Author: ДАВХАРДАВААГИЙН ГАНСАРУУЛ

Өнгөрсөн долдугаар сарын 5-нд
Эрхүү хотын Горькийн төв гудамжнаа орших есөн давхар барилгаас Мон­голын иргэн
48 настай Н унаж амиа алдсан ха­рамсалтай хэрэг гар­сан билээ. Түүний үх­лийг ОХУ-ын
мэдээл­лийн хэрэгслүүд амиа хорлолт байсан хэмээн мэдээлж, амиа алда­хаас нь өмнө
хэлэлцээ хийж байсан сэтгэл­зүй­чид түүнийг орос хэлний мэдлэггүй, хэл нэвтрэлцэхэд
бэрх­шээл­тэй байсан хэ­мээн мэдэгдэж байсан.

Гэтэл талийгаач Н нь ОХУ-д мэргэжил
эзэм­шин хорь гаруй жил амьдарч, ажиллаж байсан нэгэн байжээ. Болсон хэрэг явдлын
талаар түүний эхнэр З.Түмэндэлгэртэй ярилцлаа.

-Долдугаар сарын 5-нд чухам юу
болсон бэ. Тантай тэр өдөр утсаар холбогдсон уу?

-Долдугаар сарын 4-нд нөхөр маань над руу залгасан. Дуу хоолой,
ярианых нь өнгө байдгаа­раа, хэвийн байсан. “Би Эрхүүгийн консулын газ­раас ярьж
байна. Нөгөө хэдэн хүн намайг дарам­талсан хэвээрээ л байна. Ламаар уншуулсан ном
чинь нэг л хүчгүйдээд байх шиг. Чи хатуухан шиг ном уншуулаач” гэсэн.

Түүнийг
ярьсны дараахан Эр­хүү­гийн Консулын газраас над руу залгаж “Танай нөхрийг хүмүүс
дарамтлаад байгаа юм байна” гэхээр нь би “Тийм ээ, нөхрийг минь хүмүүс дарамтлаад
байгаа гэсэн. Одоо ганцаараа байгаа болохоор ганцаардаж байгаа байх. Шөнө орой хүртэл
тэр хүмүүс нь утасдаж дарамталж байгаа болохоор сэт­гэл зүйн хувьд хүнд яваа” гэж
хэлсэн. Тэгтэл консулын хүн на­майг хүрээд ирэх боломж байна уу гэсэн. Би хараар
амьдарч байсан болохоор очих боломж байгаагүй.

Тэр өдөр
нөхөртэйгээ дахиж холбогдох гэсэн чинь утсаа аваа­гүй. Маргааш нь 15 цагийн үед
хадам ах над руу залгаад нөхрийг минь өнгөрчихлөө гэж дуулгасан.

-Чухам
ямар хүмүүс дарам­талсан юм бол. Юунаас болж дарамтад орсон юм бэ. Мафийн­хан мөнгө
төгрөг нэхэж, паспорт бичиг баримтыг нь барьцаалсан юм уу?

-Нөхөр
минь оросуудтай, Оро­сын цагдаа нартай харьцаад сур­чихсан. Хэнд ч дээрэлхүүлдэггүй,
цагдаа нарын өөдөөс хууль яриад л загнаад явуулчихдаг тийм хүн байсан.

Юунаас
болж дарамтад өртөв өө гэхээр би өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард хоёр хүүхдээ аваад эх
орондоо ирсэн юм. Биднийг явсны дараа нөхөр минь өдөрт хэд хэд залгаж ярина. Би
нөхрөө гал тогооны асуудалд оролцуулдаггүй. Хоол ундаа бүгдийг нь хийдэг байсан
болохоор нөхөр маань утсаар яаж хоол хийх талаар хүртэл асууж, яаж будаа агшаахаа
асуудаг байлаа. Гэтэл тавдугаар сарын хорьдоос эхлээд л ярианых нь өнгө өөрчлөгдөөд
ирсэн. Цоглог, хөгжилтэй эрч хүчтэй ярьдаг хүн чинь дуугаа хураагаад нэг л учир
битүүлэг болчихсон.

Биднийг
энд ирсний дараа талийгаач маань эхлээд арван хэдэн мянган рубль явуулсан. Нөхөр
маань тэр рублийг явуулах гэж зүдэрсэн л дээ. Мөнгөө дайгаад явуулчих хүн олдохгүй.
Онгоцны буудал дээр хонон өнжин байж нэг хүн олоод явуулсан юм. Бид хамтдаа байхдаа
хэзээ ч ийш тийш мөнгө төгрөг шилжүүлэх ажил гарч байгаагүй. Анх удаа л мөнгө явуулж
үзэж байгаа нь тэр. Дараа нь галт тэрэгний таньдаг үйлчлэгчээр дамжуулж хэдэн рубль
явуулсан.

Нөхөр маань
“Хүн амьтан гуйж ингэж мөнгө явуулах чинь хэцүү юм. Банкны дансаар шууд мөнгө дам­жуулдаг
гэж сонслоо” гээд бид данс нээгээд дансаар мөнгө гуйвуулж авсан. Тэгтэл маргааш
нь “Энэ дансаар мөнгө явуулах чинь бас явдалтай юм аа. Маш их шимтгэл авч байна.
Би банкуудаар явж шимтгэл багатайг нь хайя” гэсэн юм яриад өнгөрсөн. Гэтэл хэд хоногийн
дараа дуу хоолой нь өөрчлөгдөөд сонин болчихсон байсан. Би бодохдоо манай хүн банкуудаар
явж мөнгө төгрөг гуйвуулах талаар асууж яваад хүмүүсийн анхааралд өртчихсөн юм болов
уу гэж таамагласан.

Утасдах
нь цөөрсөөр байгаад хориод хоног ямар ч сураггүй таг болчихсон. Тэгж байгаад нэг
яри­хаар нь шалсаар байгаад юу тохиол­доод байгаа талаар нь зах зухаас нь сонссон
юм. “Намайг хүмүүс дарамтлаад байна. Чи надтай хамаагүй битгий ярь. Ялангуяа банк,
рубль гэж битгий яриарай. Эдэн дотор монгол хэл мэддэг хүмүүс байдаг юм байна” гэсэн.
Ингээд хэд хонолоо. Зургадугаар сарын 17-нд хүүгийн маань төрсөн өдөр. Хүүхдийнхээ
төрсөн өдрөөр ч утасдсангүй. Хэзээ ч тийм зүйл болж байгаагүй. Би маш их сандарсан.

Хамгийн
сүүлд утсаар ярихдаа чухам ямар хүмүүс өөрийг нь дарамталж, сүрдүүлээд байгаа талаараа
ярьсан.

-Юу
гэж ярьсан юм бэ. То­дорхой зүйл ярьж, ямар нэг зүйл сахисан уу?

-Шууд л
“Одоо миний ярих зүйлийг бичээд аваарай гэсэн. Намайг 18-20 настай, монхор хамартай
орос залуу, том биетэй, баруун гарын шуун дээрээ шивээстэй халимаг юм уу, буриад
зүстэй, дөч эргэм насны эр ээл­жилж дагаад байна. Өдөр шөнөгүй утасдаж ална гэж
сүрдүүлдэг. Бас хөршүүдэд минь намайг ал гээд рубль өгсөн гэсэн” гэж ярьсан. Нөхөр
маань нааш рубль явуу­лахдаа хүүхдүүдийнхээ ном, дэвт­рийг хамт явуулсан юм. Охины
минь унших дуртай нэг номын арав­дугаар хуудсан дээр өөрийгөө да­рамт­лаад байгаа
хүний нэрийг бичээд явуулчихсан шүү гэж хэлсэн.

-Хэн
гэж хүний нэрийг бичсэн байж вэ?

-Козырева
Ольга Николаевна Т.Д гэж эмэгтэй хүний нэр бичсэн байсан. Энэ хүн манай архичин
хөршүүдтэй хамт архи ууж байгаад 30 мянган рубль өгч манай нөхрийг сүрдүүлж, болохгүй
бол ал гэж захиалсан юм билээ.

Тэгээд
нөхөр маань “Энэ хэдэн номерыг тэмдэглээд ав” гээд хэдэн хаяг, хаалганы дугаар бичүүлсэн.

-Танайх
Эрхүүгийн хаана амьдардаг байсан юм бэ?

-Эрхүүгийн
цаана нэг хотод амьдардаг байсан. Хөршүүдээ би сайн мэднэ. Архи уудаг хүмүүс байдаг.
Архидаад энд тэнд бөөгнө­рөөд сууж байдаг юм.

Би утсаар
ярьж байхдаа “Энэ ямар учиртай дугаар, хаягууд юм бэ” гэсэн чинь “Дуугүй зүгээр
л бичээд ав” гэсэн.

-Юунаас
болж дарамтлуу­лаад байгаагаа хэлээгүй юм уу?

-Тэрийгээ
хэлээгүй. Манай хүн “Өөр хүний хийсэн гэмт хэргийг намайг үйлдсэн гэж хүлээ гэж
хүчлээд байна” гэсэн. Би тэгэхээр нь “Чи хүрээд ирээч. Эсвэл өөр хот руу явж болдоггүй
юм уу” гэтэл “Тэгвэл намайг хүмүүс хэрэг хийчихээд зугтсан гээд буруугаар ойлгочихно
шүү дээ” гэсэн.

-Танай
нөхөр яагаад тэр өндөр барилга дээр гарах болсон юм бол?

-Манай
нөхөр чинь оюутан байхдаа үүнээс ч өндөр барилга дээр найзуудтайгаа гарч сууж, зураг
авахуулдаг сахилгагүй бай­сан юм. Тэр тухайгаа надад ярьдаг байсан. Их эрэмгий зориг­той
хүн л дээ. Өндрөөс айдаггүй байсан юм.

Хүний анхаарлыг
татах гэж л тийм үйлдэл хийсэн болов уу. Өөрт тохиолдоод байгаа хэрэгт нь консу­лынхан
удаан хандаад байсан ч юм уу, эсвэл өөрт нь итгээгүй болохоор тийм алхам хийсэн
байх.

Алтан хайрцгийг
нь нээлгэхэд сүүлийн есөн хоног юм идэж уугаагүй, ерөөсөө унтаагүй. Сэтгэл санааны
түгшүүртэй байдалд олон хоног тарчилж гэр орондоо маш их айдастай байсан гэж гарсан.
Талийгаач маань утсаар ярихдаа нарийн ширийн юмаа ерөөсөө яриагүй, нуудаг байж
(уйлав).

-Танайх
ОХУ-д хорин жил амьдарсан гэв үү?

-Бид
1993 онд гэрлэсэн юм. Охин минь зүрхний өвчтэй төрсөн. Ховдол нь гурван цоорхойтой
болохоор Монголд эмчилдэггүй байсан. Москвагийн эмнэлэгт очиж эмчлүүлдэг байсан
юм. Бид 2003 он хүртэл жил бүр орж ирж бичиг баримтаа сунгуулдаг байв. Сүүлдээ хүний
газарт олон жил амьдраад ирэхээр “Манайхан бичиг баримтгүй амьдраад болоод байдаг
юм байна” гэж бодоод бас хэдэн төгрөгөө хэмнэх гээд 2003 оноос хойш эх орондоо ирээгүй
юм. Охины маань эмчилгээ 2008 онд дуусаад тэнд амьдрах шаардлагагүй болоод бид өөр
хотуудаар амьдрах болсон. Би эх орон руугаа зүтгэдэг. Харин нөхөр маань хэдэн төгрөгтэй
болж бай­гаад нутагтаа очно гэдэг байлаа.

Манай хүн
чинь Эрхүүгийн Политехникийн сургуулийг барил­гын инжене­рээр төгссөн юм. Нөхөр
маань нисэхэд ажиллаж байсан, Монголд танил ихтэй, нэр хүндтэй хүн байсан юм.

