Author: ДАВХАРДАВААГИЙН ГАНСАРУУЛ

Лондонгоос Сингапур руу нисэхэд 295 евро буюу 783 мянган төгрөг бол Улаанбаатараас Сөүл рүү нисэхэд 2.6 сая төгрөг төлж байна

Та таксинд суухдаа нэг километрийг нь 800 төгрөгөөр тооцоод таван км газар явбал 4000 төгрөг өгч таарна. Түүнээс хол явбал аягүй бол өнөө таксины жолооч баярлан “Хол явж их мөнгө орууллаа” гээд км-ийг нь 700 төгрөгөөр тооцож урамшуулал маягийн юм үзүүлж мэднэ. Гэтэл өөр нэг таксины жолооч таныг суулгачихаад таван км явсны дараа 20 мянган төгрөг нэхвэл яах вэ. Нүд орой дээрээ гарч хэлэх үг олдохгүй, хэрэлдэх ч сөхөө төрөхгүй мэл гайхна биз. Тэгтэл манайд үйлчилгээ явуулж байгаа онгоцны билетийн кассууд яг иймэрхүү зарчмаар монголчуудаа шулж байна. Манайд Z24, МИАТ, Airmarket зэрэг салбартаа тэргүүлдэг билетийн касс олон. Тэдгээр кассуудтай холбогдож тасалбар захиалж үзлээ л дээ.

Сар гаруйн хугацааны дараа Улаанбаатараас хөдөлж БНСУ-ын нийслэл Сөүлээр дайраад АНУ-ын Нью-Йорк хот орох тийз захиалав.

Улаанбаатар-Сөүлийн чиглэлийн тийз энгийнээр хоёр талдаа 1167000-1207000, бизнес ангилал нь хоёр талдаа 2600000-2616000 төгрөгийн ханштай байна. Улаанбаатар-Сөүл-Нью-Йорк гэсэн чиглэлийн нислэгийн тасалбар энгийн ангиллаар хоёр талдаа 2375500-3545000 төгрөг байна. Харин бизнес ангилал нь хоёр талдаа 8250000-12284000 төгрөгийн үнэтэй байх юм.

Бид ерөөсөө онгоцны тасалбар гэдэг зүйл ийм үнэтэй байдаг байх нь, ер нь онгоцоор олон улсын нислэг хийнэ гэдэг чинь сар руу аялах дайны л хөрөнгө шаарддаг юм гэх мэтээр төсөөлдөг. Хуучин бол манайхан онгоцны тийз бичүүлнэ гэж бөөн юм болдог байв даа. Гүйж очоод нислэгийн компанийн онгоц хөөрөх цаг, үлдсэн суудал зэрэгт зохицуулан өөрийнхөө нисэх хугацааг тогтоолгодог байлаа. Үүнээс болоод онгоцны тийз бичүүлнэ гэдэг асуудал яагаад ч юм “Зэрэг нэмэхийн өмнө” киноны ноёны цол зэрэг нэмэх гэж Их хүрээг зорьж байгаатай адил хэцүү хүнд даваа гэдэг сэтгэхүй суучихсан. Энэ сэтгэлгээгээрээ зах зээлийн нийгэмд шилжээд хорь гаруй жил болчихсон ч онгоцны тийз гэдэг зүйлийг их л том үйл явдал мэтээр хүлээж авсаар ирлээ. Тийм ч болохоор онгоцны тийзийн захиалгын кассуудын хэлсэн үгэнд ороод юу дуугарнав, тэр тоонд нь захирагдаад билетээ дуугүй авчихдаг. Гэхдээ аль болох эртнээс олон сарын өмнөөс захиалбал хямд тусдаг, бас ирж очих билетээ нэг газраас захиалбал бүр ч хямдардаг гэдгийг өнгөрсөн хугацаанд мэдэж авсан нь болж дээ.

Гэхдээ гадаад дотоодод ажил төрлөөр нисдэг буюу онгоцны байнгын зорчигчдын хувьд ямар билетийн кассанд хандаж, ямар сайтуудаар тасалбар худалддаг, хэзээ яаж захиалж, ямар чиглэлээр нисвэл хямд үнээр нисч болохыг мэддэг болчихсон. Ингэж өөрийн тийзийг хэл усны мэдлэг, боловсролынхоо хүчээр хямдхан олж авдаг нь тийм ч олон биш шүү дээ. Хөдөөний малчин, аймгийн төвийн эмч АНУ-д суугаа хүү дээрээ очихоор болбол Монголд байгаа онгоцны тийзийн касс дээр очиж л тасалбараа авна. Хэрэвзээ цаг нь тулчихсан байвал билетийн кассынхны аманд нь багтаад л хэдэн төгрөгийн ч үнэтэй бай хамаагүй тийзээ өвөртлөөд Америкийг зорьж таарна. Аз болж Америкт байгаа хүү нь тэндээ идээшчихсэн, хэл ус нь сайн, сэргэлэн бол аав ээжийгээ хэзээ яаж хаанахын онгоцоор авчрахаа мэдэх учир тийзийн асуудлыг нь эртнээс хямдаар зохицуулчихаж дөнгөх байх л даа.

Улаанбаатараас БНСУ-ын нийслэл Сөүл хот ороход 1990 км. Улаанбаатараас Баян-Өлгий аймгийн төвөөс цааш Сагсай сум орох дайны замыг туулахдаа бид билетийн кассуудад багаар бодоход ирж очихын 1167000 төгрөг, ихээр бодоход 2616000 төгрөг өгч байна гэж ойлгох нь.

Юу ярина вэ энэ чинь, олон улсын нислэг, үйлчлүүлэгч цөөн, зах зээл нь хумигдмал учир цөөн тооны эдгээр онгоцны тийзийн кассууд чинь харин ч аль болох уг салбараа авч явах гэж мэрийж, боломжоороо л ажиллахыг хичээж байна гэж хэлж мэдэх юм л даа. Гадаад хэл мэддэг, цахимаар захиалга өгч чаддаг, интернэтийн орчинд гайгүй сэргэлэн ажиллачихдаг нөхдүүд л үнэндээ энэ тийз захиалгын ажлыг хийгээд сууж байгаа шүү дээ. Тэднийг хэл мэддэгээрээ түрий барьж монголчуудаа шулж байна гээд хэлэхэд буруудахгүй. Уг нь хэл мэддэг нь өнөөдүүлдээ тусалдаг нь бидний эртний ёс заншил сан. Тэгтэл мэддэгээрээ мэддэггүйгээ дээрэлхээд ч байгаа юм шиг толгойг нь эргүүлж онгоцны тийзийг ингэж ч дамлах гэж.

Лондонгоос Сингапур руу нисэхэд 10841 километр зам туулдаг бол Улаанбаатар Сөүл хоорондоо 1990 километрийн зайтай.

Бид Улаанбаатараас Сөүл рүү онгоцоор нисэхийн тулд 1167000-2616000 төгрөг зарцуулж байна. Гэтэл Лондонгийн иргэд Сингапур руу ирэхийн тулд 10 мянган км замыг онгоцоор туулсныхаа төлбөрт ирж очихын 295-425 евро буюу 942880-1205824 төгрөг өгч байна. Бид Лондонгоос Сингапур руу нисэх 10 мянган км замын зардлыг нийслэлээсээ Сөүл хүрэхийн хороонд өгчихөж байна гэж тооцоолж болж байна.

Монголчууд дэлхийн зах зээл дээрх үнээс тав дахин өндөр үнээр онгоцоор нисч байгаа гэсэн үг. Лондонгоос Сингапур руу 12 цаг нисээд буусныхаа дараа “Хөөх энэ чинь юу болж байна аа. Лондонгоос Сингапур руу 295-хан еврогоор ирчихлээ гэж үү” хэмээн Сингапурын нисэх онгоцны буудалд дуу алдан Монголд байгаа тийзний шагчдыг бодоод толгой сэгсрэн зогссон хүн байвал тэр чинь монгол л хүн байсан байж таараа.

Чукчаг цагдаа нар алтны хулгайд сэжиглээд алтаа хаана нуусныг нь орчуулагчаар дамжуулан асуудаг. Тэгтэл чукча юу гэж алт нуусан газраа хэлэхэв. Ууртай байцаагч хөмсөг зангидан “Алтаа хаана нууснаа хэлэхгүй бол чамайг буудлаа” хэмээн хэлснийг орчуулагч нь дамжуултал хөөрхий муу чукча “Би алтаа майхны хойно газар ухаад нууснаа хэлэхгүй” гэдэг. Энэ үгийг сонссон орчуулагч нь “Энэ хүн алт нуусан газраа хэлэхгүй гэнэ ээ” гэтэл ууртай байцаагч чукчаг буудаад унагачихдаг тухай онигоо бийсэн. Яг л үүнтэй адил

гарна” гэв.

Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын дарга Л.Эрдэнэчулуун “Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газраас нийт 59 архи, спиртээс дээж авч, шинжилгээнд хамрууллаа. Үйлдвэрийн технологийн уснаас дөрөв, спиртээс 13, архинаас 42 дээж авсан. Үйлдвэрийн технологийн дөрвөн дээж стандарт хангасан гэж гарсан. Спиртийн 13 дээж мөн шаардлага хангасан.Урьдчилсан байдлаар архинд ямар нэг стандартын зөрчил гараагүй гэж үзэж байна. Мөн тухайн нас барсан хүмүүсийн цуснаас ч этилийн спирт илрээгүй. “Найрсаг” архины хувьд хатуулгийн хэмжээ хүрээгүй гэж дүн шинжилгээгээр гарсан. Гэхдээ энэ нь хүний аминд хүрэх асуудал биш. Урьдчилсан байдлаар “Гайхмаараа” шил арчигч шингэнийг ууж хэрэглэсэн байх магадлалтай гэх дүгнэлт гаргаад байна. Архи, спиртэнд хийсэн шинжилгээний талаар тодруулж хэлбэл, спиртийн 13 дээж 100 хувь MNS1782014 стандартын шаардлагыг хангасан. Мөн 42 архины дээжийн 85.7 хувь нь MNS1792000 стандартын манай онгоцны тийзийн кассууд хэл мэддэг, тийз захиалж чаддаг, интернэтэд гайгүй ажиллачихдагаар элэг барин монголчуудаа дээр өгүүлсэн чукчатай зүйрлэн өндөр үнэтэй тийзээр “зумлаж” байна.

