Author: ДАВХАРДАВААГИЙН ГАНСАРУУЛ

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин М.Бямбажавтай ярилцлаа.

-Сар шинийн босгон дээр Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цол хүртсэнд баяр хүргэе?

-Баярлалаа. Ард түмний маань их хүндлэл, тэдний маань буян заяа надад ирсэн байх аа гэж бодож байна.

-Цагаан сар болгоноор ярьдаг сэдэв гэж бий л дээ, битүүний бөхийн барилдаан, ирж буй жилийн өнгө гээд. Харин өнөө жил хүмүүс жүжигчин Ц.Төмөрхуяг та хоёрыг гавьяат болсныг л ам уралдан ярьж байна даа?

-Би Ц.Төмөрхуяг ахыг маш их хүндэлдэг. Энэ хүн аль дээр үед, надаас бүр өмнө энэ шагналыг авах ёстой хүн. Би ер нь киног нь үзэхдээ жүжигчнийх нь хувьд, хүнийх нь хувьд их хүндэлдэг. Мундаг жүжигчин байгаа юм. Тийм болохоор энэ хүн гавьяат жүжигчин цолыг гарцаагүй авах ёстой. Харин жаахан хожимдож авлаа даа гэж бодож байна. Тэртээ тэргүй энэ хүнийг Монголын ард түмэн мэдэж байгаа.

-Зарим тохиолдолд гавьяатыг эрт авлаа гэж шүүмжлүүлэх хүмүүс байдаг. Гэтэл таны гавьяат болсон мэдээ хөдөөний малчны хотонд, өөр тивд амьдран суугаа дуунд дуртай монголчуудыг хүртэл баярлуулсан шүү?

-Ард түмнээр хүндлүүлээд “За болж дээ. Энэ хүн гавьяат цол авах цаг нь болсоон” гэж хэлүүлж авах гоё л доо. Тэрнээс биш цаг нь арай болоогүй байхад авах нь ард түмэн болоод хүмүүст нэг их таалагддаггүй.

Тийм юм урьд өмнө нь олон л болж байсан. Тийм учраас шагнал, энэ мэтийн хүндэтгэлтэй юманд төр засаг ч анхаарах ёстой юм болов уу.

-Гавьяат болчихоор ямар мэдрэмж төрдөг юм байна?

-Яахав дээ, хүн чинь бас юм боддог юм байна шүү дээ. Олон жил дуулсан болохоор ард түмэн минь намайг мартаагүй. Энэ их хүндлэлд сайхан явж байна. Энэ сайхан цолыг авчихаар цаана нь хариуцлага давхар ирдэг юм байна. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин гэдэг цолыг том хариуцлага дагаж, надад их эрч хүч өгч байна.

-Хүмүүс таныг аль эрт гавьяат цолоо авчихсан гэж андуурдаг байсан. Тоглолт дээр хүртэл таныг “Гавьяат жүжигчин М.Бямбажав” гэж зарлаж байсан удаатай?

-Намайг хүмүүс аль түрүүн, эртний гавьяат гэж ойлгоод байдаг байсан юм. “Хүүш ээ. Соёлын тэргүүний ажилтан гэнэ үү. Та гавьяатаа авчихаагүй билүү” гэдэг байсан юм. Монгол хүн амны билгээрээ гэдэг дээ. Хүмүүс намайг дандаа л “Гавьяат аа” гэж дууддаг байсан юм. “Өө ах нь аваагүй ээ, аваагүй. Соёлын тэргүүний ажилтан гэдгээрээ л байгаа” гэдэг байлаа.

-Баяр хүргэсэн мэндчилгээ, дуудлага тасрахгүй л байгаа байх даа?

-Цагаан сар гэлтгүй, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цол авсан ч, аваагүй ч монголчууд маань надад хайртай л даа.

Намайг хүндэлдэг хүмүүс бий. Ярьж хөөрч л байдаг юм. Гэхдээ өнөө жилийн цагаан сараар гавьяат цол авсан чинь хүмүүс урьд урьдынхаас илүү баяртай байна. Хүмүүсээс дам сонсоход айлд ороход л монголчууд хоорондоо М.Бямбажав, Ц.Төмөрхуяг хоёрын гавьяат авсан тухай л ярьж байна гэх юм. Ийм их хүлээлтийн дор гавьяат цолоо авах гоё байна аа, гоё байна. Өөдрөг байна. Энэ их хайр буяныг дааж амьдрах ёстой юм болов уу л гэж бодож байна.

-Шагнал авах болсон тухай мэдээг яаж хүлээж авав?

-Их догдолдог юм билээ. Нэг хоногийн өмнө хэлсэн. Бас түгшдэг юм билээ шүү. Сэтгэл их хөдөлсөн. Хамгийн түрүүнд хөөрхий муу аав маань, ээж маань бодогдоод л (Хоолой нь зангирав. сурв). Энэ хүмүүс маань намайг энэ орчлонд төрүүлээгүй бол би ингэж явах уу, ард түмэн маань миний дууг сонсоогүй бол би ингэж шагнуулах уу гээд л хичнээн юм бодогдсон гэж санана. Тэгээд бас хажууд байгаа ханьдаа баярладаг юм билээ. Энэ хүн хажууд минь олон жил явлаа. Ингээд л бүх юм бодогдсон. Өөрийн эрхгүй нүдийг нулимс бүрхдэг л юм билээ.

Саяхан “Наран чагнах аялгуу” дуугаа хийсэн юм. Надад зориулсан шүлэг байсан л даа.

…Дуулна аа би, дуулна

Дундуур бүхнийг дүүртэл

Хүн хүнийг инээдээр шагнаж

Холын нарыг чагнатал дуулна аа… гэдэг үгтэй. Энэ дуугаа клипжүүлж амжаагүй байсан. Гавьяат авахынхаа өмнөхөн альбомоосоо хэдэн зураг авч зурагжуулаад клип хийчихсэн байсан юм. Энэ дуу надад их буян дагууллаа даа гээд л тухайн үед есөн шидийн юм бодогдсон л доо. Хүний алдаж оносон амьдрал, урлагтаа чин үнэнч байсны хувь юм болов уу даа гэж ч бодогдсон. Тиймэрхүү л юмнууд бодогддог юм билээ.

-Нохой жил гарлаа. Нөхөрсөг нохой жил гэж ихэд бэлгэшээцгээж байна?

-Тахиа жил Монголын ард түмэнд сайхан жил байсан. Яагаад вэ гэвэл тахиа бол эртэч, дэгжин амьтан. Өнөр олуулаа болдог амьтан. Тийм болохоор монголчууд бидэнд өгөөжтэй жил байсан байх аа. Нохой жил бүр өгөөжтэй байх болов уу. Нохой гэдэг чинь эрт дээр үеэсээ нүүдэлчин монголчуудын хонь мал, гэрийг манаж ирсэн. Хүний урд төрөл ч гэж ярьцгаадаг. Монголын ард түмэн төдийгүй дэлхийн ард түмэн амар амгалан байх болтугай.

Миний Монголын ард түмэн

Яана аа гэхийн гачигдалгүй

Ёо гэх өвчингүй

Улс төр нь түвшин амгалан байх болтугай.

-Таны олон уран бүтээл Монголын ард түмний сэтгэлд хоногшсон. Одоо ч сонсож, дуулах дуртай. Дуу бүрийн тань бүтсэн үүх түүх дотроос “Оройтсон бороо” дууны түүх бас сонирхолтой шүү?

-1990 онд өөрчлөлт болж байсан тэр үетэй зэрэгцэн гарч ирсэн дуу л даа. Би чинь цэргээс дөнгөж халагдаад ирсэн, юу ч мэдэхгүй жаахан хүүхэд. Зохиолчдын хороонд Үлгэрийн танхим гэж байсан юм. Би тэр танхимд ерөөлч, магтаалч байлаа даа. Азийн язгуур урлагийн наадмаас хамгийн анх Гран при шагналыг авч байлаа. Би чинь ерөөлч, магтаалч, бий биелгээ хийнэ. Аягатай бүжиг хийдэг хүн байлаа. Юмны учрыг нь мэдэхгүй, Туяа гэж эгчийн нэг шүлгийг авчихгүй юу. Мартын наймны бичлэгт орох юм, энэ шүлэгт ая зохиочих хүн байна уу гэхээр нь би зохиоё гээд авчихсан. Тэгээд л би гитар дээр нэг ая зохиогоод дуулж үзлээ. Бичлэгт ч ороогүй юм. Эмэгтэйчүүдийг ширээнд суулгаад хүлээн авалт маягийн юм хийсэн. Тэрэн дээр нь очоод гитартай дуулчихлаа даа. Тэр үед магнитофон гарч байсан үе. Нэг хүн намайг дуулахад кассетанд хураалгаад авчихсан юм билээ. Өө, тэгтэл Дэнжийн мянгын хар зах дээр миний дуулсан өнөө дуу цангинаж эхэллээ дээ, “Оройтсон бороо” гээд л. Тэр чигээрээ л ард түмэнд хүрсэн дээ. Нэмж дээр нь хөгжмийн найруулга ч хийгээгүй, клип ч хийлгээгүй, яг анх хүлээн авалтад дуулсан хувилбараараа нийтэд түгсэн. Гитартайгаа л хит болчихсон дуу. Цэцэрлэгийн хүүхдүүд ч дуулдаг байлаа. Одоо хүртэл хүмүүс “Оройтсон бороо”-гоо дуулаач ээ гэдэг юм.

-Мартын найман гэснээс та ирэх сарын 8-нд тоглолт хийхээр болжээ?

-Монголын бүх ээжүүдэд зориулсан “Хайртай шүү ээж ээ” гэсэн тоглолтоо гуравдугаар сарын 7, 8-нд “UB Palace”-ийн концертын их танхимд өргөн барих гэж байна. Энэ тоглолтыг гавьяат цол авахаасаа бүр өмнө төлөвлөчихсөн байсан юм.