ОХУ-д наймаа
хийж мөнгө олж байгаа хүмүүс чинь ер нь ганц биеэр л явдаг. Ар гэр нь Монголдоо.
Манай хүн шиг эхнэр, хоёр хүүхдээ дагуулаад, тэжээгээд явдаг хүн байхгүй. Би наймаа
хийж мэдэхгүй. Хааяа барааг нь харж суудаг байсан. Гэртээ л голдуу суудаг байсан
юм.

-Эрхүү
дэх Консулын газрын­хан талийгаачийг анхааралдаа авахгүй, бичиг баримтыг нь цэг­цэлж
өгөхгүй байсан юм биш үү?

-Нөхөр
маань тэр үед ямар ч мөнгөгүй байсан. Бидэн рүү хамаг мөнгөө явуулчихсан байсан.
Мөнгө төгрөггүй хүн консул дээр ороод ирэхээр гайхсан байх. Та бүхэн бод доо, есөн
хоног хоол, ундгүй бай­сан хүний царай нь дорой, дуу хоолой нь сул байсан байж таараа.
Хэрвээ айж дагжсан бол ийш тийш хулгайч шиг хулбалзсан байж мэднэ. Тийм хүн ороод
ирэхээр консулынхан итгээгүй байх гэж бодож байна. Тэгээд өөрт нь итгээгүй болохоор
тэр барилга дээр гарч хүмүүсийн анхаарлыг татаж ажлаа бүтээх гэсэн байх.

Яагаад
надаас тусламж гуйгаа­гүй юм бэ гэхээр аргагүй шүү дээ. Би тэр хүнээс мөнгө авч
амьдарч байгаа, ирээд удаагүй болохоор олигтой ажил төрөл ч үгүй байсан болохоор
мэдээж санааг минь зовоохгүй гэсэндээ бүхнээ нуудаг байсан байх. Өөрт нь туслах
хүн өөр байхгүй болохоор ингээд л зүтгэе гээд шийдсэн байх даа. Консулдаа чухам
ямар асуудал тавьсныг би мэдэхгүй байна. Тийм асуудалд орсон хүн консулаасаа тусламж
гуйхгүй өөр хаачих ч юм бэ.

-Энэ
хэргийг Оросын тал хаачихсан гэсэн үү?

-Энэ хэргийг
хэрэгсэхгүй бол­гочих­сон. Ажил явдал нь болоод дууссаны дараа талийгаачийнхаа нутаг
руу очсон. Архангай аймгийн хүн байсан юм. Нутагт нь очоод чандрыг нь ёсоор болгосон.
Зайлуул нутагтаа очихыг их хүсдэг байсан юм. Одоо миний сэтгэл жаахан ч гэсэн уужирч
байна. Гэхдээ сэтгэлийг минь нэг зүйл зовоогоод байна. Манай хүнийг юу ч мэддэггүй,
орос хэл мэддэггүй будилсан хүн явж байгаад л өнгөрчихлөө гэсэн ойлголтыг манай
монголчууд авчихсан.

Миний энэ
ярилцлагыг уншиж байгаа хүмүүст хэлэхэд миний нөхөр бол харийнхны дарамтад өртсөн,
монголчуудын л нэгэн адил гэр бүлээ гэсэн сэтгэлтэй жирийн нэг эр хүн байсан юм
шүү. Гадаа­дад архи уугаад энд тэнд хэвтдэг монголчууд байдаг. Харин манай нөхөр
хэзээ ч тийм яваагүй. Эрхүү­гийн монголчууд манай нөхрийг мэднэ. Нөхөр маань архи
уудаггүй. Дөчин нас хүрээд л тамхи татаж эхэлсэн.

-Нас
барахын өмнө тэр барил­га дээр сууж байхдаа өөртөө их итгэлтэй, хөлөө доош унжуу­лаад
ер нь айсан шинжгүй байгаа нь бичлэгээс харагддаг?

-Би тэр
бичлэгийг үзээгүй. Үзмээр­гүй байна. Манай хүн чинь их бардам. Өөртөө итгэлтэй.
Ярианы маш их авьяастай. Ямар ч ажлыг хөөцөлдөөд бүтээчихдэг сэргэлэн, хүний эвийг
олдог хүн байсан. Би үлдсэн амьдралаа түүнгүйгээр яаж төсөөлөхөө мэдэх­гүй байна.
Тэр минь амьдралын бүхий л зүйлийг зохицуулдаг бай­сан. Би Оросын дэлгүүр хоршоо­гоор
ороод хувцас хунараа авч чадахгүй. Тэгэхэд нөхөр маань захын л нэг худалдагчаас
надад хувцас авч өгөхдөө үнийг нь хэд дахин буулгачихдаг байлаа.

Миний хань
чинь маш сайхан залуу байсан. Гудамжаар хамт явахад зөрсөн хүмүүс бүгд л эргэж хардаг
юм. Сууж байгаа нь, хүнтэй харьцаж байгаа нь яг л ноён хүн шиг. Настай хүнийг, ялангуяа
өн­дөр настай эмэгтэйчүүд, хүүхдийг маш хүндэлдэг байсан.

-Ямар
наймаа хийдэг байсан юм бэ. Үл бүтэх хүмүүстэй нийл­дэг байсан юм болов уу?

-Ерөөсөө
тийм зүйл байхгүй. Эрхүүгийн захаас бараагаа аваад хотуудаар явж зарна. Өвөл нь
үстэй захтэй куртик, бээлий зарна. Зун, намартаа наймааны гүйлгээ муудна. Өвөлдөө
олсон жаахан мөнгөө зун зарцуулна. Тиймэрхүү л наймаа хийдэг байсан. Гутал зардаггүй
байсан юм. Хааяа Мон­го­лын арьсан цүнх зарна. Оросоор яг л орос хүн шиг ярьдаг
байсан.

Би тэр
ингэлээ, энэ ингэлээ гээд гомдоллоод явсан юм алга. Хам­гийн гол нь хүмүүс нөхрийг
минь зөвөөр ойлгоосой гэж бодож бай­на. Би яах вэ, үеэ өнгөрөөчихсөн. Энэ хүний
үр хүүхэд нь үлдэж байна. Хэзээ нэгэн цагт хаанаас ч юм. Аавынхаа тухай буруу мэдээ­лэл
олоод уншчихвал яах вэ. Хүүх­дүүд маань аавыгаа дарамтад байсан гэдгийг мэднэ. Харин
бусад зүйлийг нь мэдэхгүй. Би яриагүй байгаа. Хүнийг үзэн ядаж, гомдчих вий, зүрх
нь хатуурчих вий гэж эмзэглэж байна.

-Та
хэргийн талаар ОХУ, Эр­хүү­гийн холбогдох газруудаас тодруулж, нөхрийг тань дарам­талсан
этгээдүүдийг илрүүлэх талаар хөөцөлдөв үү?

-Энэ хэрэг
наадмын үеэр бол­сон болохоор холбогдох албан газрууд, мэдэх хүмүүс нь амралт, баяр
ёслол гээд анзаарсангүй. Тэгэсхийгээд мартагдчих шиг боллоо. Би Эрхүүгийн Мөрдөн
байцаах газарт хоёр ч удаа өргө­дөл бичсэн. Хоёуланг нь анхаарч үзсэнгүй. Хэргийг
нь хаачихлаа. Хэрвээ би ингэж нас бараад нөхөр минь амьд байсан бол манай хүн над
шиг ингээд сууж байхгүй л байсан. Чадалтай, мэдлэгтэй, сэргэлэн хүн байсан болохоор
бүхнийг зохицуулаад энэ асуудлыг шийдүүлээд буруутай хүмүүсийг нь олчих байсан.
Гэтэл надад хүч, танил тал дутаж байгаа байхгүй юу (уйлав). Би авхаалж самбаа, хөө­цөл­длөгөө
л муутай байгаа байх­гүй юу. Би энэ хэргийн араас явж чадсангүй. Би нөхрөөсөө уучлалт
гуйсан. Талийгаачийнхаа чандрыг хийсгэж байхдаа “Чамайг дарам­талж байсан хүмүүсийг
олж, хэр­гийг чинь шийдүүлж чадсангүй ээ. Намайг уучлаарай” гээд уучлалт гуйсан.

Би тийм
их хүчтэй, амьдралыг минь аваад явж байсан авхаалж самбаатай сэргэлэн ханиа хүнд
дарамтлуулаад ийм юм болчихсон гэхэд одоо ч итгэхгүй байна. Итгэж ядаад л байна.
Хүнийг нугалчихдаг л юм байна. Нөхөр минь ганцаараа байсан болохоор л нугалуул­чихлаа.

Тэр минь
сүүлд утсаар ярихдаа “Путинд захидал бичээрэй” гэж байсан. Би өмгөөлөгч хайсан.
Надад олдох өмгөөлөгч байхгүй юм байна. Хэрвээ олдвол энэ хэргийг хөөцөлдмөөр байна.

-Аврагч
олсоор цаламдах яг тэр агшинд талийгаач цочоод уначихаж байгаа нь бичлэгээс харагддаг?

-Есөн давхраас
эгц доош унаад гурван давхрын тавцан дээр унасан юм билээ. Хэрвээ аврах алба сайн
ажиллаад гуравдугаар давхрын тэр тавцан дээр тоссон бол өөр хэрэг. Аврах боломж
байсан. Тэд буруу, муу ажилласан. Олон хоног нойр, хоолгүй явсан хүн сульдалгүй
яа­хав. Цочоод унахдаа олсноос га­раа­раа зүүгдсэн ч биеэ дийлээгүй. Үнэхээр амиа
хорлоё гээд шийд­чих­сэн хүн тэр агшинд олсноос барьж аврагдахыг хүсэх үү. Гэтэл
олсноос зуураад алдсан.

Д.САРУУЛ

Монголын сноубоардын хол­бооны
ерөнхийлөгч, сноубоар­дын тамирчин Г.Баттулгатай ярилцлаа.

-Өвлийн спортын сонир­холтой төрлүүд
манайд хөгжиж эхэллээ. Түүний нэг нь сноу­боард. Танай холбоо байгуулаг­даад хэдэн
жил болж байгаа вэ?

-2010 онд Монголын мэр­гэж­лийн сноубоардын
хол­боо гэсэн нэртэйгээр байгуу­лагдсан юм. Бид эхний гурван жилдээ массаас дэмж­лэг
авч, энэ спортыг олон хүнд хүргэе, хүмүүсийг сноубоардаар гул­гадаг болгоё гэсэн
бодолтой байсан. Ингэж байж тухайн спорт хөгжиж, гарч ирдэг. Түүнээс биш хэдэн нөхдийн
хүрээнд байгаад байвал хөгжихгүй. Тийм учраас бид “Скай ресорт”-ынхонтой хамт­­­раад
энэ спортыг хөгжүү­лэ­хийн төлөө зүтгэж явна.

Манайд бүртгэлтэй 30 гаруй тамирчин
бий. Харин улсын хэм­жээнд 200 гаруй хүн энэ спортоор хичээллэж байна.

Тухайн спортоор хичээл­лэдэг хүн тэр
спортоо л дэмж­дэг. Монголд сноубоардыг дэмжих хүн санасан хэм­жээнд хүрчихлээ.
Одоо бид үйл ажиллагаагаа өргөн далайц­тайгаар явуулж эхэлж байна.

-Манай өвлийн спортын­хон бэлтгэлээ
гадагшаа явж хийдэг. Та нар бэлт­гэлээ яаж базаадаг вэ?

-Бид өвөлдөө эргэн тойр­ны уулууд
руу гараад бэлтгэл хийчих­дэг. Зундаа харин онц­лог­той шүү. Монголд мөнх цастай
уул хайрхан олон байдаг. Дэлхийн хэмжээнд яривал мөнх цастай, далайн түвш­нээс дээш
4000 гаруй метрийн өндөртэй уулнаас буусан сноу­боар­дын тамир­чин тоотой хэд л
байдаг.

