Author: Хишигтийн Цэнд-Аюуш

Categories
мэдээ эдийн-засаг

О.Батжаргал: Дорноговь аймаг ирэх онд Улсын төсөвт 2.4 тэрбум төгрөг төвлөрүүлнэ

-ДОРНОГОВИЙН СУМД ТӨВИЙН ШУГАМАНД ХОЛБОГДОЖ, БҮХ ХАШАА НЭГДСЭН ДЭД БҮТЭЦТЭЙ БОЛСОН-


Дорноговь аймгийн Засаг дарга О.Батжаргалтай ярилцлаа.

-Дорноговь аймгийн төсвийн орлого, хөрөнгө оруулалтуудын талаар ярилцахаар таныг урилаа. Төсвөө өөрөө бүрдүүлдэг цөөхөн аймгийн нэг бол Дорноговь аймаг шүү дээ?

-Дорноговь аймаг бол Улсын төсвөөс санхүүгийн дэмжлэг авдаггүй, өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлдэг цөөхөн аймгийн нэг. Төсвөө өөрсдөө бүрдүүлээд зогсохгүй, манай аймаг 2021 оны төсвийн тухай хуулиар Улсын төсөвт 2.4 тэрбум төгрөгийг төвлөрүүлэх үүрэг хүлээгээд байгаа. Төсвийн орлогын гүйцэтгэлийн сүүлийн дөрвөн жил тогтмол нэмэгдэж, 2017 онд 18.4 тэрбум, 2018 онд 28.2 тэрбум, 2019 онд 32.7 тэрбум, 2020 онд (хүлээгдэж буй гүйцэтгэл) 33.4 тэрбум төгрөг болж 2016 онтой харьцуулахад даруй 66.2 хувиар өссөн амжилт харагдаж байна.

Аймгийн хэмжээнд улс, орон нутгийн төсөв, төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдсэн хөрөнгө оруулалтууд ч сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй өссөн байгаа.

Тухайлбал, сүүлийн хоёр жилд нийтдээ 214 тэрбум төгрөгийн төсөл, арга хэмжээ хэрэгжиж байна.

-Хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэнээр нийгэм, эдийн засагт нэлээдгүй өөрчлөлтүүд гарсан байх. Мөн аймгийн хэмжээнд олон сургууль, цэцэрлэг, бүтээн байгуулалтууд ашиглалтад орсон байсан?

-Аймгийн эдийн засаг, нийгмийн өсөлтөд сүүлийн жилүүдэд багагүй өөрчлөлт гарч, хөгжин цэцэглэж байна. Хүн бүр нутагтаа сайхан амьдрах тэмүүлэлтэй болж, нийслэлийг зорьдог байсан хүн амын шилжилт хөдөлгөөн мэдэгдэхүйц багасч, орон нутагтаа суурьшиж, ажиллаж амьдрах хүсэлтэй иргэдийн тоо жилээс жилд өссөөр байна.

2019 оны жилийн эцэст 2.4 сая толгой мал тоологдсон нь сүүлийн дөрвөн жилд манай малчин түмэн малаа 651.2 мянган толгойгоор өссгөсөн, төрийн бодлогоор малын эрүүл мэндийг хамгаалах чиглэлээр малчидтайгаа хамтран ажиллаж, малын зүй бус хорогдлыг бууруулах чиглэлээр авч хэрэгжүүлсэн олон талт арга хэмжээний үр дүнг юм. Мөн боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт нэлээд хөрөнгө оруулалтууд хийгдэж, үр дүн нь эхнээсээ гарч эхэлсэн. Боловсролын салбарт шинээр 12 цэцэрлэг ашиглалтад орж, 960 хүүхдийн сургууль, 320 хүүхдийн бага сургууль, хоёр дотуур байр шинээр ашиглалтад орж, сургуулийн өмнөх боловсролын хамрагдалт 98 хувь болсон нь улсын дунджаас дээгүүр үзүүлэлт. Мөн боловсролын чанарт анхаарах чиглэлд хөрөнгө оруулалтууд хийсэн нь үр дүнгээ өгч нийт төгсөгчдийн элсэлтийн ерөнхий шалгалтын дүнгээр 2020 онд манай аймаг улсын хэмжээнд гуравдугаар байранд эрэмбэлэгдэж сурагчдын сурлагын чанар жилээс жилд ахисан үзүүлэлттэй байна.

Эрүүл мэндийн салбарын хувьд 2020 онд гэхэд Замын-Үүд суманд 100 ортой эмнэлэг, Сайншанд суманд 50 ортой төрөх эмнэлгийн барилга ашиглалтад орууллаа гээд дурдаад байвал цөөнгүй ажил, бүтээн байгуулалтууд өнгөрсөн хугацаанд хийгджээ.

-Төсвөө өөрсдөө бүрдүүлдэг аймаг орон нутгийн ихэнх нь уул уурхайтай холбоотой хөгжиж байна. Дорноговь аймгийн уул уурхай, ашигт малтмалын орд газрууд, тэдгээрийн ашиглалт, орон нутагт ашиг шимээ хэрхэн өгч байна вэ?

-Дорноговь аймаг байгалийн баялгаараа нөөц ихтэй аймгуудын нэг юм. Аймгийн эдийн засгийн хөгжлийн тэргүүлэх гурван чиглэлийн нэгээр уул уурхайн салбарыг онцолсон. Сүүлийн жилүүдэд Дорноговь аймгийн орон нутгийн төсөвт уул уурхайгаас орж ирэх орлого тогтмол өсч байна. Өнөөдрийн байдлаар ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулж буй уул уурхайн 68 компанитай хамтран ажиллах гэрээ байгуулан ажиллаж байна. Мөн аймгийн нутаг дэвсгэрт ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулж буй уул уурхайн компаниудын чадавх нэмэгдэхээс гадна уул уурхайн баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүд шинээр ашиглалтад орж, бас баригдаж эхлээд байгаа юм.

Уул уурхайн компаниудаас 2017 онд 8.1 тэрбум, 2018 онд 11.3 тэрбум, 2019 онд 9.8 тэрбум төгрөг, 2020 оны 10 сарын байдлаар 4.1 тэрбум төгрөгийн татварын орлогыг орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлсэн нь аймаг орон нутгийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд тодорхой хувь нэмрээ оруулсаар ирлээ. Түүнчлэн аймгийн хэмжээнд боловсруулах, баяжуулах нийт 13 үйлдвэр ажиллаж байна. Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй уул уурхайн салбарын томоохон төсөл хөтөлбөрүүд болох Газрын тос боловсруулах үйлдвэр, Таван толгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр зам мөн л Дорноговь аймагт хэрэгжиж буй.Уул уурхайг дагасан олон асуудал байдаг. Тиймээс хариуцлагатай уул уурхайг хэрхэн хөгжүүлж, тогтвортой хөгжлийг бий болгох вэ, орон нутгийн эдийн засагт түлхэц өгөх салбаруудыг яаж уул уурхайг дагуулан төрөлжүүлэх вэ гэдэгт цаашдаа ч анхаарч ажиллах юм. Уул уурхайн салбарын компаниудын нийгмийн хариуцлагыг нэмэгдүүлэх зорилгоор 2016 оноос орон нутгаас “Хариуцлагатай уул уурхай-Хамтын ажиллагаа” зөвлөгөөнийг төрийн байгууллага, уул уурхайн компани, иргэд, ТББ-ын төлөөлөл зэрэг тал бүрийн оролцоог ханган зохион байгуулж, энэ ч үр дүнгээ өгч, гарц, шийдэл, хөжглийн боломжийг хайдаг болоод даруй дөрвөн жил болжээ.

-Уул уурхайгаас гадна хилийн боомтууд, хойд, урд хоёр улсыг холбосон төвийн бүсийн хөгжлийн гол тэнхлэг төмөр зам дайран өнгөрдөг онцлогтой бүс нутаг. Энэ онцлог давуу талууд аймгийн эдийн засагт авчирч байгаа үр нөлөөний тухай?

-Орон нутгийн төсвийн орлогын гол эх үүсвэр нь Монгол Улс, БНХАУ-ын хил хоорондын зорчигч болон ачаа тээвэрийн үйл ажиллагаа эрхлэгч иргэн аж ахуйн нэгжийн төлсөн татвараас бүрддэг. Замын-Үүд, Ханги хилийн боомт нь аймгийн төсвийн орлогын 13,96 хувийг бүрдүүлж жил бүр орон нутгийн төсөвт 2-4 тэрбум төгрөгийн зарлагаас давсан орлогыг төвлөрүүлж бусад 13 суманд санхүүгийн дэмжлэг хэлбэрээр дахин хуваарилалт хийдгээрээ онцлогтой.

Мөн Азийн хөгжлийн банкны 75,0 сая долларын хөрөнгөөр Замын-Үүд суманд логистик терминал байгуулах ажил хийгдэж, ашиглалтад оруулсан нь том дэвшил юм.Сүүлийн дөрвөн жилийн хугацаанд нийт 6200 чингэлэг ачаа, 155 галт тэргийг шилжүүлэн ачих ажил хийгдсэн байна.

-Аж үйлдвэрлэлийн салбарын нийт үйлдвэрлэлийн өсөлтийн талаар?

-Манай аймгийн аж үйлдвэрийн салбар оны эхний арваннэгдүгээр сарын байдлаар нийт 174 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, 263 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүнийг зах зээлд борлууллаа.

Гэхдээ өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт 7,6 хувиар буурсан байна. Энэ нь коронавируст нөхцөл байдал уул уурхайн олборлох салбарын үйлдвэрлэлт нөлөөлж, өмнөх оноос 19 тэрбум төгрөгөөр буурсантай холбоотой. Ер нь цар тахал гарсантай холбоотойгоор сүүлийн үед хилийн боомтуудын бараа эргэлт зогссон буурсан байгаа шүү дээ. Бусад нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийг өнгөрсөн оноос өссөн. Тухайлбал, дулаан, ус түгээлт, сувагжуулалт өссөнөөс гадна, талх, нарийн боов, хиам, хэрчсэн гурил зэрэг хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдэрлэл нэмэгджээ. Мөн барилгын салбарын цемент шохой зэргийн үйлдвэрлэл нэлээдгүй хувиар өссөн дүнтэй байна. Аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн 4.5 хувийг төрийн, 95.5 хувийг хувийн өмчийн аж ахуйн нэгжүүд үйлдвэрлэсэн статистик мэдээлэл байна.

-Цаашид аймаг орон нутагт хийгдэх бүтээн байгуулалт болон бусад салбаруудад оруулахаар төлөвлөж байгаа хөрөнгө оруулалтын талаар мэдээлэл өгөөч?

-Олон ажлууд байна. Онцлоод дурдахад, өнгөрсөн хугацаанд сумандаа ая тухтай амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэхээр Эрдэнэ, Алтанширээ, Хатанбулаг, Даланжаргалан сумдыг төвлөрсөн шугам сүлжээнд холбосон. Энэ ажил 2021 онд ч үргэлжилж, нэмж дөрвөн сумыг нэгдсэн шугам сүлжээнд холбоно.Энэ ажил Улаанбадрах 75 хувь, Хөвсгөл 50 хувь, Дэлгэрэх 60 хувийн гүйцэтгэлтэй явж байна.

Мөн ирэх онд Боловсрол, соёл, эрүүл мэндийн салбарт хийгдэх бүтээн байгуулалтууд үргэлжилнэ. 640 хүүхдийн сургууль, халдвартын эмнэлэг, шинэ театрын барилга зэрэг бусад хөрөнгө оруулалтыг хийнэ.

-Ажлын байр, ард иргэдийн амьжиргааны түвшинг нэмэгдүүлэхэд ямар ажлууд хийгдэж байна вэ?

-Аймгийн Засаг даргын 2020 оны А/01 дүгээр захирамжаар 2020 оныг Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил болгон зарлаж ажилгүй иргэдийн судалгаа гаргаж хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих чиглэлээр найман хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн ажиллаж 444 иргэнийг хамруулснаар өрхийн орлого нь 805.5 мянган төгрөгөөр нэмэгдсэн.

Залуучуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх зорилгоор аймгийн Иргэдийн хөгжлийн төвд “Залуучуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төв”-ийг Швейцарийн хөгжлийн агентлагаас 20.0 сая төгрөгийн тохижилтын санхүүжилтийг олгож, орон нутгаас хүний нөөцийг шийдвэрлэлээ. Мөн ажлын байрыг хадгалж, нэмэгдүүлж буй ажил олгогчдыг урамшуулж ажилласан. 2020 онд ажлын байрны захиалга өнгөрсөн оны мөн үеэс 21 хувь, ажилд зуучлал 3 хувь, өссөн байна. Ажилгүйдлийн түвшин 3.9 хувь байгаа нь өмнөх онтой адил түвшинд байна.

-Эцэст нь дүгнээд хэлэхэд, Дорноговь аймгийн хөгжлийн хэтийн төлөвийг та хэрхэн харж байна вэ?

-2016-2020 он нь аймгийн эдийн засаг, нийгмийн үзүүлэлт сайжирсан, их бүтээн байгуулалт, хүний хөгжил, гэр бүл, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжсэн амжилт бүтээлээр дүүрэн он жилүүд байлаа. Төсвийн орлого, хөрөнгө оруулалтын хэмжээ жил бүр өсч аймаг, улсын хэмжээний томоохон бүтээн байгуулалтууд хийгдлээ.

• 2018, 2019 онд Монгол Улсын “Шилдэг аймаг”

• Аймгуудын Өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтээр 2018 онд 4 дүгээр, 2019 онд 3 дугаар байранд орсон.

• 2018, 2019 онд Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын оноогоор улсын хэмжээнд 3 дугаар байранд орсон

• 2019 онд Шударга байдлын үнэлгээгээр 5 дугаар байранд орсон амжилт дүүрэн он жилүүд байсан.

Дээрх үзүүлэлтүүдийг бууруулахгүй дээшлүүлэх эрхэм зорилгыг дэвшүүлж ажиллах болно. Түүнчлэн Монгол Улсын эдийн засаг нийгмийн хөгжлийг түргэтгэх томоохон бүтээн байгуулалтууд болох газрын тос боловсруулах үйлдвэр, Зүүнбаян-Ханги, Таван толгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замыг дагасан уул уурхайн баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүд, бүс нутгийн логистикийн төв, Замын-Үүдийн эдийн засгийн чөлөөт бүс гэх мэт томоохон мега төслүүд манай аймагт хэрэгжсэнээр олон зуун ажлын байр бий болж хүн ам ихээр төвлөрч орон нутагт минь илүү их хөгжил дэвшил ирж, иргэдийн амьдрал өдрөөс өдөрт өргөжин дээшилнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Л.Халтар: Замын-Үүд халдвар тархсан бүс болчихсон учраас Хятадын талаас болгоомжтой хандаж байна. Үүнийг бид хүндэтгэж үзэх ёстой

-НҮҮРС ТЭЭВЭР НЭМЭГДЭЖ ЭХЭЛСЭН-


Зам, тээврийн хөгжлийн сайд Л.Халтартай ярилцлаа.

-Ярилцлагаа цар тахлын нөхцөл байдлаас эхэлье. Төмөр замын тээврийг дагасан вирусийн халдвар тархсан. Мөн оросууд төмөр замын баярт ирж оролцсон гэдэг асуудал яригдаж байгаа?

-Цар тахлын үед Монгол Улс дотооддоо вирусийн халдвар алдсанаас үүдэлтэйгээр манай салбарын хэмжээнд хэвийн үйл ажиллагаатай байсан хилийн боомтууд, төмөр зам хоёрт нэлээд хүндрэл учирлаа. Төмөр зам дагасан, Дарханд гарсан халдварын голомтод Оросоос хүмүүс ирсэн, ирээгүй тухай асуудал яригдсан. Цагдаагийн байгууллага, Хил хамгаалах ерөнхий газар, Тагнуулын ерөнхий газарт манайхаас албан ёсоор хандаж, Оросууд орж ирсэн асуудал байна уу, шалгаж өгөөч гэдэг хүсэлт тавьсан. Мэргэжлийн байгууллагууд нь шалгаад гадна, дотноос хүн ирээгүй байна гэдгийг баталгаажуулсан. Оросууд орж ирсэн тухай асуудал худлаа болохыг албан ёсоор энд хэлэх нь зүйтэй байх. УОК-ын дарга Я.Содбаатар ч мөн энэ тухай ярилцлагандаа тодорхой тайлбарласан. Яагаад ер нь уралдаан тэмцээн, наадам хийх болсон бэ, хөл хорио хаана байна гэж хүмүүс яриад байна.

УОК-оос хөл хориог цуцалж, уралдаан тэмцээн, урлагийн тоглолт зохион байгуулах үйл ажиллагаа тухайн үед нээлттэй болсон байсан. Тиймээс энэ хүрээнд Дархан өртөөний 70 жилийн ойгоор өртөөний ажилчин, албан хаагчид тэмцээн зохион байгуулсан.

-Төмөр зам дагасан халдварын үед авсан арга хэмжээнүүд, одоогийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Төмөр зам дагасан халдвар гарсантай холбоотойгоор Улсын онцгой комисс, Шадар сайдын тушаалаар надаар ахлуулсан шуурхай ажлын хэсэг төмөр зам дээр ажиллалаа. Яг өнөөдрийн байдлаар санасныг бодоход хумиад авчихлаа гэж үзээд байна. Өртөө зөрлөг дээр 2000 гаруй хүнийг тусгаарлалтад авсан. Бүх төмөр замчдаа PCR, түргэвчилсэн шинжилгээнд хамруулж амжсан. Ажилтнуудыг тусгаарлалтад оруулсан энэ үед өртөө зөрлөгүүд дээр машинч, өртөөний жижүүр, тооцооны төвийн ажилтнууд гээд ажиллах хүч дутагдах зүйл гарлаа. Манай төмөр замынхан дотоод зохион байгуулалтаа сайн хийж, тэтгэвэрт гарсан ахмадуудаа дайчилж ажиллалаа.Одоо тусгаарлалтад байгаа хүмүүс эхнээсээ гарч, ажил жигдэрч байна. Сүхбаатар, Чойр өртөө, Замын-Үүд гээд тусгаарлалтад олноор орсон ажилчид эхнээсээ бууж байна. Нэг үеэ бодвол төмөр замын асуудал шийдэгдэж, хэвийн байдалдаа орлоо. Төмөр замын ачаа тээвэр хэвийн үргэлжилж байна. Харин зорчигчийн галт тэргийг арванхоёрдугаар сарын 25 хүртэл явуулахгүй байх шийдвэрийг УОК гаргасан. Цөөнгүй иргэд зорчигчийн галт тэрэг хэзээ явах вэ гэж асууж байна. Одоогоор тодорхойгүй байна.1.5 метрийн зай, байнгын агаар сэлгэлт гэдэг бүх зүйл зөрчигдөх гээд байгаа учраас тухайн үедээ нөхцөл байдлыг танилцуулаад дараагийн шийдвэр гарна. Хот хоорондын тээвэр зогссон байгаа. Улаанбаатар хотоос гарч байгаа орон нутгийн иргэд, оюутнуудыг тээвэрлэх ажил үндсэндээ төгсгөл шатандаа орж байна. Агаарын тээвэр мөн адил зогссон. Гадаадаас монгол иргэдийг татах ажилд оролцож байна. Арванхоёрдугаар сард дөрвөн удаагийн нислэгтэй.

-Хилийн боомтуудын нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өгөхгүй юү. Нүүрс тээвэр багассан тухай асуудал яригдаж байгаа?