-Гавьяат цол авч ард түмэндээ талархаад ийм тоглолт хийж байгаа юм болов уу гэж бодсон?

-Өмнө нь төлөвлөчихсөн байсан. Ноднингоос эхэлж төлөвлөчихсөн байсан юм. Монголын ээжүүддээ зориулж хийх тоглолт маань гавьяат жүжигчин цол авсантай минь давхцаад бэлгэдэлтэй юм болж байна даа.

Тийн унжлагат хэмээх нохой жилийн сар шинийн баярт зориулсан хүчит бөхийн барилдаанд найм давж түрүүлсэн Ховд аймгийн Зэрэг сумын харьяат улсын харцага Б.Бат-Өлзийтэй ярилцлаа.

-Монголын Үндэсний бөхийн холбооноос гаргадаг чансааг жилийн турш тэргүүлж үүнийгээ баталж, сар шинийн баярт зориулсан хүчит бөхийн барилдаанд түрүүлсэн танд баяр хүргэе?

-Баярлалаа.

-Бөхчүүд сар шинийн барилдаанаар ирэх жилийнхээ өнгийг тодорхойлдог шүү дээ. Энэ барилдаанд амжилттай барилдсан бөхчүүд улсын наадмаар цолоо ахиулах нь олон байдаг?

-За, сар шинийн барилдаанд зориулж бэлтгэлээ жигд сайхан базааж түрүү бөхөөр тодорсондоо баяртай байна. Дээр үеэс монголчуудад уламжлагдаж ирсэн энэ том барилдаанаар бөхчүүд тухайн жилийнхээ өнгийг тодорхойлдог гэж үздэг. Сар шинийн барилдаанд түрүүлж, үзүүрлэж, дээгүүр барилдсан бөхчүүд тухайн жилийнхээ улсын наадамд амжилттай барилдаж цолоо ахиулсан тохиолдол олон л доо. Үүнийг их бэлгэшээж байгаа шүү.

-Сар шинийн барилдааны бэлтгэлээ хаана базаасан бэ. Түрүүлнэ гэдэгтээ хэр итгэлтэй байв?

-Миний бэлтгэл жигдхэн сайн байсан. Ганц минийх ч биш бөхчүүдийн бэлтгэл сайхан ханасан байна лээ. Сар шинийн барилдааны даваа бүр л хүнд байлаа.

-Дөрвийн даваанд улсын харцага О.Хангайтай оноолт таарсан нь олон бөх сонирхогчдын анхаарал татаж байсан. Энэ барилдааны талаар ярихгүй юу?

-Надтай нэг үед гарч ирж тэнцүүхэн өрсөлдөж байгаа О.Хангай харцагатай таарч барилдахдаа “Би давчихвал цаашаагаа түрүүлэх боломж их байгаа шүү” гэж бодоод л барилдсан.

О.Хангай сар шинийн барилдаанд тогтмол дээгүүр барилддаг хоёр ч удаа үзүүрлэсэн бөх болохоор тэр. Бид хоёр чинь Монголын Үндэсний бөхийн холбооноос гаргасан чансааг бүтэн тэргүүлж байгаа шүү дээ. Цаашдаа ч олон удаа таарч барилдаж бие биенийгээ ирлэж, хурцалж өгөх байх даа.

-Та зургаагийн даваанд Увс аймгийн харьяат улсын харцага Т.Баасанхүүтэй тунасан. Уран барилдаант харцагатай яаж барилдахаар төлөвлөж байсан бэ?

-Манай Т.Баасанхүү чинь уран дайчин барилдаанаараа бөх сонирхогчдын талархлыг хүлээсэн бөх. Их хурдтай, тэсрэлттэй барилддаг харцагатай тогтоож, хараатай барилдана л гэж бодож байсан даа. Давуулж бариад хутгахад нь зөрүүлж мушгиад давсан.

-Энэ том барилдааны их шөвөгт аварга, арслангуудтай шалгарч үлдээд юу бодож байв. Яаж барилдахаар төлөвлөж байв?

-Бөхийн барилдааны их шөвөгт улсын аварга Ч.Санжаадамба, улсын арслан П.Бүрэнтөгс, Ц.Содномдорж бид дөрөв шалгарч үлдсэн. Ч.Санжаадамба аваргыг ам авахаар гарын даа нарын зүг хандахад нь “намайг амлах болов уу” гэж таамаглаж байсан ч аварга П.Бүрэнтөгс арсланг амласан. Тэгээд л өнгөрсөн жилийн наадмын түрүү бөх Ц.Содномдорж арслантай тунаж барилдаад давсан. Төрийн наадмын гурван түрүү хүртсэн сайхан ах нартайгаа үнэн хүчийг үзэж барилдаж түрүүлсэндээ сэтгэл өндөр байгаа.

-“Сар шинийн барилдаан сайхан боллоо” гэж бөх сонирхогчид дор бүрнээ ярьцгааж байна. Сар шинийн барилдаанд түрүүлэхэд Ховд нутгийн зон олон их баярласан байх. Таны хувьд сар шинийн барилдаанд түрүүлсэн Ховд аймгийн харьяат анхны бөх боллоо шүү дээ?

-Нутгийн маань зон олон их баярласан байх. Олон ч хүн баяр хүргэж амжилт хүсч байсан. Сар шинийн барилдаан 1963 оноос хойш зохиогдоход манай Ховд аймгийн бөхчүүд түрүүлж хараахан амжаагүй байсан. Аймгийнхаа бөх сонирхогчдын хүлээлтийг тайлж “бага наадам”-ын түрүү бөхөөр тодорсондоо их баяртай байгаа.

-Бөх сонирхогчдын тааврыг ажиглахад түрүү, үзүүр бөхчүүдийн жагсаалтад таны нэр харагдахгүй байсан. Олон хүний таавар эвдэж хүчтэй арслангуудыг давж түрүүллээ дээ?

-Таавар тухайн хүний хувийн үзэл бодол юм даа. Зарим бөх сонирхогчид таавартаа өөрийнхөө дэмждэг бөхийн нэрийг бичих нь ч бий. Бөхийн өнгийг хараад мэддэг хүмүүс ч олон байгаа. Намайг түрүүлнэ гэж тааварласан хүмүүс ч цөөнгүй байсан болов уу.

-Сар шинийн босгон дээр таныг “Монголын Үндэсний бөхийн холбоо”-ноос “Үзэгчдээ дээдэлдэг бөх”-өөр тодруулж шагнал гардуулж байсан?

-Монгол үндэсний бөх гэдэг бидний том өв соёл эрийн гурван наадмын нэг. Энэ их өв соёлоо мэддэггүй, дээдэлдэггүй монгол эр хүн гэж байдаггүй. Бөхчүүд чинь ард түмнийхээ хайр хүндэтгэлээр өдий зэрэгтэй явж байгаа. Үзэгчдээ хүндэлж намраас хойш 13 барилдаанд тасралтгүй зодоглож энэ шагналыг хүртсэндээ баяртай байна. Цаашдаа ч барилдаан алгасалгүй зодоглож байхыг хичээнээ.

-Төрж өссөн нутаг, аав ээж, гэр бүлийнхээ талаар танилцуулаад ярилцлагаа өндөрлүүлье.

-Алс баруун хязгаар, Алтайн өндөр уулсын дунд орших Ховд аймгийн Зэрэг суманд төрсөн. Миний төрсөн нутаг Монголын сайхан орон хэмээдэг шиг өсч төрсөн нутгаараа бахархаж, хайрлаж явдгаа. Миний аав Баярхүү, ээж Замбалцэцэг нар маань малчин хүмүүс. Би одоо эхнэр, охины хамт амьдарч байна даа. Сар шинийн баяраар нутагтаа очиж ээж, аавдаа золгож амжаагүй л явна. Ярилцлагын төгсгөлд Монголын ард түмэн болон намайг дэмждэг Ховд аймгийн Зэрэг сумын зон олон доо сар шинийн мэндчилгээ дэвшүүлж эрүүл энх, сайн сайхныг хүсье.

О.ДАШНЯМ

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ: Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Дэлхий нийтээрээ банкинд дугаарлах, теллерт мөнгө тушаах хэв маягаас татгалзаад эхэлчихсэн. Манайхан байр, тог цахилгаан, кабель, интернэт, гар утасны төлбөрөө төлөхийн тулд банк, үйлчилгээний салбаруудад дугаар авч зогсоод сурчихсан. Гэхдээ эдгээр ажлыг хөнгөвчилж гар утсандаа суулгасан банкны апликейшн, ажлынхаа компьютерээс интернэтээр төлбөрөө шилжүүлчихдэг болоод удаж байгаа. Гэтэл ихэнх хүмүүс “Интернэтээр төлбөр төлөхөөр и-баримт өгдөггүй. Салбарт нь очих юм уу, банк орсон нь найдвартай” гэдэг. Нээрэн ч тэгдэг дээ. Гар утасны апликейшныг ашиглаад мобайлаар утасны төлбөр хийлээ гэхэд ямар нэгэн и-баримт ирдэггүй. Тийм болохоор и-баримт хэвлэж өгдгийг нь бодоод олон хүн банк, үйлчилгээний салбаруудыг зорьдог байх. Гэтэл мобайл банк, АТМ, интернэтээр төлбөр хийхэд и-баримтыг таны цахим шуудан руу илгээдэг. Ингэхийн тулд үүрэн телефоны оператор, телевиз, интернэтийн үйлчилгээний лавлах, Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээний лавлах руу залгаад цахим шуудангийнхаа хаягийг бичүүлж, хэрэглэгчийн мэдээллээ баталгаажуулна. Үүний дараа мобайлбанк, АТМ, интернэт зэргээр төлбөрөө төлөхөд и-баримт нь цахим шууданд тань хүрээд ирнэ. Жишээ нь, цахилгааны төлбөр, гар утасны төлбөрөө төлөх гэж банк, үйлчилгээний салбарт очиж дугаар авч цагаа гарздах шаардлага алга. Лавлах руу утасдаад л цахим шуудангийнхаа хаягийг бүртгүүлчихэд и-баримт тань ирчихнэ. Хүн төрөлхтөн цагаа хэмнэж хялбарчилж, техник технологийн үр шимийг хүртэж байхад монголчууд “Банк орж мөнгө тушаана”, “Банк онгойхоор мөнгийг чинь шилжүүлчихье”, “Банкинд оочерлоод зогсож байна” гэж хоцрогдсон, бүдүүлэг юм ярьж л явах. Олон улсын банк, санхүүгийн салбарт том өөрчлөлтүүд гарч теллер гэх мэргэжил үгүй болж эхэлж байгаа юм билээ шүү.

