Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Өмгөөлөгч Ч.Хүрэлбаатар: “Н.Мөнхбат нарыг яллаад аваад ир” гэсэн далд гар ажилласаар байна DNN.mn

Хөгжлийн банкны захирал асан Н.Мөнхбатын өмгөөлөгч Ч.Хүрэлбаатартай ярилцлаа.

-Хөгжлийн банкны хэрэг буюу 80 иргэн, хуулийн дөрвөн этгээдэд холбогдох шүүх хурал энэ өдрүүдэд үргэлжилж байна. Н.Мөнхбатын хувьд анх хэд, хэдэн зүйл ангиар буруутгагдаж байсан. Өнөөдөр түүний холбогдсон хэргүүд юу болж хувираад байна вэ?

-Н.Мөнхбат Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирлаар 2013 оны наймдугаар сард томилогдоод УИХ-ын 2016 оны сонгуулийн дараа ажлаасаа чөлөөлөгдсөн. Түүнийг 2014 оноос эхлээд л Авлигатай тэмцэх газар шалгаж эхэлсэн байдаг. 2002 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 265 дугаар зүйлийн 265.2 (Төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгжийн албан тушаалтан эрх мэдлээ урвуулах), 150 дугаар зүйлийн 150.2 (Бусдын эд хөрөнгийг завших, үрэгдүүлэх), 266 дугаар зүйлийн 266.2 (Төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгжийн албан тушаалтан эрх мэдлээ хэтрүүлэх) гэсэн зүйлүүдээр түүнийг 2016 оны нэгдүгээр сард сэжигтнээр тооцсон мөрдөгчийн тогтоол байна. Ер нь бол Хөгжлийн банктай холбоотой бүхий л асуудлаар өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд Н.Мөнхбат, түүний гэр бүл, төрөл садангуудын хөрөнгө орлогоос эхлүүлээд л нэг бүрчлэн шалгасан. Гэвч Н.Мөнхбат Хөгжлийн банкны эд хөрөнгө завшсан, үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн, бусдаас хээл хахууль авсан, хувьдаа ашиг хонжоо олсон гэх ямар нэг үйл баримт огт тогтоогдоогүй. Н.Мөнхбат хийх ёстой ажлаа хийж байна гэсэн итгэл үнэмшлээр шударгаар ажиллаж байсан учраас даравч ил гарна, булавч бултайна гэдэг шиг үнэн юм үнэнээрээ л тодорсон. Энэ бол шүүхийн дүгнэлт шүү. Үүнд бид харин талархалтай хандаж байгаа.

-Прокурор Н.Мөнхбатыг арилжааны банкуудад хадгаламж хэлбэрээр байршиж байсан Хөгжлийн банкны мөнгөн хөрөнгийг хугацаанаас нь өмнө татаж, хүүгийн алдагдалд оруулсан зэрэг хэд, хэдэн үйлдэл байсан байх аа?

-Үүн дээр нэмээд “төмрийн хүдрийг нойтон аргаар боловсруулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг Уул уурхайн яамны Эрдэс баялгийн зөвлөлөөр батлуулаагүй байхад их хэмжээний зээл олгож, “Мон-Лаа” ХХК-д давуу байдал олгосон”, ”Худалдаа Хөгжлийн банкнаас зах зээлийн ханшаас илүү үнээр оффисын байр худалдан авч, уг хуулийн этгээдэд давуу байдал олгосон” гэж буруутган, дээрх зүйл ангиудаар яллах дүгнэлт үйлдэж, хамгийн анх 2017 оны зургадугаар сард шүүх рүү шилжүүлсэн.

Энэ хэрэг анхан шатны шүүх-прокурор-давахын шүүх-АТГ-анхан шатны шүүх гэсэн тойргоор 2018-2021 он хүртэл явсан. Шалтгаан нь мөрдөгч, прокурор оролцогч талын гаргасан цагаатгах талын баримтыг хэрэгт нотолгоо болгож хавсаргадаггүй, хэргийн бодит байдлыг тогтоодоггүй, цагаатгах үйл баримтуудыг шалгуулах тухай Н.Мөнхбат, түүний өмгөөлөгчийн хүсэлт гомдлыг хүлээж авдаггүй. Хэт яллах байр сууринаас мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулсан, хэргийн бүрдэл хангагдаагүй байна гэсэн. Түүнчлэн анхан шатны шүүхийн шүүгчийн удаа дараагийн захирамжийн заалтыг мөрдөгч, прокурор биелүүлээгүй байна гэсэн үндэслэлээр уг хэрэг дээрх байгууллагуудын дунд дөрвөн жил гаруй хугацаанд эргэх буцах тойргоор явлаа.

Миний хувьд хууль сахиулах байгууллагад 30-аад жил, мөрдөн байцаах албанд мөрдөн байцаагч, тасгийн даргаар 10 орчим жил ажиллаж байсан, тодорхой хэмжээний мэдлэг, туршлага хуримтлуулсан учраас хэрэг шалгах процесс, үйл явдлын өрнөлийг мэднэ л дээ. Хэрэг мөрдөн шалгах үе шатанд асар их но-той асуудал, хүний эрх, халдашгүй байдал зөрчигддөг, улс төрийн нөлөөлөл байна гэдгийг энэ хэрэгт олон жил ажиллахдаа сэтгэл, оюунаараа мэдэрсэн, мэдэрсээр ч байна. Тийм итгэл үнэмшилтэй болсон.

-Хэрэг удаашраад байгаа шалтгааныг шүүгдэгч, тэдний өмгөөлөгчидтэй холбон тайлбарлах явдал бий. Бас шүүхтэй ч холбодог?

-Иргэд, олон нийт шүүх л хэргийг санаатай удаашруулаад байгаа мэт ойлголттой байдаг нь тэдний буруу биш. Эрх баригчид төөрөгдүүлсэн мэдээллээр тархийг нь угаадаг, тэдэнд бодит мэдээллийг өгдөггүй, улстөржүүлсэн үйлдэл, үйл ажиллагаа хэт хавтгайрсантай шууд холбоотой. Мөрдөн байцаалтын нууц гэдгээр халхавчилж өмгөөлөгч нарын амыг хаадаг, боодог, хуулиар сүрдүүлдэг асуудлыг эргэн харах, түүнийг өөрчлөх тийм цаг үе, нөхцөл шаардлага үүссэн байна. Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх энэ хэргийг хэлэлцээд 2021 оны 11 дүгээр сарын 9-ний өдөр “Хадгаламж буцаан татсан”, “Худалдаа Хөгжлийн банкнаас байр худалдан авсан” үйлдлүүд нь гэмт хэргийн шинжгүй байна гэсэн үндэслэлээр хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, “Мон Лаа” ХХК-нд зээл олгосон нь гэм буруутай гэж үзэж, 2002 оны хуулийг хэрэглэн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссанаар хэргийг мөн хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн. Шүүх үндэслэлтэй, хуульд нийцсэн шийдвэр гаргасан. Харамсалтай нь энэ хэрэг дээр прокурор эсэргүүцэл бичээгүй байхад Хөгжлийн банк гомдол гаргасныг хэлэлцэх нэрийдлээр давахын шүүх дээрх тогтоолыг хүчингүй болгосон нь өнөөдөр өрнөж буй үйл явдлын эхлэл болсон юм.

-Нийслэлийн давж заалдах шатны шүүхээс Н.Мөнхбатад оноосон дөрвөн жилийн ялыг хоёр жил болгон бууруулсан. Харин өмгөөлөгчийн зүгээс болон шүүгдэгчийн зүгээс энэ шийдвэрийг эсэргүүцэж байгаа гэсэн. Энэ талаар дэлгэрүүлэхгүй юү?

-Хоёр жил болгож бууруулах ч юу байх вэ дээ. Анхан шатны шүүхийн шүүгчийн гаргасан маш ноцтой алдааг залруулсан төдий л үйлдэл гэж харж байгаа. Анхан шатны шүүхийн тухайн шийдвэр гаргасан шүүгчийн хувьд олон жил ажиллаж байгаа, мэдлэг чадвартай, туршлагатай алдаа гаргадаггүй шүүгч гэж сонсож байлаа. Монгол Улсын Үндсэн хууль, түүнд нийцүүлж баталсан хуулиуд, манай нэгдэн орсон Олон улсын гэрээ, конвенцид заасан шүүгдэгчийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг буцааж хэрэглэх заалтыг хэрэгжүүлээгүй. Эрүүгийн хуулийн хууль үйлчлэх цаг хугацааны зарчмыг зөрчиж, илтэд яллах байр сууринаас хандаж шийдвэр гаргасан. Хуульд заасан үндэслэлээр шүүгч захирамж гаргаж түдгэлзүүлсэн хэргийн хууль зүйн үндэслэл арилаагүй байхад сэргээсэн нь хуульд нийцээгүй учраас уг гаргасан шийдвэр ч хүчингүй болох үндэслэлтэй.

Өөрөөр хэлбэл, Н.Мөнхбат гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байсан тухайн цаг хугацаанд хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан 2002 оны Эрүүгийн хууль түүний эрх зүйн байдалд эергээр нөлөөлөх нөхцөлийг бий болгосон, түүнийг эрүүгийн хариуцлагаас чөлөөлөх хууль зүйн үндэслэлтэй гэдэг нь илтэд байхад 2015 оны хуулийг хэрэглэсэн. Хэрэглэхдээ түүний эрх зүйн байдлыг дордуулсан 2022 оны арванхоёрдугаар сарын 16-ны өдөр Эрүүгийн хуульд нэмэлтээр оруулсан хорихоос өөр төрлийн ялын сонголтгүй заалтаар эрүүгийн хариуцлагыг хүндрүүлж ял оногдуулсан. Түүнчлэн албан тушаалаа урвуулан ашиглах гэмт хэргийн үргэлжилсэн хоёр үйлдлийг бие даасан гэмт хэрэг мэтээр тооцож, ялыг нь нэмж нэгтгэн, нийтийн албанд ажиллах эрхийг дөрвөн жилээр хасаж, дөрвөн жил хорих ял оногдуулсан нь хууль зөрчсөн ноцтой үйлдэл юм. Үүнийг санамсаргүй үйлдэл гэж харахгүй байгаа. Энэ алдааг нь л давж заалдах шатны шүүх залруулах төдийгөөр хязгаарлаж, хууль буруу хэрэглэсэн гэсэн үндэслэлээр Н.Мөнхбатад оногдуулсан ялын хэмжээг бууруулсан шийдвэр гаргасан.

-Энэ хэргийн шалгалт сүүлийн найман жил орчим үргэлжилсэн. Үндсэн хуулийн Цэц дээр бас маргаантай байгаа сэдэв байх аа. Гэтэл ингээд хэргийг шүүгээд шийдвэрлээд явчихаж болох юм уу?

-Н.Мөнхбатын өмгөөлөгчөөр 2016 оноос эхлэн ажилласнаас хойш найман жилийн хугацаа өнгөрчээ. Эрүүгийн хууль үйлчлэх цаг хугацаа, хууль буцаан хэрэглэх зарчмуудын талаар зүгээр ч нэг хөндөж яриагүй юм шүү. Н.Мөнхбатад эрүүгийн хариуцлага оногдуулах л гэж байгаа бол түүний эрх зүйн байдалд эергээр нөлөөлөх, дээрх хуулийн зарчмууд зайлшгүй хөндөгдөж байгаа юм. Учир нь эрүүгийн хариуцлагын төрөл хэмжээг тухайн цаг үед үйлчилж байсан 2002 оны Эрүүгийн хуулиар шүүх тодорхойлох хууль зүйн үндэслэлтэй байсан. Эрүүгийн хариуцлагын төрөл хэмжээг тодорхойлох гэдэгт гэмт хэргийг хөөн хэлэлцэх хугацаа хамаарна. Учир нь хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан л бол энэ нь тухайн этгээдийг эрүүгийн хариуцлагаас чөлөөлөх хууль зүйн үндэслэл болно. Чөлөөлнө гэдэг нь эрүүгийн хариуцлагын төрлийг тодорхойлж байгаа нэг хэлбэр. Үндсэн хуульд “…зөрчигдсөн эрхээ шүүхээр хамгаалуулах эрхийг иргэндээ олгосон”, хөөн хэлэлцэх хугацааны талаарх маргаан өнөөдөр Үндсэн хуулийн Цэц дээр эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй байгаа. Гэтэл иргэнийхээ зөрчигдсөн, зөрчигдөж болзошгүй эрхийг хамгаалах ёстой анхан болон давж заалдах шатны шүүхүүд Н.Мөнхбатын эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг хэрэглэлгүйгээр түүнд эрүүгийн хариуцлага оногдуулсан нь Үндсэн хууль, Олон улсын гэрээ, конвенцид заасан хүний эрх, эрх чөлөө, халдашгүй байдалд халдсан үйлдэл, үйл ажиллагааг дэмжсэн үйлдэл болж хувирлаа. Үүнийгээ тэд яаж тайлбарлахыг би хэлж мэдэхгүй байна.

Өөрөөр хэлбэл, Цэц дээр 2002, 2015, 2020 оны Эрүүгийн хуулийн хөөн хэлэлцэх хугацааны заалтын аль нь Үндсэн хууль зөрчсөн бэ, энэ хэрэг дээр аль заалтыг хэрэглэх вэ гэдэг маргаан эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй байхад давж заалдах шатны шүүх Н.Мөнхбатад Эрүүгийн хариуцлага оногдуулах асуудлыг яаран хэлэлцэж шийдвэрлэх биш, эсрэгээрээ анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хуульд нийцүүлэн залруулж, хүчингүй болгон, түүнийг нэн даруй суллан, хэргийг түдгэлзүүлэх ёстой байсан. Хуулийн ийм заалтыг эс хэрэгжүүлснээрээ давж заалдах шатны шүүх хуулиа мөн л зөрчлөө. Үндсэн хуульд заасан Н.Мөнхбатын зөрчигдсөн эрхийг шүүх хамгаалсангүй эс үйлдэхүй гаргалаа. Үл үзэгдэх хэн нэг этгээдийн дохио зангаа шүүхэд нөлөөлөөд байна гэж хардаж байна.

-Энэ хэрэг бол маш олон оролцогчтой, шүүхийн практикт өмнө нь байгаагүй шүүх процесс үргэлжилж байгаа. Нэг талаас банкны харилцаатай холбоотой асуудал эрүүгийн гэмт хэрэг болох уу гэдэг асуудлыг зарим хуульчид хөндсөөр байгаа. Та энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?