Тэгтэл дэлхийн жишгийг анзаараад байхад онгоцоор нисэх тасалбар шиг хямд зүйл үгүй гэдэг нь Лондонгоос Сингапур руу нисэх онгоцны тийзийн үнээс л харагдаж байна. Баруунд хүмүүсийн хувьд онгоцоор нисэх нь цаг хэмнэх л шидтэйгээс биш үзэж харах зүйлгүй, элдэв хор нөлөө, гэнэтийн учрах аюул их зэргээрээ зорчих дуртай тээврийн хэрэгслүүдийнх нь адагт тооцогддог юм билээ.

Онгоцоор нисэх, таксигаар явахыг хооронд нь жишиж боломгүй ч ямар ч хүн бодсон ижил тээврийн хэрэгслээр ижил зайнд ижил хурдаар явсан хүмүүс хоёр өөр төлбөр өгнө гэдэг чинь яав ч шударга зүйл биш. Хэл ус мэддэг, гадаад харилцаа холбоо сайтай хүмүүс нь билетийн касс ажиллуулаад элэг нэгтнүүддээ хямдхан тасалбарыг үнэ хүргэж зарах нь бас л шударга бус үйлдэл. Сингапурын иргэд Лондонд 10 мянган км замыг онгоцоор туулахдаа 295-хан евро төлж байхад яагаад бид энүүхэн энд байдаг Сөүлд онгоцоор буусныхаа төлөө 2.6 сая төгрөг төлж байгаа юм. Энэ чинь тэгээд ариун явдал уу, манайхаан. Энэ шударга бус үйлдэлд холбогдох газрууд нь анхаарал хандуулж, хохирч байгаа иргэдээ өмгөөлөх цаг нь аль хэдийнэ болчихсон байна.

УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатартай ярилцлаа.

---

-Эдийн засгийн хямралаас гарахын тулд үндэсний компани, үйлдвэрлэгч бизнесмэнүүдээ дэмжих ёстой. Монголын баялаг болсон эдгээр хүмүүсээ эн тэргүүнд түших нь хамгийн зөв гарц гээд байгаа шүү дээ?

-Худалдаа наймааг бизнес биш гэж ойлгодог нь өнгөрсөн нийгмийн буруу ойлголтын үлдэгдэл. Та бүхэн түүхийн сурвалжуудыг анзаарахад хэдэн зуу, олон мянган жилийн тэртээгээс худалдаа хаана хөгжинө, тэнд хөгжил байдаг. Энэ бол бүх зүйлийн зангилаа. Торгоны зам, Газрын дундад тэнгист маш сайн төвлөрлийг бий болгож чадсан. Төвлөрлийг бий болгож чадсан нь л хөгждөг байхгүй юу. Үүний орчин үеийн алтан жишээ бол Нью-Йорк, Сингапур, Хонгконг, Лондон. Эдгээр хотуудад юу үйлдвэрлэдэг билээ. Төдийлөн үйлдвэрлэл хөгжүүлээгүй байдаг. Тэгсэн хэрнээ тэнд бүх мөнгийг төвлөрүүлж чадаж байна. Том хотууд ерөнхийдөө ийм байна.

Би энэ УИХ-д гишүүнээр сонгогдоод тав, зургаан сар болж байгаа. Харахад аман дээрээ бизнесийг хөгжүүлнэ, бизнес эрхлэгчид бол бидний хөгжлийн гарц, үүн дээрээ л тулгуурлах ёстой гэж ярьж байгаа боловч бодит байдал дээрээ үүнээс хойшоо сууж байна. Үүнийг харсан япон, америкчууд “Монголын ардчилсан нийгэм, эдийн засгийг ойлгохгүй байна” гэж яриад байгаа юм. Төрд л байвал мундаг гэдэг ойлголтыг хүн болгон ярьж байна. Газар тариалан, жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа хүмүүс юм л бол “Төрийн анхааралд аваач ээ”, “Төр анхаараач ээ. Төрийн бодлогоор дэмжээч ээ” гэдэг. Бүгд ингээд сурчихсан. Төрөөс үл хамааралтайгаар л хөгждөг байх ёстой, эхлээд. Үйлдвэрлэл, бизнес явсаар, хөгжсөөр тодорхой түвшинд хүрээд өрсөлдөөн нь хөгжингүй орнуудын түвшинд хүрсний дараа л төрийн оролцоо тодорхой хэмжээгээр хэрэгтэй болж эхэлдэг. Аман дээрээ ардчиллыг дэмжиж, эдийн засгийг либерал болгоё гэж байгаа боловч үндсэн ойлголтоор нь эдийн засгийн харилцаагаа ойлгохгүй байна.

“Эрдэнэт”-ийн 49 хувьтай холбоотойгоор нэг зүйлийг хэлэхэд, хувьчилж авсан арга нь луйврын шинжтэй байвал тэр нь буруу. Үүнд хариуцлага тооцох нь зөв. Монголын хувийн компани 49 хувийг авна гэдэг бол хамгийн том амжилт. Тэрийг зөв аргаар авчраад монголчууд өөрсдөө 49 хувийг нь эзэмшиж байгаа бол сайн. Үүнд бол ярих юм байхгүй. “Эрдэнэт” рүү янз бүрийн бүтээгдэхүүн шахаж байсан улс төрийнхний гар, хөлийг нь хааж чадаж байгаа бол сайн. Бүх юмыг төрд байлгана гэдэг бол хамгийн муу менежмэнт.

-Эдийн засгийн байнгын хороон дээр гишүүд яг энэ өнцгөөс нь их ярьж байгаа харагддаг?

-Эдийн засгийн байнгын хороон дээр олон удаа хэлсэн. Төрийн өмчит компаниуд дийлэнх нь ашиггүй ажиллаж байгаа. Энэ юуг хэлж байна вэ гэхээр ялангуяа сүүлийн 25 жилийн турш төрийг авч явсан хүмүүс эдийн засгийг ойлгохгүй байгаагаа л үүгээр харуулж байгаа юм. Углуургаар нь бүгдийг нь ойлгохгүй байна. Хаалттай хуралдаан болбол энэ талаар нэлээд тодорхой ярья гэж төлөвлөж байгаа.

-Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах тухай хууль, Татварын тухай хуулиудыг хэлэлцэж байхад та “Та нар бизнес хийнэ гэж юу байдгийг мэддэггүй. Ямар хэцүү байдгийг ойлгодоггүй. Дороо хүн ажиллуулаад сар болгон цалинтай байлгахын төлөө яаж зүтгэдгийг мэдэх үү” гээд сүүлийн үед бизнес эрхлэгч, үйлдвэрлэгчдийн эрх ашгийг хөндсөн зүйл заалт хуулийн төслүүд дээр орж ирж байгааг шүүмжилсэн?

-Би өөрийнхөө тойргийн дунд сургуулийн төгсөх ангийн сурагчдын дунд төсөл бичих уралдаан зарлаж байгаа. Бизнесийн төсөл бичих уралдаан юм. Яагаад ийм уралдаан зарлахад хүргэв гэвэл 2000-2005 оны үед хүүхдүүд “Би ийм угаалгын газар ажиллуулах гэсэн юм”, “Ийм нэг юм хийх гэсэн юм” гэсэн санаачилга их гаргадаг байсан. Гэтэл одоо толгойтой хүн болгон л яаж төрд ажилд орох вэ, эсвэл гадагшаа яажшүү гарч ажиллах вэ, мэргэжлээрээ гадны нэг компанид ажиллая гэж хүсдэг болсноос биш өөрөө бизнес хийх сонирхол нь буучихсан. Өөрөө тэгээс нь эхэлж бизнес хийх сонирхолгүй болчихсон. Зурагтаар гарч байгаа шоунуудыг харахад л илт. Гэхдээ би тэдгээр шоунуудыг шүүмжлээгүй шүү. “Авьяаслаг монголчууд”, “Universe best songs” зэрэг шоунууд нийгмийн бүтээлч биш хэсэг рүү хандаж байна. Бизнесмэнүүд суучихаад төсөл шалгаруулаад худалдаж авдаг Америкийн том шоу байдгийг та бүхэн мэднэ. Тэр шоуг Монголд санаачилъя гэж бодож байгаа. Нийгэмд жаахан хөдөлгөөн оруулж бизнес хийх сонирхлыг нь төрүүлэх хэрэгтэй. Би бизнес хийж байж л амьдралаа авч явах юм байна гэдгийг ухаарах нь зүйн хэрэг. Гэр бүлийн хоёр хүн хоёул төрд ажиллавал ирээдүйд амьдралын гарц хэцүү шүү. Явцын дунд төсвөөс юм хумсалдаг, төсвөөр тэжээгддэг амьдрал жамаа дагаад ил тод гарч ирээд багасаад явчихна. Нэг нь сонирхлынхоо дагуу төрд ажиллаад явж болно. Нийгмийнхээ төлөө боловсролоо зориулахын төлөө тэгж явах нь зөв. Гэхдээ нэг нь бизнес хийж байж ар гэрийн амьдралаа авч явна шүү дээ. Зарим сургуулиудад би лекц уншихдаа төр ирээдүйд маш цомхон, хүчтэй хүмүүсийн амьдардаг салбар болох ёстой гэж хэлдэг. Жишээ нь, 50-60 мянган хүнтэй байхад л болно. Өнөөдөр 250 мянган хүнийг тэжээж байна. Цомхон байх ёстой.

