Author: СОСОРБАРАМЫН ОТГОНБАЯР

ХУДАЛДАХ, ХУДАЛДАН АВАХ 19 ГЭРЭЭ ХИЙГДСЭНЭЭС ЗУРГААН АЖИЛТАН, АЛБАН ХААГЧИЙН БАНКНЫ ЗЭЭЛИЙН ШИЙДВЭР НЬ ГАРЧИХСАН

ЭМДЕГ Капитал банкны өрөнд хурааж авсан объектоос 29 байрыг ажилчиддаа нийгмийн асуудлыг нь шийдэхээр ипотекийн зээлд хамруулан олгож байгаа гэсэн мэдээлэл гарсан юм. Энэ талаар сурвалжиллаа.

Эхлээд ЭМДЕГ-ын эрх зүйн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн С.Сувд-Эрдэнээс тус байгууллагын албан ёсны хариуг авснаа хүргэе.

-ЭМДЕГ-ын ажилчдын нийгмийн асуудлыг шийдэхээр Капитал банкны өрөнд авсан барилгуудаас 29 байр авсан гэсэн. Энэ байрууд нь яг хаана байдаг, ямар компани туслан гүйцэтгэгч хийсэн юм бол?

-Капитал банкны эрх хүлээн авагчаас эрүүл мэндийн даатгалын сангийн нэхэмжилсэн өр төлбөрт БЗД-ийн 14 дүгээр хороонд байрлах 29 орон сууцыг хүлээн авсан байгаа. Тус барилгын гүйцэтгэгч нь Мастер инженеринг групп, Юу Ди Эс констракшн гэж хоёр компани байдаг. -Ажилчид нь ипотекийн зээлээр хамрагдаж байгаа гэсэн. Эдгээр ажилчид нь ЭМДЕГ-т яг ямар албан тушаалд ажилладаг хүмүүс вэ?

-Худалдах, худалдан авах 19 гэрээ хийгдсэнээс зургаан ажилтан албан хаагчийн банкны зээлийн шийдвэр нь гарчихсан байгаа. Эдгээр ажилчид ЭМДЕГ–ын төрийн захиргааны болон төрийн үйлчилгээний ажилтнууд бий.

-ЭМДЕГ-ийн даргыг өөрийн танил тал, өндөр албан тушаалтнуудад байр олгож, хямд өгсөн гээд байгаа. 1 м.кв-ын үнэлгээ нь хэдэн төгрөгний үнэтэй байр вэ?

-Тухайн байрнуудын үнэлгээг АТГ болон Эрүүгийн цагдаагийн газрын хамтарсан ажлын хэсэг сонгон шалгаруулалт зохион байгуулж, “Дамно” гэх үнэлгээний компани үнэлгээг хийсэн байдаг. Тухайн үнэлгээгээр орон сууцны 1м.кв–ыг 2.630.000 төгрөгөөр тогтоосны дагуу энэ үнэлгээгээр орон сууцыг худалдах ажлыг зохион байгуулж байгаа.

-Хэдээс хэдэн м.кв хэдэн өрөө байрууд байгаа вэ?

-Хамгийн бага нь 68 м.кв-тай 2 өрөө. Түүнээс дээшээ 70-90 гаран м.кв бүхий 3 өрөө болон 6 өрөө байр нэг бий. Дийлэнх нь гурван өрөө байрууд байгаа.

-Танай байгууллагын зүгээс иргэдийн дунд яваад байгаа мэдээлэлд хариу өгөөч?