“The Voice of Mon¬golia” шоуны оролцогч Ц.Энгүүнтэй ярилцлаа.

-Юуны өмнө энэ том шоуны эхний шатандаа амжилттай оролцсонд баяр хүргэе?

-Баярлалаа.

-Та дөрвөн шүүгчийг дөрвүүлэнг нь эргүүлж чадсан шүү. Шүүгчдээс хэн нь эргэж хараасай гэж хүсч байсан бэ?

-Би ер нь багаасаа гадаадын бусад орны The Voice-ийг их үздэг байсан. Тэгээд хүмүүс сайн дуулаад дөрвөн шүүгчийг нь эргүүлж байхыг хараад “Хөөх ямар мундаг юм бэ” гэж боддог байсан. Харин би өөрөө нэгдүгээр шатанд орохдоо чадахаараа л дуулъя бас шүүгчдээс чадахаараа л эргүүлэхийг хичээе гэж бодсон. Гэхдээ Д.Уламбаяр шүүгчийг л эргэчихээсэй гэж маш их хүсч байсан.

-Дуулж байхад шүүгчид эхнээсээ эргэж харах мөчид танд яг ямар мэдрэмж төрсөн бэ?

-Тайзны ард суугаад дарааллаа хүлээж байхад бусад оролцогчдыг дуулах үеэр шүүгч эргэж харсан эсэхийг үзэгчдийн шуугианаар л мэдэж байсан. Тэнд байхад шүүгчдийн баззерын чимээ нь сонсогдохгүй байсан болохоор угаасаа шүүгч эргэвэл ямар ч чимээ гарахгүй юм байна гэсэн ойлголттой тайз руу гарсан л даа. Тэгээд дуугаа дуулж байтал гэнэт шүүгч эргээд сандал нь дуугарсан чинь би зүүдлээд ч байгаа юм шиг санагдаад юу болчихов оо гэж дотроо бодоод хэсэг нэг тийм сонин мэдрэмж төрсөн шүү. Их сайхан санагдаж байсан. Хэн эргэснийг ч эргэцүүлээгүй тэгээд л дуулаад байсан.

-Шүүгчид таныг хөгжим шиг дууллаа гэсэн. Хийл тоглодог, хөгжимчин хүн болохоор өнгөнөөсөө эхлүүлээд олон зүйл дээр мэдрэмжтэй байсан байлгүй?

-Ер нь тийм байх аа. Би багаасаа, бүр ухаан орсон цагаасаа л хөгжмийг мэргэжлийн түвшинд заалгаж эхэлсэн. Тэрнээс гадна хөгжим хүнийг багаас нь хөгжүүлж, төлөвшүүлж байдаг юм шиг байгаа юм. Тэр дундаа хийл хөгжим онцгой гэж би боддог. Хийлээр сурсандаа их баярладаг. Хийл бол хүнээс маш их зүйл, нарийн мэдрэмж шаарддаг хөгжим. Тэр утгаараа ч хийл маань надад нөлөөлсөн байх.

-Та Хөгжим бүжгийн коллежийн хэд дүгээр ангид сурч байгаа вэ?

-Одоо Монгол Улсын консерваторын 12 дугаар ангид сурдаг.

-Энэ шоунд оролцох шийдвэрээ хэрхэн гаргаж байв?

-Би Монгол Улсын төрийн шагналт, Ардын жүжигчин Ж.Чулууны нэрэмжит “Өсвөрийн хөгжимчдийн улсын уралдаан”-д оролцохоор зорьж байсан юм. Тэмцээн маань ч өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сард болсон. Зорьсондоо ч хүрч чадсан. Тэр тэмцээн бол өсвөрийн хийлчдийн дунд их өндөр чансаатай, том тэмцээн учраас би их хичээж бэлдэж байсан л даа. Харин тэмцээн дууссаны дараа би жаахан завтай болчихсон. Тэгээд хийлээс бусад сонирхол, чадвараа хөгжүүлэхдээ цаг гаргах боломж гарсан. Яг тэр үед “The Voice of Mongolia” шоуны бүртгэл ч явагдаж байсан. Тэгээд л шууд энэ шоунд орохоор шийдсэн дээ. Яг л цаанаасаа намайг заавал энэ шоунд ор гээд байгаа юм шиг санагдаад байсан.

-Танай удамд, ойр тойронд урлагийн авьяастай хүмүүс байдаг уу?

-Байгаа шүү. Эмээ маань Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын сургуульд дуу хөгжмийн багш байсан. Харин манай аав ээж хоёр урлагт үнэхээр дуртай хүмүүс.

-Хэдэн наснаасаа хийл хөгжмөөр хичээллэсэн бэ?

-Зургаан настайгаасаа хойш хичээллэсэн. Би таван настай байхдаа л дуу гайгүй дуулчихдаг, төгөлдөр хуур дээр очоод зөнгөөрөө ая дарчихдаг хүүхэд байсан гэсэн. Тэгээд аав ээж маань намайг урлагийн хүн болох хүүхэд юм байна гээд алсдаа дуу дуулсан ч, хөгжим тоглох байсан ч аль алинд нь хэрэгтэй гээд хөгжмөөр сургахаар шийдсэн. Тэр дундаа хийл хөгжим хүнийг их төлөвшүүлж, сонсголтой болгодог. Хүний өөрийн дотоод хөг нь сайн хөглөгддөг гэх юм уу. Тэгээд л хийлийн ангид оруулж байсан гэсэн.

-Шүүгчдээс Укаг сонгож дараагийн шатанд өрсөлдөхөөр болсонд тань зарим үзэгчид шүүмжлэлтэй хандаж байх юм?

-Хүмүүс миний төлөө тэгж хэлж, бас анхаарал хандуулж байгаад би баяртай байгаа. Харин Д.Уламбаяр шүүгчийг хүмүүс яагаад тийм байр суурьтайгаар хүлээж авч байгааг мэдэхгүй байна. Би хүмүүсийн тийм хандлагыг мэдээд бага зэрэг гайхсан. Д.Уламбаяр шүүгч бол миний суудлыг нь эргүүлэхийг хамгийн их хүсч байсан хүн. Миний бодлоор яг энэ цаг үед Монголын орчин үеийн дуу хөгжмийн салбарт Ука шүүгч шиг хөдөлмөрч, дайчин, шаргуу хүн байхгүй. Дээрээс нь би түүнийг тайзан дээр үнэхээр гал цогтой, бадрангуй эмэгтэй гэж харсан учраас түүнээс суралцъя гэж бодож сонголтоо хийсэн. Өөрийнхөө хувьд зөв сонголт хийсэн гэж бодож байна.

-Дуулдаг, хөгжим, тоглодог авьяастай хүмүүс олон. Энэ шоунд орох шийдвэр гаргахаас эхлүүлээд тайзан дээр гарч, тэгээд шүүгчдийн сэтгэлийг татна гэдэг бүхэлдээ маш том даваа, хүнээс асар их эр зориг шаардсан үйл явдал гэж ойлгож болох уу?

-Анх тэмцээнд бүртгүүлээд орохдоо бол зүгээр л “Дуулъя” гэж бодсон. Цаашаа явж чадах, амжилт гаргах эсэх нь ч чухал биш зүгээр дуулъя л гэж бодож очсон. Гэхдээ яг тайзан дээр гарах дөхөөд ирсэн чинь бүх юм надад бодитоор мэдрэгдэж эхэлсэн (инээв). Тэр уур амьсгал, эргэн тойрны бүх юмс надад энэ бол том даваа, том хариуцлага гэдгийг мэдрүүлээд байх шиг санагдсан. Зүгээр л урагшаа хараад өөрийнхөө хийх зүйлийг л хийчихээд гараад ирнэ дээ гэж бодож байсан чинь тайзнаас бууж ирсний дараа “Хөөх энэ чинь үнэхээр том даваа юм байна. Одоо цаашид би улам хичээх ёстой юм байна” гэдэг бодол орж ирсэн. Үнэхээр хүнээс анхаарал төвлөрөл, өөртөө итгэх итгэл, зориг ч гэсэн шаарддаг юм билээ.

-Дараагийн шатныхаа үзүүлбэрт хэрхэн бэлдэж байгаа вэ?

-Дараагийн шатанд ямар хүнтэй таарахаа мэдэхгүй байгаа болохоор их сандралтай, түгшүүртэй байгаа. Өрсөлдөх хүнээ мэдсэний дараа бидний дуулах дууг шүүгч хэлж өгөх байх. Ямар дуу таарах бол оо, ямар хүнтэй өрсөлдөх бол гээд л. Тэрийгээ хурдан мэдчихвэл хурдхан шиг бэлдмээр байна.

-Та ихэвчлэн ямар төрөл жанрын дуу сонсдог вэ?

-Ер нь бол надад гоё мэдрэмж өгдөг дууг л сонсдог. Ямар нэг төрөлд баригдах дургүй. Багаасаа жазз, рок, поп гээд төрөл жанр хамаагүй бүх л таалагдсан дуугаа сонсдог байсан. Гэхдээ амьд хөгжим, жазз хөгжмийг түлхүү сонсдог.

