Author: СОСОРБАРАМЫН ОТГОНБАЯР

МУГЖ, уран уншигч Д.Жагдагийн “Их найргийн хурим-2” DVD болон түүний охин М.Энхтуяагийн “Хөтлөх урлаг” номын нээлт боллоо. Охин М.Энхтуяа нь ээжийнхээ гэгээн дурсгалд зориулан олон түмэнд хүргэж чадаагүй ээжийнхээ уран уншсан бүтээлүүдийг эмхэтгэн цомог болгон гаргажээ. Энэ үеэр UBS телевизийн хөтлөгч М.Энхтуяатай ярилцлаа.

---

-Юуны өмнө номын нээлтээ хийж байгаад тань баяр хүргэе. Ном болон цомгийн талаар уншигчдад маань мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Баярлалаа. Ээж минь Монголынхоо ард түмэнд хайрлагдсан уран уншигч, уран бүтээлч хүн байсан гэдгийг манай үзэгч, уншигч, сонсогч түмэн минь мэдэж байгаа. Энэ оны эхээр ээж минь тэнгэрийн орон руу явсан. Ээж минь амьд сэрүүн байхдаа өөрийнхөө уншсан тэр олон найраглалуудаараа “Их найргийн хурим” гэсэн сайхан CD гаргасан байдаг юм. “Их найргийн хурим” нэртэй тайлан тоглолтоо бас хийж байсан. Түүний уншсан олон сайхан бүтээл нэг CD-нд багтаагүй үлдсэн. Тэр болгоныг нь нэгтгээд, заримыг нь Монголын радиогийн “Алтан фонд”-оос аваад энэхүү CD-г эмхэтгэн гаргалаа. Үүн дотор байгаа нэг гэнэтийн бэлэг нь юу гэвэл 1979 онд уншсан “Сэгс цагаан богд” найраглал нь хүүхэд ахуйн хөөрхөн хоолойгоороо үлдсэн байсныг нь дүрсжүүлээд оруулж өгсөн. Мөн дүрс нь ч, дуу хоолой нь ч үлдээгүй ээжийн уншсан олон сайхан бүтээл байдаг. Түүнийг нь дүрсжүүлээд, охиных нь хувьд би өөрөө уншаад энэхүү CD-ндээ оруулж өгсөн байгаа. Анхных нь CD-нд есөн уран бүтээл багтсан байдаг бол энэ удаа 15 бүтээлийг оруулсан. Ээж минь ихэвчлэн ардын уран зохиолч Дэндэвийн Пүрэвдоржийн шүлэг, найраглалуудыг уншдаг байсан. Мөн ардын уран зохиолч Ш.Дулмаа, Ш.Сүрэнжав, Б.Лхагвасүрэн гуайн найраглалуудаас гэх мэтчилэн дандаа сайхан яруу найрагчдын шүлэг, уран бүтээлийг уншдаг байж. Тэр болгоныг нь сонсогч, үзэгч түмэндээ үлдээх зорилгоор энэхүү DVD-г гаргаж байна. Мөн би өөрөө зохиосон “Хөтлөх урлаг” нэртэй номынхоо нээлтийг давхар хийлээ. Би 2017 онд СУИС-ийг “Хөтлөгчийн урлагийн монгол уламжлалын асуудал” сэдвээр магистрын зэрэг хамгаалсан. Хөтлөх урлагийн чиглэлээр магистр хамгаалсан хүн одоохондоо надаас өөр байдаггүй юм байна. 2011 оноос би UBS телевизийнхээ хөтлөгчийн сургалтын төвд багшилж байгаа. Багшилж байгаа туршлага дээрээ өөрийн UBS телевиздээ 25 дахь жилдээ хөтлөгч хийж байгаа туршлагаа нэмээд олон жил судалгаа хийж, энэ мэргэжлээрээ магистр хамгаалсан. Бидний мэдэхээр энэхүү мэргэжил 1980-аад оноос манайд анх нэвтэрсэн. Тэгвэл хувьсгалаас өмнө, түүнээс ч өмнө ямар нэршилтэй байсан юм гэх мэтээр судлаад 13 дугаар зууны үед хонжин гэдэг нэршилтэй байж. Хонжин дотроо гурав хуваагддаг. Цэрэгчин хонжин, ерөөлч хонжин, ялгуусан хонжин гэж хуваагддаг. Тэдгээр нь өнөөдөр ямар хэлбэрээр залгамжлан үлдэж вэ. Жишээлбэл, цэрэгчин хонжин нь ямар нэртэй болсон, ямар хэлбэрээр залгамжлан үлдсэн, ерөөлч хонжин нь ямар болсон бэ гэх мэтээр судалгааны ажлаа хийж, судалгааны эргэлтэд оруулсан ийм бүтээл байгаа юм.

-Ээж хүнийхээ хувьд Д.Жагдаг гуай ямар хүн байсан бэ. Та сэтгэлд хоногшсон сайхан дурсамжуудаасаа хуваалцаач?

-Ээж минь Монгол Улсын филармонид ажилладаг байсан л даа. Филармонийнхон намайг “Энэ ерөөсөө л урлагийн хүүхэд” гэж хэлдэг байсан юм. Яагаад гэхээр ээж минь намайг төрүүлээд 45 хоногтой байхаас нь хөдөө бригадаар аваад явчихдаг байж. Филармонийн симфони найрал хөгжим явж байхад би тайзны ард тайван унтаж байдаг хүүхэд байсан гэнэ. Концерт нь дууссаны дараа уйлж эхэлдэг гэсэн. Тэгээд л намайг ээж “Ёстой хөөрхөн ээжийгээ мөрөөр нь ажил хийлгэдэг, зовоодоггүй хүүхэд байсан” гэж хэлдэг байлаа. Бас зургаан настайдаа ээжтэйгээ цуг бригадаар явж байтал нэг өдөр тоглолт болоод дууссаны дараа харанхуй болсон хойно өрөөндөө бүгд орж ирээд амрах гэтэл би “Ээж ээ миний төрсөн өдөр шүү дээ” гэж хэлтэл ээж “Өө яана аа. Охиныхоо төрсөн өдрийг мартчихсан байна шүү дээ” гэхээр нь “Зүгээр ээ, зүгээр ээж ээ, би танд бэлэг барья” гээд ээжийн уншдаг байсан бүх найраглалыг цээжээр уншсан гэсэн. Тэгээд нөгөө хүмүүс чинь бүгд гайхаад бүх найраглалыг нь цээжээр уншихаар нь бүгд шоконд орсон гэдэг. Хар багаасаа байнга хамтдаа явсаар байгаад тэр урт найраглалуудыг бүгдийг нь ээжтэйгээ цуг уншаад сурчихсан байсан юм байна лээ. Тэгээд миний санаанд юу үлдсэн гэхээр багадаа би унтаж байхад зүүдэн дунд “дүнгэр, дүнгэр” гээд л эхэлнэ. Ээж минь шүлэг найраглалаа тэгж айхавтар, хүлхэж, хэлхэж ажилладаг байсан юм билээ. Хаана ч явсан давтаж л байдаг. Шөнө унтахгүй байнга уншина. Автобусан дотор ч, гадуур алхахдаа ч байнга уншина. Үг болгоноо дахин давтан уншиж, бэлтгэдэг уран бүтээлч байсан даа.

-Тухайлбал, радиогийн “Алтан фонд”-оос ямар ямар уран бүтээлүүд нь цомогт орсон бэ?

-Радиогийн “Алтан фонд”-оос “Сэгс цагаан богд” найраглалыг л авсан. Ээжийн 1979 онд уншсанаар радиогийн алтан фондод хадгалагдсан байдаг юм билээ. Мөн ээжийн уншсан “Гэргий” найраглал Монголын радиогийн “Алтан фонд”-од бий гэсэн. Энэ дашрамд “Өдрийн сонин”-ыг уншдаг эх орны өнцөг булан бүрт байгаа уншигчдадаа өдөр бүр хүний сайнтай учирч, өдөр бүр эерэг энергийг бусдад түгээж байгаарай гэж хүсье.

-Таны ээж насаараа уран уншлагаар дагнасан ганц хүн шүү дээ. Одоо орыг нь залгаж, дан уран уншилгаараа дагнадаг уран бүтээлч бий юү?

-СУИС-ийн хэл ярианы танхимын багш нар маань сайхан уншдаг. Тэр үеийнх шиг орон зай нь багассан. Хумигдаад байгаа болохоор л олон түмэнд тэгж сайхан хүрэхгүй байна уу даа л гэж хараад байгаа. Тэр үед хөдөө орон нутгийн бүх баг суманд урлагийн тоглолтууд хүрдэг байлаа. Өөр уран уншигчид гэвэл Равдан гуай, Гүрбазар гуай, Чаминчулуун гуай гээд сайхан сайхан уран бүтээлчдийг нэрлэнэ. Ээж минь уншиж буй зохиолдоо орж шатаж, амьдарч уншдаг байсан. Ээж уншаад өөрөө ч уйлаад, үзэгч сонсогчид нь ч уйлаад дуусгадаг байсан. Ингэж л зохиол дотроо орж амьдарч, шатаж явсан даа.

-Сүүлийн үед комеди урлаг Монголд их эрчээ аваад байна. Түүнтэй зэрэгцээд уран уншлага эрчээ авах боломж бий юү. Комеди, уран уншлагын ялгаа болон төстэй тал нь юу вэ?

-Энэ орон зай их үгүйлэгдээд байна. Энэ тал дээр өөрийн зүгээс чадах зүйлээ хийнэ ээ. Ер нь комеди болон уран уншлага нь хоёул тод чанга хүнд ойлгогдож байх ёстой. Харин ялгаатай тал нь комеди бол хүмүүсийг хөгжөөх, баясгах үүрэгтэй. Тайзан дээр гараад хүмүүсийг инээлгэх Америкийн хошин шогийн төрөл шүү дээ. Уран уншлага бол хүнийг ухааруулах, хүнд хүний бүтээсэн уран бүтээлийг хүргэх, хүний сэтгэлд амьдруулах ёстойгоороо ялгаатай юм болов уу гэж бодогдож байна.

-Таны ээжийн уран бүтээлүүд хоёрхон цомогт багтахааргүй их байх. Дахин та ээжийнхээ уран бүтээлүүдийг CD болгох уу?

-Энэ цомогтоо ээжийнхээ бүтээлүүдийг багтаахыг нэлээд хичээсэн. Нэг зохиолыг 2-3 янзаар уншсан тохиолдол олон байгаа. Түүнийг аль болох давхардуулахгүйг хичээсэн. Бусад нь бас яг ээжийн дуу хоолойгоор үлдээгүй юм байна л даа.

-Та ах, дүү хэдүүлээ вэ. Танаас өөр ээжийн тань мэргэжлийг өвлөсөн хүн бий юу?

-Би ээжээсээ зургуулаа. Яг өөрийнх нь уран уншлага, ажил мэргэжлийг нь залгамжилж байгаа нь ер нь би дээ. Өлгийтэй нялхаасаа авахуулаад урлагийн бригадаар насаараа явж, тогоонд нь чанагдаад, багаасаа ч өөрийгөө урлагийн хүн болно гэж мэдэрчихсэн юм.

Чөлөөт уран бүтээлч Б.Эрдэнэтуяатай ярилцлаа. Тэрбээр твиттерт Ээгийшка нэрээр жиргэдэг жиргээч нэгэн билээ.

---

-Сошиал орчинд та их идэвхтэй байдаг. Хэзээнээс твиттерт жиргэж эхлэв?

-Би твиттерт ороод есөн жил болж байна. Тухайн үед би HD Монгол телевизэд ажилладаг байлаа. Нэг өдөр манай ажлын дүү “Та твиттерт орооч. Зүгээр шүү дээ” гээд 2011 онд анх орсон. Эхэндээ идэвхтэй байж байгаад нэг хэсэг залхаад гурван жил твиттерээ цоожлоод сүүлийн хэдэн жил идэвхтэй жиргэх болсон.

-Хараад байхад таныг хүмүүс их таньдаг юм байна лээ. “Энэ хэн бэ” гээд таны зургийг тавьсан байх жишээтэй. Гудамжинд хэр их таньдаг хүнтэйгээ таардаг вэ?

-Гудамжинд зарим нэгэн жиргээч нар “Сайн уу. Ээгийшка байна” гээд таньсан нь мэндэлнэ. Миний хийдэг ажилтай бас холбоотой байх. Би жүжигчин мэргэжлээр төгссөн чөлөөт уран бүтээлч. Кинонд их ажиллана. Арын албанд нь илүү ажилладаг. Гадуур явж байхад “Чи тэнд явж байсан. Энд явж байсан” гээд миний зургийг аваад жиргэчихнэ. Тиймэрхүү тохиолдол нэлээд байдаг.

-Таны зургийг “Энэ хэн бэ” гээд жиргэчихсэн байхыг хараад ямар санагддаг вэ?

-Эхэндээ бол жаахан онцгүй гарсан зураг тавиад жиргэчихсэн байвал уур хүрдэг байлаа. Зурагтаар ч гэсэн хааяа олны хэсэгт тоглоод гарах хэдхэн секундын хооронд сонин зургийг дараад жиргэчихсэн байдаг. Эхэндээ уур хүрдэг байсан. Одоо бол тоохоо ч больсон.

-Одоогоор та 23 мянга гаруй дагагчтай шүү дээ. Дагагчдадаа зориулж жиргэдэг үү, эсвэл өөрийнхөө сэтгэгдлийг бичдэг үү. Сошиал орчныг ер нь ямар байгаасай гэж боддог вэ?

-Твиттерт хэрүүл хийгээд бухимдлаа гаргадаг хүмүүс байдаг л даа. Би тийм биш л дээ. Уг хүн нь их тайван. Энх-Амгалан хаан шиг гэдэг шиг амгалан хүн болохоор надад уурлаж бухимдаад хэрүүл хийгээд байх сонирхол байдаггүй. Би өөрөө улс төр сонирхдоггүй болохоор ч тэр үү, уурлаж бухимдаад байх зүйл ч гардаггүй. Хүмүүсийг сошиал орчинд зөв байгаасай, эерэг байгаасай, бие биенийгээ зөв зүйлд уриалаасай гэж хүсдэг. Тэр ч утгаараа би твиттерээс танилцсан найзуудтайгаа нийлж, санаа нийлсэн хүмүүстэйгээ 2015, 2017 онд хоёр удаа сайн үйлс хийсэн.

Бидэнд өөрсдөд минь бол томоохон хэмжээний ажлын ард гарсан гэж бодоод байгаа. Хоёр жил дараалан сайн дурын ажил хийчихсэн. Бас би сайн дураараа цусаа өгдөг. Идэвхтэй донор. Түүнийгээ хүмүүст бас уриалдаг. Донорт нэгдээч ээ, донорт нэгдсэнээр та бүхэнд ийм ач холбогдолтой, бусдад тусалцгаая, таны цус гурван хүний амийг аварна. Гэх мэтээр уриалж их жиргэдэг.

-Таны уриалсан уриалгыг хүмүүс хэр хүлээж авдаг вэ. Тантай цуг явж өгье гэх хүмүүс байх уу?