-Хүний эрх, эрх чөлөө зөрчигдсөн эрхийг нь хамгаалах, нийгэмд хууль, шударга ёсны баталгааг шүүх л хэрэгжүүлдэг гэсэн ойлголттой хүмүүсийн нэг нь би. Хөгжлийн банкны хэрэг гэдэг шошго наагаад, хоорондоо хамааралгүй хүмүүсийн хэргийг нэг шуудайнд хүчээр хийгээд шүүх рүү ирүүлсэн байдаг юм. Зээл өгсөн авсан асуудал энэ хэрэг дээр ч мөн ялгаагүй яригддаг. Энэ нь тэгээд нийгэмд аюултай үйлдэл юм уу, Хөгжлийн банкны тухай хуулийн заалт, дүрэм, журмыг зөрчсөн нь бусдад давуу байдал олгох нөхцөл бий болгосон, тиймээс урьдчилан үгсэн тохиролцоогүй боловч үйлдлээрээ нэгдэж, гэмт хэргийг хамтран үйлдсэн байна гээд Засгийн газрын тэргүүн, салбарын сайд, ТУЗ-ийн гишүүн, Гүйцэтгэх удирдлагын баг, хэлтсийн дарга нар, мэргэжилтнүүд гээд ажлаа хийсэн бүх хүмүүсийг хоморголон яллаж, эрүүгийн хариуцлага хүлээлгүүлэхээр авчирсан байсан. Шүүхийн хэлэлцүүлгийн явцаас харахад бусдад давуу байдал олгох шууд санаатай үйлдэл хийгээгүй, ажлаа л хийцгээсэн хүмүүс юм байна гэдэг нь илт харагдаж байсан. Гэтэл тэр нь улсын яллагч нарт үйлдлээрээ нэгдсэн болж харагдаад байгаа юм билээ.

Авлигын эсрэг НҮБ-ийн конвенцийн заалттай холбож өөрсдийн бодлоороо л улсын яллагч нар дүгнээд байсан. Хөгжлийн банкны албан тушаалтнуудад мэргэжлийн алдаа гаргасан зарим нэг асуудлууд байсан. Гэхдээ мэргэжлийн алдааг эрүүжүүлж, эрүүгийн хариуцлага оногдуулаад байгаа нь хэлмэгдүүлэлт төдийгүй төрд ажиллах хүний тоо цаашид буурах муу үр дагавартай. Мэдлэгтэй, ур чадвартай, мэргэшсэн залуус нь Хөгжлийн банкинд ажиллахгүй гэдэг болсон байна лээ. Энэ бол анхаарал хандуулах асуудал мөн. Эцэст нь дүгнээд хэлэхэд, Анхан шатны шүүх тэр олон хүмүүсийн асуудлыг хэргийн үйл баримт, нотлох баримттай харьцуулах, талуудын байр суурийг чөлөөтэй сонсох зэргээр мэтгэлцэх нөхцөл боломжоор бүрэн хангаж, тэдгээрийг харьцуулан маш сайн нягталж, хэргийн бодит байдалд нийцсэн дүгнэлт гаргасан, зөв шийдвэрлэсэн.

-Танай үйлчлүүлэгчийг буруутгаж байгаа нэг үндэслэл бол Худалдаа хөгжлийн банкнаас өндөр үнэтэй байр худалдаж авч, бусдад давуу байдал олгосон гэх. Олон нийтэд ил болсон мэдээллээр шүүгдэгчид энэ үйлдэл дээр өөрсдөдөө давуу байдал олгоогүй гэдгийг шүүх хүлээн зөвшөөрсөн юм билээ. Өөрт давуу байдал, ашиг хонжоо олоогүй бол гэмт хэрэг гэж үзэх үү?

Анхан шатны шүүхийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 2023/ШЦТ/1116 дугаартай шийдвэрт: “Шүүгдэгч нар нь эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашигласны улмаас өөртөө давуу байдал бий болгоогүй буюу өөртөө ашиг олоогүй байна” гэсэн дүгнэлт хийсэн. Энэ бол шүүхийн дүгнэлт.Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан нийгэмд аюултай үйлдэл эс үйлдэхүйг гэм хэрэг, гэмт хэргийн улмаас нийтийн ашиг сонирхолд шууд учирсан үр дагаврыг хохиролд тооцдог. Иргэний хуулийн хэм хэмжээнд нийцүүлж, “Үл хөдлөх хөрөнгө худалдах, худалдан авах” гэрээ Хөгжлийн банк, Худалдаа Хөгжлийн банкны хооронд байгуулагдсан нь өнөөдөр ч хүчин төгөлдөр үйлчилж байна.Хуульд нийцүүлж явагдсан худалдах, худалдан авах үйл ажиллагааг нийгэмд аюултай үйлдэл гэж өмгөөлөгчийн хувьд үзэхгүй байгаа, Худалдан авсан байр нь үрэгдэж үгүй болоогүй байна, үнэ ханш нь унаагүй бүр өссөн байна. Хөгжлийн банкинд хохирол учруулаагүй, өөрөөр хэлбэл мөнгөө буцааж аваад, байрыг нь буцаагаад өгөх эрх нь нээлттэй.1. Худалдан авсан 3200 мкв талбай, 10 автомашины зогсоол бүхий Монгол улсад ганцхан байдаг банкны стандарт шаардлага хангасан байранд өнөөдрийг хүртэл Хөгжлийн банк 9 жил тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулсаар байгаа. Худалдан авсан үнийн дүнгээр буюу 27.5 тэрбум төгрөгийн үл хөдлөх хөрөнгөтэй гэдгийгээ Олон улсын санхүүгийн байгууллагын аудитаар баталгуулжуулан 9 жилийн турш тайландаа бүртгэсээр ирсэн. 2.Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн өнөөдрийн үнэлгээгээр уг байрны ханш 70 тэрбум төгрөгөөс доошгүй байгаа. Худалдан авсан үнээсээ 2 дахин бүр илүү өсчээ.3.Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад уг байрны зах зээлийн үнэлгээг тогтоолгохоор 5 удаа шинжилгээ хийлгэж, бусад 4-ийг нь үгүйсгэж чадаагүй хэрнээ хамгийн сүүлийн, хамгийн багаар үнэлгээ тогтоосон дүгнэлтээр 4.5 тэрбум төгрөгийн зөрүү гаргасныг үндэслэлтэй байна, тиймээс давуу байдал олгосон байна гэж шүүх буруутгасан.Өөрөөр хэлбэл иргэний эрх зүйн харилцаагаар зохицуулагдах ёстой харилцааг эрүүгийн шүүхээр оруулан шийдвэрлүүлж, бусдын өмчийг үнэгүйдүүлэн дээрэмдэхийг Хөгжлийн банкны өнөөдрийн удирдлагасанаархаж байна. Үүндээ эрүүгийн шүүхийг ашиглаж байна.Хөгжлийн банк энэ гэрээг цуцлах эрхээ иргэний хуулийн дагуу хэрэгжүүлэхийг огт хүсдэггүй юм. Хэрэв эрүүгийн шүүхийн эдгээр шийдвэрүүд хүчин төгөлдөр болвол “Худалдах, худалдан авах” гэрээ хүчингүйд тооцогдож, 27.5 тэрбум төгрөгөө Хөгжлийн банк буцаан аваад, уг байрыг буцаах эрх үүснэ. Түүнчлэн Худалдаа Хөгжлийн банк 9 жилийн түрээсийн төлбөрөө Хөгжлийн банкнаас нэхэмжлэх ньтэдний хууль ёсны эрх болж хувирна.Тэгэхлээр эрүүгийн шүүхүүдийн энэ шийдвэр эцсийн үр дагавраараа Худалдаа Хөгжлийн банкинд ашигтай болж хувирсан байгаа биз.Н.Мөнхбат өмнө нь давуу байдал олгосон уу ,эсхүл шүүх өнөөдрийн шийдвэрээрээ давуу байдал бий болгож байна уу гэдэгт өөр цаг хугацаанд өөр хүмүүс шударга дүгнэлт хийх нь гарцаагүй юм. Нөгөө талаар хууль дүрэм, журмаар бүрэн эрх олгогдоогүй, ТУЗ-ийн шийдвэрийг хэрэгжүүлдэг, гүйцэтгэх удирдлагын үйл ажиллагаанд хамтарч оролцдог Гүйцэтгэх захирлыг шүд сугалж байгаа юм шиг ганцааранг нь сугалж үлдээгээд албан тушаалаа урвуулан ашигласан гэмт хэрэг үйлдсэн гэж дүгнэсэн нь логикгүй байна. Эрх мэдэлгүй хүн яаж албан тушаалаа урвуулах юм бэ. Шийдвэр гаргах ямар ч эрхгүй л албан тушаалтан шүү дээ.Түүнчлэн энэ гэмт хэргийн субьектив талын гол шинж болох хувийн ашиг сонирхлоо гүйцэлдүүлэх шинж тогтоогдохгүй байна гэж дүгнэсэн атлаа баримт нотолгоогүйгээр хувийн бодлоороо шүүхүүд шийдвэр гаргадаг болжээ.

-“Мон Лаа” ХХК болон Бэрэн группэд зээл олгосон хэрэгт буруутгагдсан. Хөгжлийн банкинд нэлээд хохирол учруулсан гэж одоог хүртэл бичигдэж байгаа. Эдгээр зээлийнх нь талаар тодруулж өгөхгүй юү?

-Зээл өгсөн авсан асуудлыг нийгэмд аюултай үйлдэл, зээлийн гэрээнд заасан үнийн дүнг нь гэмт хэргийн улмаас Хөгжлийн банкны ашиг сонирхолд учирсан шууд үр дагавар буюу хохирол гэж хуулийг төсөөтэй хэрэглэж, шүүх эрүүгийн хариуцлага оногдуулсаар байгаа. Хор хохирол учруулах ямар үйлдэл хийсэн гэж Н.Мөнхбатыг буруутгасан бэ гэхээр үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг батлуулаагүй гэдэг. Энэ нь тэгээд гэмт хэрэг юм уу. Анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн хэлэлцүүлгээр шүүх, улсын яллагч нар, Хөгжлийн банк аль нь ч ТЭЗҮ-г заавал батлуулах ёстой гэдэг хууль эрх зүйн ямар акт байгаагаа нотолж чадаагүй, гаргаж үзүүлээгүй. Түүнчлэн “ТЭЗҮ-ийг эцсийн байдлаар авах” гэж юуг хэлээд байгаагаа огт тодорхойлж чаддаггүй юм. Эдгээрт шүүх дүгнэлт хийгээгүй. Уул уурхайн яамнаас өмгөөлөгчийн хүсэлтээр ирүүлсэн албан бичигт: “…үйлдвэрийн ТЭЗҮ-г Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлж, зайлшгүй урьдчилан батлуулсан байх тухай нарийвчилсан зохицуулалт байхгүй болно” гэсэн бичиг ирүүлснийг анхан шатны шүүхэд гаргаж өгсөн боловч шүүгч түүнд дүгнэлт хийхийг огтхон ч хүсээгүй байна билээ. Өнөөдөр “Мон Лаа” ХХК зээл, зээлийн хүүд 8.3 тэрбум төгрөг төлж зээлээ барагдуулсан, Хөгжлийн банк энэ зээлийн гэрээнээс гурван тэрбум орчим төгрөгийн ашиг олсон. Хамгийн хачирхалтай нь давуу байдал олж авсан гэх “Мон-Лаа” ХХК-ийг мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад 2018 онд эрүүгийн хариуцлагаас прокурорын шийдвэрээр чөлөөлсөн байдаг юм. Энэ нь тэгээд шударга ёс мөн үү, хууль шүүхийн өмнө эрх тэгш байж чадаж байна уу.

“Бэрэн”-гийн асуудал мөн ялгаагүй л зээл өгсөн, авсан иргэний хуулийн л дагуу шийдвэрлэгдэх ёстой асуудал. Улсын дээд шүүхийн Иргэний хэргийн хяналтын шатны шүүхийн эцсийн шийдвэр гарсан гэмт хэрэг биш гэж үзэх хуулийн үндэслэлтэй асуудал байгаа юм. Албан тушаалаа урвуулсан үйл баримт тогтоогддоггүй, хийх ёстой ажлаа л Н.Мөнхбат хийж гүйцэтгэсэн, барьцааны хөрөнгө хангалттай авсан, үүргийн гүйцэтгэлийг хангуулах байдлаар зээл, зээлийн хүүг бүрэн төлүүлэх боломжтой. Эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүх хурал дээр энэ цаг хугацаанд энэ хэрэг хэлэлцэгдэж нягтлагдаж байна. Хөөн хэлэлцэх хугацаагаар “Бэрэн”-д холбогдох хэргийг анхан шатны шүүх хэрэгсэхгүй болгосон нь үндэслэлгүй гэдгээр биш гэмт хэргийн шинжгүй гэдэг үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгогдох хуулийн үндэслэлтэй байна гэдгээр миний бие тогтоолд хэсэгчлэн гомдол гаргасан байгаа. Хурлын шийдвэр өнөөдөр эцэслэн гараагүй байна. Давахын шүүх хуульд нийцүүлж, бодитой шударга шийдвэр гаргана гэдэгт найдаж байгаа.

-Шүүгчдийн томилгоо эргэлзээтэй байгаа гэв үү. Хүний эрх, эрх чөлөө алдагдах эрсдэлтэй нөхцөлийн талаар та дээр дурдлаа?

-Н.Мөнхбатад холбогдох хэрэг зургаан удаа давж заалдах шатны шүүхээр хянан хэлэлцэгдсэн. Гэтэл үүний тавд нэр бүхий шүүгч илтгэгч шүүгчээр, нэр бүхий нэг шүүгч хоёр удаа оролцсоны нэгд нь хурал даргалагчаар томилогдсон байдаг юм. Энэ хоёр шүүгчийн өмнө өөр нэр бүхий шүүгч нар томилогдсон тухай сонссон байсан боловч дахин томилгоо хийгдэж тэдний нэрсээр солигдсон байдаг юм билээ. Энэ томилгоо бол эргэлзээ төрүүлэхүйц шалгуулах ёстой асуудлын нэг мөн. Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрч бидний гаргасан гомдлыг хянан хэлэлцэх шүүх бүрэлдэхүүнд анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, “Н.Мөнхбат нарыг гэмт хэрэг үйлдсэн байна, яллаад аваад ир” гэсэн агуулгаар анхан шатны шүүх рүү буцаасан нэр бүхий хоёр шүүгч дахиад томилогдсон нь, нэг нь илтгэгчээр, нөгөө нь шүүх хуралдаан даргалагчаар томилогдсон нь тохиолдлын зүйл биш. Биднийг гайхаж цочирдоход хүргэсэн. Н.Мөнхбат нарын үйлдлийг гэмт хэрэг мөн гээд толгойдоо кодолсон, итгэл үнэмшилтэй болсон дээрх шүүгч нар бидний гаргасан гомдлыг хүлээж авахгүй байх, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээх нь ойлгомжтой байсан учраас татгалзсан. Гэвч хуульд заасан үндэслэл биш гэдгээр бидний татгалзлыг хүлээн аваагүй, хуралдаан цааш үргэлжилж ялаа оногдуулсан. Анхан шатны шүүхийн шийтгэх тогтоолд онц гойд өөрчлөлт ороогүй.

-Н.Мөнхбатын хувийн байдал ямар байгаа вэ?

-Хууль хяналтын байгууллагын үүдийг сахиж, хийх ёстой ажлаа хийснийхээ төлөө мэдээллийн хэрэгслэлүүдээр гүтгүүлж балбуулж, олон нийтээр зүхүүлэн, хардлага сэрдлэг доор 10 жил ажил төрөлгүй явж байгаа хүн. Хийх ёстой ажлаа гүйцэтгэснийхээ төлөө хорих ялаар шийтгүүлсэн хүний сэтгэл санаа ямар байх нь ойлгомжтой. Өөрсдийн үр хүүхэд, ах дүүсээрээ төсөөлөөд нэг үзээрэй. Тэрээр гэмт хэрэг хийгээгүй, банкныхаа эрх ашгийг хохироосон үйлдэл гаргаагүй гэдэгтээ өнөөдөр ч тэр итгэлтэй байгаа.

