Author: Намсангийн Пагма

Морин хуурч Пүрэв­хүүгийн Тэмүүжинтэй ярилцлаа. Тэрбээр 2007 онд Ерөнхийлөгчийн ивээл дор зохиогдсон мэргэжлийн морин хуурчдын улсын уралдаан болон 2009 онд болсон алдарт хуурч Г.Жамъяны нэрэмжит олон улсын морин хуурчдын уралдааны тэргүүн байрын,  2009 онд БНСУ-д болсон Дэлхийн урлагийн анхдугаар олимпиадын алтан медальтай тоглогч юм. 

-Хоёр мянга долоо, найман оны үед нэрт хөгжмийн зохиолч, төрийн шагналт Ц.Нацагдорж танд зориулж Морин хуур, хөөмий, симфони оркестрын концерт бичиж байлаа. Тухайн үед “Алтан намар” хөгжмийн наадмаар тоглогдсон, таны оюутан цагийн тэр тоглолт санаанаас гардаггүй. Морин хуурын зохиолд цоо шинэ үзэгдэл болж орж ирсэн тэр зохиолоор та өндөр зэрэглэлийн тоглогч болохоо харуулж байлаа л даа. Таныг  концертын танхимаас сонсохсон гэсэн үзэгч олны хүлээлт нэлээн байна. Сүүлийн үед та юу хийж, хаагуур байна вэ?

 -Одоо  би  БНСУ-ын “Ённам” Их сургуульд докторантурт сурч байна. Ерөнхийлөгчийнх нь байгуулсан сургууль. Сурахынхаа хажуугаар морин хуур, хөөмийнхөө чиглэлээр уран бүтээлээ хийж байгаа. Тэр концертын тухайд, урьд нь морин хуур, хөөмийн концерт бичиж байсан хөгжмийн зохиолч Монголд байгаагүй. Зөвхөн морин хуурт зориулсан концертууд  л байсан. Нацагдорж багшийн тэр концерт бол тоглогчоос үнэхээр чадал чансаа шаардсан хүнд хүнд техниктэй, тэс өөр зохиол байсан л даа. Морин хуур, хөөмийн зохиол бол хоёр хүний хийдгийг нэг хүн хийж байна гэсэн үг шүү дээ. Хөгжимчин хүнд тулгардаг асуудал бол зохиолыг шууд барьж аваад тоглохдоо биш гол нь хөгжмийн зохиолч бүтээлдээ юуг илэрхийлэхийг зорьсон байна түүнийг зохиолчтойгоо ярилцаж байж, хэрвээ боломжгүй бол тоглохгүй байх гэх мэтийн нарийн юмнууд бий л дээ. 

-Докторын судалгааны сэдэв тань юу вэ?

-Солонгос, Монголын хөгжмийн харьцуулсан судалгаа гэсэн сэдэв. СУИС-д магистраа хамгаалчихаад Солонгос явсан юм.

-Тоглогчийнхоо хувьд дээрх концертоос хойш ямар шинэ бүтээлүүд хийв?

-Хамгийн сүүлд хөгжмийн зохиолч Цэн.Эрдэнэбатын морин хуур симфони оркестрын концертыг Улсын филармонийн оркестртой, Н.Бүтэнбаяр удирдаачтай тоглосон. Өнгөрсөн 2012 онд Төрийн шагналт С.Соронзонболдын морин хуурт зориулсан гурван ангит концертыг бүтнээр нь тоглосон. Магтаал, хөөмийн чиглэлээр ч бас шинэ бүтээлүүд хийж байгаа. 

-Монгол хөгжмийн сэтгэлгээнд Алтайн магтаал үндсэн суурь нь ч юм шиг, сонгодог оргил нь ч юм шиг санагддаг л даа, сонсогчдод. Таны уран бүтээлд ийм уламжлалыг хадгалсан бүтээлүүд хэр олон байгаа вэ?

– Чингэс хааны магтаалууд, мөн “Халил” гээд миний өөрийн бүтээл байна. Сүүлд  Арь гэгээний магтаал, Далай ламын магтаал гэж хийсэн. “Халил” гэдэг бүтээл маань магтаал гэхээсээ илүү морин хуур, хөөмийн гоцлол зохиол юм. Арван найм, хориод минутынх юм уу даа. 

-Солонгост суралцах хугацаандаа тоглолт хийв үү?  

-Солонгосын “А” зэрэглэлийн хэд хэдэн тоглолтод оролцсон. Сүүлд Азийн хөгжмийн их сургуулиудын хөгжимчин багш нартай тоглолт хийлээ. Ер нь гурван минутын дуу тоглох уу, гучин минутын том зохиол тоглох уу гэдэг хөгжимчин хүн бүрт тулгардаг нэг асуудал байдаг. Аль нь байлаа ч гэсэн мэргэжлийн өндөр түвшинд тоглох, хаана ч явсан Монголын урлаг гэдэг үнэ цэнийг нэгдүгээрт тавьж байх ёстой гэж би боддог. Монголдоо тоглосон ч, гадаадад тоглосон ч ялгаагүй “Монгол урлаг” гэсэн өндөр босго байнга дагалдаж байдаг.  

-Морин хуур, хөөмийн “Халил” зохиолоо та энд тоглосон уу?

-Жижиг хэлбэрээр нэг удаа, бүрэн эхээр нь нэг удаа тоглосон. Төрийн ёслол хүндэтгэлийн зарим нэг арга хэмжээнүүдийн үеэр жижиг хэлбэрээр тоглож байсан. 

-Та суралцаад л байна. Ингэхэд цомог гаргасан уу?

-Яг одоо шинэ цомог дээр ажиллаж байна. Хос цомог гарах юм. Өмнө нь оюутан байхдаа хоёр цомог гаргасан. Дуурийн театрын тенор Б.Гомбо-Очир, баритон Э.Амартүвшин бид нар уран бүтээлийн гэхээсээ илүү их дотно сайхан найзууд. Шинэ цомог дээр тэдэнтэйгээ бас хамтраад бүтээл хийж байгаа. 

-Ямар бүтээлүүд орж байгаа вэ?

-Хос цомгийн нэг нь дандаа морин хуур, хөөмийн зохиолууд байна. Жижиг хэлбэрийн бүтээлүүд, ганц хоёр дуу оруулах санаа бас байгаа. Дандаа том хэлбэрийн зохиолууд тоглоод байх нь олон нийтэд нэг их хүртээмжтэй хүрдэггүй юм шиг байна. Хүмүүсийн мэддэг, сонсдог таашааж хүлээж авдаг дууны болон жижиг хэлбэрийн бүтээлүүдээс бас тоглож байгаач гэж найз нөхөд маань ч хэлдэг. Тэр нь ч зөв юм уу гэж бодоод энэ цомогтоо ганц хоёр дуу оруулж байгаа юм.

-Та хөгжмийн зохиолч­дын морин хуур, симфони оркестрын нэлээн хэдэн өргөн далайцтай зохиол тоглож урын сандаа оруулсан. Тэд бүгд шинэ цомогт багтаж байгаа юу?

– Хэсгээс нь оруулж байгаа юм. Яваандаа бүгдийг нь сэдэвчилсэн байдлаар цуврал цомог болгож гаргана л даа. Юутай ч өвөг дээдсээ магтан дуулсан, эх нутаг, эх соёлоо дээдэлсэн ийм нэг цомог гарах болов уу. 

-Ховд нутаг таны унаган нутаг. Хөгжмийн гүн гүнзгий уламжлал соёлын өлгий болсон газар шүү дээ. Танд язгуурын монгол хөгжмийн соёлын тийм баялаг бөгөөд хүчтэй нөлөө байх нь мэдээж. Өөрөө та нэлээн тод томруун залгамжлагч нь.  Уртын дуу дуулдаг ч юм уу сонирхдог хүн танай гэр бүлд бий юу?

