг төмөр замын мэргэжлийн хүн, эсвэл царигийн асуудал ярьж байгаа бол яг тэр чиглэлээр мэргэшсэн их сургуулийн багш нар, эрдэмтэд судлаачдыг оролцуулдаг. Тэднээс энэ асуудал ямар учиртай юм бэ гэдгийг асуудаг. Гол нь сонсгол гэдэг иргэдэд ойлголт мэдээлэл өгөх гэж байгаа учраас мэргэжлийн хүмүүсээс их зүйл асуудаг.

Ер нь цаашид сонсгол бол хууль тогтоох үйл ажиллагаатай адилхан явах ёстой. Долоо хоногийн пүрэв, баасан гаригт УИХ-ын чуулган хуралдаж хууль батлах ажиллагаа өрнөдөг. Тэгвэл парламентын сонсгол гэдэг яг түүнтэй адил долоо хоног бүр бүтэн нэг өдөр явах ёстой юм. Жишээ нь, Даваа гараг бүр сонсгол хийдэг ч юм уу. Сэдэв нь шатахуунтай холбоотой асуудлаар холбогдох хүмүүсийг дуудаж асууж болно шүү дээ.

– УИХ-ын гишүүд бол олон нийтийн төлөөлөл шүү дээ?

– Тийм. УИХ-ын гишүүд гэдэг ард иргэдийн төлөөлөл болоод сууж байгаа. Юу болж байгааг тэр гишүүдээрээ дамжуулж үнэлэх дүгнэх шаардлага байна. Тэгэхээр жишээ нь. Ж.Ганбаатар сайдыг дуудаад яагаад шатахуун тасраад байна вэ, 14 хоногийн өмнө шийдвэрлэсэн гэж байсан юу болчхов гэдгийг парламентын гишүүд өөрсдөө асууж байх ёстой юм. Ард түмний төлөөлөгч хүнийхээ хувьд ард түмэнд мэдээлэл өгч байна шүү дээ.

Энэ чиглэлээр илүү явсан нь зөв байх. Манайх анх удаа хийж байгаа, асуудлууд нь хуримтлагдсан учраас илүү сенсаацитай, гэмт хэргийн шинж чанартай зүйлсийг асуугаад байна. Жишээ нь, АНУ зэрэг бусад улсад чуулган шиг л болж байдаг зүйл.

– Сонсголд “Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн захирал асан Б.Ганхуягийг оролцуулаагүй нь анхаарал татаж байна. Оролцуулах хууль эрх зүйн орчин байсангүй юу, эсвэл зориуд оролцуулсангүй юу?

– Сонсгол бол шүүх хурал биш. Хэн нэгнийг ялладаг, эсвэл хэн нэгнийг цагаатгах зорилгоор хийж байгаа ажил биш. Энэ бол юу болоод өнгөрсөн юм бэ гэдгийг хариуцсан хүмүүсээс нь асууж байгаа юм. Тэгэхээр нүүрсний хулгай, тээвэртэй холбоотой асуудал бол жижиг Тавантолгой, том Тавантолгой гэдэг хоёр төрийн өмчит компани дээр л гарсан. Хувийн компани дээр хулгай гарахгүй. Хоёрт, Монгол Улсын 1.7 сая иргэн хувьцааг нь эзэмшиж байна. Хэрэв ашигтай ажилласан бол олон нийт ногдол ашиг авах ёстой байсан. Гэтэл энэ мөнгийг цөөн хэдэн хүмүүс завшчихсан байна. Тэгэхээр Б.Ганхуяг гэдэг хүнээс заавал асуух ёстой байсан.

Тэр хүн яг одоогоор ял аваад гэм буруутай нь тогтоогдоогүй байна. Зөвхөн шалгагдаж байгаа хүн. Шүүхээр гэм буруутай нь тогтоогдох хүртэл хэнийг ч гэм буруутай гэж үзэхгүй гэдэг зарчмаа баривал. 461 дүгээр ангид тусгай өрөө байгаа. Чихэвч, камертай. Түүнийг суулгаж байгаад тодорхой асуугаад явчихсан бол нүүрсний асуудал илүү тодорхой болох байлаа. Тэгэхгүйгээр хоёр талд өөр өөр зүйл яриад байдаг.

– Одоо тэгвэл яах ёстой вэ. Сонсгол болоод дуусчихлаа. Хариуцлагын асуудлыг хэн, хаанаас эхлүүлэх ёстой юм бэ?

– Яаралтай мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулах ёстой. Энэ бол Цагдаагийн ерөнхий газар, Авлигатай тэмцэх газар зэрэг хууль хяналтын байгууллагын хийх ёстой ажил. Сонсголоор яригдсан асуудал, хэлсэн үг, танилцуулагдсан нотлох баримтууд дээр мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулаад аль нэг талдаа гаргахгүй, “Хулгай болсон байна” гээд сонсоод өнгөрч болохгүй. Ер нь ноцтой асуудлууд яригдлаа. Үүнийг мухарлах шаардлагатай.

– АТГ, цагдаа дээр нүүрсний хэргийн шалгалтын ажиллагаа давхар явагдаж байгаа. Сонсголоос үүдэлтэйгээр яг яах ёстой гэсэн үг вэ?