-Сошиалаар яваад байгаа мэдээллүүд шиг бид ямар нэгэн хууль зөрчсөн зүйл байхгүй. Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлөөс гаргасан тогтоол болон Засгийн газрын шийдвэрийг үндэслэн бүгд хууль журмын дагуу явж шийдэгдсэн. Энд ямар нэгэн танил талаа харсан, хэн нэгэн дарга цэрэгт байр үнэгүй олгосон, тараасан зүйл байхгүй. Манай байгууллагын хувьд нэн тэргүүний зорилго бол эрүүл мэндийн даатгалын сангийн мөнгийг хурдан хугацаанд төвлөрүүлэхэд анхаарч байгаа. Үүний хажуугаар ажилчдынхаа нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх хүрээнд 80 м.кв-аас доош хэмжээтэй зарим орон сууцыг ажилчдадаа худалдан борлуулсан. Ингэхдээ тухайн үед хийсэн үнэлгээний дагуу 2.630.000 төгрөгөөр худалдах ажлыг зохион байгуулж байна. Тухайн мөнгө нь ЭМД–ын санд орох юм.

-29 байр гэсэн, үлдсэн 23 байрыг яах вэ?

-80-аас доош м.кв-тай байрт ипотекийн зээл гарна шүү дээ. 80–аас дээш м.кв–тай байруудыг бид нээлттэй дуудлага худалдаа зохион байгуулж, худалдан борлуулахаар бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байна гэсэн мэдээллийг өглөө.

ХЭДЭН ТӨГРӨГНИЙ ӨРӨНД АВЧИХААД ХЭДЭН ТӨГРӨГӨНД ӨГЧ БАЙГАА ЮМ. ДАВХАР АСУУДАЛ БАЙНА

Энэ талаар хувиараа өр барагдуулах чиглэлээр хуулийн зөвлөгөө өгдөг хуульч Б.Сарангэрэлтэй ярилцаа.

-Капитал банкны өрөнд хурааж авсан 29 байрыг ЭМДЕГ ажилчдынхаа нийгмийн асуудлыг шийднэ хэмээн авчээ. Үүнийхээ зургаад нь ажилчдынх нь ипотекийн зээл гарчихсан, байрандаа орохоо хүлээж байгаа гэсэн мэдээлэл бий. Улсын өрөнд хүлээж авсан барилгыг нэг байгууллагын ажилчдын нийгмийн асуудлыг шийдэхээр өгч болдог юм уу. Хуулиндаа ямар заалттай байдаг вэ?

-Хуулиндаа нийтлэг заалт байгаа л даа. Тухайн байрыг төр өрөндөө авч байгаа шүү дээ. Тэр өр нь дууссан юм уу. Тэр өр төлбөрийн асуудал аль шатандаа яваа юм. Өрөө төлж дуусаад, асуудлаа шийдэхээр явж байна уу. Төр авсныхаа дараа түүнийг зарцуулж байна уу гэдэг нь чухал.

-Өрөө төлж дуусаагүй байгаа л даа.

-Тэгвэл наана чинь нэг ашиг сонирхол яваад байна шүү дээ. Хэдэн төгрөгийн өрөнд авчихаад хэдэн төгрөгөнд өгч байгаа юм. Давхар асуудал байна л даа.

-ЭМДЕГ-аас тодруулахад ажилчдынхаа нийгмийн асуудлыг шийдэж ипотекийн зээлээр өгөөд түүнээс орж ирсэн мөнгийг ЭМД-ын санд төвлөрүүлнэ гээд байгаа. Энэ байж болох асуудал уу?

-Тэр зорилго нь харагдаж л байна. Гэхдээ заавал тэгэх шаардлага байсан юм болов уу. Төрийн байгууллага төрийн өрөнд авсан байрыг өөрийн нэр дээр аваад ажилчдаа ипотекийн зээлээр оруулна гэдэг өөр ашиг сонирхол дунд нь яваад байна. Хуулиндаа бол нэгдүгээрт, өр төлбөрийн асуудал нь яг хэдэн төгрөг вэ. Хэдэн төгрөг авлагад авч байгаа юм. Авч байх явцдаа түүнийг үнэлүүлж, үнэлгээ нь гарсан юм уу. Үнэлгээ нь гараад ипотекийн зээлээр зараад хэдэн жилийн дараа тэр нь төлөгдөх юм. Ийм утгагүй зүйл гэж байхгүй шүү дээ.