-Байдаг. Донор хүн чинь гурав хоногийн өмнөөс идээ ундаа, явдал мөрөө хичээж эхэлнэ. Зөв хооллох, цагаан идээ хэрэглэж болохгүй, өөх тостой хоол идэхгүй, ангийн мах хэрэглэж болохгүй гэдэг ч юмуу, сахартай ундаа цусаа өгөхийн өмнө ууж болохгүй. “Би гурван хоногийн дараа цусаа өгөх гэж байна. Та бүхэн надтай хамт цусаа өгч болно шүү. Надтай нэгдээрэй, донорт нэгдээрэй, манайхаан. Та цусаа өгснөөр гурван хүнд амьдрал бэлэглэнэ” гээд л эхэлдэг. Гэмтлийн эмнэлэг, төрөх эмнэлгүүд, мэс ажилбаруудад цус байнга хэрэг болж байдаг. Донорын тоог нэмэгдүүлэх зорилгоор хүмүүсийг уриалдаг. Манай жиргээчид ч гэсэн түүнийг минь их дэмждэг. Зарим нь хамтдаа цусаа өгчихөөд сельфидэх зэргээр бусдыгаа уриалан дуудаж жиргэдэг. Зарим нь “Хамт явъя, гэхдээ Ээгий намайг явсан гэж битгий хэлээрэй” гэдэг. Өөрсдийгөө нууцлахыг хүсдэг ч юмуу, нээлттэй байхыг хүсдэггүй ч юмуу тийм хүмүүс байдаг.

-Твиттерт нэгдсэнээс хойш хамгийн их урам авдаг зүйл тань юу вэ?

-Надад хамгийн сайхан санагддаг зүйл нь хоёр удаа хийсэн сайн үйлсийн аян. Твиттерийн найзуудтайгаа нэгдээд 2015 онд хүүхдэд туслах сайн үйлсийн аяныг эхлүүлсэн. “1000 хүүхэд 1000 бэлэг” гэдэг нэр өгөөд эхлүүлж байсан. Эхлүүлчихээд бас өөрсдөдөө итгээгүй л дээ. Арай ч их юмуу. 100 хүүхэд байх уу, бидэнд мянга мянгаар нь бэлэг өгөх хүн байх уу гээд эргэлзэж, тухайн үедээ эхлэнгүүтээ бас айж байлаа. Гэтэл хүмүүс ээлжилж утасдаад хамгийн түрүүнд Green city компаниас “1000 ширхэг Ganar шоколад өгье” гэсэн. Түмэн шувуут компани 6000 өндөг, БОСА компаниас 1000 ширхэг резинэн чихэр, Таван богд компани нэг хүүхдэд 12, 24, 36 хуудастай гурван дэвтэр өгье, хувиараа үлгэрийн сиди хийдэг хоёр залуу утасдаад “Бид хүүхдийн үлгэр хийдэг юм. Та нарыг ийм аян эхлүүлж байгаа гэхээр чинь үзтэл 500 ширхэг сиди байна. Үүнийгээ өгье. Exclusive гээд монгол брэнд 0-3 насны хүүхдэд зориулсан 500 ширхэг шүлсэвч өгье” гээд л ээлжлээд өөрсдөө залгаж эхэлсэн. Тийм гоё үр дүнд хүрнэ гэж бодоогүй. Зүгээр л зоригоороо л эхлүүлчихсэн. За ямар ч байсан гоё зүйл хийе. Ард нь гарна. Сайн дурын ажил хийе гээд нэгдсэн. Гэтэл санаанд оромгүй амжилттай болсон. Үндэсний олон үйлдвэрлэгч, олон байгууллага биднийг дэмжээд маш амжилттай явсан. Хүүхдүүдэд дан бэлэг өгөхөөс гадна хүүхдийн концерт юмуу тоглолт үзүүлчих юмсан гэж бодсон л доо. Тэгтэл Асашёрюү аварга, Улсын циркийн захирал Золбоо гэж залуу бидэнтэй холбогдсон. “Манайх танай аяныг дэмжиж байна. 2015 оны шилдгийн шилдэг үзүүлбэрээ танай 1000 хүүхдэд зориулан тоглоё” гэж хэлэхээр нь бид нар бүр хөөрчихсөн. Хүүхдийн юм хийхэд аяндаа бүтчихдэг юм байна лээ. Тухайн үед твиттерээс нэгдсэн найман залуу л байсан шүү дээ. Аянаа бид сошиалаар твиттерээр л сурталчилсан. Гэтэл твиттер хүмүүст тэгж их хүрсэн. Бид тухайн үед телевиз, радиогоор ерөөсөө сурталчилаагүй. Зөвхөн твиттерээр л хүмүүстэйгээ холбогдоод аян маань эцсийн үр дүндээ хүрсэн. Тухайн үедээ твиттерийн буян их юм байна аа гээд өөрсдөө түүндээ урамшаад маш аз жаргалтай байсан.

-1000 хүүхдээ яаж сонгосон юм бэ?

-Бидний бэлгийг боломжтой айлын хүүхдүүд бол “Ямар гоё юм бэ” гэж үнэн сэтгэлээсээ хүлээж авахгүй байх гэж бодсон. Тэгээд Нийслэлийн боловсролын газар дээр очоод алслагдсан дүүргийн хүүхдүүдэд өгөхөөр болсон. Баянзүрх дүүргийн 68 дугаар сургууль, 51 дүгээр сургууль гэж нийслэлээс нэлээд алслагдмал сургууль байдаг юм байна лээ. Түүнийг сонгосон. Хан-Уул дүүргийн 63 дугаар сургууль, Улаанчулуутын хогийн цэг дээр үйл ажиллагаа явуулдаг Нарны хүүхдүүд цэцэрлэгийн хүүхдүүд гэх мэтээр сонгосон. Тэгээд хүүхдүүддээ цирк үзүүлье гэтэл алслагдсан дүүргийн хүүхдүүд болохоор сургуулийн захиргаанаас явуулахгүй гэсэн. “Та нар өөрсдөө автобус унаагаар тээвэрлэхгүй бол энэ олон хүүхдийг үзээд ир гэж явуулж чадахгүй. Уг нь та бүхний санаа сайхан юм. Бид хүүхдүүддээ үзүүлмээр байна. Гэвч хүүхдүүдийнхээ аюулгүй байдлыг бодохоор явуулж чадахгүй нь” гэсэн. Тэгээд зарим нэг сургуулийн хүүхдүүдэд цирк үзүүлж чадаагүй. Сургуулийнх нь шинэ жилийн үйл ажиллагаан дээр нь бэлгээ гардуулж байсан. Тэр үед зарим хүмүүс мөнгөн хандив өгөөд 1000 биш 1300 хүүхдэд бэлэг өгсөн. Эхний ажил минь олны буянаар, твиттерийн буянаар сайхан бүтсэн болохоор дараа жил нь түүндээ урамшаад дахин сайн үйлсийн аян хийхээр боллоо. Одоо арай бодитой зүйл хийе, юу байж болох уу гээд хоорондоо ярилцаж байтал твиттер дээр Амар гэдэг эмч өөрийнхөө машинаар дуудлаганд явдаг. Сум нь түргэний тэрэггүй. Өвөл болохоор яана даа гэсэн жиргээг олж уншсан. Дундговь аймгийн Баянжаргалан сум байсан. Түүнийг хараад бид яагаад бүхэл бүтэн сум түргэний машингүй байдаг юм бол гэж гайхаж хүлээж авсан. Бид өөрсдөө хотод байдаг болохоор анзаардаггүй юм байна лээ. Түүнийг нь хөөгөөд судлаад үзтэл улсын хэмжээнд 151 сум түргэний машингүй байдаг юм байна. Тухайн үедээ маш гайхсан. Тэгээд нэг суманд ч болтугай түргэний машин авч өгье гээд олныгоо уриалаад дараагийн ажлаа эхэлсэн. Тухайн үед улс орон эдийн засгийн хямралтай үе байсан л даа. Тиймээс хүмүүст ачаа үүрүүлэхгүйгээр нэг хүн 1000 төгрөг өгөхийг уриалсан. Тэр үедээ хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад хандаад манайх ийм аян өрнүүлж байгаа, та бүхэн мэдээллээр ивээн тэтгээч гэж хүссэн. Үндэсний телевизийн Нинжцамц захирал биднийг таатай хүлээн авч телевизийн нэвтрүүлгээр ороод, өмнө нь биднийг дэмжиж байсан байгууллагуудаараа орсон. Байгууллагууд бол зарим нь тусалсан, зарим нь хүлээж аваагүй. Хүүхдийн юм хийсэн бол бид дэмжинэ ээ. Гэтэл хаа байсан Дундговь аймгийн Баянжаргалан сум. Та нар улсын хийх ажлыг өмнөөс нь хийгээд байна гээд ерөнхийдөө эелдэгээр татгалзсан л даа. Тэр хандив тийм ч амар цуглаагүй. Гэсэн ч хандвын хайрцгаа бариад их сургуулиудаар, Нарантуул захаар, худалдааны төвүүдээр явж байж арай гэж цуглуулсан. Нэгэнт эхэлсэн болохоор ард нь гарах л ёстой. Тэгээд л ямар ч байсан Дундговь аймгийн Баянжаргалан сумыг түргэний машинтай болгож чадсан.

-Сайн үйлсийн аян дахиж хийх бодол бий юү?

-Бидний хоёр сайн үйлсийн аян сайхан бүтсэн л дээ. Гэтэл хүмүүс маш ихээр бидэнд хандах болсон. Ийм өвчин зовлон тулгарлаа, эмчилгээний зардал олж өгөөч гээд маш ихээр хандсан. Бид чинь бас тус тусын ажилтай, ар гэртэй хүмүүс. Хүн болгонд туслаад явах цаг зав хэцүү шүү дээ. Гэсэн ч нэгэнд нь за тусалъя гээд нөгөөд нь татгалзах хэцүү. Тиймээс нэг ч саналыг хүлээж аваагүй. Сүүлийн үед хүмүүсийн хандлага ч өөр болж. Хандив цуглуулж залилан хийсэн гэх мэтээр янз бүрийн мэдээлэл ч гарах болж. Тэрэнд хүмүүст итгэл алдрах болсон байх. Тиймээс дахин сайн үйлсийн аян хийхэд хүмүүст ч таатай санагдахгүй байх. Сайн үйлсийн аян хиймээр байдаг л юм. Саяхан надад Хан-Уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийн мэс заслын тасгийн эмч нарын амралтын өрөөг тохижуулах гэсэн юм, та туслаач гэсэн санал орж ирсэн. Түүнийг нь би хүлээж аваад жиргээд туслахыг хүссэн. Гэхдээ тэр нэг их мөнгө цуглаагүй. Нэг сая гаруй төгрөгийн хандив цугласан. Түүнд нь таарч тохирох зүйлийг авч өгөөд хандив өгсөн хүмүүстээ тайлангаа гаргаж өгсөн. Зарим хүмүүс хандив цуглуулж өөрсдөө идэж уудаг. Амташсан хэрээ шиг гэгчээр гэж хэлэх тохиолдол бий. Азаар бид тайлан балансаа яг ёс журмаар нь гаргаж хандив өгсөн хүн бүртээ тайлангаа тавьдаг. Таны өгсөн мянган төгрөгийг бид ингэж зарцуулсан гээд өгтөл зарим хүмүүс гайхаж байсан л даа. Ямар нарийн чанд тайлан гаргасан юм баяр хүргэе залуучууд гэж сайхнаар хүлээн авдаг. Бид сайн үйлсийн аянаа эхлэхэд хүн бүр хэлж байсан. Хамгийн гол нь тайлан. Хүмүүс хийснээ эргээд тайлагнадаггүй. Тиймээс тайлангаа гаргаж өгөөрэй гэдэг. Бид бүх нарийн тайлангаа гаргаж байсан болохоор тэрнээс тэдэн төгрөг дутсан. Тэр тэдэн төгрөг илүү гаргасан гэдэг юм ерөөсөө байдаггүй. Одоо бол сайн үйлсийн аян хийе гэхээсээ илүү дор бүрнээ байгаа чадлаараа хүмүүсийг уриалж, өөрийнхөө хэмжээнд бусдыг зөв зүйлд уриалаад явж байя л гэж боддог болсон.

-Сайныг дагаж саар гэгчээр сошиалд идэвхтэй байгаад сайн үйлсийн ажил хийгээд байхаар сөрөг сэтгэгдлүүд бас их орж ирдэг байх. Түүнийг нь уншаад ямар сэтгэгдэл төрдөг вэ?

-Сайн муу нийлж сав дүүрдэг гэгчээр муусайн юмнууд худлаа хэлбэрдлээ. Нэр хүнд олох гэлээ гээд янз бүрээр хэлнэ ээ. Эд нар яах гэж байгаа бол. Дараа нь аягүй бол сонгуульд нэр дэвшинэ гээд л янз бүрээр хэлдэг. Намайг цусаа өглөө гээд хүртэл загнана шүү дээ. Уг нь хүмүүс чинь бие биедээ нөлөөлдөг. Бид нэг хүн 1000 төгрөг хандивын хайрцгаа бариад Барилгын хөгжлийн төв дээр очиход захирал нь манай найз Сүү ХК-ийн захирал танай аяныг дэмжсэн байна лээ. Тэгэхээр нь манайх бас оролцъё гэж бодоод гэсэн. Тэр чинь бие биедээ сайнаар нөлөөлсөн байгаа юм.

-Таны жиргээнүүдийг хараад байхад заримдаа реклам маягаар их жиргэх юм. Таныг олон дагагчтай болохоор ингээд жиргээд өгөөч гэж хүмүүс гуйдаг юм уу. Эсвэл үнэ төлбөр өгье гэдэг үү. Ер нь сошиал орчноос мөнгө босгох боломжтой юу?

-Ер нь бол боломжтой. Олон дагагчтай олны танил хүмүүс зөндөө хийж л байдаг шүү дээ. Миний хувьд мөнгө авах гэхээсээ илүү найз нөхдийнхөө хийж байгаа ажлыг дэмждэг. Надад олон сайхан хөдөлмөрч найзууд байна л даа. Мөн хамаатан садан, найз нөхөд, ах дүүсийн танил тал гээд хүмүүсийн гуйлгаар ихэнхдээ үйл ажиллагааг нь дэмжиж рекламдаж өгдөг. Жишээ нь, ахынхаа найзын шинэ эмнэлгийг сурталчлах, найз нөхдийнхөө бизнесийг дэмжих маягаар их жиргэнэ. Гэтэл хүмүүс Ээгийшка дандаа төлбөртэй жиргэдэг гэдэг. Би ер нь хүний тусыг мартдаггүй. Жишээ нь, Түмэн шувуут, Exclusive-ийн Маяа эгчийн юмыг би байнга жиргэдэг. Энэ хүмүүс урьд нь надад тусалж байсан. Би тэр хүмүүст эргээд сэтгэлийн өртэй байхгүй юу. Бидний эхлүүлсэн сайн үйлсийн аяныг сайхан сэтгэлээр дэмжиж байсан хүмүүст би бага ч гэсэн хариу барих үүднээс л жиргэдэг.

-Төлбөртэй жиргээ хийж байсан уу?

-Тийм санал орж ирдэг. Улс төрийн сэдэвтэй жиргээний санал ч ирдэг. Би өөрөө тийм улс төр сонирхдог хүн биш болохоор миний мэддэг зүйл биш байна гээд шууд татгалздаг. Хааяа нэг төлбөртэй жиргэх юм байдаг л даа.

-Таны найз нөхөд дунд ч юмуу, танилын хүрээнд төлбөртэй жиргээгээр дагнадаг хүн байдаг уу?

-Анзаараад байхад байдаг. ДМ групп бий. Түүн рүү ийм ажил орж ирлээ. Үүнийг авах нь Yes, No гэж бич гэх мэтээр санал асуудаг. Түүнээс өөрт таалагдсанаа авч болно. Түүнээс байнга биш. Хааяа нэг тиймэрхүү ажил орж ирдэг.

-Твиттер орчноос үлгэр дуурайл авдаг хүн бий юү?

-Байгаа. Жишээ нь, Бат инженер ахын жиргээнүүдийг унших дуртай. Нинжцамц эгч, Ичинхорлоо гээд “Бидний цөөхөн монголчууд” төслийн сэтгүүлчийн жиргээг үзэх дуртай. Унших дуртай олон гоё жиргээч нар бий, бий. Эерэг сайхан зүйл жиргэдэг, жиргээг нь уншаад эерэг энерги авдаг хүмүүс олон байгаа.