Монголын сноубоардчид өнөө жилийн
хувьд дөрөв дэх 4000 метрээс дээш өндөртэй уулнаас буулт хийчихээд байна.

-Ямар хайрхнуудаас гулгасан бэ?

-Сайр хайрхан, Сутай хайр­хан, Мөнх
хайрхан, Цагаан дэглий гэсэн дөрвөн хайрхнаас гулгасан. Наад­мын өмнөхөн Цагаан
дэглий­гээс буусан.

-Мөнх цаст уулын цасны шинж чанар
сноубоардын зориу­лал­тын талбайн цас­наас өөр байдаг байлгүй?

-Сноубоардын талбай чинь мөс байдаг
байхгүй юу. Харахад нэг л гоё хөвсгөр цас үзэгдээд байдаг. Гялтайсан мөс байдаг
юм. Мөнх цаст уул олон зуун, мянган жил хуримт­лагдсан мөстэй. Тэнд мөс, цасны бүхий
л тогтоц холилд­сон байдаг. Мөсөөр гулгаж байтал гэнэт цас гарч ирнэ. Цасаар гулгаж
байтал мөс тулаад ирнэ. Ер нь их эрсдэл­тэй л дээ. Сноубоард нь дэл­хийн хамгийн
эрсдэлтэй 10 спортын нэг гэгддэг юм.

-Монголын сноубоар­дын холбоо ямар
тэмцээн урал­даан зохиов. Гадагшаа тамирч­даа явуулж, өрсөл­дүүлэх төлөвлө­гөө байгаа
юу?

-Бид эхний ээлжинд энэ спортоо масст
хүргэх гэсэн зорилгоо бие­лүүл­чихлээ. Одоо тамирчдаа гадаа­­дад өрсөлдүүлэх, тэмцээн
урал­даанд оруулж хүчийг нь сорих үе ирчихээд байна. Гадаадад тамирчнаа явуулахын
өмнө дотоод­доо сайн бэлтгэх хэрэг­тэй. Бид өнгөрсөн гур­ван жилийн хуга­цаанд тамирч­даа
бэлт­гэ­чихсэн. Гэтэл санхүүгийн асуудал тулгар­чихаад байна.

Гаднын улсын мэргэж­лийн сноубоардын
тамирчид уулзаад бие биедээ амжил­таа сонирхуулж ярьдаг юм. Би нутагтаа 4129 метрийн
өндөртэй уулнаас гулга­сан гэж ярьтал тэдний нүд нь орой дээрээ гарах дөхөж байгаа
юм чинь. Их гайхсан.

-Сноубоард дотроо хэд хэд ангилагддаг
юм билээ?

-Олимпод гурван төрлөөр өрсөлддөг.
Сноубоардын төр­лүүдийг нэрлээд барахгүй. Жил бүр л шинэ төрөл нэмэг­дээд сал­барлаад
хөгжөөд байна. Олимпод гимнасти­кийн үзүүл­бэртэй, кросс, туг сүлжих гэсэн гурван
төрлөөр тамирчид уралддаг.

-Монголд ямар төрөл нь түлхүү хөгжиж
байгаа юм бэ?

-Бидний зорилго бол олим­поос медаль
хүртэх. Мон­голчууд гимнас­тикийн үзүүлбэртэй төрлөөс нь медаль авах бүрэн боломж­той.
Мөн кроссын төрөлд амжилт гаргах найдвар бий. Бид одоогоор энэ хоёр төр­лөөр тамирчдаа
бэлтгэж байна.

Сүүлийн үед шүхэр болон бага оврын
онгоцноос чирэг­дэж хэдэн арван км гулгадаг сноубоардын нэгэн төрөл хүч төрж хөгжиж
байгаа.

-Сноубоард буюу цасны тавцангийн
спортоос гадна элс, усны гээд олон салбар байдаг. Таны фэйсбүүк хууд­­санд элсэн
манхнаас гулгаж байгаа зураг байна билээ?

-Цас, элс, газар, усных гээд олон
салбарлаад явчих­даг. Ерөнхийдөө тавцангийн спорт л доо, дотроо ингэж олон салбар­ладаг.
Тэр бүү цементэн зам дээрх, хадных гэсэн төрөлтэй.

Цагаан дэглийд бид цас, элс, хадны
тавцангаар гулгасан.

-Та хэзээнээс энэ спортыг сонирхох
болсон бэ?

-2007 онд Солонгост аж­лаар явж байхдаа
сноубоар­доор анх удаа гулгаж үзсэн. Гурван сарын турш гулгаад энэ спортод маш их
дуртай болсон. Монголд ирсэн чинь Хандгайтаас өөр цанын бааз байдаггүй, олигтой
гулгачи­хаар газар ч олддоггүй. Тэгээд Хандгайтад очоод “Сноу­боард байна уу” гэсэн
чинь “Байна” гэлээ. Тэгтэл нэлээд хуучраад муудчихсан сноу­боард байна. Суран тэлий­гээр
бэхэлгээг нь хийчихэж. “Гутал нь хаана байна вэ” гэтэл “Гуталтай юм уу” гэдэг юм
байна. Намайг бүх юм ийм л байдалтай угтсан л даа.

Улаанбаатарын бүх дэлгүү­рээр яваад
ганц ч тав­цан олж чаддаггүй. Хайсаар яваад хорооллын нэг спорт барааны дэлгүүрийн
агуула­хаас таван ширхэг тавцан олж энэ спортын суурийг Монгол­доо тавьж байлаа.
Тамирч­дыг эхлэгч, дунд, мэр­гэж­лийн гэж түвшингээр нь ангил­даг. Тэр таван тавцан
нь эхлэг­чийн түвшнийх бай­сан юм. Ингээд л сар гаруйн хуга­цаанд түүгээрээ гулгаад
дараа нь Япон, Солонгос, Амери­каас тавцан захиалж оруулж ирсэн. Намайг гулга­хыг
харсан хүмүүс “Яасан гоё юм бэ. Заагаад өгөөч” гэнэ. Ингэж л сноубоардын спорт Монголд
нэг мөчрөөс салаалж хөгжсөн гэж хэлж болно шүү.

-Та энэ спортоос гадна өөр ямар
нэг спортоор хичээл­лэдэг үү. Ямар мэргэжилтэй вэ?

-Би хими-технологич мэр­гэ­жил­тэй.
2004-2005 онд МУИС-д баг­шилж байгаад БНСУ руу явсан юм. Бас бизнесийн удирд­лагын
мене­­жер мэргэжилтэй. Энэ спортоор хичээллэснээс хойш сноубоард миний эзэмш­сэн
мэр­гэж­лүүдийг нэг нэгээр нь түлхсээр байгаад өөрийн­хөө хүн бол­гочихжээ.

Сноубоард бол монгол­чуу­дын хувьд
олимпоос медаль авах хам­гийн өндөр боломжтой төрөл. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч
2030 онд Монголд олимп зохион бай­гуул­на гэж бэлгэдлийн гарын үсэг зурсан. Түүнийг
хотын захирагч дэмжиж утаанаас сална гээд идэвх зүтгэл гаргаад ажиллаж эхэлсэн нь
бидний урмыг сэргээж, итгэл найдвар бэлэглэсэн явдал болсон. Хүн мөрөөдөлтэй байх
ёстой.

Хүмүүс “Та нар яах гэж мөнх цаст уул
руу яваад байдаг юм бэ. Амь насаа алдвал яана” гэдэг. Бид хүмүүст үүгээрээ сэрэхүй
өгөх ёстой. Монголчуудаас хэн нь ч олимпоос алтан медаль авдаггүй байсан. Тэрийг
хэн нэгэн нь хийх ёстой байсан. Нэг нь хийчихвэл бусад нь болдог юм байна гээд араас
нь хүчтэй орж ирдэг. Хүмүү­сийн хүрч болохгүй, чадахгүй гэсэн зүйлийг эвдэх ёстой.

-Азид аль орны сноу­боард­­чид
тэргүүлдэг юм бэ?

-Японы сноубоардын спорт Азидаа хамгийн
өндөр хөгжилтэй нь. Дараа нь Солон­гос ордог юм. Япончууд тив, дэлхийд хамгийн хүчтэй
өрсөлдөгчид байдаг.

Д.САРУУЛ

“Найман хувийн хүү­тэй зээл удахгүй
зогсо­но”, “Уг зээл хэрэгжихээ болино” гэсэн цуу яриа гарч иргэд орон сууцны зээлд
хамрагдахаар ур­таас урт дараалал үүсгэж яарч байгаа нь орон сууц­ны үнийг хөөрөгдүүлээд
байна.

Гэтэл бодит байдал дээр ийм зүйл огт болох­гүйг албаны хүмүүс
ярьц­гааж, орон сууц олноор ашиглалтад орж үнэ нь буурна гэдгийг тайлбар­ласаар.
Улсын хэмжээнд 60 гаруй мянган айлын орон сууцны барилга бариг­даж байгаа. Үүнээс
ойрын хугацаанд буюу 2013-2014 онд 33 мянга нь ашиглалтад орох юм. Ингэснээр орон
сууцны нийлүүлэлт нэмэгдэж, үнэ нь тодорхой хувиар буу­рах тооцоо гараад бай­гааг
мэргэжилтнүүд он­цолж байна. Энэ талаар Барилга, хот байгуулал­тын сайд Ц.Баярсайхан
“Орон сууцны үнийн хөө­рөгдлийг бууруулахын тулд салбарын яам, Мон­голбанкны хамтарсан
үнэ тогтворжуулах хөтөл­бөрийг хэрэгжүүлж байна. Барилга угсралтын аж­лууд эрчимтэй
явагдаж байгаа учир орон сууцны нийлүүлэлт энэ намраас нэмэгдэнэ. Сүүлийн үед иргэдийн
дунд найман хувийн хүүтэй зээлийн санхүүжилт дуусч байгаа гэх яриа гарах боллоо.
Энэ хөтөлбөр урт удаан хугацаанд хэрэгжих учир иргэд цуу үгэнд итгэж, яаруу сандруу
сонголт хийхгүй байх хэрэгтэй байна” хэмээн зөвлөсөн.

Иргэдийг үнийн төөрөгдлөөс гаргахын
тулд нарийвчилсан су­дал­гаа хийж, ямар барилга, аль дүүрэгт, ямар хийц загвараар,
аль компани барьж байгаа талаар иж бүрэн мэдээллийг нийтэд хүргэ­чихвэл ийм төөрөгдөл
гарахгүй юм.

Өнөө жил бүтээн байгуулалтын ажлын
хүрээнд Баянгол дүүрэгт таван давхар 10 барилга, “Үндэс­ний бүтээн байгуулалт” корпора­цийн
хүрээнд 700 айлын орон сууц ашиглалтад орох аж. Нисэх, Яар­магийн чиглэлд баригдаж
буй орон сууцнуудын инженерийн барилга байгууламжийг улсаас шийдвэр­лэсэн бөгөөд
цэвэрлэх байгуулам­жийн хувьд өмнө нь ашиглаж байснаа өргөтгөн шинэчлэх замаар асуудлыг
шийдвэрлэжээ.

XIV хорооллын 920 айлын орон сууц
ч энэ жилдээ багтан ашиглалтад орох юм байна. Энэ мэтээр нийслэлд олон газар ши­нээр
орон сууц ашиглалтад орох бол Өвөрхангай аймагт 500, Баянхонгор аймагт 400, Говь-Алтай
аймагт 300 айлын орон сууц тус тус ашиглалтад орох юм байна.