– Хамгийн түрүүнд цагдаа мөрдөн шалгах үйл ажиллагааг эхлүүлнэ. Энэ, энэ хүмүүс гэмт хэрэгт, хулгайтай холбогдсон байж магадгүй гэдэг санал боловсруулаад эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгах тухай саналыг прокурорт танилцуулна. Прокурор цагдаагийнхаа цуглуулсан баримт мэдээллийг үзэж байгаад үүн дээр хэрэг үүсгэн шалгах нь зүйтэй гэж үзвэл мөрдөн шалгах ажиллагаа эхэлж байгаа юм.

Ингээд мөрдөн шалгах ажиллагаа хуулийн дагуу явж байна уу гэдэг дээр прокурор хяналт тавиад, гэмт хэрэг үйлдсэн нь тодорхой байна гэвэл яллах дүгнэлт үйлдэнэ. Гэмт хэрэг үйлдээгүй байна гэж үзвэл хэргийг хэрэгсэхгүй болгоод шүүхэд шилжүүлэх ёстой. Шүүх дээр очиход цагдаа хамааралгүй болчихно. Шүүх рүү нэг талаас прокурор хэргээ бариад орно, нөгөө талд нь өмгөөлөгч гэм буруугүй гэдэг талынхаа баримтыг аваад орно. Энэ хоёр хүний мэтгэлцээн дундаас шүүгч аль нэг талд нь шийдэх юм.

– Таныхаар гэмт хэргийн шинжтэй асуудал хэр яригдав?

– Яригдсан шүү дээ. Нүүрсээ хямд өгсөн, нууцлах шаардлагагүй гэрээг нууцалсан, баримтууд нь алга болчихсон гэх мэт сэжигтэй зүйлүүд яригдсан. Үүнийг эцэслэх ёстой хүмүүс нь цагдаа нар.

Нийслэлийн нийтийн тээврийн салбар нэлээд барцадтай байгаа. Ногоон автобусны хэргийн мөрдөн шалгах ажиллагаа үргэлжилсээр байна. Хамгийн сүүлд, хуулийн байгууллагаас мэдээлснээр уг хэрэгт 25 хүнийг яллагдагчаар татан шалгаж байгаа аж. Гэрээ ёсоор БНСУ-ын “Zyle daewoo” үйлдвэрээс “Евро 5” хөдөлгүүртэй гэх 100 ширхэг ногоон автобусыг өнгөрсөн намар оруулж ирсэн ч шалгалтын явцад тэдгээр автобус нь “Евро 2” хөдөлгүүртэй, хуучин болох нь тогтоогдоод буй.

Уг хэрэгт Монгол Улсын сайд, Нийслэл Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах үндэсний хорооны дарга буюу Түгжрэлийн сайд асан Ж.Сүхбаатар, Нийслэлийн Засаг даргын Ахлах зөвлөх асан Д.МөнхЭрдэнэ, Хотын орлогч асан Ж.Сандагсүрэн нар шалгуулж байгаагаас гадна Нийслэлийн худалдан авах ажиллагааны газрын гурав, Нийслэлийн Нийтийн тээврийн газрын зургаа, НЗДТГ-ын Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн хэлтсийн дарга, Хотын стандарт хяналтын газрын авто тээврийн хяналтын улсын ахлах байцаагч, “ТэнүүнОгоо” компанийн захирал А.Ганхуяг, тус компанийн захирал асан Ж.Эрдэнэбат, БНСУ-ын дөрвөн иргэн одоогийн байдлаар энэ хэрэгт татагдаад байгаа аж.

Харин ногоон автобусыг “Тэнүүн Огоо” ХХК-ийн хашаанд байрлуулсан байгаа юм. Нийтийн тээврийн парк шинэчлэл, автобусны хомсдолоос үүдэж, ногоон автобусыг үйлчилгээнд гаргах санал санаачилгууд ч олон нийтийн дунд гарч буй. Энэ талаар албаны эх сурвалжаас тодруулахад “Хууль хяналтын байгууллагад шалгагдаж байгаа. Гэрээнд заасан норм стандартаараа ирээгүй учраас үйлчилгээнд гаргахгүй” гэсэн тайлбарыг хэлж байна.

Харин Улаанбаатар хотын Захиргаа болон Нийслэлийн Нийтийн тээврийн газраас хамтран шинэ автобусны тендер шинээр зарласан. Тендер шалгаруулалтад таван оролцогч материал ирүүлснээс БНСУ-ын Yutong Bus Co.,Ltd шалгараад байгаа юм. Энэ талаар Нийслэлийн Засаг даргын эдийн засаг, дэд бүтцийн асуудал хариуцсан нэгдүгээр орлогч П.Сaйнзориг мэдээлэл өгөхдөө “Гэрээний дагуу ирэх оны нэгдүгээр сарын 31-н гэхэд 600 автобус нийлүүлсэн байх бөгөөд 50 автобус үйлдвэрлэх тутамд хилээр орж ирэхээс нь өмнө урьдчилсан хяналт, шалгалт хийнэ. Энэ хүртэлх эрсдэл, зардлыг үйлдвэрлэгч хариуцна. Автобусуудын баталгаат хугацаа 24 сар байх бөгөөд ашиглалтын арван жилийн хугацаанд үйлдвэрлэгчийн зүгээс найдвартай сэлбэг хэрэгслээр хангах үүрэг хүлээнэ” гэсэн юм.