-Хамгийн гол асуудал хилийн боомтуудын асуудал байна. Ялангуяа байнгын үйл ажиллагаатай Алтанбулаг, Баян-Өлгий аймгийн Цагааннуур боомт, Ховдын Булган, Говь-Алтайн Бургастай, Шивээхүрэн, Гашуунсухайтын боомтуудын асуудал байна. Гол анхаарал татаж байгаа Гашуунсухайт, Замын-Үүдийн боомтод хүндрэл гарч байна. Шивээхүрэнгийн боомтын нүүрсний гаралт нэмэгдэж эхэлсэн. Гашуунсухайт дээр явуулын лабораторийг Эрүүл мэндийн яамтай ярьж аваачсан боловч, Хятадын талаас яг өөрийнхөө тал дээр шинжилгээ хийнэ гэдэг шаардлага тавьсан. Өнгөрсөн даваа гаригаас эхлээд Хятадын тал руу монгол жолооч нарыг бөөнөөр нь гаргаж автобусаар зөөж PCR шинжилгээнд оруулж байна. Өнөөдрийн байдлаар мянга 59 жолооч орчихсон, өдөрт 300 орчим жолоочийг шинжилгээнд оруулж байна. Үргэлжлүүлээд Хятадын тал илүү олон тоогоор монгол жолооч нарыг шинжилгээнд хамруулна гэдэг санал тавьсан байна. Цаашдаа Гашуунсухайт боомтоор нүүрс тээвэр нэмэгдэх байх гэсэн бодолтой байна. Сүүлийн хоёр гурав хоногт нүүрс тээвэр харьцангуй нэмэгдлээ. Дотооддоо халдвар гарснаас хойш өдөрт 50, 60 машин гардаг өдөр байлаа шүү дээ. Өчигдөр 300 орчим машин нүүрс гараад явж байна. Цаашдаа нэмэгдчих байх гэж бодож байна.

-Замын-Үүдийн боомт ачаа бараа гацсан хүлээлт үүсч, хүндрэл гарч байна гэсэн үү?

-Замын-Үүдийн боомт дээр урдаас барилгын материал, хүнсний ачаа, уул уурхайн тоног төхөөрөмж гээд маш их ачаанууд орж ирдэг. Замын-Үүд маань өөрөө халдвар тархсан бүс болчихсон учраас хятадууд маш болгоомжтой хандаж байна. Үүнийг нь бид бас хүндэтгэж хүлээж авах ёстой. Буруутгаад хэрэггүй. ОХУ-д вирус тархалт өндөр байх үед манайх Алтанбулаг боомтоо хааж байсан. Үүнтэй л адил, Замын -Үүдэд халдварын голомт их байгаа учраас Хятадын тал болгоомжлох нь зөв. Уржигдар 71 машин оруулж ирсэн, маргааш хүнсний бүтээгдэхүүн тээвэрлэж яваа 60 орчим машиныг татаж авна. Эрээн дээр манай 18 жолооч байнга ажиллаж байна. Эрээн дээр байрлаж байгаа жолооч Замын-Үүд, Эрээний дундын бүсэд ачааг авчирдаг. Тэндээс нь монгол жолооч нар ачаагаа татаж авдаг ийм технологит шилжээд ажиллаж байна. Өнөөдрөөс эхлэн Монголын талаас 32 жолоочийг Хятад руу оруулж байна. Энэ жолооч нарыг 14 хоног тусгаарлаад цаашаа оруулсон. Хилийн цаана мөн 14 хоног тусгаарлагдаад тээвэрт явна. Олон төрлийн ачаа нь хүлээгдэж, иргэд бухимдалтай байгааг ойлгож байна. Энэ нөхцөл байдалд суугаад байх юм уу гэж иргэд асуугаад байна. Манайхаас Хятадын төмөр замын Бээжин дэх төв компанитай ярилцаад темпратурын горим шаардахгүй ачааг, автомашинаас монгол воганд ачуулна гэдэг санал тавьсан. Хятадын тал зөвшөөрлөө өглөө. Тэгэхээр одоо барилгын материал, тоног төхөөрөмж гэх зэрэг ачаануудаа Эрээн өртөөн дээрээс монгол вагонд ачуулах боломж бүрдэж байна.

-Ярилцлагын сэдвийг салбарын хэмжээнд ирэх он жилүүдэд хийгдэх томоохон төсөл хөтөлбөрүүд рүү чиглүүлье. Ялангуяа авто замын чиглэлээр ямар том ажлууд хийгдэх вэ?

-Салбарын хэмжээнд ирэх дөрвөн жилд зургаан зүйлд гол хүчээ өгч, анхаарч ажиллана. Эхнийх нь, эдийн засгийн коридорыг бэхжүүлэх, сайжруулах хүрээнд олон улсын чанартай авто замын ажил байна. Баян-Өлгий, Ховд аймгийг дамжин өнгөрөх олон улсын бүртгэлтэй АН-4 зам байна. Цагаан нуурын боомтыг энэхүү хатуу хучилттай замтай холбох 25.5 км замын ажил 2022 онд дуусна. Дээр нь Өлгий хотыг тойрсон 18.8 км зам, Ховд гол дээгүүр гарах 200 метр урттай гүүр бий. Эдгээрийг бариад дуусчихвал Олон улсад бүртгэлтэй АН-4 стандартын авто замаа бүрэн хатуу хучилттай болгочихно. Энэ зам баригдсан нь ямар ач холбогдолтой юм бэ гэж. Хятад, Оросын хооронд автотээвэрийн эрчимжилт нэмэгдэнэ. Ингэснээр, улс хооронд хийх тээвэр манайхаар дамжин өнгөрөхдөө замдаа зогсож дугуйгаа засна, цэнэглэнэ, хоол иднэ гээд дагалдах үйлчилгээний ажлын байрууд нэмэгдэх ач холбогдолтой юм. Дараагийн чухал ажил бол Дархан, Улаанбаатарыг холбох 4 эгнээ замын ажил юм. 2022 оны арваннэгдүгээр сар гэхэд бүрэн дуусгах төлөвлөгөөтэй байна. Азийн хөгжлийн банкны зээл, Европын хөгжлийн банкны зээлээр хийгдэж байна. Цаашаа үргэлжлүүлээд Дархан, Алтанбулагийг холбосон 113км замыг мөн дөрвөн эгнээтэй болгоно. Налайхын зам дөрвөн эгнээтэй болсныг та бүхэн мэднэ. Одоо Налайхын Чойрын уулзвараас Баян сум хүртэлх замыг мөн дөрвөн эгнээтэй болгоё гэдэг ийм дөрвөн том замын ажилд хүчээ өгч ажиллана.

-Дарханы замын ажил олон шүүмжлэл дагуулсан. Ирэх жил Дарханы замын үлдсэн ажил шуурхай явж чадах болов уу?

-Дарханы зам дээр 2020 онд олигтой ажил хийж чадсангүй. Гуравдугаар сарын 15 гэхэд гүйцэтгэгч компаниуд талбай дээрээ гарах ёстой байсан. Гэтэл ковидын нөхцөл байдлаас шалтгаалаад нэг хэсэг нь баахан хятадуудыг оруулж ирэх гэж байна гэж шүүмжилсэн. Дараа нь гүйцэтгэгч компаниудын инженер, техникийн ажилтнууд долдугаар сарын 9-нд орж ирж 21 хоног кемп дээрээ тусгаарлагдаад, дахиад гэрийн тусгаарлалтад 14 хоног гээд нийтдээ 35 хоног алдсан. Наймдугаар сарын 16, 17- нд дөнгөж ноднин ажиллаж байсан тоног төхөөрөмжөө асаах бэлтгэл ажилдаа орж эхэлсэн. Дээр нь манайд найм, есдүгээр сарын сүүлээр баахан бороо орж, аравдугаар сард цас дараад авдаг ийм цаг уурын нөхцөл сүүлийн гурав, дөрвөн жил үргэлжилж байна. Монгол Улсад үндсэндээ замын ажил 4,5, 6, 7 сард явах богино хугацаа байна. Үүнийг бид шалтаг гэж байгаа юм биш. Өвлийн бэлтгэл ажлыг хангуулахаар одоо ажиллаж байна. Өвөл бэлтгэл ажлаа сайн хийвэл, хавар эрт эхлээд зуны дулаан жаахан цагт ахиу ажил амжуулахаар ажлаа төлөвлөөд явж байна.

-Хилийн боомтуудыг хатуу хучилттай болгох хэд хэдэн томоохон төсөл хэрэгжихээр яригдаж байсан. Энэ ажлуудын тухайд?

-Хилийн боомтуудыг хатуу хучилттай замаар холбох нийтдээ есөн төсөл хэрэгжинэ. Завхан аймгийн Нөмрөг сумыг Артсур хилийн боомттой холбох 199 км авто зам 2024 онд хийж дуусгана. Дархан Сэлэнгийн авто замаас Шаамар Зүүнбүрэн, Цагаан нуур, Түшиг, Цэлтэрийн боомт хүртэл 120.85 км авто замыг концессоор барих ажил өнгөрсөн жил эхэлсэн. Энэ ажлаа дуусгана. Энэ замын ажил нь хилийн боомтуудаа хатуу хучилттай замаар холбох гэхээсээ илүү Цагаан нуурын чиглэлийн газар тариалангийн бүс нутгаас Дархан Сэлэнгийн гурилын үйлдвэрүүд рүү явах улаанбуудайн тээвэрт том ахиц гарах юм. Монгол Улс атар газар эзэмшээд 60 гаруй жил болж байна. Монгол Улсын улаанбуудайн 60 орчим хувийг Сэлэнгэ, Цагаан нуур орчмоос бэлддэг. Өнөөдрийг хүртэл энэ чиглэлийн зам хатуу хучилттай зам баригдаагүй ирсэн. Үүнийг хийж дуусгана. Мөн Хэнтий аймгийн Норвилон, Ульхан хүртэл 117км хатуу хучилттай замын ажил 2024 он гэхэд дуусна. Энэ зам Монгол Улсын Засгийн газрын хурал дээр олон удаа яригдсан. ОХУ-тай хиллэдэг Ульхан боомтыг хатуу хучилттай болгооч гэдэг саналыг Оросын талаас ч мөн цөөнгүй удаа тавьсан.

Дараагийн нэг том ажил бол Дорнод аймгийн Чойбалсан хотоос Хавиргын боомт хүртэлх 124 км авто замыг хатуу хучилттай болгоно. Энэ зам бол Манжуур руу автобусаар явдаг манай аялагчид, наймаачдын гол зам шүү дээ. Дээрээс нь Чойбалсан хотоос Баянхошуу хилийн боомт хүртэлх 160 км орчим замын ажил байна. Энэ замын ажлыг бүрэн дуусгана гэж хэлж чадахгүй, ямар ч байсан энэ дөрвөн жилд ажлыг нь эхлүүлнэ. Сүхбаатар аймгийн төв, Бичигтийн боомтын чиглэлд 277.3км замыг мөн энэ дөрвөн жилд ажлыг нь эхлүүлнэ. Эхлүүлнэ гээд байгаа нь үндсэндээ нөгөө хөрөнгө мөнгөтэй холбоотой. Мөн концессоор гурван замын ажил баригдана. Өмнөговь, Таван толгойн Цогт Цэцийгээс Манлай, Ханги боомтын чиглэлд 478км хатуу хучилттай авто зам концессоор баригдана. Мөн Таван толгойгоос “Гашуунсухайт” чиглэлийн автозамын ажил эхлээд явж байна. Мөн Таван толгойгоос “Цагаан дэл уул”-ын хилийн боомт хүртэлх 270 км хатуу хучилттай замыг мөн концессоор баригдаж байна. Энэ гурван концесс бол гурвуулаа барих, ашиглах, шилжүүлэх буюу төрөөс ямар нэгэн зардал гарахгүйгээр хийгдэх юм.

-Монголчууд бүгд аялагчид байдаг. Байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар аялахад зам даваа бартаа ихтэй нэлээд хүндрэлтэй байдаг. Энэ чиглэлүүдийн авто замуудыг хатуу хучилттай болгох уу?

-Олон улсын болон дотоодын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд зориулсан авто замуудыг барих 11 төсөл байна. Монголд дотоодын аялал жуулчлал илүү хөгжиж байна. Аялал жуулчлалын бүс нутаг, байгалийн үзэсгэлэнт газрууд руу явах чиглэлийн замуудыг хатуу хучилттай болгож барьж, шинэчлэх ажлууд эхлээд явж байна. Завхан аймаг, Тосон цэнгэл, Улайстай чиглэлийн зам, Баянхонгор аймгийн төвөөс Шаргалжуутын рашааны чиглэлийн зам, мөн Завхан аймгийн Доной нисэх буудлаас Улаагчин Хар нуур хүртэлх 74км авто зам, Дашинчилин, Орхон, Мөрөн тариалангийн чиглэлийн 110.2 зам, Багануур хотоос Мөнгөнморьт хүртэл 60 км, Хэнтий аймгийн Бор өндөр сумын 50км зам байна. Өвөрхангай аймгаас Хужирт сумаас Түвхэн хийд хүртэлх зам, гүүр гээд нэлээд хэдэн төслийн ажлуудыг хийхээр төлөвлөсөн. Нийтдээ 1154.5км авто зам барихаар төлөвлөж байгаагаас одоогоор 128.1 км замыг эхлүүлээд явж байна. Энэ зам барилгын ажлыг хийх явцад 1600 орчим түр ажлын байр гараад зам барьж, дууссаны дараа 200 орчим байнгын ажлын байр гарна гэсэн тооцоо байна.

-Нутгийн зам хөтөлбөр гэж яригдаж байгаад чимээгүй болчихсон?

-Нутгийн зам хөтөлбөр хэрэгжинэ. Хөдөлгөөний эрчимжилт өндөртэй, үйлдвэрлэл явагддаг, хүн ам шигүү суурьшсан сумдуудыг улсын болон олон улсын авто замтай холбох, аймгийн төвүүдтэй холбох авто замууд барих ийм ажил юм. Нийтдээ 45 орчим сумын төвийг аймгийн төв болон аймгийн төвүүдтэй холбоно. Мөн төмөр замын асуудал байна.

-Монголчууд өөрсдөө төмөр замаа барьж байгаа. Төмөр замын ажлын явцаас мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Ирэх дөрвөн жилд төмөр замын найман том төслийг хэрэгжүүлж, дуусгана гэсэн зорилт тавьсан. Таван толгой Гашуунсухайт чиглэлийн 267 км төмөр замыг 2022 он гэхэд бүрэн дуусгаж, ашиглалтад оруулна. Таван толгой Зүүнбаян чиглэлийн 414.6 км төмөр замыг 2021 оны долдугаар сар гэхэд дуусгана. Барилгын ажил одоо үргэлжилж байна. Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн төмөр замыг Улаанбаатар төмөр замын оролцоотой барья гээд техник эдийн засгийн үндэслэл, тооцоолол хийгээд явж байна. Сайншанд Баруун-Хөөт чиглэлийг 430км төмөр замын төслийг энэ дөрвөн жилд эхлүүлнэ. Манайхан бол төмөр замаа бариад сурчихлаа. Богдхант төмөр зам гэж манайхан олон жил ярьсан. Азийн хөгжлийн банкны техникийн туслалцаагаар 1.5 сая доллараар Богдхант төмөр замын техник, эдийн засгийн үндэслэлийн эхний шатны судалгааны ажлыг 2022 он гэхэд бүрэн дуусгана.

Таван толгойгоос Зүүнбаян, Сайншанд, Баруун урт гээд бусад чиглэлд төмөр зам барьж яах гээд байгаа юм бэ, ачаа байгаа юм уу гэж хүмүүс асуугаад байгаа. Цагаан суварга ордоос гадна, энэ дагуу чиглэлд байгаа бүх уул уурхайн орд газруудыг дэд бүтэц нь байхгүй учраас одоог хүртэл ашигладаггүй. Төмөр зам ашиглалтад орсноор энэ бүх орд газрууд эдийн засгийн эргэлтэд орох ийм өндөр ач холбогдолтой юм аа. Дээр нь нүүрсний экспортоо нэмэгдүүлэх боломж нээгдэнэ гээд олон талын өндөр ач холбогдолтой юм.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Э.Бат-Үүл: АН-ын дараагийн дарга ардчиллынхаа төлөө тэмцэгч байх ёстой

Монгол Улсын баатар Э.Бат-Үүлтэй ярилцлаа.

-Цар тахал гарсантай холбоотойгоор эдийн засгийн нөхцөл байдал амаргүй болж байна. Засгийн газар, УОК хайхрамжгүй сул ажилласнаас болж дотооддоо вирусийг алдлаа гэж иргэд олон нийт шүүмжилж байна. Та нөхцөл байдлыг хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Ковидын анхны тархалтын үед буюу өнгөрсөн оны эхээр ҮАБЗ цаг алдалгүй шуурхай хуралдаж, улс орноо онцгой байдлын горимд шилжүүлсэн.

Засгийн газар ч сайн ажилласан. Улсын онцгой комисс ч ажил үүргээ маш сайн гүйцэтгэсэн. Гэхдээ тухайн үед ковидын тархалт сунжрах аюул байна, хоёр дахь тархалтаар бүр хүндэрч болзошгүй тул эдийн засгаа ковидын горимд шилжүүлэн улсын төсвийн тодотгол хийх зэрэг олон талт арга хэмжээг яаралтай авах хэрэгтэй байна гэж эдийн засагчид ч их анхааруулсан. УИХ дахь АН-ын бүлэг ч удаа дараа шаардсан. Ерөнхийлөгчийн зүгээс ч анхааруулсан. Гэтэл Засгийн газар үл тоож, ковидын шинэ тархалтад бэлдэх тал дээр хариуцлагаа сулруулах шиг боллоо. УИХ болон орон нутгийн сонгуульд л илүү ач холбогдол өгөн, хүндрээд байгааг мэдсээр байж эдийн засгийн нөөц боломжоо сонгуульд шавхах шиг боллоо. Ковидын хоёр дахь тархалт өмнөхөөсөө хүнд тусна гэж дэлхий даяар яриад байсан шүү дээ. Өнөөдөр манайд эдийн засгаа аварч чадах уу? гэдэг асуудал хурцаар тавигдаад байна. Вакцин ирлээ ч ирэх хавраас нааш ирж чадахгүй байх. Эдийн засгаа тавиад туучихвал ковиддоо бүр дарлуулж дуусна шүү дээ.

-Улсын Онцгой комисс, Нийслэлийн онцгой комиссын шийдвэрүүд хоорондоо зөрчилдөөд байгаа нь хүмүүст хүндрэл учруулж байх шиг?

-Харин би гайхаад байгаа юм.

Өмнөх тархалтын үеийн онцгой дэглэмийн үед сайн л ажиллаад байсан даа. Онцгой дэглэм гэдэг чинь шат шатны байгууллагуудын шийдвэр хоорондоо зөрөх ёсгүй л гэсэн үг дээ. Онцгой комисс чинь босоо тогтолцоотой байгууллага шүү дээ. Иргэдээ орон нутаг руу гаргах ажил нь гэхэд нэлээд хүндрэл учруулж байх шиг харагдсан. Бэлтгэл тааруу байснаас болоод одоо тамираа баран учраа олохоо больж байгаа юм биш биз гээд санаа зовоод л байна.

-Нийслэлийн төсөв дээр олон шүүмжлэл гарч байна. Хэр төсөв болсон гэж та харж байна вэ?

-Ковидын онцгой дэглэмд дэлхий нийтээр шилжчихээд байгааг мэдэхгүй байгаа аятай л төсөв баталлаа. Хотын удирдлага байдал ямар ноцтой байгааг ойлгохгүй байна гэхэд ч хаашаа юм бэ дээ. Ер нь эдийн засаг унах үед төсвийн хөрөнгөөрөө дамжуулан улстөрчид хувийн бизнесүүдээ аврах тухай бодоод байгаа юм биш биз гэмээр л байна.

-Та хотын дарга байсан хүний хувьд хөл хорионы үед ямар ажил үр дүнтэй гэж харж байна вэ?

-Хөл хорионы үед интернэтийн дэд бүтцийг ашиглан эдийн засгаа ковидын горимд шилжүүлмээр санагдаж байна. Интернэт худалдаа, интернэт оффис, бараа бүтээгдэхүүний интернэтийн нийлүүлэлт, захиалгат дуудлагын үйлчилгээ зэргийг дэмжсэн эх үүсвэрүүдийг бий болгох хэрэгтэй. Халтуур хийж байгаа хувийн машинтай иргэдээ хажиглаж байхаар тэдэндээ урамшуулал өгөн дайчилж, хоршоо болгон нийтийн тээвэр болон бараа бүтээгдэхүүний хүргэлтэд ашиглах хэрэгтэй. Мэдээж тэгж ажиллахдаа аюулгүйн ажиллагааны халдваргүйжүүлэлтийн горим Нийслэлийн онцгой комиссын хяналтад байх ёстой. Бараа бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээний нийлүүлэлтийн дэд бүтцийг иргэдтэйгээ холбоод дэлгүүр, худалдааны байгууллагуудынхаа хэвийн ажиллагааг сэргээх нь чухал байна шүү дээ.