Герман улсын спорт бүжгийн “Grun gold” хамтлагийн бүжигчин Н.Онондарьтай ярилцлаа. Түүний бүжиглэдэг хамтлаг нь Герман улсын шигшээ баг бөгөөд улсын аваргаараа 12, дэлхийн аваргаар ес дэх удаагаа шалгарсан хамтлаг юм. Тэрбээр сүүлийн хоёр жил хамтлагтаа бүжиглэн, ДАШТ-ий аварга болсон билээ.

---

-Анх ээж тань Хүүхдийн ордны бүжгийн дугуйланд хөтлөн оруулсан гэдэг. Яг хэзээнээс спорт бүжгээр хичээллэх болов?

-Намайг таван настай байхад ээж минь Хүүхдийн ордонд дагуулан очоод “бүжгийн ангид орох уу, хөгжмийн дугуйланд явах уу” гэж асуусан. Би ямар ч эргэлзээгүйгээр бүжгийн ангийг нь сонгосон юм. Хүүхдийн ордонд есөн нас хүртлээ Зулаа багшийнхаа удирдлага дор яваад, Мөнгөө багшийнхаа шавь болсон. Тэр цагаас бүжгийн спорт чиглэл рүүгээ хичээллэсэн гэж хэлж болно.

-NTV телевизийн “Би бүжиглэж чадна” шоунд оролцоод түрүүлсний дараа бүжгийн клуб, хамтлагуудаас санал ирсэн үү?

-“Би бүжиглэж чадна” шоуны дараа ямар нэгэн хамтлаг, клубээс санал ирээгүй. Гэхдээ тэрхүү шоу надад хамгийн том нөлөө үзүүлсэн гэж боддог. Шоуны дараа л жинхэнэ өөрийгөө олсон.

-СУИС-ийг бүжиг дэглээчийн мэргэжлээр төгссөн гэсэн. Яагаад мэргэжлээрээ ажиллаагүй юм бэ?

-СУИС-ийг бүжгийн багш, бүжиг дэглээч мэргэжлээр төгссөн. Анагаахын их сургуулийн “Дэлбээ” хамтлагт нэг жил бүжгийн багшаар ажилласан. Багаасаа Германд очиж үзэх, тэнд сурах хүсэл минь намайг хөтөлсөн байх. Тун удалгүй Герман явах болсон болохоор мэргэжлээрээ үргэлжлүүлэн ажиллаж чадаагүй. Тэгээд Германд ирээд оюутан болсон доо.

-Монголдоо гаргасан амжилт дундаас Бодибилдинг фитнессийн улс болон цомын аварга болсон нь сонирхол татлаа. Бодибилдинг, бүжиг хоёрт төстэй тал бий юү?

-Бодибилдинг, бүжиг хоёр тэс өөр зүйл л дээ. Сүүлийн үед эрүүл мэндийн шалтгаанаас болоод бодибилдингоор хичээллэхгүй байгаа.

-Монголынхоо нэрийн өмнөөс спорт бүжгийн ДАШТ-д оролцож, аравдугаар байрт орсон амжилт үзүүлж байсан. Германд бүжгийн спортоо төрөөс нь хэр дэмждэг вэ?

-Германд бүжгийн спортоо төрөөс дэмжээд байдаггүй. Монголтой адилхан. Миний харьяалагдаж байгаа холбоо улсдаа маш алдартай. Тиймээс маш сайн спонсоруудыг олж чаддаг. Мөн холбооны гишүүд нь сар бүр холбоондоо хураамж төлдөг. Түүгээрээ өөрсдийгөө санхүүжүүлэн олон улсын тэмцээн уралдаанд ордог. Түүнээс төрөөс нь дэмжээд мөнгөн тусламж үзүүлээд, санхүүжүүлээд байх зүйл байдаггүй. Бид холбоондоо хураамж өгнө үү гэхээс ямар ч цалин урамшуулал авдаггүй.

-Спортын сэтгэл зүйч мэргэжлээр яагаад сурах болов. Өөртэйгөө байнга ажилладаг гэсэн. Багийнхантайгаа болон өөр тамирчидтай ажиллаж үзсэн үү. Хүнтэй ажиллах, өөртэйгөө ажиллах аль нь хэцүү вэ?

-Би багаасаа их ном уншдаг хүүхэд байсан л даа. Хүн хэр их бэлтгэлтэй байгаа нь хамаагүй, сэтгэл зүйгээсээ хамаараад дэвжээн дээр гараад сэтгэл зүйгээрээ ихэвчлэн өөрийгөө илэрхийлж дуусгадаг. Ямар ч спорт ямар ч салбарт сэтгэл зүй маш чухал. Тэмцээн болгоны өмнө сэтгэл минь маш их хөдөлдөг болохоор энэ мэргэжлийг сонгосон. Одоогоор ганцхан өөрийнхөө сэтгэл зүй дээр л ажиллаад явж байна. Төгсөөгүй болохоор мэргэшсэн биш, цаашдаа мэргэшиж дуусаад маш сайн мэргэжилтэн болохоор зорьж байгаа.

-Герман дасгалжуулагчийн урилгаар шууд шигшээ хамтлагтай бэлтгэл хийх болоход багийнхны хандлага харилцаа ямар байсан бэ?

-Би дотроо маш их баярласан. Анх бэлтгэлдээ очихдоо маш дотноор найрсаг хүлээж авах байх гэж төсөөлж байсан л даа. Гэтэл ерөөсөө тийм байгаагүй. Тухайн үедээ жаахан гайхсан. Яагаад ингэж байгаа юм бол гээд. Яваандаа бэлтгэлд ороод цаг хугацаа өнгөрсний дараа ойлгосон. Яагаад гэхээр яг энэхүү хамтлагтаа бүжиглэх хүсэлтэй маш олон герман хүн байдаг. Анх хамтлагт ороход дороосоо эхэлдэг. Тав дугаар хамтлаг, дөрөвдүгээр хамтлаг гэх мэтээр дээшилнэ. Багадаа нэг шат дээшлэхийн тулд нэг жил зарцуулна. Тэгж байж нэгдүгээр хамтлагтаа ордог. Би бол шууд нэгдүгээр хамтлагт бүжиглэж эхэлсэн. Тийм болохоор хамтлагийн гишүүд дуртай байгаагүй юм билээ.

-Герман болон монгол хүний ялгаа юун дээр илүү харагддаг вэ?

-Хүн бол хүн гэдэг шиг бүгдээрээ л адилхан сэтгэл хөдлөлтэй, уурлана, гомдоно, уйлна, баярлана. Ерөнхийдөө адилхан. Гэхдээ нийгмийн онцлогоос шалтгаалаад сэтгэлгээ нь өөр байдаг. Би герман хүмүүсийг ойлгох гэж маш их цаг зарцуулсан. Өдөр, шөнөгүй хамтлагийнхантайгаа байж байж одоо л сэтгэлийг нь арай ойлгодог болсон юмуу даа.

-Хамтлагт танаас өөр өөр улсын гишүүн бий юү. Хандлага харилцаа ямар байдаг вэ?

-Австри улсын нэг залуу бий. Бусад нь дандаа герман улсын иргэд. Харилцаа энгийн сайхан, хамтлагийн гишүүд гэдэг утгаараа чөлөөтэй харилцдаг.

-Хамтлаг нийт 32 гишүүнтэй. Тэмцээнд тэдний хагас нь буюу найман хос оролцдог гэсэн. Тэр дундах өрсөлдөөн маш ширүүн байх. Нэгийгээ хорлох ч юмуу, муу санаалах, тэмцээнд оролцохын тулд юу ч хийхээс буцахгүй үйлдэл гаргах тохиолдол байсан уу?

-Түрүү жил 16 эрэгтэй, 16 эмэгтэй гишүүнтэй байсан. Энэ жил дундаас нь хүмүүс бүжиглэхээ болиод 12 хос үлдсэн. 12 хосоос найм нь ДАШТ-д орсон байгаа. Мэдээж тэр дунд өрсөлдөөн маш ширүүн. Гэхдээ өрсөлдлөө гээд бие биенийгээ хорлох ч юмуу, тийм зүйл байдаггүй. Тодорхой хэмжээний бие биендээ сэтгэл зүйн дарамт ч юмуу, цохилт өгдөг. Муу санаалах зүйл байдаг л байх. Гэхдээ хорлох зүйл байдаггүй.

-Хамтлагтаа гоцлол хийдэг үү. Гоцлол хийх үеэр хамтлагийнхан яаж харьцдаг вэ?

-Энэ хамтлагт ямар ч гоцлол бүжигчин юмуу, гоцлол хийдэг хүн гэж байдаггүй. Бүгд нэг зэрэг, нэг хүн шиг бүжиглэдэг. Түрүү жилийн ДАШТ-ий үеэр би эхний хэдэн секундэд гоцлол хийсэн. Түүнийг бол хүн хүнээсээ л шалтгаалж хүлээж авдаг байх. Дасгалжуулагч юу хэлнэ, түүнийг нь бид даган биелүүлэх ёстой. Дасгалжуулагч маань намайг гоцлолыг хий гэсэн. Тэгээд л би гоцлол хийсэн.

-Шантрах үе гардаг уу. Өөрийгөө яаж зоригжуулдаг вэ?

-Бараг л өдөр бүр гарна даа. Өөрийгөө зоригжуулахаас илүү тэвчээр заадаг болсон. Урьд нь бол зовж хийдэг байсан. Одоо бол юмыг орхиж сурч байгаа. Тайван орхиод өөрийгөө зовоолгүй, хааяа ээжтэйгээ яриад, ээжийгээ бодохоор ямар нэгэн зүйлд санаа зовохоо больсон.

-Гэр бүлээ танилцуулаач. Танайхан бүжигт хэр хайртай хүмүүс вэ?

-Аавыг минь Д.Нэргүй гэдэг. Ээжийг минь Ү.Баасанхүү гэдэг. Би хоёр ахтай. Анхбаяр, Цэнд-Аюуш гээд. Манайхан бүжгийн спортын маш том фэнүүд. Үзэх маш дуртай. Намайг бага байхаас л тэмцээн уралдаанд ороход байнга ирж үздэг байсан. Манай ээж, ах нар байнгын үзэгчид. Тиймээс надаар дамжуулаад бүжигт хайртай байх гэж бодож байна.

Сургуулийн өмнөх боловсролын сургуулийн ахмад багш, МУБИС-ийн Хүндэт профессор, гавьяат багш Пэрэнлэйн Дулмаатай ярилцлаа.

---

-Та өөрийгөө танилцуулахгүй юу. Боловсролын байгууллагад хэдэн жил ажилласан бэ?

-Намайг Пэрэнлэйн Дулмаа гэдэг. Боловсролын байгуулагын бүх шатны сургуульд ажиллаж, багшлах боловсон хүчин бэлтгэх, багшийг хөгжүүлэхэд ажил амьдралынхаа 50 гаруй жилийг зориулжээ. Өөрийн туршлага дээрээ үндэслэн залуу эцэг эхчүүдэд бага насны хүүхдэдээ хэрхэн гэр бүлийн төлөвшил олгох талаар санал бодлоо хуваалцмаар санагддаг юм. Хүүхдийн суурь хүмүүжил ирээдүйн амьдралынх нь үндэс болж өгдөг. Тиймээс залуу эцэг эхчүүдэд бага ч болов амьдралдаа хэрэгжүүлээсэй гэж хүсэн бага насны хүүхдийн суурь төлөвшлийн талаар ярих гэсэн юм.

-Хүүхдийн суурь хүмүүжил ирээдүйн амьдралынх нь үндэс болж өгдөг гэлээ. Тэгэхээр хүүхдийн суурь хүмүүжилд гэр бүл төлөвшлийн нөлөө хэр байдаг вэ?

-Үүнийг ярихын тулд эхлээд бага насны хүүхэд гэж хэдэн настай хүүхдийг хэлээд байна гэдгээ эхлээд тодорхойлно. Миний тодорхойлсноор бага нас 0-6 нас буюу сургуулийн өмнөх насыг хэлнэ. Суурь хүмүүжил гэдэг нь хүүхдийн эрүүл мэнд, зөв хандлага, ёс суртахууны хэм хэмжээ, эмх цэгц, хүмүүжлийг хэлээд байгаа юм. Дэлхий дахинаа гэр бүл төвт хүмүүжлийг нэн тэргүүнд үзэж,шинжлэх ухааны өндөр мэдлэг, ур чадвараас илүү хүний мөс чанар, хүмүүжил, зүрх сэтгэлийн боловсрол буюу soft skill-ийг чухалчлах болоод байна. Тэгэхээр бага насны хүүхдийн суурь хүмүүжилд гэр бүл төлөвшлийн нөлөө маш чухал. Гэр бүлийн хос багана эцэг, эхийн өмнө үр хүүхдээ эрүүл биетэй, саруул ухаантай, сайхан сэтгэлтэй, эх орондоо хайртай иргэн бие хүн болгон төлөвшүүлэх эрхэм үүрэг бий. Хүүхдийг сайн иргэн болгон өсгөж, хүмүүжүүлэхэд эцэг эхийнх нь бие хүний төлөвшил, хоорондын харилцаа,аливаад хандах хандлага, амьдралын хэвшил голлох үлгэр дуурайл болдог. Залуу эцэг эхчүүд энэ эрхэм үүрэг хариуцлагаа сайтар ухамсарлаж, гэр бүлийнхээ амьдралд тулхтай хандаж, ёс суртахуунтай ажиллаж, амьдрах хэрэгтэй.

-Гэр бүлийн эрхэмлэх ёстой зүйл нь юу вэ?

-Ишданзанваанжилгүн “Асралыг мэдвээс сая аав ээж болмуй” хэмээн сургасан байдаг. Гэр бүлийн хамгийн эрхэм зүйл бол хайр энхрийлэл, элгэмсүү, дотно харилцаа юм. Эхнэр нөхрийн бие биесээ хайрлан халамжилж, хүндэтгэх байдлыг хүүхэд харж, мэдэрч өсөх нь чухал. Хүүхэд бүр аав ээжээсээ хайр халамж, анхаарал асрал, энэрэл,эелдэг харилцааг хүлээж байдаг. Хайранд өлгийдүүлж өссөн хүүхэд бусдыг өрөвдөж, хайрлан,бусдад хүндэтгэлтэй ханддаг. Гэр бүлдээ энэ эрхэм ёсыг нандигнан, шинэлэг сэргэг байдлаар нь хэвшүүлэх ухаанд тасралтгүй суралцах хэрэгтэй. “Эрхийг сурахаас бэрхийг сур” гэсэн сургаалын утгыг тунгаавал хайрлах, асран халамжлах гэдэг нь эрхлүүлнэ гэсэн үг биш. Хүүхдэдээ амьдралын зөв бурууг ухааруулж, хатуу хөтүүг хамт давж, аян замын хотгор, гүдгэрт үлгэрлэн дагуулж амьдрах хэрэгтэй. Амьдрал баян учраас хүний амьдралд баяртай, гунигтай, бараантай эрээнтэй өдрүүд ээлжилсээр байдаг. Эцэг эх нь тулгамдсан асуудал бэрхшээлийг зөв шийдэж байгааг нь хүүхэд харж, тэрнээс нь суралцдаг. Эхнэр, нөхөр хоёулаа хичээснээр гэр бүлийн сайхан амьдралаа үр хүүхдэдээ уламжлуулан, үе дамжуулан үргэлжлүүлэх боломжтой. Гүн ухаантнуудын “Эцэг эх шударга, зөв хандлага, ёс суртахуунтай бол үр хүүхэд нь сайн иргэн болж төлөвшинө” гэх эшлэл ч бий.

-Бага насны хүүхдийн суурь хүмүүжил, төлөвшилд эцэг эх ямар үүрэгтэй вэ?