Шинэ автобус шинэ оноос өмнө орж ирж, үйлчилгээнд явах боломжтой эсэх талаар Нийслэлийн Нийтийн тээврийн газрын дарга Д.Отгонжаргалаас тодруулахад “Шинэ автобусны эхний 35 нь Монгол Улсын хилээр энэ сарын 28-нд буюу ирэх пүрэв гаригт орж ирнэ. Хүлээн авах Ажлын хэсэг маргааш Улаанбаатар хотоос хөдөлнө” гэлээ. Тендер сонгон шалгаруулалтаас хойш гэрээний хэсгүүдийг хянах, хуваариудыг нарийн тохиролцох зэрэг яриа хэлэлцээр үргэлжилсэн учраас оруулж ирэх цаг хугацаа хойшилсон гэж байгаа юм. Автобусыг үйлчилгээнд гаргахын өмнө төлбөрийн систем суурилуулах, даатгалд хамрагдах гэх мэт дагалдах ажлууд үргэлжлэх аж. Мөн хоёрдугаар сарын 1-н гэхэд бүх автобусыг нийлүүлсэн байхтай холбоотойгоор төлбөрийн системийг шийдэх, зогсоолыг нэмэгдүүлэх, чиглэлүүдийг зөв төлөвлөж, хуваарилах ажлууд ч эхэлжээ.

Шинэ ирсэн автобусуудыг дулаан гаражид байршуулах талаар Нийслэлийн Засаг даргын эдийн засаг, дэд бүтцийн асуудал хариуцсан нэгдүгээр орлогч П.Сайнзориг “Тэнүүн-Огоо” ХХК-ийн улмаас нийслэл, улсын төсөвт учирсан хохирлыг барагдуулахад Авлигатай тэмцэх газар / АТГ/-аас тус компанийн үл хөдлөх хөрөнгийг санал болгосон. АТГ-аас сонгон шалгаруулсан компани тэдгээрийг үнэлсэн бөгөөд Нийслэлийн Засаг даргын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэж, үнэлгээг баталгаажуулсны дараагаар “Тэнүүн-Огоо” ХХК-ийн объектуудыг авахаар шийдвэрлэсэн. Ногоон автобусуудыг нийслэл авахгүй, зөвхөн нийтийн тээврийн үйлчилгээнд холбогдох объектуудыг авч, ашиглана” гэсэн юм.

Харин нийтийн тээврийн компаниудад шинэ автобусыг “Улаанбаатар хотын хөгжлийн корпораци” ХК-ийн өмчлөлд бүртгэн, нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхэлдэг төр, хувийн хэвшлийн компаниудад түрээс, зээлээр олгох зохицуулалт хийжээ.

Улаанбаатар хотын замын түгжрэлийг бууруулах чиглэлд албаныхан Энхтайваны, Наадамчдын зэрэг гол өргөн чөлөөнүүдийн нэгдүгээр эгнээг автобус зорчиход зориулан бүрэн чөлөөлөх асуудлыг судалж байгаа аж. Үүнтэй холбоотойгоор “Нэгдүгээр эгнээ дагуух авто зогсоолын менежменттэй холбогдох шийдлүүд гарна. Тухайн зогсоолуудад хүргэлтийн бараа буух гэх мэт хэрэгцээ, шаардлага бий. Тиймээс зогсоолуудыг буулгах гэхээс илүү дүрмийн зохистой зохицуулалт хийж, оргил цагаар автобус болон такси зорчигч хүлээх зорилгоор түр зогсох, шөнийн цагаар ачаа бараа буух боломжтой байхаар хөгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Бусад шийдлийг албан ёсны шийдвэр гарсны дараа танилцуулах болно” гэж Хотын захиргаа мэдэгдээд байна.

Хүйтний улиралд жиндэж даарснаас үүдэж хамгийн түрүүнд өвчилдөг эрхтэн бол түрүү булчирхай. Түрүү булчирхай бол эрэгтэй хүний нөхөн үржихүйн эрхтэн дотор хамгийн чухал үүрэгтэй. Өвчилсөн тохиолдолд нэгдүгээрт, эрчүүдийг үргүйдэлд хүргэдэг. Хоёрдугаарт, шээс хаагдах аюултай.

Энэ чухал эрхтэн өвчлөх шалтгаан олон янз. Үүний нэг нь хүйтний улиралд хүйтэн машинд суух явдал юм. Хүйтэн суудал дээр шууд сууснаас болж түрүү булчирхайд муугаар нөлөөлдөг болохыг мэргэжлийн эмч анхааруулж байна. Түүнээс гадна бэлгийн замын халдварт өвчин, идээт үрэвсэл түрүү булчирхайг өвчлүүлэх үндсэн шалтгаан болдог байна. Шүд цоорох, ханиад хүрэх, халуурах зэрэг ч түрүү булчирхайд нөлөөлж байдаг байна. Шээс салаа гарвал түрүү булчирхай өвчилснийг илтгэнэ. Бүр хүндэрсэн тохиолдолд шөнө босч шээхэд хүргэдэг.