-Өдөрт хэдэн цагийг хийл хөгжимдөө зориулдаг вэ?

-Мэргэжлийн хичээлтэй өдрөө бол өдөржингөө л хийлээ давтдаг. Өдөрт бараг 12 цагийг сургууль дээрээ өнгөрөөдөг. Өглөөний цагаар ерөнхий эрдмийн хичээлдээ суугаад үргэлжлүүлээд хийлээ давтдаг.

-Манай мундаг хийлчид таныг энэ шоунд ороод шүүгчдээс өндөр үнэлэлт авахад ихэд магтаж, өөрсдийн байр сууриа илэрхийлж “Энэ чинь л хийлч хүний чадвар байхгүй юу” гэсэн байна лээ?

-Мэдээж тэр хүмүүст маш их баярлаж хүлээж авсан. Ямар ч байсан хийл хөгжим тоглодог хүнээс гарах ёстой чадвар, давуу талаа гаргаж чадсан л юм байна гэж бодсон.

-Хэрвээ энэ шоунд ялбал та яах вэ?

-Сайн мэдэхгүй байна. Бүх зүйл дөнгөж эхэлж байна. Оролцогч нарын дунд, Ука шүүгчийн багт ч гэсэн мэргэжлийн дуучид, тайзан дээр олон жил дуулсан хүмүүс, мундаг мэдрэмж чадалтай хүмүүс орж байна. Тийм болохоор би шоунд түрүүлэх эсэх тухай бодохгүй байгаа. Одоохондоо өөрийнхөө алдаа дутагдлыг засаад шүүгчээсээ зөвлөгөө аваад өөрийгөө цааш нь хөгжүүлье гэж л бодож байна.

Доктор, дэд профессор Г.Гантулгатай газар зохион байгуулалт, хот төлөвлөлтийн талаар ярилцлаа.

-Та докторын зэргээ ямар сэдвээр хамгаалсан юм бэ?

-2010 онд “Улаанбаатар хотын газар ашиглалт ба функциональ бүсчлэл” сэдвээр докторын зэргээ хамгаалсан. Газар ашиглалтын ангилал гэдэг зүйл бол тэр үед харьцангуй шинэ ойлголт байсан л даа. Газар олголт, зөвшөөрөл, хяналтын тогтолцооны суурь болдог зүйл нь газар ашиглалтын ангилал. Энэ нь манайд хууль эрхзүйн орчинд 2008 онд Хот байгуулалтын хуульд орж ирж байсныг эс тооцвол бараг яригдаж байгаагүй. Шинэ ойлголт байсан. Тэрийг дараа нь ажил хэрэг болгоод Хот байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөнд санал өгч байсан. Нийслэлийн Газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөний тодотголд өөрийнхөө дэвшүүлсэн саналаа оруулж батлуулж байлаа.

-Аймгуудын төв, сумдын сургууль, цэцэрлэг, захиргаа нь ижилхэн барилгатай, төлөвлөлт нь адилхан байдаг?

-Үндэсний хэмжээний мэргэжилтнүүд ч харьцангуй сүүлд бэлтгэгдэж эхэлсэн. 1954 онд хот байгуулалтын төлөвлөгөө анх Улаанбаатар хот дээр хийгдсэн. 1959 онд дотоодын газар зохион байгуулалт дөнгөж яригдаж эхэлсэн. Тэр үед мэргэжлийн боловсон хүчин байхгүй болохоор шууд Оросын “Гипрогор” институт хүрч ирээд хот байгуулалтын төлөвлөгөөг хийсэн. Уул уурхайг “Гипрошахт”, зам тээврийг нь “Гипротранс” гээд төрийн өмчит институтууд нь хийдэг байсан юм билээ. Тэд нэг стандартаар норм дүрмээ бариад хийчихдэг байсан. Одоо Багануурыг харахаар Эрдэнэтийн нэг хэсгийг авчраад тавьчихсан юм шиг харагддаг шүү дээ. Тэгж нэгдсэн төлөвлөгөөний дагуу явсан юм билээ. Ингэлээ гээд буруудсан зүйл байхгүй. Орчин үед хотууд аялал жуулчлалын талаасаа ч юм уу, хэв маягаараа өөр өөр байхыг шаардаад байгаа. Харин тухайн үед дөнгөж суурьшаад тогтож байсан учраас нэг стандартаар байвал эргээд түүнийх нь засвар үйлчилгээ, хяналт нь стандартынхаа дагуу л хөрөнгө оруулалтаа тооцоход илүү амар байсан байх.

-Улаанбаатар хот зүүн, баруун тал руугаа тэлж байгаа. Харин сүүлийн үед өндөр барилга барих, давхар зам, тунель гаргах зэргээр дээшээ барилга байгууламж нэмэгдэх боллоо. Гэтэл хотын доор, газар доор дахиад бүтэн хот бий болгох боломж байдаг гэж ярьдаг. Улаанбаатар хотын газрын хэвлийг ашиглагдаагүй байгаа гэж үзэж болох байх?

-Тийм тийм. Манайхан “Өргөн уудам газар нутагтай юм чинь. Тэрнийхээ хэрээр хотоо тэлээд л байх ёстой” гэж буруу ойлгодог. Тэлсэн тэр хэмжээгээр тэр газрууд руу зам барьж, цахилгааны шон татаж, шугам, дэд бүтцийг нь шийдэх болдог. Хол амьдарч байгаа хүн хотын төв рүү ажилдаа ирэхийн тулд цаг хугацаанаас эхлүүлээд эдийн засгийн олон бэрхшээлтэй тулгардаг. Хот тэлж биш зөв зохион байгуулалтад орж нягтарч хөгжих ёстой байдаг. Гэтэл одоо болтол хотын тэг гортиг, хил хязгаар зэрэг олон асуудал зуун задгай, жаран хагархай гэгчээр хороодынхоо хил хязгаарыг одоо хүртэл тохирч чаддаггүй юм байна шүү дээ. Монгол Улсын хороо, багийн хилийн 60-70 хувь нь шийдэгдээгүй. Одоо хүртэл маргаантай. Үүнийгээ шийдэж чадаагүй болохоор дараа дараагийн асуудал гарч ирдэг. Хил хязгаар, эрхзүйн орчноо тодорхой шийдэж чадахгүй байгаа нь ашиг сонирхол, үзэмжээрээ шийдэх зэрэг асуудалд боломж олгоод байгаа юм. Хот бол доошоо, дээшээ гэсэн гурван хэмжээстээр хөгжих ёстой. Улаанбаатар хотын хувьд гүний ойлголтуудыг шууд ашиглахад эрсдэлтэй. Нэгдүгээрт, голын хөндийд байрладаг учраас хуримтлалын хурдсууд үүсчихсэн байдаг. Ийм болохоор барилгажихад хэр тохиромжтой вэ. Улирлын хөлдөлт, гэсэлт, цэвдэгт үзэгдэл ихтэй. Саяхан Амгаланд айлуудын байшин усанд автаад хөлдчихсөн байсан нь мэдээллийн хэрэгслээр гарсан. Газар дороо ийм их цэвдэгтэй тохиолдолд тэр болгон гүн рүүгээ хандаад байх шаардлагагүй. Уг нь бол газар доорх нөхцөлөө ашиглахгүйгээр бараг энэ сая гаруй хүн чинь барилгажсан талбай дээрээ зөв зохион байгуулалтад орчихвол амьдрах боломжтой орон зайтай. Бид хэт эмх замбараагүй тарчихсан. Дээрээс нь хогийн цэг, оршуулгын газар ямар ч хяналтгүйгээр урсгалаараа шахуу үүсчихсэн байна. Энэ бүхэн нь холилдоод зохион байгуулалтаа алдчихаад байна.

Үүнийг зохицуулах дараагийн алхам бол тэр орон зайнуудыг ашиглах, барилгуудаа өндөр болгох. Өндөр болгохдоо бусад барилгын гэрэл сүүдэрт асуудал үүсгэхгүй, зогсоолын асуудлаа шийдсэн байх, гал дамжих магадлал, газар хөдлөлтийн үед яах вэ гэдгийг шийдсэн байх хэрэгтэй. Гүний асуудлын хувьд инженер, геологийн асуудал, цэвдэгт үзэгдэл зэргийг давхар бодож үзэж байж хийх. Ер нь технологи сайжирч байгаа үед боломжтой ойлголт. Метротой болъё гэвэл газрын хэвлийг ашиглахаас өөр аргагүй.

-Манай нийслэл мега хот. Улаанбаатар мега хотод байх шаардлагуудыг хэр хангаж байгаа бол?

-Харьцангуй ойлголт л доо. Дэлхий дээр саяас дээш хүн амтай 260 орчим хот байгаа юм. Тэр хотуудыг байр эзлүүлдэг олон улсын байгууллагууд байна. Хотуудын амьдрах орчны чанарын үнэлгээг гаргаж зэрэглэдэг. НҮБ ч хотуудыг түвшин, засаглал, байгаль орчин, дэд бүтэц, эдийн засаг зэрэг янз бүрийн байдлаар нь ажигладаг. Тэр олон судалгаануудад Улаанбаатар хот эхний зууд нь багтаж чаддаггүй. Бүр тэр судалгаандаа оруулдаггүй ч хотууд байдаг. Орхиод явчихдаг. Одоогоос 2-3 жилийн өмнөх НҮБ-ын тайланг үзэж байхад зарим үзүүлэлтээрээ Улаанбаатар 64 дүгээр байрт орсон байсан.

-Ямар үзүүлэлтээрээ тэр вэ?