-Нэгдүгээрт, 0-5 нас бол хүн хүмүүншин төлөвших хамгийн чухал, суурь үе. Тиймээс хамгийн түрүүнд хүүхдэд зайлшгүй шаардлагатай ор манеж, тоглоом наадгай, зурагтай ном, хувцас, ариун цэвэр зэрэг хүүхдэд хэрэгтэй эрүүл ахуйн хэрэгслийг нь бүрдүүлнэ. Хоёрдугаарт, гэр бүлээ гэгээлэг, соёлтой, хөгжилтэй, халуун дулаан уур амьсгалтай хүүхдэд ээлтэй хайрын орчин байлгахыг хичээх ёстой. Гуравдугаарт, хүүхдийнхээ өсч буй бие организмд нь хэрэгцээт, эрүүл хоол, улирлын байдалд тохирсон хувцас, хөгжлийг нь дэмжих танин мэдэхүйн ном, тоглоом наадгай, сонирхолд нийцсэн ая тухтай орчныг бүрдүүлэх, дөрөвдүгээрт, гэрийн ариун цэврийг сахин,эмх цэгцтэй, дэг журам, хэм хэмжээтэй, амьдралын зөв хэвшилтэй байх ёстой юм. Тавдугаарт, хүүхдийнхээ хүсэл мөрөөдлийг ойлгож, дэмжин хамтран тоглож, хөдөлмөрлөж, ярилцдаг байх шаардлагатай. Гэр бүлдээ тав тухтай хүүхдийн өрөөтэй, өрөө нь эмх цэгцтэй, цэвэр тусгайлсан орчинтой байх нь зүйтэй. Хүүхдийн суурь хүмүүжил нь эцэг эхийн өдөр тутмын амьдрал, уйгагүй хөдөлмөрийн үр дүнд дадал хэвшил болж, аажмаар төлөвшдөг.

-Шинэ төрсөн хүүхдийн хөгжил төлөвшилд эцэг эхийн хамгийн эхний алхам юу вэ?

-Ээжийн зөөлөн дулаан гар дээр ангир уургаа амласнаар хүүхдийн амьдрал хүмүүжил эхэлнэ. Ээжийн зөөлөн ая дуу, арчилгаа шинэ хүнийг эерэг хандлагатай, даруу төлөв хүн болж бойжих суурь болно. Өлгийн хүмүүжлийн үед хүүхдийн харах, сонсох, хөдөлгөөний болон мэдэрхүй, сэрэхүйн хөгжил идэвхтэй явагддаг.

-Энэ үед нь хүүхдийг илүү хөгжүүлэхийн тулд ямар асаргаа, арчилгаа хийх ёстой юм бол?

-Хүүхдийн үйл хөдлөлийг дэмжиж, хараа сонсголыг идэвхжүүлнэ. Өлгийн хүмүүжлээр хүүхдийн хайр халамж, зөв хандлага, эрүүл мэнд, насан туршийн хүмүүжлийн суурь тавигддаг. Сууж мөлхөх үед нь хүүхдийн эрүүл мэндийг хамгаалж ариун цэвэр, эрүүл ахуйн дэглэмийг сайжруулна. Хүүхдийн хэрэгцээт зүйлийг өөрт нь хэрэглүүлж эмх цэгцтэй байрлуулж хэвшинэ. Аав ээжийн асран сувилах ачлал зөөлөн эерэг харилцаа нэн чухал. Хөгжил төлөвшилд тохирох тоглоом наадгайгаар хөгжүүлж нийгэмшүүлнэ. Хүний яриаг сонсож үгийн утга санааг ойлгож эхлэх үеэс болох, болохгүйн талаар мэдүүлэн таниулна. Хөл, хэлд орох үедээ хүүхэд осол аюулгүй байдлыг эрхэмлэн аав, ээжийн эелдэг харилцаа асаргааг хүлээж байдаг. Зөөлөн эелдэг харилцаа аядуу төлөвшилтэй болгоход туслана. 1-2 насныхны гэр орон тайван аядуу хөл хөдөлгөөн багатай байх нь зохимжтой. Ээж, ааваараа тэврүүлж эрхлэх дуртай, тэдний анхаарлын төвд байхыг эрхэмлэдэг, хөдөлгөөн сэтгэц, танин мэдэхүйг хөгжүүлэхэд тоглоом чухал үүрэгтэй. Энэ үеэс ам зайлах, сойзоор амаа хэрхэн угаахыг заана. Гарыг нь угаалгаж сургах, нусыг нь нийлгэж хэвшүүлэн, хог хаягдал гэдгийг мэдүүлж, бохир зүйлийг хогийн саванд хийлгэж хэвшихэд сургана. Ном бол энэ насныхны сайн нөхөр. Өглөө, орой бүр аав, ээжтэйгээ 5-10 минут ном уншиж хэвших нь насан туршийн дадал болдог. Мөн бага зэрэг дэмжиж өгөөд өөрөөр нь хувцаслуулж сургах нь зүйтэй.

-Нас насанд тохируулан өөрсдийг нь сургах арга барил байдаг уу?

-Маш зүйтэй асуулт. Гурван настай хүүхдэд цэцэрлэгт явж гэр бүлийн хүмүүжлээ хамт олны хүмүүжилтэй зохицуулах шаарлагатай болдог. Хүүхэд цэцэрлэгт явж эхэлсэн өдрөөс цэцэрлэгт өглөө бүр ирэхдээ аав, ээж нь хөтөлж багш, найз нөхөдтэй нь эелдэгээр мэндлэн үлгэрлэх, орой харихдаа багш болон найз нөхдөө баяртай гэж хэлүүлж сургана. Энэ үедээ өөрийн нэр, нас, хүйсийг хэлж сурна. Ариун цэвэр эрүүл ахуйн дадлаа үргэлжлүүлж бататгана. Дөрвөн нас сэтгэл зүйн ихээхэн онцлогтой. Зан ааш хурдан солигддог. Эрс тэс зан байдлыг харгалзан аядуу зөөлөн хандаж, энхрийлэн хайрлаж харилцах хэрэгтэй. Зарим үед хүүхдийнхээ санаа бодлыг сонсож өөрөөр нь сонголт хийлгэж байх шаардлагатай.

-Сургуульд дөнгөж орсон хүүхдэдээ эцэг эх яаж анхаарах ёстой вэ?

-Хамгийн эхэнд суралцах сургууль нь гэртээ нь ойр байх нь чухал. Хүүхдээ сайн хүн болгоё, сайн сургая гэвэл зургаан нас хүртэл өвлөгдсөн суурь хүмүүжлийг дадал хэвшил болгохын тулд сургуулийн багш нартай нь хамтран ажиллах нь чухал. Ямар сурагч байх нь гэрийн хүмүүжлээс их хамаарна. Хүүхдийн нэг өдрийн даалгаварт дэлхийн жишгээр 45-90 минут байна. Хүүхдээр олон бодлого бодуулах, их уншуулах нь гол биш, зөв бодож цэвэр бичиж, яриулж сургах нь чухал. Хүүхдийг ядраахгүй сурах сонирхлыг мохоохгүй байх хэрэгтэй. Даалгавар нь хүүхдийн хөгжлийн түвшинд тохирсон байх ёстойг анхаарна.

Хан-Уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийн эмчилгээ эрхэлсэн орлогч дарга Д.Мажигсүрэнтэй ярилцлаа.

---

-Хан-Уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийн талаар товч танилцуулахгүй юу?

-Манай эмнэлэг дүүргийн ард иргэдэд хоёр дахь шатны тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг. Дотор, мэдрэл, хүүхэд, мэс засал гэмтэл, оношилгоо үйлчилгээ, сэхээн амьдруулах яаралтай тусламжийн чиглэлээр Хан-Уул дүүргийн 4-8 дугаар хорооны насанд хүрэгчдэд, дүүргийнхээ бүх хүүхдүүдэд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг үзүүлдэг юм. Манайх нийт 205 ортой. 153 эмч, эмнэлгийн ажилчидтай үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Хүүхдийн тасаг нь 80 ортой. Дотор мэдрэлийн тасаг 90 ортой. Мэс засал, гэмтлийн тасаг 25 ортой. Сэхээн амьдруулах, яаралтай тусламжийн тасаг 10 ортой.

-Дүүргийнхээ бүх хүүхдэд үйлчилдэг гэлээ. Хүүхдийн тасгийн ачаалал хэр байна вэ?

-Хүүхдийн тасгийн хувьд зуны улиралд харьцангуй ачаалал багатай. 80 ороо дүүргээд ажиллаад байх боломжтой. Хүйтний улирал эхлэх аравдугаар сарын сүүл үеэс эхлээд томуу, томуу төст өвчний идэвхжил дэгдлийн үед орны хүрэлцээ хангамж маш муу байдаг. Яагаад гэвэл Хан-Уул дүүрэг 168 мянган хүн амтай. Түүний 65 мянгийг 0-15 насны хүүхдүүд эзэлдэг. Тэр дундаа хүүхдийн тасаг маань наяхан ортой. Томуу, томуу төст өвчний идэвхжил дэгдлийн үед бид насанд хүрэгчдийнхээ тасгийн тусламж үйлчилгээг Эрүүл мэндийн төв рүү шилжүүлдэг. Насанд хүрэгчдээ энд хэвтүүлэхгүйгээр Эрүүл мэндийн төвдөө шилжүүлээд, насанд хүрэгчдийнхээ 90 орыг хүүхдийн чиглэлээр ашигладаг. Дээрээс нь нэмэлтээр хүүхдийн тасаг болон насанд хүрэгчдийн тасагтаа ор тавих боломжтой бүх өрөөг суллан томуугийн улирлыг давж гарч байна. Үүнд эмч нарын өрөө, амралтын өрөө, хувцасны өрөө, сувилагчдын өрөө, сургалтын заал гээд ор тавих боломжтой бүх өрөөгөө суллан хүүхдүүдээ хүлээн авч байна. Аль болох хүүхдүүдээ коридорт байлгахгүй зорилгоор хичээж ажиллаж байна. Арванхоёрдугаар сар гараад сүүлийн долоо хоног томуугийн идэвхжил нэлээд их болсон. Манай ачаалал ихээр нэмэгдсэн. Өнөөдрийн байдлаар гэхэд хүүхдийн тусламж үйлчилгээнд 222 ор ашиглагдаж байна. Дээрээс нь коридортоо эвхдэг ор тавиад хүүхдүүдээ авч байна. Шөнөдөө ирж байгаа хүүхдүүд коридорт эвхдэг орон дээр хэвтээд өдөр хүүхдүүдээ гаргаад тасагт шилжүүлж байна.

-Саяхан Хан-Уул дүүргийн арванхоёрдугаар хороонд 50 ортой хүүхдийн шинэ эмнэлэг ашиглалтад орсон. Танай эмнэлгийн харьяа байх аа. Үйл ажиллагаа нь эхэлсэн үү?

-Саяхан ашиглалтад орсон Биокомбинатын 50 ортой хүүхдийн эмнэлэг ашиглалтад орсон байгаа. Тоног төхөөрөмж нь мөн цаанаасаа Хятадын хөрөнгө оруулалтаар ирсэн. Энэ ажил яамны хүрээнд хийгдсэн. Гэхдээ санхүүжилт, хүний нөөцийн асуудал нь шийдэгдээгүй болохоор бид үйл ажиллагаагаа эхэлж чадахгүй байгаа. 2020 оны нэгдүгээр сараас төсөв мөнгө, хүн хүчний асуудал шийдэгдвэл бид үйл ажиллагаагаа эхлээд хүүхдүүдээ хүлээн авах боломж байна. 2019 онд манай эмнэлэг нэгэн шинэ бүтээн байгуулалт хийгээд байгаа. Мэс заслын хоёр давхар барилгын дээр өргөтгөл бариад гурван давхар болгож, арванхоёрдугаар сарын 25-нд нээлтээ хийхээр төлөвлөж байна. Энэхүү хүүхдийн тасгийн өргөтгөл 30 ортой. Манай ерөнхий дарга Д.Бааст өөрөө төсөл бичээд, Good neighbours олон улсын байгууллагатай хамтран 770 сая төгрөгний хөрөнгө оруулалтыг олж, эмнэлэгтээ хүүхдийн тасгийн өргөтгөл барьсан.

-Өнөөгийн томуу, томуу төст өвчний идэвхжилийн үед эцэг, эхчүүд хүүхдүүдээ урьдчилан сэргийлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ?

-Томуу, томуу төст өвчний идэвхжил арваннэгдүгээр сарын эхэн үеэс эхэлж байгаа шүү дээ. Одоо бол томуугийн 46 дахь долоо хоног явж байгаа. 46 дахь долоо хоног дээр нийслэлийн хэмжээнд томуугийн амбулаторийн үзлэгийн хувь 4.6 хувь байна. Түрүү долоо хоногийн үзүүлэлтээр. Энэ долоо хоног нэмэгдсэн. Хамгийн сүүлд мэдээлсэн байдал нь тийм байгаа. Алаг цоог идэвхжилийн үе гэж ярьдаг. Алаг цоог идэвхжлийн үед томуугийн А болон В хүрээний вирус эргэлтэд орж байгаа. 0-5 настай хүүхэд ихэвчлэн ирж байна. Юугаар хүндэрч байна гэхээр амьсгалын дээд замын үрэвсэл, бөглөршилтэй, уушгины хатгалгаагаар хүндэрсэн өндөр халуунтай хүүхдүүд ирж байна. Яаралтай тусламжийн тасгаар үйлчлүүлэх хүүхдүүдийн тоо харьцангуй нэмэгдсэн. Өнгөрсөн амралтын өдрүүдээр 280 гаргаж үзлээ. Энэ нь зөвхөн амбулаториор үзүүлээд буцаж байгаа хүүхдийн тоо. Хүлээн авах яаралтай тусламжийн тасагтаа бид шөнийн ээлжинд хоёр эмч гаргаж байна. Өдөр хоёр эмч нэмээд нийт 3-4 эмч байнга үзээд байхад л тэр 280 хүүхдийг үзэж дийлэхгүй байдал үүсээд байгаа. Үүнээс 50-иад хүүхэд нь хэвтэн эмчлүүлээд бусад нь зөвлөгөө аваад явж байна. Эцэг эхчүүд юу анхаарах вэ гэхээр хэвлэл мэдээлэл, сонин сэтгүүл, телевиз радиогоор маш их эрүүл мэндийн мэдлэг олгох сургалт сурталчилгаа явж байна. Түүнийг хэрэгжүүлж байгаа хүмүүс хомс байна. Эцэг эхчүүдийн эрүүл мэндийн боловсрол маш дутмаг. Хүүхдээ дааруулахгүй байх, бие бялдрыг чийрэгжүүлэх, халуун бүлээн шингэн зүйл их уулгах, олон нийтийн газраар дагуулж явахгүй байх, дагуулж явсан тохиолдолд маскийг байнга зүүлгэх зэрэг зүйлийг дасал болгох хэрэгтэй. Үүнийг хэрэгжүүлээгүйн улмаас хүүхдүүд томуу, томуу төст өвчнөөр маш их өвчилж байна. Нэгэнт томуу, томуу төст өвчнийг туссан тохиолдолд сургууль, цэцэрлэгт нь явуулахгүй гэрт нь асрах, эмчилгээ асаргааг сайн хийгээгүйн улмаас хүүхдүүд хүндрээд ирээд байна. Тэгэхээр эцэг эхчүүдийн эрүүл мэндийн боловсрол маш чухал гэдгийг л хэлье.

-Дүүргийн эмнэлгийн зүгээс ард иргэдэд сургалт, сурталчилгааны ажил хийдэг үү?

-Хийлгүй яахав. 2019 оны хэмжээнд бүх хороодоор яваад эрүүл мэндийн боловсрол олгох сургалт сурталчилгаа хийсэн. Дээрээс нь байгууллага дээрээ эрүүл мэндийн өдөрлөг зохиож сургалт сурталчилгаа байнга хийдэг. Бүх давхар тасагтаа LCD телевизор тавиад байнгын эрүүл мэндийн хичээлийг хэвтэн эмчлүүлэгч, үйлчлүүлэгчиддээ үзүүлдэг.