-Хотод нэн тулгамдсан асуудлын нэг бол замын түгжрэл. УИХ, Орон нутгийн сонгуульд оролцсон улс төрийн нам эвсэл, нэр дэвшигчдийн ихэнх нь замын түгжрэлийг бууруулна гэдэг амлалт өгч байсан. Таны үед замын түгжрэлийг бууруулах ямар гарц гаргалаа байсан бэ, ямар ажлуудыг эхлүүлж байв?

-Нийслэлийн нийтийн тээврийн үйлчилгээний хоёр гол шугам нь Энхтайвны өргөн чөлөө, Чингисийн өргөн чөлөө байдаг юм. Энэ хоёр өргөн чөлөөнийхөө дагуух нийтийн тээврийн үйлчилгээн дээр нийслэл онцгой анхаарч ажлын цагаар нийслэлийн автобусуудыг үнэгүй явуулах хэрэгтэй. Хувийн машинаар халтуур хийж буй иргэдийг хоршоо болгон зохион байгуулж такси үйлчилгээг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Гол нь сургуулийн хүүхдүүдэд найдвартай үйлчилдэг нийтийн тээврийн үйлчилгээг иж бүрэн бий болгох эхлэлийг дуусгах нь чухал. Ер нь бол цаашдаа бидний үед эхлүүлж байсан метроны ажлыг эрчимжүүлэх асуудлыг Японы талтай ярьж шуурхайлах хэрэгтэй.

-АН-ын шинэчлэлийн талаар байр сууриа илэрхийлээч. Ардчилсан нам Их хурлаа хийж, дүрмээ шинэчлэхээр болсон. Дүрмээ шинэчлэх нь зөв, буруу гэдэг зүйл яригдаж байна. Ер нь шинэчлэлийг хэрхэн хийх ёстой вэ. Та намын ажил, их хуралд ямар үүрэгтэй, ямар байр суурьтай оролцож байгаа вэ?

-Би ҮБХ-ын гишүүний хувиар намын дүрмийн шинэчлэлд идэвхтэй оролцож байгаа. С.Эрдэнэ даргын, гишүүдийн оролцоог хумьж болохгүй гэдэг бол маш зөв. Манай нам гишүүдийнхээ оролцоогоор гайхуулдаг нам шүү дээ! Ардчилсан намыг Ардын намын дуураймал нам болгож огт болохгүй. Ардын намаас ялгарахгүй нам болчихвол бид тэдний дээр гарч чадахгүй. Иргэд дуураймлыг нь биш жинхэнийг нь дагана шүү дээ.

Намын дарга сонгохдоо сунгаагаар явуулах ёстой. Сунгаа байхгүй болсноор хагарал байхгүй болно гэдэг маш том эндүүрэл. Их хурал гээд цөөхөн хүний хүрээнд намын даргаа шийдлээ ч хагарахдаа хүрвэл хагардаг л юм. Хагараад бүр шүүх дээр очиж байсан түүхтэй дээ.

-Мөн АН-ын дараагийн шинэ дарга хэн болох вэ гэдэг дээр хүмүүс байр сууриа илэрхийлээд эхэлсэн байна. Та АН-ын дараагийн дарга ямар хүн байх ёстой гэж бодож байна?

-Эрэлхэг хүн байх ёстой. Дайчин хүн байх ёстой. Ардчиллынхаа төлөө туйлбартай тэмцэгч хүн байх ёстой. Манай залууст энэ чанар дутаад байна. Ардын намаас их дальдчаад, айгаад, ухаантай царайлж бөөрөнхийлөөд байдаг болсон шиг байна билээ. Ард түмэн эрэлхэг дайчин намыг л дагадаг юм. Аймхай улсыг ямар ч тэнэг хүн дагадаггүй дээ.

-Ер нь Ардчилсан нам лидергүй болчихлоо гэж яриад байгаа?

-Манай залуус нэг л хулчгардуу, дайчин биш, хаяагаа манасан улс төр хийгээд байна. Үнэт зүйлийг нь гишгэчиж байхад бөөрөнхийлөөд л байх юм. Ийм манлайлалгүй байхад яаж лидер төрөх вэ. Монголын эдийн засгийн 90 хувийг нь үүрээд явж байгаа хувийн хэвшил төрд элдвээр дарамтлуулаад сууж байхад хувийн өмчийн эрх хэмээх үнэт зүйлийг хамгаалахын оронд зарим нь бүр зөрүүлээд социализмын үнэт зүйлийг сэргээх тухай яриад явж байна. Зүүн үзэл ярих юм бол манайх Ардын намын хуулбар нам л болно шүү дээ. Хуулбар намаас яаж лидер төрөх вэ. Улс төрийн баруун төвийн чөлөөт эдийн засаг гээд маш том зүйлээ алдчихаад байгаагаа ойлгохгүй байна.

-АН хоёр ч сонгуульд дарааллан ялагдал хүлээлээ. Шалтгааныг нь та бараг хэлчих шиг болов уу?

-Манай нам үзэл санаагаа хамгаалан тэмцэж чадаагүйгээс улс төрийн зах зээлээ алдаад байна. Үнэндээ бид МАН-ын хуулбар нам болчихоод байна. Хүмүүс хэзээ ч хуулбарыг нь биш оригийг нь сонгодог хуультай. Манай намын улс төр баруун ч биш зүүн ч биш, ядахдаа олигтойхон популизм ч хийж байж чадахгүй байна. Сүүлийн үед дэлхийн улс төрийг хараад байхад үзэл санаандаа тууштай, түүнийг энгийн масс хүргэх зөв популизм хийж улс төрийн зах зээлээ баттай хамгаалж чадсан намууд л ялаад байна.

-Өнгөрсөн 2020 оны сонгуулиар та Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхтэй нэг тойрогт өрсөлдсөн шүү дээ?

-Ноолуурыг нь хулхидчихаад байхад малчид Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн төлөө өгнө билээ. Хэнтийн сонгогчдын тавь гаруй хувь нь малчид юм. Хэнтийд явж байхдаа малаа хураалган нийгэмчлүүлж байсан малчдын залуу үе МАН-ын төлөө байхыг хараад, сүмээ шатаалгаж явсан лам хуврагуудын хойч үе МАН-ын төлөө байхыг хараад, гэм зэмгүй эцэг өвгөдөө хөнөөлгөн хэлмэгдүүлж явсныг үзэхийн ихээр үзсэн буриад, боржигон овогтнууд МАН-ын төлөө байхыг хараад тун их гайхаж байсан. Социализмын үед Хэнтий аймаг Чингисийн алтан ургийнхан учраас хамгийн их адлуулж явсан юм шүү дээ. Ардчиллын Оюунбаатарын үед л Хэнтий аймаг хөгжлийн хурдаараа тэргүүлэх аймаг болсоон. Сонгуулиар манай намын гишүүд үнэхээр сайн ажилласан. Эв нэгдэлтэй байсан. Ардчилсан намын сонгуулийн менежмэнт Ардын намынхныг дагуулахгүй чадварлаг байсан юм.

Яагаад ч юм Хүрэлсүхийн Чойбалсан шиг царайлах бүр Хэнтийнхэн улам дуртай байгаад байв. Уг нь Чойбалсан чинь Хэнтийн буриадууд, боржгоны алтан ургийнхныг, лам нарыг Сталины даалгавраар золтой л хядаж дуусгачихаагүй дээ. Хачин л юм болсоон.

-Таны улс төрийн карьер цаашид хэрхэн үргэлжлэх вэ?

-Залуучуудаа л дэмжинэ. Манай залуучууд эрэлхэг, дайчин байдлаа нэмж зүрх зоригтой байж чадвал Монголыг хөгжил дэвшил рүү аваад явах найдвар нь.

Сая, ковидын цар тахлын эсрэг авсан хориг арга хэмжээнүүд, нөгөө талаасаа эрх чөлөөт амьдрал, нээлттэй ардчилсан амьдрал, чөлөөт зах зээл ямар их хэрэгтэйг залуучуудад ойлгууллаа. Хорио цээртэй дарангуйллын амьдрал ямар таагүй болохыг харлаа. Онлайн сүлжээ, цахим орчинд залуус ардчиллаа эргэж нэхэж байна.Одоо манай намын залуус хичээх хэрэгтэй. Харин бид залуу хойч үеэ бэлдэхэд нь намдаа хүчин зүтгэх ёстой. Боловсрол төвтэй улс төр рүү шилжихэд нь зүтгэх ёстой.

-Шүүхийн тухай хуулийн төслийг Ерөнхийлөгч Х.Баттулга өргөн барьсан ч МАН-ын бүлэг хүлээж авсангүй. Үүний цаана юу болоод байна гэж та харж байна вэ?

-Шүүхийг ҮАБЗ-өөс хараат бус болгоно гэсэн УИХ-ын гишүүдийн байр суурь маш зөв шүү. Шүүх хараат байдалд орсноос хойш шударга шүүх гэж байхгүй болсон. Ядахдаа шүүх хурлаа ч нээлттэй хийхээ болилоо. Ерөнхий сайд, сайд асангууд шүүх хурлаа ард түмний нүдэн дээр нээлттэй хийхийг яаж ч шаардаад дийлсэнгүй.Тэд үнэхээр буруутай байсан бол шүүх хурлыг нээлттэй хийе гэж ингэж их зүтгэхгүй байсан биз.Тэд нээлттэй хийхийг ямар их шаардав. Гэтэл гүрийгээд хүлээж авсангүй.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Бумдарь: Цар тахлын нөхцөл байдал дэлхийн олон улс оронд популист улстөрчдийг ялгаж харах боломжийг өгч байна

МУИС-ийн Улс төр судлалын тэнхимийн багш, доктор, дэд профессор Д.Бумдарьтай ярилцлаа.

-Орчин үед популист улстөрчдөөс татгалзах, поп улстөрчид хоцрогдох ийм хандлага бий болж байна гэж олон улсын улс төр судлаачид ярьж байна. “Ковид -19” цар тахлын үеийн улс төр хаашаа эргэж байна гэж та харж байна вэ?

-“Ковид-19” цат тахлын нөхцөл байдал дэлхийн олон улс оронд популист улстөрчдийг ялгаж харах боломжийг өгч байна. Илүү бодитой зүйл ярьдаг, хийдэг ийм улстөрчид хэрэгтэй байгааг энэ цаг үе харуулж байна. Дэлхий дахинд тархсан цар тахал, хөл хорионы үед манай улсаас гадна өөр олон улс сонгуулиа хийлээ. Солонгос, АНУ, Польш зэрэг олон улс оронд Ерөнхийлөгчийн болон парламентын сонгууль болж өнгөрлөө. Сонгуулиа хийсэн улс орнуудад ажиглагдсан нэг зүйл нь ковидын эхэн үед популизмаас үүдэлтэй улс төрийн ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй болж эхэлсэн. Тогтсон тодорхой систем, эрх зүй ажиллаж байж, энэ цар тахлын аливаа аюулаас улс орноо, ард иргэдээ хамгаалж сэргийлэх юм байна гэдэг бодит нөхцөл үүссэн. Тийм учраас ковидын эхэн үед, хөл хорионы үеэр сонгууль нь болсон улс орнуудад популимз ярих, дуугарч өрсөлдөх боломж байгаагүй. Улс төр судлаачид популизм сулрах юм байна, энэ чигээрээ байвал популизм бол ард түмнийг үймүүлж байсан улс төрийн түр зуурын үзэгдэл юм байна гэдэг байр сууринаас харж дүгнэж ярьж байна л даа. Гэхдээ ухагдахуунаар нь авч үзвэл популизм өөрөө устах боломжгүй. Оршсоор байна гэж ойлгох хэрэгтэй.

-АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүн популист улстөрчид хоцрогдож байгааг харуулсан тод жишээ боллоо гэж ярьцгааж байгаа?

-Хөл хорионы эхэн үед дэлхийн бүх улс орон өмнө тулгарч байгаагүй шинэ хүчин зүйлтэй тулгарсан. Амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөө хамгаалах сэтгэл зүйн айдсаас үүдэлтэй аюулгүй байдлаа хамгаалах нэн анхдагч шаардлага улс орнуудын төр засаг, ард иргэдэд бий болсон.

Тахлаас үүдэлтэй тооцоолоогүй эрсдэл нь тухайн улс орны эрх баригч нарт, засгийн газарт том шалгуур болж өглөө. Улс орнуудын төр засаг нь аюул тулаад ирэхэд бэлэн байдлаа хангаж чадсан уу, аюулгүй байдлаа хамгаалах тогтолцоо нь ажиллаж байна уу, ямар түвшинд байна вэ гэдгийг шалгасан том шалгуур болж байна. Энэ утгаараа ковидын эхэн үед Ерөнхийлөгчийн болон парламентын сонгууль болсон улс орны эрх баригч нарт илүү таатай байдал үүсч байсан. Сонгуулиа хийсэн улс орнуудын эрх баригч нар ковидын үед шийдвэр гаргах төрийн эрх мэдлээ ашиглаад өөрсдөд ашигтай “эрх мэдлийн популизмыг” хийж ялалт авчирсан. иргэдийнхээ амь нас, эрүүл мэнд, эдийн засгийг хамгаалах, нөхөн олговор олгох зэргээр бид нар байгаа учраас энэ бүх тулгамдсан асуудлуудыг шийдэж өгч чадаж байна гэсэн нийгмийн уур амьсгалыг бүрдүүлж чадаж байсан. иргэдийн хувьд ч зөвхөн засгийн газрынхаа үйл ажиллагааг дагах, тогтсон систем эрх зүй биднийг аврах юм байна гэдэг ийм чиглэлтэй байсан.

Гэтэл сая АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Доналд Трамп дахин сонгогдож чадсангүй. Уг нь бол бусад улс орнуудын хувьд эрх баригч намуудад ковидын эхэн үе ашигтай байж, ялалт байгуулж байсан бол ковидын хоёрдугаар хагас үеэс асуудал өөрөөр эргэж эхэлж байгааг харууллаа. АНУ-ын ерөнхийлөгч Дональд Трамп эрх барьж байж яагаад энэ боломжийг ашиглаж чадсангүй вэ гэдэг асуулт гарч ирж байна. Ковидын дунд үеэс хойш урт хугацаанд иргэдийг хамгаалах стратеги, тактик зарим улс орнуудад ажиллаж чадахгүй болж эхэлсэн. Урт хугацаанд тухайн төрийн хийж хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагааны бодит үнэн төрх гарч эхэлж байна гэж хэлж болно. Нөгөө талаар, АНУ-ын ерөнхийлөгчийн хувьд ковидын бурууг өөр улс руу чихэх, өөр олон асуудлаар популимз хийж үзсэн ч ялагдлаа. Ковидын нөхцөл байдал АНУ-д улам хүндэрч, бий болсон зарим тулгамдсан асуудлуудыг шийдэж чадаагүйтэй холбоотой. Иргэд цар тахлыг хохирол багатайгаар даван туулахад тодорхой зөв гарц гаргалгаа гаргах, бодитой зүйл ярьдаг, хийдэг ийм удирдагчийг хүсэж сонголтоо хийлээ. Дональд Трампын хувьд арьс өнгөний үзэлд дорвитой арга хэмжээ аваагүй, нийгмийн давхраажилтыг хэт дөвийлгөсөн байдал зэрэг нь сонгуулийн ялагдалд нө-лөөллөө. Ер нь цар тахал популист улстөрчдийг ялгаж харах, попуудаас татгалзах ийм боломжийг олгож байна.

-ОХУ ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулиндаа популист үзлээс татгалзах ийм зүйлүүдийг тусгаж байна гэж ярьж байна. Энэ тухайд?

-Популизм нь өөрөө ард түмний эрх ашгийг хамгаалж байна, ард түмний өмнөөс ярьж байна, ард түмний хүү юм аа гэх зэрэг эзэн биегүй, нийтийн сайн сайхны төлөө гэдэг нэр томьёог ашиглан улс төрийн ашиг хонжоо хайдаг улс төр юм.Тиймээс яг популист үзлээс татгалзсан зүйл заалт хуулиндаа шууд оруулах боломжгүй асуудал. Гэхдээ нэр дэвшигчдийн эрхийг хаах зүйл заалтууд оруулж тусгасан гэж харж байна. Нэр дэвшигчийн эрүүл мэнд, ял эдэлсэн байдал зэрэг асуудлыг хуулиндаа илүү нарийн тусгаж байгаа гэж харсан.

Мөн энэ хавар ОхУ сонгуулийнхаа хуулинд иргэдийг сонгуульдаа оролцохдоо зайнаас саналаа өгөх эрхийг нээж өгсөн. Нэг ёсондоо шуудан, цахимаар саналаа өгөх боломжийг гаргаж өгсөн. Москвагийн орон нутгийн сонгуулийг цахим хэлбэрээр явууллаа. Цахимжсанаар сонгуулийн үр дүн бодит гарч ирж байна гэж үзэж байгаа. Мөн сонгуульд нэр дэвшигчийн сонгогчдын гарын үсгийг дижитал хэлбэрээр цуглуулах зэргээр сонгуулийн бүх системийг цахимжуулсан нь үр дүнгээ өгч байна гэх мэдээлэл бий.

-Манай улс цар тахлын энэ үед УИХ-ын сонгуулиа хийсэн. Манайд популист улстөрчдийн нөлөө ямар байсан гэж харсан бэ?

-Өнгөрсөн хугацаанд, тэр дундаа 2016-2020 оны парламентын сонгуулийн үеэр, нийгмийн сэтгэл зүйн байдлыг харахад популимз хүчтэй байсан. Тодорхой тулгамдсан асуудлуудыг шийдэх гарц гаргалгаа байхгүй, худлаа амлалтаар иргэдийн саналыг хуурч авах, сэтгэл зүйн байдлыг нь ашиглаж ашиг хонжоо хайж популизм хийх байдал хүчтэй байсан. харин цар тахлын нөхцөл байдлаас шалтгаалан 2020 оны сонгуулийн үр дүнгээс харахад эрх баригчдаас бусад нам эвслүүдэд, сөрөг хүчинд популимз хийхэд хэцүү байлаа. хэвлэл мэдээллээр сонгуулийн сурталчилгаа хийх байдал хомс, сонгуулийн кампанит ажил хийх боломж бага, дээр нь ард иргэдийн зүгээс ковидын үед зөвхөн Засгийн газрын шийдвэрийг дагах ийм нийгмийн сэтгэл зүйн байдал үүссэн байлаа. Өөрөөр хэлбэл, эрх баригч МАН -аас бусад улс төрийн нам эсвэл, нэр дэвшигчдэд ковидтой холбоотойгоор улстөрчид популизм хийх боломж суларсан байсан. эрх баригчдад ковид давуу байдал авчирсан. Гэхдээ одоогийн Засгийн газар сайн ажиллахгүй, иргэдийнхээ амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалах, эдийн засгаа сайжруулах чиглэлд хүчээ дайчилж бодитой, тодорхой ажлуудыг хийх нь чухал. Урт хугацаанд ковидын байдал эрх баригч нарт халгаатай болж байгаа нь ажиглагдаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, манай улсын хувьд ирээдүйд өнөөдрийн гаргаж байгаа зарим шийдвэрийн үнэлгээ, үр дүн томоохон популизмын давлагааг авчрах эрсдэл улс төрийн орчинд бүрэлдэж байна гэж бодож байна.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Пүрэвдорж: Дотроо хэт сүржигнэх тусам уул уурхайгаас хамааралтай манай улсын хувьд нүүрсээ гаргах боломжууд хаагдах эрсдэлтэй

– МАН ИРЭХ ЖИЛИЙН ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН СОНГУУЛЬД ЗОРИУЛЖ ТӨСВИЙГ ХУВААРИЛСАН –


УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдоржтой ярилцлаа.