Хамгийн гол нь шүүх л үнэнийг тогтоож өгнө, зөрчигдөж байгаа эрхийг нь сэргээнэ гэдэгт маш их итгэж, найдаж байсан. Харамсалтай нь шүүх шударга үнэнийг тогтоож чадсангүй, эрх эрх чөлөө нь зөрчигдсөн иргэнээ хамгаалсангүй. Ардчилсан нам засгийн эрх барьж байсан тэр цаг үед Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал байсныхаа төлөө гэм буруугүй гэмтэн боллоо. Шүүхээс ял оноож, хууль завхруулж хэлмэгдүүллээ. Ардчилсан Монгол Улсын анхны улстөрийн хоригдол боллоо гэсэн байр суурийг тэр илэрхийлж байна билээ. Өмгөөлөгчийн хувьд түүнтэй байр суурь, итгэл үнэмшил ижил байгаа. Өнөөдөр, маргааш биш юм аа гэхэд шударга үнэн ялах өдөр ирэх нь цаг хугацааны асуудал. Бусдыг хэлмэгдүүлж, сэтгэл санаа, эрүүл мэндээр нь хохироосон хүмүүст хуулийн хариуцлага хүлээлгэдэг тэр цаг үе ирнэ. Хууль, шударга ёс тогтоно гэдэгт би итгэлтэй байна. Хувь хүмүүс бүлэглэл биш хууль засагладаг тэр цаг ирнэ.

Б.ЭНХЗАЯА

Н.Мөнхбат: “Нэг хонь-нэг жуулчин” төсөл бол хуулиа зөрчсөн, гадаад иргэдийг хуурсан луйвар DNN.mn

Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Б.Бат-Эрдэнийн санаачилгаар “Нэг хонь-нэг жуулчин” төслийг эхлүүлээд байгаа билээ. Энэ төсөл аялал жуулчлалын салбарт ямар үр дагавар бий болгож байгаа талаар “Muugii Tours” компанийн захирал Н.Мөнхбаттай ярилцлаа.

-“Нэг хонь-нэг жуулчин” төсөл хэрэгжиж эхлэхээр боллоо. Аялал жуулчлалын салбарынхан энэ төсөлд ямар байр суурьтай байх юм бэ?

-“Нэг хонь-нэг жуулчин” гэх төслийг анх ярих үеэс л гайхаж байсан. Ямар учиртай төсөл болохыг судлаад үзэхэд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, олон жуулчин татаж авчрах тухай юм шиг байна лээ. Гэхдээ энэ төсөл бол инээдтэй, шогийн, ойлгомжгүй зүйл гэдгийг аялал жуулчлалын салбараар тогтохгүй мэргэжлийн бус хүн ч хэлнэ.

Гол нь бид хоорондоо хэмлэлдэж, нэгнийгээ шоолоод үр дүнд хүрэхгүй. Энэ бол аялал жуулчлалын салбарт гарч байгаа буруу зүйл. Буруу зүйлийг зогсоох ёстой. Энэ салбарыг нэг айл гэж үзвэл тэр айлд буруу зүйл болбол хэрүүл маргаанаар биш эцэг, эх нь асуудалд тайван хандаж, болохгүй асуудлыг халаад шийдээд явдаг. Хоорондоо хэрэлдэж, нэгнийгээ шоолоод, шуугилдаад байвал асуудал улам даамжирдаг. Үүнтэй адил манай салбарт буруу зүйл бий болоод байна. Үүнийг бид зогсоох ёстой.

Үнэндээ ийм төсөл санаачилж байна гэдэг бол өнөөдрийн бидний байгаа царай л энэ.

Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамны шийдвэр, үйл ажиллагаа бол бодлого боловсруулж, зангидаж байгаа төрийн бодлого шүү дээ. Харамсалтай нь төрийн бодлого шийдвэр хэрэгжүүлж байгаа газарт мэргэжлийн бус хүмүүс ажилладаг. Улс төрийн томилгоогоор мэргэжлийн бус хүмүүс оччихдог. Тэр хүмүүст зөвлөж, тусалж байгаа хүмүүс гэж бий. Тэд нь бас л мэргэжлийн бус, намынх нь, фракцынх нь хүмүүс байдаг. Ийм хүмүүсээс гарч байгаа шийдвэр, бодлого ойлгомжгүй, амьдралгүй, байгаа бодит байдал энэ шүү дээ.

-Та бол жуулчид хүлээж авдаг мэргэжлийн салбарын хүн. Жуулчинд мал өгнө гэдэг байж болох уу. Яаж хэрэгжүүлж болох юм бол доо?

-Жуулчинд хонь бэлэглэнэ гэж байгаа. Нэгд, хонь хилээр гаргахгүй. Амьдаар нь ч бай, махлаад гаргахад тусгай гэрээ, зөвшөөрөл хэрэгтэй. Үүнийг Хөдөө аж ахуйн яам хариуцдаг. Аялал жуулчлалын салбарт энэ асуудал хамаагүй. Нэг ёсондоо гадаадын иргэнд хонь бэлэглэнэ гэдэг хууль зөрчиж байгаа гэсэн үг.

Хоёрт, хонийг монголчууд үр хүүхдэдээ, хамаатан садандаа зүсэлж заадаг. Энэ нь зөвхөн дотооддоо байдаг зан уламжлал. Харин гадаадын иргэнд хонь зүсэлж байгаа нэрээр мөнгө авна гэдэг бол луйвар. Саяхан би говь руу хэсэг жуулчид авч явсан юм. Хөдөөний айлд буухад нь “Нэг хонь-нэг жуулчин” төслийн талаар ярьж өглөө л дөө. Тэгтэл шууд өөдөөс “Баярлалаа. Би хонио авч явж болох юм уу. Надад хилээр авч гарахад зөвшөөрөх юм уу” гэж асууж байна лээ. Гадны хүмүүс ямар ч зүйлийг хуулийн хүрээнд л ярина. Бидний сэтгэлгээнээс шал өөрөөр харна. Хариуд нь “Боломжгүй” гэдгийг хэлсэн. “Тэгвэл би худалдаж аваад төхөөрлөө гэхэд өөрөө ганцаараа идэж барахгүй. Чононд хоол болгож өгье” гэж ярьж байсан. Аль аль нь боломжгүй. Надад хэлэх зүйл олдоогүй. Үнэндээ гадныханд бид өөрсдийгөө доош хийж байгаа үйлдэл болж байна. Ийм зүйлд хэн нэгнийг нэр цохож буруутгах хангалтгүй, зохимжгүй. Буруу тогтолцоо, самуунтай, эргэлзээтэй цаг мөчид бид амьдарч байна. Нам дагаж гүйдэг, цүнх барьдаг, ажиллах чадваргүй, хэл усгүй, өлбийсөн хүмүүс явж байгаад л төрд гараад суучихаж байна. Нийгэмд сул, сулбагар хүмүүс байдаг. Тийм хүмүүс төрд гарах боломжийг нээж өгсөн цаг үе өнөөдөр байна.

-Жуулчинд мал бэлэглэчихсэн байдаг. Гэтэл энэ өвөл зуд болоод багагүй хэмжээний малаа алдчихлаа. Төсөлд хамрагдсан мал үрэгдэх эрсдэлтэй?

-Байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлийг яалтай билээ. Мэдээж ийм зүйл болно гэж энэ төслийг санаачлаагүй байх. Гол нь хэрэгжих боломжгүй, ажил хэрэг болохгүй зүйлийг төрийн бодлого болгож хэрэгжүүлж байгаа нь харамсалтай. Хоёр гурван жилийн дараа эргээд харахад энэ төсөл үнэхээр байж боломгүй, ичиж үхмээр зүйл болж таарна. Хүн согтуу үедээ олон зүйл ярьчихаад маргааш эрүүл болчихоод харамсдаг шиг л юм болно. Үнэхээр байж боломгүй, онигоотой төсөл. Амьдралд, хөрсөн дээр бүтэхгүй. Аялал жуулчлалыг сэргээх биш улам нураана. Харин түүний оронд ариун цэврийн байгууламжаа цэвэр байлгах, үйлчилгээгээ гоё болгох ёстой. Жуулчинд хонь мал бэлэглээд аялал жуулчлал хөгжихгүй, бүтэхгүй.

-Тэгвэл аялал жуулчлалын салбарт нэн түрүүнд шийдэх ёстой асуудал нь юу вэ. Салбарын яам энэ чиглэлд анхаарч байна уу?

-Гол асуудал ариун цэврийн байгууламж шүү дээ. Байгаль орчин аялал жуулчлалын яамыг гайхаад байдаг юм. Хавар болохоор жуулчны баазуудын дунд чуулга, уулзалт зохион байгуулдаг. Бололгүй яахав. Гэхдээ Монголын аялал жуулчлалын салбарт зөвхөн жуулчны бааз үйл ажиллагаа явуулдаггүй. Жуулчин хүлээж авдаг газрууд дөрвөн ангилалтай. Нэгд, үнэ өндөр Lodge, үнэтэй жуулчны бааз, дунд зэргийнх нь Guesthouse, боломжийн хямд үнэтэй нь малчин айл гэж ангилдаг.

Гэтэл өнөөдөр зөвхөн жуулчны баазуудын хооронд уулзалт хэлэлцүүлэг зохион байгуулж, асуудлаа ярьчихаад тарчихдаг. Бусдад нь анхаардаггүй. Уг нь бусад гурван чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг хүмүүсийг ч давхар цуглуулж асуудлаа ярьж, шийдвэр гаргаж байх ёстой. Гэтэл төр нь анхаарахгүй хаячихсан. Тэр хүмүүс нь ч бие биенээ танихгүй. Харанхуйгаар л таван гэртэй, дотор нь ор тавьчихад болно гэж үздэг. Мэдээж тэд төр засгаас мөнгө гуйхгүй. Өөрсдийгөө аваад явж байгаа хүмүүс. Гаднаас доллар оруулж ирж байгаа салбар. Гол нь төрөөс зохион байгуулалтын ажлыг л тодорхой болгож өгөх ёстой юм.

-Ариун цэврийн байгууламж гээд үргэлж ярьдаг. Энэ жил ямар байв?

-Бохирын асуудал малчин айл дээр л яригддаг. Lodge, жуулчны бааз, guesthouse бүгд ариун цэврийн байгууламжаа шийдчихсэн. Малчин айлд л байдаггүй. Тэглээ гээд тэднийг шахаад байх боломжгүй. Жилдээ 2-3 удаа нүүдэл хийж байгаа хүмүүс боловсон ариун цэврийн байгууламж маллаад явж чадахгүй. Харин түүний орон био нойлтой болчих ёстой. Бүгд биш, жуулчин авч байгаа айлуудыг хэлж байна. Гарц гаргалгаа зөндөө бий.

Харин манай яамны хүмүүс зам дагуу нойл барина гэдэг. Эсвэл жуулчны баазын нойлын асуудлыг сайжруулна гэх зэрэг мухар, байгаа онохгүй, модон хөшүүн бодлого л ярьдаг. Тэр нь хөрсөн дээр бууж өгдөггүй. Төсөл гаргаад л тендер зарлах сонирхол л байдаг юм шиг байна лээ. Зам дагуу 25 сая төгрөгөөр нойл барилаа л гэсэн. Баас нь дүүрчихсэн, зарим нь эвдрээд уначихсан, юу ч үгүй болчихсон байна лээ. Бараг байгальдаа бие зассан нь цэвэр гэмээр. 25 сая төгрөг зарцуулж барьсан нойл нь эргээд байгалиа бохирдуулж байх жишээтэй. Тиймээс амьдрал, бодит нөхцөл байдлаа мэддэг, мэргэжлийн хүмүүс л бодлого зангидмаар байна.

Б.ЭНХЗАЯА

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Гурван дарга маань гурван ч станц чирээд ирлээ. Аль нь эхэлж ашиглалтад орох юм бол DNN.mn

Монгол Улс стратегийн хоёр гол бүтээгдэхүүнээр гадны улсаас хараат байдгийн нэг нь эрчим хүч. Улсын хэмжээнд жилдээ 8.8 тэрбум кВт цахилгаан эрчим хүч хэрэглэдгээс 20 хувь буюу 1.8 тэрбум кВт-ыг хойд хөршөөс татдаг. Нэг кВт цахилгааныг 9.3 центээр худалдаж авдаг гэхээр жилд ямар их хэмжээний зардал эрчим хүчинд урсдаг нь харагдана. Эрчим хүчний дараагийн импортлогч улс бол БНХАУ. Тус улсаас “Оюу толгой” ХХК жил бүр 1.4 тэрбум кВт эрчим хүч авч, 135.6 сая ам.долларыг төлдөг. Өнөөдөр ч төлсөөр буй юм.

Эрчим хүчний эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх тухай сүүлийн 30 гаруй жил яригдсан. Тавдугаар цахилгаан станц цаасан дээрээ 30 нас хүрчихлээ. Нэг ёсондоо бид цахилгаан эрчим хүчний мөнхийн гачланд байдаг улс орон болоод байна. Өнгөрсөн өвөл үүний горыг нэлээд сайн амсаадахлаа. Хойд хөршид дайн дажин дэгдэж, эрчим хүчний том станцууд нь эвдэрсний улмаас импорт гацаж, Улаанбаатар хотын дүүргүүдэд ээлж дараалан хязгаарлалт хийсээр өвлийг давлаа.

Сонгууль дөхөөд ч тэр үү, манай гурван том дарга цахилгаан эрчим хүчний гурван том төсөл босгож ирээд байна. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Францын Ерөнхийлөгчийг эх орондоо урьж, хоёр улс ураны төсөл дээр хамтрах ажлыг эхлүүлсэн.

УИХ-ын дарга Г.Занданшатар өөрийн төрөлх нутагт Байдрагийн гол дээр Унгар улстай хамтран усан цахилгаан станц барих төсөл ярьж эхэллээ. Бүүр эхлэхдээ хайчилдаг туузыг нь сая Будапештэд хайчилчихаа алдаад ирлээ.

Ерөнхий сайд, Засгийн газрын хувьд ОХУ-тай хамтран атомын цахилгаан станц барих тухай асуудал яригдаад багагүй хугацаа өнгөрч байна. Өнгөрсөн оны аравдугаар сард болсон Монгол Улс болон ОХУ-ын Засгийн газар хоорондын комиссын уулзалтаар ОХУ-ын талаас энэ талаар санал тавьсан гэгдэж буй.