-Хотод амьдарч байгаа хүмүүсийн стресс, авлига, дэд бүтэц, ардчилал, жендер гээд газартай хамааралгүй олон үзүүлэлтүүдийг оруулаад ирдэг юм билээ. Дайн дажингүй, жендерийн үзүүлэлтүүдээр урагш ороод ирдэг ч агаарын бохирдол, дэд бүтэцгүй байдал, ядуурлаараа хойшоо ухарчихдаг. Хүн болгон л ярьдаг. Улаанбаатар хотыг сөнөж мөхөж байгаа хот гэж ойлгоод байдаг. Энэ бол арав, хориодхон жилийн сөрөг үр дагавар. Үүнийг шийдэхэд амархан. Утаа хүртэл нэг өдрийн салхинд арилчихаад байгаа юм чинь энэ бол гайгүй асуудал. Энэ нөхцөл байдлыг хэн харлуулаад байна вэ гэхээр намууд “Тэр намын үед ийм болчихсон. Энэ намын үед ийм болсон” гэж улстөржүүлээд байгаа юм.

Дэлхийн хотуудын түүхийг аваад үзэхэд бүгдэд нь энэ бүхэн тохиолдож байсан. Үүнд хэн нэгнийг буруутгах, бөөнөөрөө шүүмжилж дайрахаасаа илүүтэй энгийн иргэнээсээ эхлүүлээд төр засаг нь хүртэл дээд түвшиндээ шийдэх гарцуудаа хайгаад явбал болохгүй гэх асуудалгүй. Юмыг гэгээлгээр харахгүй бол бид ганц нийслэлдээ нэр хоч өгөхөөс цааш хэтрэхгүй байна.

-Венец усан дээр байдаг гэдгээрээ, Нью-Йорк бол гэрлэн чимэглэлээр дэлхийд алдаршсан. Улаанбаатар хот тэдгээр хот шиг юугаараа дэлхийд гарах боломжтой вэ?

-Улаанбаатар хотын хувьд архитекторын онцгой шийдэл эсвэл байгаль экологийн онцлог юм багатай. Дэлхийн хотуудаас юугаараа ялгагдах вэ гэхээр харьцангуй сүүлд суурьшсан. Шинэ үүсч байгаа хотын бүх проблем Улаанбаатар хотод үүсч байдаг. Дээрээс нь төр засгийн болон эдийн засгийн маш том давалгаануудад энэ хотын өнгө төрх яаж өөрчлөгдөж, тэсэн үлдэж чадаж байна вэ гэдэг нь Улаанбаатар хотоос харагдах боломжтой. Энэ бол манай хотын онцлог. Бидний имиж гэвэл Ази, Европ гэдэг хоёр тивийн хоёулангийнх нь хэв шинжийг гаргаж чадсан.

Дэлхий дээр өөр байдаггүй монгол гэрийн суурьшил энэ хотод бий. Дэлхий дээр хамгийн хямд зардлаар байр орон сууцны хэрэгцээгээ хангаж байгаа хувилбар нь монгол гэр. Гэр хорооллыг утааны эх үүсвэр гэж яриад байгаа болохоос биш энэ бол байж болох л хувилбар. Үүнийг зөв зохион байгуулалтад оруулна уу гэхээс үгүйсгэж болохгүй. Зөв гарцуудаа олох нь л бидний тулгамдсан асуудал.

Хотын өнгө төрхийг тийм, ийм болгоё гээд хэн нэгэн шийдээд бий болгочихдоггүй. Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөг 20 жилээр гаргадаг байтал тэр хооронд Засгийн газар нь тав байтугай солигдчихдог. Тэгээд намуудын мөрийн хөтөлбөр гэж юм ороод ирдэг. Ийм олон хүчин зүйлүүд нөлөөлж байгаа үед хотын имиж бүрдэнэ гэдэг хэцүү юм байна. Гэхдээ яалтгүй ч эдийн засаг, зах зээлээ дагаад хотын өнгө төрх үүсээд л байгаа. Барилгажаад хагас зуун жил болж байгаа хотын хувьд өнгө имиж ярих нь эрт байна. Зарим хот 1000 жил болчихсон. Зах нь 400 жил тасралтгүй ажиллаж байгаа гэж ярьдаг.

-Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх ерөнхий төлөвлөгөө зарлагдаж байгаа гэв үү?

-Зарлагдаад, яригдаад явж байгаа юм билээ.

-Өнгөрсөн 20 жилийн төлөвлөгөө нь хэр биелсэн юм бол?

-Төлөвлөлт маш сайн ч биелэлт нь маш муу байсан. Төлөвлөлт нь эрхзүйн чадамжгүй шахуу баримт бичиг юм байна. Тогтоол хэлбэрээр батлагддаг. Тэгэхээр тэрийг зөрчлөө гэхэд хариуцлага хүлээлгэх систем байхгүй. Газар зохион байгуулалт, газар олголт, хот байгуулалт гэдэг хоёр зүйл нь хоорондоо уялдахгүй байгаа. Хоёр өөр хуулиар явдаг. Хоёр өөр агентлагтай. Мэргэжил хоорондын үл ойлголцол, уялдаа холбоо муу, мэдээллийн сан нь тусдаа байгаагаас ийм асуудлууд үүсч байна. Цаана нь төсөв мөнгөний асуудал байдаг байх. Ер нь бол өөр өөрсдийнхөө тогоо руу оруулах дургүй шүү, салбарууд.

-Анхны Засгийн газрын сайд нарын амьдарч, ажиллаж байсан байр, Богд хааны ордон музей, элдэв сүм хийд гээд түүхийн үнэт өв болохоор байшин барилгуудыг сэргээх, хамгаалах тал дээр ихээхэн хойрго шүү. Гэтэл дэлхийн томоохон хотууд түүхэн барилгуудаа аль болох тэр хэвээр нь авч үлдэх эсвэл ядаж үүд хаалга, гудамж руу харсан талыг нь анхны төрхөөр нь үлдээдэг жишиг байдаг юм билээ?

-Land mark гэж яриад байгаа юм. Газрын онцлог хэв шинжтэй түүх, соёлын янз бүрийн өв дурсгал болсон газруудаа тусад нь бодлогоор хэрэгжүүлдэг. Газар ашиглалтын бүсчлэлээр давхарга байдлаар түүхийн дурсгалт газруудыг хамгаалах бүсчлэл тогтоодог. Хөшөө дурсгал байвал төдөн метрт нь хяналтын бүс тогтооно. Энд газар олгож болохгүй, үзэгдэх орчинг нь хаачихна гээд журмаар маш тодорхой гаргадаг. Үүнийг тухайн улс улс орныхоо хэмжээнд том хуулиараа зохицуулж чаддаггүй юмаа гэхэд хот нь багц дүрмүүдийнхээ хүрээнд зохицуулдаг. Манайд энэ асуудал үнэхээр орхигдоод явдаг. Газрыг түүх, соёлын дурсгал, үнэт өв, ногоон байгаль, экологи гэж харахаас илүү ашиг хонжоо олох, барилга барья, мөнгө олъё гэж хараад байдаг болохоор тэр бүх асуудал орхигддог. Эцэстээ цаад асуудал болох Улаанбаатар хотын аялал жуулчлал, хотын өнгө үзэмж, бидний үзэл санаанд нөлөөлөх чухал зүйлс маань халхлагдчихдаг. Чойжин ламын сүм музей гэж эртний, маш ховор барилга байхад дэргэд нь өндөр барилгууд баригдчихаар тэнд тийм сүм байгаа гэдгийг ямар ч жуулчин мэддэггүй. Тэнд тийм сүм байгаа гэдгийг хотын иргэн л хэлнэ үү гэхээс биш хотын жуулчлал хийж байгаа жуулчин очиж сонирхохооргүй болтол нь хаачихсан.

-Улаанбаатар хотын даац хэд дахин хэтэрчихсэн. Дахин шинэ хот байгуулах эсвэл дагуул хотуудаа хөгжүүлэх талаар л сүүлийн үед ярих болсон. Харин та энэ салбарыг судалдаг хүний хувьд ямар хувилбарыг дэвшүүлэх вэ?

-Хотын даацыг яаж нэмэхгүй байх вэ, яаж сарниулах вэ гэдэг асуудлуудыг ярих ёстой. Гэхдээ хүн төрөлхтөн чинь суурин газар, соёл иргэншил рүү, зах зээл, боломж руу тэмүүлж байгаа тохиолдолд дараагийн хотуудыг нь ярьж эхлэх хэрэгтэй. Хүмүүс ярихдаа хотоо тэлээд баахан дагуул хот нэмж улам шавуулах гээд байдаг. Хол хол, жаахан том сэтгэх хэрэгтэй. Шинэ хот байгуулахгүй, одоо байгаа хотуудаа илүү хөгжүүлэх.

-Эрдэнэт, Дархан гээд?

-Тийм. Аймгуудын төвүүдийг бас хөгжүүлнэ. Угаасаа дэд бүтэц нь шийдэгдчихсэн газрууд. Үйлчилгээнээс нь эхлүүлээд сайжруулаад эхэлбэл бэлэн дэд бүтэц, бэлэн статус, засаг захиргаатай ийм газрууддаа суурьшлаа нэмэх боломж бүрдэнэ.

Гэрэл зургийг Г.Базаррагчаа

Өвөлжилт хүндэрснээс 17 аймгийн 80 орчим сум зудтай байна. Их хэмжээний цас орж, нягтарснаас мал бэлчээрт гарах боломжгүй болж хадлан тэжээл дуусч, мал олон тоогоор хорогдож байгаа талаар холбогдох газрууд нь мэдээлж буй. Улс, аймгийн нөөцөөс өвс, тэжээл гаргаж малчид руу уламжлал ёсоор зөөж байна. Манайх шиг эрс тэс уур амьсгалтай орны хувьд зуд нь өвлийн цагт байнга шахуу нүүрлэдэг байгалийн үзэгдэл. Хэрэвзээ Монгол нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлдэггүй, суурин мал аж ахуйтай байсан бол зуд гамшиг биш зүгээр үзэгдэл төдий л байх байсан. Зудыг зуд болгоод, зуданд нэрвэгдүүлээд байгаа юм нь нүүдлийн мал аж ахуй. Гэтэл суурин мал аж ахуйн хөгжсөн газарт хичнээн ч цас орж, хүйтэрлээ ч зутардаггүй.