Тиймээс эрчүүд энэ чухал эрхтнээ эрүүл байлгая гэвэл дархлаагаа сайн дэмжиж, дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийн, эрүүл зөв хооллохыг зөвлөж байна. Мөн насанд хүрсэн эрэгтэй хүн зургаан сар тутамд түрүү булчирхайгаа эмчид үзүүлж байх шаардлагатай ажээ.

АН-ын дэд дарга, хуульч Ч.Өнөрбаяртай ярилцлаа.

-Нүүрсний сонсгол өнгөрсөн өдрүүдэд болж өнгөрлөө. Сөрөг хүчний мөн хуульч хүний хувьд энэ сонсголыг хэрхэн дүгнэв?

-Нэгдүгээрт, энэ сонсгол бол АН руу чиглүүлэх гэж үзээд олигтой үр дүн бий болгоогүй. Хоёрдугаарт, МАН ялангуяа, МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан нүүрсний хамгийн том наймаачин байсан юм байна гэж ойлголоо. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд, Ажлын хэсгийн дарга Б.Энхбаярын гаргаж ирсэн баримтуудыг харахаар барагцаалбал 30 сая ам.долларын асуудал ярилаа шүү дээ. Юу гэсэн үг вэ. 30 сая ам.долларыг Д.Амарбаясгалан өөртөө авч идсэн юм уу, намынхаа санхүүжилтэд өгчихсөн юм уу, мэдэхгүй. Үүнийг хуулийн байгууллага шалгаж тогтоох ёстой. Нөгөө талаасаа нүүрсний сонсгол бол өмнөх Хөгжлийн банкны сонсгол шиг сүр дуулиан болсноо мартагнадаг байж болохгүй.

Энэ нь хаа нэг газарт эцэслэгдээд ард түмэнд эцсийн хариултыг өгөх ёстой гэж харж байгаа. үнэхээр буруутай хүмүүст хариуцлага тооцох ёстой. Би Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр үүн дээр хариуцлагагүй байдлаар явахгүй байх гэж найдаж байна. Намынхаа ерөнхий нарийн бичгийн даргын асуудлыг гаргаад тавьчихлаа шүү дээ. Баримттай, судалгаатай гаргаж ирлээ.

Тэгэхээр энэ бол МАН, эрх баригч дотроо ямар их ялзарсан, ямар их мөнгөний сүлжээ энэ нам дотор үүссэн байсны тод илрэл. Монголын ард түмэнд 1072 хувьцааны ашиг болж очих байсан хөрөнгө явж явж эрх баригч нам, тэр дотроо генсекийнх нь халаас руу орчихсон байна гэдэг ойлголттой үлдэж байна. Үүн дээр Монголын төр хариуцлага тооцож чадахгүй бол цаашдаа Монголд шударга нийгэм тогтохгүй. Монголын улс төрд орж байгаа хүн бүр хулгай хийе л гэж орж ирнэ. Хулгай хийж болдог юм байна, хулгай хийгээд хариуцлага хүлээхгүй зугтаачихаж болдог юм байна. Тэр мөнгөөрөө хэвлэл мэдээлэл, хуулийн байгууллагыг худалдаад авчихаж болдог юм байна гэдэг зүйл рүү Монгол Улс явж болохгүй. Энэ бол маш буруу жишиг.

Үүн дээр ялангуяа Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн тэргүүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч намаасаа түдгэлзэж, зарчмын хатуу байр суурь баримтлах байх гэж найдаж байна. Тэгж байж зөв жишиг тогтоож, Монголын төр бүтэн болж үлдэх ёстой болохоос назгайрч хаях юм бол хулгайчид төрөө барьж гараад сүүлдээ хэн ч хулгайчтай юм ярьж чаддаггүй буруу улсыг бид дараа үедээ хүлээлгэж өгөх болчихоод байна.

-Сонсголын эхний хэсэгт орон нутгийн “Таван толгой” ХК-ийн баримтыг шинжилсэн. Ер нь сонсголын явцад гэрчээр дуудагдсан хүмүүс сөрөг хүчин талдаа байсныг олон нийт шүүмжилсэн. Эрх баригч намын гол гэрчүүд дуудагдаагүй, ирээгүй нь анхаарал татлаа?

-Жижиг “Таван толгой” ХК Таван толгойн бүлэг ордын 0.4 хувь л шүү дээ. Дээрээс нь энэ компанийн хувьцаа нь Хөрөнгийн биржээр ил арилжаалагддаг. Хувьцаа эзэмшигчид нь тодорхой. Ногдол ашиг нь хэн рүү, хаашаа явж байгаа нь тодорхой компани. Нэг ёсондоо зах зээлийнхээ зарчмаар ажиллаж ирсэн компани. Ийм газарт авлигал үүсэх боломж байдаггүй.

Харин төрийн өмчит компани буюу Таван толгойн бүлэг ордын 95.5 хувийг эзэмшиж байгаа “Эрдэнэс Таван толгой” ХК дээр л хулгай луйвар гарч байгаа. Та бүхэн анзаарсан байх. Эрх баригч намын гол гэрч сайд нарыг дуудахаар ирсэнгүй. Генсек Д.Амарбаясгалан сонсголд ирсэнгүй. Иймэрхүү маягаар хамгийн гол тайлбараа тавих ёстой том хүмүүс янз бүрийн шалтаг тоочоод алга болчихсон.

Гэтэл АН-ынхан бол, жишээ нь С.Баярцогт гэхэд “Надад ямар ч хамаа байхгүй. Гэхдээ би төрөө, төрийн байгууллагуудыг, хуулиа хүндэтгээд ирлээ” гэж байсан. Тэгэхээр эрх баригч нам дотор хуулийг хүндэтгэдэг хүн байхгүй болсон. Хуулиа өшиглөж байгаа улстөрчдөд бол Монгол Улсын эрх ашиг цаашаа асуудал болж байгаа хэрэг. Тиймээс эхлээд нүүрсний луйвар хулгайг АН сөрөг хүчин рүү чиглүүлэх гэж үзээд амжилт олохгүй болонгуут иймэрхүү байдлаар бултуулсан. Хамгийн гол нь шинэ жил гээд баярын уур амьсгал оруулаад мартагнуулах, тархи угаах улс төр явах болов уу гэсэн болгоомжлол төрж байна. Үүн дээр сөрөг хүчин ч, хэвлэл мэдээллийн салбарынхан ч анхаарлаа сулруулж болохгүй.

-“Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн захирал асан Б.Ганхуяг сонсголд оролцохыг хүссэн ч оролцуулсангүй. Тэгэхээр үр дүнтэй сонсгол болж чадав уу?

-Б.Ганхуягийг сонсголд оролцуулаагүйгээс сонсгол үүргээ 30 хувьтай л гүйцэтгэсэн гэж харж байна. Хэрэв Б.Ганхуяг оролцсон бол маш үр дүнтэй болох байсан. Учир нь тэр хүний гарын үсгээр бүх гэрээ хийгддэг байсан. Тэр хүн хэн дээрээс улс төрийн дарамт үзүүлж байсан, хэн шахаа хийснийг бүгдийг мэдэж байгаа. Хэн намын санхүүжилт, хэн сонгуулийн санхүүжилт авсныг ярих ганц хүн. Тиймээс тэр хүнийг оролцуулж байж сонсгол үр дүнтэй болох байсан.

Гэтэл Б.Ганхуяг өөрөө оролцмоор байна гэж байхад оролцуулаагүй нь явж явж эрх баригчид түүнээс айж байгаа юм байна. Болж өгвөл шоронд үхээсэй гэж хүсч байж ч магадгүй. Харин ч Б.Ганхуягийг цаашдаа бараг гэрчийн хамгаалалтад авч, тайлбар мэдээллийг нь заавал авах ёстой.

Нэг сонин нь, Б.Ганхуяг шүүхийн танхимд “Би яахаараа ганцаараа олон сар хоригддог юм бэ. Гэтэл үүнд хамгийн их өрмийг нь авч идсэн хүмүүс тамгатайгаа, засагтайгаа үлдэж байгаа нь шударга бус байна” гэж байсан даа. Энэ бол олон зүйлийг хэлж байгаа явдал. Хулгайч нар Засгийн газар дотор чинь байна. Тэр хулгайч нар эрх мэдэлтэй үлдчихээд байна. Би түүнийг чинь яриад өгье гэсэн. Мэдээж Засгийн газар дотор олон хүн айж байгаа юм байна гэж харж байна.

-Хууль талаасаа харахад ч сонин юм. Гол гэрчийг оролцуулах бүх боломж нь байсан. Салбарын сайд нь сонсголыг ахалж байсан шүү дээ?

-Үүнийг Б.Энхбаяр сайдаас тодруулах хэрэгтэй. Миний харснаар олон нийтэд хүссэн мэдээллээ ил тод болгож, нуух гэсэн зүйлээ нууж байна. Өөрөөр хэлбэл, зарим зүйлээр сенсааци тариад зарим зүйлээ нууж, халхавчин дор нуух ёстой хүмүүс байгаа юм байна.

Нүүрсний сонсголын хоёрдугаар хэсэг өчигдөр дөрөв дэх өдрөө үргэлжиллээ. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн захирал асан Б.Ганхуяг уг сонсголд өнгөрсөн мягмаг гаригаас эхлээд дөрвөн өдрийн турш гэрчээр оролцохоор дуудагдсан байв. Тэрбээр өөрөө ч сонсголд оролцох хүсэлтээ удаа дараа илэрхийлсэн. Гэвч Б.Ганхуяг сонсголд үгээ хэлж чадсангүй. Энэ тухай түүний өмгөөлөгч Д.Нямдоржтой ярилцлаа.

-Нүүрсний сонсголд таны үйлчлүүлэгч оролцох хүсэлтээ удаа дараа илэрхийлсэн. Ер нь энэ хүн сонсголд оролцсоноор ямар үр дагавартай байв?