Шинэ зуунд, идэр есийн хүйтэнд тог цахилгаанаа хязгаарлуулсан нийслэлчүүд, нийт монголчуудын хувьд энэ бол нэлээд сонирхол татах сэдэв. Одоо ерөөсөө аль төсөл нь эхэлж ашиглалтад орохыг хараад хэвтэх л үлдэх болчихоод байна. Олдохлоороо өлдөнө гэж өвөг дээдэс ярьдаг байв даа. Нэг дор яасан ч олон төсөл эхлүүлчих болов гэж гайхмаар. Энэ бүхэн үнэн үү худал уу, сонгуулийн солиорол уу гэдэг нь одоохондоо тодорхойгүй байна. Монголд цахилгаан станц барих төслийг жагсаавал боть болох хэмжээний түүх бий. Ус, нар, салхи гээд төрөлжөөд хүртэл явчихна. Гэхдээ аль нь ч яваагүй, цаасан дээр л үлддэг. Харин хамгийн гайгүй явсан, бас Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэний их зүтгүүлсэн нэг төсөл бий. Хамгийн нааштай, ажил хэрэг болохоор төсөл нь Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц байх ёстой. Ерөнхий сайдаас эхлээд төрийн өндөрлөгүүд саяхныг хүртэл энэ төслийг онцолж, ажил хэрэг болгохоор мэдэгдэж байв. Чухам өнөөдөр энэ том төсөл юу болсон болоод төрийн өндөрлөгүүд тойрч гүйгээд хаа холын Унгар, Франц, ОХУ-тай хамтрах шинэ төсөл яриад явчихав. Үүнээс гадна олон жилийн түүхтэй Эгийн голын усан цахилгаан станц ч бий. Нар салхины өчнөөн төсөл хөтөлбөр ч байгаа. Эдгээр төслүүд өнөөдөр ямар шатанд явж байгаа нь, хэзээ ашиглалтад орох нь тодорхойгүй байсаар ирлээ.

Ингээд харвал шинэ төслүүд ажил хэрэг болно гэхэд үнэмшилгүй сонсогдож байна. Түүний оронд Эрдэнэбүрэнгээ баталгаатай ажиллуулна аа гэсэн бол өөр сонсогдох байлаа. Нөгөө нүүрсээ 50 км зөөгөөд хилээр гаргачих байсныг 5000 км тойруулж Владивостокоор гаргана гэдэг шиг болоод явчихав уу. Үнэндээ Европын холбооны

улсууд дундаа хамгийн ад шоо, хэрүүл маргаан тарьдаг Унгар улс манайд цахилгаан станц барьж өгч чадах уу. Тийм зээл өгчих эдийн засагтай, бас өөрсдөө бариад өгчих технологитой л юм байх даа. Европын холбоо нь бол мөнгө өгөхгүй өгнө гээд л сүйд болоод байгаа харагддаг. Сая Шведийг НАТО-д элсэхэд нь тавьсан хоригоороо наймаалцаж хэдэн евро олж байгаа л харагдаж байсан. Харилцааны хувьд бол Хүннү гүрнээс эхтэй гээд хоёр тал сүйд болдог л доо.

Эрчим хүчээ худалдаж хэдэн доллар олж байгаа ОХУ өөрсдөө гүйж ирээд цахилгаан станц бариад өгчихөөр бизнест нь зүгээр үү. Ядаж л дайн дажинтай, ядарч зүдэрч байгаа улс орон ийм төслийг хэрэгжүүлэх чадвар чансаа, зав зай энэ цаг үед байх уу. Орос хүмүүс болохоороо л өөрсдийн бизнесээ хохироон байж цахилгаан станц барьж өгдөг юм байлгүй дээ. Тэрнээс энгийн дээрээс нь тэнэг бид бол хэдэн цаасаа олохоо бодоод аль болох л тэр ажлыг нь гацаах гэж зүтгэнэ.

Францын “Арева”-тай байгуулсан гэрээ сүүлийн саруудад бүтэлгүй болсон сураг дуулдаж байгаа. Манайхны татварын орчин гэрээ байгуулахад саад болсон гэх битүү хатуу мэдээ дуулдаад таг чиг болсон. Уул нь өвөг дээдэсийн хүсэж байсан гуравдагч орны хөрөнгө оруулалт бол энэ Арева л юм шүү дээ. Ингээд харвал гурван том даргын зүтгүүлж буй дээрх төслүүд аль нь ч итгэл үнэмшил, болж бүтэх магадлал муу болоод явчихлаа.

Ерөөсөө энэ бол олон нийтэд тодорхой байгаа зүйл л дээ. Дотооддоо, өөрсдөдөө 30 жил эрчим хүчний төсөл ярьж зодолдсон. Хэзээ мөдгүй эрчим хүчээ үйлдвэрлэчих боломжтой төслүүд байхад л гацаачихдаг технологи манайд бий. Уг нь Монгол орон бол сэргээгдэх эрчим хүчний диваажин гэж нэг хэсэг яригдаж байв. Энэ тухай манай сонин ч нийтлэлийн бодлогоороо дэмжин, бичсээр ирсэн. Сүүлийн үед ураны төслүүд дэлхийд цойлж байгаа. Монголд ч ихээхэн нөөц бий. Гэвч аль аль нь хэзээ ч ажил хэрэг болдоггүй, хараалын гэмээр сонин тогтолцоо эрчим хүчний салбарт бий болжээ. Энэ нь дотоодоос биш гаднаас гэдэг нь тодорхой. Нэг ёсондоо Монголыг Оросууд удирдсаар байна гэдгийн илрэл энэхүү эрчим хүчний асуудал. МАН-ыхан ийм мэхэнд дахин дахин ороод нэгдүгээрт, уйддаггүй, хоёрдугаарт, хаширдаггүй, гуравдугаарт, Монголоо боддоггүй хэрэг үү. “Дуулсан дуундаа өөрөө уяраад” гэгчээр худал яриад тэрэндээ өөрсдөө үнэмшээд явчихдаг юм уу.

Ямартаа ч шинээр яригдаж байгаа эрчим хүчний төслүүдийг харъя, хүлээе. Сонгууль дөхсөн ээлжит шоу битгий байгаасай гэж давхар хүсье.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Талбай дээрээ мөнгө ургуулж, гэртээ жуулчид угтдаг Үса хотынхон DNN.n

Гурван өдрийн турш Японы спортын томоохон байгууллагууд болох Спортын холбоодын нийгэмлэг, Биеийн тамирын их сургууль, Олимпийн музей, жүдогийн “Кодокан” дэвжээнд зочилсон бид Оита мужийн Үса хотын захиргааны танхимд энэ сарын 8-ны 14:15 цагт цуглацгаав. Бид гэдэг нь Япон улсын түүх, соёл, шинжлэх ухааны талаарх мэдээллийг түгээн дэлгэрүүлэх, хоёр улсын харилцааг өндөр түвшинд залгамжлах зорилго бүхий “Jenesys 2023” хөтөлбөрийн оролцогчид. Танхимд ахимаг насны зургаан хүн зэрэгцэн суугаа угтлаа. Тэд бол бидний “аав ээжүүд”. Гурван өдрийн турш япон хүн хэрхэн яаж амьдардаг, ямар соёл уламжлалтай болохыг харуулж хамт амьдрах гэр бүлийн гишүүд. Япончууд бол сахилга баттай, ёс зүйтэй үндэстэн байдаг тухай мянга уншиж, сонсож, энэ тухай лавшруулан сонирхох болсон миний хувьд аяллын гол хэсэг энэ байлаа. “Jenesys” хөтөлбөрийн гол үзэл санаа энэ хэсэгт агуулагдаж байгааг ч зохион байгуулагчид онцолж байв.

Манай багийн шинэ гэр бүл Masako Tokieda-гийнх. Masako Tokieda өндөр туранхай, япон эрчүүдийн царайны төрхийг илтгэх хавтгайдуу нүүртэй 60 гаруй настай болов уу гэмээр дуу цөөтэй хүн аж. Харин эхнэр нь том хүнхгэр нүдтэй европ төрхтэй нэгэн байв. Бид Masako Tokieda гуайтай альпард машинд суух зуур эхнэр нь амьжиргаа цагааны жолоо мушгиад бидний урд гаран сүнгэнэж одов. Оита муж бол Японы баруун урд хэсэгт байрладаг, халуун рашаанаараа алдартай бүс нутаг. Үса хот ч тэр. Уулын энгэр дагуу байршсан, ой мод, ногоон байгууламж ихтэй. Хүн амын олонх нь газар тариалан эрхэлдэг гэмээр дүр зурагтай угтсан юм. Арав гаруй минутын дотор уулын энгэр дагуух орон сууцнууд руу өгсөөд Masako Tokieda-гийн гэрийн гадна явж очлоо.

Эднийх Японы уламжлалт загвар бүхий гурван хэсгээс бүрдсэн, хоёр давхар орон сууцтай аж. Олон жил гадны зочид, жуулчдыг хүлээн авч заншжээ. Тайвань хүүхэд залуус байрлаж байгаад биднийг ирэхийн урьд өдөр нутаг буцсан гэнэ. Тиймээс ундуй сундуй байна гэж гэрийн эзэгтэй хүлцэл өчив. Гэрийн эзэд ярианы англи хэлтэй юм байна. Бид тэрүүхэндээ бичил танилцаж, цай уугаад ачаа бараагаа цэгцлэв.

Удалгүй Masako Tokieda дуудаж, мөөг түүхээр явцгаана гэв. Хоёр хүн дундаа нэг сагс аваад машинд суугаад зүүн тийш гүүр даваад тун удалгүй моддын зах руу ороод зогсоодохлоо. Ойн чөлөөнд нэлээд том тариалангийн талбай харагдах бөгөөд гэрийн эзэн түүнийг заан өөрийнх нь болохыг тайлбарлав. Сагсаа бариад алхсан бид 200 метр орчим явлаа. Метр орчим өндөртэй салаалж тавьсан моддоос мөөг ургажээ. Олон гар юу байхав, төд удалгүй том гэснүүдийг түүчихэв. Гэртээ ирээд хоолны нэг удаагийн саванд түүсэн мөөгөө багцалж савлалаа. Эднийх хүнсний бүх төрлийн ногоо тариалдаг, цагаан будаа ч тариалдаг айл юм байна. Түүнээс гадна гэрийн эзэгтэй олон янзын бялуу хийж худалдаалдаг аж. Тарьсан ногоогоо савлах бүх хэрэгсэл нь бэлэн байна. Бид савласан мөөгөө машинд ачаад ойролцоох хүнсний захад аваачин лангуун дээр худалдаалахаар тавив. Хоёр хоолныхоор савласан мөөг 200 йенээр үнэлэгдэх аж. Маргааш өдөр нь энэ дарааллаар төмс хурааж бэлтгээд, хагас килограммаар савлан өнөөх зах дээрээ ирсэн. Өчигдрийн тавьсан мөөгний ихэнх нь зарагдчихжээ. Masako Tokieda нэлээд урамшиж харагдана. Бидний адил савласан төмс лангуун дээр олон байлаа. Үнэ нь 250 йен гэж байхыг харсан Masako Tokieda гуай арай доогуур үнээр заръя гээд мушилзав. Ингээд захын үүдэн дэх автомат машинд мэдээллээ оруулаад 230 йен гэсэн тасалбар хэвлэж авлаа. Хагас килограммаар савласан 19 уут төмсөө шошго, үнийг нь наагаад лангуун дээрээ тавилаа. Төмс, мөөг, сонгино, огурцынээс эхлээд хэдэн арван төрлийн ногоо, жимс жимсгэнэ, далайн бүтээгдэхүүн, цэцгүүд гээд хүний гар дор хийж болох бүхий л хүнсний бүтээгдэхүүнийг Үса хотын иргэд тариалангийн талбайнаасаа шууд бэлтгээд худалдаалдаг ажээ. Цаг хүрэхгүй хугацаанд бэлтгэсэн бидний “их ажлын” үр дүнд 8000 гаруй йен дансанд орж ирснийг гэрийн эзэгтэй баяртайгаар дуулгана лээ. Газар тариалан, төмс хүнсний ногооны ургац хураалт, худалдаа наймаа бүтэн жил тойрдог монголчууд бидний хувьд энэ тогтолцоо сонирхол татахуйц.

Гэрийн эзэд хоёул хөнгөн шингэн хүмүүс байх аж. Японы уламжлалт оройн зоог барьсны дараа гэрийн эзэгтэй бидний дэргэд тухлав. Masako Tokieda гуайг бодвол гэрийн эзэгтэй нэлээд яриасаг болох нь илт. Монгол гэхээр Асашёорюү, Хакухо нарыг шууд нэрлэж байна. Биднийг нэг бүрчлэн ямар мэргэжилтэй, ямар ажил эрхэлдэг болох тухай тодруулна. Манай багт Хөвсгөл аймгийн Цагааннуур сумаас ирсэн өсвөрийн жүдо бөхийн дэлхийн мөнгөн медальт жижигхэн биетэй цаатан охин багтсан байв. Гэрийн эзэд тамирчин охиныг ихэд өхөөрдөж, хоол сайн идэхийг зөвлөж үе үе “Олимпийн аварга” гэж бэлгэшээнэ.

Гэрийн эзэгтэй орчин үеийн япон иргэдийн амьдралын талаар нэлээд нээлттэй хуваалцсан юм. Гэрлэлтийн нас 30 хол давчихсан. Тиймээс хүүхэд төрүүлэх нас ч 30 наснаас дээш гэнэ. Ээжүүд хүүхдээ нэг нас хүртэл гэртээ хараад ажилд ордог. Их хотын завгүй залуу гэр бүлүүд бэлэн голдуу хоол хүнс хэрэглэж хэвшжээ.

Тэд хамт амьдраад 50 орчим жилийг туулж байгаа гэнэ. Нас сүүдэр 70 хол гарчээ. Гэсэн хэдий ч түүртэлгүй хоёул машин барьж, тариа ногоогоо хурааж, зарж худалдаалахаас гадна гадны зочид, жуулчид хүлээж авч, үндэстнийхээ соёл уламжлалыг танилцуулах зэргээр энэ насан дээрээ хамгийн идэвхтэй амьдарч байгаа нь гайхал төрүүлэх аж. Энэ тухай гэрийн эзэгтэй хүүрнэхдээ “Гэр бүл гэдэг бие биенээ хүлээн зөвшөөрч ойлгож амьдрах ухаан юм. Бид 50 орчим жил хамт амьдарч байна. Хэн хэнийхээ онцлогийг үргэлж ярилцаж, нэгэндээ туслах зарчмаар явах ёстой” гэж байлаа.

Гадны орны хүүхэд залуусыг эх орондоо урьж авчран, Япон орны хөгжил цэцэглэлт, япон үндэстний соёл уламжлал, амьдралын хэв хаягийг элдэв хачиргүй харуулж ирсэн хөтөлбөр 30 орчим жил үргэлжилж байгаа гэнэ. Эднийх ч олон жил энэ хөтөлбөрт хамрагдаж байгаа бөгөөд өнгөрсөн хугацаанд 400 орчим гадны иргэдийг хүлээн авчээ. Харин монголчуудыг хүлээж авч байгаа нь анхны тохиолдол гэдгийг хэлж байв.