-Тус сургалт, өдөрлөгийн арга хэмжээнд хүмүүс хэр хамрагддаг вэ?

-Ерөнхийдөө хамрагддаг. Хамрагдалтын хувь сайн байдаг гэж боддог. Нээлттэй хаалганы өдөрлөгөөр 100 гаруй хүн, хороон дээр очоод хийхэд 100 гаруй хүн хамрагдана. Эмнэлэг дээрээ сургалт хийхэд 50-60 хүн хамрагдах жишээтэй. Хамрагдалт бол сайн байдаг.

-Ирэх жил дүүргийн эмнэлгийн 40 жилийн ой тохиох юм байна. Ойн хүрээнд төлөвлөсөн ажлууд бий юү?

-40 жилийнхээ ойтой холбоотой урьдчилсан төлөвлөгөө гаргаад ажиллаж байна. Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр манай эмнэлгийн гурван давхар өргөтгөлийн барилга урд талын талбай дээр баригдахаар төлөвлөгдөөд УИХ, Байнгын хороодоор батлагдчихсан байгаа. Тэр ажил хэрэгжээд явах байх гэж найдаж байна. Дотооддоо сар бүрийг бүтээлч ажлын сар болгон явуулдаг. Тэр ажил үргэлжилнэ. 2020 он гараад 40 жилийн ойгоо угтаад 40 брэнд ажил хийхээр төлөвлөсөн. 35 жилийн ойгоороо бид 35 брэнд шинэлэг ажил хийж байсан. Гадна тохижилтын ажилд 179 сая төгрөгийн төсөв батлагдчихсан байгаа. Энэ жил оройтоод буцаачихсан. Ирэх жил дулаарахаар гадна тохижилтын ажил эхэлнэ. Мөн агааржуулалтын дотоод системийг сайжруулах ажлыг Агаарын чанарын албанд хүргүүлчихсэн. Тэр бас 40 жилийн ойн өмнө хийгдэнэ гээд маш олон ажил бий.

Барилга хот байгуулалтын сайд асан, МАХН-ын гүйцэтгэх товчооны гишүүн З.Баянсэлэнгэтэй ярилцлаа. Тэрээр өнгөрсөн долоо хоногт батлан даалтад гараад байгаа юм.

---

-Таныг цагдан хоригдож байх хугацаанд дүү тань өөд болсон гэж дуулсан. Эмгэнэл илэрхийлье…

-Хүний амьдралд эмгэнэлтэй, хамгийн том гарз бол хүнээ алдах байдаг. Намайг цагдан хоригдож байх хугацаанд дүү маань зуурдаар өөд боллоо. Би дээрээ нэг ах, эгч хоёртой. Бид ам бүл цөөхүүлээ. Ганц эгч маань дүүгээ шоронд явуулчихаад, хамт амьдардаг том хүүгээ алдчихаар хүний амьдралд ямар л олигтой юм байв гэж. Их л хүнд хэцүү цаг хугацааг миний гэр бүл тууллаа. Дүүгийнхээ ажил явдлын үеэр чөлөө өгөөч гэж шүүхээс хүссэн ч хүсэлтийг маань хангаж өгөөгүй. Аав, ээж хоёр маань бас дараалаад өөд болцгоосон. Хүн зовлон үзээд ирэхээр хат суудаг юм байна. Тэр үүднээс хорих анги дотор чадахаараа маани мэгзим уншиж байлаа. Өнөөдөр 49 хоног нь болж байна. Цаг хугацаа ч хурдан юм.

-Сайд асан З.Баянсэлэнгэ албан тушаалын хэргээр шалгуулж байна гэсэн мэдээлэл гарсаар багагүй хугацаа өнгөрсөн. Хэрэг шүүх дээр хэлэлцэгдэх явцад гэнэт цагдан хоригдсон. Ер нь өнгөрсөн хугацаанд юу болоод өнгөрөв. Та шүүхийн процесст саад учруулахаар юу хийчихсэн юм бэ?

-Намайг шалгаж эрүүгийн хэрэг үүсгэх процессоос эхлээд нийгэмд АТГ-аас андуу ташаа мэдээлэл өгч эхэлсэн. З.Баянсэлэнгэ гэдэг хүн идэж уусан, авлигачин, түрээсийн орон сууцанд хүмүүс оруулаад дундаас нь ашиг хүртсэн юм шиг буруу мэдээлэл их өгсөн. Эрүүгийн хэрэг үүсгэнэ гэдэг бол гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнтэй байх ёстой. Гэмт хэргийн дөрвөн бүрэлдэхүүний шинж байхгүй тохиолдолд гэмт хэрэг биш гэж үздэг. Гэтэл миний тухайд гэмт хэргийн шинжүүдийг шууд зохиомлоор гаргаж ирсэн. Өөрөөр хэлбэл, бүлэглэж гээд л хамт ажиллаж ирсэн нөхдүүдийг минь надтай шалгаж эхэлсэн. Хохирол гэж гаргаж ирсэн. Засгийн газрын тогтоолоор “Бэрэн” группээс 15 тэрбум төгрөгт 223 айлын орон сууцыг худалдаж ав гэж тогтоол гаргаж, хэрэгжүүлсэн. Хохирлыг гаргасан гурван шинжээчийн хоёр нь үнэлгээний эрхгүй байхад үнэлгээ хийлгэж Засгийн газрын тогтоол буюу худалдан авалтын үнийн дүнгээр орон сууцыг үнэлж байгаа юм. Ингээд зөрүү гаргаж ирээд миний улсад учруулсан хохирол гэж шалгаж эхэлсэн. Энэ бол эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгах ямар ч хууль зүйн үндэслэлгүй. Гэвч энэ хэрэг гурван шатны шүүхээр ороод төрд ажиллах эрхийг минь хоёр жилээр хасч, торгууль оногдуулсан. Надад хийсэн хэрэг байхгүй, хувьдаа мөнгө төгрөг завшсан зүйл байхгүй учир би хүлээн зөвшөөрөөгүй. Гурван шатны шүүхээр ороод энэ хэрэг прокурорт буцсан. Гэвч манай яамны бичиг цаасан дээр ажилласан хэлтсийн нэг даргыг л шинээр нэмж оруулж ирснээс биш Дээд шүүхээс гаргасан хэрэг дахиж шалгах даалгаврыг хангаагүй.

-Төрийн банкныхны хэрэгт таны хэргийг нэгтгэсэн. Яагаад Төрийн банкны захирлуудын хэрэгт холбогдчихов?

-Би 2016 онд ажлаа өгсөн хүн. Гэтэл 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАН-аас нэр дэвшсэн нэр дэвшигчийн сонгуулийн сурталчилгаанд зарцуулсан гэсэн 20 тэрбумын хэрэг буюу Төрийн банкныхны хэрэгтэй миний хэргийг нэгтгэчихсэн. Тэр хэрэг нь өөрөө төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авахыг завдсан гэх хэрэг байсан учраас миний хэрэг нууцын зэрэглэлд хамаарчихаж байгаа юм. Тэгэхээр би олон нийтэд өөрийнхөө талаар үнэн зөв мэдээлэл өгөх ямар ч боломжгүй, хаалттай болсон. Ямар ч хамааралгүй хэрэгт нэгтгэснийг би шүүх дээр байнга хэлж байсан. Шүүхээс би хоёр л зүйлийг хүссэн. Гэрч нарыг хангалттай дуудаж оруулж ирээч гэж. Яагаад гэвэл АТГ-аас анх гэрч нарыг байцаахдаа айлган сүрдүүлж, дарамт шахалт үзүүлж, тэр хүмүүс хийсэн ажлаа хийгээгүй мэтээр тайлбарлахад хүргэж, түүнийг нь нотлох баримт болгож хавтаст хэрэгт хавсаргасан. Хоёрдугаарт, Төрийн банкныхны хэргээс миний хэргийг тусгаарлаж өгөөч. Миний эрх зүйн байдал дордлоо. З.Баянсэлэнгэ нарын 11 хүний хэрэг гээд би нийгэмд маш том сенсацитай хэрэгтэн болчихсон. Харамсалтай нь Чингэлтэй дүүргийн шүүхээс гэрч нарыг оролцуулах тал дээр ажиллаагүй. Бүр ямар ч гэрчгүйгээр анх удаа хурал хийх гэж үзсэн. Дээрээс нь шүүхээс хууль хэрэглээн дээрээ маш олон процессын алдаа гаргасан. Шүүгч болон нийт шүүхээс татгалзахад “татгалзлыг нийт зургаан шүүгч хэлэлцэх атал шүүх хуралдаан даргалагч татгалзлыг хүлээж авахгүй” гээд алх цохиж байх жишээтэй. Тиймээс өмгөөлөгч маань маргалдсан. “Би үйлчлүүлэгчийнхээ хууль ёсны эрхийг хамгаалж чадахгүй нь” гээд намайг өөрөө асуудлаа шийд гэсэн. Нэгэнт асуудал хүндрээд шүүгч ууртай, өмгөөлөгч миний эрх ашгийг хангаж чадахгүй байдалд ороход би гэдэг хүн дунд нь яах билээ. Ингээд өмгөөлөгчөөсөө татгалзахаас өөр аргагүй болсон. Уг нь би гурван жил ганц л өмгөөлөгчтэй явж ирсэн. Тэр өмгөөлөгчөөсөө татгалзах шаардлага надад ерөөсөө байхгүй. Эцсийн дүндээ би өмгөөлөгчөөсөө татгалзсан. Тэгэхэд намайг өмгөөлөгчөөсөө татгалзлаа гэж цагдан хорьсон. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хуульд зааснаар өмгөөлөх, өмгөөлүүлэх эрхийг минь маш ноцтой зөрчсөн. Өмгөөлөгчөөсөө татгалзаад өөр өмгөөлөгч авъя гэж хүсэлт гаргасны төлөө шүүх хуралдаанд “саад учрууллаа гэж намайг өмгөөлөх эрхээр чинь хангая, хувийн батлан даалтад авах таслан сэргийлэх арга хэмжээг өөрчилж цагдан хорилоо” гэж алх цохьсон. Ингээд би цагдан хорих 461 дүгээр ангид 48 хоног хоригдоод гарч ирлээ. Болсон процесс ерөөсөө энэ.

-Энэ хэрэг их ээдрээтэй. Засгийн газрын шийдвэр бол кабинетын хамтын шийдвэр. Тэр дундаас хэн нэгэн хариуцлага хүлээх бол бусад нь ч мөн хариуцлагад татагдах учиртай. Та юу гэж боддог вэ?

-Үе, үеийн Засгийн газар Засгийн газрынхаа хууль тогтоомжоор ажилладаг. Засгийн газрын шийдвэр бол хамтын шийдвэр байдаг. Хэрэвзээ Засгийн газар хууль зөрчсөн аливаа шийдвэр гаргах юм бол түүнийг УИХ л хүчингүй болгодог. Өнөөдрийн Засгийн газар ч хамтын шийдвэрээр олонхийн саналаар асуудлаа шийдээд явж байгаа. Гэтэл намайг олонхоороо шийдвэрлэсэн, ялангуяа 19 сайдын 16 нь 100 хувийн саналаар дэмжсэн Засгийн газрын тогтоолыг хэрэгжүүлснийх нь төлөө тэр 16 сайдын оролцоог харахгүйгээр зөвхөн салбар хариуцсан сайд гэдгээр шалгаж буруутгасан. Хэзээ ч өмнө нь ийм практик байгаагүй. Надаас цааш маш олон хүнийг ийм байдлаар шүд сугалж шалгадаг хонгил үүсэх эрсдэлтэй болчихлоо. Энэ бол маш аюултай. Аливаа үйлдлийг гэмт хэрэг гэж үзэх юм бол эхэлсэн болон дууссан цаг хугацаа гэж байдаг. Миний хэргийг цаг хугацаагаар нь аваад гэмт хэрэг гэж үзээд байгаа хүмүүст ойлгогдохоор удаа дараа тайлбарласан. Би Сангийн яам, ТОСК, Барилгын яамныхаа мэргэжилтнүүд оролцож хийсэн 223 айлын түрээсийн орон сууцны төслийг Засгийн газарт танилцуулснаараа бурууддаг юм байж. Төсөл танилцуулагдаад Засгийн газрын хуралдаанд яаж ч өөрчлөгдөж болно. Тэр бол Засгийн газрын өөрийнх нь бүрэн эрхийн асуудал. Гэтэл Засгийн газрын тогтоолыг гаргуулсан, батлуулсан, хэлэлцэх асуудлын дараалалд байхгүй зүйлийг оруулж ирсэн гэж намайг буруутгасан. Би батлуулна, гаргуулна гэдэг 16 сайдад ямар нэгэн байдлаар нөлөөлсөн байж таарна биз дээ. Тийм учраас би тэр нөлөөллийг шалгуулж батлуулъя гэсэн. Түүнээс гадна би Засгийн газарт төсөл танилцуулснаараа хэргийн хугацаа эхэлсэн юм байж. Тэгвэл хэзээ дууссан бэ гэвэл 2016 оны шинэ УИХ 15 тэрбумыг Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэн, Барилга хот байгуулалтын сайд Б.Мөнхбаярын үед улсын төсөвт тусгасан байдаг. Тэгвэл түүгээр дуусгавар болно. Шинэ хуучин Засгийн газар орох нь байна. Бас дээр нь намайг тендер зарлаагүй гээд байгаа. Тендерийн хуулиар төсөвтэйгөө хэлэлцээд төсвөөрөө орж байгаад тухайн жилдээ ямар бараа ажил үйлчилгээг худалдаж авсныг тооцоолж яам, яаман дээрээ, эсвэл Худалдан авах ажиллагааны газар дээрээ тендер зарлаад явдаг. Түрээсийн орон сууц бол онцгой тохиолдол байсан. Улсын төсөвт тусгаагүй ажил байсан. Шууд худалдан авалт бол үе үеийн Засгийн газрын хийж л байсан ажил. Хэрэв тэр тогтоол гарчихсан байхад би тендер зарлавал “Бэрэн” компани намайг шүүхдэхгүй юу. Засгийн газрын тогтоол биелүүлээгүй гэж заргалдана биз дээ. Тэгээд ч төслийн санхүүжилт болох 15 тэрбум төгрөгийг өмнө нь Сангийн сайд Д.Болорын үед вексэлээр баталгаажуулж өгсөн байдаг. Түүнд би оролцохгүй шүү дээ. Тийм байхад л намайг хөрөнгө мөнгө захиран зарцуулж улсад хохирол учруулсан гээд байгаа нь ямар нэгэн ашиг сонирхол байгаа гэхээс аргагүй. Ийм утгагүй, хууль зүйн үндэслэлгүй зүйл болоод байсан учраас үнэн зөв, хар цагаан нь ялгараад олдоно гэж дөрөв дэх жилийнхээ нүүрийг үзэж шүүх хуулийн байгууллагын хаалгыг татаж явна.

Аавын хүүхдүүд алагтай цоогтой. Мэдээж энэ олон дунд шударга сайн хуульчид байгаа гэдэг итгэл найдвар минь хараахан бөхчихөөгүй байгаа. Миний 48 хоног суугаад гараад ирэх явдал бол үүний дэргэд юу ч биш. Миний хийсэн ажил бол хууль эрхийнээ хүрээнд танилцуулах ёстой зүйлээ Засгийн газарт танилцуулсан. Өөрөөр надад хийсэн хэрэг байхгүй. Би өнөөдөр ч энэ ажлыг хийсэндээ харамсдаггүй. Хэн нэгэн Засгийн газар, сайд дангаараа буруудах ёсгүй. Өнөөдөр түрээсийн орон сууцанд орсон хүмүүс түрээсээ төлөөд, тэр нь төсөвт орж эдийн засгийн эргэлтэд орж цалин тэтгэвэр тэтгэмж болж байгаа. Түүнээс биш З.Баянсэлэнгэ хувьдаа 223 айлын орон сууцнаас байр аваагүй, ашиг хүртээгүй. Үнэн гэж байдаг бол энэ үнэний цаад талд гарах юмсан гэж хичээж явна. 48 хоног саатуулагдах бол бие, сэтгэл санааны л асуудал. Хамгийн гол юм бол нэр хүнд. Нэр хугарахаар яс хугар гэдэг. Би УИХ-д орж, Байнгын хорооны дарга, Монгол төрийн сайд байсан хүнийхээ хувьд энэ албан тушаалуудаа нэр төртэйгөөр хашиж байсан гэж үздэг.