Бизнес хийх сонирхлыг хүмүүст сайн төрүүлээч ээ. Түүнээс биш дуу дуулах, дугуйгаар явж, турникэндээ сайн байх ёстой ч гэх шиг. Тэр тэмцээнд орж болно. Гэхдээ хүн болгон тийм биш байгаасай гэж бодож байна. Бизнес эрхлэх сонирхол л их байх ёстой. Үүний төлөө л би энд дөрвөн жил сууна гэж бодож байгаа. Төрд удаан ажилласан, олон сонгогдсон хүмүүс “Төрийн ажлын туршлагатай”, “Би төрийн хүн ш дээ”, “Би төрийн хүн учраас төрийн ажил хийнэ ээ” гэдэг. Зарим үед бизнестэй холбоотой хууль эрхзүйн бичиг баримт боловсруулахад оролцдог. Гэтэл бизнесийн ямар ч туршлагагүй хүн бизнесийг зохицуулна гэдэг бол хэцүү. Сэтгүүлзүйн ямар ч туршлага, мэдлэггүй хүн энэ салбарыг чинь зохицуулна гэвэл та бүхэн бас нэлээд юм ярина даа. Огт бизнес хийж үзээгүй. Хадаас хадах нь бүү хэл хоёр хүн цалинжуулж үзээгүй, хармаанаасаа мөнгө гаргаж сураагүй ийм хүмүүстэй юу ярих вэ. 500 хүнийг цалинжуулъя гээд сард сая төгрөг өгнө гэвэл 500 сая төгрөг хэрэгтэй. Сая төгрөг гэдэг бол дундаж цалин. 500 сая төгрөгийг хүнд сар болгон гаргаад дээр нь нийгмийн даатгал, татвараа нэмбэл нэлээд болно шүү дээ. Энэ чинь өөрөө маш том эрсдэл. Тэр хүн тэрбумаас илүүг олж байж тэр хүмүүсийг цалинжуулна. Үүн дээр л энэ нийгэм хөдөлж Монгол Улс хөгжиж байгаа. Хөгжил гэдэг үүн дээр л явж байгаа. Би өмнө нь нийслэл, дүүргийн ИТХ-д сууж байсан болохоор улсын төсвийг өнөөдөр л хараад шогшроод байгаа юм биш. Энэ бүхнийг эдийн засаг талаас нь хүмүүс сайн ойлгохгүй байна л даа. Үүнийг хурдан засах ёстой.

-Төр засгийн зүгээс үйлдвэрлэгчид, бизнес эрхлэгч, жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдээ дэмжинэ хэмээгээд янз бүрийн л алхам хийж, татварын хөнгөлөлт ч үзүүлэхээр болж байна?

-Та 1.5 тэрбумаас доош орлоготой аж ахуйн нэгжүүдийн татварыг нэг хувь болгоё гэдэг зүйлийг ярьж байх шиг байна. 1.5 тэрбумаас доош орлоготой аж ахуйн нэгжүүдийг жижиг дунд үйлдвэрлэгч мөн гээд хуульд заачихсан байгаа. Бүх аж ахуйн нэгжүүдийг энэ хөнгөлөлтөд хамруулах ёстой гэдэг дээр би анхнаас нь дуугарч байгаа. Манай намын бүлэг, Засгийн газар дээр тэгэх боломжгүй л гэж байгаа л даа. Гэхдээ нэг, хоёрхон компанид зуу гаруй тэрбумаар нь өгчихдөг. Идэж шамшигдуулж байгаа асуудал нь хэдэн их наядаар яригдаж байхад бүхэл бүтэн 750 мянган хүн ажиллаж байгаа энэ жижиг, дунд үйлдвэрийн салбарт хорин хэдхэн тэрбум төгрөгийн л асуудал байгаа. 20 хэдэн тэрбум төгрөг гэдэг бол та бидэнд, хувийн компанийн хувьд их мөнгө ч улсын төсөвтэй харьцуулбал энэ чинь харьцангуй гайгүй мөнгө. Энэ их хэцүү цаг үед бүх компанийнхаа татварыг багасгаснаараа мэдээж төсөвт 23 тэрбумаар ачаалал үүснэ. Нөгөө талдаа ямар ач холбогдолтой вэ гэхээр төр рүү орж ажиллах гэж байсан эсвэл гадагшаа явж ажиллах гэж төлөвлөж байсан хүмүүс гурав, тав, арван хүн цалинжуулаад бизнес хийж эхэлнэ. Тэр хэрээр төсөв нэмэгдэж, төсвийн дарамт багасна. Тэр хүн чинь татвар төлөхгүй ч нийгмийн даатгал, шимтгэл төлнө, хувь хүний орлогын албан татвар ч төлнө. Энэ утгаар нь харвал нэгээс хоёр жилийн дотор 23 тэрбумаас чинь илүүг төсөвт өгнө. Халамж авч байгаа хүмүүс нь шинээр бий болсон компанид орж ажиллана. Тэгэхээр үүнийг том хараасай гэж бодож байна. Ингээд ярьчихаар Ганбаатар өөрийнхөө компанийг уг хөнгөлөлтөд оруулах гэж байна гэж зарим хүн ойлгоод байх шиг байна. Сүүлдээ би инээх ч биш, уурлах ч биш тийм сонин байдалд орж байгаа юм. Би олон удаа хэлж байгаа, манай “Оргил” худалдааны төв бол үйлчилгээний салбарт сардаа 1.5 тэрбумаас илүү тэрбум төгрөг олдог. Ингэж хэлэхээс өөр аргагүй байдалд орж байгаа юм (инээв). Өмнө нь бизнес хийдэг УИХ-ын зарим гишүүн өөрийнхөө бизнесийг зарим зүйл дээр холбож байсан болохоор ийм хардалт их байдаг юм байна. За яах вэ, улстөрч чинь сайнаар хэлүүлэхгүй, муугаар хэлүүлэхгүй байна гэж байдаггүй юм байна. Хүн болгонд очоод өөрийгөө тайлбарлалтай нь биш. Хүн ойлгохоороо л ойлгоно биз.

-Та УИХ-ын Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн хөгжлийн дэд хорооны даргаар ажилладаг. Эдийн засгийн хямралаас гарахад үйлдвэрлэлээ сэргээх хэрэгтэй гэдэг дээр олон хүн санал нэгддэг. Харин таны хувьд?

-Импортыг хаачихаад экспорт руу чиглэсэн үйлдвэрлэлийг дэмжиж байна гээд Монгол Улсыг хэтэрхий өндөр өртөгтэй улс болгочихов оо. Үүн дээр болгоомжилж байна. Энгийн жишээ татъя л даа. Хувцас хунараа зөвхөн Монголдоо л хийнэ гэвэл хилийн цаана маш хямдхан, хилийн наана маш үнэтэй болно гэсэн үг. Тэгвэл бид маш үнэтэй нийгэмд амьдарна. Та үнэтэй орон сууцанд хамгийн үнэтэй хаалга хэрэглэнэ. Хамгийн үнэтэй хувцас өмсөнө. Тэгэх юм бол өнөө контарбанд цэцэглэнэ. Бидний олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүрэг байхгүй болно гэсэн үг. Тэгэхээр бид энэ бүхнийг хооронд нь ялгаж салгах хэрэгтэй. Тэртэй тэргүй дэлхий даяарчлагдаж байгаа үед алийг нь дэмжих ёстой вэ гэдгээ харах ёстой шүү. Аль үйлдвэрээ дэмжиж, алийг нь хөл дээр нь босгох вэ гэдгээ сайн харах хэрэгтэй. Эдийн засгийн энэ байдлаас гарахад ганцхан хүний томьёолол бүтэхгүй. Олон талаас нь харах ёстой. Гишүүдийн ярьж байгаагаар том төслүүдээ хөдөлгөж, гадны зээл тусламжийг оруулж, экспортод бүтээгдэхүүнээ гаргаж байгаа үйлдвэрүүдээ дэмжих ёстой гэдэг дээр санал нэг байна. Харин цаашдаа яавал ийм байдалд дахиж орохгүй вэ гэдгийг ярих хэрэгтэй. Яагаад байн байн ийм байдалд орох ёстой юм. Нийгмээрээ бизнес эрхлэх сонирхолтой байх ёстой. Нийгмээрээ шүү дээ. Дарга болж байгаа хүнийг хэвлэл мэдээллээр түлхүү гаргахаар дарга л мундаг гэсэн ойлголтыг өгдөг. Нэг дарга гарч ирээд “Би төдөн тийм үйлдвэрийг хаалаа, боолоо. Тийм тушаал гаргалаа. Тэр тушаалаар төчнөөн үйлдвэрийн үүдийг хаасан. Би ийм тийм стандарт гаргасан” гэж ярьдаг. Энэ бүхэн нь хүний бизнес эрхлэх сонирхлыг шууд хаачихдаг. Ийм дарамттай байдаг. Сайд дарга нар тэр хийсэн ажил, гаргасан тушаалаа дотооддоо л ярих ёстой. Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр цацах ёсгүй. Энэ бүхнийг бодох хэрэгтэй. Цаашдаа ийм байдалд орохгүйн тулд хүмүүст бизнес эрхлэх сонирхлыг нь төрүүлэх хэрэгтэй.

Гэтэл одоо төрд орж ажиллахыг хүн болгон л хүсч байна. Жишээ нь, “Манай компанид орооч, ажиллаач” гэхээр “Үгүй ээ. Төрд л ормоор байна. Мэргэжилтэн ч болтугай хийгээд явмаар байна” гэж байна. Яг үүнтэй адил бизнес хийх сонирхолтой хүмүүсийг л бий болгох хэрэгтэй. “Авьяаслаг монголчууд”-тай зэрэгцүүлээд бизнесийн төсөл бичдэг шоуг хиймээр байна шүү дээ. Уг шоуг санаачлаад араас нь дэмжээд явах сонирхол байна. Энэ шоу чинь Америкт жинхэнэ утгаараа гарчихсан. Д.Трампийн анх санаачилсан шоу шүү дээ.

-Монголчуудын сэтгэлгээнд л асуудал байгаад байна гэж үү?

