Author: ДАВХАРДАВААГИЙН ГАНСАРУУЛ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Приус”-ээ зөв талдаа жолооны хүрдтэй болгоод унацгаая

Манай замын хөдөлгөөнд буруу болон зөв талдаа жолооны хүрдтэй машинууд оролцдог. Уг нь Монголд замын хөдөлгөөний дүрэм, журам нь зөв талынхад зориулагдсан. Гэрлэн дохио нь хүртэл шүү. Бид баруун талдаа жолоотой машинаар жолооны дамжаанд дадлагажчихаад төгсөнгүүт буруу талдаа жолоотой машин барьдаг. Энэ гажуудлаас үүдээд шинэ жолооч нар шилэн дээрээ “Уучлаарай би шинэ жолооч” гэж цаас наагаад хөдөлгөөнд оролцож байх вэ дээ. Машиныг жолооны хүрдээр ялгаварлахгүйгээр ингэж хослуулах нь асар их сөрөг талтай.

Анх автомашины жолоочийн суудал, жолооны хүрдийг голд нь байрлуулдаг байсан гэдэг. Явцын дунд эсрэг талын хөдөлгөөнөөс сэрэмжлүүлэх үүднээс жолоочийн суудлыг замын тэнхлэгт буюу хөдөлгөөний эсрэг урсгал талд аль болох ойр байрлуулж эхэлсэн байдаг бол зарим үйлдвэрлэгчид замын хажуугийн барилга байгууламж, хайс хашлага, хажуугийн шуудуу гэх мэт саадаас сэрэмжлэх үүднээс эсрэг талд нь жолоочийн суудлыг байрлуулах болж. Энэ үеэс л зөрчил эхэлж, зөв болон буруу талдаа жолооны хүрдтэй машинууд мөргөлдөж эхэлсэн гэж үздэг. Ихэнх улс орнууд жолооны хүрд нь зөв талдаа байдаг машин унахыг ард иргэддээ зөвлөж, зарим нь хууль дүрмээрээ зохицуулаад явж байна.

Австралид зүүн гар талдаа жолооны хүрдтэй автомашин оруулж ирэх бол түүнийгээ баруун гар талдаа жолооны хүрдтэй болгон хувиргах шаардлагатай болно. Шинэ Зеландад зүүн гар талдаа жолооны хүрдтэй автомашиныг хувиараа оруулж ирэн орон нутагтаа унахыг зөвшөөрдөг боловч түүнийгээ худалдахад хүрвэл баруун гар талдаа жолооны хүрдтэй болгож байж худалдах ёстой гэдэг шаардлага тавьдаг.

Яагаад улс орнууд зөв талдаа жолооны хүрдтэй машинаар хөдөлгөөнд оролцохыг шаардаад байдаг нь олон шалтгаантай. Орон зайн баримжаа жолооны хүрднээс их хамаардаг нь судалгаанаас ажиглагджээ. Буруу талдаа жолооны хүрдтэй машинтай явж байхад гүйцэж түрүүлэх үйлдэл хийх түвэгтэй, эрсдэл дагуулдаг. Мөн баруун, зүүн талдаа жолооны хүрдтэй машинуудын гэрлийн тохиргоо нь өөр өөр байдгаас шөнийн цагаар осол гарах үндсэн нөхцөлүүдийн нэг болдог аж. Энэ мэтичлэнгээр зөв, буруу талдаа жолооны хүрдтэй машинуудыг нэг зам дээр хөдөлгөөнд оролцуулах нь харшилдах зүйл олонтой санж. Орос, Перу, Африк, Гана зэрэг орнуудад буруу талдаа жолооны хүрдтэй автомашин ашиглахыг хориглосон бөгөөд хэрэв Японоос машин оруулж ирэхээр бол жолооны хүрдийг ньзүүн гар талдаа жолооны хүрдтэй болгон өөрчилдөг жишиг байна.

Манайх шиг ингэж хоёуланг нь хослуулсныхаа горыг амсч авто ослоор олон хүнээ алдсан улс орнууд буруу талдаа жолооны хүрдтэй машиныг хилээр оруулахыг хориглож үзсэн ч нэмэр болоогүй жишээ олон байх юм. Буруу талдаа жолооны хүрдтэй автомашиныг тас хориглоно гэхээр Япон Улсаас ямар ч машин авчрахгүй болно гэсэнтэй агаар нэг. Гэтэл энэ нь манай нөхцөл, бидний амьдралд нийцэхгүй. Нийт авто машины 56 хувь нь буруу талдаа жолооны хүрдтэй гэсэн судалгаа гарч байлаа. “Приус” маркийн машины эрэлт илт нэмэгдсэнээс энэ хувь сүүлийн үед өссөн талаар албаны хүмүүс ярилаа.

Монголын нөхцөлд япон машин шиг тохиромжтой, байгалийн шалгарлыг даван туулдаг нь техник алга гэдгийг бүгдээрээ мэддэг. Японы аль 1995, 1997 онд үйлдвэрлэсэн машинууд өнгө үзэмж нь муудаагүй, яндангаас нь хар утаа саагихгүй замын хөдөлгөөнд оролцож явна. Манайх шиг замын сүлжээ муу, хөдөө орон нутгийн зам харгуй нь тааруу оронд япон машин шиг давхиж, туулдаг өөр юу байгаа юм. Салон нь бөх, мотор сайтай, битүүмж өндөртэй гээд давуу тал нь их ээ.

Хэдий баруун гарын дүрэмтэй ч Японоос машин оруулж ирсээр л байна, манайхан. Төр засгийн машинуудаас эхлүүлээд хөдөөний малчин хүртэл японы тэрэг жийж байна шүү дээ. Ингэхээр Японд үйлдвэрлэсэн машин гэдэг бол манай хэрэглэгчдийн мөнхийн сонголт байж болох юм. Энэ талаас нь харвал энэ харилцаа цаашид ч явсаар л байх нь. Сая Япон-Монголын Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрт хоёр тал гарын үсэг зурсан нь үүнийг бүр ч бататгаад өгчихлөө. Уг хэлэлцээрээс харахад Японоос машин оруулж ирэхэд оноосоо хамаарч 2000-8000 ам.доллараар хямдарч болохоор зүйл харагдаж байна. Ер нь хоёр орны худалдаанд нэлээд уян хатан байдал илрэх нь тодорхой гэдгийг эдийн засагчид дүгнэж байгаа юм.

Чанартай эд хямдарвал авах нь зүйтэй гэдгийг тэнэг хүн ч ойлгоод наймаалцах гэнэ. Яг энэ үед нь бид жолооны хүрдний асуудлыг нь нааштай шийдүүлчих боломж байна. Япон улс мэдээж бүтээгдэхүүнийх нь эрэлт ихсэхэд баярлана. Бид ч хэрэглэгч нь учир “Та бүхэн машинуудынхаа жолооны хүрдийг зөв болгоод өгнө үү” гэсэн хүсэлт тавихад болохгүй зүйл үгүй юм. Зарчимч, ажилч зантай япон хүмүүс үүнийг ойлгоод жолооны хүрдийг солихоос татгалзахгүй. Дэлхийд жолооны хүрд солих үйлчилгээгээрээ тэргүүлдэг Филиппин, Чили, Саудын Арави зэрэг хэдэн улс байгаагийн нэг нь Япон. Тус улсын жолооны хүрд солих үйлчилгээ үзүүлдэг төвүүд хамгийн их ачаалалтай, захиалга ихтэй байдаг гэдэг шүү. Манай улс Японоос машин импортолдог орнуудын жагсаалтын дээгүүрт ордог. Байнгын үнэнч харилцагчийнхаа хүсэлтийг үндэслээд жолооны хүрдийг зөв болгоод өгчихнө гэдэгт нэг их эргэлзэхгүй юм. Тэглээ ч тус улсын машин үйлдвэрлэгчид харилцагчдынхаа хүсэлтэд нийцүүлэн жолооны хүрдийг нь солиод илгээчихдэгявдал түгээмэл юм билээ.

Бид цаашид Япон машиныг өмнөхөөсөө харьцангуй бага үнээр худалдан авах болж байгаа юм чинь түүндээ жолооны хүрдээ солих үйлчилгээний хөлсөө тооцуулчихаж болно. Дунджаар 1000 гаруй ам.доллар зарцуулагддаг бөгөөд ямар ч машины жолооны хүрдийг түвэггүй сольчихдог гэж байгаа юм. Германы “Mercedes Benz”, “BMW”, Америкийн “Хаммер”-ийн жолооны хүрдийг хоёрхон хоногийн дотор солиод өгчихдөг гэхээр шуурхай л сонсогдоно.

Ийм боломж гарц байхад бид заавал зөв жолооны хүрдтэй гээд Солонгосын машиныг албан шахалтаар барихын оронд өөрсдийн таашаалд нийцсэн, чанартай машинаа жолооны хүрдийг нь солиулаад уначих арга байна. Жолооны хүрдний асуудлыг иймэрхүү аргаар зохицуулж болж байна шүү, та минь ээ. Ийм саналаа нэгтгээд Японы Засгийн газарт, тус улсын машин үйлдвэрлэгчид хүргүүлбэл цаашаа гэхгүй л болов уу. Бүгдээрээ, “Приус”-ээ зөв талдаа жолооны хүрдтэй болгуулаад унацгаая л даа.

Д.ГАНСАРУУЛ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын онлайн бүртгэл энэ сарын 9-нд эхэлнэ

2015 оны элсэлтийн ерөнхий шалгалтын онлайн бүртгэл энэ сарын 9-нд орон даяар эхэлнэ. Энэхүү шалгалтад 2015 онд ерөнхий боловсролын сургууль төгсөгчдөөс гадна Монгол Улсын их, дээд сургуулиудад элсэхийг хүссэн хүн бүхэн оролцох боломжтой юм. Боловсролын үнэлгээний төвийн цахим хуудаснаас уг элсэлттэй холбоотой бүхий л мэдээллийг авч болох юм байна.

Бүртгүүлэгч өөрийн бүх мэдээллийг үнэн зөвөөр бөглөх шаардлагатай бөгөөд энэхүү мэдээллүүдэд тулгуурлан дүнг тань эргэж мэдээлэх, ерөнхий шалгалтын батламжийг хэвлэдэг аж.

Шалгалтын бүртгэл ирэх сарын 20-ны 18 цаг хүртэл үргэлжлэх юм байна. Шалгалт эхэлтэл дахин нэмэлт бүртгэл хийх боломжгүй гэдгийг сайтар анхаарахыг Боловсролын үнэлгээний төвөөс сануулж байна. Бүртгүүлэгчдэд зориулж тус төвөөс өөрийнхөө мэдээллийг хэрхэн амжилттай, зөв оруулах, дэс дарааллыг заасан бүдүүвч зургийг гаргажээ.

Д.САРУУЛ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хүүхдийн “шар” номнуудыг шатаах ч багадна

Ном гаргана гэдэг зохиолчдын хувьд том баяр мэт харагддаг ч үнэндээ араас нь маш том хариуцлага ирдгийг мэдэцгээдэг. Хуучин бол ном гаргаж, эмхэтгэлээ хэвлүүлэхэд асар олон шалгалтаар ордог болохоор сансарт нисэх дайны л хүнд ажил байсан тухай ахмад уран зохиолчид өгүүлдэг. Олон жил бичсэн бүтээл нь хэвлэгдэхэд бэлэн болоход хэн нэг алдартай, эрдэмтэн хүмүүнээр өмнөх үг бичүүлнэ. Өмнөх үг гэдэг нь нэг талдаа уншигчдад очих гэж байгаа уг номын батлан даалт болдог байж. Тийм болохоор том зохиолч, эрдэмтэд өөрийн тоосон, сайн болсон болов уу гэсэн номонд, итгэл хүлээлгэсэн зохиогчдоо л өмнөх үг, мялаалгын үг бичиж өгдөг байлаа.

Харин одоо бол арай л дэндүү байгаа шүү. “Тунгалаг Тамир” кинон дээр гардаг шиг “Үсэг мэддэг хүнд үзүүлэхэд ичмээр дамшиг даа” гэмээр номнууд номын дэлгүүрүүдийн лангуун дээр “хэвтэж” харагддаг. Зарим нь зохиогч, огноогүй. Тэрэн дундаас хүүхдэд зориулсан зарим номыг сөхөж үзэхээс ч эмээх сэтгэл төрдөг юм. Номын эхний хуудсыг сөхөхөд алдаатай үгс гарч ирнэ. Хянасан гэхийг “хянсан” гээд биччихсэн байна. Гарчиг нь хүртэл алдаатай.

Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газарт эцэг эхчүүдээс баахан гомдол ирж, хүүхдэд зориулсан ном, зурагт хуудасны агуулга нь хүүхдийн бие бялдар, нас, сэтгэхүйд нийцэхгүй, тохиромжгүй байна. Ийм номуудыг худалдаанаас татаач гэж хүсэлт тавьж байсан удаатай. Гомдлын мөрөөр номын дэлгүүрүүдэд борлуулагдаж байсан 253 ширхэг номыг шалгасан байдаг. Гэтэл тэдгээр номын 32 нь хүүхдийн хүмүүжил, ёс суртахуунд сөргөөр нөлөөлөх магадлалтай, зөрчилтэй байсан нь тогтоогдсон удаатай.

Хүүхдэд зориулсан хөгжилтэй ярианы цувралд хадам эхэд хортой мөөг өгч, шүдийг нь цөм цохисон тухай, нөхөртөө хортой хоол өгч байгаа тухай, багш нь сурагчтайгаа нийлж тамхи татсан тухай, ойн амьтан нийлээд архи ууцгааж байгаа тухай бичсэн байдаг. “Иш шидийн илд” номонд 11 дүгээр ангийн сурагч багштайгаа хайр сэтгэлийн холбоотой болж, үнсэлцсэнээр бүх юм төгсч байгаагаар бичжээ.

Хүүхдэд зориулсан хөгжилтэй явдал, онигоо, болсон явдлын тухай өгүүлсэн номуудад архи, шар айраг, архидалт, самуун явдалтай зүйлсийг их оруулсан байдаг.