-Миний эмээ баруун монгол уртын дуу их сайхан дуулдаг Ичинхорлоо гэж алдартай хүн байсан. Одоо бол бидний дунд уртын дуу дуулдаг хүн байхгүй. 

-Тэр хүмүүсийн дуулж байсан дууг, ая данг бичиж авч чадсан болов уу?

-Ховор шүү дээ. Ер нь хөдөөгүүр байгалийн сайханд, хөгшчүүлтэй уулзаж ярилцаад явж байхад тэр хүмүүсээс маш их юм сурах юм. Би сүүлийн үед нэлээн явлаа. Сайхан сайхан хүмүүстэй уулзлаа. Агуу хүмүүс чинь тэнд л байж байдаг юм байна шүү дээ. 

-Морин хуур хөгжмийн тухайд манайхан олж мэдээгүй, мэдэгдээгүй үлдсэн зүйл ер нь байгаа болов уу?

-Би хувьдаа дөнгөж суралцаж байна. Хүн ер нь сурч дуусдаггүй гэдэг шүү дээ. Судлаад явахаар улам л өөрийгөө чамлаж, болоогүй байна л гэж боддог. 

-Гэхдээ та бол нэлээн өндөр  түвшинд боловсор­сон тоглогч шүү дээ?

-Хоёр талтай байдаг юм байна л даа. Их гүн гүнзгий, их том соёл гэдэг чинь дэргэд нь хүн өөрийгөө ямар өчүүхэн бэ гэдгийг мэдрээд ирэхээр янз янзын юм хэлж ярихаас айдаг болчихдог. Нөгөө талаар, хүн ямар агуу зүйл бүтээж болдог вэ гэдгийг хараад маш их урам зориг төрдөг юм. 

-Таны аавын эцэг өвгө­дөөсөө өвлөсөн хуучны ширэн цартай хуур, икэл танд байдаг уу?

-Аавын тоглодог хуур бий. Баруун Монголын, өвөөгийн талын тоглож байсан икэл бас байдаг. Икэл гэдэг маань морин хуур хөгжмийн өвөг шүү дээ. Икэлийн тухай нэг домог байдаг. Эрт дээр үед энэ хөгжмийг бүтээчихээд газар газрын мэргэд цуглаад энэ сайхан хөгжмийг юу гэж нэрлэх вэ гэж ном хаялцсан гэдэг юм. Янз янзын сайхан нэр хүмүүс хэлж л дээ. Гэтэл нэг хүн бидний хоорондоо харилцаж ярьж байгаа хэл бол бага хэл юм аа. Бидний ярьсныг гаднын олон улс ойлгохгүй байна. Хөгжмийг болохоор бүгд ойлгоод байна. Тэгэхээр бидний ярьж байгаа хэл бол бага хэл, энэ хөгжмийн хэл бол их хэл юм аа. Энийг “их хэл” гэж нэрлэе гэж хэлсэн гэдэг юм. Одоо манайхан икэлийнхээ тоглолтын янз бүрийн арга барилаас орчин үед бас авч ашиглаж байна л даа.  

-Морин хуур энэ цаг үед хөгжлийнхөө дээд түвшиндээ хүрчихлээ гэж зарим хүмүүс ярих юм. Та энэ талаар ямар баримжаатай яваа вэ?

-Амьдрал үргэлжилж байхад хөгжил эцэстээ тулна гэж байхгүй байх л даа. Миний хувьд, морин хуур ардын байна уу, сонгодог байна уу бүх чиглэлээр мэргэшсэн өндөр түвшиндээ тоглогдож байхыг хүсдэг. Одоо манайд ганцхан тоглогч гэлтгүй хамтлагийн төрөл их өргөн дэлгэр болсон. Маш олон стилиэр, олон хөгжимчид тоглож байна. Аливаа юм аль болох олон талаасаа хөгжиж байж оршин тогтнож цааш нь явдаг. Нөгөө талаас, хүн бол давтагдашгүй гэж би боддог. Тэмүүжин өнөөдөр нэг юмаа маш сайн тоглож болно. Харин нөгөө хүний чаддаг юмыг би чадахгүй гэдгээ хүн дандаа мэдэж байх ёстой. Хүнийг аливааг хийж бүтээж байхад нь шүүмжлэх ч юм уу тиймэрхүү хандлагыг би нэг их сайшаадаггүй. 

-Морин хуурыг үүнээс цааш хөгжүүлнэ гэж байхгүй гэж ярьцгааж байна л даа. Мэргэжлийнхний л санаа бодол. Үнэхээр барууны сонгодог урлаг шиг оргилдоо хүрчихсэн юм уу?

-Тэгж хамаагүй оодорч болохгүй байх аа. Миний бодож байгаагаар төгс түвшиндээ тулна гэдэг асуудал байхгүй. Хөгжил гэдгийг хүмүүс янз янзаар хараад өөр өөрийн бодол санаагаа илэрхийлж байна л даа. Дэлхийн тэр өндөр хөгжилтэй хийл шиг дуугаргаж тоглоно гэвэл тухайн хүний л сонирхол. Морин хуур бол аль хэзээ биднийг төрөөгүй байхад сонгодог хэлбэртээ оччихсон гэсэн байр суурь ч байж л байдаг. Үндэстний хувьд ийм гүнзгий, өөрийн гэсэн оюуны бүтээл гэдэг чинь хувь хүн тийм ч амархан төсөөлөөд хязгаар тогтоочих боломжгүй зүйл шүү дээ. Би бол энийг тэнгэр мэднэ л гэж хэлэх байна. 

-Та ер нь хамтлагт тоглож байсан уу?

-Оюутан байхдаа найзууд­тайгаа нийлээд “Халил” гэж хамтлаг тоглодог байсан. Сүүлд сургуулиа төгсөөд СУИС-ийн багш нарын “Тэнгэр аялгуу” нэртэй хамтлагт бас тоглоод явдаг байсан. 

-Та аавынхаа дуунуудаас ямар дуунд нь дуртай вэ. Одоо ямар бүтээл хийж байгаа вэ. Дан хөгжмийн зохиолоос нь та тоглосон биз дээ?

-Аавын олон дуу байдаг юм аа. “Дэнсээ юу”-гаас эхлээд олон сайхан дуу бий.  Хамгийн дуртай дуу гэхээс илүү одоо надад аялагдаж байгаа “Цэцгийн зун шиг ижий” гэдэг дуу байна. Анх П.Ганбат агсан дуулсан юм. Их гоё дуу. Ер нь баритонууд л дуулдаг юм. Аав одоо хэд хэдэн шинэ бүтээл дээр ажиллаж байгаа. Морин хуурын “Үүлэн бор”, “Икэлийн эгшиг”, “Морин төвөргөөн” гэсэн зохиолууд байдаг. Морин хуур сурч байгаа хүн болгон тоглодог зохиолууд. Энэ хоёрыг бол би заавал тоглодог.

-Гурван минутын дуу тоглох уу, гучин минутын зохиол тоглох уу гэдэг хөгжимчин хүнд тулгардаг нэг асуудал яах аргагүй мөн л дөө. Гэхдээ та аль нь байлаа ч яаж тоглох вэ гэдэг чухал гэлээ. Ер нь аар саар юм руу нэг их ороод хутгалдаад байх тийм таатай гэж үү?   