-Төсвийн талаар олон шүүмжлэл гарч байна. Төсвийн байнгын хорооны дэд даргын хувьд та төсөв дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-2020 оны арваннэгдүгээр сарын 12-ны өдөр Төсвийн байнгын хороон дээр би хэд хэдэн асуудал дэвшүүлж, “Ковид-19” эдийн засагт нөлөөлөх нь ээ. Тийм учраас төсвөө хэлэлцэхдээ тодорхой арга хэмжээнүүдийг авахгүй бол болохгүй байна гэдэг саналуудаа хэлсэн. Эрүүл мэнд, боловсрол, хилийн цэрэг, цагдаа, онцгой зэрэг байгууллагуудаас бусад төрийн байгууллагуудын урсгал зардлыг 20 хувь танах, эндээс гарах хөрөнгийг болзошгүй эрсдэлээс хамгаалах санд төвлөрүүлэх, мөн дэд сайд, яам агентлагийн газрын дарга зэрэг өндөр зардалтай албан тушаалуудыг цомхотгох замаар төсвийн хэмнэлт бий болгох, Онцын шаардлагагүй музей, захиргааны барилга, офиссын барилга зэрэг нийтдээ 149 төсөл хөтөлбөрийг царцаагаад, үүнээс гарах 403 тэрбум төгрөгийг жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг зээлд шилжүүлэх ийм саналуудыг гаргасан боловч, харамсалтай нь МАН тухайн үедээ тоож, авч хэлэлцээгүй. Төсөвт Ерөнхийлөгч хориг тавьсан. Ерөнхийлөгчийн тавьсан хориг дээр тухайн үед миний хэлж байсан энэ гурван санал бүгдээрээ нийлээд ороод ирж байна лээ.

-Эрх баригчид ковидын төсөв гэж тайлбарлаад байгаа шүү дээ?

-Төсвийн байнгын хорооны дарга нь ч тэр, Сангийн сайд, Засгийн газрын тэргүүн нь ч тэр 2021 оны төсөв бол ковидын төсөв боллоо гэж ярьж байна. Ядаж вакцинаа авах хөрөнгө тусгаагүй байж ковидын төсөв гэж ярьж болохгүй. Ковидыг ганц өвчин гэж хараад байх шиг байна. Дэлхий нийтийн бүх улс оронд ковид бол эдийн засгийн хямралд хүргэх өвчин байна гэж хүлээн зөвшөөрч байна. Тийм учраас хамгийн чухал зүйл бол аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжих чиглэлд тодорхой хэмжээнд төсвийн болон бусад эх үүсвэрээ ашиглах ёстой. Гэтэл харамсалтай нь эрх баригчид Ерөнхийлөгчийн сонгуульд зориулагдсан ийм төсөв боллоо. Өөрөөр хэлбэл, тодорхой хөрөнгө оруулалтууд, музей, номын сан зэрэг том том 50, 60 тэрбум төгрөг дээр, замын концесс дээр хөрөнгө тавьж, ирэх жилийн намынхаа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд зорилуж төсвийг хуваариллаа шүү дээ. Дээрээс нь аймаг, нийслэлийн түвшинд тендерүүдээ шалгаруулах замаар замбараагүй хөрөнгө оруулалтуудыг хийсэн ийм төсөв боллоо. Энэ бол ковидын төсөв биш эрх баригчдын хулгайн төсөв гэж би үзэж байна.

-Ерөнхийлөгч 2021 оны төсөвт бүхэлд нь хориг тавьсан. Харин МАН-ын бүлэг хүлээж авсангүй. Тэгэхээр цаашид яах ёстой вэ?

-Нэг зүйлийг анхааруулж хэлэхэд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ковидтой холбоотойгоор ард иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд тодорхой хэмжээнд том эрсдэлүүд ирнэ. Үүнд зориулж нөөц бэлдэж, дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор хориг тавьж байна. Гэтэл хоригийг цэвэр улс төрийн нүдээр харж, МАН хоригийг хүлээж авахгүй гэдэг шийдвэр гаргалаа.

Ингэж үзэж байгаа нь өөрөө том асуудал юм. Хоригийг хүлээж авахгүй болсон ч маш яаралтайгаар он гарангуут төсвийн орлого дутагдсантай холбоотойгоор төсвийн тодотгол хийхээс өөр аргагүй нөхцөл байдалд хүрнэ. Ер нь Төсөв хэлэлцэх явцад нүүрсний машин өдөрт 1200 гаруй гардаг. Дээрээс нь зэсийн үнэ өндөр байсан учраас эдийн засгийг даваад гарчихна гэсэн бодолтойгоор асуудалд хандаж байсан бол өнөөдөр нүүрсний машин 200 болчихлоо. Нэлээд барьц алдсан нөхцөл рүү улс орон маань орж байна. Тийм учраас зайлшгүй төсвийн тодотгол хийх шаардлагатай.

-Төсөвт орлого олох тал дээр нэг ч төгрөг тавигдсангүй, дээр нь зарим аймаг, орон нутагт их хэмжээний төсөв тавилаа гэх шүүмжлэл гарч байгаа?

-Төсөв бол улстөрчийн дахин сонгогдох хэрэгсэл болж байна. Төсөв бол улстөрчдийн пиараа өсгөх хэрэгсэл болж байна. Засгийн газрын тэргүүн нь Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын тэргүүнтэйгээ нийлж байгаад төсвийн маш их хөрөнгийг Хэнтий аймагт тавилаа. Маш их хөрөнгийг Их хурлын дарга нь Баянхонгор аймагт тавьж байна. Намынх нь генсек Говь-Алтай аймагт маш их хөрөнгийг тавилаа. Дээрээс нь төсвийн орлогыг төлөвлөхдөө жил болгон 42 сая тонн нүүрс гаргана гэж төлөвлөдөг. Харамсалтай нь энэ тоондоо хүрсэн тохиолдол байхгүй. Дээд тал нь 20-38 сая тонн нүүрс гаргадаг. Төсвийн орлогыг нэг талдаа өндөр тавьчихаад тэр хэмжээгээр орлого олно гэж урьдчилж үзээд зардлуудаа өндөр тавьдаг. Харамсалтай нь орлого нь төлөвлөсөн хэмжээндээ хүрэхгүй байгаагаас үүдээд алдагдалтай төсөв баталж байгаа. Төсвийн алдагдал бол ирээдүйд бидний үр хүүхдэд өр болж очно. Тиймээс иймэрхүү байдлаар улс орны хөгжлийн бодлогод хортой зүйлүүдийг төсвөөр дамжуулж байнга хийгээд байвал манай улс хөгжихгүй ээ, харин ч хойшлох болно.

-Ерөнхийлөгчийн гаргасан өрх бүрт нэг сая төгрөг өгөх саналыг МАН-ын бүлэг хүлээж аваагүй?

-Нэг сая төгрөгийн 200 мянган төгрөгийг бэлэн мөнгөөр, үлдсэн 800 мянган төгрөгийг аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжих ваучер бүтээгдэхүүн худалдаж авах санаачилгыг Ерөнхийлөгч гаргасан. Дэлхийн улс орнууд ийм арга хэмжээнүүдийг авч байна. Жишээ нь, АНУ, Япон улс хатуу хөл хорионы үед иргэддээ тодорхой хэмжээний бэлэн мөнгөний дэмжлэг үзүүлж байна. Дэлхий нийтийн энэ жишгийн дагуу иргэддээ хатуу хөл хорионы үед дэмжлэг үзүүлэхийг Ерөнхийлөгч гаргасан. Харамсалтай нь үүнийг Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн улс төр гэж үзээд МАН бойкотоллоо. Ерөнхийлөгчийн санаачилга бол иргэдээ дэмжих бодлого байсан болохоос биш улс орноо хорлочихъё гэдэг юм байхгүй.

-Засгийн газар, УОК-оос “Ковид-19” цар тахлын үед авч хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагаанд олон алдаатай шийдвэр, бодлогууд яваад байна. Ер нь дотооддоо вирус алдсаны дээр хариуцлагын асуудал яригдах ёстой юу?

-Засгийн газар, УОК-оос авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээг бүх талаас нь би дэмжээд явж байгаа. Цар тахлын үед УОК-ын хийж байгаа ажлыг харахад шүүмжлэх олон асуудал гарч байна. Гэхдээ энэ болгон дээр ажил хийж байгаа хүмүүсийн хажуугаар ороод шүүмжлээд явах нь илүү биз. Цар тахлын үед иргэд өөрсдөө ухамсартай байж, хариуцлагаа өндөржүүлэх, маскаа зүүх, зайгаа барих, гараа угаах зэрэг үндсэн дэглэмүүдийг хийж хэвших нь чухал байна. Тэгж байж цар тахлыг хохирол багатай даван туулж чадна. Ер нь бол Европын холбоо, бусад улс орнууд “Ковид-19”-өөс сэргийлэх ажил бол хувь хүний өөрийнх нь асуудал юм байна. Тийм учраас иргэд хорио цээрийн дэглэмээ бариад, өөрсдөө хариуцлагатай байгаад, хориогоо сулруулж, хилээ нээж байна. Үүнтэй адил бид бүхэн хувь хүмүүсийн хариуцлагыг өндөржүүлээд илүү бодит байр сууринаас асуудалд хандаад явах зайлшгүй шаардлага гарч ирж байна. Бид дотооддоо ковид алдчихлаа гээд ард иргэдээ айлгаад улс төр хийж болохгүй. Учир нь хажуу хөрш орнуудаа айлгаж болохгүй. Хөрш орнууд чинь дотооддоо ковид алдчихлаа, янз бүрийн том эрсдэл үүсчихлээ гэвэл хилээ хаах ийм эрсдэл гарахыг үгүйсгэхгүй. Үүнээс үүдээд өдөрт 1200 машин гарч байсан бол 200 гарч байна. Дотроо хэт сүржигнэх тусам уул уурхайгаас хамааралтай манай улсын хувьд гадаад зах зээл рүү нүүрсээ гаргах энэ боломжууд хаагдах эрсдэлтэй. Одоо Засгийн газар тодорхой хэмжээгээр Улаанбаатар хотод алдсан тохиолдлуудыг хатуу хөл хорионы үед хумьж эхэлсэн. Тийм учраас цаашид дэглэмээ сулруулах, ковидын эсрэг арга хэмжээг авч чадсан гэдгээ бусад хөршүүддээ мэдээлэх шаардлага гарч байна. Дээр нь аж ахуйн нэгжүүдээ үйл ажиллагаанд оруулж, тэднийг орлоготой байлгах, экспортоо нэмэгдүүлэх боломж энэ хүрээнд гарч ирнэ.

-Өмнөх хөл хорионы үед үйл ажиллагаа нь зогсоод жигдэрч амжаагүй байсан, дампуурлын ирмэгт байгаа маш олон аж ахуйн нэгж байна?

-УИХ-ын гишүүд чуулган дээр үг хэлэхдээ иргэдийн орлого багасч байна гэж яриад байгаа. Иргэдийн орлого аль хэдийнэ зогссон. Харин гишүүдийн орлого багассан байж магадгүй. Тийм учраас тодорхой хэмжээнд аж ахуйн нэгжүүдээ дэмжсэн, тэдний үйл ажиллагааг идэвхтэй болгох, арга хэмжээнүүдийг маш яаралтай хийхгүй бол өнөөдөр нийт хүн амын 900 мянга орчим нь үйлчилгээний салбарт ажиллаж байгаа иргэд байна. Энэ хүмүүсийн үйл ажиллагаа зогсож, цалингүй, орлогогүй байдал удаан үргэлжилж болохгүй. Тиймээс Засгийн газар хувь хүн бүрийн дэглэм, хамгаалалтыг нь хийлгээд ойрын үедээ аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагааг нээх нь чухал байна.

-Ардчилсан намын их хурал цар тахлын улмаас хойшилсон. Их хурлаа цахимаар хийхээр яригдаж байгаа гэсэн үү?

-АН дүрмээ өөрчлөх шийдэлд хүрсэн. Энэ хүрээнд их хурлаа цахимаар хуралдуулаад дүрмийн өөрчлөлтөө хэлэлцэж батлаад Улсын дээд шүүхэд өгнө. Улсын Дээд Шүүх дүрмийн өөрчлөлтийг баталсны дараа энэ дүрмээрээ намын даргаа сонгох их хурлыг хийнэ. Ихэнх гишүүд намын даргаа сонгохдоо цахимаар хийхгүй, намын их хурлын төлөөлөгчид бүгд сууж байгаад хурлаа хийгээд намын даргаа сонгох хүсэлтэй байгаа. Тийм учраас бид намын даргаа сонгохдоо хорио цээрийн дэглэм буурсны дараа хийнэ.

-АН-ын дараагийн шинэ дарга хэн болох вэ гэдэг дээр хүмүүс байр сууриа илэрхийлээд эхэлсэн байна.АН-ын дарга хүн ямар байх ёстой гэж та бодож байна вэ?

-Олон хүн АН-ын даргад өрсөлдөхөөр сунгаанд нэрээ өгсөн байсан. Би нэг зүйл дээр хатуу байр суурьтай байгаа. Ер нь дурын нэг нөхөр гарч ирээд АН-ын даргад нэрээ дэвшүүлдэг ийм үнэмлэмжгүй нам биш. Манай нам бол Монгол төрийн хоёр багана болсон Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн амьдралыг шийдэж байгаа ийм том улс төрийн хүчин. Намын дарга болох хүн маш өндөр ёс суртахуунтай, олны итгэлийг хүлээсэн хүн байх ёстой гэж үздэг. Тийм учраас дурын нэг хүн дэвших ёсгүй гэж би бодож байна. Намын дүрмээр намын даргыг сонгохдоо Үндэсний бодлогын хороогоор намын даргад нэр дэвшиж байгаа бүх хүмүүсийг оруулаад тэндээсээ шалгаруулаад намын их хурлаар тэр хоёр хүн дээр санал хурааж шийдэх дүрмийн өөрчлөлт орно. Тийм учраас АН-ын даргад ард иргэдийнхээ хүндэтгэлийг хүлээсэн, улс төрийн өндөр мэдрэмжтэй чадвартай хүн сонгогдоно гэдэгт итгэж байна.

-Энэ хүнд цаг үед үүргээ гүйцэтгэж ард түмнээ төлөөлж, хариуцлага нэхэж дуугарахгүй байна гэдэг шүүмжлэл гарч байна. Яагаад цөөнх дуугарахгүй байна вэ?

-АН-ын цөөнх тодорхой байр сууриа УИХ дээр, Байнгын хороодын хурал болон бусад хэвлэл мэдээллээр ч илэрхийлж байгаа. Харамсалтай нь дөрөв дэх засаглал буюу хэвлэл мэдээллийн зарим хэрэгслүүдийн амыг янз бүрийн аргаар барих ажлыг эрх баригч нар хийж байна. Тийм учраас МҮОНТP, бусад телевизээр манай намын бүлгийн гишүүдийн шүүмжлэлт байр сууринаас хандаж хэлсэн үгийг гаргахгүй байна. Олон нийт, ард иргэдэд АН-ын цөөнх ажиллахгүй байна гэдэг ойлголт төрж байгаа байх. Ардчилсан намын гишүүдийн хэлсэн үгийг харах юм бол бид хангалттай ард түмнээ төлөөлж үгээ хэлж байгаа. Харамсалтай нь үүнийг олон нийтэд хүргэх ажил тодорхой хэмжээнд саарч байгаа тохиолдол бий.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Мөнхбаатар: Орон сууцны м.кв талбайн дундаж үнэ 2.2 сая төгрөг байгаа нь эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэр алдагдах эрсдэлтэй харагдаж байна

-“ШИНЭ ЗУУНМОД”, “МАЙДАР” ХОТУУДЫГ БАЙГУУЛСНААР СУУРЬШЛЫН ШИНЭ БҮСҮҮД ҮЕ ШАТТАЙГААР БИЙ БОЛЖ ЭХЭЛНЭ-

Барилга, хот байгуулалтын сайд Б.Мөнхбаатартай ярилцлаа.