Анааштай холбоотой онигоо одоогоос 20 жилийн өмнө ийм байв. “Туулай, анааш, зараа хоёрт онигоо ярьж өгөв. Зараа туулайн ярьсан онигоонд учиргүй их инээж, инээдээ барьж чадахгүй элэг нь хөшихийн наагуур юм болно. Гэтэл анааш ер инээхгүй байж. Маргааш нь туулай анааш дээр иртэл өнөөх нь учир зүггүй инээж байна гэнэ. Юу болов, яагаад инээгээд байгаа юм бэ гэж асуутал “Чиний өчигдрийн ярьсан онигоог сая л сонслоо” гэж хэлдэг” хэмээсэн онигоо байв. Гэтэл уг онигоо өнөөдөр ийм болжээ. Анааш “Урт хүзүү ч мөн сайхан шүү. Архи уухад хоолойгоор явж байгаа нь мэдрэгдээд халуун оргиод, сайхан шүү” гэж ярьж байгаагаар номонд бичжээ.

Хүүхдэд зориулсан сургамжит өгүүллэгийн номонд ээж нь хүүхдэдээ аав нь өөр эмэгтэйг сонгоод явсан тухай ярьж, аав чинь чи биднийг хаясан юм чинь үйлс нь бүтэхгүй, хэзээ ч жаргахгүй гэж занасан аястай хэлж байгаагаар гаргажээ. Юуных нь сургамжит өгүүллэг байх вэ, зохиогч эмэгтэй нь өөрийнхөө хувийн амьдралаас сэдэвлэж уг өгүүллэгүүдийг бичсэн болов уу даа гэх сэтгэгдэл төрүүлэв.

Дээхнэ үед болжмор, туулай мэтийн жижиг амьтад өхөөрдөм аймхай мэтээр дүрслэгддэг байсан бол одооны ном зохиолд агсам, архичин, архи уухаараа бөөлждөг, баавгайн бөгс рүү гал авалцтал өшиглөдөг, баавгайг хүчинддэг гэх мэтээр аймаар амьтнаар дүрслэгдэх болж. Энэ бол уран зохиолд тавигддаг шаардлагыг зөрчсөнөөс гадна логикийн асар том алдаа.

Ерээд оны үед манай гудамж талбайгаар дүүрэн шар сонинууд байдаг байлаа. Хүнд мэдээлэл өгөх юу ч байхгүй, аль л болохгүй бүтэхгүй зүйлсийн талаар бичсэн, нүцгэн шалдан хүмүүсийн зургаар дүүрсэн, этгээд нэртэй сонинууд тоймгүй их байсан даа. Гэвч цаг үе, нийгмийн байдал, хүмүүсийн сэтгэхүй өөрчлөгдөж, боловсролын түвшин өсөхийн хэрээр шар сонинууд аяндаа хэвлэлийн зах зээлээс шахагдчихсан. Гэтэл шар сонины хэв маяг Монголын хүүхдийн зохиолд хэдийнээ ороод ирчихсэн байгааг дээр өгүүлсэн жишээнүүд нотолно. Бид хүүхдүүддээ унших номыг нь сонгож өгдөг. Тэрэн дундаас шарыг нь олж өгч байна гэдэг эцэг эхчүүдийн сонголттой холбоотой. Хүүхдэдээ сонгож буй ном, хоол хүнс, хувцас, боловсрол гээд бүхий л зүйл бид нарийн шалгууртай хандах ёстой. Нийгэм өөрчлөгдчихөөд байхад хүүхдүүдэд зориулж шар ном бичиж суудаг ямар арилсан хар дотортнууд байна аа. Хүүхдийн зохиолыг шарлуулах эрхийг тийм хүмүүст хэн өгдөг юм бэ.

Зурагтаар үзэх хүүхэлдэйн кинонд нь хүртэл анхаарал хандуулах хэрэгтэй л дээ. Хүүхэлдэйн кино гарч байвал ямар ч хамаагүй сувгийг тааруулаад суулгачихдаг. Хүүхдүүдийн үзэх дуртай “Маша баавгай хоёр” хүүхэлдэйн киног дэлхийн 30 орчим улсад телевизээр гаргахыг хориглочихоод байгаа. Хүүхдэд буруу үлгэр дуурайлал үзүүлдэг, охидыг сахилгагүй занд уриалан дуудаж, томчуулыг шоглох, үл тоохыг заадаг хэмээн япончууд уг хүүхэлдэйн киног ад үздэг. Ойн хүрэн, хүчит баавгайг сөөсийсөн жаахан Маша гэх шар охин үйлийг нь үзэж, үстэй толгойг нь зулгааж, амьд явахын эцэсгүй юм болгож байгаа тухай бараг анги бүрт нь гарна. “Ну, погоди” хүүхэлдэй кинонд чоно муу талын баатар ч эцэстээ туулай нь хамгийн зэвүүн, хорон санаатай амьтан болж таардаг биз дээ.

…Дээр дээр үсрэн үсрэн

Дэлдэн туулай

Дэнж дээгүүр

Даваад явчихлаа…хэмээн өхөөрдөн дуулдаг туулайны аймшгийн хувилбар нь “Ну, погоди”-гийн туулай л даа. “Том, Жерри” хүүхэлдэйн кино бол олон улсад хүүхэлдэйн киноны жагсаалтаас аль хэдийнээ хасагдчихсан бүтээл. Ан амьтныг хамгаалагчид уг киног амьтныг хайрлах сэтгэлийг үгүйсгэсэн, муурыг хамгийн муухай амьтнаар төсөөлүүлсэн гэж буруушаадаг. Хүүхдүүд муурыг тамлаж алсан хэд хэдэн тохиолдол Америкт бүртгэгдэж байсныг уг кинотой холбон тайлбарладаг. Түүнчлэн сүүлийн үед гарч буй хүүхэлдэйн киноны эмэгтэй дүрүүдийг хэтэрхий том хөхтэй, хөхийг нь хагас гаргасан, хэт богино даашинз өмсүүлснээр гаргадаг нь өсвөр насны охидод буруу дуурайлал үзүүлдгийг тогтоогоод Хятадад иймэрхүү киног багачуудад үзүүлэхийг хориглосон. Харин манайд хүүхдүүдэд ямар хүүхэлдэйн кино үзүүлэх вэ гэдэг дээр хяналт байхгүй.

Монгол ардын эртний аман зохиолд ихэвчлэн 15 толгойтой атгаалжин хар мангасыг дарж буй талаар гардаг. Гэтэл тэр дүрслэл Манжийн дарлалд 200 жил байсан цаг үед өөрчлөгдөж, атгаалжин хар мангас нь шуналтай ноёд, тайж болон хувирсан. Тэр санаа нь явсаар социализмын үед хаад, ноёд, баячууд бол хамгийн муу хүмүүс. Тэднийг устгаж байж ард олон жаргадаг. Баячуудыг ядуусаас төрөн гарсан хамуутай бор даагатай, нусгай, өнчин бор хүү даран устгаж адуу малыг нь бусдадаа өгөх замаар амар сайхандаа жаргаж суугаагаар дүрслэн үлгэрээ төгсгөдөг. Энэ бол үзэл сурталчжсан нийгмийн ардын аман зохиолд зориудаар нөлөөлж бүтээлгэсэн үлгэрүүд. Эдгээр үлгэрүүдийг одооны хүүхдүүдэд уншиж өгвөл гайхахаар. “Ээж ээ, яагаад баян хүн муу юм бэ. Тэднийг алах хэрэгтэй юу. Билл Гейтс, Соросыг яагаад алдаггүй юм бэ” гэж асууж мэднэ. Үнэндээ манай нийгмийг баян хүмүүс чирч яваа. Олон жил хөдөлмөрлөж босгосон компани нь жил ирэх бүр өргөжин дэвжсээр хорин ажилтантай байгууллага салбарлаад 200-300 хүн ажилтай сууж байгаа жишээ захаасаа аваад бий. Олон хүнийг ажилтай байлгаж, амьжиргааг нь залгуулж яваа компанийн захирал, баян чинээлэг хүмүүсийг устга, толгойг нь тасд гэсэн утга агуулгатай үлгэрүүдийг хүүхдүүдэд уншиж өгөөд, уншуулаад хэрэг байна уу. Монгол ардын бадарчингийн үлгэрүүд бол тэр чигээрээ хүнийг хуурах, овлигогүй аргаар хүнээс юм салгах тухай сургадаг. Бадарчин айлд урилгагүй ирээд зүгээр хоночихгүй охиныг нь оролдож, хоттой хониноос нь хамгийн тарган, нас бие гүйцсэнийг нь алж байгаа тухай өгүүлнэ. Гэрийн эзэд бадарчинд тийм ч таатай бус хандах ч бадарчин түүнийг нь эс тоон зальхай нүдээр бүгдийг шүлэнгэтэн хардаг. Яавал эднийхээс гар хоосон буцахгүй гарах вэ гэх бодол толгойд нь эргэлдэж байдаг нэг л онцгүй дүр. Энэ мэтээр тухайн цаг үедээ лам, бурхны шашныг бадарчин гэх хөл нүцгэн эрээр төлөөлүүлдэг “захиалгын” үлгэрүүд өнөөгийн нийгэмд уншигдсаар, уламжлагдсаар яваа нь хүүхдүүдэд сайныг үлгэрлэхээсээ саарыг хэлэх нь ойлгомжтой.

Дэлхийн улс орнууд хүүхдэд зориулагдсан бүтээлүүдийг төрөл тус бүрээр нь жагсаагаад хүүхдүүдэд үзүүлж болохыг нь сорчлоод санал болгодог. Бид үүнтэй адил хүүхдийн уран зохиол, хүүхдэд зориулсан кино, хүүхэлдэйн кинонд хатуу хяналт тавьж, нарийн шалгуураар чанартай, эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг байх тогтолцоонд шилжих хэрэгтэй. Гадны бүтээлүүдийг хүүхдүүддээ үзүүлж, уншуулахдаа улсын бодлогын хэмжээнд авч үзэн, харьяа яамны мэргэжилтнүүд нь их сургуулиудын эрдэмтэн багш, бичгийн мэргэдтэй зөвлөлддөг байх дараалалтай болох нь зүйтэй юм. Хүүхдийн боловсрол, хүмүүжлийн асуудлыг төрийн хэмжээнд авч үзэхдээ хүүхдийн зохиолчидтой уулзаж, бодлыг нь сонсдог байсан үе манай төрд бий. Цаг үе өөрчлөгдчихөөд байхад хоцрогдсон сэтгэхүйтэй, хүүхэд байж үзээгүй, хүүхэдгүй юм шиг загнадаг, шар ном бичиж суудаг этгээдүүдийг энэ салбарт дахиж сараачихгүй болтол нь хатуу сануулдаг хууль дүрэм ч үгүйлэгдэнэ. Тэдний бичсэн шар номнуудыг шатаахад ч багадах байлгүй.

Д.ГАНСАРУУЛ

Categories
мэдээ цаг-үе

Барилгын компаниуд хариуцлагын тогтолцоонд хариуцах эзнийг нь тодорхой болгох санал гаргажээ

Сүүлийн таван жилд барилгын ослоор 100 гаруй хүн амиа алдсан гэх баримт байна. Энд тэнд осол гарч, хүн амиа алдлаа гэх мэдээлэл барилгын ид ажлын үеэр буюу дулааны улиралд дуулддаг. Цаашид энэ салбарт хууль эрхзүйн дорвитой өөрчлөлт хийж, хариуцлагын механизмыг нь тодорхой болгохгүй бол хэдэн ч хүн амиа алдаж, хичнээн ч компанийн үйл ажиллагаа доголдож болзошгүй болоод байгаа юм. Барилгын нэг компанийн үйл ажиллагаа зогсоход дунджаар 500 хүн ажилгүй болдог гэсэн судалгаа байдаг. Нэг хүний ард хичнээн ам хоол нэхэн хүлээдэг билээ. Энэ сарын 22-нд Барилга, хот байгуулалтын сайд Д.Цогтбаатар өнгөрсөн хугацаанд үйлдвэрлэлийн ноцтой осол гарсан гэх компаниудын хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн мэргэжилтнүүдийг хүлээн авч уулзжээ.

Салбарын хэмжээнд үйлдвэрлэлийн осол гарсан компаниудын хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн мэргэжилтнүүдийг анх удаа хүлээж авсан нь энэ гэнэ. Барилгын хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн журмыг шинэчлэн боловсруулж, өөрчлөхөд эдгээр компанийн саналыгтусгахын тулд ийн цуглуулсан юм байна. Уулзалтын үеэр сайд Д.Цогтбаатар “Барилгын салбарт хийх гол ажлуудын нэг нь хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангуулах явдал. Шинэчлэн боловсруулж буй Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын журамд та бүхний сургамж, алдаа дутагдлын мөрөөр авч хэрэгжүүлсэн ажлуудаас санал авч, тусгах саналтай байна” гэж онцолжээ. Яамны зүгээс цаашид барилгын салбарт ажиллаж буй хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн мэргэжилтнүүдийн мэдлэг чадварыг нэмэгдүүлэх, үйлдвэрлэлийн ослоос урьдчилан сэргийлэх, барилгын салбарт эрүүл аюулгүй ажлын байрыг бий болгоход онцгой анхаарч ажиллахаа албан ёсоор мэдэгдсэн байна.

Уулзалтад оролцогчид одоогийн мөрдөгдөж байгаа журам, хууль эрхзүйн актад зөрчилтэй байгаа зүйлүүд болон өдөр тутамд тулгардаг бэрхшээлүүдийнхээ талаар ний нуугүй ярилцжээ. Дээрх компаниудын зүгээс олон санал хэлж байсан ч бүгд хариуцлагын тогтолцоонд хариуцах эзнийг нь тодорхой болгохыг хүсч, хууль тогтоомжиндоо энэ бүхнийг тодорхой тусгахыг санал болгосон байна.