Шинэ бүтээн байгуулалт, дунд хугацааны
зорилтот хөтөлбөрийн хүрээнд нийслэлийн найман дүүрэгт 110 мянга, хөдөө орон нутагт
22 мянган айлын орон сууц барихаар “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөр батлагдсан.

2010 онд 9800, 2011 онд 11 мянга,
2012 онд 11 мянган айлын орон сууц ашиглалтад орсон бол 2013-2014 онд 34 мянга гаруй
айлын орон сууц ашиглал­тад орох төлөвлөгөөтэй байна.

Иргэдийн дунд нийслэл хотод баригдаж
буй орон сууцны талаарх мэдээлэл хомс байдгаас ашиглал­тад орсон барилга дээр олноороо
очиж үнийг нь өсгөж байгаа үзэгдэл гарч байгаа гэнэ. Энэ байдлыг цэгцлэхийн тулд
холбогдох газрууд нь хамтраад нийслэлд баригдаж буй орон сууцны тооллого явуулж,
мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүү­лэхээр болжээ.

Мөн мөнгө төгрөгтэй зарим хүмүүс баригдаж
байгаа орон сууцыг бөөнөөр нь худалдан аваад үнийг нь өсгөж зардаг бизнес цэцэглээд
байгаа аж. Барилгын компаниуд үнээ нэмэхээс илүү үл хөдлөх хөрөнгийн бизнес эрхлэгч­дийн
дундуур орж үнэ хөөрөгдөж байгаа гэнэ.

Түүнчлэн томоохон хөрөнгө оруулагчид
барилгын салбар руу хошуурч, мөнгөө өсгөхийн тулд “найман хувийн хүүтэй орон сууц­ны
зээлийн санхүүжилт дуусч байна”, “орон сууцны үнэ цаашид өснө”, “ипотекийн тогтолцоо
удаан үргэлжлэхгүй” гэх мэт худал мэ­дээ­лэл зориуд тарааж байгааг хол­богдох яамныхан
нь ярьж байна.

Засгийн газар, Монголбанктай хамтран
хэрэгжүүлсэн хөтөлбөрүү­дийн үр дүнд орон сууцны ний­лүүлэлт ирэх намраас нэмэгдээд
ирэхээр энэ зохиомол өсөлт буу­рах нь дамжиггүй. Энэ өсөлт бол түр зуурынх гэж эдийн
засагчид үзэж байгаа.

2013 оны сүүлийн улиралд орон сууц
худалдан авах иргэдийн тоо 15 мянгад хүрэх магадлалтай гэсэн тооцоог мэргэжлийн
хүмүүс гаргажээ. Ямартай ч эдгээр иргэдийн эрэлтийг удахгүй 33 мянган орон сууц
хангаад явчих боломж харагдаж байна.

Шинээр ашиглалтад орж үүд хаалгаа
нээх 33 мянган орон сууцны үнэ нь одоогийнхоос 30-40 хувийн хямд байх аж. Тэгэхээр
манай барил­га, орон сууцны зах зээлд ийм хэмжээний хөөс байна гэсэн үг. Нийлүүлэлт
бага байгааг далим­дуулж ийм бизнес хийж байгаа нөхөд байрны нийлүүлэлт нэмэг­дэхээр
аяндаа зах зээлийн хуу­лийн дагуу шахагдана.

Ингэхээр ард иргэдийн дунд байгаа
“Байрны үнэ өссөөр байна”, “Зээл зогсох нь” гэх ярианууд түр зуурынх, зохиомол гэдэг
нь ойлгомжтой байна. Барилга хот байгуулалтын яам болон бусад холбогдох газруудаас
цуу үгэнд итгэж яарч сандрахгүй байхыг иргэдэд зөвлөөд 33 мянган орон сууц ирэх
намраас ашиглалтад орж эхлэх учир тэр хүртэл хүлээх нь хаана хаанаа зүйтэй хэмээж
байна.

Д.САРУУЛ

Монгол хүн амны бэлгээс аш­дын бэлгэ
гэдэг. Бүгд л сайхан наадлаа гэцгээж байна. Тэрний тийм хурдан буян тэгж айрагдлаа,
тэр нутгийн хэн, түүнийг давж цолоо ахиуллаа гээд л. Хаа сайгүй наадам сайхан, дэлгэр
болсныг магтацгаав.

Өнөө жилийн наадмын хэдэн өдрийг амралтын
өдрүүд залгаж, монголчууд бараг бүгдээрээ долоо найм хоног амар жимэр, элдэв мэдээллээс
хол наадамлав.

Ингээд даваа гаригт ажилдаа ирээд
сонин хэвлэлээс өнгөрсөн өдрүүдэд өчнөөн гэмт хэрэг гарч, олон хүүхэд мориноос унаж
бэртсэнийг уншаад “Нээрэн ийм явдал болсон гэж үү” хэмээн эргэл­зэхэд хүрсэн байх.

Наадмын үеэр цагдаагийн бай­­гууллагад
иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас гэмт хэрэг, зөрч­лийн тухай 8035 мэдээлэл ирүүл­жээ.
Нийслэлд тэдгээр өдрүүдэд бусдын биед гэмтэл учруулсан 14, хулгайлах 54, хүчиндэх
найм, булаах дөрөв, дээрэмдэх хоёр, танхайрах 37, зам тээврийн хэрэг 89, осол
68 гарч  117 хүн гэмтэж нэг хүн нас барсан хэрэг гарсан байж. Үүнийг цагдаагийн
байгуул­лага наадам аль хэдийнэ өнгөрсөн хойно буюу долдугаар сарын 15-ны өдөр нийтэд
мэдээлсэн юм. Тэр хүртэл улсын хэмжээнд болоод Улаанбаатарт ямар гэмт хэрэг гарч,
хичнээн хүн хохироод байгаа та­лаар ямар ч мэдээлэл байгаагүй. Ийм төрлийн мэдээллийг
цаг­даагийн байгууллагын холбогдох хүмүүс нь нэгтгээд нийтэд мэ­дээлэх ёстой байсан.
Гэтэл тэг­сэнгүй.

Наадмын өмнөхөн цагдаа­гийн­хан хэвлэл
мэдээллийн төлөө­лөгчидтэй уулзаж, баяраар яаж ажиллах тухайгаа дэлгэрэнгүй ярьцгаасан.
Энэ үеэр цагдаагийн байгууллагын зүгээс “Хэвлэл мэ­дээллийн байгууллагууд нэг гэмт
хэргийн мэдээлэл олж сонсчихоод тэрийгээ том болгож харуулаад хүмүүсийн анхаарлыг
татах гээд байдаг. Ингэж ард иргэдээ түгшээж, баяр наадмын сэтгэгдлийг нь уна­гаад
яахав. Энэ удаад наадмын үеэр битгий тэгээрэй. Хэдүүлээ хотлоороо сайхан наадъя”
хэмээн “зөвлөсөн”.

Энэ зөвлөгөөгөө хэрэгжүүлсэн болохоор
цагдаагийн байгууллага наадмын үеэр гэмт хэрэгтэй хол­боотой мэдээ, мэдээллийг нийтэд
цацсангүй юу.

Нийгмийн сэтгэл зүй ганцхан мэдээнээс
болж тэгж хүчтэй дон­солно гэж үү.

Гэтэл наадмын үеэр орон нут­гуудад
хүмүүс голын усанд живж, аянганд цохиулж, айл гэр шатаж, хүүхэд эндэж. Бас Хүй долоон
худгийн орчимд 25 настай хүнийг дайрч, амь насыг нь хохироогоод зугтсан гэх харамсалтай
хэргүүд гарсан байв. Мөн 30 гаруй хүүхэд мориноос унаж гэмтэн, Төв, Архан­гай аймагт
унаач хүүхэд эндсэнийг тээр хойно  мэдэцгээсэн.

Морины унаач хүүхэд гэмтэж, амь насаа
алдсан мэдээллийг ядаж 11-ний өдөр мэдээлсэн бол маргааш өглөө нь хурдан морьд гарахаас
өмнө унаач хүүхдүүдийн ар гэрийнхэн, аав, ээж нь хамгаа­лалтын хувцсыг нь өмсгөж,
олмыг нь чангалаад өгөх байсан ч юм билүү.

Ер нь аль ч цаг үед, ямар ч мэдээллийг
нийтэд хүргэх нь мэ­дээллийн хэрэгслүүдийн хийдэг ажил л даа. Саяны наадмаар мэдээллийн
хэрэгслүүд бөх, сур, морь, хуушуур гээд бүх үйл явдлыг шуурхай хүргэж, Төв цэнгэлдэх
хүрээлэн, Хүй долоон худаг, наад­мын талбайгаас олон сайхан сур­валжлагыг газар
дээрээс нь хий­сэн. Харин гэмт хэрэг, гарсан хэрэг зөрчлийн талаар төдийлөн мэ­дээлж
чадаагүй. Энэ нь цагдаагийн газраас цаг үеийн мэдээлэл өгөө­гүйтэй холбоотой.

Наадмаар нийслэлд хүчингийн найман
хэрэг бүртгэгдсэн байна. Хэдхэн хоногт найман хүчингийн хэрэг гарна гэдэг их тоо.
Хэрвээ цагдаагийн байгууллага наадмын үеэр гэмт хэргийн мэдээллийг нийтэд түргэн
шуурхай хүргэж байсан бол энэ тоо  ингэтлээ
өндөр байхгүй ч байсан юм бил үү. Хү­чин­­гийн хэрэг гарсан мэдээллийг наадмын орой
нийтэд хүргэсэн бол аав, ээжүүд гадуур яваа үр хүүхэд, охид руугаа утас цохиж, хаа
явааг нь сонсч, гэртээ хурдан ирээрэй хэмээн захих л байсан. Сэрэмж­лүүлэг, анхааруулга
хэзээ ч, хэнд ч илүүддэггүй. Цагдаагийн байгуул­лага хэрэг гарсан хойно нь биш гарахаас
нь урьдчилан сэрэмж­лүүлж байх ёстойсон. Гэтэл өнөө жилийн наадмаар цагдаагийнхан
энэ тал дээр дутуу ажиллалаа.

Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн гадна хэвлэлийнхнийг
цуглуулаад “Хулгай, хүчин, булаалт, дээрмийн хэргүүд их байна. Бас зам тээврийн
хэрэг осол их гарч зуу гаруй хүн гэмтэж, нэг хүн нас барчихаад байна. Тиймээс анхаарал
сэрэмж­тэй байхыг хүсье” гээд хэлчихсэн бол олон хүнд хүрэх байсан. Ийм мэдээлэл
хүргэлээ гээд Монголын наадам харлачихгүй, нэр хүнд нь уначихгүй.

Ер нь наадам гэлтгүй ямар ч баяр,
ёслол болсон гэмт хэргийн мэдээллийг бусад өдрүү­дийнх­тэйгээ адил нийтэд цацаж
анхаа­руулдаг баймаар байна.

Наадам, цагаан сар зэрэг ма­най томоохон
уламжлалт баярын үеэр гэмт хэргийн мэдээллийг нийтэд цацахаас тэгж их дургүй­л­хээд
байгаа юм бол баярын өдрүү­дээр оройн цагаар гурваас тавхан минутын нэвтрүүлгээр
гэмт хэргийн мэдээллийг олон нийтэд дуулгахад буруудахгүй л болов уу.

Энэ байгууллагын нэг үүрэг нь гэмт
хэргээс урьдчилан сэргийлэх явдал. Гэмт хэргийн араас явдгийг хийх ажлаа гээд урьдчилан
сэргий­лэх ажиллагааг падгүй гэж болох­гүй. Тэгж яривал гэмт хэргээс урьд­чилан
сэргийлж, иргэддээ үйлчлэх нь гол үүрэг нь юм.