Гэрийн эзэн Masako Tokieda, хүүтэйгээ ээлжлэн эзэгтэйд туслах аж. Хуучин ойлголтоор япон эзэгтэйчүүд гэрийн ажил, үр хүүхдээ өсгөж хүмүүжүүлэх ажлыг бүрэн хариуцаж, эрчүүд нь гадуур ажлаа хариуцдаг гэсэн ойлголттой байв. Харин бидний зочилсон айлын хувьд эрчүүд гэрийн ажилд эн тэнцүүхэн оролцож байлаа. Япон гэр бүлийн зан харилцаа, ёс жаяг манайхтай нэлээд төстэй юм. Masako Tokieda гуайн бага хүү аав ээжтэйгээ хамт амьдардаг. Ажлын бус цагаар аав ээждээ тусалдаг нь илт. Аав, хүү хоёр ээжийн тушаалаар годосхийгээд л босох аж. Охин нь амралтын өдрөөр хүүгээ дагуулан аав ээж дээрээ зорин ирж, бидэнтэй дотночлон ярилцаж нэг оройг үднэ лээ.

Иргэд нь өөрсдийн амьдралдаа, өмнөх ажилдаа эзэн байж, аливаа зүйлд түүртэж, гомдоллохоос урьтаж хөдөлмөрлөх, улс орон, шийдвэр гаргагч хүмүүс сахилга баттай, иргэдийнхээ ажиллаж, амьдрах нөхцөл боломжийг бүрдүүлж өгсөн нийгэм өнөөдрийн энэ хөгжилтэй улсыг бүтээдэг юм байна гэсэн эргэцүүлэл Masako Tokieda гэх эгэл нэгэн япон айлд өнжихөд улам тодорч байлаа.

Бид явж, тэд үлдсэн. Тэд эх орныхоо үүрэг даалгавраар дараагийн өөр нэг улсын залуу үеийнхэнд улсаа сурталчилна, соёл уламжлалаа танилцуулна. Ногоогоо хураана, амттай хоолоор дайлна, халуун дулаан яриа өрнүүлнэ…

Б.ЭНХЗАЯА

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Уранчимэг: Нүдний даралттай хүнд шөнийн гэрэл солонгорч харагддаг DNN.mn

АШУҮИС-ийн доктор профессор Д.Уранчимэгтэй глаукома буюу нүдний даралт ихсэх өвчний талаар ярилцлаа.

-Глаукома гэж юу гэсэн үг вэ. Ямар өвчнийг нэрлэдэг юм бол?

-Глаукома гэдэг бол глаукос гэсэн грек үгнээс гаралтай. Энэ нь харааны мэдрэл дээр үүсдэг өвөрмөц эмгэг. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь ногоон гэсэн үг. Үүнийг монголчууд нүдний даралт ихсэх өвчин гэдгээр нь сайн мэднэ. Энэ өвчнөөр өвдсөн хүмүүс хүүхэн хараа нь хагас тэлж, ногоорч харагддаг учир ингэж нэрлэсэн. Харааны мэдрэл дээр эмгэг үүсгэдэг бүлэг өвчин гэж хэлж болно. Тиймээс нүдний даралт цор ганц шалтгаан биш. Нүдний дотоод даралт ихсэхгүйгээр хэвийн даралттай глаукома өвчин гэж байдаг. Энэ өвчин нь удамшдаг учир хамаатан, гэр бүл, ойр тойрны хүмүүс нүдний даралт ихэсдэг бол заавал эмнэлэгт хандах хэрэгтэй. Хэрэв өвчилсөн тохиолдолд эмчлэхгүй бол хараагаа алдах аюултай. Сүүлд эмчлүүлсэн ч нүдний харааны үхэжсэн эс сэргэдэггүй.

-Энэ өвчнөөр өвчилсөн гэдгээ хэрхэн мэдэх вэ, шинж тэмдэг нь яаж илэрдэг вэ?

-Шөнө тусч байгаа гэрэл солонгорч харагдана. Нүд чинэрч таталт өгнө. Дотор муухайрах, бөөлжих, толгой таллаж өвдөх гэх мэт бусад эмгэгүүдтэй андуурах тохиолдол их байдаг. Хүн харанхуй орчинд удаан байх, нэг дор хэт их шингэн зүйл хэрэглэх үед нүдний дотоод даралт нэмэгдэх, нүд улайх гэх мэт шинж тэмдгүүд илэрдэг.

-Бага насны хүүхэд, насанд хүрсэн хүмүүст шинж тэмдэг нь ялгаатай байдаг уу?

-0-5 насны хүүхдийн нүд нь илт бүлтийж томорно. Үүнийг бухын нүд гэдэг. Тухайн хүүхдийн нүдний дотоод даралт нь ихэссэн тохиолдолд нүдний эвэрлэгийн хэмжээ хэвийн бус харагдах, бүдэгших, нүд улайх гэм мэт олон хам шинжүүд байдаг. Дөнгөж төрсөн нярай хэт их нулимстай уйлвал тухайн хүүхдэд нүдний ямар нэгэн цочрол байна гэж үзэж болно. Хүүхдэд эдгээр шинж тэмдгүүд илэрвэл заавал эмчид хандаарай. Харин насанд хүрэгчдийн хувьд дээр хэлсэнчлэн шинж тэмдгүүд илэрдэг. Өндөр настай хүмүүсийн нүдний болор цайх шинж тэмдэг илэрвэл өвчилсөн байх магадлалтай. Удаан хугацаагаар өвдсөн нүдний янз бүрийн хавдрын үед нүдний дотоод даралт ихэсч болно. Мөн чихрийн шижин өвчний хүндрэлийн нэг нь глаукома өвчин болдог. Ийм учраас харааны мэдрэл нь хатингиршиж нэг ёсондоо сохорно гэсэн үг. Эдгээр тохиолдолд бид дотоод шүүрлийн, дотрын эмч нартай хамтран ажиллах шаардлага гардаг.

-Глаукома нь бусад эрхтэнд үсэрхийлж халддаг уу?

-Энэ нь биеэ даасан нүдний өвчин болохоор үсэрхийлэх боломжгүй. Нэг ёсондоо энэ өвчин туссан хүн эмчлүүлэхгүй тохиолдолд эргэшгүй сохор болно. Анхдагч хоёрдогч гэсэн хоёр шалтгаантай. Анхдагч глаукома нь төрөлхийн буюу 0-5 насны хүүхдэд илэрнэ. Тэгэхээр бүх насаараа энэ өвчнөөр өвдөнө гэсэн үг. Хоёрдогч глаукома нь гэмтлийн гаралтай, эсвэл нүдний судаслаг бүрхүүл өвчилснөөс болж үүсдэг. Жишээлбэл, сагс тоглож байгаад толгойдоо хүчтэй цохиулах, толгойгоороо хүчтэй юм мөргөх гэх мэт.

-Манай Улсад энэ төрлийн өвчлөл ямар нөхцөл байдалтай байна вэ?

-Дэлхийн 2.2 тэрбум хүн ямар нэгэн байдлаар хараа алдалттай байна гэсэн судалгаа байдаг. Глаукома өвчнөөр 2024 оны байдлаар 80 гаруй сая хүн өвчилсөн гэсэн тооцоололтой. Үүний 1.4 хувь нь Монголд тархалттай байна. Манай Улс энэ өвчлөлөөр БНХАУ-тай ижил хувьтай байдаг. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл монголчууд глаукоматай тэмцдэггүй, анхаардаггүй гэдгийг харж болно. Эргэшгүй сохор болгодог өвчин учир үүнд олон нийт анхаарлаа хандуулах шаардлагатай. Зарим үед энэ нь чимээгүй хэлбэрээр үүсэх тохиолдол байдаг. Тийм болохоор шинж тэмдэг илрээгүй ч гэсэн, толгойдоо гэмтэл авсан, толгой доргисон үед хараа зүйн төвд хандаж нүдэнд ямар нэгэн өөрчлөлт гарсныг үзүүлэх шаардлагатай.

-Хараа тэглүүлэх талаар сүүлийн үед их ярьдаг болсон. Ямар насны хүмүүс энэ эмчилгээг хийлгэдэг юм бол?

-Хүний биеийн өсөлт зогссон үед харааг тэглүүлж болдог. Ихэвчлэн 20-40 насны хүмүүст хараа тэглэх эмчилгээ хийгддэг. Хараа тэглүүлэх бол глаукомагаас урьдчилан сэргийлэх нэг хэлбэр.

-Урьдчилан сэргийлж чадвал эмчлэгдэх боломжтой өвчин үү?

-Глаукома өвчнийг зөвхөн эмчин үзлэг, нарийн шинжилгээгээр илрүүлдэг. Шинж тэмдэг илэрсэн бол эмнэлгийн байгууллагад хандаж оношлуулах хэрэгтэй. Энэ долоо хоногийн хүрээнд Монгол Улсын 21 аймаг Улаанбаатрын есөн дүүрэг Улсын болон хувийн эмнэлгүүд дээр урьдчилан сэргийлэх үзлэг хийгдэж байгаа. Энэ өвчин бол бүх насныханд илэрч болдог тул жилдээ нэг удаа заавал эмнэлэгт хандаж байгаарай

мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Шимизү Такэнори: Япон улс Монголоос ховор металл, жонш импортлох өндөр сонирхолтой DNN.mn

Монгол, Япон хоёр у лсын харилцааг з алгамжлан явах, мэдээллийг түгээн таниулах чадвартай залуусыг Японд урьж тус улсын нийгэм, эдийн засаг, соёл спорт, шинжлэх ухаан, гадаад харилцааны талаарх ойлголт мэдлэгийг нэмэгдүүлэх зорилго бүхий “Jenesys” төсөл 2007 оноос хойш хэрэгжиж иржээ. “Jenesys2023”-ын оролцогчид энэ сарын 4-11-нд Япон улсыг зориод ирлээ. Энэ удаагийн хөтөлбөрт Япон улсаас Монгол Улсад суух онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд асан Шимизү Такэноригийн лекц багтсан нь онцлог байв. Ноён Шимизү өөрийн төрөлх оита мужийн Коконоэ хотод төвхнөжээ. Тэндээ Монгол Улстай холбоотой түүх, соёл, өөрийн ажиллаж байсан үеийн бүхий л биет дурсгалуудаар гэр галарей байгуулснаа монгол хүүхэд, залууст сонирхуулж амттай тайлбаруудыг хийж байлаа. Мөн тэрээр ойн гүн дэх өөрийн эзэмшлийн уламжлалт байшингаа сэргээн засварлаж, япон монгол хүүхэд залуусыг хамт байрлуулж танилцуулж нөхөрлүүлэх, Монгол Улсын талаарх мэдлэгийг түгээн дэлгэрүүлэх чин хүсэлтэй байгаагаа дуулгаж байлаа.

Энэ уулзалтын үеэр түүнтэй цөөн хором хөөрөлдлөө.

-Та ингэхэд анх Монголд хэзээ хөл тавьж байв даа?

-Би дөрвөн удаа Монголд очиж байсан. Ингэхдээ их сонин цаг үеүд байдаг. Хамгийн анх очиход социализмын үе байсан. Та бүхэн социализмын үед төрөөгүй учраас мэдэхгүй. Хоёр дахь удаа очиход ардчиллын хөдөлгөөн эхэлсэн үе таарсан. Талбай дээр 50 мянга гаруй залуус цуглаж Засгийн газрыг эсэргүүцэж байсан цаг үе.

Гурав дахь удаа очиход эдийн засгийн хямралын хүнд үе байлаа. Хамгийн сүүлд 2011 онд Элчин сайдаар томилогдон очих үед Монгол Улс хөгжиж, х үмүүсийн амьдрал сайжирсан нь илт харагдаж байв. Япон, Монгол хоёр улсын харилцаа ч өндөр түвшинд хүрсэн ийм цаг үед очиж байлаа.

-Таны төрөлх нутаг Оита муж манай улстай нэлээд эртнээс харилцаа тогтоосон гэв үү. Чухам ямар байдлаар харилцаж байна вэ?

-Монгол, Оита мужийн харилцаа бүр социализмын үеэс эхтэй. Оита бол халуун рашаанаараа дэлхийд алдартай. Газрын гүний халуун усыг ашиглан усан цахилгаан станц байгуулсан нутаг. Тиймээс энэ хүрээнд Баянхонгор аймагтай хамтын ажиллагаатай байдаг.

-Таныг Монголын төлөө их зүйл бүтээсэн хүмүүсийн нэг гэж монголчууд үнэлдэг. Монгол хэлээр бидэнтэй харилцаж, Монголын түүх, соёлын дурсгалт зүйлсээр галерей байгуулчихсан байхыг харах сайхан байна?

-Би залуудаа орчуулагч хийж байсан үеийг бодоход одоо монгол хэлийг мартжээ /инээв/. Намайг Элчин сайдаар ажиллаж байх хугацаанд ерөнхий сайд Абэ гурван удаа Монголд айлчилсан байдаг. Өмнө нь ийм тохиолдол байгаагүй. Абэ сайд үнэхээр Монголд элэгтэй хүн байсан. Харамсалтай нь хоёр жилийн өмнө алагдсан. Одоо миний санаа зовж байгаа нэг зүйл бол залуу үеийн япончууд Монголын талаар мэдлэг улам буурч байна. Японд Монголыг сонирхож байгаа хүмүүс гэвэл бидний үеийн 60, 70, 80 хүрсэн хүмүүс. Гэтэл Монголын дундаж насжилт 28, Японы дундаж нас 48. Бидэн шиг хөгширсөн хүмүүс л байна. Тиймээс Японы залуус Монголын талаар мэдлэгтэй болохгүй л бол бидний дараагийн үе мэдэхгүй болж эхлэх нь. Тэгвэл хоёр улсын харилцаанд сөрөг нөлөөтэй. Үүнийг засмаар байна. Япон залуус Монгол гэхээр бараг мэдэхгүй байна. Харин Монголд очоод ирсэн хойноо дахин дахин очихыг хүсдэг тийм сайхан нутаг. Тиймээс би аль болох олон япон залууст Монголыг танилцуулах хүсэлтэй байдаг. Энэ хүрээнд инстаграм хаяг нээж, Монголын талаар танилцуулдаг болсон.

-Монгол, Япон хоёр улс дипломат харилцаа тогтоогоод хагас зуун жил өнгөрчихлөө. Эрт үеэс зээл тусламжаас эхлээд эрүүл мэнд, боловсрол, дэд бүтцийн салбарын аль сайн бүтээн байгуулалтууд хийгдсэн байдаг шүү?

-Би Элчин сайдаар анх очихдоо боловсролын салбарт их анхаарч байлаа. Монголчууд сайн боловсрол авч олж авч чадвал ямар ч асуудлыг даван туулж чадна. Үүнд туслах нь миний үүрэг гэж бодож ажиллаж байсан. Түүх өгүүлэх бүтээн байгуулалтууд ч бий. Үүний нэг бол Замын-Үүд дэх ачаа ачих терминал. Би Японоос Монголд яваад оччихсон байдаг. Ачаа маань ирдэггүй хоёр сар болсон. Учрыг нь лавлатал Эрээнд гацчихсан байсан. Тиймээс Замын-Үүд дээр ачаа ачих бааз байгуулах төсөл хэрэгжүүлсэн.

Нарны замын төсөл хэрэгжүүлэх үед ямар нэр өгөхөө мэддэггүй. Нэгэнт Монгол Улс хөгжсөөр байх болно. Япон улсын тусламж дэмжлэгийн талаар ирээдүй хойчийн залуус мартах цаг ирнэ. Ийм учир хэзээд дурсаж байх зүйл бол нэршил гэж үзээд энэ төслийг нэрлэх уралдаан зарласан. Арваад нэрс ирснээс “Нарны зам” гэх нэршил шалгарч байлаа.