-Та дархан аварга бол дээшээ, мундаг дуучин бол дээшээ, та хамгийн мундаг шүлэг уншдаг бол дээшээ, бүжигчин бол дээшээ, балетчин дээш, хошин шогийн жүжигчин бол дээшээ гэдэг. Гэтэл бизнес хийж байгаа хүнийг адгийн шулаач, панзчин, наймаачин чи холд гэдэг. Энэ чинь өөрөө ойлголтын зөрүүг харуулж байгаа байхгүй юу. Юу ч гэж хэлмээр юм. Заримдаа миний инээд хүрээд суудаг юм. Янз янзын мессэж ирж л байдаг. Ойлголтын зөрүү гэж энийг л хэлж байгаа юм. АНУ, Европт би иймэрхүү зүйлс яривал нэг дээр нэгийг нэмэхэд хоёр гэдэгтэй адил мэдээжийн юмыг энэ хүн яасан их ярьдаг юм бэ гэж гайхах байх.

УИХ-ын гишүүн, Өргөдлийн байнгын хорооны дарга Д.Сарангэрэлтэй ярилцлаа.

---

-Танай байнгын хороонд сүүлийн үед ямар чиглэлийн өргөдөл, гомдол их ирж байна вэ?

-Өргөдөл, гомдол олон чиглэлтэй байна. Гэхдээ ирж байгаа өргөдөл, гомдлын 90 гаруй хувь нь хувийн шинжтэй. Оюутны төлбөр, эмчилгээний зардал, зээл зэрэг гол төлөв ахуйн чанартай хувь хүний хувийн асуудлыг шийдэх чиглэлд байдаг. Үлдсэн хувь нь нийтийг хамарсан, нийтийн эрх ашгийг хөндсөн асуудлууд байна.

-Эцэг, эхчүүдээс сурагчдын “Үдийн цай” хөтөлбөртэй холбоотойгоор гомдол их ирж бүх газар дээр нь очиж ажилласан байна лээ?

-Баянзүрх, Чингэлтэй дүүргийн сургуулиудын сурагчдын эцэг, эхчүүдийн зүгээс Өргөдлийн байнгын хороонд “Үдийн цай” хөтөлбөр хангалтгүй хэрэгжиж байгаа тухай, үүнд анхаарал хандуулна гэсэн хүсэлттэй өргөдлүүд олон ирсэн. Манай байнгын хорооныхон хүсэлтийн дагуу дээрх хоёр дүүргийн сургуулиуд дээр очиж газар дээр нь байдалтай нь танилцсан. Нийслэлийн тавдугаар сургууль дээр очсон. Гурван мянга гаруй сурагчийнх нь 1600 нь “Үдийн цай” хөтөлбөрт хамрагддаг юм байна. “Үдийн цай” хөтөлбөр 2006-2007 оны хичээлийн жилд анх хэрэгжиж эхэлсэн. Тэгэхэд 1-3 дугаар ангийн хүүхдүүд хамрагдаж байсан. Нэг хүүхдэд 300 төгрөгийн зардал төсөвлөж байсан. Дараа нь 2008 онд энэ хөтөлбөрт 1-4 дүгээр ангийн хүүхдүүдийг хамруулдаг болоод нэг хүүхдэд оногдох зардлыг 400 төгрөгөөр тооцож байсан юм. 2012 оноос 1-5 дугаар ангийн хүүхдүүд хамрагдах болсон. Үндсэндээ жил ирэх бүр аль болох хамрагдах хүүхдүүдийн тоог нэмэгдүүлэхийн тулд ангийг нь ахиулаад байсан. 1-5 дугаар ангийн хүүхдүүдийг хамруулдаг болгоод нэг хүүхдэд ногдох зардлыг 600 төгрөгөөр тооцсон.

Тавдугаар сургуулийн хувьд 600 төгрөгийг нь бага гэхээсээ илүүтэй хүүхдүүдэд халуун хоол, ундаагаар үйлчлэхгүй байна гэдэг гомдол ирсэн л дээ. Гэтэл Мэргэжлийн хяналтын газраас цайны газрын талбай стандартад нийцэхгүй, бага байна гээд халуун хоол, цай хийхийг нь хорьчихож.

-Тэгээд хүүхдүүдэд ямар хоол, унд өгч байна, тэнд?

-Нэг жижиг еэвэн, эсвэл нэг ширхэг кекс өгч байна. Тэгээд нэг аяга шүүс. Шүүс нь хүйтэн ч гэлээ, багш ажилчид нь хүйтэн улиралд ханиад томуу их байгаа болохоор чацаргана, аньсны шүүсээ өөрсдөө халаагаад өгч байна. Тэнд хүүхдүүддээ сэтгэлээсээ хандаж байгаа хандлага байна шүү. Мэргэжлийн хяналтын газар стандартын зүйл яриад түүнийг нь хангахгүй бол хаана, торгоно гэсэн ийм юм яриад байдаг. Нөгөө талд нь эцэг, эхчүүд болоод айл өрхийн ахуй амьдрал, эдийн засгийн байдал ямар байгаа билээ. Хүүхдүүдээ тэр “Үдийн цай” хөтөлбөрт нь хамруулаад хоол, цай идүүлчихье, хоолыг нь тэрүүгээр нь аргалчих юмсан, сургуулиас нь өдөрт ганц ч удаа болов хоол, унд өгчихээсэй гэсэн хүсэл нь маш их байгаа юм байна. Яагаад гэвэл өөрсдийнх нь амьдрал хүнд байгаа байхгүй юу.

Энэ нөхцөл байдлыг бид сайн бодолцох хэрэгтэй. Тавдугаар сургуулийн тухайд цайны газрынхаа талбайг томсгочих бололцоо нь байгаа байхгүй юу. Бид газар дээр нь очоод юу гэж дүгнэсэн бэ гэхээр бололцоо нь байгаад байхад хөөцөлдлөгөө алга. Дээр нь манай мэргэжлийн, төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагааны уялдаа холбоо хангалтгүй байна. Үүн дээр сургууль нь өөрөө санаачилгагүй байна. Мэргэжлийн хяналтын байгууллага нь хаагаад л яваад өгдөг. Ийм нөхцөл байдал үүсээд байгаа юм билээ. Улсын хэмжээнд 700 гаруй сургууль “Үдийн цай” хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаагийн 200 гаруйд нь иймэрхүү асуудал байна.

Тиймээс манай байнгын хороо ирэх долоо хоногийн хуралдаанаараа яг энэ “Үдийн цай” хөтөлбөрийн асуудалтай холбоотойгоор төрийн байгууллагуудын төлөөллүүдийг оролцуулаад үүний шийдлийг гаргана. Үүнээс гадна энэ хөтөлбөр дээр бас нэг асуудал байгаа нь 2014 оныг хүртэл тухайн сургууль сургууль дээрээ “Үдийн цай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх компаниа олоод тэднийгээ өөрсдөө хянаад ажиллаж байсан юм байна. Гэтэл 2014 онд Нийслэлийн өмчийн харилцааны газарт сургуулийн “Үдийн цай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх компанийн сонгон шалгаруулалтыг төвлөрүүлчихэж. Сонгон шалгаруулалтаар шалгараад тухайн сургууль дээрээ уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа хувь хүн, аж ахуйн нэгжүүд нь сургуулийн зүгээс өгдөг шаардлагуудыг үл биелүүлж, тоодоггүй болсон байна. Энэ нь эцэг, эхчүүдийн зүгээс гомдол гаргах бас нэг үндэслэл нь болсон. Тийм болохоор өмнөх шигээ сургуулийн зүгээс өөрсдөө хяналтаа тавиад явах бололцоог нь дахин олгох нь зүйтэй юм гэсэн дүгнэлтийг ирэх долоо хоногийн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцэхээр боллоо.

-Ирэх сарын нэгнээс хэд хэдэн хууль хэрэгжиж эхэлнэ. Одоо УИХ-ын чуулганаар ч олны анхаарлыг татсан хуулийн төслүүдийг хэлэлцэж байгаа. Эдгээр хуулийн төслүүдтэй холбоотой санал, гомдол ирж байна уу?

-Манай хорооны анхааралд нэг асуудал ороод ирсэн. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тэтгэмжид хамрагдах хувийг бууруулчихсан. Тухайлбал, харааны чадамж нь 70 хувь байхад тэтгэмжид хамрагддаг байсан бол одоо “Та тэтгэмжид хамрагдахын тулд харааны чадамж тань 80 хувь руу орох шаардлагатай” гэж байна. Харааны чадамж нь бүр муудсаны дараа тэтгэмж авах боломжтой болох юм байна л даа. Энэ юу гэсэн үг вэ. Өнгөрсөн хавар ийм өөрчлөлт орсон юм байна. Үүн дээр маш олон өргөдөл, гомдол ирж байгаа. Үүнийг бас асуудал болгож хэлэлцэнэ.

-Байгаль орчны бохирдолтой холбоотой гомдол их ирж байгаа гэсэн?

-Ирж байгаа. Байгаль экологийн чиглэлээр манай хороон дээр олон өргөдөл гаргагчтай гомдол ирчихээд байгаа. Байгаль орчны хохирлыг нөхөн сэргээх асуудлаар ирүүлсэн өргөдлүүд дээр ажиллаад судалгаа хийгээд явж байна. Уул уурхайн компаниуд олборлолт хийчээд нөхөн сэргээлт хийхгүй, тэр чигээр нь орхичихдог. Нөхөн сэргээлтэд нь ямар арга хэмжээ авах юм бэ. Байгаль орчны яамны уул уурхайн компаниудаа шахаж, тэр нөхөн сэргээлтийг нь хийлгэмээр байна. Нөхөн сэргээлт хийгээгүй бодит жишээ, судалгаанууд нь ирчихсэн байгаа. Нөхөн сэргээлт хийгээгүй бол тэр аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлийг нь цуцалдаг хууль бий. Энэ хууль хэрэгждэггүй. Тухайлбал, Туул голыг тойрсон 54 аж ахуйн нэгж элс, хайрга, дайрга олборлож байна. Тэд нараас ганц нь ч нөхөн сэргээлт хийгээгүй. Тэнд очоод үзэхэд талыг там болгочихсон байгаа. Хөрсөөр нь эргүүлээд хаячихсан. Тэнд нь бороо, цас орж хүмүүс хогоо хаяж, үхсэн мал, нохойгоо аваачаад хаячихдаг. Үнэндээ хүн явах боломжгүй, мал бэлчих газаргүй болчихсон. Ийм нөхцөл байдал улсын хэмжээнд олон бий. Нөхөн сэргээлт огт хийгдэхээ больсон.