-АТГ, Эрүүгийн цагдаагийн албаны хамтарсан ажлын хэсэг гараад Дамно аудитын компаниар 2021 оны есдүгээр сард 1 м.кв-ыг нь 2.630.000 төгрөгөөр үнэлсэн гэсэн. Яг тэр үнэлгээгээр ажилчдаа ипотекийн зээлд хамруулаад зургаан хүнд зээлийн эрх үүсжээ. Энэ үнэлгээгээр байр аваад тэр нь хэзээ дуусах нь тодорхойгүй. Тэгэхээр ЭМДС бас алдагдал хүлээнэ гэсэн үг үү?

-Хуулиндаа нийт өр төлбөрт авах зүйлээ гаргана. Түүнээс цагдаад шалгагдаж байгаа хэдэн төгрөгний өрөнд ямар ямар объект, үл хөдлөх, хөдлөх хөрөнгө эхлээд авч байгаа юм.

Авсныхаа дараа захиран зарцуулах эрх үүснэ. Энэ асуудал дээр нэг талд нь төр байгаа. Төр өөрөө зөвшөөрсөн бол болох л байх. Зах зээлийн ханшийн зөрүүнээс хамаараад зургаан сар тутам үнэлгээ шинэчлэгддэг. Тэгэхээр хугацааг нь аваад үзэхэд дахин үнэлгээ хийх шаардлагатай болсон байна л даа.

-Засгийн газраас, ЭМДҮЗ-өөс гаргасан тогтоол журмыг зөвчөөгүй гээд байна л даа?

-Засгийн газар, ЭМДҮЗ ямар тогтоол хэзээ гаргасан юм бэ. Түүнийг нь тодорхой болгох хэрэгтэй.

-Улсын өрөнд хурааж авсан өрийг дуудлага худалдаагаар зараад орж ирсэн орлогыг тухайн санд нь төвлөрүүлэх ёстой юм биш үү?

-Энэ асуудал яг ямар шатандаа явж байгааг мэдэхгүй байна л даа.

-Төрийн өрөнд авсан барилгыг аваад өөрийн танил талдаа хямд өгөөд байна уу гэсэн хардалт л хүмүүсийн дунд яваад байна л даа?

-Ер нь тийм шинж агуулагдаж байна. Хэрэг шийдэгдээд дууссан бол өөрийн чинь хэлдгээр дуудлага худалдаа явагдах ёстой. Шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаа гэж хийгдэнэ шүү дээ. Ийм ийм объектыг авлаа. Нийт өр төлбөрийн тэдэн төгрөгийн үнийн дүнд энэ энэ үл хөдлөх хөрөнгүүдийг авч байна. Тэгээд юун түрүүн борлуулалтын ажил хийгдэнэ. Эхлээд үнийг тогтооно. Үнээ тогтоогоод түүгээр худалдаж авах уу, зарах уу гэдгийг шийднэ. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаа заавал дуудлага худалдаагаар ордог.

Үнэ дээрээ хоёр тал маргалддаг байхгүй юу. Энэ яагаад 1 м.кв–ын үнэ нь 2.5 сая байгаа юм бэ. Өнөөгийн зах зээлийн үнэ нь 4.5 сая шүү дээ гэх мэтээр. Тэгсэн тохиолдолд дахиад үнэлгээ хийлгэнэ. Эсвэл үнэлгээн дээрээ зөвшөөрч болно. Үгүй бол дуудлага худалдаагаар зарчихаад тэр мөнгөө сан руугаа оруулж болно. Гэхдээ наадах чинь хууль гуйвуулсан байдал харагдаж байна. Төрийн алба руу өрөө шахаад л. Нарийн сайн харах л асуудал байна гэв.

АТГ, ЭРҮҮГИЙН ЦАГДААГИЙН ГАЗРЫН АЖЛЫН ХЭСГЭЭС ЖУРАМ ГАРГАЖ ҮНЭЛГЭЭ ХИЙЛГЭСЭН

Тус барилгын үнэлгээг хийсэн гэх Дамно аудитын компанитай холбогдоход тус компанийн мэдээллийн ажилтан дараахь тодруулгыг өгөв.