Ийнхүү салбарын сайд нь томоохон сургамж авсан гэх компаниудын төлөөлөлтэй анх удаа нээлттэй ярилцсан нь авууштай юм. Компаниудын хэлж, анхааралдаа авахыг хүссэн хариуцлагын тогтолцоонд хариуцах эзнийг нь тодорхой болгож өгөхийг нь хүссэн нь бүх юмны зангилаа л даа. Ямар нэгэн барилга дээр осол гарахад бүгд л буруутанг нь эрэхдээ нэр нь тод сонсогдож байгаа компаниу руу нь дайрдаг сөрөг хандлага нийгэмд бий болчихсон. Ерөнхий гүйцэтгэгч гэх нэр нь компаниудыг буруутгах үндэс болдог мэт. Ерөнхий гүйцэтгэгч гэдэг бол барилгын суурь, хана, хучилт, араг бүтээц, дээврийн гэх том, бүхэл, ерөнхий ажлыг нь хийдэг. Ингээд бусад ажил болох сантехник, цахилгаан, гадна, дотно заслыг туслан гүйцэтгэгч компаниуд гүйцэтгэдэг. Ерөнхий гүйцэтгэгч нь гэрээний дагуу ажлаа гүйцэтгээд дараагийн компанидаа ажлаа хүлээлгэн өгнө. Гэтэл дараагийн гүйцэтгэгч компанийн буруутай үйл ажиллагаанаас үүдэж гарсан ослыг аль хэдийнээ ажлаа гүйцэтгээд өгчихсөн компанид тохож, буруу шийдвэрлэсэн хэд хэдэн жишээ гарсан билээ. Ийм үйлдлээс болоод ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажилладаг барилгын томоохон компаниуд хариуцлагын тогтолцоог ойлгомжтой шударга байлгахыг хүсээд байгаа нь энэ юм. 2014 онд нийслэлийн хэмжээнд барилгын хэд хэдэн осол гарч хүний эрдэнэт амь эрсэдсэн билээ. Осол гаргасан гэх хэдэн компани байсны нэг нь “Зуншин”. Тус компанийг тухайн үед олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр элдвээр дайрч, ослын буруутан хэмээн зарласан. Ингэж тус компани руу дайрсан нь өөрөө хууль бус үйлдэл л дээ. Хууль хяналтын байгууллагаас буруутай эсэхийг нь тогтоогоогүй байхад мэргэжлийн бус хүмүүс хувийн дүгнэлт гаргаж, олон нийтэд ташаа мэдээлэл цацсан. Гэтэл цагдаа, хууль хяналтын байгууллага “Зуншин” компанийг буруугүй гэдгийг тогтоосон байдаг. Гэсэн ч тус компанийн тусгай зөвшөөрлийг түр хугацаагаар түдгэлзүүлчихсэн байгаа. Үүнээс болоод зөвхөн энэ компани хохироод зогссонгүй олон мянган хүн ажилгүй болж, улсын төсөв ч тодорхой хувиар тасарчихаад байна. “Зуншин” компани ажилгүйдлийг бууруулахад өөрийн бодит хувь нэмрийг оруулж, жилд давхардсан тоогоор 1500-1600 хүнийг ажлын байраар хангадаг бол улсын төсөвт сүүлийн жилүүдэд дунджаар 2-3 тэрбум төгрөгийн татвар төлсөөр иржээ. Ерөөсөө барилгын салбар ч бус манай аль ч салбарт хууль тогтоомж нь алдаа мадагтай, хариуцлагын тогтолцоо нь ойлгомжгүй байдгаас энэ мэт үйлдэл гарсаар байдаг.

“Зуншин” компанийн Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн хэлтсийн дарга Ч.Оюунбилэгтэй уулзлаа. Тэрээр мөн л хариуцлагын тогтолцоонд эзэн холбогдогчийг нь тодорхой болгохыг хүсч байгаагаа илэрхийлж байлаа.

Түүнээс зарим зүйлийг тодруулав.

–Танай салбарын сайд осол гарсан гэх компаниудын төлөөллийг хүлээн авч уулзжээ. Та тэр уулзалтад оролцов уу. Уг уулзалтад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн төлөөллийг уриагүй. Уулзалтаар чухам юу ярив?

-Тухайн салбартаа биечлэн ажиллаж байгаа, зовлон жаргалыг нь мэддэг хүмүүсээс нь санал авъя гэж уг уулзалтыг зохион байгуулсан юм билээ. Үүсч буй бэрхшээл, хууль эрхзүйн талаасаа ямар саад тотгор байна вэ, цаашид яавал осол эндэгдлийг багасгах вэ, энэ бүгдийг хууль эрхзүйн талаас нь өөрчлөлт оруулж зохицуулахад ямар санал байна вэ гэдгийг асуусан.

–Уулзалтад оролцсон компаниуд ямар санал гаргаж байв?

-Барилга дээр туслан гүйцэтгэгч, ерөнхий гүйцэтгэгч гэсэн нэр томъёо гарч ирээд байгаа шүү дээ. Гэтэл Барилгын тухай хуулинд ерөнхий гүйцэтгэгч гэсэн нэр томъёо байдаггүй. Барилгын ажил гүйцэтгэгч гэж л байдаг юм. Барилгын ажил гүйцэтгэгч нь дотроо үндсэн ажил гүйцэтгэгч буюу барилгын хана, тааз, дээвэр, үндсэн карказ, шат зэрэг гол араг бүтээцийн ажлыг гүйцэтгэдэг. Бусад сантехник, цахилгаан, гадна дотор заслын ажлууд нь үндсэн ажилд орохгүй нь байна шүү дээ. Тэгэхээр үүнийг туслан гүйцэтгэгчийн л хийдэг ажил юм байна гэж ойлгоод, туслан гүйцэтгэгч гэдэг нэр гаргаад ирсэн. Үндсэндээ бол үндсэн ажил гүйцэтгэхээс гадна тэр барилга дээр ажиллаж байгаа бусад компаниуд ч тэр ажлаа бүрэн гүйцэтгэж хүлээлгэж өгөхийн төлөө оролцдог. Барилгын тухай хуулинд “Барилгын ажил гүйцэтгэгч нь хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн асуудлаа бүрэн хариуцаж ажиллана” гэсэн заалт байдаг. Энэ нь барилгын үйлдвэрлэлд оролцож байгаа бүх гүйцэтгэгч нарт хамаарах ёстой байтал “ерөнхий гүйцэтгэгч” гэсэн хуулинд байхгүй нэр томъёо зүүн үндсэн ажил гүйцэтгэгч компанидбүх хариуцлагыг үүрүүлж, бүгд л ерөнхий гүйцэтгэгч буруутай мэтээр ярьцгаадаг. Үнэндээ юунаас болж хэрэг гарав гэдэг дээр баттай мэдээлэл, хууль хяналтын байгууллагын буруутай этгээдийг тогтоосон шийдвэр гараагүй байхад ямар ч ул үндэслэлгүй буруутгадаг. Манай дээр яг ийм асуудал гарсан.

–Танай дээр хоёр асуудал яригдсан?

-Өнгөрсөн жил “Макс”-ын барилга дээр осол гарсан. Манайх үндсэн ажлаа буюу цутгалт, хана, дээврээ гүйцэтгээд 2013 оны аравдугаар сарын 2-нд барилгын талбайгаа хүлээлгээд өгчихсөн байтал дараа жилийнх нэгдүгээр сард гадна заслынх нь ажлыг хийж байсан компанийн гаргасан ослыг л манай компани дээр ерөнхий гүйцэтгэгч гэдэг нэр зүүгээд тохчихсон. Тэгээд манай компанийг хэвлэл мэдээллээр буруутгаад байсан. Уг хэргийг манайд ямар ч хамааралгүй гэдгийг хуулийн байгууллага нь тогтоочихсон.Хамааралгүй гэдэг нь тогтоогдоод хэрэг нь аль хэдийнэ шийдэгдээд өнгөрчихсөн асуудал. Дараагийн осол нь гадна заслын ажил гүйцэтгэж байсан гүйцэтгэгч компанийн үйл ажиллагаанаас болж гарсан. Тэр компанийн гаргасан ослыг мөн л манай компанид хамаатуулаад буруутгасан. Ингэж яригдсаар байгаад эцэст нь юу болов гэхээр манай компанийн тусгай зөвшөөрлийг түдгэлзүүлчихсэн, бүтэн гурван сараар. Манай компани асар их хохирол амсч байгаа юм. Хуулиараа бол манайх тийм үүрэг хариуцлагыг хүлээх ёсгүй. Манайх үндсэн ажлаа хийсэн. Бусад ажлыг хийж байгаа тэр компаниуд ч хуулийн этгээд. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хуулийн 28 дугаар зүйлд “Ажил олгогч эзэд нь ажилчдынхаа болон тухайн ажлыг гүйцэтгэж байгаа ажилчдын аюулгүй байдлыг хангаж ажиллана” гэж заасан байдаг. Ийм заалт байсаар байтал яагаад үүргээ биелүүлээгүй юм бэ. Тэр үүрэг, хариуцлагыг нь тус тусад нь тогтоох байтал яагаад манай компанийг ерөнхий гүйцэтгэгч гээд үүрүүлээд байгаа юм. Энэ тал дээр ерөнхийдөө санал гарсан л даа. Тус бүртээ, компани бүр хариуцлага үүрэх ёстой гэдэг хариуцлагын тогтолцооны талаар оруулж өгөх нь зөв юм. Үүнийг тодорхой болгож өгөх ёстой юм байна гэдэг дээр олон санал гарсан. Мөн хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн мэргэжилтнүүд гэж хүмүүс байна. Барилга дээр осол гарахаар л энэ хүмүүс дуудагдаж, хэрэгт татагдаж, хэрэг үүрдэг. Тэгсэн мөртлөө энэ хүмүүст тухайн талбай дээр ажил гүйцэтгэж байгаа ажилчдад хариуцлага тооцох эрх байдаггүй. Хатуухан хэлэхэд торгуулийн арга хэмжээ авч, ажлаас хөөх эрх байхгүй.

–Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн мэргэжилтнүүд барилга дээр ажиллаж байгаа ажилчдад шаардлага тавихаар шаардлагыг нь хүлээж авдаггүй, биелүүлдэггүй гэх нийтлэг дутагдал байсан гэв үү?

-Шаардлагыг биелүүлдэггүй. Шаардлагаа биелүүлэхийн тулд бид ажилчдад тодорхой хэмжээний хариуцлага үүрүүлэх ёстой болно доо, тэгтэл тийм хариуцлага үүрүүлэх эрх нь бидэнд байдаггүй. Хуулинд ёсыг нь бодоод “Онц ноцтой нөхцөлд ажлыг зогсооно” гэсэн мөр оруулаад өгсөн боловч тэр эрх нь бидэнд байдаггүй. Онц ноцтой нөхцөлд гэж байгаа боловч энгийн үед гардаг жижиг алдаа дутагдал болгонд, ажилчин бүр дээр очиж шаардлага тавьж “Та барилгын талбайгаас гар, яв” гээд хөөчих эрх нь бидэнд байдаггүй юм. Хариуцлага үүрүүлэх эрх нь бидэнд байхгүй байтал бидэнд баахан үүрэг хариуцлага тогтоогоод ажилчин бүрийг сахиж зогсч байх ёстой мэтээр ойлгодог.

Орон сууцны бүхэл бүтэн цогцолбор барилаа гэхэд тэнд 1500 гаруй хүн ажиллана. Сүүлд осол гарсан орон сууцны барилга дээр 370 хүн нэг удаагийн ээлжинд ажиллаж байсан байдаг юм. Тэр олон зуун хүнийг ганцхан ХАБЭА-н ажилтан нэг бүрчлэн дагаад явна гэж байхгүй. Тэгэхийнхээ оронд тэр бүхэнд хяналт тавиад хэн зөрчил гаргаж байгаад нь хариуцлага тооцоод явах юм бол хувь хүн “Би өнөөдөр ийм хариуцлагатай юм байна шүү. Би энэ хариуцлагаа биелүүлж чадаагүй болохоор ажлаасаа халагдлаа, торгууль хүлээлээ” гэж ухамсарлах болно. Ийм хариуцлагын тогтолцоо байхгүй болчихсноос энэ ажил хэрэгжихгүй байгаа байхгүй юу. Энэ талаар уулзалтад ирсэн мэргэжилтнүүд асуудал дэвшүүлж, хариуцлагын тогтолцоог тодорхой болгохыг хүссэн. Мөн хөдөлмөр хамгааллын зардлын асуудлыг хөндсөн. Захиалагч тал нь барилга бариулах гээд мөнгөө өгсөн л бол боллоо гээд хаячихдаг. Гэтэл хуулинд “Захиалагч тал нь хөдөлмөр хамгааллын зардлыг нэгээс доошгүй хувиар гаргаж өгнө” гээд заачихсан байдаг. Гаргаж өгсөн хөрөнгийг нь гүйцэтгэж байгаа байгууллага нь хөдөлмөр хамгаалалдаа зөв зарцуулж байгаа эсэхэд хяналт тавьдаг. Тэгтэл уулзалтын үеэр нэгэн захиалагч компани “Бид мөнгөө л өгсөн бол болоо биш үү. Хариуцлага үүрэх ямар үүрэгтэй юм” гэж ярьж байна лээ. Үгүй юм аа, шат шатандаа хариуцлага үүрэх ёстой. Гүйцэтгэж байгаа компани, ажилчдаа ахалж байгаа бригад, хэсгийн дарга, хувь хүн өөрөө ч хариуцлага үүрэх ёстой. Хариуцлагын тогтолцоо гэдэг зүйл байж чадах юм бол үүнийг хэрэгжүүлэх боломжтой л байхгүй юу.

–Барилга, хот байгуулалтын яамнаас цаашид энэ талаар хэрхэн анхаарч яаж ажиллана гэж байна вэ?

-Хуулинд өөрчлөлт оруулахад бидэнд асар их бэрхшээл тохиолдоно. Яагаад гэвэл аливаа хуулиуд хоорондоо зөрчилдөх асуудал гардаг. Гэхдээ бид хариуцлагын тогтолцоог нь тодорхойг болгож өгье, хөдөлмөр хамгаалалд байх ёстой зардлыг нь заавал гаргаж өгдөг, хэрэгжүүлдэг тогтолцоог нь бий болгож өгье, журмандаа тусгаж өгье гэдгээ сайд маань хэлсэн. Уулзалтын үеэр гарсан хамгийн гол санал бол ерөнхий болон туслан гүйцэтгэгч буюу тухайн барилгад оролцож байгаа бүх хүмүүсийн хариуцлагыг шат шатанд нь тодорхой болгож өгөх, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн зардлыг заавал хэрэгжүүлэх механизмыг нь бий болгох. Ийм хоёр саналыг манай компани ч тэр, бусад компаниуд ч тэр тавьсан. Манай “Зуншин” компани “Бид барилгын салбарын хөгжлийн өнгийг тодорхойлж, хэзээд анхдагч, манлайлагч байна” гэсэн уриатай. Бид энэхүү уриагаа биелүүлж, хэрэгжүүлэхийн тулд бүхий л үйл ажиллагаандаа анхаарч ажилладаг гэдгээ энэ дашрамд уламжилъя гэлээ.