-Ханиад томууны дэгдэлт өмнөх шигээ дэгдэж хүүхдийн эмнэлгүүд ачааллаа дийлдэхгүй л ажиллаж байна. Энэ талаар гомдол танай хороонд байнга ирдэг байх аа?

-Эмнэлгүүдийн ачаалал хоёр дахин нэмэгдээд байна. Эмнэлгүүд эмч, ажилтнуудынхаа өрөөг чөлөөлөөд өгчихөөр тэнд нь тавих ор дутчихдаг, эмч нар нь ачааллаа дийлэхээ больж дээрээс нь амьсгалын аппарат нь хүрэлцэхгүйн зовлон гарч ирдэг. Ийм асуудлууд гараад байна. Эмэгтэй гишүүд саяхан эмнэлгүүдээр явж ажилласан. Дахиж явж ажиллах шаардлага тулгарч байна. Эрүүл мэндийн яам дээр дурдсан дутагдаад байгаа зүйлүүдийг нөхөх чиглэлд ажиллахгүй бол болохгүй нь. Илүү цагаар ажиллаж байгаа эмч нарын илүү цагийн мөнгө нь олгогдохгүй байна. Ор, амьсгалын аппарат нь хүрэлцэхгүй байна.

Эмнэлгүүдэд согтуу хүн, өвчтөнүүд, хүүхдүүд хамтдаа ирээд уйлаан майлаан, агсам согтуу бүгд өрнөж байна. Энэ асуудал 2016-2020 онд хуулийг боловсронгуй болох үндсэн чиглэлд орчихсон байгаа ч их хойгуур байгаа. Тэр асуудлыг нааш татаж оруулж ирж яаралтай шийдвэрлэхгүй бол эмч нарын хувьд эмчилгээнд нь хамгийн их садаа болж байгаа зүйл нь согтуу хүмүүс болчихоод байна. Эмч нар согтуу хүнтэй зууралдаад байна. Үүнийг яаралтай шийдэх талаар Нийгмийн бодлогын байнгын хороонд санал гаргачихаад байж байна.

-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн төсөл хэлэлцэгдэж байна. Уг хуулийн төсөлтэй холбогдуулан “Эрчүүдийн эсрэг хууль болж байна. Хүчирхийлэлд өртдөг эрэгтэйчүүд маш олон байдаг. Муухай ааштай, адайр зантай эхнэрүүд маш олон байдаг нь гэр бүлийн хүчирхийллийн галыг ноцоодог гол хүчин зүйл. Эр хүний ноён нурууг хугартал хэл амаар доромжилдог эмэгтэйчүүд олон. Тэр үед заримдаа тэвчихийн арга байдаггүй. Ийм эмэгтэйчүүдэд ч энэ хуулиар хариуцлага тооцох ёстой” гэсэн саналыг эрчүүлийн зүгээс гаргаж байгаа юм билээ?

-Хүйсийн тэгш байдлын асуудал ганцхан эмэгтэйчүүдэд хамаатай биш. Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс нийгмийн харилцаанд тэгш байх тухай асуудал. Сүүлийн үед эрчүүд ч гэсэн биеийн хүчний биш юмаа гэхэд сэтгэл санааны хүчирхийлэлд өртөж байгаа гомдлууд байгаад байгаа юм. Тэгэхээр энэ хууль эмэгтэйчүүд, хөгшчүүл, хүүхдүүдэд л үйлчлэх хууль гэж эндүүрч болохгүй. Нөгөө талаас хүүхдээ гэртээ оройтоод ирэхээр аав нь хатуухан үг хэлчихээр тэр нь хүчирхийлэл болчих гээд байна гэх зүйлийг яриад байгаа. Тэгэхээр Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль ганцхан эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдэд хамаатай биш хүчирхийлэлд өртөж байгаа хүн болгонд зориулсан хууль. Бүгдэд нь үйлчилнэ. Түүнээс гадна эрэгтэй талдаа илүү сөрөг байна аа гэж ойлгоод байгаа бол хайр нь дотроо хал нь гаднаа байдаг аавуудад чиглэсэн хууль биш шүү. Дөрвөн настай дүүгээр нь заазуур авчруулаад зургаан настай ахыг нь заазуурдсан тэр харгис эцэг, тийм үйлдэл гаргадаг хүмүүст л чиглэсэн хууль юм. Хамгийн гол нь та гудамжинд хүнийг алгадчихвал гэмт хэрэгтэн болдог. Гэртээ хүн зодчихоор зөрчил болчихдог. Энэ байдлыг л үгүй хийж байгаа юм. Гэхдээ гар хүрсэн юм уу, ямар нэг хүчирхийлэл үйлдсэн эрчүүд шууд шоронд орчих асуудал биш. Сургалт явуулах, гэр бүлээс нь тусгаарлах зэргээр гадаад улс орнуудад хэрэглэдэг гэхдээ монгол орчинд, Монголын хөрсөнд буух тийм зохицуулалтуудыг хийсэн байгаа юм. Өмнөх хууль нь их сайн хууль болсон. Шинээр гарсан ажлын хэсэг тэр өмнөх хуулиас юуг нь өөрчилсөн юм, ямар давуу тал, дэвшил гарав, ямар заалтыг өөрчилж тусгаж байгаа юм гэдгээ тодорхой хэлмээр байгаа юм. Шуурхай ажиллах шаардлага байна. Ажлын хэсгийн түвшинд удаашралтай ажиллаж байна гэж дүгнэж байгаа учраас УИХ-ын чуулган дээр Хууль зүйн байнгын хороонд шаардлага тавьсан. Энэ хуулийг хурдан гаргах шаардлагатай.

Монголын үндэсний бөхийн холбоог булаан авах гэсэн бүлэг бөхчүүдийн оролдлого ширүүсч эхлэв бололтой. Нэг хэсэг ийм хэл ам гарахгүй тайван л байсан юм. Гэтэл хэл ам таталдаг тэдгээр нөхөд албан тушаал, эрх мэдлээр хүч, бяраа зузаатгаад дахин хэрэлдэхээр гарч ирэв. Бараг бүгд шахуу МАН-ын гишүүн болцгоочихож. МАН-ын гишүүн, УИХ-ын гишүүн Д.Сумъяабазар, МАН-ын гишүүн, УИХ-ын гишүүн А.Сүхбат, МАН-ын гишүүн, Батлан хамгаалахын сайд Б.Бат-Эрдэнэ, МАН-ын гишүүн, Агентлагийн дарга Г.Өсөхбаяр гээд МАН-ын бөх-улстөрчдийн жагсаалт хөвөрч өгнө. Эдгээр хүмүүс одоо байгаа МҮБХ-г татан унагаж толгойд нь өөрсдийн нөлөөгөө тогтоох гэсэн санаархал нь хэдэн жилийн өмнөөс л олон түмэнд харагдаж “Ээ дээ энэ бөхчүүд гэдэг чинь барилдахаа болихоор улаан хэрүүлч болчихдог юм байна” гэдэг эргэлзээг бөх сонирхогчдод төрүүлчихсэн. Тэдэн дээр А.Сүхбат УИХ-ын гишүүн болж орж ирээд нэмэлт хүчтэй болсон гэдгээ хэвлэлийн хурал зарлаж харуулаадахлаа.

А.Сүхбатыг мэднэ ээ, Төв аймгийн харьяат байгаа юм. Энэ хүнийг ер нь юу хийж гийгүүлж өдий хүртэл явж ирснийг эргээд бодъё л доо. Хурдан шалмаг барилдаан гаргаж наадмын зүлэг ногоон дэвжээнээ гялалзтал уран мэхийг уралдуулж хурсан олныг хуйлруулан дэвж, давж явсан сайхан бөх байсан юм. Гэхдээ ингэж түмэн олноо баясуулж цэнгүүлэх гэхээсээ илүүтэй гомдож, цөхөрч яваагаа уйлагнан байж ярьснаар л сүүлд олон нийтэд танигдсан гэх үү дээ. Үүн дээр нь түүний хадам аав, аварга Х.Баянмөнх хүртэл ач холбогдол үзүүлж дөгөөж суудаг юм. “Хүүхдүүдэд цолыг нь өг” гэж гал дээр шар тос нэмээд л. Ийм учраас А.Сүхбатын зурсан, үлдээсэн, гаргасан өнгөн дээр Төв аймгийнхан бөхгүй болсон гэж учир мэдэх хүмүүс урамгүй үг унагаж байгаа харагддаг. Хэрүүл, тэр дундаа эрчүүдийн уйлагнаж, унжийсан, зууралдсан хэл ам шиг хийморьгүй зүйл гэж байдаггүй. Угтаа бол Төв аймаг алдартай аварга, арслангуудтай, түүх домогт нэр сүрээ үлдээсэн бяр чадал ихтэй эрчүүлтэй нутагсан. Нэг үгээр Монголын бөхийн ариун голомтуудын нэг. Хэрвээ ийм явган хэрүүл энэ олон жил үргэлжлээгүй, бөх нь мэхээ мэдээд явсан бол энэ нутгаас хичнээн ч олон улсын цолтон ар араасаа төрөн гарах байсан юм билээ, хэн мэдлээ.

А.Сүхбат хоёр, гурван жилийн өмнө АН-ын гишүүн гэгдэж “Женко”-той дөрөө харшууланхан гүйж явсан. Гэтэл сонгуулийн өмнөхөн МАН-д элсээд УИХ-ын гишүүн болоод гараад ирчихлээ.