-Асуултаа цаг үетэй холбоотой асуудлаар эхэлье гэж бодлоо. “Ковид-19” цар тахлын нөлөө, эдийн засгийн байдал зэрэг хүчин зүйлүүд барилгын салбарт хэрхэн нөлөөлж байна вэ?
-Барилгын салбарын хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын ажил жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна. Тухайлбал, Барилга, хот байгуулалтын чиглэлээр 2019 онд 3.2 их наяд төгрөг, 2020 онд 4.1 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг улсын төсөвт тусган баталсан бөгөөд 2020 оны II улирлын байдлаар 1.9 их наяд төгрөгийн гүйцэтгэлтэй байна. Энэ ажлын 99 хувийг дотоодын барилгын компаниуд гүйцэтгэсэн байна. Барилгын салбарт өнөөдрийн байдлаар нийт 14429 аж ахуйн нэгж, байгууллага бүртгэлтэй байгаагаас 7509 буюу 52 хувь нь идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байна. Нийтдээ 73,7 мянган ажилчин энэ салбарт ажиллаж байна. Харин өнөөдрийн байдлаар коронавируст халдвар цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх бүх нийтийн бэлэн байдлын зэрэгт шилжүүлсэнтэй холбогдуулан аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад нийтлэг хэд хэдэн асуудлууд тулгамдаж байна. Сүүлийн хэд хоногт цас орж хүйтэрч байгаатай холбогдуулан дулааны улиралд хийх шаардлагатай цутгалт, аюулгүй ажиллагаа, хамгаалалтын горимд шилжүүлэх арга хэмжээнүүдийг авч чадаагүй байдал үүсээд байна. Мөн барилгын ажил гэнэт зогссоноор ажлын гүйцэтгэл, ажилчдын цалин бодогдоогүй хүлээлт үүссэн байдалтай байна. Барилгачдын хувьд ихэнх нь цахимаар гэрээсээ ажиллах боломжгүй, 30 хувь нь өдөр тутмын цалингаа авч амьжиргаагаа залгуулдаг, 15-20 хувь орчим нь 7-14 хоногийн хоол хүнс болон автобусны мөнгөтэй байдаг тул ажлын байр, амьжиргааны зардалгүй болох эрсдэл үүссэн ийм байдалтай байна. Мөн аймаг, нийслэлийн хэмжээнд улсын төсвийн болон хувийн хөрөнгө оруулалтаар баригдаж дууссан, комисс ажиллуулж амжаагүй нийт 264 барилга байгууламж байна. Барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулах комиссыг зохион байгуулах боломжгүй байгаа учраас барилга байгууламж ашиглалтад орох хугацаа нь сунгагдах, аж ахуйн нэгж, байгууллагууд ажлын гүйцэтгэлээ авч чадахгүй байх, Сангийн яаманд хүргүүлж энэ оны арванхоёрдугаар сарын 20-ны дотор шийдвэрлүүлж чадахгүй нөхцөл байдал үүссэн гээд тодорхой асуудлууд тулгарч байна.
-Үүссэн нөхцөл байдалд ямар арга хэмжээ авч ажиллах боломж байна вэ?
-Юуны өмнө улс орон даяар Гамшгаас хамгаалах бүх нийтийн бэлэн байдлын хугацааг арванхоёрдугаар сарын 1 хүртэл сунгасныг та бүхэн мэдэж байгаа. Төр, засгийн зүгээс хүнээ аврах зорилтыг нэн тэргүүнд тавьж дээрх арга хэмжээг авсан болохыг юуны түрүүнд хэлэх нь зүйтэй. Бидний зүгээс нэн тэргүүнд улсын болон хувийн хөрөнгө оруулалтаар баригдаж дууссан эмнэлэг, дотуур байр, дээр нь зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд эмнэлгийн зориулалтаар ашиглах боломжтой барилгуудын угсралтын ажлыг түргэтгэж, шуурхайлах ажлуудыг зохион байгуулахад анхаарч байна л даа. Улсын хэмжээнд 90 хувь хүртэл гүйцэтгэлтэй эмнэлгийн зориулалттай найман барилга байгууламж, засвар шинэчлэлтийн ажил байна. Мөн эрүүл мэндийн газрын ариун цэврийн байгууламжийн ажил, аймгуудын цэвэрлэх байгууламжийн ажлууд гэх мэт нэн шаардлагатай ажлууд дээр өнөөдөр гол анхаарлаа хандуулан ажиллаж байна.
-“Ковид-19” цар тахал дэгдсэн бусад улс орнуудад дэглэмээ баримтлаад барилгын салбарынхан нь хэвийн ажиллаж байна. Манайд ямар боломж байна вэ?
-Хэрвээ “Ковид-19” цар тахлын дэгдэлтийг хяналтандаа авч, бүтээн байгуулалтын ажлыг гүйцэтгэж эхлэх нөхцөл бүрдсэн тохиолдолд аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангуулж, ажилчдыг урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч ажиллахад хяналтаа тавьж ажиллана. Тухайлбал, барилга угсралтын ажлыг ажилчдын төвлөрөл, бөөгнөрлийг үүсгэхгүй, байхаар зохион байгуулах, ажилд гарахын өмнө эрүүл мэндийн үзлэг, хамгаалалтын хувцас, хэрэглэлийг шалгах, зааварчилгаа өгөх, өглөөний цугларалт, дасгалыг олноор цуглуулан хийхийг хориглох зэрэг халдвар хамгааллын дэглэм хатуу мөрдөж ажиллахад хяналт тавьж ажиллана. Нөгөө талаар нэн даруй зохион байгуулалтын арга хэмжээнүүдийг авах шаардлагатай ажлууд байна. 90 хувиас дээш гүйцэтгэлтэй барилга байгууламжийн ажлыг халдвар хамгааллыг сахиулан үргэлжлүүлэн гүйцэтгүүлэх асуудлыг Уулсын онцгой комисстой хамтран шийдвэрлэх. Мөн барилгын ажил нь дуусч барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулах хүсэлт гаргасан аймаг, нийслэлийн хэмжээнд байгаа төсөл хөтөлбөрүүдийн комиссын үйл ажиллагааг хоёр үе шаттайгаар бөөгнөрөл бий болгохгүйгээр барилгын талбайд ажиллаж, комисс нь хурлаа цахимаар явуулах зэрэг зохион байгуулалтуудыг хийх шаардлагатай байна. Мөн Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн нөөц бүрдүүлэх хэрэгтэй. Ирэх жилийн хомсдолоос урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр цементийн үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагааг халдвар хамгааллын үед шаардлагатай хугацаагаар ажлуулах шаардлагатай байна гэж үзэж байна. Бусад улсуудын туршлагаас судалж үзэхэд халдвар хамгааллыг сахиулан бүтээн байгуулалтын ажлуудыг тасалдуулахгүй явуулж байна. Тиймээс цаашид барилгын ажлыг үргэлжлүүлэхэд шаардагдах Барилгын материалын үйлдвэрлэл, ханган нийлүүлэлт, мөн үнийн өсөлтийг зохицуулах арга хэмжээ авахаар ажиллаж байна.
-Ер нь цар тахлын нөлөөллөөс гадна барилгын салбарын хэмжээнд нэн шаардлагатай тулгамдсан асуудал юу байна гэж харж байна вэ. Ямар арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ?
-Барилгын салбарын хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын ажил жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаа энэ цаг үед барилга байгууламжийн чанар, салбарын боловсон хүчнийг бэлтгэх нэгдсэн бодлого бүхий тогтолцоо бий болгох зайлшгүй шаардлага байна. Мөн газар, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуй, барилгын хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох зэрэг олон асуудал тулгамдаж байна. Эдгээр тулгамдсан ажлуудыг чиглэл бүрээр салбар зөвлөгөөнүүдийг Өвөрхангай, Архангай, Төв аймаг, Улаанбаатар хотод тус тус зохион байгуулж, тулгамдаж буй асуудлаа өргөнөөр хэлэлцэж, цаашдын бодлого, зорилт, хийж гүйцэтгэх ажлаа чиглэл, чиглэлээрээ тодорхойлсон. Өнгөрсөн жилүүдэд Төсвийн тухай хуульд тооцоо, судалгаагүй, зураг төсөл нь боловсруулагдаагүй төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр тусгадаг зөрчил нийтлэг байсан. Яам бүр эрхэлсэн асуудлынхаа чиглэлээр төсөл, арга хэмжээнийхээ зураг төслийн боловсруулалтыг хариуцдаг байснаас зураг төслийн талаарх салбарын нэгдсэн бодлого алдагдаж, чанаргүй зураг төслөөр барьсан чанаргүй барилга байгууламж бий болох, дээр нь төсвийн хөрөнгө оруулалт үр ашиггүй зарцуулагдах дутагдал явж ирсэн. Иймд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын бодлогыг оновчтой төлөвлөх, салбар хоорондын уялдааг хангах үүднээс хот төлөвлөлт, барилга байгууламжийн зураг төслийг боловсруулах ажлыг нэгдсэн бодлогоор зангидаж, хэрэгжүүлэх асуудлыг Барилга, хот байгуулалтын яаманд хариуцуулахаар шийдвэрлэсэн. Барилга, хот байгуулалтын яамнаас “Монгол Улсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г боловсуулж, 2021 онд батлуулахаар төлөвлөсөн. Энэ хүрээнд “Сумын хөгжлийн стратеги”-ийг тодорхойлж, 2021-2024 онд 18 аймгийн 72 суманд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна.
-Ипотекийн зургаан хувийн хүүтэй зээл олгож эхэлсэн. Энэ зээлэнд хичнээн иргэд хамрагдсан бэ. Энэ ажил барилгын компаниудад тус нэмэр болж чадаж байна уу?
-Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Нийгмийн даатгал төлдөг бага, дунд орлоготой иргэдийг анх удаа орон сууц худалдан авахад нь урьдчилгаа төлбөргүй, жилийн 4-6 хувийн хүүтэй орон сууцны хөнгөлөлттэй зээлд хамруулна” гэсэн зорилт туссаныг хэрэгжүүлэх зорилгоор иргэдэд олгох ипотекийн зээлийн нөхцөлийг үе шаттай хөнгөвчлөх ажлыг БХБЯ-наас хэрэгжүүлж байна. Энэ хүрээнд Монголбанк, арилжааны банкууд, “МИК ОССК” ХХК-иудтай хамтран ажилласны дүнд шинээр олгох ипотекийн зээлийг зургаан хувь болгож өнгөрсөн аравдугаар сарын 1-ний өдрөөс шинээр зээл авах иргэдэд олгож эхэлсэн. Ингэснээр иргэдийн сарын төлбөрийн хэмжээ 20 орчим хувиар буурч байгаа буюу өрхийн нотлох орлогын хэмжээг мөн хувиар бууруулж, иргэдийн хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлж байна. Арваннэгдүгээр сарын 05-ны өдрийн байдлаар 767 зээлдэгчид 54.09 тэрум төгрөгийн 6 хувийн хүүтэй зээл олгоод байна.

Мөн иргэдийн орон сууц худалдан авах нөхцөлийг сайжруулж байгаа нь нөгөө талдаа барилгын компаниудын борлуулалтыг дэмжих бодлого давхар хэрэгжиж байна. Иргэн сонгосон орон сууцаа худалдан авахад орлого нь хүрдэггүй байх тохиодолд байсан бол зээлийн хүү буурснаар худалдан авах боломж нь нэмэгдэж болно. Харин иргэдийн худалдан авах чадвар нэмэгдсэнтэй холбогдуулан үндэслэлгүйгээр орон сууцны борлуулалтын үнийг нэмэгдүүлсэн үйлдэл гаргасан аж ахуйн нэгжүүдтэй тус яамнаас барилгын тусгай зөвшөөрлийг цуцлах хүртэлх арга хэмжээг холбогдох байгууллагуудтай хамтран авч хэрэгжүүлэхээр санал боловсруулж байна.

-Барилгын зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт манайд хэр тогтвортой байна вэ. Жилд хичнээн орон сууц, барилга ашиглалтад орж байна вэ?
-Өнгөрсөн арван жилийн хугацаанд Монгол Улсын хэмжээнд нийт 164 мянган орчим айлын орон сууц зах зээлд нийлүүлэгдсэн бөгөөд жилд дунджаар 16 мянга орчим айлын орон сууц ашиглалтад орсон байна. 2014, 2015 онуудад хамгийн их буюу тус тус 23.8 мянган айлын орон сууц ашиглалтад орсон. Засгийн газар Монголбанктай хамтран 2013 оноос орон сууцны ипотекийн хөнгөлөлттэй зээлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд энэ хугацаанд 99,559 зээлдэгч ипотекийн зээлтэй байна. Үүнээс Засгийн газар болон Монголбанкны эх үүсвэрээр 73,597 зээлдэгч, жилд дунджаар 6000 зээлдэгчид хөнгөлөлттэй зээл олгосон байгаагаас 2014 онд 14 мянга, 2015 онд 11 мянган зээлдэгчид олгосон байна. Эндээс үзэхэд ипотекийн зээлийн эх үүсвэрээс хамаарч орон сууцны нийлүүлэлтийн хэмжээ өөрчлөгдөж байна. Барилга, хот байгуулалтын яамнаас 2018 онд хийсэн судалгаанаас үзэхэд орон сууцны хэрэгцээгээ сайжруулах хүсэлтэй 200 мянга гаруй өрх байгаагаас худалдан авах чадвараар баталгаажсан буюу ипотекийн зээлд хамрагдаж орон сууц авах чадвартай 35 мянган зээл хүсэгч, шууд худалдан авах чадвартай 8900 өрх, компанийн хувь лизингээр худалдан авах боломжтой 16000 өрх байна. Эдгээр иргэдийн ихэнх нь 50-60 м.кв, 1.300 сая төгрөгөөс 1.500 сая төгрөгний нэг м.кв талбайн үнэтэй орон сууц худалдан авахаар сонирхож байна. Харин барилгын компаниудын зах зээлд борлуулж буй орон сууцны нэг м.кв талбайн дундаж үнэ нь 2.200 сая төгрөг байгаа нь эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэр алдагдах эрсдэлтэй харагдаж байна. Монгол Улс 1990 оноос Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжсэнтэй холбогдуулан иргэд өөрсдийгөө орон сууцаар хангах зарчмаар орон сууцжуулж ирсэн бөгөөд төрөөс орлогод нь нийцсэн худалдан авах боломжуудыг бүрдүүлж ажиллаж байна. Харин хувийн хэвшлийн барьж буй орон сууцны үнийг төрөөс шууд тогтоох боломжгүй тул энэ тал дээр бизнес эрхлэгчид маань нарийн тооцоо, судалгаа хийж, иргэдийн хүсэлтэд тохирсон орон сууцны нийлүүлэлтийг бий болгож ажиллах нь зүйтэй болов уу. Яамны зүгээс барилгын үнэд нөлөөлөх барилгын материал, үйлдвэрүүдийг дэмжих талаар бодлого баримтлан ажиллаж байна.
-Улаанбаатар хот зүүн, баруун тийшээ тэлэх бодлого, шинэ дагуул хоттой болох тухай асуудлууд яригдсаар ирсэн. Энэ тухайд төлөвлөсөн, хийж хэрэгжүүлэх ажлууд юу байна вэ?
-Улаанбаатар хотыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр хөгжүүлэх урт хугацааны анхны хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 1954 онд боловсруулснаас хойших хугацаанд 1961, 1976, 1986, 2002 онуудад тус тус тодотголыг хийж байсан. Өнөөдрийн байдлаар Улсын Их Хурлын 2013 оны 23 дугаар тогтоолоор баталсан “Улаанбаатр хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичиг”-ийг мөрдөж байна. Уг ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу Улаанбаатар хотын түвшинд төвлөрлийг задлах, нэг төвт хотоос олон төвт хот болгон хөгжүүлэх арга хэмжээг үе шаттай хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал нийслэлийн зургаан байршил (Баянхошуу, Сэлбэ, Дамбадаржаа, Дэнжийн 1000, Шархад, Толгойт)-д “Дэд төв”-ийг шинээр байгуулах, гэр хорооллын бүсэд эхний ээлжийн “Бичил дэд төв” (Сервисцентр)-ийг барьж ашиглалтад оруулах ажлууд амжилттай хийгдэж байна. Үүний үр дүнд гэр хорооллын айл өрхүүд инженерийн шугам сүлжээнд холбогдох нөхцөл бүрдсэнээр нийтийн болон амины орон сууцнууд баригдаж, дэд төвүүдэд нийгмийн барилга байгууламжууд бий болж, иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээ сайжирна. Түүнчлэн “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичиг”-ийн хэрэгжилтэд үнэлгээ дүгнэлт өгч, Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг шинээр боловсруулах ажлыг эхлээд байна. Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний концепци (үзэл баримтлал)-д тогтвортой, хөгжилтэй хот, идэвхтэй хот, дасан зохицох чадвартай хот, цогц, цомхон хот, хүртээмжтэй хот, хэмнэлттэй хот гэсэн үндсэн зарчмуудыг тусгасан. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн дагуу Барилга, хот байгуулалтын яамнаас хүн амын нутагшилт, суурьшлын зохистой тогтолцоо, бүсчилсэн хөгжлийн бодлогод тулгуурлан хөгжлийн ирээдүйтэй суурин газрыг тодорхойлох, шинэ дагуул хотыг байгуулах эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх чиглэлээр холбогдох яамд, нийслэл болон Төв аймгийн удирдлагуудтай хамтран ажилласны үр дүнд УИХ-ын 2020 оны тавдугаар сарын 14-ний өдрийн 55 дугаар тогтоолоор “Шинэ Зуунмод”, “Майдар” хотыг тус тус байгуулахаар шийдвэрлэсэн. Энэ бол Монгол Улсад 42 жилийн дараа анх удаа шинэ хот байгуулах тухай түүхэн шийдвэрийг УИХ-аас гаргасан онцлох үйл явдал юм. Монгол Улсад хотжих үйл явц өнгөрсөн зууны хоёрдугаар хагасаас хурдацтай өрнөж, өнөөгийн байдлаар хот, суурин газарт амьдарч байгаа хүн амын эзлэх хувь жил бүр өссөөр байна. “Шинэ Зуунмод”, “Майдар” хотуудыг байгуулснаар иргэд оршин суух суурьшлын шинэ бүсүүд үе шаттайгаар бий болж эхлэх бөгөөд Улаанбаатар хот руу шилжих хөдөлгөөн буурч, хүн амын хэт төвлөрөл саарах болно. Мөн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэн, нийгмийн тусламж, үйлчилгээний хүртээмж, дэд бүтцийн үйлчилгээний чанарыг сайжруулна. Яамнаас шинэ хотуудыг байгуулахтай холбогдуулан газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авч, цаашдын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө, үе шатны баримт бичгүүдийг боловсруулах, хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээ, ус хангамжийн эх үүсвэрийг тогтоох хайгуул, судалгаа, байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний ажлуудыг үе шаттайгаар хийж гүйцэтгэж байна.
Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

​Д.Сарангэрэл: Энэ жил дотооддоо нэг сая хүн аялсан байна


УИХ-ын гишүүн, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Д.Сарангэрэлтэй ярилцлаа.

–Засгийн газрын 100 хоногт салбар, салбарууд ирэх дөрвөн жилд хийх ажлынхаа төлөвлөгөө, зорилтуудаа гаргаж, эхний ажлуудаа эхлүүлдэг жишиг байдаг. Таны хувьд ажлаа юунаас эхэлсэн бэ. Ирэх жилүүдэд салбарын хэмжээнд хийхээр төлөвлөсөн томоохон ажлууд юу байна?

-Монгол Улсын Ерөнхий сайд ирэх дөрвөн жил найман том бүтээн байгуулалтын ажил хийж, хэрэгжүүлэх зорилт тавьж, кабинетын сайд нарт үүрэг даалгавар өгсөн. Улс орны хөгжлийн суурь болсон эрчим хүч, нефть шатахуун, дэд бүтэц, хүнсний хангамж, боловсруулах үйлдвэрлэл, мэдээллийн технологи, байгаль орчныг хамгаалах чиглэлд хэрэгжих төсөл хөтөлбөрийн техник, эдийн засгийн үндэслэл, санхүүжилтийн эх үүсвэрийг нь тодорхойлохоор бид ажиллаж байна. Нийгэмд шударга ёсыг бэхжүүлэх асуудал мөн үүнд орж байна. Манай яамны тухайд байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн нөөц баялгийг зүй зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх, аялал жуулчлалыг эдийн засгийн тэргүүлэх салбар болгон хөгжүүлэх 21 зорилт дэвшүүлсэн. Тухайлбал, уул уурхайн үйл ажиллагаанаас эвдэрсэн найман мянган га талбайд нөхөн сэргээлт хийх, Хөвсгөл нуур, Туул голыг хамгаалах, хог боловсруулах гурваас доошгүй үйлдвэр төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны хүрээнд байгуулах. Мөн эко жорлон нэвтрүүлэх. Агаарын бохирдлыг салбар хоорондын уялдааг хангаж 80 хувь хүртэл бууруулах, ойгоор бүрхэгдсэн талбайг нэмэгдүүлэх гээд олон ажил байна. Мөн нийслэлийн цэвэр усны хангамжийн асуудлыг бүрэн шийдвэрлэж, саарал усыг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглах тал дээр бодлогоо чиглүүлж ажиллаж байна.

Орхон-Онги төслийн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх, Хэрлэн Тоонот төслийн ТЭЗҮболовсруулах гэх мэтээр тоочоод байвал хийхээр төлөвлөсөн олон ажил байна.

-Яг одоогоор хийгдэж байгаа томоохон бүтээн байгуулалтын ажил юу байна?

-Манай салбарт гол хийж байгаа бүтээн байгуулалтууд гэвэл, Их эзэн Чингис хааны өлгийнутаг Хэнтийаймагт аялал жуулчлалын цогцолборын бүтээн байгуулалтын ажил ид өрнөж байна.

Хэнтий аймгийн Дадал, Батноров, Норовлин, Дэлгэрхаан, Биндэр, Бэрх суманд зургаан цогцолбор байгуулагдана. XIII зууны үеийн түүх, соёлыг харуулсан эдгээр цогцолбор бүхэлдээ “Мянганы суут хүн – Их эзэн Чингис хаан”-аар овоглосон түүхэн аялал жуулчлалын үндэсний хүрээлэн болох юм. Энэ мэт олон ажлууд хийгдэж байна.

-Өнөө жил “Ковид-19” цар тахлын нөлөөгөөр манай аялал жуулчлалын компани, аж ахуйн нэгжүүд хүнд байдалд ороод байгаа. Хичнээн төгрөгийн алдагдал хүлээгээд байна вэ?

-Цар тахлын улмаас олон салбарын үйл ажиллагаа тэр дундаа аялал жуулчлал, агаарын тээврийн салбар ихээхэн доголдож хамгийн их алдагдал хүлээгээд байна. Дэлхийн аялал жуулчлалын байгууллагын судалгаанаас үзэхэд 2020 оны эхнийхагас жилийн байдлаар жуулчдын тоо 440 саяар буурч, салбарын алдагдал 460 тэрбум ам.долларт хүрч, 120 гаруйсая ажлын байр цомхотголд орсон байна.

Харин манайулсын аялал жуулчлалын салбар энэ оны эхнийесөн сарын байдлаар 460 сая гаруйам.долларын алдагдал хүлээж, гадаад жуулчдын тоо 90 гаруйхувиар буураад байна.

-Ер нь манай улсын бодлогод жуулчдыг татах тухай асуудал яригдсаар ирсэн. Жилийн дөрвөн улирлын турш жуулчдыг татах ямар маршрут бодлого баримтлан ажиллах вэ?

-Засгийн газар өнгөрсөн жил “Төрөөс аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх талаар баримтлах бодлого” баталсан. Үүнд тулгамдаж байгаа асуудал, бүс нутаг бүрт үр өгөөжтэйаялал жуулчлалыг жигд хөгжүүлэх, орон нутгийн иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэх чиглэлийг тодорхойлсон. Мөн аялал жуулчлалын идэвхгүйулиралд, тухайлбал, жил бүр Баян-Өлгийн Бүргэдийн баяр, Өмнөговийн Тэмээнийбаяр, Хөвсгөлийн Мөснийбаяр, Хэнтийн Талын түмэн адууны баяр, Өвөрхангайн Улаан цутгалангийн мөсөнд авиралтын фестиваль зэрэг аялал жуулчлалын эвент арга хэмжээг дэмжин ажилладаг болсон. Энэ мэтчилэн бодож төлөвлөж буйажил бидэнд бий.

-Монгол хүн бүр аялагч байдаг шүү дээ. Гэхдээ дотоодын аяллыг цэгцтэй, журамтай хөгжүүлэх шаардлага байгаа харагддаг?