Малын тоо толгой хэдийнэ 60 сая гарчихаад байна. Өвөл болдгоороо болно, өвс хомсдоно гэдгийг малчид л хамгийн сайн мэдэх хүмүүс дээ, уг нь. Жилийн дөрвөн улирлын туршид малаа өвстэй, цатгалан байлгах нь хариулж байгаа эзнийх нь л хийх ёстой ажил. Малынхаа ашиг шимийг хүртэж, мөнгөтэй залгаж, амьдрал ахуйгаа дээшлүүлдэг болохоор хэдэн малынхаа хэрэгцээт зүйлсийг бэлдэх нь малчдын үүрэг. Гэвч малчид өвс хадлангаа бэлддэггүй. Наадам хэсч, морь, мотоцикль дээрээ дэрвэж дэгэх зуур өвс шарлаад хяруу буучихдаг. Уулс тэргүүнээсээ бууралтаж эхлэх үест нэг их алсын бодол тээж байгаа мэт санаашрахдаа “Болохооргүй бол улс минь өвсөө бариад ирдэг сэн” гэдэг бэлэнчлэх сэтгэл нь хөдөлдөг. Нэгдлийн үеийнх шиг нэгдсэн журмаар хадланд гардаг сум, баг гэж байхаа байсан. Тэр үетэй харьцуулашгүй. Хадландаа цаг зав гаргаж хүч хөдөлмөрөө шингээдэг малчин ч цөөрсөн. Одоо бол үнэндээ мал маллана гэдэг бол хэн нэгэн малчны дурны л ажил болчихсон. Малдаа тарга тэвээрэг авахуулна уу, вакцинжуулна уу, өвс тэжээл, хадланг нь бэлдэнэ үү, яана уу, ийнэ үү бүх юмыг дур зоргоороо л хийцгээдэг. Дургүй нь хүрвэл хийхгүй.

Ийм байтал малын элдэв гоц халдварт өвчин энд тэнд гараад тасрахгүй. Ерөөс намжина гэж үгүй. Өнөөдөр говьд гарсан бол маргааш нь зүүн аймагт, нөгөөдөр нь баруун аймагт гээд л цаанаас нь зориудаар өвчин үүсгэгчийг тарааж байгаа юм шиг шүлхий, цэцэг өвчний гаралт буурахгүй, үргэлжлээд л байдаг. Үүнээс болж мал нь хорогдоно, малын мах, сүү, түүхий эд ч борлогдохгүй гологдож эхэлнэ. Мал, малын мах, сүү нь борлогдохгүй бол мал маллах нь утгагүй болж ирнэ.

Монголчууд зуд, малын шүлхий өвчнөөсөө салж чадахгүйгээс хойш суурин мал аж ахуй, фирмийг хөгжүүлэх нь энэ хэцүү нөхцөл байдлаас гарах зам л даа. Нүүдлийн мал аж ахуйг дурны ажил, хоббигоор мал дагаж тэнэж яваа хэдэн хүний сонирхлын юм гэж үзэхэд буруудахгүй. Уул нь суурин мал аж ахуйг хөгжүүлчихвэл малдаа, малчиндаа, улсдаа хэрэгтэй юм байгаа юм. Төр засаг нь иргэдээ малчин болгох, малчингаар нь байлгах гэхдээ бөөцийлсөн бодлогыг баримтлаад байдаг. “Малчид маань урт насалдаггүй юм аа” гээд тэтгэвэрт гарах насыг нь таван насаар наашлуулж 50, 55 болгочихсон. Энэ шийдвэрийг нь зөөлнөөр харвал малчдыг доромжилж байгаа ч хатуугаар хэлбэл малчдын эсрэг хийж байгаа гэмт хэрэг.

Хүн төрөлхтний нийтлэг жишгээр мал маллах нь дорд ажилд тооцогддог. Малчид хүүхдээ мал, малчны ахуйгаасаа холдоод байна, гарын үзүүрт зарж малын дөртэй болгоодохъё. Сургуульд орох насыг нь хойшлуулж найм болгож өгөөч гэсэн санал гаргадаг. Малчин таны хүүхэд зургаан настайдаа сургуульд орж үеийн хүүхдүүдтэйгээ зэрэгцэн сураагүйгээс болоод өсвөр насандаа ямар их хоцрогдолыг мэдэрнэ гэж бодож байна. Бага ангид айхавтар ялгаа гарахгүй ч анги ахих тусам хүүхдүүдийн дундах сурлагын ялгаа улам тод болж ирдэг. Ялангуяа охин хүүхэд цааш үргэлжлүүлэн сурах боломжгүй болж хүний эхнэр болохоос өөр сонголтгүй хоцордог. Гэтэл үеийнхэн нь үргэлжлүүлэн сурч улс нийслэл, гадаад дотоодыг зориод явчихдаг.

Хүмүүний ертөнцөд эцэг, эх нь хойч үе, үр хүүхдээ аз жаргалтай байлгахын төлөө өөрийнхөө бүхий л үнэт зүйлийг золин тэмцдэг. Хойч үе нь өмнөх үеийнхээ алдаа оноон дээр суралцаж, сургамж авч тэдний явж ирсэн зовлонт амьдралд хөл гишгэхгүйн тулд улам дээш тэмүүлдэг нь жам. Үнэндээ өнөөгийн нийгэмд малчид золиослогдож байгаа хэсэг. 330 гаруй мянган малчин маань өмссөн дээл, өөрийн нас, зүсээ амьдралтайгаа гандтал мал дагаж амьдарч яваа хүмүүс. Өөрсдөө ингэж нийгмээс тусгаарлагдан байж золиослогдчихоод яагаад үр хүүхдээ өөрсөдтэйгээ адилхан золиос болгох гээд байгаа юм бол.

Яруу найрагч, сэтгүүлчээс авахуулаад улс төрчид малчдыг үргэлж магтан дуулж таван эрдэнэ өсгөж, тал хээртээ анхилам салхи мэдрэн жаргалын дээдийг мэдэрдэг малчин заяатай түмэн гэж бялууртал нь магтаж үнэхээр л малчин гэдэг чинь сайхан юм, үр хүүхдээ ч удам дагасан малчин болгоё гэх шийдвэр гаргах хүртэл нь толгойг нь эргүүлээд хаячихдаг. Энэ бол малчдыг малын захад, уулын мухарт, бэлчээрт нь хадах гэсэн бодлого юм шүү дээ. Магтаад байхаар өнөөдүүл нь малчин заяандаа үнэмшээд малаа дагаад хувь тавилантайгаа эвлэрчихдэг. Сүүлийн 60 гаруй жил ийм магтсан үгсийг малчид маань тасралтгүй сонсч, түүнд нь итгэж, үнэмшиж, өөрсдөд нь зориулсан дуу, киногоороо бахархаж ирсэн. Ингэж иргэдийнхээ тодорхой хэсгийг ажил мэргэжил, үзэл бодол зэргээр нь ялгаварлан гадуурхаж, урьдаас төлөвлөж, системтэйгээр хоморголон устгадаг бодлогыг геноцид гэдэг. Монголд энэ бодлого тэртээгээс явсаар өнөөдөр ч үргэлжилж байгаагийн нэг том жишээ бол дээр дурдсан малчдын тэтгэврийн насыг наашлуулсан явдал. Малчид “Аштай юу төр засаг минь тэтгэврийн насыг наашлуулж биднийгээ харж үзэж байна. Тэтгэврийн хэдэн бор юмтайгаа эрт залгах нь дээ” гэж баярлах нь өрөвдөлтэй. Жинхэнэдээ энэ хууль чинь малчид та нарыг урт наслахгүй, эрт үхнэ гэдгийг элдэв янзын аргаар тооцоолчихсон тооцоо юм. Үүнийг манай малчид ойлгох хэмжээнд хүрээгүй. Малчдыг малтай нь уулын мухар, хээр талд хадаж орхиод хямд мах авч хотын иргэдийг хямд махаар хангах нь л тэдэнд чухал. Энэ геноцид үйл ажиллагааны хохирогчид бол малчид. Өөрсдөө хохирч байгаагаа эс анзаарч үр хүүхдээ зургаан настайд нь сургуульд оруулахгүй гэж сургуулиас нь авчраад хөдөө суулгаж байгаа нь хойч үе, амин хайртай үрсээ өөрсөд шигээ малын захад хатаах авах гэсэн явцуу бодлын үр дүн.

Бид яавал хөгжих вэ, юу хөгжлийн тулгуур болох вэ гэдгээс юу биднийг хойш нь чангааж байгаа тухай ярьдаггүй. Улсын хөгжлийг илт чангааж байгаа зүйл бол нүүдлийн мал аж ахуй. Дэлхийд хосгүй нүүдэлчний өв соёл, нүүдэлчний ахуйтай Монгол орон гэдэг тэнэглэлээ орхих цаг нь болчихоод байна. Дэлхийн ихэнх улс орон хөгжлийн явцад нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлж яваад аажмаар дараагийн шат болох суурин мал аж ахуй руу шилжээд тэрийгээ дээд зэргээр хөгжүүлчихсэн. Одоо дэлхийд хамгийн өндөр ашигтай, байгаль экологи, хүн ардад хор хөнөөл багатай нь суурин мал аж ахуй, фирм болчихоод байна. Гэтэл хүн төрөлхтний аль хэдийнэ туулаад өнгөрчихсөн малаа дагаж нүүдэллэдэг байсан дундад зууны үед монголчууд гацчихсан байна даг.