Сүүлд гурван том төсөл хэрэгжсэн. Эхнийх нь Чингис хаан олон улсын нисэх буудал, хоёр дахь нь 1000 инженер бэлтгэх төсөл. Гурав дахь АШУҮИС-ийн Монгол-Японы эмнэлэг. Би Монголд олон сайхан найзуудтай. Үүний нэг нь уртын дуучин Норовбанзад, морин хуурч Батчулуун нар байлаа. Тэд буруу о ношлогдож Японд эмчлүүлэхээр аваачсан ч оройтсон байлаа.

-Цаг үеийн асуудлаар нэг зүйл тодруулъя. Орос-Украины дайн Монголд ямар нөлөө үзүүлнэ гэж та хардаг вэ?

-Украины дайны нөлөө шууд гарахгүй. Гэхдээ энэ дайныг Орос хийж байгаа учраас нөлөө зайлшгүй Монголд бий болно. Нааштай нөлөө биш байх. Яагаад гэвэл бид Оросыг шүүмжилдэг. Хариу арга хэмжээ авч байгаа. Сөрөг нөлөө байсаар байна.

Хуучин цаг үед Хятад, Орос хоёр харилцаа таагүй явж ирсэн. Харин өнөөдөр энэ хоёр улсын харилцаа нэлээд өндөр түвшинд хүрч байна. Монголын хүнд цаг үед Орос дэмждэг байсан. Одоо тэд Хятадын үгэнд орно.

-Япон Монголоос байгалийн баялаг экспортлох сонирхолтой гэж та сая хэлсэн. Чухам ямар чиглэлээр хамтрах сонирхол байна вэ?

-2016 онд хоёр улс эдийн засгийн түншлэл байгуулсан. Гэвч нэг их сайн урагшлахгүй байна. Япон Монголоос байгалийн нөөц авах өндөр сонирхолтой. Ховор металл, жонш экспортлох хүсэлтэй байдаг. Харамсалтай нь тээврийн асуудал байнга гардаг. Ингэхээр Хятадыг дайраад явуулахаас өөр аргагүй.

Зөвхөн Япон гэлтгүй Солонгос, Энэтхэг ч Монголын байгалийн нөөцийг төдийгүй Монголын хөдөө аж ахуйн бүээгдэхүүн авах сонирхол өндөр. Тэр салбарт хөрөнгө оруулалт хийх сонирхолтой хүмүүс бий. Өнгөрсөн 10 гаруй жилийн хугацаанд Монгол Улс гадаадын хөрөнгө оруулагчдад янз бүрийн дарамт үзүүлсээр ирсэн. Үүнд хөрөнгө оруулагчид айж болгоомжилж ханддаг. Энэ уур амьсгалыг өөрчилж Монголын талаас идэвхтэй, хөрөнгө оруулагчийг х а мгаалах талаар танилцуулга хийх хэрэгтэй болов уу.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Доктор Ж.Оюун: Хөл дээр нь босгохоор 20 гаруй жил зүтгэсэн Геохимийн лабораторийг нэг л өдөр акталчихсан DNN.mn

Шинжлэх ухааны доктор, профессор Ж.Оюунтай ярилцлаа. Тэрээр Эрхүүгийн их сургуулийн химийн ангийг дүүргэж ирээд Геологийн төв лабораториос эхлээд ШУА-ийн Геологийн хүрээлэнд ажиллаж, улмаар Технологийн дээд сургуульд Хими, геохимийн лабораторийг үүсгэн байгуулж хөл дээр нь босгосон эрдэмтэн юм.

-Лаборатори гэдэг өнөөдөр улс үндэстний аюулгүй байдал, оршин тогтнол, ирээдүйн хөгжлийн том суурь гэж харахаар төв юм. Гэтэл манай лабораториуд ямар бүтээмжтэй, хэр чадалтай ажилладаг нь тодорхойгүй. Ядаж л хүн амын эрүүл мэндэд хорт бодис агаарт цацагдлаа гэхэд ямар бодис яаж тархав. Сургуульд хүүхдүүд учир битүүлэг шалтгаанаар хордлоо гэхэд юунаас болов гэдгийг тогтоож чаддаггүй юм байна. Та үүнийг юу гэж харж байна вэ?

-Хятадуудыг жишээ аваад харъя л даа. Тэд бол миний үеийн эрдэмтэд, мэргэжлийн хүмүүсээ гаргадаггүй шүү дээ. “Та өөртөө байгаа мэдлэг боловсрол, чадвараа залуу үеийнхэндээ сургачихаад яв” гэдэг. Өөрийнх нь мэдлэг чадварыг өвлүүлж байж явуулдаг. Манайх бол бушуухан яв гээд хөөчихнө.

Төгсөөд гарч байгаа хүмүүс нь юм мэдэхгүй шүү дээ. Сургах гээд ч сурахаа больчихсон юм билээ. “За за багш аа, мэднэ ээ мэднэ” гээд гараад явдаг. Шалгалт авна, уначихдаг. Тэгээд “Мөнгөө өгсөн ш дээ” гэж байгаад гурав тавиулдаг. Тийм л болсон. Нуугаад байх зүйл байхгүй. Би арга ядаад оюутнууддаа хэлдэг байлаа. “Та нар юунд технологиос зугтаана вэ. Орчин үеийн шинжлэх ухаан бол физик, хими, биологи гурав дээр үүссэн болохоос цоо шинэ зүйлээс гараагүй” гэж хэлдэг. Гэтэл “Хэцүү шүү дээ багш аа” гэнэ. Тэгвэл та нар юм сурахгүй, хүний цүнх бариад гүйцгээ гэдэг юм. Ингээд энэ салбар руу орохоо байсан. Багш нар ч бас сайн зааж чаддаггүй.

-Боловсон хүчин тийм байж. Лабораторийн нөхцөл байдлын хувьд мэргэжлийн хүний нүдээр ямар түвшинд байна вэ?

-Геологийн төв лабораторийг л лаборатори гэж хэлж болно. Учир нь инженерийн ажил тэнд хийгддэг юм. Стандартчилал хэмжил зүйн төвийн лаборатори овоо л байх ёстой. Гэвч байхгүй болсон. Химийн хүрээлэн ч тэр урагшгүй.

-Химийн хүрээлэн чинь тусдаа лабораторитой, судалгаа шинжилгээ хийж байна гэж л дуулддаг шүү дээ?

-Нэг байтугай нэлээд хэдэн лаборатори байгаа. Ургамлынх, чулууных, эм зүй гээд л байгаа. Академич Б.Лувсанданзан гуай надад хэлж байсан. “Чи нэг юм анхаар. Химийн хүрээлэн чинь худлаа хийгээд байдаг. Түүнийгээ геологитой холбож бүр худлаа бичдэг. Ийм болохоор улс орон шинэ нээлт, технологи гэж юм байдаггүй. Лаборатори сайтай байж л улсын нэр гарна. Түүнээс биш дарга нар болж хашгичаад юу ч гарахгүй” гэж байж билээ. Үнэхээр ч гайгүй юм сурсан, судалсан хүмүүсээ юу юугүй дарга болгочихдог алдаа манайд бий. Дарга бол юу ч хийхгүй.

Лабораторийн хүнийг шүүрч авч дарга болгодог буруу. Чи ямар мэргэжилтэй юм түүнийгээ л хий. Чи тэрийгээ бүр онц сайн хийгээд юм нээсний дараа өөр юм бодож болно гэдэг зарчимтай ажиллах ёстой юм.

Лаборатори байх юм бол маш өндөр хяналт шалгалттай байх ёстой. Лабораторийг сургууль сая төгссөн, эсвэл хэдэн жил дампуураад энд тэнд дарга хийгээд явж байсан хүмүүс удирдахгүй. Жинхэнэ лабораторид ажиллаж байсан хүн л удирдаж байж технологи бий болгодог.

-Та бол нэлээд чамлаж байх чинь. Нээлт, судалгаа, амьдралд хэрэгжүүлсэн технологи ховор санагдах юм?

-Тэр гээд өмнөө барих технологи байхгүй шүү дээ. Уг нь монголчууд хими, физик, байгалийн ухаан судлал, одон орон судлалаар үнэхээр гайхалтай түүхтэй үндэстэн. Одоо бол байхгүй. Бид Оросоос сурсан юмаа яг түүгээр нь ч хийж чаддаггүй.

Оросууд өөрсдөө бас балагтай. Сайн багш нар, эрдэмтэд, мэргэжилтнүүд бий л дээ. Манайх бол тэндээс хальт мульт сураад л болчихлоо гэж боддог. Хүнсний лаборатори байгуулчихлаа гэхэд хажууд нь мэддэг хүмүүс тойроод шалгаж авах ёстой байдаг. Олон дахин давтаад зөв болсон, эсвэл алдаа гарсан бол юунаас болсныг тогтоодог. Ийм байж лаборатори болдог. Түүнээс биш “Чи нэг лаборатори байгуулаарай” гэчихдэг. Нөгөөх нь нэг төхөөрөмж авчраад хийж байна аа гээд хутгаад байдаг. Тэр нь шал худлаа байдаг юм.

-МУИС-ийн багш нар хавдар устгадаг эм бүтээлээ гэж нэг хэсэг шуугьсан. Сүүлд сонсох нь ээ явцгүй болж таарах шиг дуулдана лээ?

-Тэгж л хэлдэг юм. Хүн харахад хийгээд л байдаг. Түүнийг шалгаж байгаа хүн байхгүй шүү дээ. Мөнгө төлөөд л олон патент авчихдаг юм.

-Та өөрөө лабораториор амьдарсан хүн. Геологийн төв лабораториос эхлээд өөрийн гараар лаборатори бий болгосон түүхтэй гэдэг. Үнэхээр ч улс оронд лаборатори ямар чухал хэрэгцээтэй болохыг та хэлэх хүн?

-Би 1966 онд Эрхүүгийн их сургуулийг төгсөж ирээд Геологийн төв лабораторид ажилласан. 1974 онд ШУА-ийн Геологийн хүрээлэнд шилжиж ажилласан байдаг юм. Ингээд 1990-ээд оны эхээр ШУА дундын Улаанбаатарын Технологийн сургууль байгуулна, академи дундын лабораторитой болно гэж яригдаж эхэлсэн. Химийн хүрээлэнгээс Бадарч, Геологийн хүрээлэнгээс Оюун багш өөрөө явна гээд л тухайн үед хурал хийж, 1992 онд байгуулсан.

Тал талаас цугласан бид хов хоосон байшинг, сургууль болгон тохижуулж байлаа. Намар нь хүүхдүүд ч олноор элссэн. Миний сонирхол бол лаборатори байгуулах. Тиймээс лабораторид хэрэгтэй байж болох юу байна энд тэндээс цуглуулж явдаг. Хойно аспирантурт суралцаж байхдаа шил сав, вакум, үздэг хардаг, тэмдэг тавьдаг гарын дор юу байна байнга нааш зөөнө. Ингэж л лабораторийнхоо суурийг тавьж эхэлсэн.

-Томоохон тоног төхөөрөмж шаардлагатай биз дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Лабораторийн тоног төхөөрөмж авахаар би юугаа ч мэдэхгүй хүн Хөх хот руу явж байлаа. Тэнд очоод их сургуулийн багш нартай танилцаж, лабораторийн талаар ярилцлаа. Хөх хотын лабораториуд бол тухайн үед нэлээд өндөр хөгжчихсөн. Тиймээс тэдгээрийг сонирхвол Бээжин рүү өөрийн биеэр яв гэж зөвлөлөө. Заавар зөвлөгөө бичүүлж аваад л харанхуй хүн Бээжин рүү явж байлаа. Тухайн үед надад сургуулиас 10 сая төгрөг өгч явуулж, би өөрийнхөө хэмжээнд боломжийн төхөөрөмж захиалж авчруулж байв. Одоо бодоход бас л их зориг шүү. Сүүлд Физикийн хүрээлэнгийнхэн лабораторидоо төхөөрөмж авна гээд Монголоос авчихаад урдаас авсан гээд тооцоо хийсэн гэдэг юм билээ. /Инээв/.

-Танай лабораторид ямар ямар шинжилгээ, туршилт хийгдэж байв?

-Байгалийн ухааны чиглэлийн бүхий л шинжилгээ, туршилтууд хийх боломжтой. Хүнсийг ч үзвэл үзчихнэ. Би өөрөө ус, хөрс, шороогоо үзнэ. Миний үндсэн мэргэжил учраас чулуугаа янз бүрээр үзнэ. 2012 он гэхэд лаборатори маанд нэлээд бойжчихсон үе. Боловсон хүчин, тэр лабораторид ажиллах залуус хэрэгтэй. Тэднийг тогтоохын тулд би янз бүрээр үзнэ. Хөх хот руу найман залууг сургаж байлаа. Би байнга тэнд ажиллаад байхгүй шүү дээ. Миний мэдлэг чадвар тэр лабораторийг үргэлжлүүлээд авч явах хүмүүст үлдэх ёстой. Би тэгж л их бодож ирсэн.

-Гэвч өнөөдөр тэр лаборатори бүр хаагдсан гэв үү?

-Сургууль байгуулагдах үед Академийнхан л тал талаас цуглаж босгож байлаа шүү дээ. Нэлээд хэдэн удаагийн элсэлт аваад үйл ажиллагаа жигдрэх шинжтэй болж эхлэхэд Б.Чадраа гуай хувьдаа авах мэдээ дуулдаж эхэлсэн. Бид эсэргүүцсэн. Энэ бол сургууль бол ШУА дундын сургууль, лаборатори. Хувь хүнийх болчихвол урагшлахгүй гэж бид тухайн үед үзэж байв. Энэ асуудлаар Б.Чадраа гуайтай нэлээд маргалдсан даа.

Ингээд 2010-аад оны үед манай сургуулийг Улсын их сургуультай нэгтгэх тушаал гарсан дуулдаж эхэлсэн. Тухайн үед С.Байгалсайхан сургуулийг удирдаж байсан үе. С.Байгалсайхан бол нэлээд сүүлд сургуульд орж ирсэн хүн шүү дээ. Технологийн хүн биш. Эхлээд бидний харилцаа хэвийн, өөр өөрсдийн ажлаа хийж ирсэн. Гэтэл 2012 оны үеэс уур амьсгал өөр болж, хөл дээрээ босчихсон лабораторийг маань нэг талдаа бөөрөлхөх шинжтэй болж эхэлсэн. Лаборатори гэдэг мөнгө төгрөг шаарддаг эд шүү дээ.

Гэвч санхүүжилт олгохгүй байхаас эхлээд асуудал үүсч эхэлсэн. Одоо бол лаборатори маань бүрэн хаагдаж, зарим тоног төхөөрөмж, нарийн туршилт судалгааны багажийг маань эвдэж сүйдэлсэн дээ.

-МУИС-тай нэгдэхэд юу нь болохгүй байсан хэрэг вэ?