-“Эрдэнэс Тавантолгой”-н гүйцэтгэх захирал асан Б.Ганхуяг оролцсоноор иргэнийхээ хувьд ч, өндөр албан тушаал хашиж байсныхаа хувьд ч Монголын ард түмэнд нүүрсний сонсгол буюу нүүрсний хулгай гээд байгаатай холбоотой асуудлыг гэрчийн мэдүүлгээр тайлбарлах хүсэлтийг Хууль зүй дотоод хэргийн сайд, ажлын хэсгийн ахлагч Б.Энхбаярт өмгөөлөгчөөрөө болон шүүх хуралдааны явцад хэлж байсныг та бүхэн харсан байх.

Өөрөөр хэлбэл, нүүрсний сонсголд хөндөгдөж буй оффтейк гэрээ хэлэлцээрийнхээ талаар болон бусад асуудлаар гэрчийн мэдүүлгийг Монгол Улсын Үндсэн хуулиар олгосон эрхийнхээ хүрээнд өгье гэсэн байр суурьтай байсан. Ийм гэрчийн мэдүүлэг энэ сонсголд ач холбогдолтой эсэхийг тухайн хүн өөрөө мэдэж байгаа. Монголын ард түмэн ч “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирал байсан хүний үгийг сонсохыг хүсч байсан нь мэдээж. УИХ-ын нэр бүхий гишүүд Т.Доржханд, С.Ганбаатар, АН-ын зүгээс ч Б.Ганхуягийг сонсголд оролцуулах нь маш зүйтэй гэдэг байр суурь илэрхийлж байсан. Чухал гэрч гэдэг нь ойлгогдож байгаа байх.

-Гэвч сонсголд оролцуулсангүй. Юу болов?

-2023 оны арванхоёрдугаар сарын 13-ны өдөр шүүх хуралдаан эхлэхээс 30 минутын өмнө нүүрсний сонсголыг зохион байгуулж байгаа Түр хорооноос тус хорооны дарга, Хууль зүй дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаярын гарын үсэгтэй есөн хуудас мэдэгдэх хуудас өмгөөлөгч надад гардуулсан. Хуулийн дагуу өөрийнхөө үйлчлүүлэгчид хүлээлгэж өгсөн. Тус мэдэгдээх хуудаст бол Б.Ганхуягийг 19, 20, 21, 22-ны сонсголд дуудаж байна гэсэн агуулгатай байсан

УИХ-ын Хяналт шалгалтын тухай хуульд гэрчээр дуудсан тохиолдолд хүндэтгэн үзэх шалтгаанаас бусад тохиолдолд заавал ирэх үүрэгтэй гэсэн байдаг. Тиймээс үйлчлүүлэгчийнхээ хүсэлтийн дагуу дөрвөн газарт хүсэлт хүргүүлсэн. Нэгт, Түр хорооны дарга, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаярт хаяглан, гэрчээр дуудсан мэдэгдэх хуудсыг хүлээж авлаа. Сонсголд Б.Ганхуяг нь оролцох хүсэлтэй байна. Түүнээс гадна ШШГЕГ-ын дарга, бригадын генерал О.Амарсанаад хүсэлтийг явуулсан. Мэдэгдэх хуудсыг хүлээж авсан. Сонсголд оролцох бүх нөхцөл байдлыг хууль дээдлэх зарчмын хүрээнд хангаж өгөөч ээ гэж хүссэн. Мөн ШШГЕГ-ын харьяа 461 дүгээр ангийн даргад мөн хаяглаж энэ хүсэлтээ өгсөн. Нийслэлийн прокурорын ерөнхий прокурор Ц.Ариунболд руу ч энэ хүсэлтээ илгээсэн байдаг.

-Шүүхээс Б.Ганхуягийг гэрчээр оролцуулах тухайд татгалзах зүйлгүй гэсэн гэв үү?

-2023 оны арванхоёрдугаар сарын 13-ны өдөр шүүх хуралдааны явцад Сүхбаатар дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх бүрэлдэхүүн “Энэ бол прокурорын болон шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын өөрийнх нь эрх хэмжээнхий асуудал болохоос шүүхийн эрх мэдлийн асуудал биш” гэсэн байр суурь илэрхийлсэн. Үүнтэй холбогдуулан бид дээрх хүсэлтүүдийг тухайн байгууллагуудад шуурхай хүргүүлсэн.

-Б.Ганхуягийг оролцуулаагүйг харахад боломжгүй гэсэн тайлбарууд ирсэн үү?

-Гэрчээр зайлшгүй оролцох шаардлагыг хүндэтгэх шалтгаантай гэж үзвэл онлайнаар буюу цахим сүлжээгээр оролцох шүүхийн практикт бий. Хэчнээн оролцуулах боломжгүй байлаа ч онлайнаар оролцуулах боломж ШШГЕГ-т бүрэн байгаа. Харин Прокурорын эрх мэдлийн хүрээнээс энэ асуудал хальсан. Учир нь эрүүгийн хэрэг шүүхэд шилжчихсэн. Хууль сахиулах байгууллагууд, тэр дундаа ШШГЕГ, Цагдан хорих 461 дүгээр ангиуд Хууль зүй дотоод хэргийн яамны харьяанд байдаг. Харьяалах сайдад нь хүсэлт тавьчихлаа. Онлайнаар гэрчийн мэдүүлэг авах боломж хууль зүйн талаас нь бүрэн байна. Гэвч энэ нөхцөл байдлыг хууль зүйн талаас нь ч хангасангүй, гэрчээр оролцуулсангүй.