Малчид аа, та бүхнийг яруу найрагч, зохиолч, сэтгүүлч, улс төрчид худал магтаж хуурсаар ирсэн юм шүү. Малгүй бол Монгол Улс мөхнө гэдэг нь ч худлаа. Улаанбаатар хотыг тойруулаад хэдэн фирмтэй болчиход л нийслэлийн иргэдийг эрүүл аюулгүй, чанартай, баталгаатай мах, сүүн бүтээгдэхүүнээр хангаад явчих учраас монгол хүн өлбөрнө гэж байхгүй дээ. Малгүй бол Монгол яана, махгүй болчихвол бид яана гэдэг энэ мухар сүсэг гэмээр дэмий айдсаасаа салах ч хэрэгтэй. Суурин мал аж ахуйг хөгжүүлэхгүй бол бид зуд гэх байгалийн гамшиг, малын гоц халдвартай элдэв өвчинд жилийн жилд нухлуулж төсвийн олон тэрбум төгрөгийг урсгаж, малчид гэх хүмүүс минь золиослогдсоор л байх болно.

Дэлхий хөгжөөд аливаа салбарт техник технологийн дэвшил нэвтэрч, нүүдэлчин ахуй түүхийн номонд үлдэж байхад амьдаараа музейн үзмэр болчихоод сууж байгаа Монголын малчдаа харцгаа даа. Эрхэлж байгаа тэр нүүдлийн мал аж ахуйг нь ч хар даа, нүд хальтирмаар байгаа шүү дээ, үнэндээ. Малчдадаа үнэнийг нь хэлж хадагдсан газраас нь суурин мал аж ахуйгаар ховхолж хүний нийгмийн чухал гишүүн гэдгийг нь мэдрүүлээч. Хүн төрөлхтний нас уртасч байхад яагаад Монголын малчид минь хорвоогоос эрт буцах ёстой юм. Тэдэнд хэлээч, суурин мал аж ахуй руу шилж гэж.

“Тусгай салаа” уран сайхны киноны Дэндэвийн дүрээр олонд танигдсан жүжигчин, дуучин Т.Эрдэнэбаяртай ярилцлаа.

-Сүүлийн үед ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-Би МҮОНТ-ийн Кино албанд ажилладаг шүү дээ. Орчуулгын кинонд ихэнх цагаа зарцуулж байна. Хувь уран бүтээл, дууны хувьд нэлээд хэдэн дуу шинээр хийлээ. Ирэх хавраас хуучин, шинэ дуунуудаа дүрсжүүлж цацахаар төлөвлөчихсөн байгаа.

-Таныг Дэндэв гэхээр л хүмүүс анддаггүй. Одоо ч таныг Дэндэв гэж дууддаг хэвээрээ юу?

-Хэвээрээ хэвээрээ. “Тусгай салаа” кино маань 2010 оны есдүгээр сарын 27-нд нээлтээ хийж байсан юм.

-Хэдэн ангитай билээ?

-60 ангитай.

-Тэр намар “Ааваа зорино” дуу тань ХИТ болж, шинэ жилээр та учиргүй их урилгад дарагдсан байх аа. “Өнөө Дэндэв чинь халтуур хийгээд саятан болчихож” гэж хүртэл сонсогдсон?

-Тухайн үед кино дэлгэцэнд гарснаас хойш би хүмүүсийн хувьд Эрдэнэбаяр биш Дэндэв болчихсон юм. “Ааваа зорино” дуу ч сонсогч, үзэгчдэд их хүрчихсэн байсан үе. Тэр жилийн шинэ жилээр урилга тасраагүй. Орой дөрөв, таван цагийн үед ажлаа тараад л цэрэг хувцсаа өмсч аваад урилгынхаа дагуу очиж дуулаад шөнө гэртээ 24, 01 цагийн үед орж ирдэг байлаа (инээв). Тэр үед миний талаар худлаа мэдээлэл их гарсан юм. “Дэндэв нэг дуугаа сая төгрөгөөр дуулж байна”, “1.5 саяар дууллаа” гэсэн дэгсдүүлсэн яриа их гарсан шүү. Би тэр үед нэг их үнэрхээд 500, 600 мянга, сая төгрөгөөр дуулж байгаагүй. Бусад дуучдын жишгээр л дуулсан. Их эрэлттэй байсан болохоор л миний талаар тийм дэгс яриа гарсан юм байлгүй.

Тэр дэгсдүүлсэн яриа нь явсаар нэгэн шар сонин дээр “Дуучин Т.Эрдэнэбаяр буюу Дэндэв шинэ жилээр дуулж 30 сая төгрөг олжээ” хэмээн гарч билээ. Тэр мэдээллийн мөрөөр татварын албанаас надтай холбогдож байцаалт авсан шүү дээ. Гэнэтийн орлого, ашгийнхаа 10 хувийг өг гэж. Би ч учир байдлаа тайлбарлаж тийм их хэмжээний мөнгө олоогүй гэсэн ч үгийг минь ойшоодоггүй. Тэгээд яахав би тэр үед цэнхэр дэвтэр нээлгээд сая хэдэн зуун мянган төгрөгийг татварт өгч байлаа.

-“Ааваа зорино” дуугаа одоо хэр дуулж байна?

-Дуулалгүй яахав. Миний ганц нэрийн хуудас шүү дээ. Хүмүүс “Дэндэв ээ, уулын бугаа урамдаарай” гэдэг ш дээ (инээв).

-Монголын дууны санд аавын тухай дуугаа үлдээж чадна гэдэг уран бүтээлч хүний хувьд том амжилт. Энэ дуу түмэнд хүрч, олны таашаалд хүрсний цаад нарийн учир чухам юундаа байсан юм бол оо?

-Манай буурал аавд зориулсан дуу л даа. Би өөрийгөө их азтай хүн юм даа гэж боддог юм. Миний буурал аавын буян заяа түшиж, хэдий бурхны оронд заларсан ч гэсэн намайг дээд тэнгэрээс ивээж зам мөрийг минь засч явдаг юм болов уу гэж боддог юм. Би Монголын Хүүхдийн ордны драмын дугуйланд явдаг байлаа. Багаасаа драмын дугуйланд яваад нүүр хагарчихсан гэх юм уу даа, бусад хүүхдийг бодвол. Алиа марзан зантай, аав ээж, эмээ өвөөгөө алиалаад инээлгэчихдэг тийм хүүхэд байсан юм. Буурал аав минь тэр үед “Миний хүү урлагийн мундаг хүн болно доо” гэж ярьдаг байсан юм. Миний буурал аав тэр бодлоороо одоо ч хүүгийнхээ зам мөрийг тэгшитгэж засч яваа юм болов уу гэж дотроо бодож үргэлж залбирч явдаг юм.

Манай нагац ахын аавдаа зориулж зохиосон дуу юм шүү дээ, “Ааваа зорино” чинь. Нагац ах Л.Отгонцэнд маань одоо Төв аймгийн Цээл суманд амьдран суугаа. Мянгат малчин залуу бий.

-Та “Хөх толбот хүмүүс” киноны гол дүрд тоглосон. Өөр кинонд бараг тоглосонгүй?

-“Хөх толбот хүмүүс” кино маань Швейцарийн Фрибург хотноо зохион байгуулдаг олон улсын кино наадмаас саяхан шагнал хүртсэн. “DOZ entertainment”-ийн уг бүтээл олон улсад үнэлэгдсэнд баяртай байгаа. Хамгийн сүүлд МҮОНТ-ийн 50 жилийн ойд зориулсан “Сэтгэл мэднэ” гэдэг нэртэй хоёр ангит кинонд тоглосон доо. Энэ кино маань телевизийн ойгоор гарчихсан юм.

-“Тусгай салаа” киноны үеэр Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд Г.Өсөхбаяр аваргатай барилдаж буй гэрэл зураг тань одоо ч цахимаар явж л байна лээ?

-Ямар тайлбартайгаар.

-“Өсөхөө аварга Дэндэвтэй барилдаж байхдаа кинонд тоглож байгаагаа мэдээгүй юм билээ” гэсэн тайлбартай?

-Тийм тийм. Аварга кинонд тоглож байгаагаа мэдээгүй юм. Ерөөсөө хэлээгүй юм билээ. Найруулагч маань надад “Өсөхөө аварга ерөөсөө мэдэхгүй байгаа. Тийм учраас чи 30 секунд л тэсээдэхээрэй” гэж үүрэг өгсөн ш дээ. Унах нь тодорхой, 30 секунд л тэсээрэй. Камеруудаа байрлуулчихаад дохино. Ойчихдоо биш, барилдах гэж байгаа юм шиг, эрэмгий, хөдөөний эршүүд залуугийн байр байдлыг гаргаадах гэсэн. Өсөхбаяр аварга зүүн талаас магнайлаад гараад ирэхэд засуул маань цэцэрлэгийн хүүхдийг аав ээжид нь тушааж өгөх гэж байгаа аятай намайг тохойноос минь бариад аварга дээр аваачаад “Аварга аа, энэ таны учраа” гэж хэлж билээ. Би хоёр тийшээ киноныхоо камер руу харлаа. MNB гэсэн логотой камер, тусгай өмсгөлтэй зураглаач нараа хартал бэлэн болчихсон гэсэн дохио өгч байна. Тэгээд л би Өсөхбаяр аваргатай өрсөн дөө.

-Та тэгээд хэдэн секунд болсон юм бэ?

-Яг хэдэн секунд болсныг мэдээгүй. Тухайн үед өөрөө сандарчихсан байсан. Монгол Улсын аварга, арслан, заануудтай наадмын зүлэг ногоон дэвжээн дээр гарчихсан байхад бас их огшмоор юм байна билээ шүү. Тэр сайхан эрстэй нэг дэвжээн дээр гараад дэвээд шаваад явна гэдэг эр хүний бахархал юм байна гэж бодогдоод омогшоод бас сандраад жаахан тиймхэн л байсан. Тэгээд яахав найруулагчийнхаа зааварчилгааг авчихсан байсан болохоор аль болох хэлснээр нь хийхийг бодож тэсэхийг хичээсэн. Үнэхээр их сандардаг юм билээ. Тэгээд нэг мэдсэн чинь сэнжигний барьцаас барьж аваад гуд татаад л сэгсрээд намайг унагаачихсан шүү дээ (инээв).