-Дандаа том концерт тоглоод байхаар өнөөдрийн нийгэмд тийм ч хүртээмжтэй байж чадахгүй, тэр болгон хүмүүс сонирхохгүй ч юм уу тал байна. Тийм учраас цаг үеэ бас мэдрэх хэрэгтэй юм шиг. Хүмүүсийн сайн мэддэг дууны болон жижиг хэлбэрийн гоё гоё бүтээлүүдээс тоглоё гэсэн санаа сүүлийн үед төрж байгаа. Тэгээд ч зохиол хөгжимчнөө голно уу гэхээс хөгжимчин зохиолыг голдоггүй гэж үг бий. Жишээ нь, Ж.Чулуун гуайн Адажио ч юм уу, иймэрхүү гоё гоё бүтээлүүдийг яаж тоглох вэ гэж бодож байна. Яаж тоглох вэ гэдэг хөгжимчин хүнд бас нэг сорилт л доо.

-“Халил” нэртэй морин хуур, хөөмийн зохиолоосоо хойш дахиж юм бичээгүй юу, та. Ер нь зохиомж нэг их сонирхдоггүй юу?    

-Би бага байхдаа “Баавгай бид хоёр” гэж дуу хийж байсан. Телевизээр нэг удаа баавгайны тухай баримтат кино гарсан юм. Америкчуудын хийсэн кино. Тэр киног үзэж байгаад уйлаад тэр дууг зохиож байсан. Тухайн үедээ Хүүхдийн ордонд дуулж байсан санагдана. Одоохондоо бол зохиомж руу орох бодолгүй. Сайхан тоглоё, хөөмийлье гэж л бодож байна.

-БНСУ-д та нэлээд олон удаа тоглосон юм байна. Одоо тэнд чамгүй сонсогчидтой болсон уу?

-Солонгост би хориод удаа тоглолт хийж байсан. Тийм болохоор ахмад дунд залуу үеийн сонсогчид нь намайг ер нь мэднэ шүү. Сая би наашаа ирэхийнхээ өмнө тэндэхийн олон улсын үндэсний хөгжмийн зэмсгийн музейгээр орж морин хуур бэлэглээд ирсэн. Солонгост олон үндэстний хөгжмийн музей гэж байдаг. Тэнд манай Монголоос ганцхан лимбэ байхыг анх хараад их гайхаж байсан л даа. Тэгээд нэг морин хуур бэлэглэчихээд ирсэн. 

-Тоглолт хийх тухайд ямар бодолтой яваа вэ. Таны тоглолтод бол хүлээлт бий болсон байх аа? 

-Ямар ч байсан төгсч ирээд энэ талаар бодно. 

Н.ПАГМА

МЗЭ-ийн болон Д.Нацагдоржийн шагналт яруу найрагч, Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн Данзангийн Нямаатай ярилцлаа.

-Дөрвөн улирлын хамгийн таатай сайхан зун цаг таны онгодыг хэрхэн хөглөж байна даа. Шүлэг найргийн сониноосоо хуваалцахгүй юу?

-Зун бол өөрөө цэцэглэсэн их гоё улирал шүү дээ. Монгол хүн улирлаа дагаж сэргэдэг, улирлаа дагаж гуньдаг улирлаа дагаж ургадаг ийм л улс. Энэ зун миний хувьд уран бүтээлийн сайхан хуртай нэгэн зун үргэлжилж байна. Монголын радиогийн маань наян жилийн ой энэ жил тохиож байгаа. Би радиод гучин дөрвөн жил ажиллачихсан байна. Радиод хийсэн найруулал, тэмдэглэл, сурвалжлага, радио жүжиг, радио хөрөг, радио зураглалуудаа сонсогчдод хүрдэг радиогийн яг тэр хэлбэрээр нь хөгжимтэй нь, ярианых нь бичвэрийг бүтнээр нь эмхэтгээд нэг ном бэлэн болгочихлоо. Үүнээс гадна би нэг их сайхан, баяртай гэдэг юм уу өөдрөг хийдэг нэг ажилтай болсон. Тэр бол “Улирал ба зохиолч” нэртэй улирал тутам гардаг уран зохиолын шинэ сэтгүүл эрхлэн гаргаад эхний хоёр дугаарыг нь уншигчдадаа хүргэчихээд байна.

Эхний дугаарыг нь хавар гаргасан. Зуны дугаараа сая гаргалаа. Үүндээ нэлээн хөөрхөн цаг зав зарцууллаа. Бас их баяртай байгаа. Уншигчид маань үнэхээр уран зохиолыг шимтэн унших ийм сайхан айсуй цаг ирж яваа нь илт мэдрэгдэж байна. 

-Тийм гэж үү?

-Яагаад гэвэл, “Улирал ба зохиолч” сэтгүүл маань гараад удаагүй ч гэсэн сая захиалгад орсон. Юуны өмнө сэтгүүлийг маань захиалсан хорин нэгэн аймаг, нийслэлийн номын сангуудын захирлуудад талархсанаа илэрхийлье. Номын сангуудын хувьд үйлчлүүлэгч уншигчдадаа барьж байгаа бас нэг сайхан бэлэг болж байгаа байх гэж би бэлгэшээж байгаа юм. Цаашид манай зохиолчид, уран зохиолд дуртай уншигчид нэлээн хүлээдэг, дуртай сэтгүүл болох байх аа гэж бодож байгаа. Зохиолчид маань нэлээн ам сайтай байна. Туужаа, шинэхэн найраглалаа өгч байна. Ховор нандин зургаа өгч байна. Бие биедээ бичсэн, уншигчдаас өөрсдөд нь ирсэн өвөрмөц нандин захидлуудаа өгч байна. Нэлээн сонирхолтой сэтгүүл гарахад зохиолчид өөрсдөө их хувь нэмэр оруулж байгаа. Эхний дугаарт гэхэд л манай Очирбатын Дашбалбарын захидал гарсан. Их гоё захидал. Арван долоохон настай, Сүхбаатар аймгийн Нэгдэл дундын үйлдвэрийн ажилчин хүү Монголын радиогийн сэтгүүлч, яруу найрагч Бямбажавын Хүрэлбаатарт захидал бичиж, найман мөрт, найман шүлгээ явуулж байж. Тэгэхдээ арван долоотой хүү “Яруу найргийг дүү нь зүгээр нэг сонирхсон биш, амьдралынхаа жинхэнэ утга учир болгохоор зорьсон” гэж бичсэн байгаа юм. Арван долоотой ажилчин хүү хөдөөнөөс яруу найрагчид тийм захидал бичээд тэр захидлынхаа хэлсэн үнэ цэнд хүрч амьдарна гэдэг үнэхээр гайхамшигтай. Магадгүй тэр үед Дашбалбартай уулзаад тэгж ярьсан бол бид үнэмшихгүй ч байсан байж мэднэ. Гэтэл тэр яг хэлсэндээ хүрч яруу найргийн төлөө амьдарч, бадарч, гэрэлтэж, ая эгшиг болж цуурайтаж явсан ийм амьдралтай хүн шүү дээ. Энэ мэтчилэн сонин содон ховор нандин захидлуудыг хүмүүс бидэнд өгч байна.

-Өөр ямар захидлууд танд байна? 