Уг нь УИХ-ын Хяналт шалгалтын тухай хуульд заасны дагуу төр захиргааны байгууллага түр хорооны мэдэгдэх хуудсыг биелүүлэхэд заавал туслалцаа үзүүлэх үүрэгтэй гэж зохицуулсан байгаа. Ийм хууль зүйн боломж байсан уу гэвэл байсан. Одоо ч байгаа. Гэтэл түүнийг хэн ч ашиглахыг хүсэхгүй байна. Боломжгүй байна гэдэг хариулт л өгөөд байгаа болохоос тэр иргэний эрхийг хүндэтгэж тэр боломжийг эрэлхийлэхгүй байгаад гайхаж байна.

-Хууль зүйн талаас нь боломжтой байж гэж та хэллээ. Тэгэхээр улстөрчдийн сонирхол, нөлөөлөл байна гэж хардаж болох уу?

-Би хууль талаас нь тайлбарлана. Хууль зүйн бүхий боломж байхад яагаад оролцуулахгүй байна, яагаад оролцуулах нөхцөлийг бүрдүүлэхгүй байна гэдэг бол эрх бүхий албан тушаалтнуудын гаргаж байгаа эс үйлдэхүй гэж харж байна.

Б.ЭНХЗАЯА

Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн III хорооны нутаг дэвсгэрт орон сууцны барилгад өнгөрсөн даваа гаригт гал гарч, долоон хүн амь насаа алдсан харамсалтай хэрэг гарав. Тэдний дунд бага насны хүүхдүүд болон онцгой байдлын аврагч байсан юм. Гал түймрийн дуудлагаар Хан-Уул дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 14 дүгээр анги, нэмэлтээр Чингэлтэй дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 10 дугаар ангийн нэгдүгээр тасаг тус тус ажиллаж, иргэдийг аврах ажлыг зохион байгуулсан юм.

Албан үүргээ гүйцэтгэж яваад амиа алдсан гал сөнөөгч нь Гал түймэр унтраах аврах 14 дүгээр ангийн салааны захирагч, дэслэгч 27 настай Э байв. Гал сөнөөгч амиа алдсан талаар ОБЕГ- ын дарга, хошууч генерал Г.Ариунбуян өчигдөр олон нийтэд мэдээлэл өгөхдөө “Гал сөнөөгч ажиллагааны явцад тактикийн ямар нэг алдаа гаргаагүй. Тухайн орон сууц хоёр орцтой. Нийт 100 гаруй айл амьдардаг. Цагдаагийн байгууллага, шинжээчид гацуур модны гэрлэн чимэглэлээс үүдэн гал гарсан байж болзошгүй гэсэн урьдчилсан дүгнэлт гаргасан. Тухайн байранд амьдарч байсан гэрийн эзний яриагаар бол тухайн үед гацуур мод шатаж, маш их утаа гарч байсан учраас өөрийн эрхгүй гарсан гэх тайлбарыг өгсөн байсан.

Гал сөнөөгчид хувцас хэрэглэл, тоног төхөөрөмжөөр бүрэн хангагдсан. Манай алба хаагч иргэдийн аюулгүй байдлыг хангаж, утаажилтын бүсээс гаргаж байх явцдаа угаартаж, ухаан алдсан. Эмнэлгийн байгууллагад хүргэгдсэн ч харамсалтайгаар амиа алдсан. Амиа алдсан алба хаагч маань удам дамжсан аврагч. Энэ жил БНСУ-д гал сөнөөгчийн сургууль төгсөөд ирсэн залуухан боловсон хүчин байсан. Холбогдох хуулийн дагуу мөнгөн тэтгэмж болон амь насны даатгалын мөнгийг нь олгоно” гэсэн юм. Гадаад улсад мэргэжил дээшлүүлсэн, мэргэжлийн гал сөнөөгч яагаад амиа алдав гэдэг асуулт олон нийтийн дунд байгаа юм.

Энэ талаар талийгаачтай хамт ажиллаж байсан онцгой байдлын алба хаагчтай ярилцлаа. Тэрбээр нэрээ нууцлахыг хүссэн юм.

-Гал сөнөөгч албан үүргээ гүйцэтгэж байгаад амиа алдсан харамсалтай явдал боллоо. Баг, хамгаалалтын хувцас бүрэн байсан уу гэх зэргээр олон асуудал хөндөгдөж байна л даа. Та энэ албанд ажиллаж байсан хүний хувьд энэ талаар үнэн бодит байдлыг хэлж болох уу?

-Баг бол хүн бүрд байгаа. Дэлхийн стандартын багийг оруулж ирж ашигладаг шүү дээ. Яахав, хүчилтөрөгчийн баллоны цэнэг ямар байсан бэ гэдэг асуудал яригдах байх.

-Хүчилтөрөгч дутагдсан гэж үү?

-Баллонтой хүчилтөрөгч нь дууссан болов уу. Тухайн алба хаагч тооцооллоо буруу хийгээд ажилласан байх магадлалтай. Би тэдэн минут яваад тэд дээр гарах ёстой гэсэн тооцооллоо буруу хийсэн байх боломжтой. Салааны захирагч хүн уг нь өөрөө хүмүүсийнхээ тооцооллыг хийгээд орох үүрэгтэй шүү дээ.