-Шүүх дээр Төрийн банкны захирлуудын хэргээс таны хэргийг тусгаарлахаар болсон. Одоо таны хэрэг ямар шатанд явна?

-Арваннэгдүгээр сарын 28-нд шүүх хурал болоход Баярсайхан нарт холбогдох хэргийн оролцогчид, өмгөөлөгчид нь ч тэр, миний зүгээс ч тэр энэ хэргийг тусгаарлаж өгөөч гэж анхнаасаа хэлж, ярьж байсан. Шүүх бүрэлдэхүүн энэ хүсэлтийг хангаж миний хэргийг тусгаарлаж Сонгинохайрхан дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх рүү шилжүүллээ. Би Сонгинохайрхан дүүргийн шүүхийн захирамжаар хувийн батлан даалтад гарч ирээд байна. Тэнд хуулийнхаа хүрээнд шийдэгдэх байх. Өмнө нь Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх миний хэргийг шийдвэрлэж байсан учраас асуудалд бодитойгоор хандана гэж итгэж байгаа.

-Хорих ангийн нөхцөл байдлыг хамгийн сүүлд С.Зориг агсны эхнэр Б.Булганы хоригдож байснаар төсөөлөгддөг. Та уг нь УИХ-д байхдаа хорих ангиудаар явж байсан. Хоригдоод ирэхээр ямар нөхцөл байдалтай угтах юм?

-Анх цагдан хорих шийдвэр сонсоод цочирдсон. Хоригдоно ч гэж бодоогүй. Ард маань насанд хүрээгүй охин маань ганцаараа, хийхээр төлөвлөсөн ажлууд зөндөө байдаг. Эмэгтэй хүн, эх хүнийхээ хувьд гэнэт тийм явдалд ар гэртээ их санаа зовдог юм билээ. 461 дүгээр ангид нэг эмэгтэйтэй хамт нэг камерт байсан. Тэнд 40 гаруй эмэгтэй хоригдож байсан. Тэр эмэгтэйчүүд, албан хаагчдын зүгээс хоригдсон хамгийн анхны улстөрч эмэгтэй та байлаа гэж байсан. Би өмнө нь Байнгын хорооны дарга байхдаа 461 дүгээр ангийн албан хаагчдын нийгмийн хангамж, хөдөлмөрлөх нөхцөл байдал, хоригдогсдын эрүүл мэнд, хоол ундтай холбоотой асуудлаар явж ажилладаг байсан. Хүүхдийн хорих ангиудаар ч тэр. Ажил үүрэгтэй нь танилцах, дотор нь амьдрах хоёр тэс өөр юм билээ. Төмөр сараалжин камер дотор бүх үйлдэл нь хяналттай. 24 цагийн камерын дор, харуулын нүдэн дээр бие засаад сууж байна гэдэг тийм ч амар зүйл биш. Хоол ундны асуудал ч байсан. Дотор махан хоолтой. Хоригдохоос өмнөхөн ходоод маань өвдөөд дуран хийлгээд байсан юм. Тиймээс шарх маань сэдэрчих вий гэж эмээн эмчилгээний хоол идэж байсан. Боломжийн сайхан хоол унд идэж байсан. Гэхдээ л хоригдогсдын хоол унд гэхээр хэнд л олиг байв гэж.

-Тэнд юу хийж байв?

-Аль болох өөрийгөө стресстүүлэхгүйгээр, өвдөөд улам дордоод гараад ирэхгүйн тулд ном уншсан. Бүр ядаргаанд ортлоо уншсан. Би яахав цоожтой хаалганы ард байгаа хүн. Хамгийн гол нь хайртай бүхэн маань гадна миний төлөө шаналж байгаа. Хамтран зүтгэгчид маань ч зовж байсан. Энд нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд, хоригдогсод ганц л зүйлийг ярьдаг. Тэндээс гарч ирээд олон нийтэд ярина гэж тэдэнд амласан. Тэд шударга нийгмийг хүсдэг. “Гэмт хэрэг хийсэн нь бидний буруу. Ялаа эдлээд гарахад яаж нийгэмших вэ. Ял эдэлж байсан гээд ажлын байр олдох уу, нийгэмд чөлөөтэй амьдрах боломж байна уу” гэж асуудаг байсан. Тэр битгий хэл, эмэгтэйчүүдийн хориход 10 гаруй жил суугаад гарсан эмэгтэй буцаад хорих анги дээр очиж байсан гэнэ. “Би наранд амьдарч чадахгүй нь. Би эндээ байя” гэж очсон байх жишээтэй. Тэд бас “Шударга бус нийгэмд шударга бус хариуцлагын тогтолцоо байна. ЖДҮ, 60 тэрбум гээд дээгүүрээ идэж уугаад л сууж байна. 80 мянган төгрөгийн хулгай хийгээд дөрвөн жилийн ял авч байна. Энэ хоёрын хооронд үнэн гэж байна уу. Ийм нийгмийн та өөрчилж өгөөрэй, тэмцээрэй” гэж намайг хурцалж зоригжуулж байсан. Энэ хугацаанд би маш их зүйлийг бодлоо. Асар их зүйлийг ойлгож, хүний мөс чанарыг таньж, хэн нь найз нөхөд, хэн нь дайсан бэ гэдгийг таньж ялгаж салгаж хар бараан нийгэмд яаж амьдрах тухай ч маш их эргэцүүлсэн. Хамгийн гол нь олуулаа байж шударга бус нийгмийг өөрчлөх ёстой гэдгийг бодож тунгааж эргэцүүлж байлаа.

-Ар гэрийнхэн хэр байж вэ. Хүү, охин хоёр л таныг хүлээж байв уу?

-Хүү маань намайг хоригдохоос өмнө гэр бүлээрээ Бельгид амьдрахаар явсан. Охинтойгоо хоёулаа байсан. Би гэр бүлийнхээ хүнээс тусдаа амьдардаг болоод удаж байна. Хүний нүдэн дээр сайхан амьдарч байгаа юм шиг дүр эсгэж явах нь хэн хэндээ хортой учир тусдаа амьдархаар шийдсэн. Охиндоо л их санаа зовж байлаа. Харин найзууд нь их сэтгэлийн дэм өгч байж. Миний хүүхдүүд намайг ямар хүн гэдгийг мэддэг. Тийм ч учраас миний ээж зоригтой байгаарай гэдэг байсан. Өмнө нь бас шударга ёсны төлөө тэмцэж яваад 14 хоног баривчлагдаж байлаа, зургаан хоног хуурай өлсгөлөн зарлаж байсан. Миний үзэх ёстой юм нэгээр нэмэгдэж, үзэх ёстой юмаа үзээд гарч ирлээ гэж бодож байлаа.

-Өмнөх парламентын үед эмэгтэй гишүүд хамгийн их коллективтой байсан. Тэднээс эргэж очсон уу?

-Би эмэгтэй гишүүдтэйгээ байнгын холбоотой байдаг. Бие биеийнхээ зовлон жаргалыг хуваалцаад өдийг хүртэл явж байгаа. Намайг хоригдсон хугацанд тэд маань санаа тавьж мөнгө төгрөг цуглуулж миний дансанд хийж байсан. Тийм учраас эмэгтэй гишүүддээ маш их баярлаж байгаа.

-Н.Энхбаяр дарга эргэж, тусалсан уу?

-Н.Энхбаяр дарга бол энэ зовлонг биеэрээ туулсан, хэлмэгдлийг мах цусаараа мэдэрсэн хүний хувьд намайг хоригдоход их эмзэг хүнд туссан гэж сонссон. Сүүлд намайг эргэж ирсэн. Эргэлт ирлээ гээд гарахад Н.Энхбаяр дарга зогсож байхад баярлах ч шиг, гайхах ч шиг болсон. Хамгийн гол нь намайг эргэж очоод биеийн байдлыг маань харж, урмын сайхан үг хайрлаад явсан. Би маш их баярласан.

-Та одоо юу хийж байна. Өмнө гэр хорооллын З.Баянсэлэнгэ гишүүн гэгдэж байсан. Байр сууцаа өөрчилсөн үү?

-Би чинь энгийн хүн, эгэл жирийн ардын дундаас аз түшсэн сайхан хувь тавилангаар УИХ-ын гишүүн болсон. Ард түмнийхээ дундаас гарсан учраас амьдралд илүү ойрхон зүйлийг ярьдаг байсан нь хүмүүст таалагддаг байсныг үгүйсгэхгүй. Хүн их сонин амьтан. Насаараа эцэг эхтэйгээ амьдрах юм шиг, ялангуяа хүнд өвчтэй аавтай мөртлөө, өндөр настай ээжтэй мөртлөө тэдэнтэйгээ хамт амьдрахаар сайхан байшин барьж орсон. Гэтэл зовлон хэлж ирэх биш, өвчтэй байсан аав маань өөд болсон. Хүүхдүүд сургууль соёл, цэрэг гээд явахаар тэр байшин маань бидэнд дэндүү томдоод ирсэн. Тиймээс ээжийгээ хүнд өвчтэй байхад хотын төв бараадсан. Одоо Хан-Уул дүүрэгт амьдарч байна даа.

Ажлын хувьд 2016 оны сонгуулиас хойш боловсролдоо нэлээд анхаарч ирсэн. Эрдмийн их сургуулийн докторант болсон. Судалгааны ажлаа хийж байгаа. Уг нь өнгөрсөн сард сэдвээ хамгаалах байсан ч тийм боломж олдсонгүй. Энэ ажлаа үргэлжлүүлнэ. Би МАХН-ын гүйцэтгэх товчооны гишүүн. СХД-ийн Түмтийн даргаар ажиллаж байгаа. МАХН-аас гаргасан “Өрх бүрт орон сууц” хөтөлбөртэй холбоотойгоор бас нэлээд том ажлуудыг эхлүүлээд байсан. Цагдан хоригдоод энэ ажил маань ч гацсан. Ирэх даваа гаригаас /өнөөдөр/ ажилдаа орно доо.

-Таны ярьснаар З.Баянсэлэнгэ гэдэг хүний тэмцэл үргэлжлэх нь ээ гэж ойлголоо. Зөв үү?

-Би үнэний төлөө явж байгаа. Үнэний араас явж байгаа хүний хувьд хэзээ нэгэн цагт үнэн байдаг юм байна гэдгийг мэдрэх байх гэж бодож байна. Нийгэмд шударга ёс тогтож хариуцлагагүй тогтолцоо арилах байх гэж найдаж байгаа. Ард түмэн сайн сайхан амьдраасай. Эцсийн дүндээ бид нарын тэмцэл, зорьж байгаа ажлуудын цаана Монгол Улсын иргэн хожих үүд хаалгыг нээж өгөхийн тулд явж байгаа учраас энэ ажлаа хэзээ ч зогсохгүй, үргэлжүүлнэ. Эрч хүчээ алдахгүй тэмцсээр байх болно гэдгийг хэлмээр байна.

Танай сониноор дамжуулж МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газарт хандаж хэлэхэд танай Засгийн газар Засгийн газрынхаа хууль толгтоомжоор ажиллаж байгаа. Та бас миний шалгагдаж байгаа хэргийг мэдэж байгаа. Засгийн газрын тогтоолыг хэрэгжүүлсний төлөө шалгагдаж байгаа учраас ийм зүйлийн хажууд шударга үнэн гэж байдаг бол ийм зүйлийг дараа дараагийн таны кабинетын сайд нарт учирч болзошгүй нөхцөл байдлыг та анхаараарай. Би биш юм гэхэд өөр хэн нэгэнд тохиолдож болох том хаалга нээгдэж байгаа учраас энэ үүд хаалгыг З.Баянсэлэнгэ гэж харахгүйгээр шударга зүйлийг таслан зогсоож чих тавиарай гэж хэлмээр байна. Ярилцлагын төгсгөлд намайг гэж сэтгэл тавьсан, миний төлөө асууж сурагласан, надтай хамт байсан хайртай дотны хүмүүстээ баярлалаа гэж хэлье.

Б.ЭНХЗАЯА

“Гоёл 2020” наадмын үндэсний өдөр тутмын загварын шилдэг дизайнераар шалгарсан Шилмэл загвар компанийн загвар зохион бүтээгч Т.Болортой ярилцлаа.

---

-Загварын ертөнцөд анх хэзээ хөл тавьж байв. Ямар сургууль төгссөн бэ?

-2012 онд Урлах эрдмийн дээд сургуульд элсэн орж байлаа. 2016 онд төгссөн. Тэр цагаас хойш Шилмэл загвар компанидаа дизайнераар ажиллаж байна. Анх 2017 онд “Гоёл 2018” наадамд оролцож байлаа. Энэ удаа хоёр дахь удаагаа ороод Шилдэг үндэсний өдөр тутмын загвараар шилдэг дизайнер боллоо. Өмнө нь орж байсан загвар маань бас л үндэсний өдөр тутмын загвар байсан л даа. Энэ удаад ч үндэсний хэв маягийг тусгасан өдөр тутмын загвараараа оролцсон.

-Яагаад голчлон үндэсний өдөр тутмын загварыг зохиодог юм бэ?

-Хүмүүсийг өдөр тутамдаа үндэсний хэв маягтай хувцсаа өмсөөсэй, залуу дизайнерууд ямар загвар санал болгож байгааг сонирхоорой. Загварыг амилуулах хүмүүс нь та бүхэн шүү дээ. Тиймээс өдөр тутам өмсөх боломжтой загваруудыг багаар ч болов эхнээс нь санал болгоё гэдэг үүднээс үндэсний өдөр тутмын хувцсыг хийдэг. Гоёл наадамд оролцохдоо ч тэр ерөнхийдөө сүүлийн үед ийм загваруудыг голчлон хийж байгаа.

-Та өөрөө үндэснийхээ хувцсыг хэр их өмсдөг вэ?

-Би тодорхой хэмжээнд өмсөх үеүддээ өмсөнө. Гэхдээ байнга өдөр тутамдаа өмсөж чаддаггүй. Загваруудаараа түүнийгээ харуулж, хүмүүст аль болох хүргэхээр зорьж байна.

-Загваруудынхаа санааг яаж олдог вэ?

-Санаа бол хэзээд ч бодогдож орж ирэх үе бий. Орондоо хэвтэж байхад ч ороод ирэх үе байна. Зохиолчид онгод орно гэж ярьдаг шиг гэнэт санаа орж ирнэ. Тухай тухайн үедээ ингээд хийчихье гэдэг санаанууд хоол идээд сууж байхад ч ороод ирдэг. Сүүлийн үед ямархуу загварууд трэнд болж байна, түүнийг эрэл хайгуул хийнэ. Загварын чиг хандлагад юу давамгайлж байна гэдгийг судална. Түүнээс сохроор шууд хийнэ гэдэг өрөөсгөл. Хоёрдугаарт, өөрт төрсөн шинэ санааг туршиж үзье, үүнийг монгол дизайнерууд хийгээгүй байж магад гэсэн санаануудаа уялдуулаад шинэ загваруудаа гаргадаг.

-Түүхэн хувцасны судалгаа ч гэдэг юмуу түүхэн кино, зохиол дээр ямар хувцас дүрслэгдэж тэднийг уншиж судалдаг вэ?