-Өнөө жилийн хувьд “Ковид-19”-ийн улмаас гадаадын жуулчдын урсгал зогссон хэдийч монголчууд маань эх орноороо нэлээн аялсан. Давхардсан тоогоор нэг сая хүн аялсан байна. Жуулчны бааз, аялал жуулчлалын компаниудтайяамны газар, хэлтсийн удирдлага, мэргэжилтнүүд хамтарч дотоодын аялалд зориулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бийболгох талаар ажиллаж байна. Монголчууд аялж чаддаг болж байгаа. Ялангуяа биднийявуулж буй”Байгаль дэлхий, уул ус, амьтан ургамлаа хайрлан хамгаалах” аянд идэвхтэйоролцож найз нөхөд, хамт олноороо санаачлан цэвэрлэгээ хийх, хог хаяхгүйбайхыг уриалах зэрэг бодит үйл ажиллагаа хийдэг болсон. Долоо, наймдугаар сард ‘’Хариуцлагатайаялцгаая’’ аяны хүрээнд ‘’Ирлээ, явлаа, цэвэр’’ арга хэмжээг зохион байгууллаа. Аяны хүрээнд нийт 420 мэдээ, мэдээлэл бүхийбичлэг, зургийг цахим сүлжээнд байршуулсан нь давхардсан тоогоор 11,7 сая хүнд хүрчээ. Ирэх дөрвөн жилд тусгайхамгаалалттайгазруудад аялал жуулчлалын жишиг загвар бийболгох, гол авто замуудын дагуу үйлчилгээнийтөвүүд байгуулах зэрэг томоохон бүтээн байгуулалтын ажлыг хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

-Тухайлбал, ямар бүтээн байгуулалт хийх вэ?

-Жуулчдыг тав тухтай, байгальд халгүйаялах нөхцөлийг бүрдүүлэх, нэг удаа 150-200 хүн, 30-аас дээш майхан барих бололцоотой, бага оврын цэвэрлэх байгууламжтайнийтийн бие засах газар, сүүдрэвч, машины зогсоол, гэрэлтүүлэг, спорт талбайбүхий16 отоглох цэгийг байгууллаа. Тухайлбал, ийм цэгийг Увс аймгийн Хан Хөхийн нурууны улсын тусгайхамгаалалттайгазрын Хар тэрмис болон Хэцүү хадад ашиглалтад оруулаад байна.

Төрөл бүрийн сургалтууд зохион байгуулж байгаа нь үйлчилгээнийчанарыг сайжруулахад үр дүнгээ өгч байна.Олон улсын туршлага судлах ажлыг тасралтгүйхийж байна. Дэлхийн аялал жуулчлалын сайд нарын хурал, Монгол,Орос, Хятад гурван улсын сайд нарын онлайн хуралд мөн оролцлоо. Аялал жуулчлалын газрын нөхдүүд маань Ковидын дараа аялал жуулчлалыг сэргээх стратеги боловсруулж олон улсын байгууллага, түнш орнуудтайбайнгын холбоотойажиллаж байна. Мөн үндэснийхэмжээнд аялал жуулчлалын 16 мянган мэргэжилтэн бэлтгэж эхэлсэн. Зочлох, угтах үйлчилгээний сургалтыг 21 аймаг, нийслэлийн есөн дүүрэгт явуулж, бартендер, бариста, тогооч, өрөөний болон гэрийн үйлчлэгч, хаалгач, ачаа зөөгч, хөтөч тайлбарлагч, жолооч, зочин угтагч гэсэн 10 чиглэлээр зохион байгуулж байна. Сургалтад 16 мянган иргэнийг үнэ төлбөргүй хамруулна.

-Монгол орны цөлжилтийн асуудал мөн хурцаар тавигдаж байна. Цөлжилт яригдахад нөгөө талд нь ой мод, ойжуулалт, мөн бэлчээрийн мал аж ахуйг эрчимжүүлэх тухай хөндөгддөг. Үүнд ямар бодлого хэрэгжүүлж ажиллаж байгаа вэ?

-Манайнийт газар нутгийн 76,8 хувь нь цөлжилт, газрын доройтолд өртөөд байна. Судлаачдын дүгнэж байгаагаар хүнснийхэрэгцээ хүн амын өсөлттэйуялдан нэмэгдэн тариалангийн талбайтэлж, ойболон бэлчээрийн талбайбуурах төлөвтэйбайна. Одоогийн байдлаар төсөв, орон нутгийн болон аж ахуйн нэгж байгууллагын хөрөнгөөр 10 гаруймянган га талбайд ойжуулалт, нөхөн сэргээх ажил хийгээд байна.

Мөн доройтолд орсон газар нутагт плантаци байгуулж нөхөн сэргээх үрийн, эх ургамлын нөөцтэйболох эхлэлийг тавиад байна. 2020 онд элснийнүүлт сааруулах механик хаалтыг дөрвөн аймгийн нутагт тус бүр 50 га талбайд, зургаан аймгийн есөн булаг, шандын эхийг хамгаалах, нөхөн сэргээх ажил хийсэн. Говь-Алтайаймгийн Хөхморьт суманд 10 га талбайд нутгийн ургамал болох суль, цулхир тариалах, таван жил тутам цөлжилтийн мониторинг судалгаа хийж тайлан гаргадаг болж байна. Мөн байгалийн ургамлын үрийн нөөц бийболгож эхэллээ.Энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлт, бэлчээрийн хэт ашиглалтаас үүдэлтэйдоройтсон газар, устаж алга болсон зүйл, доройтсон популяцийг нөхөн сэргээхэд ашиглах үндсэн бааз суурь болох юм.

-Байгаль хамгаалагч бол гадны улс орнуудын хувьд чухал ач холбогдолтойд тооцогддог алба. Гэтэл Монголын байгаль хамгаалагч гэхээр гартаа ташуураас өөр зэвсэггүй, мориноос өөр унаагүй ийм хүмүүс байдаг. Байгаль хамгаалагчдынхаа хангамжийг сайжруулах тал дээр шинэчлэл хийж байгаа харагдсан?

-Таны хэлж байгаатайсанал нэг байна. Ажил аваад 10 гаруйаймагт ажиллалаа. Тусгайхамгаалалттайгазар нутагт 476 байгаль хамгаалагч ажиллаж байна. Нэг хүн 30-400 мянган га талбайг хариуцан хамгаалж байна даа. Энэ бол маш том талбай,тогтмол хяналт тавихад төвөгтэй. Унаа тэрэггүйхүрч очих боломжгүй. Тиймээс байгаль хамгаалагчдын нийгмийн асуудал, ажлын нөхцөл, цалин мөнгөнд анхаарах шаардлагатай. Байгаль хамгаалагчид хийгээд юм байхгүйгэж хээв нэг хэлэх хүн бас байна. Манайулс байгалийн унаган төрхөө харьцангуйсайн хадгалж байгаа орны тоонд ордог. Энэ бол байгаль хамгаалагчдын гавьяа. Тиймээс улсын төсөв болон төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд машин мотоцикл, ажлын хувцас, багаж хэрэгслээр шат дараатайхангана. Улсын төсвийн хөрөнгөөр 214 мотоцикл тусгайхамгаалалттайгазар нутгийн 24 хамгаалалтын захиргааны байгаль хамгаалагчид, 21 сав газартаа өгсөн. 2014 оноос улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар мотоцикл, унаа олгогдоогүйбайсан. Монгол-Германы хамтын ажиллагааны хүрээнд “Биологийн олон янз байдлыг хамгаалах, уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох” төсөл хэрэгжиж байгаа. Энэ бол буцалтгүйтусламж. Монгол Улсын байгалийг хамгаалах чиглэлд тусалж байгаа Герман нөхдөдөө энэ дашрамд чин сэтгэлийн талархал илэрхийлье. Төслийн шугамаар галын тоноглосон машин, туулах чадвар сайтай, бартаат замын автомашин, мотоцикл байгаль хамгаалагчийн өвөл, зуны иж бүрэн хувцас, судалгааны автомат камер зэргээр хангасан. Мөн байгаль хамгаалагчийн 48 байр барьж тохижуулаад байна. Мөн Хустайн нурууны байгалийн цогцолбор газрын байгаль хамгаалагчид, судлаачдын 16 айлын орон сууц ашиглалтад орлоо.Түүнчлэн 11 хамгаалалтын захиргааны орчны бүсийн 16 суманд иж бүрэн тоноглогдсон түргэн тусламжийн автомашин хүлээлгэж өгсөн. Ингэснээр тухайн сумын иргэд, байгаль хамгаалагчдын эрүүл мэндийг хамгаалах, тусламж үйлчилгээг ортуулах зэрэг олон талын ач холбогдолтойюм.

Уг төслийн хүрээнд 2020 онд хамгаалалтын захиргаадад UTV буюу бартаат замын дөрвөн дугуйтаймотоцикл, моторт завь, аялал жуулчлалын бүс нутагт бохир соруулах машин, хогны машин, моторт завь, уулын цана, 48 сумын дунд сургуульд экологийн кабинет байгуулах зэрэг томоохон ажлууд хийгдэнэ. Мөн улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар байгаль хамгаалагчдыг үе шаттайажлын хувцсаар хангахаар ажиллаж байна.

-Дроноор хяналт хийдэг болсон. Үр дүн ямар байгаа талаар мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Өнөөдрийн байдлаар 70 гаруйдроныг улсын тусгайхамгаалалттайгазруудад ашиглаж байна. Байгаль хамгаалагчид маань мэргэжлийн сургалтад хамрагдсан. Харагдах орчин хязгаарлагдмал ойтайгад богино хугацаанд ойсамнах, эрсдэлтэйобъектыг илрүүлэх, аврах ажиллагаа, ан амьтны байршил тогтоох, тооллого хийхэд чухал байгаа. Мөн аяллын маршрут зохиох, отоглох цэг байгуулах газрыг төлөвлөх зэрэгт дрон өргөн ашиглаж байна.

Хууль бус ангаас сэргийлэх зорилгоор амьтдын байршлын мэдээллийг нууцалдаг. Харин танин мэдэхүй, сургалтын чиглэлд зураг, дүрсүүдээ өргөн ашиглаж байгаа.

Уул уурхайн төслүүдэд ашиглаж байна. Нөхөн сэргээлтийн ажлын гүйцэтгэл, төлөвлөлтийн дагуу явсан эсэх, хуулиар хориглосон бүсэд олборлолт хийгдсэн эсэхэд дрон ашиглан хяналт мониторинг хийж байгаа. Үр дүн гарч байна. Байгаль хамгаалах хууль зөрчсөн асуудалд арга хэмжээ авч шаардлагатайтохиолдолд тусгайзөвшөөрлийг Ашигт малтмалын тухайхуулийн 56.1.5 д заасны дагуу цуцлах хүртэл арга хэмжээг авч ажиллаж байгаа.

Эвдэрсэн газрын талбайн хэмжээ, овоолсон шорооны эзлэхүүн, ухсан газрын гүнийг тогтоох зэрэг нарийн мэдээллийг дроноор авдаг тул одоо харин том талбайхамарсан газрыг нэг удаагийн нислэгээр зураглах хүчин чадалтайдрон шаардлагатайболж байна. Энэ дашрамд хэлэхэд, Монголын найман гайхамшгийн нэг Хагийн хар нуур орчимд аялахад өвлийн цагт цас ихтэй, хүйтэн бол зундаа хур бороо элбэгтэй, шавар, намаг ихтэй. Сүүлийн жилүүдэд тэнд автомашиныхаа хүч чадлыг сорих хүмүүс ихэссэн. Ингэснээр олон салаа зам гаргах, мод бутыг дайрах, хугалах, их дуу чимээ гаргаж буйгаас ан амьтан дайжих, нуурын эрэг орчмоор автомашины тос, масло асгах зэрэг сөрөг үр дагаврууд гарч эхэлсэн. Тиймээс Хагийн хар нуурын эргээр тээврийн хэрэгсэл зорчуулахгүй байх шийдвэр гаргалаа. Энэ нь Хагийн хар нуур орчмын байгалийн үзэсгэлэнт газрыг унаган төрхөөр нь хадгалах, хөрсний элэгдэл, эвдрэлээс сэргийлэх зорилготой.

-Уул уурхайн олборлолтоос үүдсэн нөхөн сэргээлт дээр ямар хяналт тавьж ажиллаж байна вэ?

-Өнөөгийн байдлаар манайулсын хэмжээнд ашигт малтмал ашиглалтын 1751, хайгуулын 1371 тусгайзөвшөөрөл олгогдсон байна.

Өнгөрсөн онд нийслэлийн долоон дүүрэг, 16 аймгийн нутагт 810 га-д техникийн, 254 га талбайд биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн.Энэ онд БОАЖЯ, УУХҮЯ, МХЕГ, ЦЕГ-ын Экологийн Цагдаагийн албатайхамтран “Нөхөн сэргээлт -2020” гурван сарын хугацаатайаян зохион байгууллаа. Энэ хүрээнд 1900 га-д техникийн, 600 га-д биологийн нөхөн сэргээлт хийгээд байна.

Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Уул уурхайн үйл ажиллагааны улмаас эвдэрч, олон жил орхигдсон найман мянган га талбайг нөхөн сэргээх” заалт орсныг дээр дурдсан байгууллагууд хамтарч ажил хэрэг болгоно.

-Монголд жил болгон гол горхи олон зуугаараа ширгэж байгаа талаар мэдээлэгддэг. Мөн ундны цэвэр усны нөөцийн асуудал яригддаг. Усны асуудлыг цогцоор ямар бодлогоор зохицуулбал одоо байгаа гол усаа ширгээхгүй, байгаа нөөцөө дуусгахгүй байх боломжтой вэ?

-Сүүлийн 40 жилийн дотор Монгол орны экосистемд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт орж энэ нь цөлжилт, хөрснийэлэгдэл, усны нөөц, гол горхи ширгэх болон биологийн төрөл зүйл хомсдох зэргээр илэрч байна. Хур тунадасны горимд ч ихээхэн өөрчлөлт гарсан гэж мэргэжлийн хүмүүс хэлж байна. Мөн 2019 он хүртэлх мэдээгээр хуурайөдрүүдийн үргэлжлэх тоо нэмэгдсэн байна. 2019 онд 6161 гол мөрөнгөөс 264 ширгэж 82 сэргэсэн байна. Нуур тойром 3895 тоологдож 286 ширгэж 78 сэргэсэн байна.Булаг шандны тухайд 12591-ээс 704 ширгэж 287 сэргэсэн байна. 512 рашаан тоолсоноос 12 нь ширгэж 11 нь сэргэжээ. Цаашид булаг шандыг хамгаалах, урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхийгазрыг улсын болон орон нутгийн хамгаалалтад авах, онцгой, энгийн хамгаалалтын, эрүүл ахуйн бүс тогтоох ажлыг эрчимжүүлнэ. Урсац бүрэлдэх эх болон голын татамд аливаа аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулахгүйбайхаар онцгойхамгаалалтын бүсийн дэглэмийг мөрдүүлж ажиллана.

Голын урсацыг тэтгэх, урсацын тохируулга хийж усны хуримтлал бийболгон экологийн тэнцвэрт байдлыг хангаж, давагдашгүйхүчин зүйлийн нөлөөллийг бууруулах талаар хууль эрх зүйн болон бодлогын баримт бичгүүдэд мөн туссан байгаа.

Улаанбаатар хот 100 хувь газрын доорх ус хэрэглэдэг. Энэ нь байгалийн цэвэр усаар унд, ахуй, үйлдвэрлэл үйлчилгээ бүгдийг хангаж байна гэсэн үг. Ус хангамжийн дутагдлаас урьдчилан сэргийлэх боломж нь гадаргын усыг хуримтлуулах явдал юм. Дахин хэлэхэд, усны зүйзохистойхэрэглээг нэвтрүүлэх нь хамгийн чухал гэдгийг эрдэмтэн судлаачид байнга анхааруулж байна. Манайдээр хэрэгжиж эхэлж байгаа АНУ-ын Мянганы сорилын сангийн төсөл нийслэлчүүдийг хагас зуун жил ундны усаар хангах улмаар цэвэр усыг 00-доо хийж татдаг явдлыг таслан зогсоож эрүүл ахуйн шаардлага хангасан саарал ус үйлдвэрлэлд хэрэглэдэг болох зорилттойбайна.

-“Яндангаа хөөлье” аян хэрэгжиж байгаа. Одоогоор хичнээн айлын янданг хөөлөөд байгаа вэ?

-“Яндангаа хөөлье” аяныг ирэх арванхоёрдугаар сарын 10 хүртэл орон даяар явуулна. Аяны хүрээнд “Таван толгойтүлш” ХХК-д яндан хөөлөгч 400 ажилтныг найман удаагийн сургалтаар бэлтгэлээ. Залуус яндан хөөлөх багажаа өөрсдөө хийсэн. Цаашид өмнө нь сургасан 100 мэргэжилтэнтэйнийлээд 500 хүн зэрэг ажиллаж байна. Өнөөдрийн байдлаар 16 мянган дуудлага хүлээн авч, 11 мянган айлын янданг үнэ төлбөргүйхөөлж, засвар үйлчилгээ хийгээд байна. Энэ тооны хүнд яндан, ханан пийшин хэрхэн хөөлөхийг зааж өгсөн гэсэн үг. Цаашдаа бэлтгэгдсэн залуус маань дуудлагаар төлбөртэйүйлчилгээ хийдэг ажлын байртайбас болж байгаа юм. Энэ удаад орчны бохирдлыг бууруулах үндэснийхороо сургалт, залуусын цалинг хариуцаж байгаа. Германд яндан хөөлөгч нарийн мэргэжилд тооцогддог юм байна.

-Сүүлийн асуултаа өөр тийш нь чиглүүлье. УИХ-ын эмэгтэй гишүүдийн чуулганы хуралдаан дээр ярьсан яриаг өөлөх, өлгөж авах, мушгин гуйвуулах хандлага сүүлийн үед анзаарагдаж байгаа. Энэ юу болоод байна гэж та харж байна вэ. Зохион байгуулалттай сошиал баг ажиллаж байна гэж ярьж байна?

-Зохион байгуулалттайбаг ажиллаж буйг мэдэхгүйюм. Харин судалгаагаар хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр эмэгтэйулстөрчдийг илүүтэй“шоглодог” гэсэн дүгнэлт байдаг. Бид ч одоо алт мөнгө ухах, тендер авах, лиценз зарах энэ тэр юм байхгүй. Нийгмийн өмнө тулгамдаж буйасуудлыг шийдчих гээд болж бүтэхээрээ зохион байгуулалтад ороод ажиллаж байна. Мэдлэг боловсролтой, зан харилцааны соёлтой, багаар ажиллаж чаддаг сайхан эмэгтэйчүүд сонгогдсон. Минийхувьд нэг их гомдоллоод байх юм алга. Ард түмэн ухаантай. Хэн нь хэн бэ, юу хийж бүтээж байна гээд бүгдийг харж байгаа. Зүтгэж буйнэгнийг үнэлэхдээ л нэг үнэлнэ.

Х.Цэнд-Аюуш

Categories
мэдээ цаг-үе

Н.Энхтайван: Монгол Улсын гурав дахь хөрш Солонгос улстай бид хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлнэ

Гадаад харилцааны сайд Н.Энхтайван өчигдөр цаг үеийн асуудлаар сэтгүүлчдийн асуултад хариулсныг тоймлон хүргэж байна.

-Гадаадад Монгол Улсыг төлөөлөн суугаа Элчин сайдын яаман дахь улс төрийн нөлөөг багасгах чиглэлд ямар ажлыг хийх вэ. Элчин сайдын томилгооны асуудал болон дипломат албанд ажиллаж байгаа ажилтнуудад ямар хяналт тавьж ажиллаж байна вэ?

-Дипломат алба болон Элчин сайдын томилгоонд ямар нэгэн улс төрийн шахаа огт байхгүй. Ийм өнцгөөр томилгоо хийхгүй гэдгийг албан ёсоор хэлье. Нийгмийн, ард түмний шахалтаар Дипломат төлөөлөгчийн газар, тэр дундаа Элчин сайдын яаманд мэргэжлийн, өндөр гадаад хэлний мэдлэгтэй, ёс зүйтэй мэргэжилтнүүдийг томилдог. Ер нь гадаад харилцааны системд ажиллаж байгаа хүнийг Элчин сайдын яаманд томилох бодлогыг баримталж ажиллана. Элчин сайдыг томилох асуудлыг Үндсэн хуулийн 33 дугаар зүйлд хуульчилсан байдаг. Үүнтэй холбоотойгоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөж, УИХ хэлэлцсэнээр эцсийн шийдвэр гардаг.