-Хоёр дахь дугаарт маань манай Эрээнцавын эвдрээгүй яруу найрагч хэмээх Данзангийн Нямсүрэн соёлын гавьяат зүтгэлтэн зохиолч Даваадаш гуайд бичсэн захиа гарсан. Энэ захиандаа Нямсүрэн Зохиолчдын эвлэлд элссэн тухайгаа сэтгэл хөдөлмөөр бичсэн байгаа юм. Зохиолчдын эвлэлд элсэнэ гэдэг зохиолч хүнд ямар их өндөр босго, ямар их баяр хөөр, ямар их аз жаргал, ямар том урам байдгийг тэр захиандаа бичсэн байна. Ухаандаа, Нямсүрэн, өгүүллэгийн нэрт мастер Дашзэвгэ, Балжирын Догмид гурав нар хамтдаа нэг өдөр элсч байсан байна шүү дээ. Гэх мэтчилэн сонирхолтой баримтууд их байх юм. Туужууд гэхэд л эхний дугаартаа Санжийн Пүрэвийн “Аргагүй амраг” гэдэг сайхан тууж нийтэлсэн бол, хоёр дахь дугаартаа До.Цэнджавын “Өнцөгдсөн сэнтий” гэдэг тууж нийтэллээ. Найраглал мөн тавьж байгаа. Өнөөдөр утга зохиолд найраглал, тууж хоёр жаахан ховордчихоод байгаа учраас энэ хоёр төрлийг дэмжих үүднээс би байнга сэтгүүлдээ найраглал, тууж нийтлээд байгаа л даа. Гадаадын уран зохиолын шилдэг бүтээлүүдээс нэлээн сайн тавьж байгаа. Нобелийн шагналтнуудын өгүүллэгүүд, утга зохиолд шинэчлэл хийсэн, янз бүрээр хэлүүлж явсан зохиолчдын бүтээлээс Жойсоос эхлээд тавьж байна. Манай орчуулагч нар бас сайн хамтарч ажиллаж байна. Сонгодог зохиолчдын зөвхөн ярилцлагуудаас бас тавиад эхэлсэн. Маш сонирхолтой ярилцлагууд байна. Далан дөрвөн онд дэлхийн уран зохиолын том том сэтгүүлд тухайн үедээ өгч байсан ярилцлагуудыг өнөөдөр уншихад цоо шинээрээ байна. Уран зохиолын тухай гайхалтай үгсийг, чиг хандлагыг тодорхойлж байгаа. Тэр чиг хандлага өнөөдөр ч бидэнд хэвээрээ байгааг тэр захидлуудаас харж болно. Эхний дугаараа гаргах гэж байх үед Нобелийн шагналт Габриэль Гарсиа Маркес нас барсан, тэр их зохиолчийг үдэх үдэлтийн өдрүүд үргэлжилж байсан. Энэ  үйл явдлыг тохиолдуулаад Маркесын ярилцлагыг тавьсан.  Маркесын сэтгүүлчийнхээ хувьд хийсэн сүүлчийн ярилцлага нь. Японы нэрт кино найруулагч Курасаватай хийсэн их сонирхолтой ярицлага л даа. Тэр хоёр том хүний ярилцлага гэдэг чинь гайхалтай сонин. Хоёр дахь дугаарт Жан Поль Сартрын ярилцлага гарсан. Америкийн “The New York times book review” сэтгүүлд 1975 оны наймдугаар сард өгсөн энэ ярилцлагадаа Сартр Камюгийн тухай ярьсан байгаа шүү дээ. “Камю бол миний сүүлчийн сайн найз байжээ” гэж. Ер нь би утга зохиолын нэлээн мэргэшсэн сэтгүүл гаргая гэж бодоод байгаа. 

-Хайрын шүлгүүд тань хэрхэн үргэлжилж байгаа вэ. Данзангийн Нямаагийн хайрын шүлгүүд гэж таны уран бүтээлийг хүмүүс бүхэлд нь онцолдог?

-Нэгэн насны маань, надаас салшгүй оршигч тийм зүйл байна л даа. Зарим хүмүүс шүлэг минь баяртай л гэдэг. Янз янзаар ханддаг. Би бол тэгж чадахгүй юм шиг байна. Өнгөрсөн оны сүүл, энэ оны эхээр би “Зүрхэн тольтын цаглабар буюу хайрын шүлгүүд” гэж гучин жил бичсэн хайрын шүлгийн эмхэтгэлээ гаргасан. Уншигчдадаа бас л хөөрхөн хүрчихлээ. Манай үеийнхэн ч, утга зохиол судлаачид намайг голдуу хайрын шүлэгч гэж онцолж бичих юм. Энд тэнд уулзалт дээр ч хайрын шүлэгч л гэдэг юм. Ер нь ч миний шүлгүүд гол төлөв хайрын шүлгүүд л дээ. Хайр гэдэг бол хүн төрөлхтөн оршихуйн учир шүү дээ. Хайр байгаа цагт хүн гэрэлтэж оршино гэж би боддог юм. Хайр гэдэг бол гайхалтай юм шүү дээ. 

-Бүсгүй хүнд сэтгэл алдрах тохиол танд олон байв уу? 

-Олон дурлахаас илүүтэй олон бүсгүйн гоо сайхныг мэдэрсэн, тэднээс гэрэл гэгээг олж авсан, гоо сайхныг олж харсан бүсгүйгээр дамжуулж өөрийгөө нээсэн, бүсгүйгээр дамжуулж энэ ертөнцийн сайхныг мэдэрсэн гэж хэлбэл илүү зохино. Ер нь бүсгүй хүн бол энэ ертөнцийн гоо сайхны тодорхой илэрхийлэл, тусгал шүү дээ. Бүсгүй хүнээс би энэ ертөнцийн гэрэл гэгээ, гоо сайхан, ая данг олж авдаг. Олж авах болгондоо шүлэг бичдэг. Бичсэн шүлэг маань тухайн агшны үзэгдэл, тухайн агшны хөгжим, тухайн агшны таталбар болж сэтгэлд буудаг л даа. Хайрын шүлгүүд хэзээд маш хүчтэй сэтгэл хөдлөлөөс гарч байдаг. Тийм учраас хайрын шүлэг хүнд их сайн хүрдэг байх. Хайрын шүлгийг олон хоног бодож бичдэггүй. Нэг тийм хайрын шүлэг бичнэ дээ гэж бодож байж бичихгүй шүү дээ. 

-Зохиолч Б.Золбаяр уран зохиолын нөхөдтэйгөө Богд уулнаа аялсан тухай нэгэн тэмдэглэлдээ таныг гайхалтай торгомсог нарийн зураглаж бичсэнийг санаж байна уу. Тэр дүр дүрслэл, агаар амьсгал санаанаас ер гардаггүй. Таны тэр эмзэг нандин дотоод ертөнцийн гадна орхигдох юмс ер нь бий юу?  

-Ер нь их л хүүхдээрээ хүн л дээ, би. Ихээхэн сониуч. Юмыг жигтэйхэн шинээр харна. Амархан баярлана, тэгээд жигтэйхэн догдолно. Хаврын улиралд гэхэд үргэлж л гэгэлзэнэ. Догдлонгуй л хүн юм уу даа. Заримдаа уярна, уйлна. Байж байгаа маань өөртөө төвөггүйгээр л байдаг гэх юм уу даа. Шаналлаа ч гэсэн ямар нэгэн юмнаас дандаа гэрэл гэгээг олж харж байдаг ийм л хүн шүү дээ. Би ер нь гунихаасаа илүү баяр хөөр гэх юм уу, юм  бүхнээс л гэрэл гэгээ олж хардаг юм. Амьдралаас дандаа сайн сайхан нь надад түрүүлж мэдрэгддэг. Сүүдэр гэж байдаг бол түүнийг нь сүүлд нь олж харна даа. Шууд муу талыг нь, сүүдрийг нь, шүүдрийг нь олж харахгүй шүү. 

-Сэтгэлийн хөдөлгөөн хүний нас дагаж өөрчлөгд­дөг болов уу. Яруу найраг­чийнхаа хувьд та юу гэж бодож байна?

-Нас ахихаар сэтгэл хөдлөл багасдаг гэдгийг би ойлгодоггүй. Шинжлэх ухаанаар тэгж дүгнэдэг байж болох юм. Харин ч нас ахихын хэрээр сэтгэл хөдлөл илүү торгон нарийн болдог. Залуу насандаа бичиж байсан хайрын шүлгээс одоо бичиж байгаа хайрын шүлэг арай илүү нандин болоод байгаа юм уу гэж бодож байгаа юм. Нандин, эрхэмсэг, мэдрэмж гүнзгий. Магадгүй, өөрөө гоё сайхнаас алсрахын хэрээр гоё сайханд илүү их татагддаг бололтой юм, хүн. Тийм учраас сэтгэл хөдлөл өөрөө улам тунгалагшдаг. Залуу цагийн сэтгэл хөдлөл өнгөцхөн гэх юм уу даа.. Одоогийнх харин илүү тунгалаг тодорхой, илүү хөгжимлөг болж байгаа байхгүй юу. Магадгүй, миний дотор байгаа гэрэл гэгээ, тэр хөгжимлөг анир чимээ надаас өдөр тутам холдож л байгаа. Тэр холдож байгаа бүхнийг би сайхан бүсгүйчүүдээс, цэцэг ногоо, тэнгэрийн цэлмэгээс, үүлсийн бужгараас нөхөж аваад байгаа байх. Тиймдээ нас ахих тусам сэтгэл хөдлөл улам илүү болж байгаа юм болов уу даа. Хүн туулсан амьдрал, зам мөрөөсөө дандаа шинэ юм олж харж байдаг. Урдаасаа ч хойноосоо ч шинийг л олж харна. Тиймдээ хүмүүсийн дурсамж болгон үргэлж өнгөлөг байдаг шүү дээ. 

-Хүмүүсийн ховор нандин захидлуудын тухай та сая сөхлөө. Танд өөрт тань захидал хэр олон бий вэ?

-Би арваад жилийн өмнө “Захидал  бүхэн хариутай” гэсэн нэртэй захидал ойллого гэж ном гаргасан юм. Шүүмжлэгч нар захидал дурсамж гэсэн нэр томъёо өгөөд байгаа юм. Тэр ном маань уншигчдад маш хурдан хүрсэн. Надад ирсэн захидлуудаар бичсэн ном л доо. Гэхдээ тэр захидлуудаас үүдээд бичихгүй юу. Ер нь тэнд би нэг ийм гаргалгаа хийсэн л дээ. Хүн бол бурхнаас ертөнцөд илгээсэн захидал юм байна. Бидний амьдарч яваа маань тэр бурхан юм уу тэнгэрт илгээж байгаа хариу захидал юм аа. Тэгэхээр бидний амьдрал бол их гүн утга учиртай шүү. Бид тэнгэр бурхандаа бичиж байгаа энэ захидлаа утга учиртайхан бичих ёстой гэсэн санааг гаргаад, тэгээд захидлын тухай орсон байгаа. Миний анх зургадугаар ангийн жаахан хүүхэд анхны хайрын захидал бичиж байгаа тухай, тэр захидлын тасархай нь хүртэл байх жишээтэй. Миний анхны номыг уншсан уншигчдаас ирсэн захидал, ээждээ бичсэн захидал гээд бүх захидлуудаа эвлүүлээд дурсамж маягийн ном гаргасан минь тэр. 

-Европт залуучууд ч гар бичмэл захидлыг цахимаас илүүд үзэх болсон нь чамгүй хэдэн жилийн өмнөөс анзаарагдаж эхэлсэн л дээ. Манайхан харин нэг их тоодоггүй?   

-Ер нь ингээд та бид хоёрын ярьж суугаагаас илүү захидлаар харилцан ярилцах нь илүү гүн гүнзгий, утга учиртай, илүү элгэмсэг дотно байдаг. Яагаад захидал бичихдээ хүн тийм илэн далангүй, тийм өөрөөсөө, тийм зүрхнийхээ аглагаас байдгийн утга учрыг бид ойлгохгүй байх. Гэхдээ ямар ч хүн ярьж сууснаасаа илүү нандин зүйлсийг, хамаг байдгаа нээдэг. Одоо бол даанч цаг хугацаанаасаа болоод хүмүүс бие биедээ захидал бичихээ больсон байна. Цахим шуудангийн захидлыг  цаасан дээр бичдэг тийм дотно, тэр бичиг үсгийн хэв маяг, цаасны үнэр, холоос нисч ирсэн тэр олон хоногийн хүлээлт тээсэн гар бичмэлтэй яаж зүйрлэх билээ. Тэгээд зарим нь захидлаа бичиж байгаад уйлах нь хүртэл бэх нь нүүчихээд ирдэг шүү дээ. Бэх нь нүүсэн үгийг уншиж байгаа хүнд үгийг нүдээрээ, зүрх сэтгэлээрээ мэдэрч байгаа тэр зүрх сэтгэл ямар байх вэ, тийм ээ. Цахим захидал бол хүнд хүрэх нь хүрдэг л байх. Гэхдээ би бол бие биедээ гоё захидал бичиж байхыг уриалмаар санагддаг юм. Захидал бичнэ гэдэг чинь өөрийгөө нээнэ гэсэн үг шүү дээ. 