-Тэр тушаал гарах үед Их сургуулийг С.Төмөр-Очир гуай удирдаж байсан. Тэдний лаборатори бол худлаа шүү дээ. Нэгэнт бойжиж байгаа юмаа үгүй хийх хүсэл хэнд байх вэ дээ. Тэдний лаборатори шаардлага хангахгүй. Дөнгөж төгсөж ирсэн хүүхдүүдийг дарга болгочихдог. Тэд нар нь юм хольж хутгаад л, чанарын шинжилгээ гэж өнгөөр үздэг юм байдаг. Тийм л юм хийгээд суудаг шүү дээ.

2022 онд сургууль маань 30 жилийн ойгоо тэмдэглэсэн. Лаборатори маань ч 30 жилийн нүүрийг үзлээ. Гэвч 30 жилийн ойн дээрээ лабораторийн багаж төхөөрөмжүүд актлагдчихсан угтсан даа. Сургуулийн удирдлагуудын зүгээс бүх багаж төхөөрөмж дээр нь акт гээд бичиг наачихсан. Гэтэл тэр чинь маш олон жилийн хөдөлмөрөөр боссон, шинэ багаж төхөөрөмжүүдтэй, юу бол юуг ч шинжилж судалж болохоор маш сайхан лаборатори. Шинжлэх ухаан, технологийн үр шимийг мэддэггүй хүмүүс ийм л зүйл хийдэг юм байна.

-Лабораторийн багаж төхөөрөмжөө яасан бэ?

-Одоо нэг өрөөнд бүгийг нь овоолоод хуччихсан л байна даа. Чадвал тэндээ эмийн чулууны судалгаагаа дуусгаж, технологи гаргачих хүсэл мөрөөдөлтэй гэртээ сууж байна даа.

Б.ЭНХЗАЯА

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Төлөвшсөн хүн сошиалд амьдралаа ярьдаггүй DNN.mn

Post author By БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА
Post date 2024-03-02
No Comments on Төлөвшсөн хүн сошиалд амьдралаа ярьдаггүй DNN.mn

Хувь хүнээс бие хүн болж төлөвших явдал өнөөдрийн нийгэмд маш чухал эрдэм гэдгийг нийгэм, сэтгэл судлалын салбарын мэргэжилтнүүд онцолдог. Бие хүнийг хувийн сэтгэл зүйн өвөрөмц онцлог бүхий, хүрээлэн буй орчиндоо хандах хандлагаа ухамсарласан, нийгмийн харилцааны объект ба субьект гэж сэтгэл судлалын ухаанд тодорхойлдог. Боловсрол олгож хүмүүжүүлэх замаар бие хүн төлөвшинө.

Товчхондоо төлөвшсөн бие хүн гэдэг олны дунд өөрийгөө соёлтой, ёс зүйтэй аваад явчихдаг. Хэлэх үг, хийх үйлдлээ цэгнэдэг. Энэ нь өөрөө хүний заяагдмал нэр төр, алдар хүндтэй шууд холбогддог. Ёс зүй, ёс суртахуунтай ч холбон тайлбарлаж болох юм. Ялангуяа нийтээрээ сошиал сүлжээний хараат болсон өнөө үед монгол хүний, залуу үеийн төлөвшил ямар хэмжээнд явааг тод томруунаар харуулдаг болжээ.

Сүүлийн жишээ гэхэд, нэгэн бүсгүй гэртээ эзэгтэй хүнийхээ үүргийг хэрхэн яаж гүйцэтгэдэг талаар ярьсан бичлэг фэйсбүүкт түгж, олны анхааралд өртөв. Бичлэгийг харсан хүмүүс өөр өөрийн өнцгөөр тайлбарлан зарим нь магтаж, зарим нь шүүмжилсээр байна. Анхаарал татсан нэг зүйл нь олны өмнө үг хэлээ цэгнэх, гэр бүлийн орчин нөхцөл, харилцаанаас юуг дэлгэж, юуг үлдээж болох тухай ойлголт, хандлага заримд маань ямар их алсарч, ховордоо вэ гэдэг асуулт урган гарч ирэх аж. Төлөвшил гэдэг зүйл ерөөсөө л энэ.

Зөвхөн энэ кейсээр тогтохгүй олон нийтийн сүлжээнд аж амьдралаа дэлгэдэг явдал манайд хавтгай болчихсон. Хосууд сайндаж муудахаас эхлээд салах хүртлээ бүхий л үг, үйлдлээ уралдан ярьдаг жишиг ч бий болчихлоо. Эдгээр үйлдлүүд нэг ёсондоо тэднийг төлөвшөөгүй хүмүүс гэдгийг харуулж байдаг.

Төлөвшөөгүй хүмүүс нийгэмд хортой. Тэд гэр доторх хувь хүнийхээ зан харилцааг ямар ч цензургүйгээр ил гаргаж, нийгэмд шууд болон шууд бусаар сөрөг нөлөөллийг бий болгож байдаг. Тиймээс нийтийн бие хүний төлөвшил, ёс суртахуунд санаа тавих цаг хугацаа хэдийнэ ирж, хаалга цохьж эхэлжээ

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Монголхүү: Хуулийнхан “Та нар ялагдсан намын гишүүд шүү дээ” гэж хэлээд Ч.Отгочулуу, Н.Мөнхбат нарыг буруутгасан байна. Энэ бол маш ноцтой зүйл DNN.mn

Хөгжлийн банкны хэрэг буюу тус банкийг байртай болгохдоо Худалдаа хөгжлийн банкинд давуу байдал олгосон хэрэгт буруутгагдсан ТУЗ-ийн гишүүд болох Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу, Н.Мөнхбат нарт холбогдох шүүх хурал өчигдөр Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд болов. Шүүх бүрэлдэхүүн Н.Мөнхбатад оноосон дөрвөн жилийн ялыг хоёр жил болгон бууруулж, харин Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу нарт торгуулийн ял оноон суллах шийдвэр гаргасан юм.

Шүүх хуралд ажиглагчаар АН-ын гишүүд Да.Ганболд, Н.Батбаяр, Г.Уянга, Д.Монголхүү, Ц.Чинбат нарын хүмүүс оролцжээ. АН-ын гишүүн Д.Монголхүүтэй ярилцлаа.

-Ч.Отгочулуу нарын шүүх хуралд ажиглагчаар оролцож байна. Өмгөөлөгчдийн зүгээс тэднийг улс төрийн хоригдол гэж тодотгож байгаа. Шүүх хурлын уур амьсгалаас дуулгахгүй юу?

-Өмгөөлөгчид харин ч зөөлрүүлж хэлээд байна. Шүүх хурлын явцад хоёр талын яллах болон өмгөөлөх байр суурь, нотлох баримтыг сонсож байхад нэг зүйлийг тодорхой ойлгож авлаа. Ч.Отгочулуу нарыг Худалдаа хөгжлийн банкинд давуу байдал олгосон гэж буруутгасан. Гэтэл нөгөө талд Худалдаа хөгжлийн банкнаас байр худалдаж аваагүй байсан бол төрийн өмчийн компанийн хэрэгцээ шаардлагыг хангаагүй гэж бас л яланд унах байж. Яг л хоёр иртэй хутга шиг нөхцөл байдал өрнөж байна. Тэгэхээр энэ бол цэвэр улс төрийн захиалгат, зохиомол гэмт хэрэг. Өмгөөлөгч нар үндэслэлүүдээ маш тодорхой тавьж ярьж байна. Харин прокурор, хохирсон гээд байгаа Хөгжлийн банкны зүгээс үндэслэлүүдээ тайлбарлаж чадахгүй байлаа. Тийм л дүр зургийг харлаа. Ерөөсөө л цэвэр улс төрийн хэрэг харагдаж байна. Ажлаа хийснийхээ төлөө ялтан болчихсон үзэгдэл юм байна.

-Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн гишүүд бүгд шийдвэр гаргахад оролцсон. Гэтэл нэр бүхий хүмүүс л буруутгагдаж байгааг хурлын үеэр ярих юм уу?

-Энэ чинь эрх баригчдын угсарсан технологи. Үүгээр өөрсдийнх нь эрх ашигт тээглэсэн, саад болсон хэн ч байсан машиндаж байдаг. Бидний шүүх хурал яаж явсан, яаж хэрэг зохиож ялтан болж байсан тэр хувилбар давтагдаж байлаа. Хурлын үеэр Н.Мөнхбат хэлж байсан. “Хамтын шийдвэрийг долоон хүн гаргасан. Гэтэл гурвыг нь сугалж авч яллаад нөгөө дөрвийг нь эрх чөлөөтэй явуулчихсан. Буруутай юм бол бүгд яагаад шалгагдахгүй байгаа юм бэ” гэж мөрдөн байцаагчаас асуухад “Та нар ялагдсан намын гишүүд шүү дээ” гэж хариулсныг хэлж байна лээ. Энэ бол маш ноцтой зүйл шүү дээ.

-Буруутгагдаж байгаа хүмүүсийн улс төрийн үзэл баримтлалыг харахад бүгд танай намынх байх аа?

-Тийм. Ч.Отгочулуу гэхэд АН-ын гишүүд дотроо эдийн засгийн мэдлэг боловсролоороо толгой цохих лидерүүдийн нэг. МАН яагаад айгаад байгааг таахад хэрэв Ч.Отгочулуу аль нэг тойрогт нэр дэвшиж гарч ирээд МАН толгой лидертэй өрсөлдөөд унагаачих вий гэсэн айдас байна гэж би харж байна. Өөр нэг зүйл гэвэл МАН-ынхныг хулгайч, луйварчид гэдгийг нийгмээрээ харж мэдэрчихсэн. Гэтэл тэдний энэ үйл явдал “АН-ынхан бас хулгайч байгаа биз дээ” гэж өөрөө унахдаа АН-ыг татаж унагааж байгаа үзэгдэл ч гэж тайлбарлаж болно. Аль ч хувилбарыг бодоход улс төрийн захиалгат хэрэг.

-Хэрэв тийм бол хувь хүнд ихээхэн хор хөнөөлтэй юм. Эрх чөлөөгөө хасуулахаас эхлээд тухайн хүний амьдралд хар толбо үлдэх нь?

-Адаглаад нийгэмд эзлэх байр суурь, нэр хүндийн хувьд хэцүү. Ялтан гэдэг нэр зүүнэ. Учир мэдэхгүй хүмүүс шууд л тэгж хүлээж авна. Сэтгэл санаа гэдэг бол биологийн эрүүл мэндэд маш хортой. Гэр бүлийн хэвийн амьдрал, баланс алдагдана. Гол нь хүний нэр төр гэдэг хэзээ ч сэвтэж болохгүй зүйл.

Тиймээс улс төрийн захиалгат хэргээр хүмүүсийг ялладаг байдлыг зогсоох цаг болсон. Эрх баригчдад хүнийг хэлмэгдүүлдэг “дэд бүтэц” байна. Энэ дэд бүтэц дээрээ суурилсан технологи бий болгочихсон. Өрсөлдөгч нараа намнадаг, хэрэг зохиодог, ялладаг бэлэн платформ тэд нарт байна. Шийдэл гэвэл энэ дэд бүтцийг эвдэж нураах ёстой. Үүний тулд хуулийн салбарын реформ хэрэгтэй. Эх нь булингартай бол адаг нь булингартай гэдэг. 1990-ээд оноос өмнөх нийгмийн сэтгэлгээ, хууль хэрэглээний үзэл санааг устгах ёстой. Хуульч нарыг бэлтгэдэг сургуулийн хөтөлбөрийг өөрчлөхөөс эхэлнэ. Тэгэхгүйгээр нэг шүүгч, прокурорыг ажлаас чөлөөлөөд энэ шинэчлэл урагшлахгүй.

Б.ЗАЯА

мэдээ нийгэм

Өмгөөлөгч Б.Баяраа: Ч.Отгочулуу хүн гүтгэхгүй гэж шазуур зуусныхаа шанг хүртэж, хоригдож байна DNN.mn

Хөгжлийн банкны хэрэгт холбогдуулан тус банкны ТУЗ-ийн дарга Б.Шинэбаатар, гишүүн Ч.Отгочулуу, гүйцэтгэх захирал Н.Мөнхбат нарыг албан тушаалын хэргээр шүүсэн. Анхан шатны шүүхээс өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард Н.Мөнхбатад дөрвөн жил, Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу нарт тус бүр хоёр жилийн ял оноосон юм. Уг хэрэгтэй холбогдуулан Ч.Отгочулуугийн өмгөөлөгч Б.Баяраатай ярилцлаа.

-Ч.Отгочулуу нарыг буруутгасан гол үндэслэл Хөгжлийн банкны байртай холбогддог. Байр авсан асуудал гэмт хэрэг болсон учир шалтгаанаас ярилцлагаа эхэлмээр байна. Болох уу?

-Монгол Улсын Хөгжлийн банк 2011 онд үүсгэн байгуулагдсан цагаасаа өөрийн гэсэн байргүйн улмаас бусад төрийн байгууллага болон түрээсийн байраар дөрвөн жил гаруй хэсч ажилласан байдаг.

Яваандаа энэ нь байгууллагын хэвийн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж эхэлсэн тул тухайн үеийн удирдлагууд олон жил яригдсаны дагуу өөрийн гэсэн оффисын байртай болох нь зүйтэй гэсэн шийдвэр гаргаад өнөөдөр эрүүгийн гэмт хэрэгтэн болчихоод байна. Уг нь өөрийн гэсэн ажлын байргүйн улмаас бусдын байр түрээслэх, эсвэл шаардлага хангахгүй байранд ажиллахын зовлонг өнөөдрийн манай шүүхийн байгууллага хамгийн сайн ойлгох байх гэж бодсон ч харамсалтай нь үгүй байж. Гэнэт нэг өглөө босч ирээд байр авъя гээд шийдчихсэн юм биш шүү дээ.

-Гэхдээ байр худалдан авах шийдвэр гаргасны төлөө гэмт хэрэгт буруутгах үндэслэлгүй байх. Эрүүгийн хуульд зааснаар бол хууль зөрчиж, хувийн ямар нэгэн ашиг сонирхлоо гүйцэлдүүлсэн тохиолдолд албан тушаалаа урвуулан ашиглах гэмт хэрэгт тооцно гэж тодорхой хуульчилсан санагдаж байна?

-Хөгжлийн банкинд ажиллаж байсан Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу, Н.Мөнхбат нар нь байр худалдан авах асуудлаар аливаа хэлбэрээр хувийн ашиг сонирхлоо гүйцэлдүүлсэн зүйл огт байхгүй гэдгийг хариуцлагатайгаар хэлэхийг хүсч байна.

Тэр бүү хэл, шүүх ч энэ нөхцөл байдалд санал нийлж шүүхийн шийдвэртээ “Шүүгдэгч нар нь эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашигласны улмаас өөртөө давуу байдал бий болоогүй буюу өөртөө ашиг олоогүй байна” гэж бичгээр маш тодорхой дүгнэсэн байдаг юм. Албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглах гэмт хэрэг нь аливаа байдлаар хувийн ашиг сонирхлоо гүйцэлдүүлэх зорилгоор шууд санаатай хэлбэрээр үйлдэгддэг гэмт хэрэг. Санамсаргүй үйлдэгдэх боломжгүй. Шууд санаатай гэмт хэрэг нь хүний оюун санаанд эхэлж үйлдэгдээд идэвхтэй үйлдлээр илэрдэг.