Хар тамхитай холбогдсон хоёр иргэнийг өнгөрсөн онд холбогдох хуулийн дагуу ялыг нь эдлүүлсэн. Бас 69 дипломатын хэрэг дээр Гадаад харилцааны яамнаас хяналт шалгалтыг хийж, салбар яамны системд ажиллаж байсан долоон албан хаагчийг албанаас нь халсан. Цаашдаа дипломат албанд ажиллаж байгаа ажилтнууд хар тамхи болон хууль бус үйлдэл гаргахгүй байх талаар арга хэмжээ авч ажиллаж байгаа.

Гадаад харилцааны яам болон Дипломат төлөөлөгчийн газар томилогдсон хүмүүст тусгайлан сургалт зохион байгуулж байна. Дипломат болон албан паспортыг цэгцлэх ажлыг өнгөрсөн сард хийлээ. Нийт 6000 орчим дипломат болон албан паспортыг хүчингүй болгосон. Үүнд, ажлаа сольсон, төрийн албанд ажиллаж байгаад өөр газар руу шилжсэн гэх мэт хүмүүс хамрагдсан. Хоёрдугаарт, дипломат дугаартай автомашиныг цэгцэлж, хөдөлгөөнийг нь хянах тогтолцоог бүрдүүлж ажилласан.

-Өмнөх УИХ-ын бүрэн эрхийн хүрээнд 10 гаруй орны Элчин сайдыг томилж чадаагүй. Ойрын хугацаанд эдгээр орны Элчин сайдуудын нэрийг оруулах уу?

-Өмнөх УИХ-ын бүрэн эрхийн хүрээнд 10 орны Элчин сайдын нэр орж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс тэдгээрийн нэрийг эргүүлэн татсан. Хуулиараа шинэ Элчин сайдуудыг дахин тодруулж, Засгийн газар, Ерөнхийлөгч, УИХ-д танилцуулж, өргөн мэдүүлэх ажил байгаа. Энэ онд хугацаа нь дуусч, хэтэрсэн долоон орон, хугацаа нь болчихсон 10 гаруй орон байгаа бөгөөд нийтдээ 20 Элчин сайдын асуудлыг УИХ-д оруулж, шийдвэрлэх юм. Энэ ажлыг 2020 ондоо багтаж хийнэ. Мөн ирэх 2021 онд хугацаа нь дуусах 10 гаруй Элчин сайд байгаа.

Нийтдээ 30 орчим Элчин сайдын томилгооны асуудал яригдана. Би бол Засгийн газар, УИХ, Ерөнхийлөгчид танилцуулах үүрэгтэй. Эцсийн шийдвэрийг УИХ гаргана. Эндээс харахад Элчин сайд гэдэг албан тушаал маш өндөр босготой. Ингэснээр Монгол Улсын Элчин сайдын албан ямар чухал болохыг илтгэж байгаа юм.

-Энэ онд хийх төрийн өндөр дээд түвшний айлчлал бий юү?

-Цар тахлын улмаас энэ онд төлөвлөсөн айлчлал байхгүй. Ирэх оны айлчлалын төлөвлөгөөг гаргаж, Засгийн газарт танилцуулдаг. Өндөр дээд түвшний айлчлал нууцын зэрэглэлтэй байдаг учраас олон нийтэд нээлттэй мэдээлэх боломжгүй.

-Өнгөрсөн Засгийн газрын үед АНУ-ын Конгресст гуравдагч хөршийн худалдааны хуулийг өргөн барьсан. Энэ ажил ямар шатанд явж байгаа вэ?

-Юуны өмнө АНУ, Монголын харилцаа стратегийн түвшинд өргөжин, хөгжиж байгаа. Монгол Улс, АНУ-тай хийж байгаа худалдааны хэмжээ 2019 оны дүнгээс харьцангуй нэмэгдэж байна. Монголоос 26 сая ам.долларын бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлсэн бол АНУ-аас 290 сая ам.долларын бараа бүтээгдэхүүн орж ирсэн байдаг. Үүний зэрэгцээ 1991 оноос хойш АНУ-аас Монголд 240 сая ам.долларын тусламжийг үзүүлсэн. Одоо хэрэгжүүлэхээр ярьж буй хамгийн том төсөл бол Улаанбаатар хотын усан хангамжийг дээшлүүлэх 350 сая ам.долларын өртөгтэй төсөл юм.

Ирэх 2021 оноос төслийн ажлыг эрчимтэй хийж эхэлнэ. АНУ-тай гуравдагч хөршийн худалдааны гэрээ байгуулах ажил хурдтай явж байгаа. Тус улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараагаас энэ ажил үр дүнтэй, гарын үсэг зурах боломж нээгдэнэ. Учир нь, АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Майк Помпео Монгол Улсад айлчлах үеэр энэ асуудал нааштай яригдахаар урьдчилсан төсөлд орчихсон байсныг хэлье.

-2010 онд Гадаад харилцааны яам дээр цөмийн түлшний хаягдлыг Монгол Улсад булшлах тухай гэрээ хэлцэл хийсэн гэдэг нийтлэл мэдээлэл Японы хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр цацагдаж байсан. Энэ чиглэлд Гадаад харилцааны яаманд хийсэн гэрээ хэлцэл бий юү?

-Цөмийн хаягдлыг булшлах чиглэлээр Японы Засгийн газартай байгуулсан гэрээ хэлэлцээр байхгүй. Цаашдаа ч ийм чиглэлийн гэрээ хэлэлцээрийг Япон болон бусад цөмийн зэвсэгтэй орнуудтай байгуулахгүй.

-Та БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд болон ОХУ-ын сайд нартай уулзсан. Энэ үеэр Монгол Улсыг ШХАБ-д элсэх асуудлаар шахалт үзүүлсэн гэдэг асуудал яригдаж байсан. Та Гадаад харилцааны сайдын хувиар энэ асуудалд ямар байр суурьтай байгаа бол?

-БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд Ван И Монгол Улсад айлчлах үеэрээ ШХАБ-д “Монгол Улсыг элсээч ээ” гэдэг байр суурийг санал болгосон. ОХУ-ын С.В. Лавров сайд бас энэ асуудлыг санал болгосон. Монгол Улс 2004 оноос ажиглагчийн статустай явж ирсэн. Өнөөдрийн хүртэл энэ ажиглагчийн байр суурь хэвээрээ байгаа. Хамгийн сүүлд 2018 оны зургадугаар сард БНХАУ-д болсон дээд хэмжээний уулзалтын үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга “ШХАБ-д шат ахиулан оролцох боломжтой. Үргэлжлүүлэн судална” гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. Өнөөдөр манай байр суурь энэ түвшинд байгаа гэдгийг хэлье.

ШХАБ-д элсэх асуудлыг судалж байна. ШХАБ-д элсэх асуудал нь УИХ-ын бүрэн эрхийн асуудал. Монгол Улс бие даасан гадаад бодлогыг явуулдаг. ОХУ, БНХАУ-аас гадаад бодлогод шууд нөлөөлөх асуудал байхгүй. Монгол Улс хоёр хөрштэйгөө иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаатай. Өөрөөр хэлбэл, олон улсын түвшинд хамгийн өндөр итгэлцлийн түвшинд харилцаж байгаа. Тиймээс аливаа хоёр талын хөршийн харилцааг аль нэгэн олон улсад байгууллагад элссэнээр биш хоёр талынхаа харилцааг стратегийн түвшинд үргэлжлүүлж, хөгжүүлэх бүрэн боломжтой гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. -БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд Ван И манай улсад айлчлах үеэр Хятад Монгол Улс нэг нэгнийхээ дотоод асуудалд оролцохгүй гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн. Үүний цаана монгол хэлний асуудал хөндөгдөх үү?

-НҮБ дотоод дүрэм, журамтай. НҮБ-ын гишүүн улс бүхэн энэ дүрмийг мөрдөж ажиллах ёстой. Энэ дүрэмд аливаа улсын дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй гэдэг заалт бий. Манай Гадаад харилцааны яам, Засгийн газар өөрийн бодлоготой. Ван И сайдын айлчлалаар хэлэлцэх асуудлыг ҮАБЗ-өөр оруулж тодорхой чиглэл үүрэг авсан. Энэ хүрээнд Ван И сайдтай хийсэн уулзалт, хэлэлцээр явагдсан. Стратегийн түншлэлийн түвшинд харилцаж байгаа хоёр улс бие биедээ итгэхгүй байх асуудал байхгүй. Монгол Улс БНХАУ-ын “Нэг Хятадын бодлого”-ыг тууштай дэмжинэ.Айлчлалын үеэр 700 сая юанийн буцалтгүй тусламжийг үзүүлсэн. Үүнийг ашиглах асуудал яригдана. Хоёрдугаарт, айлчлалын хүрээнд хилийн боомтуудаас гарч байгаа урсгалыг нэмэгдүүлэх, хилээр орж орж байгаа барааны урсгалыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр тодорхой тохиролцоонд хүрсэн. Мах, махан бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэхэд тодорхой тохиролцоонд хүрсэн. Дараа нь, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, Улаанбаатар хотын цэвэрлэх байгууламж, ногоон төгөл 1008 айлын орон сууцны төслийг хэрэгжүүлэх чиглэлийн асуудал яригдсан.

-Монгол Улсын гурав дахь хөршийн бодлого ямар шатанд явж байна вэ?

-Гурав дахь хөршийн асуудлыг Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд тодорхой заасан байгаа. Гурав дахь хөрштэйгөө хамтын ажиллагаа, найрсаг ажиллагааг улам өргөжүүлэн хөгжүүлэх нь гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэл мөн гэдгийг заасан байдаг.

БНСУ бол манай гурав дахь хөрш улс. Солонгос улстай бид иж бүрэн түншлэлийн харилцаатай, хамтын ажиллагааг цаашид өргөжүүлэн явуулна. Цаашид Солонгос улстай гурав дахь хөршийн бодлогын хүрээнд хамтын ажиллагаагаа идэвхтэй явуулах болно.

-Солонгос улсаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд “Өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа хоёр орны хооронд визгүй зорчих асуудалд байр сууриа илэрхийлсэн. Тэрбээр “Эхлээд солонгос иргэдийг Монгол руу визгүй зорчуулдаг болсны дараа, монгол иргэдийг Солонгос улс руу визгүй зорчуулах асуудлыг шийднэ гэж ярьсан. Тэгэхээр Гадаад хэргийн яамд Солонгосын талаас ийм хүсэлтийг хэзээ ирүүлсэн бэ. Хэрхэн шийдвэрлэх боломжтой вэ?

-Монгол Улс, Солонгос улс хоорондоо визгүй зорчих тухай асуудлаар төрийн өндөр дээд түвшинд иж бүрэн айлчлалын хүрээнд тогтмол ярьж, энэ асуудлыг манай талаас тавьж байгаа. Энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд аль аль талдаа тодорхой цаг хугацаа шаардлагатай. Учир нь Солонгос улсад манай улсын 37 мянган иргэн оршин суудаг. Визтэй холбоотой зөрчил их байгаа нь визгүй зорчих асуудалд шууд холбоотой байгаа учраас энэ яриа хэлэлцлийг тодорхой хэмжээнд үр дүнд хүргэх үүднээс 2018 оноос эхлэн хариуцлагатай аялъя аяныг өрнүүлсэн. Одоогоор визгүй болгох асуудал хоёр улсын хувьд аль нэг талдаа эцэслэн шийдээгүй, яриа хэлэлцээрийн шатанд байгаа. Өнгөрсөн жилүүдэд Монгол, Солонгос улсын хооронд зорчих хоёр улсын иргэдийн тоо ихэссэн. Энэ нь виз олголттой холбоотой тодорхой ахицууд гарч байгаа гэдгийн жишээ юм.

Categories
мэдээ цаг-үе

Л.Цэдэвсүрэн: Кембрижийн боловсролыг нэвтрүүлэхийн гол зорилго бол Монголын боловсролыг дэлхийд үнэлүүлдэг болгох юм

БСШУ-ны сайд Л.Цэдэвсүрэнтэй ярилцлаа.

-Сайн байна уу. Таныг БШУЯ-д олон жил удирдах албанд ажилласан, салбараа мэддэг, туршлагатай хүн гэж харж байна. Ярилцлагаа таны намтраас эхэлье гэж бодлоо?

-Би Говь-Алтай аймагт төрсөн. Аав, ээжээс зургуулаа. Дэлгэрэнгүй намтар маань та бүхэнд хэдийнээ танил болсон байх гэж бодож байна.

1994 онд анх төрийн захиргааны албанд ажиллаж эхэлснээс хойш 26 жил тасралтгүй боловсролын салбарт ажиллажээ. Төрийн захиргааны албанд мэргэжилтнээс эхлээд бүх шатанд нь шатлан дэвших зарчмаар ажиллаж байна.

-Ер нь та олон сайдын арга барил, өөрчлөлтийг мэдэрч байсан байх. Харин таны хувьд энэ салбарт ямар шинэчлэлт өөрчлөлтийг авчрах вэ?

-Төрийн захиргааны албанд ажиллаж эхэлснээс хойш би 15 сайдтай хамтран ажиллаж, тухайн үеийн Засгийн газрын бодлого болон сайд нарынхаа бодлого, чиглэлийг хэрэгжүүлэхэд хуульд заасны дагуу дэмжлэг үзүүлж байсан.

Миний хувьд, боловсролын чанарт өөрчлөлт оруулж, ахиц, дэвшил гаргахад голлон анхаарч ажиллана. Боловсролын чанарыг дээшлүүлэх шинэчлэлийн хүрээнд хэрэгжүүлэх ажлаа Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөртөө тусган Улсын Их Хурлаар батлуулсан байгаа. Цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль, дээд боловсролын сургалтын чанарыг сайжруулах чиглэлээр ажиллана гэсэн үг. Учир нь 2018 оноос эхэлж ерөнхий боловсролын сургуулийн сургалтын чанар ямар байх вэ гэдэг дээр хөндлөнгийн томоохон судалгаа явуулсан. Энэхүү судалгааны дүнгээр суралцагчдын боловсролын сургалтын чанар улсын дунджаас доогуур дүнтэй гарлаа.

Тиймээс албан тушаал хашиж байгаа хүнийхээ хувьд ч тэр, өөрөө ээж хүнийхээ хувьд ч ерөнхий боловсролын сургалтын чанарыг сайжруулах ажлыг нэн яаралтай шийдэх хэрэгтэй гэж зорьж байна.

-Өөрөөр хэлбэл, сурагчид төдийлөн чанартай боловсрол авч чадахгүй байна гэсэн үг үү?

-Шууд тэгж ойлгож болохгүй. Ер нь Их, дээд сургуульд элсэн орж байгаа хүүхдүүдийн сургалтын чанар хангалттай сайн биш байгаа талаар шүүмжлэл гардаг болсон. Тиймээс манай Ерөнхий боловсролын сургуулиуд ямар боловсрол олгож байна вэ, хүүхдүүд маань чанартай боловсрол авч чадаж байна уу гэдэг дээр томоохон хөндлөнгийн судалгаа хийгээд үр дүн нь сая харагдлаа. Үнэлгээгээр Ерөнхий боловсролын бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын агуулгын чанар нийлбэр дүнгээрээ улсын дунджаас доогуур хувьтай гарсан. Одоо бид Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт боловсролын чанарыг 60 хувь болгох томоохон зорилт дэвшүүлээд ажиллаж эхэллээ.

-Тэгвэл боловсролын чанарыг дээшлүүлэхэд ямар тодорхой ажлуудыг хийх вэ?

-Энэ ажлыг мэдээж шууд хийчихгүй, мөн яам дангаараа хийхгүй. Бид салбараараа хамтарч хэрэгжүүлнэ.Энэ сард улсын хэмжээнд 5, 9, 12 дугаар ангийн 70000 гаруй хүүхдийг хамарсан чанарын үнэлгээний хөндлөнгийн шалгалт авна. Зэрэгцүүлэн шалгалтад хамрагдсан сургуулийн удирдлага, тухайн хичээлийг зааж байгаа багш, шалгалтад хамрагдсан хүүхдүүдийн эцэг, эхээс сурлагын амжилтад нөлөөлөх хүчин зүйлсийн асуулга, судалгаа авахаар бэлтгэл ханган ажиллаж байна.

Мөн багш нараа чадавхжуулах, тасралтгүй сургах нөхцөлийг хангана. Шавийн эрдэм багшаас гэдэг. ЗГҮАХ-т тусгасан “Чадварлаг багш хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэхээр багш нараас санал авч байна. Багшаа сургаж, чадавхжуулах ажлыг боловсролын цахим шилжилтийн хүрээнд тасралтгүй хийхээр төлөвлөж байгаа. Мөн багш нарын цалинг үр дүнд суурилуулж олгохоор судалгааны ажлуудаа эхлүүллээ. Миний шавь үнэхээр сайн байгаад гурван удаагийн шалгалтаар сайн дүн авбал тэр багшийн ажил сайн байгаа юм байна, олгох ёстой мэдлэгээ өгч чадаж байгаа юм байна гээд багшийн цалин хөлсийг нэмдэг ийм чиглэл рүү орох гэж байна. Гэхдээ бас нөгөө талаас шавь чинь муу дүн аваад байна гээд багшийн цалинг шууд хасахгүй. Эхлээд судалгаа хийж, одоо энэ багш дээр маань асуудал үүсчихлээ, энэ багшыгаа бид яаж чадавхжуулах уу, яаж дэмжлэг үзүүлэх үү гэдэг дээр анхаарч сургалтад хамруулж чадавхижуулна. Багшаа сургаж, чадавхжуулах ажлыг Боловсролын цахим шилжилтээр хийнэ. Өөрөөр хэлбэл, хуучин шиг хөдөө орон нутгаас багш нараа бөөнд нь авчраад , явдал суудал зардал их гаргахгүйгээр сургалтын механизмыг өөрчилж, ажлаа хийж байхад нь цахимаар сургах, ажлын байран дээр нь тасралтгүй сургах тэр зарчмаар ажиллана. Өнгөрсөн хугацаанд цахим сургалтыг хийж үзсэн. Болж байна. Үр дүн гарсан. Тиймээс энэ мэтээр эхний ажлуудыг хийгээд эхлэхээр бидний хүсэн хүлээгээд байгаа боловсролын чанар тодорхой хэмжээгээр биелнэ гэдэгт итгэж байна. Өөрөөр хэлбэл, чанар, үр дүнд суурилсан цалин, урамшууллын систем нэвтрүүлнэ гэсэн үг.

Нөгөө талаар Боловсролын цахим сургалтын тогтолцоог бий болгох эрх зүйн орчин бүрдүүлж, цахим агуулгыг хөгжүүлэн, платформ бий болгосноор бүх насны иргэд насан туршдаа суралцах боломж бүрдэх юм.

-Засгийн газрын 100 хоногт салбар салбарууд өөрсдийн хийсэн ажлаа тайлагнадаг жишиг байдаг. Таны хувьд сайдын ажлыг хүлээн авснаас хойш хийсэн гол ажлаасаа танилцуулаач?

-2018-2020 онд салбарын суурь болон хөгжлийн тойм тав зургаан төрлийн маш том судалгаанууд хийгдсэн. Энэхүү судалгаануудын дүнд суурилан боловсрол, шинжлэх ухааны салбарын дунд болон урт хугацааны хөгжлийн төлөвлөлтүүд тодорхойлогдсоноор бодлогоо боловсрууллаа. Эдгээрийг УИХ-аас баталсан “Алсын хараа 2050”, ЭЗН-ийг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл, ЗГҮАХ-т тусган батлууллаа.

Боловсролын салбарын дунд хугацааны хөгжлийн бодлого 2030-ыг эцэслэн боловсруулж Засгийн газрын хуралдаанаар дэмжүүлэн баталж, хэрэгжүүлэх ажлыг эхлүүлээд байна. Энэхүү бодлогын баримт бичгийн хэрэгжилтэд боловсролын салбарт дэмжлэг үзүүлэн ажилласаар ирсэн АХБ, ДБ болон холбогдох донор байгууллагууд хамтран ажиллахаар зөвлөлдөж байна.

Боловсролын цахим шилжилтийн үйл ажиллагааг эхлүүлэн улсын хэмжээнд 90 сургуульд туршилт хийж байна. Боловсролын сургалт, удирдлагын үйл ажиллагааг хэрхэн цахим хэлбэрт шилжүүлж болох талаар томоохон үзэсгэл гаргаж, Ерөнхий боловсролын сургуулийн холбогдох албан хаагч нарт үе шаттай сургалт хийж байна.