Ямартай ч шил шилээ даран гардаг барилгын ослыг бууруулах, багасгах тал дээр яам, хувийн компаниуд ийн хамтарч ажиллахаар болж байгаа нь зүйтэй. Хэрэв салбарт нь ажиллаж зовлон жаргал бүхнийг нь амсч яваа компаниудынхаа гаргаж буй саналыг төр засаг нь анхааралдаа авч, хууль эрхзүйн орчныг нь сайжруулаад өгчихвөл барилгын осол мэдэгдэхүйц буурах нь лавтай. Энэ бүхэн эцсийн эцэст хүний алтан амьтай холбоотой асуудал шүү дээ. Хувь ажилтан хүний өөрөөс нь гол нь шалтгаална гэдгийг дор бүрнээ өдөр болгон санаж ажиллах ёстой.

Д.САРУУЛ

Categories
мэдээ цаг-үе

Э.Цэцгээ: Гэрийн эзэгтэйн оёж шидэх ажил сонирхолтой. Тэр аз жаргалыг бусадтай хуваалцахыг хүсдэг

Хэрэглээний урлал блогийн хөтлөөч Э.Цэцгээ гэх энэ бүсгүйг даган дуурайдаг, түүнээс үлгэр авдаг олон зуун эмэгтэй байдаг. Түүнтэй хороолол дахь “Цох” дэлгүүрт нь уулзаж ярилцсан юм.

–Та өөрийгөө танилцуулахгүй юу?

-Намайг Э.Цэцгээ гэдэг. Нөхөр гурван хүүхдийнхээ хамт амьдардаг. Хэрэглээний урлал блогийг хөтөлдөг. Мөн гар урлалын “Урлаг ин” бүлгийн үүсгэн байгуулагч. Ер нь гар урлалд дуртай энгийн нэгэн ийм нэг хүн байна даа.

–Хэзээнээс гар урлал сонирхож эхэлсэн бэ?

-Бүр жаахан байхаасаа л оёж сурсан. Бусад охидын адил ээжийнхээ хувцсыг эвдэлж, өөртөө таарсан загвартай юм оёж өмсөх гэсэн хүсэлтэй, хөдөлмөрийн хичээлдээ дуртай охин байлаа. Гэвч би мэргэжлээ буруу сонгочихсон юм. Надад ирээдүйд ямар мэргэжил хэрэг болох вэ гэдэг талаасаа сонгосноос би юунд дуртай билээ гэдгээ анхаараагүй юм билээ. Нягтлан бодогч мэргэжлээр сурч төгсөөд хэсэг ажилласан. Тэгээд гэр бүлтэй болж хөл хүнд болсон. Эмэгтэйчүүд чинь ингээд л нэг хэсэг завсарлага авч гэртээ суудаг шүү дээ. Гэтэл эхний гурав дөрвөн сар хийх юм олдоггүй үнэхээр хэцүү байсан. Гэрт суухаар хийх юм захаасаа аваад олдоно. Оёж шидэх юм гарч ирнэ. Гэртээ гоё хөшиг авъя гэхээр загварын сонголт муутай хэрнээ өндөр үнэтэй. Тавилга энэ тэртэйгээ зохицуулаад оёчихъё гэхээр тохирох материал олдохгүй. Гэсэн ч энд тэндээс материалуудаа түүгээд юм оёж эхэлсэн. Гурван хүүхдэдээ аавынх нь хуучин хувцсыг эвдэлж гоё загвартай цамц, өмд оёж өгөхөөс эхлүүлээд ажил ундарсан. Тэгээд л ер нь энэ бүхэн надад их урам зориг өгсөн л дөө. Энэ их гоё юм байна. Гэрийн эзэгтэй, эмэгтэй хүний хийдэг энэ ажил чинь сонирхолтой юм, энэ бүхнээ бусадтай хуваалцъя гэсэн хүсэл төрсөн. Хүн дуртай юмаа хийж байж л аз жаргалтай байдаг шүү дээ. Эрчүүд гэлтгүй ялангуяа эмэгтэйчүүд дуртай юмаа хийгээсэй гэж хүсдэг. Ингээд 2010 оны арваннэгдүгээр сард блогоо нээгээд 8-ны өдөр нь анхныхаа бичлэгээ оруулж байлаа. Сая блогийн маань дөрвөн жилийн ой болсон.

-“Урлаг ин” бүлгийг хэрхэн байгуулж байв?

-Гар урлал сонирхдог хүмүүсийг нэгтгэе, хамтарч үйл ажиллагаа явуулъя гээд 2012 онд байгуулсан. Манайд мундаг охид, бүсгүйчүүл байдаг. Бид сар болгон тогтмол уулзаж, төрөл бүрийн арга хэмжээ зохион байгуулдаг юм. Урланд маань гар урлал хийх сурах сонирхолтой хүмүүс очдог. Манай бүлгийн фэйсбүүк хуудсанд 15 мянган хүн нэгдсэн байдаг юм. Идэвхитэй гишүүд гэвэл 100-200. Уулзалтдаа ажил төрөл, заваасаа хамаарч 20, 30, 50, 60гээд янз янз ирдэг.

Бид сар бүр гар урлалтайгаа холбоотой үйл ажиллагаа зохиодог юм. Хийсэн бүтээснээ төрөлжүүлээд хоорондоо өрсөлдөнө. Цагаан сараар хүмүүст зөвхөн өөрсдийнхөө хийсэн бүтээлээ бэлэглэж, хятад бэлгийг халахыг уриалдаг. Хүмүүс нэг бол үнэтэй, нэг бол хямдхан юм хайгаад байдаг. Үнэндээ гараар хийсэн бүтээл хамгийн үнэтэй бэлэг болдог юм шүү гэдгийг манай бүлгийнхэн ойлгоод эхэлчихсэн гэж болно.

–Дэлгүүрийн тань нэр “Цох”. Энэ нэр сонирхол татлаа л даа. Дэлгүүр тань хаа сайгүй л гараар урласан цохнууд “сууж” байх юм?

-Гар урлал хийхэд зарим материал нь эндээс олдохгүй болохоор Японд байдаг найздаа захиж авчруулдаг байсан. Гэтэл тэр найзын маань зав зай нь болоогүй. Би энэ тухайгаа блогтоо биччихсэн байтал блогийн маань уншигч Оюуномин гэх охин “Би тантай хамтарч ажиллая. Би Японоос тан руу материалуудыг тань явуулж байя” гэсэн юм. Ингэж бид танилцаад түүний илгээсэн зүйлсийг би блогоороо дамжуулан зардаг боллоо. Хүмүүс ч их дуртай байсан. Урландаа сургалт явуулахын зэрэгцээ японоос ирсэн гар урлалын зүйлс, материалуудаа зардаг байсан. Тэр үед би дахиад хөл хүнд болсон. Тэгээд урлангаа түр хаачихсан чбараагаа зарахаас өөр аргагүй болсон. Бараа материал асууж сурагладаг хүмүүс олон байсан болохоор яалтгүй ч дэлгүүр нээхгүй бол болохгүй нь гэсэн асуудал тулгарсан. Ингээд Оюуноминтойгоо хамтраад лангуу ч болтугай ажиллуулъя гээд дэлгүүрээ анх нээж байлаа. Нэрийн тухайд “ЦОХ” гэдэг нэр чинь уг нь “Цэцгээ, Оюуномин хоёр” гэсэн өгүүлбэрийн товчлол л доо (инээв). Цох чинь хөөрхөн амьтан ш дээ. Ер нь цох, зөгий, эрвээхэй зэрэг жижиг амьтад чинь хөөрхөн. Гар урлалын бүтээлд хамгийн их дүрслэгддэг амьтад шүү дээ. Ууль шувуу бас их дурслэгдэнэ. Зөгий нь ажилсаг, хөдөлмөрч, баян байхын бэлгэдэл бол ууль шувуу эрдэм ном, мэргэн цэцэн ухааны бэлгэдэл гэгддэг.

–Танай дэлгүүрт оёж шидэх, хайчлах, наах гээд гар аргаар юм урлахад юу л хэрэгтэй байна, тэр бүгд дүүрэн байх юм. Зүү, утас, тууз, шүр, товч, шошго, эсгий, таар, нэхмэлийн утаснаас эхлүүлээд олон үйлдэлтэй оёдлын машин хүртэл байна?

-Ерөнхийд нь базаад хэлбэл туузан урлал, шүр сувс, цаасан урлал, цаасан хуйлбар, нугалбар, даавууны будаг, даавуун дээр зурдаг харандаа, цүнхний хэрэглэлүүд, хөдрөг буюу зүүмэл даавуун урлалын хэрэглэгдэхүүнүүд, нимгэн нийлэг эсгийнүүд, оёдлын бүх төрлийн машинууд, гар урлалын сурах бичгүүд, товчнууд, нэхмэлийн утаснууд гээд нэрлэвэл олон зүйл байна.

–Янз бүрийн урлал бий. Хэрэглээний урлал гэдгээ тайлбарлавал?

-Урлалыг хэрхэн яаж өдөр тутмын амьдралдаа холбож хэрэглэх вэ, урлал гэхээр сувинерийн эд зүйлс, ойр зуурын арьс ширэн эдлэлийн хэмжээнд ойлгодог. Хүн ер нь гараар хийсэн юмаа хэрэглэж байж илүү гоё таашаал, мэдрэмж авна. Тэр хэрээр түүнийгээ илүү хөгжүүлдэг. Өөрийнхөө хийсэн юмыг хэрэглэж байгаа хүн чинь дараа нь “Энийг ингэж хийвэл илүү гоё байна” гэж сэтгэж эхэлдэг. Миний хувьд л лав тэгдэг юм. Хүүхдүүддээ гэрийн хувцас гэж авч өгдөггүй,өөрөө оёод өмсүүлчихдэг. Тэр утгаараа энэ чинь давхар эдийн засгийн хэмнэлттэй байхгүй юу. Дэлхий нийтээрээ идэх юм маань органик байх ёстой гэцгээдэг. Амьдрал бол урлал юм. Урлалыг амьдралтай холбож өгвөл бидний амьдрал илүү утга учиртай, аз жаргалтай байна гэдгийг хүмүүст ойлуулахыг их хичээдэг. Би өөрөө тэр бүхнийг өдөр тутмынхаа амьдралд мэдрээд явж байгаа болохоороо үүнийгээ улам дэлгэрүүлье гэж боддог.

–Одооны охид бүсгүйчүүлийн дунд товч хадаж чаддаггүй, юм оёх, хасуулах шаардлага гарвал хувцас захиалга, засварын газрыг зорьдог нь олон болжээ?

-Хүмүүст чи үүнийг оё, ингэ тэг гэж тулгахгүйгээр зүгээр л гоё үзүүлээд үлгэрлэн дуурайлгуулах нь зөв байдаг байхгүй юу. Блогоо нээснээс жилийн дараагаар байнгын уншигчтай болж, өдөрт 200-300 хүн тогтмол ордог болж, бичлэг оруулсан өдөр мянга гаруй хүн орох нь энгийн үзэгдэл болсон л доо. Хүмүүс надад ингэж хэлдэг юм “Би өглөө ажилдаа ирээд компьютерээ асаагаад чиний блог руу ороод бичлэгийг чинь уншчихаад ажилдаа ордог. Би ерөөсөө оёж шидэх талаар бодож байгаагүй. Гэтэл чиний бичлэгүүдийг чинь уншаад өөрөө мэдэлгүй оёдлын машин аваад юм оёод эхэлсэн. Би өмнө нь гэртээ яг л зочид буудалд амьдардаг хүн шиг л байжээ. Товч маань унахад энийг хадаад өгөх хүн байна уу гэж хайгаад явдаг байлаа. Гэтэл одоо чамайг хараад өөрөөсөө үнэхээр ичиж байна. Эмэгтэй хүн гэдгээ мэдэрч байна. Би өмнө нь хаана байсан юм бэ. Миний өмнө нэгэн шинэ ертөнц нээгдлээ” гэж. Иймэрхүү үгнүүдийг зөндөө сонсоод ирсэн чинь нэг зүйл бодогдсон. Учир зүггүй үглээд хажуунаас нь угзраад ингээч ээ, тэгээч ээ гэж шүүмжлэхээсээ илүүтэй юм хийж байгаа хүнийг харуулах хэрэгтэй юм байна гэж бодсон.

Зарим хүний хувьд сонирхолгүй зүйл нь ч байж болно л доо. Гэхдээ манай монголчууд чинь эрт дээр үеэсээ л охид, хүүхнүүдээ заавал ч үгүй оёулж шидүүлж сургадаг байсан шүү дээ. Ардын аман зохиол, сургаалуудыг уншиж суухад оёж чаддаггүй эмийг нэг нүдээрээ ч харж чаддаггүй юм билээ. Оёдолгүй эм утасны бармал, уншлагагүй лам олбогны бармал гэдэг ч юм уу. Ертөнцийн гурван шившигт хүртэл үйлгүй эм нэг шившиг гэх мэтээр сургасан байдаг юм билээ. Ингэж л хүүхдүүдээ хүмүүжүүлж ирсэн байдаг. Оёж чаддаггүй, дургүй, би хэзээ ч оёж үзээгүй гэж бодож байгаа эмэгтэйчүүд байж болно. Гэвч бүгд цаг нь ирвэл оёж чадна.

–Гараар юм урлаад сууж байхад танд ямар мэдрэмж төрдөг вэ?

-Аз жаргалтай болдог. Үнэхээр аз жаргалтай байж чаддаг юм. Би бусад эмэгтэйчүүдийг ч тийм байгаасай гэж хүсдэг. Гараас юм гарна, хийсэн юмаа дараа нь хараад суух мэдрэмж их гоё ш дээ. Би жижиг ч бай, том ч бай гүйцэтгэл сайтай юм хийхийг хүсдэг.

Нөхөр маань намайг их дэмждэг. Бусад бүсгүйчүүдийн нөхрийг ч манай хүн шиг ингэж эхнэрээ дэмжээд өгөөсэй гэж хүсдэг. Би өөрийгөө том амжилтад хүрсэн гэж хэлэхгүй ч мөрөөдлийнхөө зах зухаас нь атгаад авчихлаа. Хань ижил гэдэг их чухал. Ханьдаа маш их баярладаг шүү гэж хэлье. Нөхөр маань их эмч. Одоогоор хувиараа хөдөлмөр эрхлээд явж байгаа л даа. Удахгүй мөрөөдөлдөө хүрнэ гэдэгт нь итгэдэг. Хүүхдүүд маань хийж байгаа юманд маань их урам өгнө өө. “Ээж ээ, яасан гоё юм бэ” гээд л магтана. Би тэдэндээ юм хийж өгөх дуртай. Ямар ч завгүй байсан хүүхдүүддээ цаг гаргаад ямар нэг юм хийж өгдөг. Үгүй ядаж өмднийх нь өвдгийг нөхөж өгдөг. Охиндоо үсний боолтыг нь хийгээд өгчихнө. Хүүдээ цүнх, үзэг харандааны савыг нь хийгээд өгчихдөг юм. Хамтдаа суугаад юм хийх үе ч бий.

–Даалин оёх гэж байгаа, даалингийн бэлэн эсгүүр хайсан бүсгүйчүүд их орж байна, дэлгүүрт тань?

-Цагаан сар, наадмаар бүсгүйчүүд маань аав, нөхөртөө даалин оёж өгцгөөдөг болсон. Ялангуяа цагаан сарын өмнө даалин оёх гэсэн бүсгүйчүүд их ирдэг юм.

–Та хэдэн настайдаа юм оёж сурч байсан юм бэ?

-Таван настай байхдаа оёсон хатгамал юм маань одоо хүртэл надад байдаг ш дээ. Эмээ маань зааж өгч байсан. Гэтэл миний охин одоо таван настай мөртлөө оёж чаддаггүй. Миний тэр үед оёж сурсан маань эмээгийн маань л ач тус байж дээ гэж боддог юм. Манай эмээ их айхавтар нягт нямбай хүн байсан юм билээ?

–Та аль нутаг усны хүн бэ?

-Төв аймаг.

–Аль сумынх вэ?

-Бүрэн. Эмээгийн маань ээж буюу миний элэнц эмээ Долгор гэж уран хүнбайсан гэдэг. Зэргэлдээ сумынхан нь хүртэл ирж юм оёулдаг байсан гэлцдэг. Гадна нь наадам болж байгаа юм шиг л морь мал багшралдаад л, хүмүүс дугаарлаад суучихна. Зөвхөн оёдол хийгээд зогсохгүй, бүтээлч санаачилга гаргадаг хүн байсан гэсэн. Аагим зуны халуунд гэрээ халаахгүйгээр яаж тогоо нэрэх вэ, хатад, охидын малгайг яаж гоё хийх вэ гээд загвар, эсгүүр гаргана. Тэр хавийнхаа хүмүүст мэддэгээ зааж өгнө. Их мундаг, нэр хүндтэй хүн байсан. Тэр тухай манай эмээ ярина. “Ээж маань орой унтахад л оёод сууж байдаг, өглөө босоход л мөн оёод сууж байдаг байж билээ. Би гэрийнхээ ажлыг бараг бүгдийг нь хийж нугалдаг байсан болохоор ээжийнхээ үйл үртэснээс олигтой сурч чадаагүй” гэж дурсч билээ. Гэхдээ л тэр мундаг хүний хажууд байсан гэхэд эмээ маань хэнээр ч юугаа ч гуйхгүй өөрөө оёчихдог хүн байсан. Би багаасаа эмээтэйгээ өссөн, эмээгийн хүүхэд л дээ.

Д.ГАНСАРУУЛ

Гэрэл зургийг Г.ЛХАГВАДОРЖ

Categories
мэдээ нийгэм

Таны гал тогоонд

Ороомгон бууз

МАХНЫ ОРЦ:

Үхрийн мах, лууван, шанцай, сонгино, гоньд

ХИЙХ АРГА:

Гурилаа зуурч амраана. Давс, хар перцээр амталсан махаа шүүслэнэ. Элдсэн гурилаа тослоод махаа нимгэн тарааж, захаас нь хуйлна. Ирмэгүүдийг нь чимхэж битүүлнэ. Ингээд сайтар халаасан жигнүүртээ тавиад 20-25 минут жигнэнэ. Хачирт нь байцааны салат их тохиромжтой.

Цэцэгт мантуу

ОРЦ: 500 грамм гурил , 250 м/литр сүү, таван грамм эсгэгч

ХИЙХ АРГА: Бүлээн сүүнд исгэгчээ уусгаад таван минут тавина. Гурилаа бага багаар хийж зөөлөвтөр зуурна. Гурилаа дулаан газар тавьж сайтар хөөтөл нь хүлээнэ. Энэ хооронд ногоон сонгино, сармис, хиам эсвэл зайдсаа жижиг хэрчих хэрэгтэй. Гурилаа хоёр хуваагаад зузаандуухан элдэж тослоод давс цацна. Дээрээс нь хиам, ногоон сонгиноо тарааж тавина.

Хуйлаад хоёр сантиметр өргөнтэй хэрчинэ. Хэрчим тус бүрийнхээ голоор нь савхаар чанга дарна. Тосолсон жигнүүртээ тавьж таглаад галаа асаалгүй 15-20 минут байлгаж хөөлгөнө. Ингээд буцалж буй тогоон дээрээ тавиад 15-20 минут жигнэнэ.

Нэг давхар жигнүүртэй бол 15 минут, хоёр давхар бол 20 минут жигнэхэд тохиромжтой. Ингээд гаргах цаг болонгуут тагийг нь авалгүй таван минут хэртэй байлгах хэрэгтэй. Учир нь тагийг нь гэнэт авбал халуун уур нь шууд гараад гурилны хөөлт буучихдаг юм байна.

Илчлэг шөл

Манай томоохон ресторануудын цэсэнд энэ шөлийг санал болгосон байдаг.

ОРЦ:

Яс махны шөл-30 мл

Машиндсан мах (үхрийн)-120 гр

Өндөгний цагаан уураг-нэг ширхэг

Гурил-20 гр

Ургамлын тос-30 гр

Вандуй-20 гр

Лууван-30 гр

Төмс-90 гр

Цэцэгт байцаа-30 гр

Шанцай-2 гр

Яншуй-10 гр

Дүпү-30 гр

Сонгино-10 гр

Сармис-3 гр

Цагаан гаа-2 гр

Хар перец-2 гр

ХИЙХ АРГА:

Машиндсан махандаа сүүнд дэвтээсэн талхыг шүүснээс нь шүүж өндөгний цагаан уураг болон давс амтлагчуудаа хийж амтална. Бөөрөнхий мах бэлтгэн гурилд өнхрүүлээд халаасан тостой хайруулд хөнгөн шарж бэлтгэнэ.

Луувангаа сармис хэлбэртэй хэрчээд халаасан тосонд хөнгөн шарах бол, төмсөө их тосонд болгоно.

Шөлөө буцалгаад лууван, шанцай, цэцэгт байцаа, яншуйгаа хийж буцалгана. Дээр нь бөөрөнхий махаа хийж гүйцэд болгоод амтлагчаар амтлан дүпү, төмсөө хийснээр шөл бэлэн болно.

Бэлтгэсэн: Д.САР

Categories
мэдээ спорт

Жүдогийн шилдгээр Б.Ариун-Эрдэнэ, Ц.Наранжаргал нар шалгарав

Жүдо бөхийн 2015 оны УАШТ амралтын өдрүүдэд Буянт-Ухаа спортын ордонд амжилттай болж өндөрлөлөө. Хот, хөдөөгийн 21 байгууллагын 296 жүдоч 14 жингийн ангилалд аваргуудаа шалгаруулсан юм. Спорт сонирхогчид Х.Цагаанбаатарт ихээхэн найдлага тавьсан ч тэрээр гарч ирсэнгүй. Эхний өдөр болсон хөнгөн жингийн барилдаанууд мэдээж хуран цугласан олныг гайхашруулсан олон өрсөлдөөнийг харуулсан. 60 кг-ын жинд бүхэлдээ шинэ залуу тамирчид хүч түрэн гарч ирсэн гэхэд болно. Харин 66 кг-ын жинд Д.Төмөрхүлэг шилдэг гэдгээ дахин батлан алтан медаль зүүсэн. 73 кг-ын жингийн барилдаан хамгийн их сонирхол татсан. С.Мияарагчаа ур чадвар хурд, техникээрээ илт давуу байсан ч Г.Одбаярт ялагдаж мөнгөн медаль хүртсэн аваргалсан бол С.Ням-Очир хүрэл медаль дээр буусан юм. Эмэгтэйчүүдийн хувьд мөн л гал гарсан барилдаан үргэлжилж, залуу тамирчид туршлагатай тамирчидтай дэвжээнд хүч үзсэн. М.Бундмаа жиндээ номер нэг гэдгээ дахин баталсан бол Д.Сумъяа 57 кг-ын жиндээ илүүрхсэн юм.

63 кг-ын жинд Ц.Цэрэннадмид алтын төлөө Ц.Мөнхзаяатай барилдсан барилдаан тун сонирхолтой байсан. Жин өгсч барилдсан Ц.Цэрэннадмидын хувьд жиндээ шилдэг байсан Ц.Мөнхзаяаг буулган авч улсын аварга болсон нь энэ тэмцээний нэгэн онцлох үйл явдал байлаа.

Тэмцээний хоёр дахь өдөр буюу өчигдөр хүнд жингийн барилдаанаар тэмцээн үргэлжилсэн юм.

Олимпийн аварга Н.Түвшинбаяр энэ жилийн улсын аваргадаа барилдсангүй. Тэрээр “Миний хувьд бэлтгэл сайн хангагдаагүй байсан. Гэхдээ бэлтгэл сайн хангагдаагүй гэдгээрээ бус бусад тамирчдадаа, залуучууддаа боломж олгох үүднээс энэ удаад тэмцээнд оролцолгүй өнжлөө” гэсэн юм. Хүнд жингийн барилдаануудын хувьд мөн л залуус хүч түрэн орж ирсэн ч гавьяат тамирчин Ц.Цэрэнханд, ОУХМ Б.Ариун-Эрдэнэ нарын хашир туршлагатай тамирчид жингээ өнгөлсөн юм. Хэдий спорт залуу насных гэдэг ч улсын аваргадаа хорь орчим жил барилдаж буй эдгээр тамирчид залуустайгаа эн зэрэгцээд медалийн тавцанд гарсан нь бахархмаар байв. Ц.Цэрэнханд “Би улсын аваргадаа тун чиг олон жил барилдаж байна. Хэдэн ч удаа түрүүлчихэв. Тоогоо алдчихлаа. Би энэ тэмцээнд түрүүлэх нь чухал биш залуучууддаа үлгэр дуурайлал болъё, хүн хичээвэл хэзээ ч амжилт гаргаж болдгийг харуулахыг хүслээ” гэж сэтгэгдлээ хуваалцсан юм. Б.Ариун-Эрдэнийн хувьд улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд найм дахь удаагаа түрүүлээд байна. Хүмүүсийн найдвар хүлээлгэж байсан жүдочдын нэг бол Б.Тэмүүлэн. Тэрээр нэмэх 100 кг-ын жинд өрсөлдөгчдөө илт давуу ялан алтан медаль хүртсэн.

Энэ удаагийн тэмцээний шилдэг тамирчдаар эрэгтэйчүүдээс Б.Ариун-Эрдэнэ, эмэгтэйчүүдээс 70 кг-ын жинд түрүүлсэн Ц.Наранжаргал тодорсон юм. Ц.Наранжаргалын хувьд УАШТ-д удаа дараа амжилттай оролцож буй манай шилдэг тамирчдын нэг. Тэрээр шилдэг тамирчны цом авахыг олон жилийн өмнөөс хүсч байснаа биелүүллээ гэж энэшагнал гардах үеэрээ сэтгэгдлээ хэлсэн.

Энэ тэмцээнд амжилттай оролцсон тамирчид Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцох эрхтэй болж байгаа юм.

2015 оны жүдо бөхийн УАШТ-ий медальтнуудыг танилцуулъя.

Эрэгтэй

60 кг-ын жинд

1.Г.Хэрлэн

1.Ц.Цогтбаатар

3.Н.Сэр-Од,

Д.Баярмагнай

66 кг-ын жинд

1.Д.Төмөрхүлэг

2.Б.Батгэрэл

3.Д.Алтансүх,

Б.Алтаннаран

73 кг-ын жинд

1.Г.Одбаяр

2.С.Мияарагчаа

3.Д.Дөлгөөн, С.Ням-Очир

81 кг-ын жинд

1.Ууганбаатар

2.Дагвасүрэн

3.Түвшинжаргал,

Баатархүү

90 кг-ын жинд

1.Цогтгэрэл

2.Отгонбаатар

3.Анхбаатар, Бат-Эрдэнэ

100 кг-ын жинд

1.Б.Тэмүүлэн

2.Бат-Орших

3.Б.Төгөлдөр,

Ө.Дүүрэнбаяр

Хасах 100 кг-ын жинд

1.Б.Ариун-Эрдэнэ

2.Энхбат

3.Д.Пүрэвдорж,

Лхагва-Очир

Эмэгтэй

48 кг-ын жинд

1.Э.Гэрэлмаа

2.Б.Хорлоодой

3.М:Долгоржав, Б.Хорлоо

52 кг-ын жинд

1.М.Бундмаа

2.Л.Буянхишиг

3.А.Цолмон, Ч:Аззаяа

57 кг-ын жинд

1.Д.Сумъяа

2.Т.Амаржаргал

3.Б.Бат-Эрдэнэ, Ц.Хулан

63 кг-ын жинд

1.Ц.Цэрэннадмид

2.Ц.Мөнхзаяа

3.Ш.Ганчимэг,

Б.Рэгзэдмаа

70 кг-ын жинд

1.Ц.Наранжаргал

2.Даваасүрэн

3.Алтанцэцэг, Хонгорзул

78 кг-ын жинд

1.Батцэцэг

2. Мөнхцэцэг

3.М.Ууганжаргал,

Жавзмаа

Нэмэх 78 кг-ын жинд

1.Д.Цэрэнханд

2.Жавзмаа

3. Нямтуяа, Гантогос

Д.САРУУЛ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Аливаа үйл хэргийг эхлүүлж, түүндээ амьдралаа зориулсан хүмүүсийг хог шиг гаргаж хаямгүй

Монголын үндэсний бөхийн холбооны тэргүүн Р.Нямдорж ажлаа хүлээлгэн өгөх гэж буй талаар зарим мэдээллийн хэрэгслүүд мэдээллэж байна. Түүний ойрын эх сурвалжийн ярьснаар бол дээрх мэдээлэл үнэний ортой бололтой. Хэрэв тийм бол харамсалтай.

Энэ хүн бүхий л ухамсарт амьдралаа энэ спорт, үндэсний бөх, Бөхийн өргөөнд зориулсан хүн шүү дээ. Их сургуулийн физикийн багш байсан хүн үндэсний спортоо хөгжүүлнэ гээд залуу халуун зүрх сэтгэл, амьдралаа зориулж, Бөхийн өргөөг барихад хэрэгтэй бүх зүйлд нойр хоолоо хасан байж зүтгэсэн байдаг. Бөхийн өргөө гэдэг ордныг босгох гэж энэ хүн газрын зөвшөөрлөөс нь эхлүүлээд бүгдийг нь хөөцөлдөж цаасан дээр төсөл байсан зургийг газар дээр бодит барилга болтол нь шантраагүй эр шүү дээ. Одоо та бүхэн хар л даа. Хөдөөнөөс ирсэн, гадаадаас айлчилсан хүмүүс “Би Бөхийн өргөөний дэргэд байна” гээд л өөрийнхөө хаягийг хэлж байна. Зохиолын байна уу, рок попынх байна уу ялгаагүй бүхий л уран бүтээлчид тэнд чуулж, Далай багш хүртэл айлдвараа хэлж суусан. Бөхчүүлийн босоо цагаан хийморь шингэсэн энэ хийморьтой ордон ямартай ч Монголын ард түмэнд муу юм үзүүлээгүй байх шүү. Бурхан багшийн дүйчэн өдрүүдийн ном айлтгал, цагаан сарын барилдааныг бид энэ л ордноос хүлээн авч тольддог.

Р.Нямдорж гэх энэ хүн зах зээлийн ороо бусгаа цагаас өдий хүртэл энэ бүхэнтэй зууралдаж байнгын орлоготой, хөл хөдөлгөөн тасардаггүй, бөхчүүлийн хийморь далласан байгууллага болтол хөгжүүлчихлээ, Бөхийн өргөө, бөхийн холбоог. Яах вэ сайны хажуугаар садаа мундахгүй. Алив зүйл сайн, муутайгаа л зэрэгцэн явдаг хойно түүнийг муучлах, муулах явдал тоймгүй. Ер нь юм хийж буй хүн л муулуулдаг. Биеэ оторлож бусдын олсныг зулгаадаг хүмүүс л үргэлж сүүдэрт отож хэвтдэг, муур шиг. Хаа сайгүй.

Р.Нямдорж тэргүүн ямартай ч элдвээр хэлүүлсээр Монголын үндэсний бөхийн холбоог 2015 он хүртэл удирдан жолоодсоор бидэнд авчирлаа. Гэтэл энэ хүн шахалтад ороод ажлаа өгөө юу эсвэл ажлаасаа халагдаа юу. Энэ хүн өнгөрсөн хорь, гучаад жилийн турш юуны төлөө зүтгэсэн юм бэ. Тэр хүнд залуу насаа элээн байж, амьдралын сайхан мөчүүдээ золин үндэсний спортынхоо төлөө зүтгэх ямар хэрэг байсан юм бэ.

Үүнээс харахад манайд патент, зохиогчийн эрхийн тухай хууль, энэ бүхнийг зохицуулах хуулийн зохицуулалт үгүйлэгдэж байна. Насаараа зүтгэж үсээ гил хараасаа нь цал буурал болтол зүтгэж хөдөлмөрлөн махаа зовоон байж бүтээсэн үйл хэргээс нь хогийн тосгуур дээр гаргадаг тоос шороо шиг зайлуулах нь зүйд нийцэхгүй. Энэ бүхнийг зохицуулсан хууль үгүйлэгдэж байна. Р.Нямдорж гуай шиг ингэж хохирсон хүмүүс олон бий. Тэднийг ингэж хог шиг гаргаж хаяж байгаа бол нөгөө талд нь төрийн хууль гэх хүчирхэг зэвсэг хамгаалж, өмгөөлөлдөө авдаг баймаар. Р.Нямдорж гуайн жишээн дээр ярихад, ажилгүй хоцорсон ч Бөхийн өргөө, Монголын үндэсний бөхийн холбооноос орж ирж байгаа орлогын тодорхой хэсгийг тогтмол авдаг байхаар хуульзүйн зохицуулалт хийх хэрэгтэй гэсэн үг л дээ. Ийм замаар хувь хүртээдэг үзэгдэл Монгол байтугай, Ази, Европт өглөө нар манддагтай адил энгийн л зүйл болчихсон.

Дээр өгүүлсэн шиг ийм тохиолдол манайд зөндөө бий л дээ. Алив нэг байгууллагын тулгын гурван чулууг тавилцаж, үйл ажиллагааг нь дэмжиж бүхий л оргилуун насаа зориулж, байгууллагаа орлоготой, байнгын үйл ажиллагаатай тов хийсэн сайхан хамт олонтой болгож хаа ч очсон нүүр улайхгүй газар болгоцгоосон улс хот хөдөө, сум, багт зөндөө бий. Байгууллага нь олны талархал хүлээж, орон нутагтаа ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийж амжилттай явж нэр нь мандаад ирэнгүүт тэр бүхнийг нь хэн ч юм, хаанаас ч юм гарч ирээд булаацалддаг айшгийн гэмээр үзэгдэл дэргэд ч болдог. Байгууллагаа мандан сэргээж гарыг нь ганзаганд хөлийг нь дөрөөнд хүргэсэн сэтгэл, зүрхтэй хөдөлмөрч нэгнийг хэлэх хэлэхгүйгээр хараан зүхэж, муу муухайгаар бусдад сурталчлаад эхэлдэг. Үнэхээр ч тийм юм болов уу гээд бусад нь эргэлзээд эцэст нь нээрээ ч тийм юм байна гээд итгэж эхэлнэ. Ингэж л сүүдэрт хумсаа нуун хэвтсэн муурнууд босч ирнэ. Амьдралаа зориулж ирсэн талбараас нь тэр хүнийг найр хайргүй түлхэж хаяад хоолыг нь булаан иддэг. Эцэст нь сайн сайхны төлөө зүтгэж явсан хүн ажилгүй болоод л үлддэг.

Олон нийтийн болон төрийн өмчит байгууллагад ажиллахдаа алаг зүрхээ эцтэл нь зүтгэдэг хүн байдаггүй нь үүнтэй л холбоотой. Хүний хоолыг бэлтгэхийн төлөө хуруу, хумсаа хугалтал хөлсөө гаргах хэрэг байна уу. Ийм жишээ олон байна. Газар тариалан, эрдэм шинжилгээ, анагаах ухаан, одон орон, зам, барилга өөр юу байдаг билээ. Батлан хамгаалах, сурган хүмүүжүүлэх, аж үйлдвэр гээд нэрлэвэл баршгүй. Тэр бүгдээс хамгийн тод, хүний нүдэнд ил гарч ирээд байгаа нь спортын салбарт буюу бүр тодруулбал үндэсний бөхөд гарч ирж байна. Тэр нь Р.Нямдорж гуай болж байна. Өнөө цагт зүрх сэтгэлээ зориулж зүтгэсэн байгууллагаасаа халагдахад элдэв ял шийтгэлгүй гарч байвал дээдийн заяа болох хандлагатай даг. Тухайн хүний хоолыг булаагчид суудлаас нь босгоод зогсохгүй, бусдын нүүрийг дахиж харахгүй болтол нь ичээхийн тулд элдэв хэрэг зохиож түүнийг эвгүй байдалд гарцаагүй хийдэг. Нуугаад яахав, өргөст торны цаана суулгахыг хэлж байна.

Ингэхээр энэ бүх бусармаг гэмээр муухай явдлыг бүгд ойлгож, ядарч явахад нь тусламжийн гараа сунгасан, төөрч явахад зам заасан эрхмүүдээ түлхэх ёсгүй л дээ. Жудаг гэж зүйл байна даа, монголчууд бидэнд (зарим үндсэрхэг гэхүү, эсвэл эрдэмтэй хүмүүсийн ярьснаар жудаг гэдэг утгатай энэ үг зөвхөн монголчуудад л байдаг гэсэн шүү). Тойлсоноо мөлжсөн яс шиг үүд рүү, банхар руу шидэж баймааргүй.

Хэрүүл уруул, тулга тойрсон хов, хэл амыг эмэгтэйчүүд л гаргадаг гэж хэзээнээс л ярьцгаадаг байв. Үнэндээ Монгол бөхийн үндэсний холбоо болон энэ спортоор хичээллэдэг эрчүүлийн дунд олон жилийн дунд өрнөж байгаа энэ хэрүүлийг харахад “Эрчүүл чинь эмэгтэйчүүдээсээ илүү хэрүүлч, хов ярьдаг юм биш үү” гэсэн эргэлзээ төрүүлнэ. Х.Баянмөнх, Ж.Мөнхбат аваргын таарамжгүй харилцаанаас улбаатай гэх энэ хэрүүл зуун дамжсаар энэ онтой золгоод арга буюу Р.Нямдорж гэх хүн ажлаа өгөх шийдвэр гаргачихаад байна уу даа. Ер нь тэгээд хэзээ баруун, халх Монгол гэж байсан юм бэ. Монголоор ярьдаг хүн бүр Монгол шүү дээ. Дэлхийд тархан суугаа монголчууд гэвэл хичнээн сая болдог билээ. Гэтэл Азийн цээжинд суух гурван сая Монгол нь ингээд чи, би-дээ тулах нь эвгүй. Үнэндээ арлагч, өвөрлөгч, төв, баруун байна уу хамаагүй. Тэр чинь зүгээр зүг чиг заасан үгс. Ойр зуураа эв түжингүй байдаг нь явсаар энэ үндэстнийг ганхаахыг ч үгүйсгэхгүй. Гэхдээ ховонд буснидаг Монгол төр гэж юу байхав.

“Монголчууд хэзээ ч хүнийг муулдаггүй ард түмэн. Нийгэм нь стресстэй болохоор л нэгнээ муухайгаар хэлж тайвширч байгаа юм. Хамгийн гол нь тэр нь сэтгэлээс нь гараагүй” гэдэг энэ үг үнэн. Биенээ муулах нь муу зүйл биш л дээ, уг нь. Хэрэв та их муулуулж байвал бусад тань таныг тэгж үнэлж байгаагийн илрэл. Гэхдээ алив зүйлийн үнэлгээ хүн бүрийн харах нүднээс хамаарч өөр. Тийм болохоор нэгнээ заавал өөрийнхөө нүдэнд таацуулах гээд муулаад, суудлаас нь буулгах зохимжгүй. Тэр хүн энэ суудалд очихын тулд түүнтэй тэнцэхүйц хөдөлмөрлөж, золиос гаргасан л байж таараа. Тийм болохоор үнэхээр хийсэн бүтээсэн байвал яаран буулгах гэж чичрээд яахав.

Нөгөө талд тэр хүн хорин настай хонгорхон зүстэйгээсээ л оюун бодлоо зориулж зүтгэж ирсэн энэ ажилдаа сэтгэлээ зориулсан нь мэдээж. Хэрвээ үүнийг хүн ёсны талаас нь ойлгож мэдэрч хүлээж авч чадахгүй бол төрийн хууль үйлчилж, зохицуулалт хийдэг байх хэрэгтэй. Аливаа үйл хэрэгт бүрэн амьдралаа зориулсан хүнийг түүнээс нь суга татан холдуулж болохгүй. Яагаад гэвэл тухайн хүн тэр хэргийг бодит болтол нь зүтгэсэн болохоор хөдөлмөр, сэтгэлийг нь үнэлээд холдсон ч хувь хүртээдэг шударга зарчим үйлчлэхэд гэмгүй санж.

Д.ГАНСАРУУЛ

Categories
мэдээ цаг-үе

ЗТЯ-ыг эмнэлэг болгох 6.5 тэрбумаар хүүхдийн эмнэлэг тав, цэцэрлэг арвыг барих юм байна

ТҮШМЭДИЙН ОРДНЫГ ТҮМНИЙ ЭМНЭЛЭГ БОЛГОЁ

-БАРИЛГЫН ЗАХЫН НЭГ КОМПАНИ 1.3 ТЭРБУМ ТӨГРӨГӨӨР ЗТЯ-НЫ БАРИЛГЫГ ЭМНЭЛГИЙН ЗОРИУЛАЛТААР ЗАСЧ, ЦАГААН САРЫН ӨМНӨ БЭЛЭН БОЛГОЖ ЧАДНА-

Зам тээврийн яамны барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар засч тохижуулахад ойролцоогоор 6.2-6.5 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэсэн тооцоог Эрүүл мэндийн яамнаас гаргаад байгаа. Гэтэл Зам тээврийн яамны байрыг эмнэлгийн зориулалтаар засч, тохижуулахад 1.3 тэрбум төгрөг байхад л хангалттай гэдгийг барилгын салбарын инженерүүд ярьж байна. Мөнгийг нь даруй шийдээд өгчихөд барилгын захын нэг компани ажилдаа ханцуй шамлан ороход хоёрдугаар сарын дундуур хүүхдийн шинэ эмнэлэг үүдээ цэлийтэл нээх боломжтой юм байна. Төр нь яамны барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар өөрчлөхөд багаар бодоход 6.2 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэж мэдэгдэж байхад барилгын салбарт хөлс хүчээ урсган өдөр шөнө, өвөл, зунтай уралдан ажилладаг, бор зүрхээрээ яваа барилгын компанийн захирлууд энэ ажлыг 1.3 тэрбумын өртөгтэй гэж тооцоолж байна шүү дээ. Энэ хоёр тооны хооронд ямар их зөрүү гарч байгааг хэн ч ойлгоно.

Зам тээврийн яамны барилгын нийт талбай нь ойролцоогоор 2850 метр квадрат. 6.5 тэрбум төгрөгөө талбайн хэмжээндээ хуваачихаар нэг метр квадратыг хэдэн төгрөгөөр засах вэ гэхээр 2.5 сая төгрөг гарч байна. Эрүүл мэндийн яамныхан нэг метр квадратыг 2.5 сая төгрөгөөр засна аа гэж байхад барилгын компаниуд энэ ажлыг 500 мянган төгрөгөөр гүйцэтгэнэ гэж байна.

Төрд авлига гэх зүйл хэрхэн бүрэлдэн бий болж, биеждэгийг энэ бүхнээс харж болохоор байгаа юм. 6.5 тэрбумаас 1.3 тэрбумыг хасахад үлдэж байгаа 5.2 тэрбум төгрөг тэгэхээр тэр чигээрээ авлига болж хувирах нь. Төрөөс тэрбумтнууд ингэж л төрдөг юм байна. Зам тээврийн яамныхан байрыг нь хэрвээ эмнэлгийн зориулалтаар засахаар болбол нүүх зардалд багаар бодоход 200-300 сая төгрөг хэрэгтэй гэсэн. Энэ тоо бас ямар ч эдийн засгийн үндэслэлгүй. Нүүлгэлтийн компаниуд дөрвөн давхар оффиссын барилгыг нүүлгэхэд тавилгуудын овор хэмжээнээс хамаарч 6-11 сая төгрөг болно гэж байгаа юм. Үүнээс харахад дээрхтэй адил төрөөс саятнууд ийм аргаар мэндэлдэг байх нь гэх сэжиг төрнө. Хэн дуртай нь мөрөөдлийнхөө тоог хэлээд л, түүнийг нь цохоод өгчихдөг ийм хяналтгүй систем манай төр, эдийн засагт ноёлчихоод байгаа юм уу.

Эрүүл мэндийн яамныхны хэлээд байгаа 6.2-6.5 тэрбум төгрөг гэх тоог хэр үндэслэлтэй, бодит амьдралтай уялдсан эсэх талаар барилга угсралтын “Пром сервис” компанийн захирал Д.Бямбаагаас тодрууллаа. Тэрээр сүүлийн арав гаруй жил барилгын салбарт хүчин зүтгэж яваа нэгэн бөгөөд Эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын яамны Стратегийн удирдлага, төлөвлөлтийн газрын даргаар 1996-2000 онд ажиллаж байсан юм.

–Конторын барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар засахад 6.5 тэрбум шаардлагатай гэж байгаа нь хэр үндэслэлтэй юм бэ?

-Зам тээврийн яамны барилгыг эмнэлэг болгох гэж байгаа шийдвэр нь өөрөө тааламжтай, олон түмэнд нийцтэй байгаа юм. Тус яамаар орж гарч ажил төрөл хөөцөлдөж явсан хүний хувьд надад багцаа төсөөлөл байна л даа. 2850 метр орчим талбайтай барилга. Тэгэхээр нэлээд том хэмжээний эмнэлэг болно. Гэхдээ үүнд засвар хийхэд 6.5 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэж байгааг нь дуулаад Монгол төр, төрд ажиллаж байгаа улсууд ямар баримжаагүй болчихоо вэ гэсэн бодол төрсөн. Сүүлийн үед салбарын хэмжээнд шийддэг асуудлууд дээр мөнгө угаалт хэтэрхий явагдаад байна уу. Тэр тусмаа эрүүл мэндийн салбар нэлээд жудаггүй болчихоо юу гэсэн итгэл үнэмшил төрж байна. Энэ бүхэнд шүүмжлэлтэй хандах болсон шалтгаан маань гэвэл би энэ салбарт дөрвөн жил ажилласан. Эрүүл мэндийн салбарын яамны Стратеги удирдлагын төлөвлөлтийн газрын даргаар ажиллаж байхдаа салбарын эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын бодлогыг зангидаж байсан хүн шүү дээ. Шинэ эмнэлгүүд баригдаагүй нь үнэн. Шинээр эмнэлэг барих хөрөнгө манай засагт байгаагүй юм. Сүүлийн үед төрөх эмнэлэг баригдах гээд дуншаад байж байна. Баригдах гэж байгаа эмнэлгүүдийг хөндлөнгөөс ажиглахад хэтэрхий өндөр зардлууд сонсогдоод байх болчихсон. Эмнэлэг гэхээр л нэг их тусгай обьект гэж ойлгоод туйлшраад байж болохгүй. Эмнэлгийг илүү тохилог болгоё гэвэл өрөө бүрт бие засах өрөө, гар угаагууртай байлгана гэх хэрэгцээ бий. Тусгай тоноглолтой өрөөнүүд ч байдаг. Гэхдээ нийтлэг барилга гэдэг стандарт жишиг дотор баригдах л бололцоотой. Бид Азийн хөгжлийн банкны төслөөр аймгуудын эмнэлгүүдийн өргөтгөлийг бариулж л байлаа.

6.5 тэрбум төгрөгөөр 6500 метр квадрат талбайтай цоо шинэ обьектыг барьж байгуулах боломжтой. Өөрөөр хэлбэл энэ яриад байгаа Зам тээврийн яамны барилга шиг ийм обьектыг хоёрыг шинээр барих мөнгийг засварт зарна гээд яриад байх юм. Хэрвээ үнэхээр тэгж 6.5 тэрбум шаардлагатай гэж яриад байгаа юм бол түүн шиг худлаа тооцоо байхгүй. Салбарын хэмжээнд төсөв хөрөнгийг нь зохиодог аргачлал байгаа шүү дээ. Тоног төхөөрөмж, эд хогшлууд барилгын засварын ажлаас тусдаа явдаг. Барилгатай огт хамаагүй. Сүүлийн үеийн оношилгооны тоног төхөөрөмж авна гэвэл хоёр, гурван сая ам.доллар болно. Магадгүй тэр 6.5 тэрбум төгрөг нь ч хүрэхгүй тийм үнэтэй тоног төхөөрөмжүүд байгаа. Тэгэхээр хүмүүсийн тархийг угааж байгаа юм шиг бүх хүнийг засварын 6.5 тэрбум гэсэн тоон дотор оруулчихлаа. Тэр тооцоонд нь тоног төхөөрөмж нь орсон уу, үгүй юу гэдэг нь тодорхойгүй. Ийм нэг үл бүтэх мэдээллийн цаана асуудал яригдаад байна л даа.

–Засварт зарцуулна гээд байгаа 6.5 тэрбум төгрөгөөр иж бүрэн тохижилттой, сүүлийн үеийн засалтай, 100 ортой хүүхдийн эмнэлэг хоёрыг барих боломжтой гэсэн тооцоог зарим мэргэжилтнүүд ярьж байна лээ. Хэрэв танай компанид энэ мөнгийг өглөө гэвэл хэдэн цэцэрлэг, эмнэлэг барих вэ?

-Би багцаа тоо хэлье. Саяхан манай компани зуун хүүхдийн цэцэрлэг хоёрыг ашиглалтад хүлээлгэн өглөө. Канад технологиор баригдсан эдгээр цэцэрлэгүүд нь гаднаа дэд бүтэцтэй. Уурын зуух, худаг, шугам сүлжээ, бохирын цооног, тоглоомын талбай, хашаатай. Иж бүрэн тохижилттой эдгээр цэцэрлэгүүд 600 сая төгрөгт боссон.

Өнгөрсөн онд Улаанбаатар хотын хэмжээнд ийм цэцэрлэг 15 ашиглалтад орсон. Одоо хоёр нь ашиглалтад орох гээд хүлээгдэж байгаа. 570 метр квадраттай барилгыг 600 сая төгрөгөөр босгоно гэхээр нэг метр квадратад нэг сая орчим төгрөгийн зардал орж байж шинэ барилга баригдаж байна гэсэн тооцоо гарч байгаа юм. Яам, тамгын газар дэндүү мэдлэггүй хүмүүсийн цугларал болчихсон юм уу, тийм биш юм бол энэ сансрын тоог хаанаас аваад байгаа юм бэ. Аливаа ажлыг хийхэд хийх ажлын даалгавар гэж гардаг.

Зам тээврийн яамны барилгад иж бүрэн засвар хийгдсэн, маш тохилог байр. Тэгэхээр мэдээж түүн дээр нь нэмээд эмнэлгийн зориулалттай болгоход юу хэрэгтэй вэ. Магадгүй өрөө болгонд угаалтуур тавина гэж бодъё. Тэгэхээр сангийн ажлууд хийгдэнэ. Зарим өрөөнд гэрэлтүүлэг нэмнэ гэвэл цахилгаантай холбоотой ажил гарахыг үгүйсгэхгүй. Агааржуулалт, салхивчийг хэсэгчилсэн байдлаар шийдэх, өргөжүүлэх шаардлага гарч ирнэ. Мэдээж эмнэлэг юм чинь ачааны цахилгаан шат хэрэгтэй. Сэхээн амьдруулах, мэс заслын, мэс заслын дараах, хэвтрийн өвчтөнүүдийн, тусгай гээд блокууд бий л дээ. Ийм хэсгүүдэд зориулж аль нэг жигүүрийг нь илүү тохижуулж болно. Энэ бүгдийг бодож тооцоод хийх ажлуудын даалгавруудыг гаргаад ирэхээр яаж ч бодсон тухайн барилгын бодит өртгийн 30 хувиас зардал нь хэтрэхгүй. Шинэ барилга барих нийт зардлын 30 хувиас иймэрхүү ажил хийх зардлын хэмжээ илүү гарахгүй.

Бүтэн барилга нь босчихсон, хана, хаалга, цонх, шал, дээвэртэй, халаалтын систем нь иж бүрэн шийдэгдчихсэн, усан хангамжийн тодорхой хэсэг нь шийдэгдчихсэн барилга байхад жижигхэн засвар, жижигхэн ажлуудын төлөө бүтэн хоёр эмнэлэг шинээр барих мөнгийг зарна гэж яаж байх вэ дээ. Би ингэж л хэлнэ.

Барилгын аль ч ёс зүйтэй компанид тэр 6.5 тэрбум төгрөгийг өгч газрын асуудлыг нь шийдээд өгчихвөл магадгүй тийм эмнэлгийн барилгыг хоёрыг барьчих компани захаасаа аваад олдоно.

Яармагт баригдаж байгаа төрөхийн эмнэлэгт 17 тэрбум төгрөг зарцуулсан ч барилгын ажил нь гацчихаад л байна. Мөнгийг угаадаг, ууршуулдаг энэ юм төрийнхөө систем дээр байгаа улсуудтай нийлсэн ийм луйврын эдийн засаг манайд хөгжчихөөд байгаагийн гамшиг нь өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засгийн хямрал болчихоод байна. Монголд эдийн засаг хямраагүй. Олигархи түвшинд нийлчихсэн төрийн монополь капитализм гэдэг зүйл үүсчихээд байна. Төртэйгээ эрх мэдэлтэй, мөнгөтэй хүмүүс нь нийлж цөөнхөд үйлчилсэн засаглал үүсгэчихээр төрийн монополь капитализм бий боллоо гэж ярьдаг. Тэдний нөгөө талд эмзэг бүлэг, ядуус нь үржиж байдаг. Энэ тогтолцоо цөөхөн хүн амтай Монголд маань бий болчихоод байна.

Тэр 10, 20 тэрбум төгрөгийн тендерүүдийн сураг нь мань шиг арван хэдэн жил барилгын салбарт ажилласан жижиг компаниа удирдмар болоод явж байгаа жижиг хүмүүст дуулдахгүй өнгөрдөг. Барилгын олон компани байна. Зүрх сэтгэлээр зүтгээд барилгаа бариад их ажлынхаа ард гарчихаар мөнгө нь орж ирдэггүй. Яагаад мөнгө нь орж ирэхгүй байна гэхээр конторт суудаг гарын үсэг зурдаг хүмүүсийн үзэмжээс л болоод тэр. Үүнийг л авлигажсан нийгэм гэж хэлээд байгаа юм шүү дээ. Эрүүл мэндийн салбарын бүтэн төсөв, санхүүг зохиож байхад энэ дуулдаад байгаа 6.5 тэрбумын тоонд хүрдэггүй байсан юм. Энэ чинь их мөнгө. Хэдий инфляци өслөө өслөө гэсэн ч. 6000 метр квадрат талбайтай обьектыг барьж байгуулах, III эмнэлгийн хэмжээний тийм том цогцолборыг шинээр барих ийм л мөнгөний тухай яриад байна.

–Чингэлтэй дүүргийн Нэгдсэн эмнэлгийн барилга чинь өмнө нь конторын зориулалттай байсан юм билээ. Хөдөлмөр, цалин хөлсний улсын хороо хороо байрлаж байсан гэсэн?

-Намайг тус хороонд ажиллаж байхад контор маань эмнэлэгт шилжиж байсан юм. Конторын зориулалттай барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар ашиглахад хүндрэл гараагүй гэж хэлэхгүй. Ачааны цахилгаан шат төлөвлөөгүй обьект байсан учраас хэвтрийн өвчтөнүүдийг зөөхөд хүндрэл гардгийг сонссон.

Одоо яригдаад байгаа Зам тээврийн яамны дөрвөн давхар барилгын нэг жигүүрт нь ганц, хоёр лефт угсарна биз. Өөр ямар асуудал байгаа юм бэ. 6.5 тэрбум төгрөгийн дөрөвний нэг нь л байхад хоолой давсан төсөв гэж харагдаж байна.