Иймээс цагдаагийн газраас өдөрт тогтсон
нэг цагт ард иргэдэд хандан гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх мэдээллийг хамгийн
хүртээмжтэй мэдээллийн хэрэгс­лээр орон даяар өгч, анхааруулдаг болмоор юм.

Солонгост аймшгийн киног ихэвчлэн
оройн цагаар гаргадаг. Энэ нь хоёр үндсэн шалтгаантайг нэгэн эрдэмтэн багш ингэж
тайл­бар­ласан байдаг юм. Аймшгийн кино үзсэн өсвөр насныхан, охид, залуус киноны
үйл явдалдаа хөт­лөгдөн айснаас болоод жорлонд ч орохоос зүрхшээж, бушуухан шиг
хөнжилдөө шургадаг. Аймшгийн киноноос айсан хүүхэд, залуус юун гадагшаа гарч, найз
нөхөдтэйгээ харанхуй гудмаар явах вэ, гэртээ үлдэхийг сонгоно.

Нөгөө нэг шалтгаан нь их эн­гийн.
Үдшийн цагаар айхавтар бүгчимдэж, сэнс, агааржуулагч асаагаад ч нэмэргүй үед, хүйтэн
ус залгилж, чихээ жаал норгож сэрүү­чихчээ аядах ч бүгчим агаарыг ялан дийлж чадахгүй.
Нойр нь хүрч байгаа ч халууныг тэвчихгүй хий дэмий тийчилнэ. Яг энэ үед аймш­гийн
кино үзэж, айж цочвол нуруу­гаар нь хүйт дааж, хүйтэн хөлс чийхардаг. Аймшигтай
үйл явдал­тай кино үзэж ийн сэрүүцдэг аж. Ийм хоёр зорилгоор оройн цагаар аймшгийн
кино үзүүлдэгийг Солон­гост олон жил ажилласан тэрээр судалж мэдсэнээ ярьсан юм.

Хэр их сэрэмжлүүлж, байнга сануулна,
тэр хэрээр гэмт хэрэг багасна. Ийм болохоор манай цагдаагийн байгууллага гэмт хэр­гийн
мэдээллийг цаг тухайд нь хүргэж, олон нийтэд өгч байвал зөв болно. Гэмт үйлдлийг
сониноор бичиж, телевизээр мэдээлэх нь ард түмнийг айлгаж, түгшээх гэсэн явдал биш
юм.

Ийм болохоор Цагдаагийн ерөн­хий газар,
Нийслэлийн цаг­даа­гийн газар, Замын цагдаагийн газар зэрэг байгууллагууд гэмт хэрэг,
нөхцөл байдал, хоногийн мэдээллийг наадам ч бай, найр ч бай, ямар ч үеэр нийтэд
өгч, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр дам­жуулан нийтэд хүргэж баймаар байна.

Тэглээ ч энэ хорвоо дэлхийн хүмүүний
явдал гэдэг чинь эрээн бараантайгаа сүлэлдэн оршдог болохоор бүхий л мэдээллийг
иргэд хүлээж авахад бэлэн байдаг.

Д.ГАНСАРУУЛ

Шинэ станц энд баригдана

Нийслэлийн Баянзүрх дүүрэгт “Амгалан” дулаа­ны
станцыг барихаар болсон. Уг станцыг тус дүүргийн “Ус-15” бага оврын станцын суурин
дээр барихаар Нийслэ­лийн Засаг дарга, БНХАУ-ын “CMEC” компанийн удирдлагууд гэрээнд
гарын үсэг зуржээ. Үүний дагуу хуучин станцыг буулгачихаад байгаа юм.

Улаанбаатар хотын зүүн бүсэд баригдах энэ станц
300 МВт-ын хүчин чадалтай, 20 мянган айлыг дулаанаар хангах боломжтой. Энэ оны эцэст
станцын эхний хэсэг ашиглалтад орох төлөвлөгөөтэй.

Гэтэл уг ажил урагш­лах­гүй байгаа аж. Дулааны станцыг барих барилгын
зурагт заасан газарт буй айлууд газраа чөлөөлж өгөхгүй байгаа бөгөөд зарим нь дөрөв,
зургаан тэрбум төгрөг нэхэж байгаа тухай мэдээ­лэл гарсан юм. Энэ талаар сурвалжлахаар
станц баригдах газар буюу Баянзүрх дүүргийн наймдугаар хороо, Ус-15 гэх хэсэгт очлоо.
Хашаа, байшин нь газарт оро­хоор болсон хорь гаруй айл байна. Эндхийн оршин суугчдын
төлөө­лөг­чидтэй уулзлаа.

Өнгөрсөн цагаан сарын дараа­наас энэ хавийн айлуудад
газар чөлөөлөх тухай мэдэгдэх хуудас иржээ.

Оршин суугчид амьдарч байгаа газарт нь улсын онцгой
обьект баригдах гэж буйг дуулаад “Улс ажлаа хийж байхад саад болоод яах вэ. Газраа
чөлөөлье” гэж санал нэгджээ. Холбогдох хүмүүс нь энэ хавийнхны хашааны газрыг метр
квадратыг нь 13200 төгрөгөөр үнэлнэ гэжээ. Үүнийг оршин сууг­чид хүлээн зөвшөөрөөгүй
аж. Энэ хавийн айлуудын хашааны газрын хэмжээ 0.7 га-даа хүрэхгүй түүнээс бага гэнэ.
Тэгээд тэр жаахан газраа метр квадратыг нь 13200 төгрөгөөр үнэлж тав, зургаан саяар
зарчи­хаад өөр газар очиж хашааны газар авах гэхээр тоймгүй их үнэтэй байгаа гэнэ.
Ингээд иргэд газрын үнэлгээгээ нэмүүлэх талаар хотын захиргааны холбогдох алба,
газ­раар нь олон дахин орж ярилцсаны эцэст метр квадратыг нь 100 мянган төгрөгөөр
үнэлүүлэхээр болж.

Газарт орсон айлууд дунд дэл­гүүр хоршоо ажиллуулдаг,
үйлд­вэрлэл явуулдаг хэд хэдэн өрх байгаагаас гадна барилгын сэнд­вичэн хавтан,
архины үйлдвэр энд байрладаг юм байна. Сэндвичэн хавтангийн үйлдвэр нь дэргэдээ
ажилчдынхаа гурван давхар тоос­гон орон сууцтай. Хөл дээрээ дөнгөж зогсч байгаа
үйлдвэр юм байна. Мөн эндхийнхний ихэнх айл нь хашаандаа байшин барьж, зарим нь
байшин барихаар материа­лаа зэхчихсэн байж.

Оршин суугчид “Сүүлийн үед зарим мэдээллийн хэрэгслээр
“Амгалан” станцыг барих ажилд биднийг саад болж байгаа мэтээр ярьж байна. Энэ бол
худлаа шүү. Холбогдох хүмүүс нь газрын асууд­лаар бидэнтэй ганц ч удаа ирж уулзаагүй.
Бид л өөрсдөө нэгдээд санал санаачилга гаргаад газраа чөлөөлөх гээд гүйгээд байна.
Газ­раа чөлөөлөхөд бэлэн байна. Гэхдээ бидэнд зах зээлийн бодит үнэлгээтэй, биднийг
хохироохгүй­гээр асуудлыг шийдэж өгөх тийм хэмжээний мөнгө хэрэгтэй” гэцгээж байлаа.

Иргэд өдгөө тохи­ролцсоны дагуу мөнгөө хүлээгээд
өнөөдрийг хүргэсэн байна. “Өнөө­дөр нүүчих юм болов уу. Эсвэл маргааш нүүчих ч юм
билүү” гээд гэрээ нимгэлж ч чадахгүй, байшин­гаа үргэлжлүүлж барьж чадахгүй хүлээж
байгаа айлууд байгаа олон. 

Эндхийн оршин суугч Б.Баа­тархүү ингэж ярилаа.
“Биднийг дөрвөн тэрбум нэхээд нүүхгүй байгаа гэсэн яриа гарсан байна лээ. Энэ бол
цуурхал гэдгийг хэлье. Үнэндээ манай энэ хавийн айлууд дунд тэрбум төгрөгийн үнэ
хүрэх хөрөнгөтэй айл ганц ч байхгүй. Манай газрыг өнгөрсөн намар нэг хүн 50 саяар
авах санал гаргаж байсан. Би байшингаа барих гээд бүх юмаа бэлдчихсэн байсан болохоор
зараагүй. Манай урд хөрш хашаа байшингаа өнгөрсөн намар 60 саяар зараад явчихсан.
Бид газраа чөлөөлөхөд бэлэн байна. Эндээс нүүхэд шууд очоод орчих байр хэрэгтэй.
Тэгэхгүй ашиглалтад ороогүй, тэр байтугай ор байхгүй байранд хүртэл оруул­на гэж
яриад байгаа. Манай энэ хавийн ихэнх айлууд 50-60 сая төгрөгөөр л газраа чөлөөлнө
гэсэн тооцоо гаргачихаад байгаа. Харин энд үйл ажиллагаагаа явуулдаг үйлдвэрүүд
яах юм бол. Ямартай ч сэндвичийн үйлдвэр ид ажиллаж, үйл ажиллагаа нь жигдэрч ажилч­дадаа
зориулсан гурван давхар орон сууц хүртэл барьчихаад байсан” гэлээ.

Станц баригдах газрын араар дулааны шугам явсан
бол газар доогуураа цэвэр усны шугамтай. Иргэд өмчилж авсан газартаа цаашид суурьшаад
хаус барьж, дулаан, цэвэр усанд холбох төлөв­лөгөөтэй байж. Онцгой обьект барихаар
болсон нь тэдний төлөв­лөгөөг өөрчилсөн байна. Эндхийн иргэд зарын сонин өдөр бүр
ша­гайж боломжийн үнэтэй байшин, үгүй ядаж гайгүй үнээр хашаа авчих санаатай судалдаг
болсон гэнэ.

Э.Цэцэгням гэх эндхийн оршин суугч “Бидэнд Нисэхэд
байгаа байранд орох санал тавьсан ч дургүйцсэн гэж телевизээр худлаа мэдээлэл гарсан.
Бидний хэнтэй ч ийм зүйл яриагүй. Хүмүүс нь бидэнтэй ганц ч ирж уулзаагүй мөртлөө
иймэрхүү худал зүйл яриад байгаа нь сонин юм. Манайх энд арав гаруй жил амьдарч
байна. Би өнгөрсөн хавар нярайлсан. Хуучин станцыг буулгах үеэр энд ямар байдалтай
байсан гэж сана­на. Бид хоёр сарын хугацаанд бүтэн нойртой хоноогүй. Нялх биетэй
болохоор их ядарсан. Тэгээд энэ байдлаар үргэлжилбэл бидний амгалан тайван байдалд
амьдрах нөхцөл алдагдах нь гээд аргаа бараад нүүхээр шийдсэн. Гэтэл Нийслэлийн төрийн
өмчийн харилцааны газрынхан тохиролц­соны дагуу товлосон хугацаандаа мөнгөө өгөхгүй
биднийг хүлээлгийн байдалд оруулчихаад байна” гэлээ. Харин энд үйл ажиллагаа явуулдаг
үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүд ямар нэгэн тохироонд хүрээгүй байна.

Наадмын дараа намар. Наа­дам өнгөрөнгүүт л өвөлжилтийн
асуудал яригдаж эхэлдэг. Хүүх­дүүдийн сургууль соёлыг цэгцлэх их ажил эхлэхээс өмнө
нүүвэл нүүгээд асуудлаа эртхэн шийдэх хүсэлтэй байгаагаа иргэд ярьж байлаа.

Эндхийнхэн хэрвээ эндээсээ нүүвэл хаана очих вэ
гээд дор бүрнээ л юм бодож байгаа аж. Зарын дагуу очихоор Баянзүрхийн товчооноос
цаашхи хашааны газар 160 сая, “Их засаг” сургуулийн орчимд хашаа байшин 300 сая
төгрөгийн үнэтэй байна гэж өөрс­дийн очиж сонирхсон хашаа, газар, байшингаа ярьцгаалаа.