Бас боловсролын салбарын хуулиудыг шинэчлэх ажлаа эхлүүлсэн. Саяхан хуулийн төслийн үзэл баримтлалаа Хууль зүйн сайдтай хамтран баталлаа. Салбарын хэмжээнд төслийн эхний хэлэлцүүлгүүд эхэлсэн. Энэ сарын 17-ны өдрөөс улсын хэмжээний хэлэлцүүлгээ эхлүүлэхээр бэлтгэл ажлаа манай яамныхан, ажлын хэсгийнхэн маань хангаж байна. Бүх аймагт хэлэлцүүлэг зохион байгуулж, багш, ажилтан, эцэг эхээс цахимаар болон цаасаар, уулзалт хийж санал авна.

-Сурах бичиг тойрсон олон шүүмж, санал гардаг. Энэ талаар таны хийх ажил юунаас эхлэх вэ?

-Ерөнхий боловсролын сургуульд 128 нэр төрлийн сурах бичиг сургалтад хэрэглэгдэж байна. Үүнд казах хэл дээрх болон хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчын брайль болон бусад сурах бичиг багтсан байгаа.

Сурах бичиг сургалтын хөтөлбөртөө суурилагдан шинэчлэгддэг, сайжирдаг. Сурах бичгийн агуулга, жишээ, боловсруулалт, дүрмийн алдаа, зураг зэрэг дээр шүүмжлэл гардаг. Үүнийг Боловсролын хүрээлэн, зохиогч нартай хамтран засан сайжруулаад байхад яагаад асуудал сайжрахгүй байна гэдэг дээр дүгнэлт гаргахыг зорьсон. Яамны нийт албан хаагчдаас тэднийг аав, ээж, ах, эгч гэдэг өнцгөөс нь хандуулж нийт 90 сурах бичгийг хуваарилан өгч нэг сарын хугацаанд уншуулж, санал, дүгнэлт гаргууллаа. Нэгтгэсэн дүгнэлт, саналаар бидэнд сурах бичиг дээр засан сайжруулах хэд хэдэн асуудлууд гарсан, үүнийг хэрэгжүүлэх талаар Боловсролын хүрээлэнд үүрэг өгөн ажиллаж байна.

-Кембрижийн боловсролыг Монголд нэвтрүүлнэ гэж ярьж байгаа. Энэ ажил ямар шатанд явж байна вэ?

-Олон улсын хөтөлбөр юм л даа. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Монголд олон улсын хөтөлбөрүүдийг үе шаттайгаар нэвтрүүлэх”-ээр тусгагдсан байдаг. Энэ нь шууд Кембрижийн сургалттай сургуулийн тоог олноор нэмэгдүүлнэ гэсэн ойлголт биш. Үүнийг олон хэлбэрээр хийхээр ажлын хэсэг баг байгуулан ажиллаж байна. Цахим боловсролын хүрээнд Кембрижийн хөтөлбөрийн хичээлийг суралцагч цахимаар судлах боломж бүрдүүлэхээр төлөвлөсөн. Мөн сургуулийн тоог үе шаттай нэмэгдүүлэх бодлого барьж байна. Кембрижийн боловсролыг манай сургуулиуд нэвтрүүлэхийн гол зорилго бол Монгол Улсын Ерөнхий боловсролыг дэлхийд үнэлүүлдэг болох юм. Гэхдээ нэгээс тавдугаар ангид энэ хөтөлбөр орохгүй. Энэ ангийн хүүхдүүд үндэснийхээ боловсролыг эзэмшээд явна. Зургадугаар ангиас нь эхлээд Кембрижийн боловсролын хөтөлбөрүүд шатлалаар ороод явах ийм төлөвлөгөөтэй.

“Шинэ эрин”, “Шинэ эхлэл”, “Монгол тэмүүлэл” сургууль дээр Кембрижийн хөтөлбөр хэрэгжээд нэлээд хугацаа өнгөрлөө шүү дээ. Энэ гурван сургуульд хөтөлбөр нь байна, бэлтгэгдсэн багш нар байна. Энэхүү сургуулиудаа түшиглээд цаашдаа бусад багш нараа бэлтгээд нэмж арван сургууль дээр Кембрижийн хөтөлбөрийг нэвтрүүлэхээр төлөвлөж байна. 2024 он гэхэд тодорхой хэмжээний сургуулиуд олон улсын хөтөлбөрөөр хичээллэдэг болчихсон, магадгүй олон сургууль олон улсын Кембрижийн төвд шалгалт өгөөд тэнцчихсэн байх боломжтой гэж тооцоод ажлаа эхлүүлээд явж байна.

-Дээд сургуулиуд руу чиглэсэн ямар бодлогын ажлуудыг хийх вэ?

-Их, дээд сургуулиудын сургалтын хөтөлбөрийн чанар, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлт, хэрэгцээ, эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлын бодит үр дүн, ахисан түвшний сургалтад анхаарна. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг байгууллагын болон хөтөлбөрийн чанараар нь эрэмбэлэх бодлого барьж байна. Олон улсын хөтөлбөрийн магадлан итгэмжлэлийг дэмжих бодлого баримтална. Их, дээд сургуулиуд олон улсын магадлан итгэмжлэлд орохын тулд заавал дотоодын магадлан итгэмжлэлд амжилт үзүүлсэн байх ёстой байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Их, дээд сургуулиудын магадлан итгэмжлэлийн чанарыг сайжруулна гэсэн үг.

Засгийн газраас баталсан тэргүүлэх чиглэл, ирээдүйд манай улсад нэн хэрэгцээтэй мэргэжил-хөтөлбөр, улсын хэмжээнд хийгдэх том бүтээн байгуулалтад шаардагдах мэргэжилтнийг чанартай бэлтгэхэд мөн бодлого чиглэгдэж байна.

Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын багш нараа давтан мэргэшүүлэх, чадавхжуулах, дэмжих асуудал тулгарч байна. Их, дээд сургуульд шилдэг бэлтгэгдсэн эрдэмтэн сайн багш хичээл заадаг гэж би ойлгодог. Гэхдээ Их, дээд сургуулиуд багш нараа хэрхэн яаж чадавхжуулдаг, багш нар маань өөрсдөө хэрхэн мэдлэг, чадвараа дээшлүүлдэг юм бэ, багш лекц, семинараа хэрхэн бүтээлчээр баяжуулан шинэчилдэг, өөрчилдөг, энэ нь хугацааны хувьд ямар цикльтэй байдаг гэх мэт асуудлыг яам 2018 оноос хойш судалсан. Тэгээд Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр хэрэгжүүлж буй “Дээд боловсролын чанарын шинэчлэл” төслийн хүрээнд дээд боловсролын багшийн хөгжлийн төвийг байгууллаа. Энэ төв багш нарын хэрэгцээ шаардлагад үндэслэн олон төрлийн сургалт хийх, мэдээллээр хангах, дэмжих, туслах чиг үүрэгтэй ажиллана.

Манай яамнаас оюутнуудыг эрдэм шинжилгээ судалгааны ажил хийхэд нь дэмжих бодлого барьж байгаа. Оюутан хүн өдөр тутмынхаа лекц, семинарыг хийгээд явахын зэрэгцээ эрдэмтэн багш нартайгаа хамт судалгаа шинжилгээ хийдэг байх ёстой. Монгол Улсын залуу судлаачдын залгамж холбоог бэлтгэх ажил нэн шаардлагатай байна.

Их дээд сургуулийн ахисан түвшний чанартай сургалтыг дэмжих бодлого барин Судалгааны их сургуулийн суурийг бий болгохоор ажиллаж байна.

-Их, сургуулийн сургалтын хөтөлбөрт яамнаас хяналт тавьдаггүй юм уу?

-Яамнаас их, дээд сургууль байгуулах, шинээр нээх гэж байгаа хөтөлбөрт нь зөвшөөрөл өгч хэрэгжилтэд нь хяналт тавьдаг. Сургуулиуд сургалтын хөтөлбөр, агуулга, төлөвлөгөөгөө өөрсдөө баталдаг. Ийм журамтай.

Монгол Улсын төрийн өмчийн их сургуулиуд маань ирээдүйд Монгол Улсад нэн хэрэгцээтэй байгаа хөтөлбөрийн шаардлагад нийцүүлэн сургуулийнхаа хөтөлбөр, сургалтын чанар, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаагаа шинээр хийж эхэлсэн. Үүнийг хийснээр шаардлага хангахгүй байгаа хөтөлбөрөөсөө өөрсдөө эхлэн татгалзах, хэрэгцээтэй байгаа шинэ хөтөлбөрөөр сургалт эрхлэх саналаа боловсруулж ойрын хугацаанд яаманд танилцуулах үүргийг захирлуудад өгсөн байгаа.

-Манайд жилд дунджаар хичнээн оюутан төгсөж байна вэ, хэд нь ажлын байраар хангагдаж чадаж байгаа бол?

-Засгийн газраас энэ онд нэн шаардлагатай 36 хөтөлбөр-мэргэжлийг баталсан. Үүнд байгалийн ухаан, мэдээллийн технологи, инженер, технологи, хөдөө аж ахуй, анагаахын чиглэлийн гол мэргэжлүүд орсон. Нийгмийн ухааны салбараас тусгай хэрэгцээт боловсролын багш, цэцэрлэгийн багш гэх мэт мэргэжилтнүүд орсон байгаа.

Энэ жилийн хувьд 150 мянган оюутан суралцаж байна. Өнгөрсөн хичээлийн жилд 23000 оюутан төгссөн. Засгийн газраас баталсан журмаар нэн хэрэгцээтэй мэргэжлээр мэргэжилтэн бэлтгэж байгаа болон сүүлийн дөрвөн жилд төгсөгчид нь мэргэжлээрээ хэрхэн хөдөлмөр эрхэлж байгаа судалгаанд суурилан Боловсролын зээлийн сангаас санхүүжилт өгнө. Энэ ажлын хүрээнд дээрх хоёр чиглэлээр сая судалгаа хийж дууслаа.

Судалгаагаар байгаль орчин хамгаалах, технологийн мэргэжлүүд, соёл урлагийн салбарын зарим мэргэжлүүд буюу хөгжмийн мэргэжлүүд,био технологи, биологи, эрүүл мэндийн чиглэлийн мэргэжил эзэмшсэн төгсөгчид зуун хувь ажлын байраар хангагдаж байна. Тэр дундаа сувилагчийн мэргэжил маш их эрэлттэй байдаг юм байна.

-Их, дээд сургуулийг Улаанбаатар хотоос нүүлгэх талаар мэдэгдсэн. Залуусгүй хот гэж байдаг юм уу, оюутнууд дадлагаа хаана хийх вэ гэдгээс эхлээд нэлээд олон шүүмжлэлийг иргэд хөндөж байна. Энэ бүхэнд ямар тооцоо судалгаа хийсэн бэ?

-Ер нь Их, дээд сургуулийг хотхон хэлбэрээр хөгжүүлье гээд сүүлийн гурван ч Засгийн газрын үед ярьж байгааг та бүхэн мэдэж байгаа. Тухайлбал, 2011 онд Багануурт Их, дээд сургуулийн цогцолборыг байгуулъя гээд ТЭЗҮ хийгээд, Засгийн газраар батлуулж байсан ч энэ нь хэрэгжээгүй.

Засгийн газраас хөдөө орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа их сургуулиудаа түшиглээд бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалтай уялдуулаад Их сургууль-эрдэм шинжилгээ судалгааны цогцолбор бүхий хотхоныг байгуулъя гэж ЗГҮАХ-төө тусган батлуулсан. Дархан-Уул, Ховд, Дорнод, Завхан, Орхон аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа Их сургууль болон Их сургуулийн харьяа сургуулийг өргөжүүлж хотхоны хэлбэрээр ажиллуулахаар төлөвлөж байна.

Их сургуулиудыг бүгдийг нь гэнэтхэн нэг өдөр л нүүлгэх юм шиг ойлгоод байна. Одоо үйл ажиллагаа явуулж байгаа сургуулийг түшиглэдэг нь эхлээд тодорхой хөтөлбөр шилжүүлнэ гэсэн үг. Судалгаанууд хийгдэж эхэлж байна. Мэдээж хөтөлбөрөө дагаад оюутан, багш нар тэнд суралцаж ажиллана, үүний бэлтгэлийг хангана. Сургуулийн хичээлийн байр, дотуур байр, багш нарын байр, судалгаа шинжилгээний орчин бүрдүүлэх гээд бэлтгэл ажил их байна.Мөн тухайн хотхоны Их сургууль нь ямар чиглэлээр сургалтаа дагнах вэ гэдэг асуудал гарч байгаа. Дархан, Сэлэнгийн бүс нутаг газар тариалан, мал аж ахуй илүү хөгжсөн тул тэнд ХААИС-ийн хөтөлбөр эхний ээлжинд очно гэх мэтээр төлөвлөж байна.

Categories
мэдээ цаг-үе

Элчин сайд Ли Ё Хун: Монгол Улсад зочлохыг, аялахыг хүсдэг солонгос иргэдийн тоо тасралтгүй өсч байна

Монгол, Солонгос улсын дипломат харилцаа хөгжсөний 30 жилийн ойн хүрээнд өчигдөр “Миний мэдэх Солонгос орон” хүүхдийн гар урлал, уран зургийн үзэсгэлэн Монголын хүүхдийн ордонд зохион байгуулагдлаа. Үзэсгэлэнд хүрэлцэн ирсэн Бүгд найрамдах Солонгос улсаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Ли Ё Хунmай ярилцлаа.

-Монгол, Солонгос улсын дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ойн баярыг тохиолдуулан зохион байгуулагдаж буй хүүхдийн гар урлал, уран зургийн үзэсгэлэнг сонирхоод төрсөн сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу. Монголын хүүхэд залуучууд Солонгос улсын тухай олон сонирхолтой зургууд зурж явуулжээ?

-Энэхүү үзэсгэлэнд нийтдээ 1200 гаруй бүтээлийг Монгол Улсын өнцөг булан бүрээс ирүүлсэн. Тооноос нь харахад л Монголын хүүхэд залуучууд Солонгос улсын талаар ямар их мэдээлэлтэй, мэдлэгтэй байдаг нь харагдаж байна. Энэ бүтээлүүдээс 300 бүтээлийг сонгон шалгаруулаад үзэсгэлэнд дэлгэн харуулсан байгаа. Бүтээлүүдийг хараад үнэхээр сэтгэл өндөр байна. Би солонгос хүн хэрнээ мэдрээгүй байсан, өмнө нь анзаарч байгаагүй Солонгосын түүх соёл, урлаг уран сайхны тухай маш нарийн мэдрэмжтэй сайн бүтээлүүдийг Монголын хүүхдүүд ирүүлжээ. Эдгээр хүүхэд залуучууд бол ирээдүйд Монгол, Солонгос хоёр улсын хамтын харилцааны хамгийн чухал түлхүүр багана нь болох байх гэж харж байна. Тэгэхээр, миний хувьд хоёр улсын хамтын ажиллагаа нэвт гэрэлтэй байна гэж найдаж байна.

Нөгөө талаар, Монгол, Солонгос улсын дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн хамтын ажиллагааны маш чухал ач холбогдолтой жил юм. Тийм учраас ойн хүрээнд маш олон арга хэмжээг зохион байгуулахаар анх төлөвлөсөн байсан хэдий ч “Ковид-19” цар тахал гарсантай холбоотойгоор төлөвлөсөн арга хэмжээнүүдээ зохион байгуулж чадахгүй хэмжээнд хүрээд байсан. Харин сая завшаантай нь өнгөрсөн сарын дунд үеэс эхлэн Монгол Улсын засгийн газар олон нийтийн арга хэмжээ зохион байгуулах шийдвэрийг гаргасан. Энэ шийдвэрийн ачаар өнөөдрийн үзэсгэлэнг зохион байгуулж чадлаа.

–Хоёр улсын хамтын ажиллагаа өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд ямар салбар дээр илүү өргөжиж ирсэн гэж та харж байна. Цаашид аль салбарт хамтын ажиллагаа илүү бат бөх хөгжих байх гэж бодож байна вэ?

-1990 оноос хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосноос хойш өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд манай хоёр улсын хамтын ажиллагаа эдийн засгийн салбарт хөгжлийн томоохон үр дүн гарсан гэж харж байгаа. Үүний тод жишээ нь хоёр улсын хоорондын гадаад худалдааны эргэлтийн хэмжээ анх хамтын ажиллагаа эхэлж байсан үетэй харьцуулахад 120 гаруй дахин өссөн. Үүнээс гадна томоохон хөгжиж ирсэн салбар бол иргэд хоорондын харилцаа юм. Одоо жилд хоёр улсын хооронд 220 мянган хүн харилцан зорчих хэмжээнд өргөжин хөгжжээ. Хоёр орны хооронд ижил төстэй олон талууд бий. Үүн дээрээ түшиглээд цаашид хамтын ажиллагаа соёлын харилцаан дээр илүү хөгжих болов уу гэж харж байгаа.

-Хоёр орны дунд визгүй зорчих тухай асуудал өнгөрсөн хугацаанд хөндөгдсөөр ирсэн. Энэ асуудал цаашид хэрхэн шийдэгдэх бол?

-Хоёр улсын хооронд харилцан визгүй зорчих энэ асуудал бол манай хоёр улсын хамтын ажиллагааны хамгийн чухал асуудлын нэг гэж тооцогддог. Гэхдээ харамсалтай нь өнөөдөр Солонгос улсад оршин сууж байгаа нийт иргэдийн 30 гаруй хувь нь хууль бусаар оршин сууж, Солонгос улсын хууль дүрмийг зөрчиж байгаа нь асуудал дагуулж байна. Тиймээс хоёр улсын хооронд визгүй зорчих тухай асуудлыг одоогийн нөхцөлд нэгэн зэрэг шууд шийднэ гэдэг хүндрэлтэй байна. Иймд цаашид хоёр улсын хооронд визгүй зорчих асуудлыг шат дараатай хийж хэрэгжүүлэх ёстой юм байна гэдэг ийм бодлого явж байгаа. Эхний ээлжинд Монгол Улсад зочилж ирэхийг хүсдэг, аялахыг хүсдэг солонгос иргэдийн тоо тасралтгүй өсч байна. Эдгээр солонгос хүмүүсийг визгүй зорчуулах асуудлыг шийдвэрлэсний дараа, мөн Солонгос улсад хууль бусаар оршин сууж байгаа иргэдийн тоо яваандаа багасаад ирэх тэр үед монгол иргэдийг Солонгос улс руу визгүй зорчуулах шат дараатай арга хэмжээг авах боломжтой гэж харж байна. Эхлээд Солонгосыг визгүй болгоод дараа нь Монголыг визгүй болгох ийм шат дараатайгаар шийдвэрлэх боломжтой юм болов уу гэж харж байна.

-Солонгос улсад визний хугацаа нь дууссан монгол иргэдийн асуудалд Солонгосын Засгийн газраас цаашид ямар бодлого баримтлах вэ?

-Солонгол улсад хууль бусаар оршин сууж байгаа монгол иргэд болон бусад гадаадын иргэдэд оршин суух зөвшөөрөгдөх хугацаа өгдөг. Хууль бусаар оршин сууж байгаа ч энэ хугацаандаа нутаг руугаа буцвал эргээд Солонгос улс руу нэвтрэх виз олгох зэрэг тодорхой хэмжээний боломжтой нөхцөлүүдийг олгодог. Хууль бусаар оршин сууж байна гэдэг бол хууль дүрэм зөрчиж байна гэсэн үг. Тийм учраас Солонгосын талаас тэр хүмүүст хяналт тавихаас өөр арга байхгүй. Мэдээж визийг мэдүүлэх шатанд тэр хүмүүс хуурамч материал бүрдүүлж өгөхгүйгээр, үнэн зөвөөр материалаа мөрдөөд, хугацаандаа эргээд ирдэг байлгахын тулд Монгол Улсын зүгээс хамтарч ажиллах, зохих арга хэрэгслийг нэвтрүүлж ажиллах нь хоёр орны үүрэг болов уу. Тэгэхээр цаашид энэ тал дээр хамтарч ажиллах байх аа гэж найдаж байна.