Би сүүлдээ хугацаагаа сунгах гэж ухарч зугтаасан юм. Тэгсэн чинь Өсөхбаяр аварга маань хоёр гараа унжуулаад сул тавьчихсан өөдөөс ирж байна. Царай руу нь харсан чинь нэлээд ууртай байгаа бололтой. Аваргыг уурлуулж болохгүй гэж бодоод дайраад орчихсон чинь нэг мэдсэн тэнгэр харчихсан нь тэр.

-Цагаан сарын баяр дөхөөд хот хөдөөгүй баяртаа бэлдэж байна шүү?

-Монгол түмэндээ ирж байгаа нохой жилдээ элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө түвшин амгалан байж юу санасан есөн цагаан хүсэл нь сэтгэлчлэн бүтэх болтугай хэмээн ерөөл дэвшүүлье. Мөн Төв аймгийн Цээл сумын нутгийн зон олон, аав, ээж, буурал ээж Ж.Адьяадаа мэнд хүргэж, Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй гэж мэндчилж байна.

Рок, алтернатив “Аадар” хамтлагийн бөмбөрчин Г.Зол-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Танай хамтлаг байгуулагдаад хэдэн жил болж байгаа юм бэ. Нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс л Монголын хөгжмийн ертөнцөд “Аадар” дуулдаж эхэлсэн?

-Манай хамтлаг байгуулагдаад 10 гаруй жил болж байна. Энэ хугацаанд хамтлагийн бүтэц бүрэлдэхүүнд их өөрчлөлт орсон. Бид 2011 оноос “Аадар” гэдэг нэрийн дор хамтдаа явж байна. Манай хамтлагийн хамгийн анхны бүтээл бол 2013 онд гаргасан “Ясан толгой” гэдэг рок дуу л даа. Өнгөрсөн оны аравдугаар сард анхны цомгоо гаргасан.

-Ямар нэртэй?

-“Аадар”.

-Танай хамтлаг голчлон рок, алтернатив чиглэлээр уран бүтээлээ туурвиж байгаа харагддаг?

-Анх тэр чиглэлээр гарч ирсэн. Гэхдээ Монголд рок гэдэг ч юм уу ямар нэг чиглэлээр тууштай явах боломж байдаггүй болохоор одоо тодорхой барьсан чиглэл байхгүй байгаа гэж болно. Тиймээс аль болох олон хүнд сонсгох зорилгоор орж ирсэн онгодоороо л поп хэв маяг руу уран бүтээл туурвиж байна даа. Яг үнэндээ өнөөдрийн энэ үед бас тийм ямар нэг хэв маяг ярьдаг үе өнгөрөөд байгаа юм шиг санагдаад байгаа. Түүнээс биш 10 жилийн өмнө хамтлагаа анх байгуулахдаа бид металл рок хамтлаг байгуулах зорилготой байсан. Гэтэл тэр бол Монголын хөрсөн дээр буухгүй, сонсогч байхгүй учраас дэмий зүйлд цаг үрж өөрсдийнхөө хөдөлмөрийг үрээд яахав гээд больсон доо.

-Хамтлагийнхаа гишүүдээ танилцуулбал?

-“Аадар” хамтлаг дөрвөн гишүүнтэй. Манай дуучин САлтанзавьяа морин хуур хөгжмийн багш мэргэжилтэй. Завхан аймгийнх. Хөгжим бүжгийн сургуульд сурч төгссөн. А.Бат-Оргил гитарчин, Б.Нямдаваа маань басс гитарчин.

-“Аадар” цомгийнхоо талаар сонирхуулбал содон дуунууд багтсан байна билээ?

-Бид 2013 онд “Ясан толгой” гэдэг дуугаа гаргаснаас хойш буюу дөрвөн жилийн дараа анхны цомгоо гаргалаа. Олон жилийн турш цомог гаргах гэж бэлдсэн болохоор нэлээд шүүсэн. Цомог маань арван дуутай. “Хачин дурлал” дуугаар хүмүүс манай хамтлагийн тухай тодорхой хэмжээний ойлголттой байдаг.

-Нижигнүүлж, дуу шуугиан тарья гэж л “Аадар” гэж нэр өгсөн байх, хамтлагтаа. Нөгөөтэйгүүр монгол нэр өгсөн ч бэлгэдэлтэй юм?

-Тийм шүү. Бид ч монгол нэр өгөхийг хүссэн. Ер нь бол тийм утгаар нь “Аадар” гэж нэр өгсөн. Гэхдээ бид одоогоор аадар шиг нижигнэж шаагиж чадахгүй л байна даа.

-Хөгжмийн урсгал дундаас рок хөгжим сонирхогчид бусдаас өөр харагддаг шүү. Энэ хөгжмийн урсгал хүнд юу өгдөг вэ?

-Ер нь хаана ч очсон, хэн ч дандаа ингэж асуудаг юм. Байнгын асуулт гэх үү дээ. Миний хувьд бусдаас ялгараад байгаа юм нь хөгжимдөө л байдаг болов уу. Амьд гэдэг утгаараа. Очоод үзээд амьдаар нь, бодитоор нь мэдэрнэ гэдэг бусдаас өөр харагдуулаад байгаа юм. Дуртай дуучин, хамтлагийнхаа дууг хүссэн газраасаа интернэтээр татаад сонсож болдог болсон үе. Яг энэ үед биднийг бас нэг илэрхийлээд бусдаас ялгаад байгаа юм нь жинхэнэ амьд хөгжимдөө байгаад байна. Бас харагдах байдал нь ч сүртэй. Сайхан шүү дээ. Энэ нь л гол ялгаа юм болов уу. Би ч өөрөө амьд бодитой гэдэг утгаар нь энэ чиглэлийн хөгжмийг сонирхож сонсож эхэлсэн.

-Амьд хөгжийн хамтлагийн хамгийн гол хөгжим нь бөмбөр. Хөгжмийн ноён нуруу нь бөмбөр. Тэр утгаараа бөмбөрчин хүнээс асар их авьяас билиг шаардахаас гадна бүтэн биеийн хөдөлмөр шаарддаг. Дөрвөн мөчөө ажиллуулдаг шүү дээ?

-Мэргэжлийн хөгжимчид, багш нар яг тэгж хэлдэг юм. Хөгжим дотроос хамгийн хэцүү хөгжим бол бөмбөр гэж. Хүн болгон сураад тоглочихдог амархан хөгжим биш шүү. Дөрвөн мөч зэрэг хөдөлж байхад тархи бас ажиллаж байдаг. Миний хувьд бөмбөр тоглоод найм орчим жил болж байна. Би одоо ч өөрийгөө бөмбөрчин болох болоогүй байна гэж голдог юм. Илүү сурах, дадах юм их байна. Хүн ямар нэг юмыг сайн хийж сурч болох ч төгс хийж сурна гэж байдаггүй гэж боддог юм.

-Амьд хөгжмийн наадмуудад оролцдог биз дээ, танай хамтлаг?

-Бараг ордоггүй юм.

-Яагаад?

-Ер нь тэр зүг рүү явахаас илүү сайн уран бүтээлтэй болж, хүний зүрхэнд хоногшсон сайхан дуу хийх гээд л зүтгэж явна.

-Өдөрт хэдэн цагийг бэлтгэлд зориулдаг вэ?

-Амьд хөгжмийн хамтлагийн хувьд хамгийн гол зүйл бол бэлтгэл хийх, бэлтгэлийн байр, хөгжмийн зэмсгүүд. Бид өдөрт 2-3 цагийг бэлтгэл хийхэд зориулдаг. Гэхдээ бэлтгэл их хийх тусмаа сайн.

-Хамтлаг, дуучид цомгоо гаргасны дараа тоглолтоо хийх талаар ярьж эхэлдэг?

-Бид яг цомгоо гаргаад цомгийн баяраараа жижиг тоглолт хийсэн.

-Хаана тоглолтоо хийсэн бэ?

-XIII хороололд байрладаг “Hard rock”-д сонсогчдынхоо хүрээнд тоглолт хийсэн. Их сайхан тоглолт болсон. Манай хамтлагийн дуунд дуртай, бидний уран бүтээлийг ойлгодог, амьд хөгжид дуртай залуус нэг үдшийг хөгжмийн хэмнэлд сайхан өнгөрүүлсэн. Том хэмжээний тоглолт хийснээс тэгж багахан орчинд чанартай толголт хийх нь дээр санагддаг. Тэр тоглолтод дуулсан дуунуудыг хүмүүс сайхан хүлээж авсан.

Гэхдээ томоохон хэмжээний тоглолт хийхсэн гэсэн мөрөөдөл байлгүй яахав. Гэхдээ яах вэ 10 жилийн өмнөхөө бодоход бүх техник хэрэгсэл нь бэлэн байгаа ч сонсогчдын сэтгэхүй, сэтгэл санааг бэлдэх хэрэгтэй байна. Ядаж олны дунд нэр хүндтэй, чанартай хэдэн уран бүтээлтэй болох хэрэгтэй. Тэгж байж тэр тоглолтыг ярих хэрэгтэй болов уу гэж бодож байна.

-Танай хамтлагийг “Хурд” хамтлагийн дүү хамтлаг гэж ойлгоод байдаг?

-Тэгж ярих хүмүүс байдаг. Манай хамтлагийн зарим гишүүн тус хамтлагийн студид ажилладаг. Гэхдээ уран бүтээлийн хувьд ямар нэг холбоо, хамаарал байхгүй ээ.