Жирийн амьдрал дээрээ ингэж урваж шарваж алив зүйлд туйлбаргүй ханддаг хүн МҮБХ-г гартаа оруулбал юу болох вэ, та минь ээ. Хэрэв түүнд энэ холбоо оччихвол тараад алга болно. Тайван хотолж байсан хонин сүрэг хээрийн амьтны сургаар сарниад алга болчихдог шүү дээ. Ерөөс шууд хэлье л. А.Сүхбат тэргүүтэй бөх-улстөрчид МҮБХ-г авбал энэ холбоо чинь Монгол ардын намын нэг хэлтэс болоод хувирчихна. Монгол эрсийн хийморь лундаа, ард түмний баяр цэнгэлийн манлай болсон бөхийн холбооны дэвжээг монгол гутлын ээтэн хоншоор биш бохир улс төрчдийн элдэв хуйвалдаан нь л элээж мэднэ. Бүр цаашилбал бөхчүүд хоёр хуваагдаад улсын их баяр наадмаар нэг хэсэг нь, үлдсэн нь дараа нь өөр нэг наадам зохиогоод тусдаа барилдаад ёстой хөл толгой нь мэдэгдэхгүй бужигнаан эхэлнэ дээ. Ийм зүйл болно гэдгийг захын нэг бөх сонирхогч таамаглаад мэдэж байгаа учир эрхэм Р.Нямдорж, Д.Данзан нар минь ээ, МҮБХ-гоо наад хэдэн бүлэг бөхчүүдэд битгий алдчихаарай. Монгол бөхийг та хоёр шиг хөгжүүлж өөд нь татаж яваа хүн хаана байна. Нэгэн насаараа хөлс хүчээ дуслуулан байж оюун ухаан, залуу насаа зориуланхан хөл дээр нь босгосон холбоогоо дээрэлхүү, албан тушаал, сандал ширээгээр өвч тоноглогдсон хүмүүст битгий л өгчихөөрэй. Та бүхэн шиг хийж байгаа зүйлдээ бүхнээ зориулан зүтгэж яваа бөхийн зүтгэлтнүүд өөр алга. Тийм болохоор л Үндэсний бөхийн холбооныхон, наад холбоогоо А.Сүхбат мэтийн увайгүй улстөрчдөд алдчихав даа гэж захиад байгаа юм шүү дээ. Ээ дээ, хичээж л үзээрэй та нар. Дээлний тань захыг мушгиж сууя.

– ГЭР БҮЛИЙН ХҮЧИРХИЙЛЭЛТЭЙ ТЭМЦЭХ ТУХАЙ ХУУЛИЙГ БАТЛАХАД ЭРЭГТЭЙ, ЭМЭГТЭЙ ГИШҮҮД БҮГД НЭГДЭХ ХЭРЭГТЭЙ БАЙНА-

УИХ-ын гишүүн М.Оюунчимэгтэй ярилцлаа.

---

-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль уг нь өнгөрсөн есдүгээр сарын нэгнээс хэрэгжиж эхлэх байтал хойшлуулсан. Уг хуулийг шинэчлэн найруулж байгаа. Ямар өөрчлөлт, шинэ зүйл орж байгаа вэ?

-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хууль нь энэ нийгмийн анхаарал татсан, зайлшгүй гаргаж, хэрэгжүүлэх хууль болчихоод байгаа юм. Энэ оны эхний арван сарын байдлаар хүчирхийлэлтэй холбоотой 1066 хэрэг гарсан байгаа юм. Энэ бүртгэгдсэн хэргийн улмаас есөн хүн амиа алдаж 956 хүн гэмтсэн тоо баримт байна. Энэ нь юуг хэлээд байна вэ гэхээр гэр бүлийн хүчирхийлэл нь өөрөө нийгмийн анхаарлын төвд ирсэн, үүнтэй тэмцэх шаардлагатай цаг нь болчихсон байна гэдгийг л харуулаад байна шүү дээ. Тийм учраас би хувь хүнийхээ үүднээс Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийг цаг алдалгүй хэрэгжүүлэх ёстой гэдэг байр суурин дээр анхнаасаа зогсч байсан.

Уг хуулийг буцааж татахад нь хүртэл энэ хуулийг хэрэгжүүлэх ёстой гэж эсрэг кноп хүртэл дарсан юм. Яагаад вэ гэвэл, би сэтгүүлч хүн. Эдийн засгийн чиглэлээр нэвтрүүлэг, тойм бэлтгээд явж байхад ажилгүйдэл, ядуурал нь гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэх нэг том шалтгаан болчихоод байгааг олонтаа харсан. Ажилгүй хүн архидан согтуурна. Согтуурч ирээд нийгмийн стресс, уур бухимдал, хүчирхийллээ гэр бүл, үр хүүхдэдээ гаргадаг бодит жишээ олон. Саяхан УИХ-ын нэр бүхий гишүүд Сонгинохайрхан дүүрэгт ажилласан л даа. Тухайн газартаа баг болж ажилладаг нийгмийн ажилтан, цагдаа, өрхийн эмч, хороо, дүүргийн Засаг дарга нартай уулзсан.

-Эдгээр хүмүүс чинь гэр бүл, айл өрхүүдтэй тулж ажилладаг гол хүмүүс нь шүү дээ?

-Тийм. Дүүрэгт гарч байгаа нийт гэмт хэргийн нэгдүгээрт гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой гэмт хэрэг орж байна. Тэрэн дундаа хүүхэдтэй холбоотой гэмт хэргийн тоо сүүлийн үед эрс өсөөд байгаа юм билээ. Жишээ нь сая бидний ажилласан Сонгинохайрхан дүүрэгт л гэхэд гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой дуудлага 3350 хүртэл өссөн байна. Арван эмэгтэй тутмын нэг нь байнга, өдөр бүр гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөхдөө үргэлж зодуулдаг гэсэн судалгаа гаргасан байсан. Хүчирхийллийн байдлыг аваад үзэхээр хүүхэдтэй холбоотой хүчирхийлэл 79, гэр бүлийн хүчирхийлэл 29 хувьтай байна. Гэр бүл салалт их байгаагаас хойд эцэг, эх нь дагавар хүүхдүүддээ анхаарал хандуулаагүйгээс охид нь гудамжинд гарч тэрнээсээ үүдэж хүчирхийлэлд өртөж байна. Хөвгүүд нь гудамжинд гарч зодоон цохионд холбогдож хүчирхийлэлд өртөж байгаа жишээ олон байна. Хаалттай хаалганы цаана хүүхдийн хүчирхийлэл их байгаа юм. Тийм учраас бид Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийг яаралтай гаргах хэрэгтэй. Гаргахдаа түүхий, дутуу юм гаргаж болохгүй. Есдүгээр сарын нэгнээс хэрэгжиж эхлэх байтал уг хуулийг яагаад буцаасныг судлаад үзэхээр эл хуулийг уг нь Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн хуультай хамт цогцоор нь хэрэгжүүлэхээр оруулчихсан байсан ч санхүүжилтийг нь төсөвтөө тусгаагүйгээс мөнгө байхгүй гэдэг шалтгаанаар татагдсан байхгүй юу. Ажлын хэсгийнхэн уг хуулийг 2017 оны нэгдүгээр сарын нэгнээс хэрэгжүүлэхээр тогтчихсон.

Гэхдээ санхүүжилтийг нь давхар шийдэж өгөхгүй бол болохгүй гэдэг нь Чингэлтэй, Сонгинохайрхан дүүргүүдэд очоод газар дээр нь танилцахад мэдрэгдсэн. Санхүүжилт байхгүйгээс хүчирхийлэлд өртсөн хүмүүсийг байлгадаг хамгаалалтын байр байхгүй, дамжин өнгөрүүлэх байр нь ч хаана байгаа юм. Ер нь ийм зогсонги болчихсон. Тийм учраас үүнийг шийдэхдээ санхүүжилтийг нь цуг шийдэх ёстой гэж байгаа юм. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль өмнөхөөсөө яаж өөрчлөгдсөн юм бэ гэвэл маш том заалт орсон. Тэр юу вэ гэхээр хүчирхийлэл үйлдэж байгаа аливаа нэг хэлбэрт түүнийг гэмт хэрэг гэж үзээд хариуцлага тооцох заалтууд шинээр орж ирж байгаа. Зодсон, тарчлаасан, эрх чөлөөний эсрэг үйлдсэн хэргийг гэмт хэрэг, гэмт хэрэг дундаа эрүүгийн гэмт хэрэг гэж үзээд таслан зогсоох арга хэмжээнүүдийг маш тодорхой заагаад өгчихсөн.

-Хөршийн эхнэр, нөхөр хоёр зодолдоход “Айлын асуудал” гээд аль болох тоохгүй өнгөрөх, хараагүй юм шиг явах нь аминд өлзийтэй гэж үздэг. Тэгвэл үүнийг хуулийн шинэчилсэн найруулгад ямар байдлаар тусгаж байгаа вэ?