–Зам тээврийн яамныхан хэрвээ байрнаасаа нүүнэ гэвэл багаар бодоход 200-300 сая төгрөг нүүлгэлтэд шаардлагатай гээд байгаа?

-Ямар толгойтой түшмэл ийм тоо хэлээд сууж байдаг байна. Ийм авлигачид, яаманд олон жил болж ялзарчихсан хүмүүс яамны өөрчлөлтөөр цэвэрлэгээнд орох ёстой. 15-аас дээш жил нэг яаманд бугшаад дархлаа үүсчихсэн нөхдийг цэвэрлэгээнд оруулах ёстой. Үнэхээр сайн ажилладаг юм бол өөр салбар руу явуулж ажиллуулах хэрэгтэй. Заавал төрд ажиллах дуртай юм бол өөр ажил хийлгэ л дээ. Нэг газарт олон жил суучихаад нийгмийг хямраасан, сайн сайхны төлөө бус, ард иргэдийн эсрэг тоо баримтыг гаргаж ирээд авлигыг үржүүлээд байж байна. Манай нийгмийг гутааж байгаа хамгийн том зүйл бол авлигал. Авлига гэдэг дээр би нэг л жишээ хэлье. Би сая барилга ашиглалтад өгөх үед ганцхан хүний гарын үсэг зуруулах гэж хэдэнтээ мөргөж, залбирч байж гарын үсгийг нь авлаа. Онцгой байдлын нэг байцаагч гарын үсгээ зурах гэж бидний ажлыг сар шахам гацаасан. Улс нь шийдээд, бариулаад, ашиглалтад ороод туузаа хайчилчихсан байгаа юман дээр л нэг түшмэлд бүхэл бүтэн нэг компанийн хувь тавиланг орвонгоор нь эргүүлэх тийм эрчим хүч байна. Төрд ажиллаж байгаа хүн гэдэг хувийн бизнесийг дампууруулдаг. Татвараас цугласан эдийн засгийн тэр их эрчим хүчийг буруу зүйл рүү зарцуулж тараадаг. Элсэнд асгасан ус шиг, нийгмийн хөгжлийг сааруулдаг ийм улсуудад төр хариуцлага тооцох цаг нь болчихжээ.

Ч.Сайханбилэг сайд аа, таны эхэлж байгаа олон ажлууд тань зөв байгаа. Гэхдээ таны хамгийн том нүүр тулсан асуудал магадгүй мэргэшсэн төсөвчид, мэргэшсэн барилгын инженерүүд, мэргэшсэн компанийн захирлуудыг баригдаж буй обьектууд дээр хөндлөнгийн аудитууд болгон оруулж ирээд задлах, олон тэрбум төгрөг яриад байгаа хүмүүсээс ял асуух үйл явц байж болох юм. Сая саяар нь иддэг байснаа саяа тоохоо байчихаж. Одоо тэрбумаар нь гудардаг болсон байна. Луйварчдыг зогсоогоогүй байгаа цагт Монгол Улсын хөгжил, хямралын тухай яриад ч хэрэггүй. Сайдуудыг ажилла гэж шахах юм бол салбар дотроо тэр хачин тоо тавьдаг нөхдүүдийг эхлээд хаалганы гадна хөөж гарга.

–Конторын зориулалттай барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар өөрчлөхөд түүн шиг хэцүү бэрх зүйл байдаггүй, маш хүнд ажил мэтээр ард иргэдэд ойлгуулах гээд байх шиг. Үнэхээр хэцүү юм уу?

-Тэгж үлгэр яриад байх юм. Конторын зориулалттай гэдэг чинь коридортой, өрөөнүүдтэй. Эмнэлэг ч адилхан шүү дээ. Тэрэн дотроо жаахан хуваарилалт хий л дээ. Зохион байгуулалтын ажил хийгдэнэ. Тэр сүржигнээд байгаад сантехникийн ажлууд нь ч хийгдэх нь тодорхой. Шинээр баригдаж байгаа барилгын нийт төсвийн 10 орчим хувь нь сантехникт зарцуулагддаг. Яаж ч бодсон засварын ажлын зардал нийт зардлын 30 хувиас хэтрэхгүй. Ямар ч онцгой обьект болгон зассан бай. Тэгэхээр Зам тээврийн яамны барилгыг нэн даруй засч цагаан сараас өмнө бэлэн болгох хэрэгтэй байна. Цагаан сар хүртэл хүүхдийн өвчлөл буурдаггүй. Цагаан сараар харин ч оргил үедээ хүрдэг. Конторын хүнд сурталтнууд хэдэн тоо хэлж толгой эргүүлж өрөөгөө суллаж өгөхгүй байтал эмнэлгүүдийн ачаалал буурахгүй, хүүхдийн өвчлөл нэмэгдсээр л байна. Өнөөдөр бол хүүхдийн өвчлөлийн оргил үед тулсан мөч. Ийм хариуцлагатай үед тоо хөөцөлдөөд л сууж байна гэдэг дэндүү хариуцлагагүйн шинж.

–Барилгын аль нэг компанид тохирох мөнгийг нь өгөөд эмнэлгийн барилгыг даруй бэлэн болго гэвэл цагаан сараас өмнө амжих уу?

-Амжина. Засгийн газар нээлттэй, хязгаарлагдмал тендер зарлаад компаниудад “Төсвөө зохиогоод, хугацаатайгаа хийгээд ир” гэвэл ёсзүйтэй компани арваар тогтохгүй гарч ирээд “Үүнийг чинь нэг тэрбумаар хийгээд хорь хоногийн дотор бэлэн болгоё” гээд гараад ирж магадгүй шүү. Уг тендерт тэр яаманд байгаа конторын түшмэдийг оролцуулах хэрэггүй. Монголын төрд идээ бээр шиг шигдчихсэн ёсзүйгүй энэ хувалзнуудаас салаагүй цагт төрийн шинэчлэл, засгийн шинэчлэл явагдахгүй. Манай улс эдийн засгийн биш засаглалын хямралтай байгаа юм. Улстөржсөн энэ системийн үед хэн нэгэн даргын ивээлд орчихсон, өчигдөрхөн гутлыг нь арчаад, цүнхийг нь барьж гүйж байсан нөхөд өнөөдөр төрийн албанд оччихоод хэдэн тоо нэмж хасч чадахгүй орон алдаад сууж байна шүү дээ.

Барилгын компаниуд үндсэндээ үүд хаалгаа барьж, ажилчдаа цомхотгохоос өөр аргагүй байдалд орчихоод байна. Хөрөнгө оруулалт зогслоо. Гэтэл үүний цаана хэрээс хэтэрсэн албан тушаалтнуудаас хамаарсан тендер, луйврын процесс явагдсаар байна. Барилга бариад хүлээлгээд өгөх процесс тэр чигээрээ дарамт болчихсон. Хувийн хэвшилд ажиллаж байгаа хүн ял үүрдэг болчихоод байна.

Д.САРУУЛ

Categories
мэдээ цаг-үе

Хамгийн олон адуутай сумаар Булганы Сайхан, Төв аймгийн Эрдэнэсант тодорчээ

МАЛ ТООЛЛОГЫН 2014 ОНЫ УРЬДЧИЛСАН ДҮНГЭЭР МАЛЫН ТОО 51.9 САЯ ТОЛГОЙД ХҮРЧ, ӨМНӨХ ОНЫХООС 6.8 САЯ ТОЛГОЙ БУЮУ 15.1 ХУВИАР ӨСЛӨӨ


Манай улс 51.9 сая толгой мал тоолуулаад байна. 2014 оны жилийн эцсийн мал тооллогын урьдчилсан дүнгээр ийм тоо гараад байгаа юм.

Урьдчилсан дүнгээр Орхон аймгийн малын тоо толгой 55.9 мянгаар буурсан бол бусад аймагт 43.8-625 мянган толгойгоор өссөн үзүүлэлт гарчээ.

Архангай, Баян-Өлгий, Баянхонгор, Булган, Говь-Алтай, Дорноговь, Дундговь, Завхан, Өвөрхангай, Өмнөговь, Төв, Увс, Ховд, Хөвсгөл, Хэнтий, Говьсүмбэр зэрэгаймаг, Улаанбаатар хотын малчид таван хошуу малаа жигд өсгөсөн байна.

Архангай аймаг дөрвөн сая 292768 мал тоолуулж улсдаа тэргүүлж, Төв, Хөвсгөл, Өвөрхангай, Баянхонгор аймгууд удаалжээ. Аймгууд хичнээн мал тоолуулсныг дараахь жагсаалтаас харж болно.

1.Архангай4.292.768

2.Төв4.181.510

3.Хөвсгөл4.156.821

4.Өвөрхангай4.111.515

5.Баянхонгор3.465.864

6.Хэнтий3.268.826

7.Булган3.132.637

8.Завхан2.895.637

9.Сүхбаатар2.818.181

10.Ховд2.625.577

11.Говь-Алтай2.577.869

12.Увс2.561.150

13.Дундговь2.435.739

14. Баян-Өлгий 1.883.370

15.Өмнөговь1.849.043

16.Дорноговь1.686.794

17.Сэлэнгэ1.471.684

18.Дорнод1.393.447

19.Улаанбаатар385.364

20.Говьсүмбэр339.438

21.Дархан324.241

22.Орхон123.202

Малын тоо толгойгоороо улсад тэргүүлээд байгаа Архангай аймгийн хувьд Булган сумын малчин Ч.Жамбалжамцынх хамгийн олон мал тоолуулсан өрх болоод байгаа аж. Тэднийх 3836 толгой мал тоолуулсан гэж тус аймгийн Мал хамгаалах сангийнхан дуулгалаа.

Төв аймаг 330.971, Архангай 303.921, Булган 253.329, Өвөрхангай 246.950, Сүхбаатар 231.248 адуу тоолуулсан нь улсын хэмжээнд хамгийн олон адуутай аймгууд болж байна. Харин Өмнөговь аймаг 112.741 тэмээтэйгээрээ улсад тэргүүлсэн бол Баянхонгор 41.668, Дорноговь 34.792, Говь-Алтай 32.736, Дундговь 28.030 тэмээтэйгээр айргийн тавд жагсчээ. Харин Улаанбаатар 154, Дархан 89, Орхон 61 тэмээтэйгээр энэ жагсаалтын сүүлийг мушгижээ.

Архангай аймаг 2.229.293 хонь тоолуулж улсад тэргүүлсэн бол Төв аймгийнхан 2.125.718 хоньтойгоороо удаалсан байна. Хөвсгөл аймаг 1.996.902, Өвөрхангай 1.821.050, Булган 1.648.711 хонь тоолуулж удаах байрт оржээ.

Баянхонгор аймаг 2.138.102 ямаатайгаар бусад аймгуудаасаа хол давуу байгаа аж. Ямааны тоо толгойгоороо Баянхонгор аймгийн араас Өвөрхангай (1.838.280), Говь-Алтай (1.620.884), Хөвсгөл (1.619.267), Төв (1.432.545) аймгууд орсон байна.

Ийнхүү аймгуудыг төрөл тус бүрээр нь малаа хэрхэн өсгөж, улсын хэмжээнд ямархуу байр эзэлж байгааг сонирхуулахад ийм байна. Харин тооллогын дүнг сум, багийн хэмжээнд нарийвчлан гаргасан тоо баримтаас дурдъя.

Нийт малын тоогоор Архангай аймгийн Эрдэнэ­мандал сум улсад тэргүүлээд байна. Тус сум 420.445 мал тоолуулжээ. Энэ сумын араас Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр, Төв аймгийн Эрдэнэсант, Сүхбаатар аймгийн Баян­дэлгэр, Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумд оржээ. Хамгийн олон адуутай сумдаар Булганы Сайхан (40.227), Төв аймгийн Эрдэнэсант (31.966), Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан (29.600), Баруун-Урт (28.797), Булганы аймгийн Могод (28.439) тус тус тодроод байна.

Үхрийн тоогоор Архангай аймгийн Өндөр-Улаан, Их Тамир, Чулуут сумд улсад эхний гурван байрыг эзэлсэн бол Өвөрхангай аймгийн Уянга, Архангай аймгийн Тариат сум удаах байрт оржээ.

Өмнөговь аймгийн Ханбогд сум 22.655 тэмээ тоолуулж бусад сумдаа тэргүүлсэн бол тус аймгийн Мандал-Овоо сум 18.208, Баянхонгор аймгийн Баянлиг 17.486, Өмнөговь аймгийн Манлай 10.264, Дундговь аймгийн Өлзийт сум 8.665 тэмээ тоолуулж айргийн тавд орсон байна. Энд сонирхуулахад, Завхан аймгийн Асгат гурав, Төв аймгийн Архуст, Сэлэнгийн Зүүнбүрэн, Архангайн Эрдэнэ­булган, Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг, Хүдэр сумд тус тус хоёр тэмээ тоолуулсан бол Төв аймгийн Угтаалцайдам сум нэг тэмээ тоолуулжээ.

Архангай аймгийн Эрдэнэ­мандал 273.603, Төв аймгийн Эрдэнэсант 212.777 хонь тоолуулж улсад тэргүүлээд байгаа бол, Өвөрхангай аймгийн Богд 230.687, Баянхонгор аймгийн Баацагаан 211.869 ямаа тоолуулж ямааныхаа тоогоор эхний байруудад бичигджээ.

Хамгийн олон мал тоо­луулсан багаар Хэнтий аймгийн Баянхутаг сумын нэгдүгээр баг буюу Жаргалант баг тодорч байна. Тус багийнхан 139 мянга 279 толгой малтай ажээ. Адуугаар Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын Угалзат, үхрээр Улаанбаатар хотын Сонгинохайрхан дүүргийн 21 дүгээр хороо буюу Жаргалант тосгон, тэмээгээр Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Баян баг, хониор Төв аймгийн Лүн сумын Өгөөмөр баг, ямаагаар Хөвсгөл аймгийн Галт сумын Зүрх баг тус тус улсад тэргүүлсэн байна.

Мал, тэжээвэр амьтдын тооллогын эцсийн нэгдсэн дүнг энэ сарын 15-нд олон нийтэд албан ёсоор танилцуулна гэж Үндэсний статистикийн хорооноос мэдээлсэн юм.

Д.САРУУЛ