Иргэд энэ асуудлыг яаралтай шийдэж өгөхийг хүсч,
нэг талдаа гарахыг хүсч байгаа юм байна. Хэрвээ мөнгө төгрөгийг нь шийдэж өгч чадахгүй
бол бэлэн баригд­чихсан байр саванд орох хүсэлтэй байгаа аж. Түүнээс биш хэдэн тэрбумаар
мөнгө нэхсэн зүйл байхгүй гэцгээж байлаа.

Д.САРУУЛ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Томоохон хот бүр өөрийн онцлогийг илтгэсэн онц содон загвар,
хэв маягтай байшин барилгатай. Парис гэхээр Эйфелийн цамхаг нүдэнд харагдана. Москва
гэхээр Улаан талбай сэтгэлд бууна. Хэдий бидний ихэнх нь дэлхийн томоохон хот, хөгжилтэй
орнуудад очиж үзээгүй ч гэрэл зураг, мэдээллийн хэрэгслийн ач тусаар тэдгээртэй
хэдийнэ танилцаж, өөрийнхөө хэмжээнд мэдээлэл, төсөөлөлтэй болчихсон байдаг.

Улаанбаатар хот сая хол давсан хүн амтай, дэлхийн том хотуудын
нэг болоод удаж байна. Бид нийслэл хотынхоо аль л муу талыг ил гаргаж, хөндөж нийтэд
цацах дуртай. Хэдий шүүмжлэл, чичлэх асуудал байж гэмээнэ тухайн асуудал дэвжиж
дээшилдэг тал бий ч Улаанбаатар хотоо хэтэрхий доош хийцгээдэг. Хөгжил гэдэг зүйл
нэг л өглөө босоод ирэхэд газар дэлхийг хуччихсан байдаг цав цагаан цас шиг эсвэл
гэнэт асгардаг бороо биш. Их аажуу, нөр их хөдөлмөрийн үр шимээр зугуухан ирдэг
зүйл. Улаанбаатар хот маань яг л ийм зарчмаар явж байгаа.

Газрын элдэв маргаан нэгэн үеэ бодвол багасаад байтал замын
хөдөлгөөний ачаалал хэрээс хэтэрч, түүнтэй холбоотой элдэв асуудал сөхөгдсөн. Ингээд
зам өргөтгөж, шинэчилж, дугаарын хязгаарлалтыг хийж мандаад байсан хэрүүл маргааныг
намжаагаад авлаа. Утаагаа ч багасгах талаар өвөл, зунгүй ярьсаар л байна. Одоо ногоон
байгууламжаа нэмэгдүүлж, Туул голын усны түвшин, бохирдлыг нь анхаарч, цэвэрлэх
байгууламжаа сайжруулах асуудлаа хэлэлцдэг боллоо.

Ямартай ч нийслэлийн асуудал бага багаар ингэж шийдэгдсээр
л байгаа. Үүнийг хүн бүр л мэдэрч байгаа шүү дээ. Ийм байсаар байтал бид өнөөх л
шүүмжиллээ үргэлжлүүлсээр л. Шүүмжлэхээр л ажил урагшилдаг гэдэг хуучны арга барилаасаа
татгалзаж, хамтдаа гараа хөдөлгөж, сэтгэж Улаанбаатар хотынхоо өнгө төрх хөгжилд
сэтгэл зүрхээ зориулдаггүй юм аа гэхэд бусдынхаа хийснийг хүндэтгээд дуугүй явж
байх хэрэгтэй юм.

Хот маань одоогоор дэлхийд сайн танигдах өвөрмөц зүйлгүй ч
ирээдүйд Азийн төв, хөгжлийн цэг болно гэсэн таатай судалгаа, таамгууд явсаар л
байдаг. Ийм болохоор бид Улаанбаатарыг зөвхөн Монголынх гэдэг сэтгэхүйгээсээ салж,
задалж өгмөөр байна.

Яагаад гэвэл та биднийг хүссэн хүсээгүй гадныхан олон зуун
мянгаараа манай хотод ирж л таарна.

Нэг удаа ирээд буцсан гадны хүний сэтгэлд бид нийслэл хотоо
хоногшуулах юмыг сэтгэх хэрэгтэй юм. Тэр нь байшин барилга, гудамж, гүүр, ногоон
байгууламж байх уу, үгүй юу гэдгийг нийслэлийн иргэн та л шийднэ. Нийслэлийнхэн
маань гудамжаар явахдаа хөмсгөө зангиддаггүй, найрсаг, дотно соёлтой харьцаатай
байвал л тэр чинь ялгаагүй биднийг гадныханд илтгэх, сэтгэлд нь бууж үлдэх төрх
болно шүү дээ.

Д.САРУУЛ

Засгийн газар иргэд­дээ төрийн сүлжээг ойр­туулж, элдэв чирэгдлийг багасгахын тулд Төрийн үйлчилгээний цахим ма­ши­ныг ашиглалтад оруул­сан. Одоогоор нийс­лэлийн хэмжээнд ийм 17 машиныг суури­луу­лаад байгааг албаны­хан нь зарласан.

Энэ сарын 19-нд эд­гээр машинууд албан ёсоор ажиллаж эхэлсэн юм. Баянзүрх дүүрэгт “Сан­дэй плаза”-гийн эс­рэг талд “Хос” худал­даа­ны төв, Офицеруудын ордон, Хужирбулангийн үйлчилгээний төв гэсэн гурван газарт энэ ма­шиныг байрлуулжээ. Ха­рин Баянгол дүүрэгт ганц байрлуулсан нь Төмөр замын вокзалын тасал­бар түгээх төв дотор бай­на.

Сүхбаатар дүүргийн 12 дугаар хороо 32-ын тойрог дахь “Номин” ху­дал­дааны төв, Мэдээлэл технологийн үндэсний парк, Төв шуудан, Хан-Уул дүүргийн хоёрдугаар хороо, Хан-Уул дүүргийн үйлчилгээний төв, “Чингэс хаан” олон улсын нисэх онгоцны буудал, Яар­ма­гийн дэнжийн үйл­чилгээ­ний газар, Чингэлтэй дүүр­­гийн 17-ын дэлгүүр, “Тэнгис” кино театрт уг машиныг тус тус суу­ри­луул­жээ.

Иргэд төрийн үйл­чил­гээ­ний цахим ма­шинаар хэр их үйлчлүүлж байгаа талаар сурвалжиллаа. Бас уг машинтай яаж харь­цаж, хэрэгтэй мэ­дээл­­­лээ олж авдгийг со­нирх­­сон юм.

Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр Төрийн үйл­чил­­гээний цахим ма­шиныг
“ТҮЦ” машин хэ­мээн товчилж танил­цуулж байгаа. Гэхдээ төрийн үйлчилгээг шуурхай
үзүү­лэх ийм машиныг гэр хо­роо­лол дунд эсвэл авто­бусны буудал дээр бай­даг ТҮЦ-тэй
адилтгаж арай л боломгүй аж. Яа­гаад гэвэл энэ маши­наас та иргэний үнэм­лэ­хийн
лавлагаа, оршин суугаа газрын тодор­хой­лолт гээд олон төрлийн барим­тыг төрийн
алтан соём­бо­той толгойтой ал­бан бичгээр нь гардаж авах юм.

Ерөнхийдөө ийм үйл­чил­гээ бий болсныг иргэд дуулсан ч төдийлөн үйлч­лүү­лэхгүй байгааг ма­ши­нуудыг суурилуулсан газар, үйлчилгээний төвийнхөн ярьж байлаа.

Банкнуудын бэлэн мөн­­гөний машинтай зэ­рэгцүүлээд тавьчихаар зарим хүн “Энэ юу вэ. Аль банкны АТМ бэ” гэж хүр­тэл асууж байгаа гэнэ.

Уг машины дэргэд зогсч иргэд хэрхэн үйлч­лүүлж байгааг сонирхвол тоож, анзаарч байгаа хүн бараг алга. Сонирхоод ирж үзэж байгаа хүмүүс “Иргэний үнэмлэхийг минь залгичихвал яана. Тэгэхийнхээ оронд очиж авдаг газраас нь тодор­хой­лолтоо авъя”, “Гэнэт тог, сүлжээ нь тасар­чих­вал яах юм бэ” хэмээн ойр зуураа ярилцана.

Сүхбаатар дүүргийн 12 дугаар хороо 32-ын тойрог дахь “Номин” ху­дал­­дааны төв дотор байр­­­­луулсан Төрийн үйл­­­чилгээний цахим ма­ши­наар бараг хүмүүс үйлч­лүүлэхгүй байгаа аж. Сүлжээ нь тасраад мэ­дээ­лэл авах боломж­гүй байлаа. “Сүлжээ нь га­цаад байгаа юм шиг бай­на лээ. Дэлгэцэн дээрх мэдээлэл нь идэвхжихгүй байна. Иргэ­ний үнэм­лэхээ бит­гий хий­гээрэй. Гацчихаж магад­гүй” гэж ойр орчмын хү­мүүс нь болгоомжлууллаа.

Нэгэн залуу “Би вок­зал дээр байгаа ийм ма­ши­наар үйлчлүүлээд гом­дол, санал бичдэг хэ­сэгт нь хүртэл орж юм бичсэн ш дээ. Болж байна лээ” гэлээ.

Та энэ машинаас ир­гэ­ний үнэмлэхийн лав­ла­гааг 1000, оршин суугаа газрын тодорхой­лолтыг 500, төрийн бүртгэ­лийн лавлагааг 1000, гэрлэл­тийн бүртгэл, гэрлэлт бүрт­гэлгүй,  гэрлэлт цуц­луулалтын бүртгэлийг тус бүр 1000 төгрөгөөр тус тус авч болох юм байна. Бас санал хүсэлт, өргө­дөл, гомдол өгөх хэсэгт хандаж, яам, агентлаг, төрийн байгууллагын хэнд ч өөрийн үгээ хүргэж болох юм байна. Мөн удахгүй энэ машинаар цахилгааны төлбөрөө төлж, хэвлэлээ захиалах боломжтой болох аж.

Та уг машинаар яаж үйлчлүүлэхээ мэдэхгүй сандарч, айх зүйл огт үгүй. Бүхнийг яаж хийхийг нэг бүрчлэн үйл хөд­лө­лөөр нь автомат хариу­лагч зааж өгдөг юм байна. Бас үйлдэл тус бүрийг дугаарлачихсан байна лээ.

32-ын
тойргийн “Номин” худалдааны төв доторх Төрийн үйлчил­гээ­ний цахим машин сүлжээгүй байсан учир бид Төмөр замын вок­залыг зорилоо.

Түм түжигнэж, бус бужиг­насан газар боло­хоор тэнд л хүмүүс уг машинаар үйлчлүүлж байгаа байх гээд очсон юм. Гэтэл тэр машиныг анзаарч байгаа хүн бас алга. Хажууд нь байх банкны бэлэн мөнгөний машинд дугаар­лац­гаац­на. Төрийн үйлчил­гээний машинаар хүмүүс хэр үйлчлүүлэхийг хүлээж нэлээд зогслоо. Ганц ч хүн тийш зүглэсэнгүй. Арга буюу бид өөрсдөө тэр машинаар үйлчлүүл­лээ. Эхлээд санал хүсэлт, өргөдөл гомдол өгөх хэсэг рүү орж Ерөнхий сайдад хандан 32-ын тойргийн “Номин” худалдааны төв дэх цахим машины сүл­жээ тасраад байгаа тухай гомдол бичээд илгээчих­лээ. 