-Түүхэн судалгааг нэг их хийж байгаагүй. Оюутан байхдаа түүхэн хувцаснаас сэдэвлэж, оюутан залуусыг дэмждэг Back stage загварын шоунд оролцож байсан. Түүнд оролцож байхдаа монгол үндэстэн ястны түүхэн хувцас, гоёл чимэглэлээс санаа аван загвар хийж байсан. Сүүлийн үед санаа авах гэхээсээ илүү хуучин юмаа давтахгүйгээр үндэсний хэв шинжийг харуулж л байгаа юм чинь аль болох орчин үеийн чиг хандлагатай гэхдээ бага зэргийн үндэсний гэх гоё гоё элементийг тусгаж өгсөн загваруудыг хийхээр хичээж байгаа.

-Үндэсний хээ угалз, хатгамлыг загвартаа их ашигладаг санагдсан?

-Энэ удаагийн загвартаа л ашиглаж хийсэн. Өмнө нь бол хатгамал ашиглаж байгаагүй. Ширээсэн оёдол, хээ угалзыг арай өөр маягаар загварууддаа ашиглаж байсан. Энэ удаагийн бүх загварт давтагдаж байгаа зүйл нь хатгамлыг оруулж өгсөн. Хатгамлыг бусад газрууд их хийдэг л дээ. Гэхдээ тэднээс арай өөр маягаар хувцасны тодорхой детал хэсгүүд дээр оёсон. Мөн аксессиор болгоод төрөл бүрийн гар цүнхийг хийсэн. Хүний хамгийн чухал хэрэглээний нэг гар утас болчихоод байна шүү дээ. Тэгэхээр гар утас, төлбөрийн картаа хийх боломжтой хатгамалтай жижиг гар цүнхнүүдийг санал болгосон загварууд дээрээ чимэг болгож хийж өгсөн.

-Шинэ хээ зохиодог уу, уламжлалт хээ угалзаа ашиглан загвартаа оруулдаг уу?

-Энэ удаад хээ зохиож хатгамал хийж оролцъё гэж бодсон ч амжсангүй. Ирээдүйд шинэ хээ угалз зохиож хийе гэж бодож байгаа. “Гоёл 2020” наадамд гэнэтийн шийдвэрээр оролцохоор болоод цаг нь тулчихсан байсан учраас Монголын уламжлалт хээ угалзны ном ашиглан, ургамал амьтны хээ угалзыг байгаагаар нь ашиглан хийсэн. Түүнийгээ өөрийнхөө загвартай аль болох тохирох хэлбэр хийцтэй хээ угалзыг сонгоод хатгамал маягаар хувцсандаа шингээж өгсөн.

-Яг хэзээнээс загвар зохион бүтээгч болохоор шийдсэн бэ?

-Би 4-5 дугаар ангид байхаасаа загвар зохион бүтээгч болохоор шийдэж байсан. Зарим хүүхдүүд ямар мэргэжилтэй болох уу гэж эргэлздэг. Би ерөөсөө тэгж эргэлзэж тээнэгэлзэж байгаагүй. Хүүхдүүд мэргэжил сонгох насан дээрээ ирэхэд би хувцас хийдэг л хүн болно гээд аль хэдийнэ шийдчихсэн байсан. Арван жилд байхаасаа хүүхдүүдийн дунд болдог загварын тэмцээнд байнга оролцдог. Байнгын л хувцсаа өөрчилж өмсдөг хүүхэд байлаа. Цэцэрлэгт байхаасаа л хувцасны шүүгээтэй охин зурна, янз бүрийн хувцас зурдаг. Зурах дуртай сонирхол нь явсаар байгаад тавдугаар ангид байхдаа хамгийн анхны загварын тэмцээндээ орсон. Түүнээс хойш хөдөлшгүй би загвар зохион бүтээгч болно гэж шийдэж, шинэ шинэ алхмууд хийдэг байлаа.

-Загварын тайзан дээр ард нь явах аяыг дизайнерууд өөрсдөө сонгодог уу?

-Загвартаа тохирох аяыг дизайнерууд өөрсдөө сонгодог. Миний ая сонголтууд нэгдүгээрт, загваруудыг маань хүчтэй мэдрүүлэх, хүний сэтгэлд үлдэцтэй байлгах. Хоёрдугаарт, загварт маань тохирч байх. Гуравдугаарт, моделийг ч загвартаа уусгаж нэгтгэх миний загвар ийм санаатай, ийм зүйлийг харуулахыг зорьж, ийм л пооз авбал зохимжтой гэдгийг илтгэж байх ёстой. Би ч гэсэн ийм зүйлийг харуулсан ая байгаасай гэж хүсч, тийм ая тавихыг зорьдог. Би эрч хүчтэй аянуудыг л өгөхийг боддог.

-Загвар өмсөгч нараа яаж сонгодог вэ. Энэ ийм загвар болох нь тэрэнд илүү зохих нь гэж бодоод зориулж хийдэг үү?

-Миний энэ загварууд тайзан дээр шинэ гарч ирж байгаа залуу охидод илүү тохирохоор санагдсан. Загварууд маань худалдаанд шууд гарах боломжтой өдөр тутмын загварууд учраас. Дээрээс нь бүх насныханд тохирохоор хэлбэр хийцтэй. Моделиудаа энэ удаа залуу охид байлгая гэж бодсон. Тайзан дээр гарах моделиудаа ч гэсэн тайзны ард ажиллаж байхдаа миний загвар тохирох, Гоёл наадамд оролцоод амжилт үзүүлж байсан охидыг сонгосон байгаа.

-Ойрын үеийн төлөвлөгөө зорилго юу байна?

-Бид ирэх зун гэхэд Шилмэл загвар шоу фэйшн хийх төлөвлөгөөтэй байгаа. Шинэ он гараад 2020 оны төлөвлөгөө гэх юм бол Цагаан сараар шинэ загварын коллекцио санал болгох байх. Хоёрдугаарт тавьсан том зорилго маань Шилмэл загвар шоу фэйшн юм. Тэр үеэр шинэ загваруудаараа уулзах байх. Түүгээрээ Шилмэл загвар компани юу хийдэг, ямар хүмүүс ажилладаг, манай компани юу хийж чаддаг вэ гэдгийг харуулах том шоу болох болно. Надаас гадна хэд хэдэн дизайнер байгаа. Бид баг болоод юу хийж бүтээж байгаагаа тайлагнана. Шилмэл загвар компани шинэ дүр төрхтэйгөөр, юу хийж чадахаа харуулах шоу хийнэ гэж бодож байна.

Энэ дашрамд Шилмэл загварын хамт олондоо, ард минь дэмжиж байдаг найз нөхөд, гэр бүл болон намайг дэмжсэн бүх хүмүүст баярлалаа гэж хэлмээр байна.

Москвагийн Биеийн тамирын их сургуулийн хүндэт доктор болж буй нь

Спортын дунд сургуулийн захирал Ч.Зоригтбаатартай ярилцлаа.

---

– Нутаг ус ээж, аавынхаа тухай яриач. Та аль нутгийн хүн бэ?

-Би Улаанбаатар хотод төрсөн. Манай аав, өвөө удмаараа Архангай аймгийн Их тамир сумын хүмүүс. Манайх дөрвөн буудалд байдаг байлаа. Тэнд Хэвлэх үйлдвэрийн хашаанд амьдардаг. Би 39 дүгээр сургуульд наймдугаар ангиа төгсөөд Тавдугаар сургуульд ерөнхий боловсролоо эзэмшсэн. Аав, ээж хоёр минь насаараа Улсын хэвлэх комбинатад ажилласан. Бид ах дүү есүүлээ, өнөр өтгөн айл. Миний ах Ч.Наранбаатар Монгол Улсын биеийн тамир спортын салбарыг найман жил удирдсан. Ахыг минь спортын хорооны дарга байх үед олимпийн аваргууд төрж, олимпоос нийт есөн медаль авсан сайхан түүхтэй.

-Та тэгэхээр ахыгаа дагаж спортод элэгтэй болжээ дээ?

-Би ахыгаа дагаж зургадугаар ангиасаа хөнгөн атлетикийн спортоор хичээллэж, улсын аваргаас медаль авч, улсынхаа хэмжээнд амжилт гаргасан л даа. 1979 онд ерөнхий боловсролын сургуулиа төгсөөд хуучнаар Улсын багшийн дээд сургууль Биеийн тамирын факултетэд шалгалт өгөөд тэнцсэн 30 хүүхдийн тоонд ороод нэг жил сурсан. Эхний курстээ онц сураад яамнаас гадаадад сургах чиглэл өгсөн. Түүнд нь шалгалт өгөөд тэнцсэн. Тэгээд Эрхүүгийн улсын их сургуульд нэг жил орос хэлний бэлтгэлд суралцаад Москвагийн биеийн тамир спортын сургуульд сурсан. Зөвлөлт холбоот улсын 28 биеийн тамирын сургуулийн төв нь Москвагийн биеийн тамирын сургууль байсан. Энэ сургуулийн Хөнгөн атлетикийн багш дасгалжуулагчийн ангид орж суралцсан. Сургуулиа би улаан дипломтой төгсөж байлаа. Буцаж ирээд Биеийн тамир урлагийн факултетэд Хөнгөн атлетикийн багшаар дээд сургуульд нэг ажиллаад цэргийн албанд татагдсан. Тэр үед дээд боловсролтой хүмүүс нэг жил цэргийн алба хаадаг байв. Цэргийн албаа хаагаад буцаад ажлаа хийлээ. Дахин спирантурын шалгалт өгч тэнцээд нөгөө сургуульдаа эргээд докторантурт суралцаад жил гаруй байж байтал Засгийн газраас дуудаад Засгийн газрын дэргэдэх Залуучууд спортын хорооны даргаар томилогдон гурван жил ажилласан. Биеийн тамирын түүхэнд төрсөн ах дүү хоёр биеийн тамирын салбарыг удирдсан анхны тохиолдол юм байна лээ. Мөн ах минь доктор. Ах дүү хоёр доктор гэж явдаг.

-Таныг МУБИС-ийн Биеийн тамирын сургуульд ганц байдаг спортын сэтгүүлчийн ангийг санаачлан нээсэн хүмүүсийн нэг гэдэг. Санаачилгыг хэн гаргаж байв?

-Дээд боловсролтой боловсон хүчний улс өөрийнхөө хэмжээнд бэлтгэх асуудал чухал ач холбогдолтой. Зөвхөн багш, дасгалжуулагч бэлтгэх биш спортын сэтгүүлчийн ангийг нээж, ирээдүйтэй оюутнуудыг элсүүлэн авч Монголын спортын сэтгүүл зүйг хөгжүүлэх асуудал чухал хэмээн асуулга тавьсан. Спортын сэтгүүл зүйн ангийг нээхэд О.Уранчимэг багш маш их хүчин зүтгэл гаргасан. Аливаа нэгэн ажил хамт ажиллаж байгаа хүмүүстэй холбоотой байдаг. Тиймээс ч хамт олныхоо зүтгэлээр спортын сэтгүүлчийн ангийг нээн ажиллуулсан нь оновчтой явдал болсон гэж боддог.

-Таныг саяхан Москвагийн Биеийн тамирын их сургуулийн “Хүндэт доктор” цол хүртсэн гэж сонссон. Гадаадынханд доктор өгөх тохиолдлоос хоёр дахь нь. Өмнөх хүн нь Олон улсын олимпийн хорооны ерөнхийлөгч Томас Бах авч байсан гэнэ лээ. Энэ маш нэр хүндтэй шагнал байх. Сэтгэгдлээсээ хуваалцаач?

-Саяхан Москвагийн Биеийн тамирын их сургуульд очиж арав гаруй хөнгөн атлетикийн дасгалжуулагч мэргэжил дээшлүүллээ. Мөн арав гаруй хүн туршлага судлах олимпийн мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх сургалтад хамрагдлаа. Би Монголын хөнгөн атлетикийн холбооны ерөнхий нарийн бичиг, Монгол олимпийн үндэсний академийн ерөнхийлөгч, Спортын дунд сургуулийн захирал гэдэг гурван албыг зэрэг хашиж байна. Сургуулийн хүндэт доктор гэдэг их нэр хүндтэй асуудал. Европт төдийгүй дэлхийд томоохон сургуулийн тоонд ордог улсын төв биеийн тамирын их сургуулийн доктор болно гэдэг маш том нэр хүнд. Зөвхөн энэ сургуулиас төгссөн 177 хүн олимпийн аварга болсон байдаг. 100 жилийн түүхтэй сургууль. Энэ сургуулийн хүндэт доктор болоход маш хатуу шалгууртай юм байна. Тэрхүү шалгууруудад нь тэнцээд гадаадын хоёр дахь хүндэт доктор боллоо. Хамтран ажилласан хүмүүс, Монгол Улсынхаа ард түмэн, спортын салбарынхан, олимпийн хөдөлгөөн, биеийн тамир спортын хөдөлгөөн, тамирчид, дасгалжуулагчид зүтгэлтнүүддээ баярлаж явна. Энэ хүмүүсийнхээ хөдөлмөр түүхэн замналыг үнэлж өгсөн зүйл гэж бодож байна. Үүнийгээ тэр бүх хүмүүстэй хуваалцах ёстой гэж бодож байна.

-Спортын гурван салбарыг зангидаад авч явна гэдэг маш том хариуцлага байх. Энэ бүх ажлыг яаж амжуулдаг вэ?