-Хуульд орсон нэг том өөрчлөлт нь үүнтэй холбоотой. Мэдээлэх үүрэг. Гэр бүлийн хүчирхийлэл тэр хаалттай хаалганы цаана болж байхад эр, эмийн хооронд илжиг бүү жороол, айлын асуудал бидэнд хамаагүй гэх маягаар ханддаг. Тэгэхээс аргагүй юм. Тухайн хүчирхийллийн талаар холбогдох байгууллагад нь дуудлага өгч мэдээлэхэд хариуд нь хүчирхийлэл үйлдэгч этгээд анх мэдээлэл өгсөн хүнийг, хөршөө, найзаа олж очоод дарамталдаг. Ингэж мэдээлэл өгснөөрөө тухайн мэдээлэгч өөрөө эрсдэлтэй байдалд орчихдог учраас хүмүүс аль болох гэр бүлийн хүчирхийллийг мэдээлэхээс зайлсхийдэг. Харин хуулийн шинэчилсэн найруулгад гэр бүлийн хүчирхийллийг харсан, сонссон, мэдсэн хүн мэдээлэх үүрэгтэй болчихож байгаа юм. Тэр дундаа хүүхдийн мэдээллийг бүр зайлшгүй мэдээлэх үүрэгтэй гээд оруулчихсан. Мэдээлээгүй бол тэр хүмүүст хариуцлага тооцно. Иргэний хэрэг, Зөрчлийн тухай хуулиар хариуцлага хүлээлгэнэ. Нөгөө талдаа мэдээлэл өгсөн хүнийг хамгаална. Хүчирхийллийн тухай мэдээллийн нууцлал болоод мэдээлэл өгсөн хүнийг хамгийн анх хүлээн авсан төрийн албан хаагч хамгаална. Тэр хүн нууцлалыг задруулж хэн гэдэг хүн анх мэдээлэл өгсөн бэ гэдгийг ил болгочихвол холбогдох хуулиудаар хариуцлага тооцох юм. Тооцох хариуцлага нь чанга байх учраас мэдээлэл хүлээн авсан төрийн албан хаагч мэдээллийн нууцлалыг маш чанд хадгална. Мэдээлэгчийн нууцыг хадгалах заалтууд тодорхой орж ирсэн нь энэ хуулийн маш том давуу тал.

-Хүчирхийлэгчийг гэр бүлээс нь хэрхэн тусгаарлах вэ. Электрон гав зүүх, орон зайн хязгаарлалт тавих зэрэг зохицуулалт орж ирэх үү?

-Гэр бүлийн хүчирхийллийг давтан үйлдсэн нь гомдлоор болоод шалгалтаар тогтоогдсон байвал яалт ч үгүй хариуцлага хүлээлгэнэ. Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээр оруулсан байгаа. Гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэгдээд эхнэр нь гомдол гаргаад хэрэг нь шүүх, прокурорын шатанд явж байтал эхнэр, нөхөр хоёр эвлэрээд хэргээ татаад авчихдаг байсан. Харин шинэ хуулиар эхнэр нөхөр хоёр эвлэрсэн ч хэрэг нь хэрэгсэхгүй болохгүй. Хэрэг нь цаашаа шийдэгдээд явна. Энэ бол маш том заалт шүү. Гадны орнуудын хуулиудыг судалж үзлээ л дээ. Австри, Герман, Япон зэрэг улсуудад маш ноцтой хүчирхийлэл үйлдсэн этгээд давтан үйлдэх гээд байдаг учир тухайн гэр бүлийг дахин эвлэрүүлэхдээ гол биш тэр хэргийг шүүхээр нь шийдүүлээд явчихдаг юм байна. Харин манайд бол гэр бүлийг аль болох салгахгүй талаас нь ханддаг.

-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийг хэлэлцээд ирэх оны нэгдүгээр сарын нэгэн гэхэд баталж амжихаар байна уу. Энэ хуулийг хүлээж суугаа олон мянган хүн байгаа шүү дээ?

-Энэ хуулийг хэлэлцэхийг долоо хоног хойшлуулчихлаа. Энэ хуульд нэмж оруулах заалт, санхүүжилтийн асуудлыг нь дахин нэг харж үзээд их сайн ажиллаж байна. Ажлын хэсэг бол маш сайн ажиллаж байгаа. Өдөр шөнөгүй л ажиллаж, газар дээр нь очиж танилцаж, гадны туршлагуудыг судалж, харьцуулж байна. Гэхдээ Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуультай хамт цогцоороо байж гэмээнэ бодит амьдралд хэрэгжинэ гэж хараад байгаа юм. Цаг алдахгүйн тулд энэ хуулиа ирэх оны нэгдүгээр сарын нэгний өдрөөс хэрэгжүүлээд эхэлье. Эрүү, Зөрчлийн тухайн хуулийн холбогдох заалтуудаа ч оруулаад ирье гэчихсэн байгаа л даа. Энэ хуульд нэг айхавтар заалт орсон.

-Ямар заалт вэ?

-Хүүхдэдээ эсвэл эмэгтэй хүнд тоглоом шоглоомоор ч юм уу ямар нэгэн нөлөөлөл үзүүлэх гэж оролдох юм бол түүнийг нь гэмт хэрэг гэж тооцно гэсэн заалт явж байгаа.

-Ажлын байр, сургуулийн орчинд тийм үйлдэл их гардаг шүү дээ. Охид, эмэгтэйчүүдийн хормой хотыг нь сөхөхөөс эхлүүлэхээд биед нь халдахыг оролддог үйлдэл элбэг тохиолддог?

-Тэр бүхэн чинь энэ хуулиар хуульчлагдаад явчихаж байгаа юм. Гэмт хэрэг гэгдэж, хүчирхийллийн нэг хэлбэр болчихож байгаа.

-Энэ хуулийг буцаан татахад МАН-ынхан нийгмийн зүгээс маш их эсэргүүцэлтэй тулгарч, танай намын эмэгтэй гишүүдийг “Хойд эх шиг сэтгэл гаргалаа” гэж шүүмжилсэн. Гэвч энэ хууль шинэчлэгдээд сар гаруйхны дараа хэрэгжиж эхэлнэ гэдэг нь сайн мэдээ болж байх шиг байна?

-Гэр бүлийн амар амгалан байдалтай холбоотой энэ хууль чинь дан ганц эмэгтэйчүүдтэй холбоотой хууль биш байхгүй юу. Сэтгүүлчид УИХ-ын эрэгтэй гишүүдээс энэ хуулийн талаар асуухаар “Манай эмэгтэй гишүүдээс асуу” гэдэг. Нийгэм маань, ТББ, АН-ын эмэгтэйчүүд УИХ-ын эмэгтэй гишүүдээ л буруутгаад байх юм. Гэтэл бид тэмцэж, үүнийг хэрэгжүүлэх ёстой, хийх ёстой гэж яриад харин ч буцаж татаад шинэчлээд явж байна шүү дээ. Юм бүхэнд эмэгтэйчүүдийг буруутгадаг, эмэгтэйчүүдээс алдаа хайдаг тийм зүйл манайд нийгэмд их байдаг юм байна. Жишээ нь, эрэгтэй, эмэгтэй гишүүд гадаадад хамт томилолтоор явахад эрэгтэй гишүүдийнх нь талаар юу ч ярихгүй мөртлөө эмэгтэй гишүүд тэнд зугаалж явна, тийм юм өмсчээ гэж гоочилдог. Нэг иймэрхүү буруу ойлголт нийгэмд байгаад байх шиг байна. Үүнийг их гайхдаг юм. Эмэгтэйчүүд рүү их дайрдаг. Эсвэл эмэгтэйчүүдийг тэгж их хардаг юм уу. Энэ нь зөв ч юм уу, буруу ч юм уу. Би заримдаа ойлгохгүй юм. Гэтэл би энд, Төрийн ордонд эмэгтэй гишүүн гэдгээрээ биш гишүүн хүн гэдгээрээ л сууж байна. Эмэгтэй, эрэгтэйдээ биш. Хүйс сонин биш. Би олон мянган сонгогчоо төлөөлж энд сууж байгаагийнхаа хувьд үүрэг хүлээж байгаа. Тийм учраас би ажиллах ёстой учраас ажиллаж л байна. Үүнтэй адил бүх гишүүн Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль, эдийн засгаа аврах тухайд бүгд л нэгдэх ёстой байхгүй юу. Тэгээд цаг хугацаа алдалгүй батлах ёстой.

-Өнгөрсөн долоо хоногийн чуулганаар Эдийн засаг, нийгмийг 2017 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийг баталсан. Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлснээр ямар нааштай үр дүн гарах бол?

-Энэ бол зайлшгүй хийх ёстой ажил. Харин ч хоцрогдоод одоо л хийж эхэлж байна. Эдийн засаг маань хямрал гэхээсээ илүүтэй дефолт болчихоод байна. Манай улсын зээлжих зэрэглэлийг гадны судалгааны хоёр агентлаг бууруулснаа мэдээлчихлээ. Бизнесийн орчин маань ямар байгаа талаарх Дэлхийн худалдааны байгууллагын дүгнэлтүүд гарчихаад байна. Эдийн засаг, бизнес, мөнгө санхүүтэй холбоотой дээрээс нь нийгмийн үзэгдлүүд болох ажилгүйдэл, ядуурал ямар түвшинд хүрээд байна вэ гэдэг нь судалгаануудын дүнгээс илт харагдаж байна. ДНБ, эдийн засгийн өсөлт гурван улирал дараалаад бууралттай гарчихаад байна шүү дээ. 1.6 болчихлоо. Одоогоос хоёр жилийн өмнө ОУВС, Дэлхийн банк Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт 0.2-0.5-ын хооронд л хэлбэлзэх нь ээ, ийм ийм зүйлүүд дээрээ анхаараач ээ гээд зөвлөж байхад манайхан муу ёрлоод, муу ёрын тоо хэлээд байна гэцгээсэн. Гэтэл өнөөдрийн бодит байдлыг тэр хүмүүс анализ хийгээд урьдчилаад харчихсан байсан байна шүү. Хэрвээ тэр үед нь тэр зөвлөмжийг хүлээж аваад эртхэн шиг арга хэмжээ авсан бол өнөөдөр бид ийм хүнд байдал орох ч байсан юм уу, үгүй ч юм уу. Цаг алдах ёсгүй. Эдийн засгаар улстөржиж болохгүй. Эдийн засгаар тоглож болохгүй гэж би их ч ярьдаг. Хямралаас гарах төлөвлөгөө гэж яриад байсан. Гэтэл сүүлийн арван жилийн дотор дөрөв, таван төлөвлөгөө гарсан байгаа юм. Тэр төлөвлөгөөнүүдийнх нь заалтууд нь төстэй л юмнууд орж ирээд байдаг. Харин оруулж ирж байгаа эзэд нь л солигдоод байдаг. Бодит амьдралд хэрэгждэг ч үгүй. “Атрын III аян” гэсэн бодитой хэрэгжсэн хоёр гуравхан л заалт байгаа даа. Бусад нь ямар ч ялгаагүй. Эдийн засгийн өсөлтийг төдөн хувьд хүргэнэ. Газрын тосны үйлдвэр барина. Төдөн үйлдвэртэй болж төчнөөн хүнийг ажилтай болгож улс орноо үсрэнгүй хөгжилтэй болгоно гэсэн уриа лоозонгийн шинжтэй л байсан. Гэтэл үзүүлэлт нь улам л муудаад байгаа байхгүй юу. Тиймээс одоо энэ бүхэнд цэг тавья. Оруулж ирдэг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлдэг байя, хэрэгждэг хөтөлбөр оруулж ирье гэсэн. Зургаан сар гэдэг бол нэг бодлын богино хугацаа. Энэ хугацаанд бид яг юуг өөрчилж чадах юм, тэрийгээ тодорхой тусгая гэдгээ ажлын хэсэг, байнгын хороо, бүлэг дээрээ ч ярьсан. Энэ үүднээсээ олон хүний санаа бодол туссан болохоор сайн хөтөлбөр болсон.