Н.ПАГМА

“Кихот ноён” жүжгээрээ энэ жилийн “Гэгээн Муза” наадмын Гран при шагналыг хүртсэн Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Б.Баатарыг энэ өдрийн зочноор онцолж байна. Хүн бүхэн түүнийг Монголын “урдаа барьдаг” найруулагч гэдэг. Урдаа барьдаг найруулагч маань одоогоос гучин жилийн өмнө Украины Киев хотын Театр урлагийн дээд сургуулийг кино, драмын найруулагч мэргэжлээр төгсчээ. Теле кино үйлдвэрт(‘хуучин нэрээр) туслах найруулагчаар хоёр жил ажиллаад дээрх сургуульд явсан байна. Киевийн сургуулиа төгсөөд Монголын радиод найруулагч, уран сайхны удирдагч, программын зөвлөлийн даргаар 1996 он хүртэл, 1999 оноос өнөөг хүртэл УДЭТ-т ажиллаж байгаа. Баатар найруулагчийн урын сангийн жүжгүүд дотор 1985 онд Б.Мөнхдорж гуайтай хамтран найруулсан “Гургалдайн дуут шөнө”, Г.Доржсамбуу гуайтай хамтран найруулсан “Гарваа” гэсэн хоёр жүжиг түүний тайзны анхны бүтээлүүд ажээ. Түүний найруулсан тавьсан үндэсний жүжгүүд дотор ерэн хэдэн онд хүмүүсийн сонирхлыг ихэд татаж байсан Д.Урианхай гуайн зохиол “Хүн бүгд би”, “Харанхуйд харагдахгүй” жүжгүүд, мөн “Далан худалч”, “Атга нөж”, “Ээж ээ”, “Ану хатан”, “Эхнэрээ зээлээч” зэрэг хорь гаруй жүжиг байна. “Кармен хүүхэн”, “Ганцхан алхахад уулзана”, “Садар эрийг номхотгосон нь”, “Цахлай”, “Хүйтэн сэнтий”, “Гавал сар”, “Амьгүй албат”, “Кихот ноён” зэрэг дэлхийн сонгодог болон гадаадын жүжгүүд байна. Б.Баатар найруулагч өнгөрсөн 2009 оны зургадугаар сарын 16-нд хэвлэлийн бага хурал хийлгэж, “Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн” цолоосоо татгалзаж байгаагаа мэдэгдэж дуулиан дэгдээж байв. Уг мэдэгдэл нь урлагийн салбарт ажиллагсдад төрийн одон, медалийг эмх замбараагүй хүртээж, “гавьяат” цолны үнэлэмж үгүй болсныг буруутгаж  уран бүтээлчийнхээ байр суурийг илэрхийлсэн нэг содон хэлбэр байв. Тэрбээр Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн цол хүртсэнээсээ хоёр жилийн дараа уг цолноос татгалзсан. Эл цол, тэмдгийг хүртэхдээ чин сэтгэлээсээ баярлаж байснаа хэвлэлийн хурал дээр хэлж байв. Харин сүүлдээ дуртай бүхэн “гавьяат” авдаг болчихсонд урлагийн үнэлэмж, уран бүтээлчдийн нэр төрийн өмнөөс эмзэглэж эсэргүүцэл илэрхийлсэн нь тэр байлаа. Мөн онд “Гэгээн Муза”-гаас Гран при авч, шагнал гардуулах ёслолын ажиллагаа өндөрлөхөд “Муза”-гийнхаа цомыг мартаад явчихсан. Музагаа мартсан хөгжилтэй явдал нь хэл аманд дуртай улсыг нэг хэсэгтээ л ярих юмтай болгож байв. Түүний урын санд “Радио жүжиг”  гэх сонин төрөл радиод ажиллаж байх үеэс нь оржээ. Тэрбээр “Дэлгэцийн жүжиг хэлж байгаа санаагаа хүнд шууд тулгах маягтай нөлөөлж, үзэгчийн төсөөллийг дэлгэцээр хязгаарлачихдаг. Харин радио жүжиг хүнийг төсөөллийн хязгааргүй орон зайд хөтлөөд оруулчихдаг. Үүгээрээ радио жүжиг сайхан” гэж үздэг байна. Жүжгийн зохиол ховордов, жүжиг бичдэг хүн ховордлоо гэж найруулагчаар ажиллаж байгаа хүмүүс бүгд хэлдэг. Б.Баатар гуай нөхцөл байдлыг ингэж хардаг аж. Манайд жүжгээр мэргэшсэн зохиолч байхгүйн дээр байгаа зохиолчид нь мэргэшихийг ч хүсэхгүй байна гэж. Жүжгээр “өвчлөөд”, жинхэнэ бүтээл хийх хүн өнөөдөр алга гэж тэр үздэг аж. Бичиж байгаа хүмүүс нь тайз, дэлгэц хоёрын ялгааг олж харахгүй байгаа учраас олигтой кино, жүжиг гарахгүй байна гэж учир шалтгааныг тайлбарлажээ. Зохиол, театр, кино бүгд мэргэших ёстой гэсэн  байр сууриа хааяа илэрхийлдэг Испанийн зохиолч Мигель де Сервантесийн зохиолоор бүтээсэн “Дон Кихот” жүжгээрээ хүртсэн “Гэгээн Муза”-гийн цомыг нь энэ жил хүү нь гардаж авсан. Тэр марталгүй авч харьсан байж таараа. Тэрбээр заримдаа өөртөө дургүй хүрдэг, дургүй хүрэх хүрэхдээ аймаар дургүй хүрдэг, маш их дотоод зөрчилтэй хүн гэж өөрийгөө нэгэнтээ тодорхойлсон байна лээ. Харин хүндэтгэлтэйгээр жүжгийг нь очиж үзэхдээ Баатар найруулагчид заримдаа аймаар дургүй хүрч, найруулагчтай маш ихээр зөрчилдөх үзэгчид бас цөөнгүй билээ.  

Н.ПАГМА

Сэтгүүлч, нийтлэлч Бадамдоржийн Ганчимэг хэвлэл, мэдээллийн орон зайд өөрийн “Open door” нэртэй шинэхэн сонин гаргаж анхны дугаараа уншигчдадаа хүргээд байна. Түүнтэй ярилцлаа. 

-Та “Нээлттэй хаалга” сониныхоо анхны дугаартай зэрэгцэн сэтгүүл зүйд байгаа “хаалтын гэрээ” гэх зүйл, мөн хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд мэргэжлийн холбоодод нэгдэж сэтгүүл зүйн мэргэжлийн чөлөөт өрсөлдөөнийг сул­руулж байна, үүний эсрэг тууштай зогсоно гэж хэвлэлд мэдэгджээ. Манайд чөлөөт хэвлэл үүссэнээс хойших хорь гаруй жилийн хугацаанд анх удаа ийм эрс шийдмэг мэдэгдэл сэтгүүл зүйн то¬гоон дотроос, тэр тусмаа томоохон нийтлэлчээс гарах нь сонирхолтой л сонсогдож байлаа?

-Ер нь энэ салбарын асуу¬дал бол одоо би сөхөж тавьж байгаа цоо шинэ сэдэв биш. Цахим орон зай гэж өдрөөс өдөрт тэлсэн байр суурийн том талбар байна. Энэ тал­бар дээр хүмүүс зогсоод нэлэнхүйд нь шүүмж¬лэх болж, хаалтын гэрээ гэдгээ барьж үзсэн хүн байдаг ч юм уу, үгүй ч юм уу ийм юмнуудаар л сэтгүүл зүйн салбарыг балбаж байдаг болчихлоо л доо. Би энэ салбарын тодорхой нэг зүтгэлтний хувьд байр сууриа илэрхийлсэн. Шинэ гарсан сонинд маань холбогдуулж манай салбарын залуу сэт­гүүлчид олноороо хандаж байна. Бид телевизийн реклам ямар өндөр үнэтэйг мэднэ. Тэгэхээр олдож байгаа бололцоон дээрээ байр суу­риа илэрхийлж байгаа юм. Залуу сэтгүүлчид нэлээн дэмжиж, олон газраас ирж яриа хөөрөө авъя, хамтарч энэ сэдвийг цааш нь авч явж, нэр хүндээ цэвэрлэж авъя, энэ бол бидний тавилан, энэ тавилангаа бас ингээд бодит бус, бараан үнэ¬лэмжээр нүдүүлээд байх нь харамсалтай л байна. Энэ байр суурийн маань цаана тогоогоо самарсан, өөрөө өөрсөдтэйгөө бүр дайтах гэ¬сэн тийм хатуу зорилго байх¬гүй. Бүгдээрээ ярилцъя, эний­¬гээ өөрчилье. Биднээс шалтгааж байгаа зүйл ч байна, шалтгаалахгүй ч юм байна шүү дээ. Засгийн газрын чиглэлтэй маягтай гарсан шийдвэрийн араас өнөө¬дөр өдөр тутмын сонинууд хоёрдугаар нүүрээ өөрсдийнхөөрөө дэглэж гаргажээ. Энэ бол нэг тийм хаалт, урьд нь хийсэн юмаа хаасан хаацайлсан маягийн шийдвэр харагдаж байна, надад бол. Манайхан зарим нь эмзэг л хүлээж авч байх шиг байна. Гэхдээ бүр харь хүн шиг байдлаар асуудлыг тавихгүй шүү дээ, би. 

-Ямар ч салбар, хувь хүн үнэт зүйлээ аажмаар алдаад, түүнээсээ холдоод ирэхээрээ дархлаагүй болж суларч, туйлддаг шүү дээ. Та бүхэн сонины бизнест, мэдээллийн зах зээлд, сэтгүүл зүйн бодит үнэнд эргэлзсэн нийгэмд бор зүр­хээрээ гарч ирж байгаагаа хэр­хэн харж байна вэ. Цаг нь мөн гэж үзэж байгаа юу. Өнгөрсөн хугацаанд бидний бүтээсэн үнэт зүйл чухам юу байв?