-Саяхан БНСУ-д мэргэжил дээшлүүлсэн гэсэн. Илүү мэргэшсэн байх боломжтой хүн ийм зүйл дээр алдана гэж үү?

-Олон зүйлээс шалтгаална. Залуу хүн учраас ийм аваар осол дээр гардаж ажиллаж байгаагүй байж магадгүй.

-Хүчилтөрөгчийн баллонтой үед хэр хугацаанд ажиллах боломжтой байдаг юм бол?

-40-50 минут амьсгалах боломжтой. 50 минут ажиллаад өөрөө гараад дахиад цэнэглэх ёстой.

-Хүчилтөрөгч дуусахаас өөр шалтгаан байж болох уу. Баг хамгаалалтгүй болох ч юм уу?

-Хүнээ хайж яваад өндөр даралтын хоолойгоо хэрчих ч юм уу, түүнийгээ алдсаныг мэдэхгүй явсан байж болно.

-Таныхаар энэ хэрэг юунаас үүдэлтэй гэж харж байна?

-Талийгаач ганцаараа явчихсан нөхцөл байдал харагдсан. Багийн ажиллагаа явагдаагүй. Гал сөнөөгчидтэйгөө хамт явж байх ёстой. Тэгээд баллоных нь цэнэг хугацаа дууссаныг анзаараагүй байх магадлалтай.

-Талийгаач тантай хамт ажиллаж байсан гэсэн. Зан байдал, ажил үүргийн хувьд ямар хүн байв?

-Илүү байлгүй яахав. Өөрийнхөөрөө ажилладаг. Үүнийг суръя мэдье, хөгжье дэвшье гэдэг эрмэлзэлтэй сайхан залуу байсан. Гал сөнөөгчөөс эхлээд л дээшээ дэвшиж ирсэн.

-Энэ гал дээр гал сөнөөгч, бага насны хүүхдүүд гээд амиа алдсан хүмүүсийн хувьд маш харамсалтай. Дахиж ийм гэнэтийн осол гаргахгүйн тулд аль аль талдаа анхаарах ёстой болчихлоо?

-Маш харамсалтай. Объектын гал түймэр дээр гал сөнөөгч амиа алдсан тохиолдол анхных. Ой хээрийн түймэр дээр амиа алдаж байсан тохиолдол олон. “Ми-8”-аас эхлээд бий.

Ер нь цэцэрлэг, сургуулийн наснаас хичээлийн хөтөлбөрт галын аюулгүй байдлаас хамгаалах талаар хичээл орох хэрэгтэй. Дээр нь аваарын дохио байр болгонд байх ёстой. Дуугарсан тохиолдолд тэнд байгаа хүмүүс бүгд гарах ёстой. Иргэд өөрсдийнхөө амийг өөрсдөө хамгаалах үүрэгтэй. Гал сөнөөгчид очихоос өмнө хамгаалах ёстой гэсэн үг. Усан аваарын дохио дугарангуут усан бойлуур нээгдэж тодорхой хэмжээний гал унтраах ёстой байдаг. Гэтэл байруудад аль аль нь байдаггүй. Нэр төдий нэг юм тавьчихдаг, тэр нь ажилладаггүй.

-Хүмүүс галын аюулаас хамгаалах мэдлэгтэй болох гэдэг чухал шүү?

-Соёлтой орнуудад дохио дуугарангуут шууд гарцгаадаг шүү дээ. Манайх харин хэвшээгүй. Дохиолол дуугараад аюул болж байхад гэр орондоо амраад хэвтэж байдаг хүмүүс бий. Тэднийг аврагчид очиж босгоно, гаргана гэдэг хүндрэл учирдаг.

Гал бол секунд милээр хэмжигдэнэ. Нэг тоолоход л нэг куб метр гээд явчихдаг. Таван ханатай гэр гэхэд зуны улиралд гуравхан минутад нурам болчихдог. Өнөөдрийн байшин барилгын материал юу билээ. Дандаа шатах материалаар хийгдсэн. Тиймээс гал бүр хурдан тархана гэсэн үг.

-Онцгой байдлын байгууллагад хөрөнгө оруулалт хангалттай байдаг юм уу. Гал сөнөөгчдийн хувцас хэрэглэл, баг бүрэн бус, хангалтгүй гэсэн шүүмжлэл их байдаг?

-2003 оноос хойш тендер явагдаад бүх анги хэлтсийн машин төхөөрөмж шинэчлэгдсэн. Машинууд багтайгаа, хүчилтөрөгчтэйгөө, хүчилтөрөгч цэнэглэх аппараттай хамт ирдэг. Дуусангуут өөрсдөө цэнэглэх ёстой. Аврагчид өглөө ажилд гарахдаа өөрийн багаа үзэж шалгадаг. Байнга сургуулилалт хийдэг. Хувцас хэрэглэл, макс зэргээ өөртөө тааруулж өмсөх ёстой шүү дээ. Тэгж байж аюулгүй аврах ажиллагаа явуулна.

Б.ЭНХЗАЯА