Бид энэ зургаан сарын хугацаанд хаана очих вэ гэдгээ л харуулсан байгаа юм. Ханшийг тогтвортой байлгая. Ханшийг тогтвортой байлгахын тулд яах вэ. Мөнгөний нийлүүлэлтдээ анхааръя. Засгийн газар, УИХ, Монголбанк гурав уялдаатай ажиллая. Эдийн засгийн өсөлтийг өсгөе, гурван хувьд хүргэе. Инфляцийг нэг оронтой тоонд барья гэж байна. Ингэхийн тулд яах вэ гэхээр нөгөөх л ажилгүйдлийг бууруулж, ажлын байрыг олноор бий болгоход анхаарах хэрэгтэй. Дотоод, гадаад хөрөнгө оруулалт хумигдаад байна шүү дээ. Энийг тэлэх бодлого барья. Тэлэхийн тулд аж ахуйн нэгжүүдээ, баялаг бүтээж байгаа, үйлдвэрлэл явуулж байгаа газруудаа тариф болоод татварын бодлогоор дэмжье гэдэг заалт энд орж ирсэн байгаа.

-Үүнтэй зэрэгцүүлэн томоохон мега төслүүдээ ч хөдөлгөх талаар заалтууд орсон байна билээ?

-Мэдээж уул уурхайн Оюу толгой, Таван толгой зэрэг төслүүд, дэд бүтэц, эрчим хүчний, төмөр замын том төслүүдээ эхлүүл. Засгийн газар юугаа хүлээгээд байгаа юм. Шууд эхлүүл. Гэхдээ шударга, хариуцлагатай эхлүүл гэдэг зүйлийг оруулсан. Санхүүгийн секторыг эрүүл болгох хэрэгтэй байна шүү дээ. Гадны судалгааны байгууллагууд манай банкуудад ч хүртэл үнэлгээ өгчихлөө. Тиймээс бид санхүүгийн салбарт хийх дорвитой шинэчлэлийг зоригтой хийх хэрэгтэй байна. Одоо бол улс төрийн мөчлөг дагасан юмнууд явахгүй нь ээ гэдгийг харлаа. Ингээд яваад байвал Монгол Улс бүр ч хүндрээд босох тэнхэлгүй болно. Иймээс энэ удаад заримд хүнд таалагдахгүй ч бай тийм заалтуудаа хийгээд ч болтугай санхүүгийн сектороо эрүүлжүүлэх арга хэмжээ авах хэрэгтэй болоод байгаа юм. Тэгэхийн тулд гадаадын хөрөнгө оруулалтын банкийг оруулж ирэх алхмуудыг хууль эрхзүйн хувьд нь бэлэн болгоё, суурийг нь энэ зургаан сард бэлдчихье гэдэг заалт орсон.

-Ирэх онд төрийн өмчит зарим компаниудыг хувьчлах асуудал яригдаж байгаа. Үүнтэй зэрэгцээд удирдаж байсан албан тушаалтнуудад нь хариуцлага тооцох хэрэгтэй гэдгийг гишүүд ярих болсон?

-Хувьчлахыг нь хувьчилъя. Хувьчлахдаа шударга, богино хугацаанд амжилттай хувьчлахыг нь хийе. Нөгөө талаасаа энэ аж ахуйн нэгжүүдийг ашигтай ажиллуулъя. Жилийн дотор 11 их наядын алдагдалтай ажиллаж байгаа төрийн өмчит үйлдвэрийн газруудын захирлуудыг шууд солих, хоёрдугаарт, буцааж энэ алдагдлыг нөхүүлэхийн тулд хариуцлага тооцуулдаг болъё. Хариуцлагын системийг энд ажиллуулъя. Алдагдалтай ажиллаж байгааг нь харсаар байж улс төрийн томилгоо гээд байлгаад л байдаг. Нөгөөх нь идэж идэж тэр газраа ашиггүй болгож, хаяад явчихдаг. Эсвэл зарим нэг бүлэглэл нь тэр байгууллагыг нь ашиггүй болгож байгаад хувьчлаад авчихдаг. Нэг л биш юм яваад байна. Үүнийг халах ёстой. Тиймээс Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрт ихээхэн хэмжээний мөнгө хөрөнгө эргэлддэг төрийн өмчит газруудыг ашигтай ажиллуулна. Ашиггүй ажиллаад эхлэнгүүт тэр даргыг багтай нь солиод улс төрийн арга хэмжээ аваад явчихъя. Алдагдлыг нь нөхүүлье гэдэг заалт тодорхой орчихсон явж байгаа. Хамгийн гол нь энэ хөтөлбөр хэрэгжих нь л чухал байна. Засгийн газар үүнийг хэрэгжүүлээд хянаад явж чадахгүй байна. Бусад улс оронд ийм нөхцөлд Онцгой түр хороог байгуулаад ажилладаг юм байна. Байнгын хороо шиг Түр байнгын хороо гэсэн үг. Эдийн засгийн байнгын хорооныхоо дэргэд юм уу, УИХ-аасаа ийм байнгын хороо байгуулъя гэдэг саналыг бид гаргасан. Энэ саналыг гишүүд дэмжиж байгаа. Тэгэхээр яаж хяналт тавихаа явцын дунд ярьцгаана. Ямар ч байсан хөтөлбөрөө гаргачихлаа. Одоо Засгийн газар хэрэгжүүлэх л үлдэж байна.

-Та яриандаа ажлын байр шинээр бий болгож байгаа болон ажлын байраа хадгалж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийг тариф болон татварын хөнгөлөлтөөр дэмжих тухай ярилаа. Хэвлэл мэдээллийн салбарын хувьд ажлын байраа хадгалж үлдэхийн тулд бүхнээ шавхацгааж байгааг та энэ салбарт ажиллаж байсан хүний хувьд мэдэрч байгаа байх?

-Аж ахуйн нэгж, салбаруудаа ялгаварлах нь буруу. Харин аль салбар нь эдийн засаг болоод нийгмийн асуудалд ач холбогдол өгч байна вэ гэдгээр нь бид харах ёстой. Хэвлэл мэдээллийн салбарыг татварын хөнгөлөлтөд хамруулах ёстой. Би энэ салбараас төрөн гарсан. Энэ салбарыг харж байхад нийгмийн түүчээ болж өдөржин, шөнөжин ажиллаж байна шүү дээ. Эдийн засгийн хямрал эндээ байна, үүнийг ингэж засъя, энд шударга бус юм байна гэж шударга ёсны дууч, оюун санааны чиглүүлэгч болж байна. Хэвлэлийн байгууллага, хэвлэх үйлдвэрүүд маань олон хүнийг ажлын байраар хангаж байна. Тийм учраас шаардлагатай тохиолдолд энэ 90 хувийн хөнгөлөлтөд хамрагдах ёстой. Хэвлэл мэдээллийн салбар гэхээр бусдад үйлчилдэг, тэгсэн хэрнээ өөрсдөө юу ч үгүй үлддэг. Тийм байж болохгүй. Нөгөө талаар эздийн хэвлэл мэдээлэл, сурталчилгааны мөнгө гээд том компаниудаас мөнгө авчихдаг гэх мэт янз бүрийн сөрөг мэдээллийн улмаас энэ салбарын нэр хүнд уначихаад байна. Тийм учраас би хэвлэл мэдээллийн салбарын хүн учир хэвлэлийн ил тод байдлыг хадгалах, энэ салбарт ажиллагчдын нийгмийн асуудлыг хамгаалах чиглэлээр хууль эрхзүйн цогц өөрчлөлт хэрэгтэй байна гэж үздэг. Хамаагүй юм хэлэхээр торгуулчих гээд байдаг, үнэний дуу хоолой болж байгаа сэтгүүлчдийг хамгаалах хамгаалалт ч алга. Тиймээс хэвлэлтэй холбоотой төрийн цогц бодлого байх ёстой юм байна. Үүнийг өөрчлөх ёстой юм байна гэдгийг одоо харж байна. МҮОНРТ дээр болж байгаа үйл явдлаас ч тэр харж байна. Хэвлэл мэдээллийг улс төр, бизнесийн бүлэглэлийнхэн бие биенээ намнах хэрэгсэл болгох гээд байна шүү дээ. Энэ бүхнийг зохицуулах хууль хэрэгтэй юм байна гэдгийг харж байна. Хоёрдугаарт, санхүүгийн хувьд энэ салбарыг дэмжих хэрэгтэй байна. Бие даасан байх хэрэгтэй. Тэгж байж сэтгүүлч хүн үнэний дуу хоолой, оюун санааны түүчээ болсон үүргээ бардам хийж чадна. Би дээр яриандаа дурдсан гэр бүлийн хүчирхийллийг хүмүүс мэдээлэхээс айдагтай адил энд бид дуу хоолой нь болж явдаг шүү дээ. Ийм үнэ цэнэтэй, амаргүй ажил хийж байгаа энэ салбарынхан уг хөнгөлөлтөд хамрагдах ёстой гэж үзэж байна.