-Сэтгүүл зүйн салбар бол манай үе үеийн мянга мянган сэтгүүлчдийн нуруун дээр, голдуу өөрсдийн олсон суурь бааз дээр боссон сал­бар. Гэх­дээ сүүлийн хорин жилд шинэчлэлт багагүй гар­сан. Гэх­дээ хангалтгүй. Язгуураараа нэгдмэл байх бололцоо багатай, цул биш салбар байх¬гүй юу. Ер нь хатуу өрсөл­дөөнөөр л амьдрал нь зохицуулагдаж байдаг. Тэр өрсөлдөөн гэдэг маань харин холбоод, бүлэглэлийн дор алга болоод байгаа нь эрүүл биш үзэгдэл шүү дээ. Бусад улс орнуудыг хэвлэл, телевизүүд өрсөлдөхөө болиод холбоо байгуулаад, зарим сэдвүүд дээр амаа үдүүлээд бүгдээрээ нэгдээд хөтлөлцөөд явчихаж байгааг би ер хараагүй юм байна. Энэ асуудалд би үнэ¬хээр шүүмжлэлтэй хандаж байгаа юм. Ямар ч холбоо энэ тэр гэж байхгүй болохоор одоо¬хондоо ганцаардаж л бай­на. Сониноо гаргасан цаг үеийн тухайд, энэ бол миний олон жилийн өмнө бодож хүсч байсан зүйл. Амьдралдаа шийдвэр гаргана гэдэг тийм түргэн байдаггүй шүү дээ. Удаан бодож, хамт олонтойгоо, багийнхантайгаа зөв­лөж байж хийнэ шүү дээ. Хэцүү юм даа. Энэ зах зээлд тодорхой тодор­хой савлагаа үүсчихсэн бүгд цахим руу хошуурсан энэ эмзэг үед, дээрээс нь хэвлэл мэдээллийнхний нэр хүнд савласан ийм үед гарч байна л даа. Энэ үүднээс хараад намайг нэг талаараа их тэнэг хүн юм,  их зоригтой хүн юм гэх зэрэг янз бүрийн сэтгэгдэл хандлагууд надад ирж байна. 

-Ямар ч шинэ зүйл шулуун дардан замаар яваад оргилд гарчихдаггүй. Эмзэг үе, эмзэг салбар тусмаа ирж болох олон эрсдлүүд, хатуухан бэрхшээлтэй нүүр тулна?

-Жишээ нь, санхүүжилтийн хувьд гэхэд л өөрсдөө сан­хүүжилт босгох асууд­лаасаа эхлээд маш хэцүү бо¬лоод явдаг юм байна л даа. Хэв­лэл мэдээллийн бай­гуул¬лагууд реклам сур­тал­чилгааны орлогоор санхүү¬жилтийнхээ тодорхой хувийг бүрдүүлж байдаг. Тэгэхээр шинэ сонинд энэ нь хаалттай. Үйлдвэрлэгчид, реклам нийлүүлэгч нартай харилцаж байсан туршлага бидэнд алга. Зүгээр л ажлаа хийдэг, юм бичдэг улс. Үүн дээр харилцааны шинэ дэвшил гаргахгүй бол болохгүй юм байна. Хүмүүсийн зар сур­талчилгааг гүйцэтгэж ирсэн тэр технологид нь жаахан өөрч¬лөлт хийе. Чин сэтгэлээ өгье, бас. Ихэнхдээ хувийн хэвш¬лийнхэнтэй харилцах бол­но шүү дээ. Бид ч өөрсдөө хувийн хэвшлийн салбар. Төрийн байгууллагууд бол ийм юманд өөрөөр явчихдаг. Өөрөө би үүний эсрэг тэмцэж байгаа болохоор тэдний зүгээс дэмжлэг байхгүй. Ер нь хамгийн удаан, төвөгтэй зам боловч уншигчдадаа хүрэх захиалгаа нэмэгдүүлэх л бид нарын хийх ёстой зүйл гэж харж байгаа. 

-Аль ч салбар, байгууллага өөрийн соёлыг бүтээдэг. Харин хэр өргөн орон зайд, хэр урт цаг хугацаанд амьдрахыг нь бүтээсэн соёл нь шийддэг бололтой. Та өнөөдөр шинэ алхам хийхдээ амьдралаа шинээр эхэлж байна гэсэн. Бид ямар соёлыг бий болгочихов оо гэд­гийг Бадам¬доржийн Ганчимэг гэдэг брэнд нийтлэлчийнхээ нүдээр эргээд харвал юу хэлэх вэ. Одоо та ямар соёлыг бүтээхийн өмнө зогсч байна?

-Буруу соёл булгарч унат¬лаа асар их нерв, асар их цаг хугацааг идээд энэ буруу жишиг, буруу соёл тогттолоо хорин хэдэн жил явчихсан байна шүү дээ. Манай сал­барыг төр хашаандаа авч явж байснаа хаяад нэг л ший䬬вэрээрээ гадаа гар­гаад чулуудчихсан. Өөрсдийн үлдсэн хүч, хар эр зоригоороо л явсан туршлагатай. Энд бол шинэчлэлт бий. Гэхдээ энд амьдарч, энд тавилангаа өгөөд явж байгаа бүх сэтгүүлч¬дийн цалин, хөдөл­мөрийн үнэ¬лэмж зэрэг бүх талаараа дэв­шил хийх цаг болчихжээ. Үүнийг үнэхээр бодохгүй бол болохгүй болчихож. Буруу замаар олж авсан багахан ашгийг хэдүүлхнээ хувааж идээд байвал үнэхээр нүгэл, тийм үү. Сэтгүүлчид өөрсдөө хамгийн хямдхан ажиллах хүч, хамгийн хүлцэнгүй боолууд болоод хувирчихаж. 

-Шударга, соёлтой, мэр­гэж­лийн сэтгүүл зүйн төлөө өнөөдөр навс уначихсан сэтгүүлчдийн нэр төрийг сэргээхийн төлөө эцсээ хүртэл явна гэж та ярилцлагадаа онцолж хэлсэн бай­на лээ. Залуу сэтгүүлчдэд бол өмөг түшиг болж, бусдад нь ч хүч ташуур болж сон­согдож байгаа байх. Нэгэнт уначихсан нэр төрийг сэргээн босгоход олон нийт нийгмээс дэмжлэг ямар байх бол?

-Сониноо “Open door” буюу “Нээлттэй хаалга” гэж нэрлэсэн. Ийм их эрх чөлөөтэй нийгэмд, твиттер орон зай, фэйсбүүк гэхчлэн хүн болгон үзэл бодол, байр сууриа илэрхийлж байдаг ч гэсэн энэ байр суурь, хүсэл эрмэл第лэлээ хэвлэн нийтлүүлэх сонир­холтой, тийм идэвхтэй иргэний нийгмийн тодорхой хэсгүүд зөндөө байдаг шүү дээ. Тэгээд бас хаагдаж байдаг. Тэр хүмүүст жаахан ч гэсэн бололцоо олгоод явъя гэж бодож байна. Ер нь алдаатай бодлогын цоор¬хойнуудыг нөхөж чадах, болох хэмжээгээр нь чигжиж нөхөж явъя гэж бодож байна л даа. Оройгоос дэмжлэг авна гэж байхгүй. Би өөрөө байр сууриа илэрхийлсэн учраас. Ямар ч гэсэн одоо ингээд харж байхад загнасан зандарсан бичлэг юмнууд гарч эхэлж байх шиг харагдаж байна л даа. Энэ бол эрсдэл тээх үү гэвэл тээнэ. Тодорхой хэмжээнд юмыг ханзалж ил гаргаж байж олон нийтийн дэмжлэг авна шүү дээ. Одоо бол шударга ёс, хариуцлага гэх мэт үгс үнэхээр үнэгүй болчихож. Өөрөөр хэл­бэл, популизм хийдэг, нийг-мээр тоглодог хүмүүсийн амаар энэ үгс их дамжаад салбайчихсан болохоор би ч гэсэн нийтлэлдээ ер нь шударга ёс, ард түмэн, эрх, эрх чөлөө гэх мэт язгуураасаа үнэ цэнтэй үгсийг аль болохоор бичихгүйг хичээдэг. Тэгтлээ энэ үгсийг салбайтал нь үнэгүйдүүлчихэж. Ойлголтыг нь ч гэсэн. Тийм болохоор эндээсээ эхлээд бид өөрсдөө бичиглэл зүй, нийтлэл зүйн хуулиараа жаахан ч гэсэн дэвшил хийгээд өөрсдийнхөө үйлдвэрлэж байгаа контентыг чанаржуулахаас эхлээд их алсуур замаар эхлэх ёстой юм байна. Би дөнгөж шинэ тутам байж энийгээ хаячихаад гэнэт нэг юмны туг болоод л талбай дээр жагсаал хөдөлгөөн хийгээд  явах бололцоо хомс шүү дээ. Ер нь залуу сэтгүүлчид ирж уулзаж байна. Одоо гэхэд бид хаалтын гэрээний нэг л хувийг арайхийж олж авсан. Юм болгоны цаана нэр төр гэдэг ойлголт байдаг. Үүнийг дэлгэж гаргаж тавих гэхээр бүгд хаалттай хэцүү байдаг юм байна. Тэгэхээр залуу сэтгүүлчидтэйгээ нийлээд чөлөөт индэрийн клуб юм уу сургалтын төв гэхчлэн ийм арга хэрэгслүүдийг эхэлж байгуулах нь зөв юм байна гэж бид ярилцаж байна. Одоо сэтгүүлчээр сурал­цаж байгаа оюутнууд зунд хийх ажилгүй л байдаг шүү дээ. Идэвхтэй хэд нь сонинуудын гал тогоонд цай кофенд гүйж, арай адтай сэргэлэн зарим нь ганц хоёр мэдээ гаргаад явж байдаг. Энэ практик дадлагын цагийг нь үнэ цэнтэй болгож өгье, өөрсдийнхөө туршлагаас хуваалцъя. Би бас тийм олон шавьтай биш. Энэ олон нийтлэлчид ч гэсэн их хувь, биеэ даасан хүмүүс. Үүнийгээ ч гэсэн жаахан ханзлаад залуу­чуудтай ажил¬лая, тэдний хайрыг татъя, тийм биз дээ. Тэгж байж мэргэжилдээ хайр¬тай, ингэж тавилангаа хуваалцдаг залуучуудын бүхэл бүтэн эгнээ гарч ирнэ шүү дээ. 

-Хэвлэл бүтэц хэлбэрээ¬рээ чөлөөт болсон цагаас маш олон сонин, телевиз радио мэндэлсэн ч ихэнхдээ мэргэшээгүй сэтгүүлчдийн фронт дээр байгуулагдаж байв. Мэргэшээгүй хэвээрээ шахуу ажиллаж ирлээ шүү дээ. Харин “Нээлттэй хаалга” сонин үндсэндээ чиглэл чиг­лэлээрээ мэргэшсэн сэт­гүүлчид, нийтлэлчид өмнөх хорин жилээс арай жаахан шинэ орчинд дахин эхэлж байна. Энэ ч бас том боломж шүү, тийм ээ?

-Баярлалаа. Бид өөрсдөдөө итгэж байгаа. Ер нь бүх юм өөртөө итгэхээс эхэлдэг болов уу. Бид уншигчдын итгэлийг цуглуулдаг үйлдвэрлэл явуу묬даг учраас энэ олон дуу­лиан шуугиан, мэдээлэл дээр уншигчид олон нийт биднээс “Аль нь үнэн юм бэ” гэдэг асуултыг үргэлж тавьж байдаг. 

-Оюутан байхаасаа та хам­¬гийн олон уншигтай топ сонины эрхлэгчтэй, мөн Ганболд эрхлэгчтэй ажи묬лаж эдгээр сонинд хүчээ өгсөн. Хоёр эрхлэгчтэй та сониныхоо талаар санал солилцов уу. Одоогийн таны байр суурь эргээд нөгөө-дүүлээ сөрж зогсч байгаа юм шиг зарим хүмүүст харагдаж байж мэдэх юм. Энэ тухайд танд гаднаас асуултууд ирж байна уу?

-Ганболд эрхлэгчтэй санал солилцсон. Маш хүнд хэцүү шүү. Чадах чинээгээрээ тусалъя. Ер нь их хэцүү шүү дээ л гэж хэлж байгаа. Мийгаа эрхлэгчтэй уулзаж амжаагүй байна. Намайг дэмжиж байгаа гэж итгэж байна. 

-Зарим талаар байр суу­риа­раа хоёр талд гараад ирэхээр яах бол. Та юу гэж бодож байна?

-Бид ямар ч байсан нэг еэвэнгийн л хоёр тал. Тийм болохоор бүр ч их хоёр тал­даа гараад ирчихсэн гэж би харахгүй байгаа. Энэ хүмүүс, манай сэтгүүл зүйн салбарын зүтгэлтнүүд салбарынхаа төлөө юм хийх байх аа. Сууж яваа завиа тэр чигээр нь живүүлье гэж бидний хэн нь ч бодохгүй шүү дээ. 

-Чөлөөт хэвлэл жинхэнэ утгаараа нийгмийн өөрийнх нь дархлаа, тийм үү?

-Явж явж байгаад л сөхрөөд унадгийн даваан дээр аль нэг олигархийн ч юм уу, улс төрийн бүлэглэл, хувь улс төрчийн өмнө аргагүй байдалд ордог юм шиг байгаа юм. Тэр нь сэтгүүлчид өмчлөлгүй, тогт¬воргүй байдагтай холбоотой байхгүй юу. Тэр соёлоос нь эхлүүлээд арай өөрөөр явах ёстой. Бүр дээр үед ямар ч билээ сонин бас яг ингэж зөвхөн сэтгүүлчид тал талаасаа хувь нийлүүлж босч байсан. Мөн “25 дугаар суваг” телевиз байна. Энэчлэн маш цөөхөн. Тэгэхээр энэ соёлоо хэдүүлээ тогтоож авах, нэг харандаа нэг үзгээ, нэг компьютерээ ч гэсэн бариад өөрсдөө тэмцэж бид нэг босоо удирдлага, нэг босоо эзэн, нэг босоо дарангуйлалгүй байх болно. 

-Шударга ёсыг, мэдээлэл авахыг, үзэл бодлоо хэвлэн нийтлэхийг хүсдэг мөртлөө нийгэм өөрөө яагаад сэтгүүл зүй, сэтгүүлчдэд сөрөг ханд¬лагатай байгаад байдаг юм бол. Гэтэл энэ чинь өөрс¬дийнх нь хүсээд байгаа зүйлийн төлөө л ажилладаг шүү дээ?

-Энэ үнэхээр үнэн. Бүр энгий¬нээр ярихад, сэтгүүл зүй бол сүүлийн хорин таван жилд урлаг соёлын маш олон одод, үндэсний маш олон брэндийг бү¬тээсэн. Бүр бүтээсэн. Эргээд бидэнд ямар ч гавьяа байдаггүй. Муу сайн сэтгүүлчид, хараал идсэн сэтгүүлчид л гэдэг. Бид ч гэсэн асуудлыг ямагт нээлттэй тавьж байдаг, манай салбар маш нээлттэй учраас хэн дуртай нь орж ирээд дураараа балбадаг, гүтгэж гүжирддэг болсон шүү дээ. Ер нь нөмөр нөөлөг багатай салбар л даа. 

Н.ПАГМА