Оршин суугаа газрын тодорхойлолт авах хэсэгт дарлаа. Автомат хариу­лагч “Та хоёр дугаартай хэсэгт иргэний үнэмлэхээ хийнэ үү” гэлээ. Хоёр дугаартай хэсэгт нь үнэмлэхээ шургуулбал “Та тав дугаартай хэсэгт зааврын дагуу хурууны хээгээ шалгуулна уу” гэ­лээ. Баруун гарын долоо­вор хуруугаа заасан хэ­сэгт хүргэвэл улаан ла­зерын гэрэл гялс хий­лээ. Тэгтэл иргэний үнэм­лэ­хийг минь буцаа­гаад гаргачихав.

Ингээд төлбөрөө бэ­лэн эсвэл картаар төлөх эсэхийг лавлаж байна. Төгрөг хийх есдүгээр хэ­сэгт 1000 төгрөг хийчих­сэн чинь буцаагаад гар­гачихлаа. 500 төгрөг өгөх ёстой юм байна. Ингээд 500 төгрөг шур­гуулсан чинь татаад ав­чихав. Автомат машин “Та 10 дугаартай хэсгээс тодорхойлолтоо авна уу” гэж хэдэнтээ хэлээд гар­гаад ирлээ. Тодор­хой­лолт гараад ирэв. Зу­раг­чин бид хоёр өнөө тодорхойлолтоо үзээд “Яасан сайхан юм бэ. Соёмбо нь алтадчихсан юм шиг, ёстой хүндэт­гэлтэй байна шүү” гэж ярилцаад зогсч байтал хажуух АТМ-д дугаарлаж байсан хүмүүс бид хоёрыг тойрч зогсоод тал талаас “Энэ юу юм бэ. Яаж наад тодорхой­лолтоо гаргаад ирэв” гээд тал талаас асууцгааж гарлаа. Чадах чинээгээр л тайлбарлаж “Бид ч анх удаа энэ машинаар үйлчлүүлж байгаа юм” гэж үнэнээ хэллээ. Тэгтэл хүмүүс цүнх, халаасаа уудлаад түрийвчээсээ цахим үнэмлэхээ гаргаж ирээд Төрийн үйлчил­гээний цахим машинд дугаарлав.

Настай хүмүүс “Яасан гоё юм. Ёстой аятайхан юм гээч” гэцгээнэ.

Нэгэн бүсгүй иргэний үнэмлэхийн лавлагаагаа авахаар машинд иргэний үнэмлэ­хээ хийлээ. Бид­нээр зааварч­лууллаа, үйлдэл нэг бү­рийг. Машинаас өөрийнх нь цээж зурагтай мэдээ­лэл цаасан дээр гараад иртэл өнөө бүсгүй сэтгэл нь догдолж “Юун хөөрхөн юм бэ. Ийм амар­хан гэж үү” гэж уулга алдана. Тэгтэл ойр хавьд байсан хүмүүс бид хоё­рыг уг машиныг ажи­ллуул­даг, эсвэл хариуцсан хү­мүүс нь гэж ойлгов болол­той дөхөж ирээд элдвийг асууцгаана.

Хэрвээ та энэ маши­наас мэдээлэл авахад бэлэн мөнгөгүй бол кар­таа уншуулаад тооцоо хийж болох юм шүү. Төл­бөрийн баримтад нь ямар төрлийн үйлчилгээ авсныг тэмдэглэчихсэн байдаг юм байна.

“Иргэдэд
үйлчлэх нэг цэгийн үйлчилгээ” төс­лийн хүрээнд нийтдээ 120 ийм машиныг улс даяар суурилуулахаас эхний ээлжинд 74-ийг нь байр­луулах бөгөөд 36-г нь нийслэлд, үлдсэнийг нь аймгуудын төвд байр­луулахаар төлөвлөөд байгаа аж.

Та уг машинаас дээр өгүүлсэн лавлагаа, тодор­хойлолтоос гадна Тат­варын ерөнхий газрын дөрвөн төрлийн лавла­гаа үйлчилгээг авах бо­ломж­той. Төрийн үйл­чилгээ иргэдэд түргэн шуурхай хүргэх цахим машин ийнхүү ажиллаж байна. Харин ард иргэд энэ үйлчилгээний талаар төдийлөн сайн мэдээ­лэлгүй байгаа нь анзаа­рагд­лаа.

Д.САРУУЛ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Хүн бүрт хийгээд дадсан хөдөлгөөн, хэлээд заншсан үг хэллэг
гэж байдаг. Ярихдаа гараа байнга зангадаг, “болбол”, “одоо”, “ер нь тэгээд”, “эсхүүл” гээд
л сул үг хэрэглэдэг. Эсвэл өвөрмөц содон хараалын үг, гадаад хэллэг ч юм уу, нутгийн
сонин аялгатай ерөөл, магтаал хэлдэг хүмүүс ч бий. Манай нутагт “Өө, аавын гутал
аа” гэж уулга алддаг өвгөн байж билээ.

“Энэ хүүхнүүд үү” киноны нэгдлийн дарга байнга л сахлаа илж
имрэнгээ “Уул шугамандаа” гэж ирээд л ярьдаг. “Уул шугамандаа” хэмээхэд “Энэ хүүхнүүд
үү” кино шууд л сэтгэлд бууж, өнөө нэгдлийн дарга, Гомбосүрэн гуай нүдэнд үзэгддэг.

“Тусгай салаа”-ны Дэндэвийн “Ээ, улаан туг гэж” гэх уулгыг
хүмүүс санаж байгаа байх.

Магадгүй танд ч иймэрхүү үг хэллэг байдаг байж болох юм. Хэрвээ та хүнтэй уулзаад ярихаараа
үсээ илдэг ч юм уу, хөлөө зөрүүлдэг. Эсвэл яриан дундаа содон үг хэлдэг бол тэр
чинь таны нэг имиж юм. Дэлхийн алдартай хүмүүсийн сонин хачин дадал зуршил нь хүртэл
олны анхаарлыг татдаг. Тэр бүү хэл өнгөрсөн зуунуудад амьдарч байсан эрдэмтэн, хаад,
алдартай эрхмүүдийг одоо үеийнхэн нь содон төрх, сонин уулгаар нь хүртэл мэдэх нь
бий шүү.

Та хэрвээ багаасаа л “Ээ, бурхан минь”, “Тэнгэр минь”, “Тосоор
гоож” хэмээн хэлсээр өдийг хүргэсэн бол нэг их өөрчлөөд байх хэрэггүй л болов уу.

Багш маань автобусанд явж байж л дээ. Дүүрэн хүнтэй. Ахмад
хүн болохоор нэг охин суудал тавьж өгчээ. Суудалд тухалчихаад явж байтал яг хойно
нь нэг эмэгтэй утсаар ярьж байна гэнэ. Их чанга дуугаар. Бодвол чих нь хатуу бололтой.
“Ээ чаваас тэгэлгүй дээ. Жирэмсэн амьтан төрөх дөхөөд ирэхээрээ тэгдэг юм. Одоо
бушуухан хэвтүүлээд хөлийг нь өндөр юман дээр тавь. Яадаг шар сармагчин бэ, шилрээд”
гээд л ярьж гарч. Багшид маань “Ээ, яадаг шар сармагчин бэ” гэдэг үг нь нэг л дотно,
танил санагдаад “Энэ чинь хэн сэн билээ” гэж бодогджээ. Тэгээд эргээд хартал сумын
найман жилийг хамт төгссөн ангийнх нь хүүхэд Хажид байж. Тавин жил уулзаагүй байсан
андууд ингэж уулзалдаж, бөөн баяр хөөр болж, амралтын өдрүүдээр нэгнийдээ зочилж,
хамтдаа “Хужирт”-д зун бүр амардаг болсон гэсэн. Багш маань “Юм гэдэг сонин шүү.
Сураг тасарсан найзыгаа хэлдэг уулгаар нь олж авлаа” хэмээсэн юм.

Тэгэхээр магадгүй та өөрийнхөө хэлдэг уулгын үгсээ нэг их
бүдүүлэг, муухай биш бол хаяж гээх гээд байсны хэрэггүй юм. Хаях ч боломжгүй байх.
Яагаад гэвэл та ийм үг хэлдгээ ч анзаарахгүй байгаа. Тэр үг, үйл хөдлөл тань таныг
бусдад илтгэж, нэрийн хуудас тань болдог. Бас нөгөө талаар багшид минь тохиолдсон
иймэрхүү явдал хэзээ нэгэн цагт танд тохиох ч юм бил үү.

Д.ГАНСАРУУЛ

Хайлтын томоохон сайтууд руу ороод Улаанбаатар хоттой холбоотой
мэдээлэл хайхаар утаатай, гудамжны архичидтай, хог новшоор дүүрсэн гуу жалга, машины
түгжрэлтэй тиймэрхүү ёозгүй зурагтай мэдээлэл гарч ирэх юм.

Аливаа хот сайнтай, муутайгаа л зэрэгцэн хөгждөг. Бид хэдий
болтол улсынхаа нийслэлийг ингэж буруу талаас нь хар бараан өнцгөөс нь дэлхий нийтэд
сурталчилж, өөрсдийгөө нэг муу арчаагүй улс гэж танилцуулж байх вэ дээ.

Дэлхийд алдартай Лас Вегас, Парис, Вашингтон, Москва, Шанхай,
Нью-Йорк зэрэг хотуудад архичин, тамхичин, янханууд хаа сайгүй л хөлхөж, замын түгжрэл,
уур бухимдал хулгай зэлгий, дээрэм тонуултайгаа олон арван жилийг үдсээр л байгаа.
Тэглээ гээд эдгээр улсууд өөрсдийнхөө тэр талыг нийтэд гаргаад байдаггүй. Иймэрхүү
сэдвээ хөндөхдөө гаднынханд харуулалгүй тэрүүхэн тэндээ шийдчихдэг. Бид АНУ-д гуч,
дөчин сая ядуус байдаг. Тэд газар дор, үерийн ус зайлуулах хоолойд орогнодгийг саяхныг
болтол мэдээгүй л байсан шүү дээ.

Та Лас Вегас хотын тухай мэдээлэл хайвал гэрлэн чимэглэлээр
чимсэн байшин барилга, зугаа цэнгээнээр жаргаж байгаа аз жаргалтай хүмүүсийн инээмсэглэл,
дуулж хуурдаж бүжсэн гоо бүсгүйчүүдийн зурагтай сайхан мэдээллийг түрүүлж олж харах
болно.

Бээжин хот өвөл зунгүй агаарын бохирдолтой тэмцэж, зарим үед
амьсгалахад бэрх байдаг ч уг хотын иргэд утаан дунд зовж тарчилж байгаа дүр зургийг
төдийлөн олж харахгүй л байх.

Үүнтэй адил бид Улаанбаатар хотынхоо тухай аль болох сайн
сайхан мэдээлэл, гоё зураглалтай фото сурвалжлагыг мэдээллийн орчинд түлхүү оруулж
баймаар юм.

Үгүй ядаж гэрэл зурагчид, фото нийтлэлчдийн дунд Улаанбаатар
хотоо хамгийн сайхнаар харуулсан, өгүүлсэн гэрэл зургийн уралдааныг тогтмол явуулж,
шалгарсан бүтээлийг томоохон сайтуудад байршуулах хэрэгтэй юм. “Улаанбаатарын өвөл”,
хавар, зун, намар гээд л ямар нэг сэдэв өгөөд иймэрхүү уралдааныг нийтийн дунд ч
зарлаж болох.

Манай Улаанбаатар хотод чинь хүний нүдийг хужирлах гоё барилга,
байгууламж, түүхэн дурсгалт газрууд олон бий шүү дээ. Сүүлийн үед компаниуд сонин
сайхан шийдэл, архитектуртай барилга байгууламж барихыг чухалчилдаг болсон. Тэр
бүгдийг оруулсан ганган сайхан зургийг яаж бол яаж авч болно.