Санаа сэдэлт, хүсэл зоригийн хувьд зориуд төлөвлөн үйлдэж, улмаар үйлдэл эс үйлдэхүй нь гэмт хэргийн хор уршигийг үүсгэх шалтгаант холбоотой байхыг шаарддаг онцлогтой.

Харин Хөгжлийн банк өөрийн гэсэн байртай болох нь зүйтэй гэсэн хувь хүний итгэл үнэмшил, байр сууриа илэрхийлж ажил үүргийнхээ дагуу шийдвэр гаргасны төлөө гэмт хэрэгт буруутгах үндэслэлгүй юм.

-Хувьдаа давуу байдал олж аваагүй бол хэнд давуу байдал үүсгэсэн гэж буруутгасан бэ. Олон нийтийн хувьд үнэтэй байр худалдан аваад өөрсдөө авлига авсан мэтээр ойлгоод байгаа шүү дээ?

-Ч.Отгочулуу нар хувьдаа ашиг хонжоо хайсан, аливаа хэлбэрээр хувийн ашиг сонирхлоо гүйцэлдүүлсэн, авлига авсан асуудал байхгүй гэдэг нь нотлогдсон. Хавтаст хэрэгт ч ийм нотлох баримт байхгүй учраас шүүх энэ талаар зөв дүгнэсэн.

Харин бусдад буюу тухайлбал, Худалдаа, хөгжлийн банкнаас үнэтэй байр худалдан авч гуравдагч этгээдэд давуу байдал үүсгэсэн нь гэмт хэрэг гэж дүгнэсэн. Тэгэхээр өөрөө мэдэлгүй бусдад буян болоод өөртөө юу ч наасан юмгүй шоронд ордог тэнэг хүн байж болох уу. Эсвэл ийм логикгүй дүгнэлт хийсэн шүүхэд асуудал байна уу гэсэн асуулт гарч ирж байна. Манай тохиолдолд давуу байдал олж авсан гэх Худалдаа, хөгжлийн банктай миний үйлчлүүлэгч огт харилцаж байгаагүй төдийгүй хаана, хэзээ, хэнтэй ямар байдлаар уулзаж юу тохиролцсон тухай огт баримт байхгүй. Ер нь тийм үйл явдал болоогүй атал эрүүгийн хэрэгт буруутгагдаад явж байна. “Тэгсэн байж таарна” гэсэн таамаглал хардалтаар хүнийг буруутгаж ял шийтгэх үндэслэл байхгүй. Зөвхөн нотлох баримтад үндэслэн эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх үндэслэлтэй.

-Тэгвэл Ч.Отгочулууг буруутгасан нь үндэслэлгүй гэж та үзэж байна уу?

-Шүүх нь Компанийн тухай хууль, Хөгжлийн банкны тухай хууль, компанийн засаглалын кодексын талаар буруу дутмаг ойлголттойн улмаас үндэслэлгүй шийдвэр гаргасан. Тухайлбал, Ч.Отгочулууг төрийн албанаас түр чөлөө авсан байх хугацаанд Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн гишүүний бүрэн эрх дуусгавар болсон гэж дүгнэсэн байна. Ер нь ТУЗ-ийн гишүүн гэдэг нь хуульд заасан шаардлага хангасан хувь хүнийг томилж, тухайн этгээд нь хувьцаа эзэмшигчдийн өмнөөс мэргэжлийн удирдлага төлөөлж хэрэгжүүлдэг хариуцлагатай албан тушаал байдаг.

ТУЗ-ийн гишүүнийг тухайн хувь хүний мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, туршлага, санхүүгийн болон ёс зүйн бусад шалгуур үзүүлэлтэд үндэслэн томилдог төдийгүй компанийн засаглалын сургалтад хамрагдаж гэрчилгээ авсан байх шаардлага хуулиар тавигддаг. Гэтэл төрийн албан тушаалтан шууд чиг үүргийн дагуу Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн гишүүн болох тухай Засгийн газрын хууль зөрчсөн тогтоолыг Ч.Отгочулуу зөрчсөн гэх дүгнэлтийг шүүх хийсэн. Монгол Улсад төдийгүй олон улсад ТУЗ-ийн гишүүнийг албан тушаалын чиг үүргээр хашдаг жишиг байдаггүй. Үүнийг манай Компанийн тухай хууль, Хөгжлийн банкны тухай хууль, компанийн сайн засаглалын кодексоор зөвшөөрдөггүй. Тухайн албан тушаалтан хуульд заасан ТУЗ-ийн гишүүний шалгуурыг хангахгүй бол ажлаа хийх боломжгүй гэсэн үг. Ямар хууль зөрчилтэй нь биш.

ТУЗ-ийн гишүүн нь хувийн байдалд үндэслэдэг албан тушаал учраас бүрэн эрхээ бусдад шилжүүлэх, төлөөлүүлэх гэсэн ойлголт байдаггүй бөгөөд энэ талаар шүүх үндэслэлгүй дүгнэлт хийснийг бид гомдолдоо тодорхой дурдсан. Тэгээд ч Ч.Отгочулуугийн зөрчсөн гээд байгаа Засгийн газрын тогтоолыг түүнд танилцуулж байгаагүй тул буруутгах үндэслэл байхгүй.

Жишээлбэл, шүүгч жирэмсний болон амаржсаны, эсвэл урт хугацааны сургалтын чөлөө авлаа гэж бодъё. Энэ нь түүнийг Шүүгчдийн холбооны сонгуульт ажил юмуу,эсхүл хуулийн төсөл, бусад ажлын хэсгээс шууд чөлөөлөх үндэслэл болохгүй. Үндсэн ажлаас гадуурх ажлаас чөлөөлөх бол заавал тусдаа томилж, чөлөөлөх шийдвэр гарсан байх шаардлагатай. Ч.Отгочулуугийн хувьд хуульд заасны дагуу ТУЗ-өөс чөлөөлөх Засгийн газрын шийдвэр гараагүй төдийгүй Хөгжлийн банк ч ажил үүргээ хэвийн үргэлжлүүлэхийг зөвшөөрч цалин хөлсийг нь олгож байсан тул ажлаа хийхгүй гэж хэлэх эрхгүй байсан. Мөн Ч.Отгочулууг Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн гишүүний бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх эрх зүйн чадамжтай байсан талаар шүүхийн хууль ёсны хүчин төгөлдөр эцсийн шийдвэр байдаг. Энэ шийдвэрийг эрүүгийн шүүгч яагаад үгүйсгэсэн нь тодорхойгүй байна.

-ТУЗ-ийн шийдвэрийг хэдэн гишүүн гаргасан бэ. Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу нарыг яагаад голлон буруутгасан юм бол?

-Хөгжлийн банкинд байр худалдан авах тухай Гүйцэтгэх удирдлагын саналыг ТУЗ-ийн хуралд оролцсон зургаан гишүүний тав нь дэмжсэн байдаг. Хамтын шийдвэрийн хариуцлагыг яагаад зарим гишүүд үүрэх ёстойг би ч ойлгохгүй байгаа юм. Тухайлбал, УИХ, Засгийн газраас олонхын саналаар баталсан шийдвэрийн хариуцлагыг цөөн тооны гишүүдэд нялцааж болохгүй байх. Үүнтэй адилаар ТУЗ-ийн олонхын саналаар баталсан шийдвэрийг төлөөлүүлэх маягаар нэг, хоёр гишүүнд хариуцуулж, тэр дундаа ял шийтгэх ямар ч үндэслэл байхгүй юм.

Манай шүүхийн практикт Засгийн газрын кабинетын зарчмаар гаргасан шийдвэрт “шүд сугалах” байдлаар зарим сайдыг онцолж буруутгасан буруу жишиг нэг бус удаа гарч байсныг санаж байна.

-Өмнө нь манай сонид Н.Мөнхбатын өмгөөлөгч Ч.Хүрэлбаатар Эрүүгийн хууль буцаан хэрэглэх асуудлаар шүүх хуулийг ноцтой зөрчсөн талаар дурдсан нь анхаарал татсан. Ч.Отгочулуугийн хувьд ийм асуудал бий юү?

-Хэрэв хэн нэгнийг гэмт хэрэг үйлдсэн гэж үзвэл тухайн үед үйлчилж байсан Эрүүгийн хуулиар ял шийтгэдэг. Хожим батлагдах хуулийн нөхцөл ямар байхыг хэн ч мэдэх боломжгүй тул хуулийг буцаан хэрэглэдэггүй. Гэхдээ Эрүүгийн хуулийн энэрэнгүй ёсны зарчим, олон улсын гэрээ конвенц, эрх зүйн сайн туршлагын үүднээс зөвхөн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг буцаан хэрэглэнэ. Манай үйлчлүүлэгчийн буруутгагдаж байгаа үйл явдал 2015 онд буюу 2002 оны Эрүүгийн хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан үед хамаарах тул тухайн үеийн хуулиар хорих, торгох ял шийтгэлийг сонгох байдлаар хэрэглэж болохоор байсан. Дараа нь 2017 оны Эрүүгийн хуулиар торгох, зорчих эрх хязгаарлах, хорих зэрэг сонгох ялтай болсон. Гэтэл шүүх 2022 оны арванхоёрдугаар сард буюу Нүүрсний гэх жагсаалын нөлөөгөөр Эрүүгийн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр нэг үгээр бол зөвхөн хорих ялтай төдийгүй ял шийтгэлийг хүндрүүлсэн хуулийг шүүх буцаан хэрэглэж хорих ял оногдуулсан.

Эрүүгийн хуулийг эрх зүйн байдлыг дордуулах замаар буцаан хэрэглэх үндэслэлгүйг хуулийн сургуулийн оюутан ч мэднэ. Өдөр тутам шүүн таслах ажил хийдэг шүүгчийн хувьд ийм бүдүүлэг илэрхий алдаа гаргана гэж байх уу. Хийсвэр жишээ авахад, буруу жолоодлоготой авто машин унахыг хориглосон гэж бодъё. Тэгвэл тухайн шийдвэр хүчинтэй болсноос мөрдөгдөх ёстой болохоос зөвшөөрөгдсөн үед унаж байсан жолоочид нөхөж торгууль ногдуулаад эхэлбэл ямар санагдах вэ. Бүр хүнд жишээ татахад, цаазын ялыг сэргээлээ гэж бодъё. Тэгвэл цаазын ялгүй үеийн үйлдэлд цаазаар авах ял шийтгэл нөхөж оногдуулаад байж болох уу. Харамсалтай нь манай үйлчлүүлэгчийн хэргийг шийдвэрлэсэн шүүгчийн логикоор энэ бүхэн боломжтой юм байна. Ингэж Эрүүгийн хуулийг илтэд бүдүүлгээр зөрчиж байгаа шүүгч өдөр тутам бусдын амьдрал хувь заяаг шийдвэрлэж байгаа нь дэндүү харамсалтай байна. Магадгүй улс төрийн зорилгоор зориуд хүнд ял шийтгэл оногдуулсан байхыг ч үгүйсгэх аргагүй юм. Мэргэжлийн илэрхий алдаа гаргасан, эсвэл улс төрийн нөлөөнд автсан аль ч тохиолдолд ийм шүүгч үнэхээр айдас төрүүлж байна.

-Та тэгвэл үйлчлүүлэгчээ улс төрийн зорилгоор яллагдсан гэж хэлэх гээд байна уу?

-Ний нуугүй хэлэхэд улс төрийн зорилготой, урьдаас ухсан нүхэнд уначихав уу гэж хардаж байна. Үүнтэй хамт шүүхэд итгэх итгэл, шударга ёс ч алдагдаж байна. Учир нь анхан шатны шүүх Эрүүгийн хууль буцаан хэрэглэх зарчмаа мартсан төдийгүй бүр эсрэгээр нь хэрэглэсэн. Олонхын зарчмаар гаргасан хамтын шийдвэрт намын харьяаллаар сугалж авч ялласан. Мөн шүүгдэгч нар хувьдаа давуу байдал бий болгоогүй, өөртөө ашиг олоогүй гэж дүгнэсэн атлаа санаатай гэмт хэрэгт буруутгасан зэрэг нь шүүхийг улс төрийн зорилгоор ял өгсөн гэж хардах хангалттай үндэслэл юм.

Түүнчлэн цагаатгах талын нотлох баримт болох тухайн байрны зах зээлийн үнэлгээг гаргахад хамгийн харьцуулах боломжтой бусад давхрын борлуулалтын гэрээ, үнийн мэдээлэл бүхий нотлох баримтыг хавтаст хэрэгт аваагүй атлаа хаа хамаагүй байруудтай харьцуулалт хийсэн шинжээчийн үндэслэл муутай дүгнэлтийг үнэлсэн гэх мэт шүүхийг хардах олон шалтгаан байна.

Ер нь миний үйлчлүүлэгч Ч.Отгочулуугийн хувьд Б.Шинэбаатар, Н.Мөнхбат нарын эсрэг худал мэдүүлэг өгөхгүй гэсэндээ нэг үгээр бол хүн гүтгэхгүй гэж шазуурласныхаа шанг хүртэж дөрвөн сар хоригдож байх шиг байна. Энэ талаараа нээлттэй шүүх хурал дээр өөрөө мэдүүлсэн. Итгэл үнэмшил, үзэл бодлынх нь төлөө эрүүгийн хариуцлагад татаж ял шийтгэгдсэн иргэнийг улс төрийн хоригдол гэж үздэг. Миний үйлчлүүлэгч албан тушаалаа зориуд санаатай урвуулан ашиглах замаар хууль зөрчиж, хувьдаа ашиг хонжоо давуу тал олж авсан үйлдэл өчүүхэн төдий ч гаргаагүй тул өнөөдрийн байдлаар улс төрийн хоригдол гэж үзэж болох юм. Гэхдээ шүүхийн систем дотроо алдаа оноогоо тунгаах шат шатны шүүлтүүртэй учраас шүүхийн эцсийн хүчин төгөлдөр шийдвэр гараагүй байхад ингэж хэлэх нь арай эрт болов уу.

-Давж заалдах шатны шүүх хурал товлогдсон уу?

-Нийслэлийн Эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүх хурал энэ сарын 29-ний өдөр буюу пүрэв гаригт нээлттэй явагдана. Миний хувьд үйлчлүүлэгчээ хууль зөрчсөн, гэмт хэрэг үйлдсэн гэж үзэхгүй байгаа тул цагаатгуулах байр сууринаас оролцож байгаа. Ер нь нууж хаагаад, ичиж зовоод байхаар хэрэг хийгээгүй учраас шүүх хурлыг цахимаар нээлттэй явуулах, аль болох олон ажиглагч биечлэн оролцуулах хүсэлтийг шүүхэд гаргаж байгаа.

Бидний зүгээс олон улсын хүний эрхийн байгууллагууд руу хандаж “Ардчилсан Монгол Улс улс төрийн хоригдлуудтай болох аюул үүссэн” гэж үзэж байгаа тухайгаа хүргэж, цаашид ийм үндэслэлгүй хэлмэгдүүлэлт явагдахаас аль болох урьдчилан сэргийлэн ажиллаж байна.

Б.ЭНХЗАЯА

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories