Ерөнхий боловсролын сургуулиудын төгсөлтийн арга хэмжээ эхэлж байгаатай холбоотойгоор Боловсролын ерөнхий газраас зөвлөмж гаргажээ. Тодруулбал, Боловсролын ерөнхий газар аймаг, орон нутаг болоод нийслэлэлийн боловсролын газарт чиглэл өгч багш, ажилтны цалингаас хандив нэрийдлээр мөнгө хасахгүй байхыг үүрэг болгосон байна.
Чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улс, Азийн хөгжлийн банк хоорондын Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр (2022-2023 оны зээлийн төлөвлөгөө)-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийн танилцуулгыг Сангийн сайд Б.Жавхлан мэдээлэв.
Ирэх жил хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх зорилгоор Азийн хөгжлийн банкнаас манай улсад хуваарилж болох 655 сая ам.долларын ерөнхий хөтөлбөрийг хийсэн байна.
Хөтөлбөрт гарын үсэг зурснаас хойших хугацаанд дараах төсөл хөтөлбөрийн зээлүүдийн яриа хэлэлцээг Азийн хөгжлийн банктай эхлүүлэн бэлтгэл ажлыг хангах аж. Үүнд:
Улсын Их Хурлын ажлын хэсгүүдийн 2023 оны зургаадугаар сарын 08-ны өдрийн хуралдааны тов, хэлэлцэх асуудлын дарааллыг танилцуулж байна.
| Д/Д | ХУРАЛДААН | ХЭЛЭЛЦЭХ АСУУДАЛ | ЦАГ | ТАНХИМ |
| 1 | Төрийн байгуулалтын байнгын хороо | Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Энхболд нарын 4 гишүүн 2023.04.05-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл, Улсын Их Хурлын гишүүн О.Цогтгэрэл, Д.Ганбат нар 2023.04.05-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг нэгтгэн хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын дэд хэсгийн хуралдаан | 10.00 | “Үндсэн хууль” |
| 2 | Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хороо | Хүмүүнлэг боловсролыг дэмжих тухай хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын дэд хэсгийн хуралдаан | 11.00 | “Их засаг” |
| 3 | Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хороо | Дээд боловсролын тухай хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын дэд хэсгийн хуралдаан | 14.00 | “Их засаг” |
Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны эрүүгийн хэргийн шүүх хуралдаанаар Д.Алтанцэцэг, Б.Эрдэнэзул, Бао Гуо Жун нарт холбогдох хэргийг шүүгдэгч нар, тэдний өмгөөлөгчдийн гомдлыг үндэслэн 2023 оны 6 дугаар сарын 7-ны өдөр хянан хэлэлцээд давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэв.
Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх дээрх хэргийг хянан хэлэлцээд Д.Алтанцэцэг, Б.Эрдэнэзул нарт Эрүүгийн хуулийн 19.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар тус бүр 8 жил хорих ял, Бао Гуо Жунд Эрүүгийн хуулийн 19.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар 12 жил хорих ял оногдуулсныг Нийслэлийн Эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүх хэвээр үлдээсэн юм.
Эх сурвалж: Улсын Дээд шүүх
Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл, Шадар сайдын ажлын алба, Онцгой байдлын ерөнхий газар, Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газар хамтран анх удаагаа зохион байгуулж байгаа Стратегийн команд штабын сургуулийн хүрээнд өнөөдөр 16:00 цагт орон даяар гамшгийн аюулын тухай зарлан мэдээллийн дохиогоор ажиллах дадлага сургуулийг зохион байгуулна.
Онцгой байдлын ерөнхий газрын Гамшгийн шуурхай удирдлага, зарлан мэдээллийн төвөөс улс орон даяар зарлан мэдээллийн дохиог 3 удаа дамжуулах үед иргэн та өөрт ойр байгаа аюулгүйн цугларах талбайд гарч, дадлага сургуульд оролцох юм.
Нэгдэх дохио дуугарахад иргэн та “суу, нүүгд, хүлээ” гэсэн дүрмийг баримталж аль болох шил, цонхноос хол, бат бөх ширээн доогуур орж бие болон толгойгоо халхлан аюулгүй байдлаа хангаж түр хүлээнэ үү. Хэрэв та гудамжинд явж байвал, гэрэлтүүлэг, цахилгааны тулгуур багана, өндөр барилга, байгууламж зэргээс холдож биеэ хамгаалан сууж түр хүлээнэ үү. Тээврийн хэрэгслээр явж байгаа тохиолдолд замаас гарч, тээврийн хэрэгслийг унтрааж түр хүлээнэ үү.
Хоёр дахь дохио дуугарахад анги хамт олноороо байгаа бол толгойгоо халхлан яарч сандралгүй нэгийн цуваанд орж баруун гар талаа барьж, “гүйхгүй, эргэж буцахгүй, нэгнээ түлхэхгүй” гэсэн дүрмээ баримталж, байгаа газраасаа гарч, аюулгүй талбайд цугларна уу. Гарахдаа цахилгаан шат ашиглахгүй байхыг анхаарна уу.
Гурав дахь дохио дуугарахад та өөрийн харьяаллын засаг захиргааны нэгж болон байгууллагынхаа холбогдох албан тушаалтанд бүртгүүлж, гэр бүлийн гишүүд, анги хамт олны мэдээллийг үнэн зөв тодорхой өгнө үү.
Гамшгийн аюулын тухай зарлан мэдээллийн дохиогоор ажиллах дадлага сургуульд ард, иргэд та бүхнийг идэвхтэй оролцож, гамшгийн үеийн дуут дохио дуугарсан үед авах арга хэмжээний талаарх мэдлэгээ бататгахыг уриалж байна.
Сайжруулсан түлшний угаарын хийд нэг шөнийн дотор 25 хүн хордож , тэднээс найм нь нас барсан харамсалтай хэрэг гарсан талаар бид өмнө нь мэдээлсэн. Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийнхөн “ Өнгөрсөн тавдугаар сарын 31-ний шөнө 25 хүн угаартсан. Тэднээс найм нь нас барсан харамсалтай явдал болсон. Нас барсан хүмүүс дунд таван настай хоёр, 17 настай нэг хүүхэд байсан. Бусад нь насанд хүрэгчид байсан” хэмээн мэдэгдсэн.
Нэг шөнийн дотор найман хүн нас барсан золгүй явдлын талаарх мэдээллийг Цагдаагийн байгууллага болон Онцгой байдлын байгууллага “Мэдэхгүй” гэдэг тайлбарыг өгөөд байгаа. Зуны дэлгэр цагт ийм олон хүн нэг шөнийн дотор нас барсан явдлыг хот, дүүргээрээ ярьж, өндрөө авч, сэрэмжлүүлэг мэдээлэл түгээж байх учиртай. Гэтэл холбогдох байгууллагууд ямар ч мэдээлэлгүй сууж байгаа нь санаатай юу, санамсаргүй явдал уу гэж хардахад хүргэж байна.
Урьд өдөр нь энэ ноцтой хэргийн талаар тодруулахад “Хүн угаартаж нас барсан гэдэг мэдээлэл бүртгэгдээгүй байна” гэж мэдэгдэж байсан ЦЕГ-ын Хэвлэл мэдээллийн төв өчигдөр дахин тодруулахад “Ийм хэрэг болсон байх магадлалтай байна. Гэхдээ нэг дор биш, энд тэнд гарсан бололтой” гэсэн агуулгатай тайлбарыг хийж байна. Харин Онцгой байдлын ерөнхий газар “Ийм мэдээлэл бүртгэгдээгүй. Угаарын хордлоготой холбоотой дуудлага мэдээлэл Нийслэлийн агаарын бохирдолтой тэмцэх газарт ч ирдэг. Тэндээс лавла” гэхээс өөр мэдээлэл өгсөнгүй.
Он гарснаас хойш угаарын хийн хордлогоор 46 хүн нас баржээ
Угаарын хийнд иргэд яагаад хордоод байгаа талаар, мөн зөвхөн тухайн өдөр хордлогын мэдээлэл бүртгэгдсэн үү, бусад үед гарч байгаа эсэхийг тодруулахаар Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийг дахин зорьсон юм. Тус төвөөс өгсөн мэдээллээр улсын хэмжээнд 2023 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс зургаадугаар сарын 5-ны өдрийн байдлаар хордлогын нийт 2021 тохиолдол бүртгэгджээ. Үүний 1739 нь сайжруулсан түлшний угаарын хийн хордлого эзэлж байгаа аж.
Тэдний 924 нь эмэгтэй, 815 нь эрэгтэй хүн байсан бөгөөд тэдний дунд 0-17 насны 407 хүүхэд хорджээ. Харамсалтай нь угаарын хийн хордлогод он гарснаас хойш 46 хүн нас баржээ. Эдгээр харамсалтай тохиолдол Улаанбаатар хотын Багануур, Багахангай дүүргээс бусад долоон дүүрэг болон 11 аймагт бүртгэгдсэн байна. Мэргэжлийн хүмүүсийн хэлж буйгаар Багануур, Багахангай дүүргийн иргэд сайжруулсан түлш түлдэггүйтэй холбоотойгоор угаарт хордох явдал гардаггүй гэнэ. Хордлогын хамгийн олон тохиолдол нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүрэгт бүртгэгдсэн байна.
Хордлогын яаралтай тусламжийн үндэсний төв: Сайжруулсан түлшний угаар өнгө, үнэргүй учир мэдрэгчээ тогтмол ажиллуулах хэрэгтэй
Найман хүн нас барсан өнгөрсөн сарын 31-ний өдөр бороотой, сэрүүн өдөр байснаар гэр хорооллын иргэд болон зусландаа гарсан айл өрхүүд галлагаа хийж, сайжруулсан түлш түлжээ. Энэ тухай Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийнхөн “Бороо ороод салхилаад ирэхээр яндан цохигдоно. Яндангаар нь салхи шороо, борооны ус орж ирнэ. Түүнээс сэргийлж иргэд яндангаа аваад өрхөө бүтээчихдэг. Ингээд л угаарын хийд хордох эрсдэл бий болж байгаа хэрэг” гэж тайлбарлаж байлаа.
Энэ төрлийн хордлогын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг Цэргийн төв эмнэлгийн Хордлогын яаралтай тусламжийн үндэсний төвийн эмч нар ч үүнийг онцолж байв. Энэ тухай нэгэн эмч “Дулаарахаар угаарын хийн хордлого илүү хүнд тохиолддог. Учир нь зуухаа галлаад нүүрсээ дутуу шатаж байхад өрхөө бүтээгээд унтчихдаг. Өвлийн цагт яг ид хүйтнээр хүмүүс өрхөө бүтээхдээ галаа унтарсан эсэхийг маш сайн шалгадаг. Тиймээс дулааны улиралд сайжруулсан түлшээр галлагаа хийхдээ ямар ч тохиолдолд өрхөө бүтээхгүй байхыг анхааруулж байна. Өмнө нь айл өрхүүд нүүрс түлдэг байхад хар утаа гарах зэргээр хүмүүс анхаардаг байж. Харин одоогийн сайжруулсан түлшний угаар бол өнгө, үнэргүй учраас хүмүүст мэдрэгдэх нь бага. Тийм учраас угаарын хийн мэдрэгчээ бүрэн дүүрэн ажиллуулах хэрэгтэй” гэсэн зөвлөмжийг өгч байлаа.
Хөдөөнөөс ирсэн хүн угаарын хийн мэдрэгчийг нь салгаснаас үүдэж амиа алджээ
Өнгөрсөн сарын 31-ний орой угаарын хийд хордож нас барсан хүмүүсийн дөрөв нь Сонгинохайрхан дүүргийн иргэн байжээ. Энэ талаар тус дүүргийн 10 дугаар хорооны нэгэн албан тушаалтан “Манай хорооны нэг иргэн угаарын хордлогоор нас барсан харамсалтай явдал боллоо. Уг нь тэднийх цахилгаан мэдрэгч гэртээ суурилуулсан юм билээ. Гэвч хэрэг гардгийн урьд өдөр тэднийд хөдөөнөөс хүмүүс ирж, гар утсаа цэнэглэж байхдаа угаарын хийн мэдрэгчийг цахилгаанаас нь салгачихсан гэсэн. Түүнийгээ айлын эзэд ч анзаараагүй. Ингээд шөнө нь галлагаа хийгээд хоносон. Тэр айлын ээж нь нас барж, өсвөр насны хүүхдүүд эмнэлэгт хүргэгдсэн харамсалтай явдал болоод байна” гэсэн юм.
Хүү яндангаа аваад өрхөө бүтээж байгаа нь камерт бичигджээ
Угаарын хийн хордлогод дөнгөж цэргээс ирсэн залуу, ээжтэйгээ нас барсан харамсалтай явдал болжээ. Тэд Сонгинохайрхан дүүргийн 23 дугаар хорооны иргэд байж. Бороо ордог өдрийн орой талийгаач залуу гэрийнхээ янданг аваад өрхөө бүтээж байгаа нь камерт бичигдэж үлджээ. Уг хэрэг явдлын талаар талийгаачдын хөрш айлынх нь хүнтэй цөөн хором ярилцлаа.
-Болсон явдлын талаар ярьж өгөхгүй юу?
-Хөрш айлд маань эмгэнэлтэй явдал болсон талаар фэйсбүүкээс олж мэдсэн. Гэрийнхээ янданг аваад өрхөө бүтээчихсэн байсан. Угаар мэдрэгч нь ажиллаагүй юм уу, эсвэл зайгүй болчихсон байсан уу, маш харамсалтай явдал болсон. Ээж, хүү хоёр л байсан. Хоёулаа өөд болчихлоо. Уг нь бид 30 гаруй жил хөршилсөн, яриа хөөрөөтэй сайхан хүн байсан юм.
-Гэр бүлийнх нь хүмүүсээс үлдээгүй хэрэг үү?
-Хөдөө нэг хүү нь ажилладаг. Хотод ээж дүү хоёр нь л байсан. Дүү залуу нь цэргээс халагдаж ирээд 10 гаруйхан хонож байсан санагдаж байна. Ээж нь хүүгээ ирсэн гээд бөөн баяр л явсансан. Бүр Цагдаагийн академид орохоор шалгалт өгсөн, тэнцчихсэн гэсэн явж байсан хүмүүс шүү дээ. Гэтэл нэг л өдөр ийм айхтар хэрэг гарчих гэж.
-Ах дүүс нь юу гэж ярьж байх юм?
-Ажил явдалд нь оролцсон. Ах дүүс нь “Гэнэтийн золгүй явдал тохиолдчихлоо. Сайжруулсан түлш гэж айхтар зүйлээс л боллоо” гэж халагласан хүмүүс байна лээ. Өөрөөр ч яах билээ дээ. Уг нь тэр айлын хажууд төрсөн эгчийнх нь нэг хашаанд амьдардаг. Тэр өдөр бүгд ажилтай, гэртээ байгаагүй юм билээ. Ээж хүү хоёр л гэртээ байсан. Шөнийн 23:00 цагийн үед хөдөө ажилладаг хүүтэйгээ ярьсан. Маргааш нь Эх үрсийн баяр болох гэж байсан болохоор хүү нь ээж, дүү хоёртоо мэнд хүргэж ярьсан гэсэн.
-Тэр өдөр нэлээд хүйтэн байжээ. Танайх ч бас сайжруулсан түлш түлсэн үү?
-Тийм тийм. Бороотой, маш хүйтэн байсан. Хүүхэд шуухад даарчих вий гээд нүүрс түлэхээс яахав. Манайх ч түлсэн. Энэ харамсалтай явдлаас том сургамж авлаа. Угаар мэдрэгчээ ажиллаж байгаа эсэхийг байнга хянаж байх ёстой юм байна. Мөн зайг нь ч цэнэглэж байх хэрэгтэй бололтой. Дээр нь өрхөө хэзээ ч бүтээж болохгүй, байнгын салхи агаар оруулж байх хэрэгтэй юм байна. Бусад айл өрхүүдэд ч үүнийг сэрэмжлүүлмээр байна гэсэн юм.
Сайжруулсан түлш чухам яагаад хүмүүсийн амь насанд хүрээд буй нарийн шалтгаан нөхцөлийг тайлбарлаж, лабораторид шинжилж асуудлыг нэг мөр болгосон тайлбар мэдээлэл өнөөдөр хүртэл байхгүй байгаа юм. Бүр нэг шөнийн дотор найман хүн нас барсан явдалд холбогдох хүмүүс ч дохио сэрэмж авсан юмгүй, “Мэдээлэл байхгүй” гэдэг тайлбартай сууж байна. Ийм эмгэнэлт явдал дахиад ч гарахыг үгүйсгэхгүй. Мэргэжлийн байгууллагууд иргэдийг угаарын хийн мэдрэгчээ ажиллуул, сонор сэрэмжтэй байх гэхээс өөр тайлбаргүй сууцгаана. Гэвч зөвхөн иргэдийн сонор сэрэмжээс гадна сайжруулсан түлшний найрлага ямар болоод байгаа асуудал ч анхаарал татаж байна
УИХ-ын гишүүн Д.Ганбаттай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн бодит үр дагаврыг та юу гэж харж байна вэ?
-Том үр дагавар авч ирэх өөрчлөлт гэж ойлгож болно. Гэхдээ эерэг, сөрөг аль ч тал руу явж магадгүй өөрчлөлтийг хийлээ. Энэхүү өөрчлөлтийн үр дагавар хаашаа эргэх нь УИХ-ын Сонгуулийн тухай хууль, Улс төрийн намын тухай хуульд яаж батлагдах, эдгээр хуулийн хэрэгжилт, журам яаж гарахаас тодорхойлогдоно.
-Тэгвэл яавал сөрөг, яавал эерэг үр дагавар гарах вэ?
-Учраа мэдэхгүй годгор хүүхнүүд, сөөсгөр залуучууд, улстөрчдийн хамаарал бүхий этгээд, “гар хөлийг” жагсаалтаар оруулбал энэ өөрчлөлт буруу тийшээ явна. Намын дарга ч гэдэг юм уу эсвэл тухайн намын удирдлагад байгаа бүлэглэлийн гарт орох аюултай. Хэрвээ ингэвэл улс оронд хор хохиролтой. Жишээлбэл, Камбожийн Пол Потын дэглэмийг энд дурдъя. Тухайн үед мэдлэг боловсролтой залуучууд нь Камбожийг авч явж байна гээд Улаан Кхмерүүдын хөдөлгөөнийхөн социалист, коммунист нийгмийг байгуулахаар гурван сая иргэнээ хядсан. Ингээд урдах амжилтаа балласан. Иймэрхүү урхагтай улстөрчдийг намын жагсаалтаар оруулаад ирэх вий. Хэрвээ ийм байдлаар явбал Үндсэн хуулийн өөрчлөлт буруу тийшээ явна.
Ард түмнийхээ шүүлтүүрээр оруулах нь чухал байгаа юм. Гурваас дээш удаа сонгогдож 20, 30 жил ордны “буг” болж суухдаа улс орныг дэлхийн энд хүртэл өөрчилж хөгжүүлж чадаагүй хүмүүсийг намын жагсаалтаар оруулах эрсдэл байгаа. Урд, хойд талдаа маш том зах зээлтэй. Хилийн маргаан ч гэдэг юм уу гадна, дотны зөрчил алга. Ийм байхад Монголын эдийн засаг нэг газартаа 10 жил цовхчлоо. Иргэд залуус эх орноосоо “дайжиж” байна. Асуудлаа шийдэж, өөрчилж чадаагүй хэрнээ Монголын төрд 20, 30 жил болчихсон нөхдийг оруулбал энэ өөрчлөлт мөн чанар, зорилго алдагдана.
Харвардад ч гэдэг юм уу, гадаад дотоодод баахан дээд сургууль нэртэй дээд сургуулийн курс төгссөн нөхөд ард түмний боломжийг яаж булааж байсан нь өнөөдөр нийгэмд ил боллоо. Үе дамжсан ийм хүмүүсийг оруулж ирвэл буруу тийшээ явна.
Харин зөвөөр хэрэгжүүлж чадвал намууд төлөвшиж, бодлогын уралдаан явуулдаг болох зэрэг том өөрчлөлт авч ирнэ. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хоёр зүйлээс болж баталлаа. УИХ нь Засгийн газраа хянаж чадахаа байчихсан. Өнөөдөр эрх баригч намын 65 гишүүний бараг 50 нь дарга болчихсон. 22 яамтай. Энэ бол дэлхийн хаана ч байхгүй данхайсан Засгийн газрын бүтэц байхгүй юу. Түүнчлэн байнгын хорооны дарга гээд 11 хүн бий. Үүнээс гадна 20 гаруй дэд сайдтай. Тиймээс манай улс өнөөдөр парламентын засаглалтай улс биш болсон. Засгийн газар нь зориуд УИХ-ын нэр хүндийг унагаж байна. Төр засагтаа итгэх итгэлгүй болгох гадна дотны бодлого ч байна. Ард түмэн төр засагтаа итгэх итгэлгүй болно гэдэг нь улс орон эмх замбараагүй байдал руу орох, өмнөх ололт амжилтаасаа буцах урхагтай. УИХ-ыг буланд шахах оролдлого өнгөрсөн хугацаанд гарсан шүү дээ. Цөөнх гэсэн нөхдийг худалдаж аваад кноп даруулж, охин намын нөхөр оройд нь тоглож байж тэрийг хийсэн. Тэр өөрчлөлт иргэдэд хэрэгтэй байсан уу гэвэл үгүй. Засгийн газраа хянаж чадахгүй байдал руу орсон. Үндсэн хуулийн гол зорилго нь хяналт тэнцэл. Гэтэл гүйцэтгэх, хууль тогтоох, шүүх засаглалын хяналт тэнцлийг алдагдуулсан. Өнөөдөр манайх парламентын засаглал биш нэг намын засаглал руу явж эхэлсэн. Тиймээс үүнээс хамгаалах нэг боломжийг сая Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлтөөр гаргаж ирсэн. Иймд нэгдүгээрт, хяналт тэнцэлийн зарчмыг алдагдуулсан өмнөх алдааг засах гэж Үндсэн хуульд өөрчлөлт орууллаа. Хоёрдугаарт, өнгөрсөн жилийн 32 жилийн хугацаанд намууд төлөвшсөнгүй. Нөгөөтэйгүүр хүссэн хууль, бодлогоо 76-гаар батлуулдаг болчихсон байгааг энэхүү өөрчлөлтөөр засна гэж найдаж байна. Иймээс энэ их чухал өөрчлөлт болсон. Энд хамгийн гол нь уялдаж батлагдах дараагийн хуулиуд болон хэрэгжилт нэн чухал.
-Намын жагсаалтыг та бүхний өргөн барьсан УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуулиар үүнийг шийднэ биз дээ. Ер нь намын жагсаалтыг ямархуу байдлаар яаж гаргах нь оновчтой гэж харж байна вэ?
-УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн хоёр төсөл бий. Нэг нь МАН-аас Н.Энхболд нарын гишүүдийн өргөн барьсан төсөл. Нөгөөх нь АН-аас О.Цогтгэрэл бидний өргөн барьсан төсөл. Бидний өргөн барьсан төсөлд туссан 40/60 Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд орж батлагдсан. Сонгуулийн хуульд миний тавьж байгаа шаардлага бол намын жагсаалтаар орох 48 хүнийг сонгогчид эрэмбэлж өг гэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, нээлттэй жагсаалт байх ёстой гэсэн үг.
Иргэдийн итгэлийг авахааргүй хүмүүс тооноор орж ирлээ гэж шүүмжилдэг. Тэгвэл Монгол Улсын эрх ашгийг хангаж чадах төлөөллийг иргэд эрэмбэлээд өг. Буруу эрэмбэлвэл бид бүгдээрээ хохирно. Тиймээс үүнд иргэд хянамгай хандах учраас намын жагсаалтыг нээлттэй байлга гэж байгаа юм.
Холимог тогтолцооны үр дүнд нийгэмд ямар ч тусгүй попуудын үе дуусгавар болох байх гэж бодож байна. “Энэ маань ядарч байна. Халамж өгье. Ажил хийгээд яах юм бэ” гэвэл хэн ч дуртай хүлээж авна. Энэ нийгмийн тогтолцоогоор 70 жил монголчууд амьдарсан. Дэлхий нийтэд ч энэ түгээмэл байсан. Жишээ нь, ЗХУ. Тэд 100 жил ноцолдсон ч бүтээгүй. Үүний үлдэгдэл болох попчид байн байн сонгуулиар гарч ирээд байна л даа. Намаасаа орж гараад л, эсвэл бие дааж нэр дэвшээд гарчихдаг асуудал бий. Тэгвэл холимог тогтолцоог оруулснаар дэвшүүлсэн бодлого зорилтыг нь авч явж чадах нэр дэвшигчээ намууд 78 нэрсийн жагсаалтад оруулах гэж найдаж байна. Харин эрэмбэлэхийг нь ард түмэн шийдэж өгнө. Тэгвэл хэн нэгэн бүлэглэлийн гарт орохгүй гэж бодож байна.
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр хоёр тойрог нэмэгдэхээр боллоо. Хаана нэмэх вэ?
-Улаанбаатарт нэмэх байх гэж бодож байна. Монголын нийт хүн амын 50 хувь нь Улаанбаатарт амьдарч байна. Гэтэл Улаанбаатарын өнөөдрийн аж төрх ямар байгаа билээ. Түгжрэл, хөрсний бохирдол, цэцэрлэг сургуулийн хүртээмж ямар байгаа билээ. Дээд сургууль төгссөн мэргэжлийн боловсон хүчин нь гадагшаа явж хар ажил хийж байна гэхчилэнгээр асуудал бий. Хотжих процесс дэлхий дахинаа явагдаж байна. 2035 он гэхэд дэлхийн хүн амын 70-80 хувь нь хотожно гэсэн судалгаа бий. Ийм байхад урсгалын эсрэг сэлэх бодлого явцгүй л дээ. Хий дэмий мөнгө төгрөг, цаг хугацаа үрсэн ажил. Тиймээс нийслэл болон хотын тулгуур төвүүдэд анхаарч, засаг захиргааны системээ өөрчлөх хэрэгтэй. Малчдад чиглэсэн зөв бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Махны үнэ өнөөдөр 25 мянган төгрөг байна. Бэлчээрийн мал аж ахуйг монголчууд хоёр мянган жил тээж уламжлаад өдийг хүрсэн. нэг сая 500 мянган километр газрыг эзэнтэй байлгаж байгаа хүмүүс бол малчид. Дэлхийгээс дангаарших дархлаа, үндэсний өв уламжлалаа хадгалж үлдэж байгаа нь малчид. Хэрвээ малчид байгаагүй бол бид килограмм махыг 25 мянган төгрөгөөр битгий хэл 50, 60 мянгаар л авна шүү дээ.
Бодит нөхцөл ийм байхад төр зохион байгуулалтаа хийж чадахгүй байна. Цөлжиж байна. Дэлхийн дулаарал явагдаж байна. Уул уурхайн олборлолт малчдыг бэлчээргүй болгож байна гэхчилэнгээр малчдыг шахаж байна. Энэ цаг үед зөв бодлого нэн чухал. Малчдаа дэмжсэн бодлого хэрэгтэй байна. Бэлчээрийн мал аж ахуйг зөв зохистой байлгах бодлогоо хэрэгжүүлмээр байна. Түүнээс урсгалыг сөрсөн бодлого явахгүй л дээ. Салхины урдаас шүлсээ нулимахтай адил хэрэг.
-Энэ цаг үед төсөвт тодотгол хийж цалин нэмснээр инфляци хоёр хувиар өдөөгдөнө, төгрөгийн ханш дахиад л унана гэж учир мэдэх хүмүүс хэлж байна. Та төсөвт тодотгол хийх асуудалд ямар байр суурьтай байна. Цалин нэмэхгүйгээр төгрөгийн ханшаа чангаруулах гарц байна уу?
-Өнөөдөр халамж хавтгайрсныг бүгд мэдэж байгаа. Тиймээс хүнсний талон зэрэг халамжаа болих хэрэгтэй байна. Хүүхдийн мөнгө халамж уу эсвэл баялгийн хуваарилалт уу гэдгийг тодорхой болго. Нийт хүүхдүүдийн 91 хувьд хүүхдийн мөнгө олгох шийдвэр гаргахдаа МАН “Бид хуульд өөрчлөлт оруулсан. Хүүхдийн мөнгө бол халамж” гэж хэлсэн. Гэтэл өнөөдөр баялгийн хуваарилалт гэж байх юм. Нөгөө талаар “Ирээдүй өв сан”-г Монгол Ардын нам үгүй хийсэн. Байгалийн баялаг нөхөн сэргээгддэггүй. Тиймээс үүнийг ирээдүйд үлдээх ёстой. Уг нь 2030 он хүртэл “Ирээдүй өв сан”-д гар хүрэхгүй байхаар хуульчилж байсан. Гэтэл Монгол Ардын нам хуулийг өөрчилж байгаад аваад ашиглачихлаа. Сөрөг хүчин болон ард түмний хяналт муу байгааг далимдуулж аваад “идчихлээ”. Бусад улс орон байгалийн баялгаар улсынхаа хөгжлийг дээшлүүлж чадаж байна. Тухайлбал, Норвеги. Гэтэл манайх өнөөдрөөрөө хамаг асуудалд хандаад байна.
Гэхдээ ер нь төгрөгийн ханшны уналтад нийцүүлж тэтгэвэр, цалинг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Харин түрхэн хугацаанд байгалийн баялгийн үнэ өссөнтэй холбоотойгоор орж ирсэн эх үүсвэрээр шийдэх нь буруу. Энэ бол бүтээмжийн өсөлт биш.
-Тэгвэл яаж хэрэгжүүлэх нь зохистой вэ?
-Орон тооны цомхотголоо явуул. Төрийн албан хаагчдаа цомхотго. 226 мянган төрийн албан хаагч бидэнд хэрэггүй. Хэсгийн хорооны дарга нар ч гэдэг юм уу сонгуульд зориулсан хэрэгтэй хэрэггүй бүтцүүдээ боль. Хүнсний талоноо боль. Мянгат малчинд ч, хувийн машинтай хүнд ч хүнсний талон өгч байх юм. Эзнийг нь олж халамжаа өг.
Үүнээс гадна Стандартын шаардлага хангахгүй хамгийн чанар муутай эмийг иргэд маш өндөр үнээр авч байна. Ийм эмэнд иргэд баахан мөнгөө өгч байна. Цаана нь хэдэн хүн л баяжиж байна. Захын цүнх баригчин гэрээс хэдэн тэрбум төгрөг гарч байна. Алтаар хийсэн морьтой УИХ-ын гишүүн байна. Ийм зүйл нэлэнхүйдээ байна. Тэгсэн гэнэт сүүлийн нэг жилд хулгайчидтайгаа тэмцэх юм гэнэ. Баахан уриа лоозон. Ер нь уриа лоозонгоор тэмцдэггүй юм л даа. Ажил төрөл явдаггүй газарт хурал цуглаан, уриа лоозон, хөшөө дурсгал их байдаг. Сүүлийн нэг жилд уриа лоозонгоор пиардаад байна. Яг шүүхээр шийдвэрлүүлж, хариуцлага хүлээж байгаа хэрэг алга.
-Танай нам нэгдчихлээ, та ч бүлгийнхэнтэйгээ ойлголцож нэгдчих шиг боллоо. Ер нь та намынхаа ирээдүй хувь заяаг яаж харж байна?
-Ерөнхийдөө намаа нэгтгээд, даргаа дээд шүүхэд бүртгүүлээд, бүлгээ нэгтгэлээ. Би бүгдэд нь нэг алхам ухарч байж ойлголцлоо. Гурван жилийн хугацаанд ганц дайчин ганцаарддаггүй гэдэг шиг зөв зүйлийн төлөө тэрхүү байр суурь дээрээ ганцаараа зогссон. Үүний үр дүнд эргэлтийн чанартай хуулиуд, өөрчлөлтийг хийж чадаж байна. Ард түмнийхээ мандатыг авч хоёр удаа парламентад сонгогдсон гишүүний хувьд өмнө нь хийж чадаагүй зүйлүүдээ хийж чадлаа. Ярианы эхэнд хэлсэн хуулиуд батлагдсанаар намууд төлөвшинө.
Ардчилсан нам бол Монголын үнэт зүйлүүдийн нэг. АН-ыг буцаад байр суурьдаа ирж, Монголын хөгжлийг дахин зөв замд оруулах өөрчлөлтийг хийх энэ ажилд зохих хэмжээгээр би оролцоод явж байгаа.
Мэдээж хэрэг хүмүүс хооронд үзэл бодол зөрчилдөх асуудал бий. Тэр байтугай олон нийт төөрөгдсөн асуудал ч байна. Цаг хугацааны явцад төөрөгдлөөсөө гарч байна.
-Танай нам энэ цаг үед яг ямар шинэчлэлийг хийснээр илүү төлөвшсөн, илүү үзэл санаан дээрээ нэгдэнэ гэж харж байна вэ?
-Манай нам одоо зөв тал руугаа явж байна гэж харж байгаа. Ардчиллын 30 жилд хүмүүжсэн, бусад улс оронд юм үзэж нүд тайлаад ирсэн хэсэгт би их найдвар тавьж байгаа. 1980-1990-ээд оныхонд АН-үүд хаалгаа цэлийтэл нээж өгөх хэрэгтэй. Ингэж аль ч үеийнхэн ялгамжгүй оролцож байж хөгжил рүү явна.
Цаг үе, геополитикийн нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байна. Нэг хүний дэглэм цаашид байх уу, үгүй юу. Бага буурай орныг том улс нь эзэрхийлж болох уу, үгүй юу гэдэгт хариулт өгөх он жилүүд хүлээж байна.
-Нүүрсний хулгайн хэрэг Монголын нийгмийг нэг хэсэгтээ л доргиосон. Өнөөдөр тэр хэрэг юу болов, сонсголыг хэзээ явуулах вэ гэдэг нь тодорхойгүй болчихлоо. Сөрөг хүчин энэ асуудал дээр ажиллаж, анхаарч байна уу?
-Даваа гаригт болсон бүлгийн хурлын үеэр би хэд хэдэн санал гаргасан. Нүүрсний хэргээр, ковидын төсвийн зарцуулалтаар, төрийн сангуудын асуудлаар нийтийн сонсгол хийх санал гаргасан. Аль нэг бүлэг санал гаргавал тэрхүү асуудлаар нийтийн сонсгол хийх хуультай. Тиймээс АН энэ хулгай, луйвартай эвлэрэхгүй. Олон нийтийг мэдэх эрхээр хангая гэж байгаа. Би саналаа гаргасан. Бүлгийн ажлын алба ажиллаж байгаа.