Дэлхийд ганцхан байдаг наадам манайд бий. Наадмын үеэр шинэ
дээл, хуушуур, хурдан морь, хүчит бөх, эрхий мэргэн харваач, Төв цэнгэлдэхэд болдог
наадмын нээлтийн ажиллагаа гээд зөндөө олон сайхан, гэгээлэг зүйл бий. Тэр бүгдийгээ
бас л сайхан гаргах хэрэгтэй. Яахав наадмын үеэрх замын түгжрэл, тоос шороог ядаж
нэг удаа ч болов орхиод гоё талыг нь гаргая л даа.

Нэг зуныг Улаанбаатараа гоё талаас нь харуулж, дэлхийд сурталчилан
өнгөрүүлбэл болохгүй гэх хүн гарахгүй л болов уу.

Д.ГАНСАРУУЛ

Гэр хорооллын дахин төлөв­лөл­­т­ийг хийж гүйцэтгэх компа­ниуд тодорсон. Баянзүрх дүүр­гийн найм, 16 дугаар хорооны нутаг дэвсгэр дэх Батлан хам­гаа­ла­хын их сургуулийн орчимд бүтээн байгуу­лал­тын ажил өрнүүлээд буй “Бага­нат өргөө” ХХК–ийн төслийн удир­дагч Б.Нан­зад­доржтой ярилц­лаа.

–Гэр хорооллыг дахин төлөв­лөх ажлын хүрээнд найман ком­пани шалгараад байгаа. Танай компанийн ажлыг нэлээд урагш­тай, иргэдтэй зөвшилцөл хийж газрыг нь чөлөөлүүлээд байгаа гэж дуулдсан?

-Баярлалаа.

–Барилгын ажил хэзээ эхлэх вэ?

-Тавдугаар сарын 31-нд дэд бүтэц, инженерийн шугам сүлжээ­ний шав тавих ёслол ма­най хэсэгт болсон. Энэ сарын 12-15 ны хооронд эхний ээлжинд баригдах барилгын шав тавихаар төлөвлөөд байна. Барилгын шав тавьснаар эхний ээлжийн барил­гын ажил эхэлж, газар шо­рооны ажилдаа орох юм.

–Эхний ээлжинд хичнээн ба­рил­га ашиглалтад оруулах вэ?

-Өнөө жил манай компани орон сууцны таван барилга барина гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа. Нийс­лэ­лээс “танайд боломж байвал цэцэрлэг, сургуулиа бариа­рай” гэсэн санал тавьсан. Газар чөлөөлөлт ямаршуухан явагдах нь вэ, тэрийг нь харж байгаад цэцэр­лэг, сургууль барихад болохгүй юм байхгүй.

–Баянзүрх дүүргийн найм, 16 дугаар хорооны нутаг дэвсгэр дэх Батлан хамгаалахын их сургуу­лийн орчимд газар чө­лөө­лө­х­өд хүндрэл хэр гарч байна вэ?

-Бид эхний ээлжинд барил­га­жих талбай буюу барилгажих тал­бай орчмын айлуудаа нүүлгэж байна. Эхний ээлжийн таван орон сууц ашиглалтад орсноор тэр ха­вийн бүх айлууд орон сууцанд орох боломжтой болно. Дараа нь жин­хэнэ газар чөлөөлж барилгын ажлаа эхлүүлэх ажил явагдах юм. 

Тэгэхээр энэ жил эхний ээл­жийн барилгажих талбайг нь чө­лөөл­нө, инженерийн дэд бүт­цийн шугам сүлжээ, трасст орсон айл өрхүүдийг нүүлгэн шилжүүлэх юм байна гэж ойлгож болно.

–Одоогоор хичнээн айлыг нүүл­гэн шилжүүлээд байгаа юм бэ?

-17-18 айлыг нүүлгэн шил­жүү­лээд газраа чөлөөлчихөөд байна.

–Эдгээр айлуудад ямар са­нал тавьж, зөвшилцөн газраа чөлөөлүүлэв?

-Хүмүүсийн сэтгэл хөдлөл, төөрөгдөл нь бүрэн арилчихсан. Дахин төлөвлөлтийг мөн чанарыг улсууд ойлгосны үр дүнд газраа орон сууцаар арилж­сан байгаа. Гэрээ байгуулсан. Гэрээнийхээ дагуу орон сууцаа хүлээж авна.

–Айлуудыг хаашаа нүүлгэ­сэн бэ?

-Түрээсийн болон өөрсдийн барьсан орон сууцанд оруулж байгаа. Айлуудын дийлэнх нь тэр хавьдаа түрээсийн байранд орох сонирхолтой байна лээ. Яагаад гэвэл тэндхийн айлууд долоо, найман жил доод тал нь таван жил тэндээ амьдарчихсан сургууль, цэцэрлэг гээд бүхий л ажил нь тэндээ зохицуулагдчихсан байдаг. Тэгэхээр тэр хавьдаа л түрээсийн байранд оръё гэсэн сонирхолтой байгаа бид түрээсийн байранд оруулж асуудлаа шийдэж байна.

–Айлуудын газрыг хэд орчим төгрөгөөр үнэлж, чөлөөлүүлж байгаа вэ?

-Үүнийг би нээлттэй хэлмээргүй байна. Яагаад гэвэл, энэ нь бусад айлдаа түвэгтэй. Гэхдээ энэ асуу­дал тухайн айлдаа нээлттэй. Ту­хайн айлын газрын үнэлгээ яаж гарч байна вэ гэхээр газрын хэлбэр хэмжээ, дээр нь байгаа обьектоос шалтгаалж байгаа шүү дээ. Бид “Таны газар иймэрхүү үнэлгээтэй байна. Таны хүсэл, санал юу байна вэ” гэсэн асуултыг тавьж байгаа. Тэгэхгүйгээр таны газрыг би ийм л үнээр авна гээд байж болох­гүй. Газраа өгөхгүй нь ойлгомжтой.

Тийм болохоор бид харилцан зөвшилцөж тохиролцож байна.

–Айлуудтай тохиролцож, хэл амаа ололцохын тулд хэр их хөөцөлдөж байна вэ?

-Маш олон уулзалт болдог. Дор хаяж нэг хүнтэй 8-15 удаа уулзаж байна. Тэр дүнд л гэрээ байгуулах үйл ажиллагаа явагдаж байна. Түүнээс биш нэг хүнтэй нэг өдөр ганцхан юм яриад гэрээ байгуулдаг ажил байхгүй. Тэгэх боломжгүй. 

–Айлууд түрээсийн байранд сууж байгаад намар шинэ орон сууцандаа орно гэсэн үг үү?

-Үгүй. Үндсэндээ барилгын ажил бидний тооцоогоор 18 сар үргэлжилнэ. Гэхдээ бид иргэдийг түрээсийн байранд хоёр жилийн хугацаатай байрлуулж байгаа. Бид аль болох эрт шинэ байранд нь оруулахын төлөө ажиллаж байна.  

–Танай компани хариуцаж авсан газрынхаа бараг тавь га­руй хувьд нь ногоон байгууламж байгуулна гэв үү?

-Тэгнэ. Эко орчин бүрдүүлнэ. Дийлэнх нь ногоон байгууламжтай болох юм. Бид нийт 30 га-д төлөв­лөлт хийнэ. Тэрний 16 га-д ногоон байгууламж барина. Орчин үеийн шийдэлтэй, өндөр барилгатай хэрнээ дийлэнх нь ногоон байгуу­ламж­тай хороолол босно.

–Танай компани төлөвлөл­тийн ажлаа хэзээ бүрэн хийж дуусгах вэ?

-Энэ ажилд биднээс гадна улс төрөөс шалтгаалах хүчин зүйлүүд байгаа. Бид юутай ч төлөв­лө­гөөг таван жилийн дотор хийж гүйцэтгэнэ гэж үзэж байгаа.

–Орон сууц, цэцэрлэг, сур­гууль гээд нийт хичнээн обьект баригдах вэ?

-80 гаруй орон сууц, нийтдээ 100 гаруй обьект баригдана.

–Найм,
16 дугаар хороонд хэдэн хүн амьдарч байна вэ?

-4400 орчим айл өрхтэй. Тухайн төлөвлөсөн талбайд дөрвөн цэцэр­лэг, хоёр сургууль байгуулна. Орчин үеийн шийдэлтэй, универ­сиал театр байгуулна. Цэцэрлэг нь ногоон байгууламжаар тохижуу­лаг­даж, сургууль нь хөлбөмбөг, сагсан бөмбөг, софт теннисний талбайтай байх юм.

–Одоо энэ хороонд томоохон барилга байгууламж, орон сууц гэхээр барилга байгаа юу?

-Цэцэрлэг, сургууль гээд нийг­мийн чиглэлийн ганц ч барилга байхгүй, зам, сүлжээ ч байхгүй тийм газар. Ийм газарт л бүтээн бай­гуу­лалт хийхээр ажиллаж байна.

Өнөөдөр Улаанбаатар хот гэр хорооллыг барилгажуулах, бүтээн босгох ажлаар л амьсгалж байна шүү дээ.

–Нийслэлчүүд гэр хорооллыг барилгажуулах ажилд хэр хан­даж байна вэ. Тэдний уур амьс­гал ямар байна?

-Нийслэлчүүд маш их хүлээлт­тэй байна. Бүгд орчин маань сай­хан болчихоосой гэсэн хүлээлттэй байгаа шүү дээ.

–Дээхнэ үед нийслэлийн гэр хороололд зам тавихад нэлээд хүндрэлтэй тулгардаг байсан. Ганц­хан айл үлдчихсэн,  газраа са­наанд оромгүй их үнээр өгнө гээд л гүрийдэг. Одоо тэр байдал өөр болсон уу?

-Одоо бол нөхцөл байдал өөр болж байна. Дахин төлөвлөлтийн энэ асуудал бол соёлтой орнуудад 120-иод жилийн өмнөөс хэрэгжиж эхэлсэн байдаг юм. Тэрэндээ то­хир­сон хууль, эрхзүйн орчинтой байдаг. Манайд тэр юмнууд нь алга. Дөнгөж хэдхэн жилийн өм­нөөс яригдаж, өнөөдөр  эхний ажлууд нь явагдах гэж байна. Монголдоо анхных гэж хэлж бол­но. Нөгөө талаар ийм том ажилд манай компани түүчээ нь болж ажиллаж байгаадаа баяртай бай­даг. Гэр хорооллыг барилгажуулах энэ ажлыг маш амжилттай болгох юмсан гэсэн чин эрмэлзэл бидэнд бий. 

Улаанбаатар хотын хамгийн тулгамдсан асуудал бол гэр хо­роол­лын л асуудал байна. Энэ асуудлыг шийдвэрлээд тохилог орон сууцны хорооллыг бий бол­гоод утааг багасгачихвал Улаан­баа­тар хот сайхан л болно. Энэ 12 байршилд төслүүд хэрэгжиж эхэлс­нээр дөрөв, таван жилийн дараа утаа тодорхой хэмжээгээр багасна л гэж боддог юм.

Бээжин хот нэг давхар сууцтай, тагз гэж ярьдаг шавар байшингаар л дүүрэн байсан. Одоо бол дий­лэнх нь орон сууцны хороолол болж, нөхцөл нь өөрчлөгдсөн. Гэвч утааны түвшин нь багасаагүй л байгаа. Гэхдээ Бээжин шиг том хотыг Улаанбаатартай харьцуулж болохгүй байх л даа.

Аливаа зүйл нээлттэй, ил тод байснаар амжилтыг дагуулдаг гэж боддог юм. Ийм зарчмаар ажиллаж байгаа болохоор иргэд бидэнтэй маш нээлттэй харьцаж болно шүү гэж хэлье.

Д.САРУУЛ