-Гурван ажил хариуцаад явахад их хүнд л дээ. Гэхдээ өөрийнхөө боломжийн хэрээр хичээгээд явж байна. Сэтгэл зүрхээ зориулан ажиллаж байгаа. Биеийн тамирын дунд сургуулийг Биеийн тамир спортын хороонд эрдэм шинжилгээ судалгааны ажил хийж явахдаа Улаанбаатар хотод байгуулах асуудалд санаа зовж явдаг байсан. Үүнийхээ бүх бичиг баримтыг боловсруулаад Боловсролын яаманд танилцуулаад тухайн үед Ерөнхийлөгч байсан Н.Энхбаярт таницуулсан. 2008 оны олимпоос хоёр аварга төрөнгүүт эцэг эхчүүд хүүхдүүдээ спортоор хичээллүүлэх маш их хүсэл эрмэлзэлтэй болсон. Тэр намар нь доктор Г.Лхагвасүрэн, доктор Д.Жаргалсайхан нарын хамт Ерөнхийлөгчид хүсэлт тавиад энэ асуудалд Ерөнхийлөгч анхаарал хандуулж дэмжсэн. Тэр үеийн Боловсрол соёл шинжлэх ухааны сайд Ё.Отгонбаяр тушаал гаргаад энэ сургуулиа байгуулж байсан юм. Сургуулийн гол онцлог нь ерөнхий эрдмийн хичээл спортын бэлтгэл сургуулилт нь нэг газраа төвлөрч байгаа. Хоёр сургалтыг зэрэг явуулдгаараа бусад ерөнхий боловсролын сургуулиас ялгаатай. Хоёрдугаарт, би Монголын хөнгөн атлетикийн холбоонд найм дахь жилдээ ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байна. Хөнгөн атлетик гэдэг спортын хатан хаан 40 гаруй спортын төрлийг дотроо агуулдаг. Хөнгөн атлетикийг хөгжүүлэхэд манайд саад бэрхшээл их бий. Бодит шалтгаан олон. Жишээ нь, цаг агаарын онцлог, материаллаг бааз нөхцөл муутай. Зам талбай муу. Тэмцээн уралдаан хийх бааз суурь байхгүй. Монголд хөнгөн атлетикийн 24 төрлөөр тэмцээн уралдаан хийдэг. Хөнгөн атлетикийн холбооны ерөнхийлөгчөөр УИХ-ын гишүүн Л.Болд ажилладаг. Энэ спортын төлөө маш их анхаарал тавьдаг. Бид олон улсын хөнгөн атлетикийн холбоонд хүсэлт тавьснаар олон улсын стандартад нийцсэн 400 метрийн хөнгөн атлетикийн тойрогтой зам талбайг байгуулж чадсан. Энэ талбай дээр олон улсын бүх төрлийн тэмцээн уралдааныг хийх боломжтой. Гуравдугаарт, Монгол Улсын олимпийн академи нь олимпийн хорооны харьяанд олимпийн боловсрол, соёл, хүмүүжлийг түгээн дэлгэрүүлэх сургалт сурталчилгаа хийдэг байгууллага. Миний гол зорилго нь олимпизм болон олимпийн хөдөлгөөн гэдэг монголд байдаг хэвшмэл ойлголтыг эвдэх. Гол нь хүмүүсийн сэтгэлгээг өөрчлөх нь чухал. Монголд одоо ч гэсэн тэр ойлголт хэвээрээ байгаа. Олимпийн хороо гэхээр олимпийн наадам санаанд нь ордог. Олимпийн хорооны хийх ажил нь ерөөсөө л олимпийн тэмцээн уралдаан, Азийн наадамд л явж байх учиртай гэж ойлгодог. Гэтэл үнэндээ үгүй. Олон улсын олимпийн харти гэж байгаа. Монголын үндэсний олимпийн хорооны дүрэм байгаа. Олимпийн тэмцээн уралдаан гэдэг зөвхөн олимпийн хорооны ажил биш. Олимпийн боловсрол, соёл, хүмүүжил, олимпийн үнэт зүйлсийг өсвөр үе залуучуудад түгээн дэлгэрүүлж, тэдний хүмүүжил боловсрол, мэдлэгт нь нөлөөлөх юм. Тэднийг аль болох энх тайванч үзэл санаагаар хүмүүжүүлэх, хамтын найз нөхөрлөлийн хэв шинжийг төлөвшүүлэх гэсэн өргөн хүрээнд бид авч үздэг. Тэр тал руугаа орох нь зүйтэй юмаа гээд олимпийн академийн хамтран ажиллагч нөхөд маань ажлаа хийж байна. Жишээлбэл, 2018 оноос Монголын бүхий л ерөнхий боловсролын сургуулиудын хэмжээнд “Олимпизм ба бие бялдрын хүмүүжил” сэдэвт болзолт уралдааныг зохион байгуулсан. Өргөн хүрээнд болж буй энэхүү ажилд бүхий л сургууль идэвхийлэн оролцож, дэмжлэг үзүүлсэн.

-Та гэр бүлээ танилцуулаач. Танайхан бүгд их спортод элэгтэй хүмүүс байдаг байх?

-Гэр бүлийн хүнийг маань Д.Буян гэдэг. Арван жилийн зургадугаар ангиасаа нэг ангид суралцан, сургуулиа төгсөөд амьдралаа зохиосон. Бид хоёр хүү, нэг охинтой. Хоёр хүү маань хоёулаа Биеийн тамирын сургууль төгссөн. Бага хүү минь одоо олимпийн хороонд ажиллаж байгаа. Гэр бүлээрээ спортод дуртай, хайртай ийм л жирийн нэгэн гэр бүл дээ.

Хан-Уул дүүргийн дөрөвдүгээр хорооны “Цэц До” өрхийн эмнэлгийн эмч Э.Энхбилэгтэй ярилцлаа.

---

-Өөрийгөө манай уншигчдад танилцуулахгүй юу. Хэзээнээс өрхийн эмчээр ажиллаж эхэлсэн бэ?

-Би 2014 онд Анагаах ухааны дээд сургуулийг хүний их эмчийн мэргэжлээр төгссөн. 2015-2017 оныг хүртэл Баянзүрх дүүргийн 27 дугаар хорооны өрхийн эмчээр ажиллаж байгаад энэ оны тавдугаар сараас Хан-Уул дүүргийн дөрөвдүгээр хорооны өрхийн эмчээр ирсэн. Хуучин сургуулиа төгсөхөд хуваарилдаг байсан. Одоо бол өөрсдөө сонголтоо хийгээд ажилладаг болсон. Би хотод амьдардаг болохоор хотдоо ажиллахаар шийдсэн л дээ.

-Анагаах ухааныг заасан багш нарынхаа тухай ярихгүй юу?

-Намайг төгсөхөөс өмнө манайх дээд сургууль байсан. Төгссөний дараа их сургууль болж өөрчлөгдсөн. Ангийн багш маань зүрхний Баасанжав гээд сайн багш байсан. Зүрхээр дагнасан маш сайн эмч. Манайх чанга хатуу дэглэмтэй. Нэг л хичээл дээр унавал шууд улирна. Манай ангиас 2-3 хүүхэд улирсан. Нэг ангийг цөөхөн хүүхэд төгсдөг. Манайх 15 оюутантай төгссөн. Сургалт сайтай. Олон сайн багштай. Хүүхдийн Сарантуяа, эх барих, эмэгтэйчүүдийн Лхагвасүрэн багш. Одоо Өргөө амаржих газрын зөвлөх эмч хийдэг гэх зэргээр маш олон сайн багш нартай.

-Өрхийн эмч байхын давуу тал нь юу вэ?

-Маш өргөн хүрээний мэдлэгтэй болдог. Ганц өвчнөөр дагнахгүй. Дотор, хүүхэд, насанд хүрэгчид, чих хамар хоолой гээд бүхий л өвчнийг үзнэ. Маш их зүйл сурч мэдэх боломжтой. Мэдлэгийн хүрээ их тэлнэ. Анагаах сургуульд онол, онол гэж явж байгаад өрх дээр ажиллахаар практик дээр гардан ажиллаж сурна.

-Эсрэгээрээ бас сул тал байдаг байх даа?

-Мэдээж байлгүй яахав. Бид нарийн мэргэжил эзэмшээгүй. Хүүхдэд үзлэг хийлээ гэхэд анагаахын сургуулийг төгсчихөөд хоёр жил нэмж сурч хүүхдийн мэргэжлийн эмч болдог. Илүү өргөн хүрээний мэдлэг шаардана. Анхны тусламж үзүүлэх л үүрэгтэй шүү дээ бид. Анхны тусламж үзүүлж, үзлэг хийгээд цаашдаа ямар чиглэлээр нарийн мэргэжлийн эмчид үзүүлэх вэ гэдгийг дамжуулах л үүрэгтэй. Гэтэл хүмүүс хүүхдээ үзүүлээд тийшээ очоод нарийн үзүүл гэхээр “Та нар эмчлэх ёстой. Өрхийн эмч нар юу ч мэддэггүй” гээд байдаг. Гэтэл бидний өргөн хүрээний үзлэг хийдэг, бүх өвчлөлийг үздэг гэдгийг ерөөсөө ойлгодоггүй.

-Сүүлийн үед утаа багаслаа гэж яриад байгаа. Энэ нь өрхийн эмнэлэгт хэр мэдэгдэж байна. Өмнөх жилийн өдий үетэй харьцуулахад томуу, томуу төст өвчний шалтгаанаар үзүүлэх өвчтөний тоо хэр байна вэ?

-Есдүгээр сард сургууль, цэцэрлэг цуглаад аравдугаар сарын эхэн үеэс ханиад томууны өвчлөлийн үе эхэлдэг. Энэ жилийн хувьд аравдугаар сар дулаахан байсантай холбоотой юу энэ төрлийн өвчлөл бага байлаа. Арваннэгдүгээр сараас өвчлөл нэмэгдэж байгаа нь мэдэгдэж байна. Халуурал, ханиалгатай, бөөлжиж гүйлгэх тохиолдол нэмэгдэж байгаа. Өмнө нь ганц хоёр хоног халуураад шууд хатгаа болдог ханиад элбэг байсан. Одоо бол халуурах нь бага, шууд хатгаа болохгүй вирусийн гаралтай ханиад их байна. Нянгийн гаралтай үрэвсэл гэхээс илүү. Тэгэхээр чиглэлийнх нь дагуу вирусийн гаралтай эмчилгээ хийчихвэл 2-3 хоногтоо гайгүй болж байгаа. Өнгөрсөн баасан гаригаас Хан-Уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг том хүн авахгүй, хүүхэд их байна. Хүүхэд эрс ихэсчихлээ гэж байсан. Арваннэгдүгээр сарын 26-наас хойш том хүн авахгүй гэсэн. Тэгэхээр хүүхдийн тасгийн ачаалал их байгаа байх.

-Хан-Уул дүүргийн дөрөвдүгээр хороо шинэ суурьшлын бүс болчихсон. Хүн ам маш ихээр нэмэгдэж байгаа онцлогтой. Үүнийг дагаад өрхийн эмнэлгийн ачаалал бас нэмэгдэж байгаа юу?

-Ачаалал маш их байна. Үндсэн оршин суугч нь 14 мянга гаруй байдаг юм байна лээ. Түр оршин суугч нь бараг 10 мянга. Замын урд талд маш их шинэ барилгууд баригдсан. Тэгээд хүмүүсээс “Яагаад та нар хаягандаа шилжиж ирэхгүй байгаа юм бэ” гэхээр “Ордер нь гараагүй” гэдэг. Яагаад ордер нь гардаггүйг асуухаар авто замын урд талын хэсэг Богд хан уулын дархан цаазат газарт ордог. Дархан цаазат газарт барилга барьсан болохоор ордер нь гардаггүй. Тэгээд түр оршин суугчаар бүртгүүлдэг юм байна лээ. Вива ситид түрээсийн оршин суугчид маш ихтэй. Ихэнх нь түр оршин суугч. Манай өрхийн эмнэлэг магадлан итгэмжлэхэд ороогүй. Тэгэхээр түр оршин суугч ч байсан үздэг. Хэрэв магадлан итгэмжлэхэд орчих юм бол тухайн харьяаллынхаа хүний тоогоор санхүүжилт орж ирдэг. Тиймээс үндсэн хаягтай иргэддээ л үйлчилнэ.

-Өрхийн эмнэлэг хэдэн эмч, сувилагчтай вэ. Бүх иргэддээ хүрэлцдэг үү?

-Манайх зургаан эмчтэй. Гурван сувилагчтай. Уг нь нэг эмчид нэг сувилагч ногдох ёстой. Гэтэл хоёр эмчид нэг сувилагчтай. Анх ирээд би “Яагаад гуравхан сувилагчтай байгаа юм бэ” гэхэд “Манайх гурван сувилагчийн орон тоотой л анх байгуулагдсан” гэсэн. Гэхдээ зар тавиад сувилагч авъя гэхээр ирдэггүй. Ямар сайндаа бид тэтгэвэртээ гарсан сувилагчаа гуйж ажиллуулж байна. Ачаалал их, хүмүүсийн хэл ам их байдаг гээд өрхийн сувилагчаар ажиллах сонирхол бага байдаг бололтой.

-Дуудлагаар хэр явдаг вэ?

-Дуудлагаар их явна. Манайх байр ихтэй болохоор нярай хүүхэд их байдаг. Нярай ихтэй болохоор ачаалал их. Өдөрт нэг эмч дуудлагаа хариуцаад явдаг. Долоо хоногтоо нэг удаадаа заавал дуудлагаа хариуцаж явна. Яг миний хариуцаж байгаа хэсэгт найман хэвтрийн хүн бий. Тэднийгээ дуудлагаар явах замдаа эргээд үзчихдэг юм.

-Өрхийн эмчийн гол зорилго нь юу байдаг вэ. Хүмүүс үүнийг нь сайн мэддэггүй санагдах юм?

-Уг нь бол өрхийн эмчийн гол үүрэг нь урьдчилан сэргийлэх. Олон улсад тэгж л явдаг. Гэтэл манай улсад өрхийн эмч урьдчилан сэргийлэх ажлаа хийж чаддаггүй. Өвчтөнтэйгөө л ноцолдоод байж байдаг. Эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх ажлаа хийж чадахгүй өрхийн эмнэлгээр үйлчлүүлж байгаа бүх хүмүүс өвчтэй хүмүүс л ирдэг. Цахим жороор хөнгөлөлттэй эм бичих болсноос хойш маш их ачаалал үүсэх болсон. Хөнгөлөлттэй эмний программ нь болдоггүй. Урьд нь цаасан дээр бичээд л гаргачихдаг байсан. Улс даяараа ганц эмийн программтай. Сарын эхэнд бүх орон нутаг, аймаг сум, дүүрэг ганц программаараа уншуулна. Тэгэхээр ачааллаа дийлэхгүй маш удаан уншдаг. Программын компанид нь хандахаар бид ажиллаж байна л гэдэг. Гэтэл хүмүүс “Танай өрхийн компьютер муу, сүлжээ интернэт нь тасардаг” гээд байдаг. Программ гэдэг юмыг ойлгохгүй биднийг л буруутгаад байдаг. Урьд нь нэг өвчтөнд программ уншуулаад эм бичиж өгөхөд 15 минут болдог байсан. Одоо таван минут болсон. Бас харьцангуй сайжраад байгаа.

Дээд түвшний хүмүүс нь программаар эм бичдэг болсон дэвшилтэт технологи гээд сайхан зүйл ярьдаг. Яг цэг дээр нь ажиллахаар маш их цаг орно. Гацна, заримдаа уншихгүй буцаана. Юу болж байгааг мэддэггүй. Тэр бүрт нь хүмүүс уурлана, зарим нь загнана. Хүмүүс чинь бас эм бичүүлэхээр орж ирэхдээ ээждээ, аавдаа, өөртөө, нөхөртөө гээд хэд хэдэн эрүүл мэндийн даатгал бариад ороод ирнэ. Тэр бүрт нь таван минут гэхээр хүмүүс ойлгохгүй. Байн байн хаалгаар шагайна. Ямар удаан үздэг юм бэ гээд хэл ам хийнэ. Эрүүл мэндийн яамнаас нэг хүнийг 15 минут үзэх ёстой гээд цаг гаргачихсан. Минутаараа бодвол өдөрт өрхийн эмч 32 хүн үзэх ёстой. Гэтэл өнөөдөр ганцхан би л гэхэд 56 хүн үзчихсэн байна. Өнгөрсөн баасан гаригт 67 хүн үзсэн байх жишээтэй. Нэг хүн үзэхэд хөнгөлөлттэй эмийн хамт 15 минутад үзэж амждаггүй. Миний бодлоор минутгүй болчихвол амар санагддаг. Хүмүүс цагаа хараад л 15 минут болчихлоо гээд хаалга онгойлгоод байдаг. Дээрээс нь дүүргийн нарийн мэргэжлийн эмч нар нь үзчихээд өрхийн эмчээрээ хөнгөлөлтөө бичүүл гээд явуулчихдаг. Тэр нь бас бидэнд ачаалал нэмнэ.

-Хүмүүс өөрсдөө урьдчилан сэргийлье, жилдээ нэг удаагийн үзлэгтээ хамрагдъя гээд ирэх хүмүүс байдаг уу?

-Байхгүй. Өвдсөн хойноо л өвдчихлөө гэж ирнэ. Ер нь бол өвчин тусаад удсан хойноо ирдэг. Жишээ нь, халуураад гурав хоносны дараа ирнэ. Хүндэрсэн хойноо л ирнэ үү гэхээс урьдчилан сэргийлэх үзлэгт оръё гэж ер ирдэггүй.

-Өрхийн эмч нарт сургалт ордог уу?

-Сургалт маш сайн орно. Эрүүл мэндийн хөгжлийн төвөөс, Өрхийн эмч нарын холбооноос сургалт сайн явуулдаг. Нэг өрхийн эмч жилдээ зургаан багц цагийн сургалтад суусан байх ёстой гэдэг шаардлага цаанаасаа тавьдаг. Түүний дагуу сургалт сайн орно. Урьдчилан сэргийлэх үзлэг хагас сард нэг удаа дүүргийн эрүүл мэндийн төвөөс ирж хийдэг.