-Капитал банкны өрөнд хурааж авсан БЗД-ийн 14 дүгээр хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах ЭМДЕГ-т шилжүүлсэн барилгыг танай байгууллага 2021 оны есдүгээр сард үнэлгээ хийжээ. Тухайн үед яаж үнэлгээг тогтоосон юм бэ?

-АТГ, Эрүүгийн цагдаагийн ажлын хэсэг журам тогтоож тэр дагуу бид үнэлгээгээ хийсэн.

-Тэр үеийн ханш тийм хямд тогтохоор байсан гэж үү?

-АТГ, Эрүүгийн цагдаагийн ажлын хэсгээс журам гаргаж үнэлгээ хийлгэсэн. Хуулийн заалттайгаар үйл ажиллагаа хийсэн учраас Эрүүгийн цагдаагийн албаны зөвшөөрөлгүй олон нийтийн хэвлэл мэдээлэлд мэдээлэл өгөх боломжгүй. ЭМДЕГ–ын үнэлгээ гэж тусдаа байсан. Та бүхэнд мэдээлэл өгч болох эсэхийг Эрүүгийн цагдаагийн албанаас лавлаад зөвшөөрөх юм бол мэдээлэл өгч болно.

-Хуульчаас энэ тухай асуухад зах зээлийн ханшаас шалтгаалж зургаан сар тутам үнэлгээг шинээр хийх ёстой гэсэн. Хуулиндаа юу гэж заасан байдаг вэ?

-Хөрөнгийн үнэлгээний тухай хуульд зургаан сар тутамд үнэлгээ шинжилгээ хийх шаардлагатай гэсэн заалт байхгүй. Гэхдээ үнэлгээний өдөр гэж тусдаа тайлбар байгаа.

Үнэлгээний өдөр гэдэг нь тухайн үнэлгээ нь тэдэн оны тэдэн сарын тэдний байдлаар гаргана аа гэсэн заалттай бол түүгээрээ л гарсан байгаа. Түүнээс биш зургаан сар тутамдаа үнэлгээ солигдож шинэчлэгдэх ёстой гэсэн журам байхгүй. Тогтоолынхоо дагуу л үнэлгээгээ гаргасан.

–Дахиж үнэлгээ тогтоох шаардлагагүй гэсэн үг үү?

-Түүнийг нь бид мэдэхгүй. Капитал банктай холбоотой үнэлгээний нэмэлт тайлбарыг Эрүүгийн цагдаагийн газрын зөвшөөрөлтэй л бид гаргана хэмээн хариулав.

“17 НАСТАЙ ЦЭВЭРХЭН ОХИН САНХҮҮ ХЭРЭГТЭЙ БАЙГАА ТУЛ ИЙМ ЗҮЙЛ АНХ УДАА ХИЙЖ БАЙНА. ЭХЛЭЭД МӨНГӨӨ НАЙДВАРТАЙ ШИЛЖҮҮЛБЭЛ ХҮССЭН ЗҮЙЛИЙГ НЬ ХИЙНЭ” ГЭВ

Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид цахим орчинд танихгүй хүнтэй фэйсбүүкээр найз болдог. Тэдгээр танилцсан хүмүүс нь насанд хүрсэн хүмүүс байх ба улмаар өсвөр насны охидыг ятгах, гуйх, аргадах зэрэг янз бүрийн аргаар нүцгэн зураг, бичлэгийг нь авдаг. Тэрхүү зургаар нь эргэж дарамтлах, сэтгэл санааны дарамт үүсгэх, шантаажлах гэх мэт аргаар өөрийн эрхшээлдээ байлгадаг аж. Түүнчлэн биемахбодын дарамтад оруулж, хүчирхийлэх тохиолдлууд олон байдаг. Нэг хүн ийм аргаар насанд хүрээгүй охидыг хохироосон 70 гаруй хэрэг гарч байсан түүхтэй. Тэгвэл ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч охид яагаад ийм хэрэгт холбогддог талаар бид сурвалжиллаа.

УУЛЗАХГҮЙ Ч ДҮРСТ ДУУДЛАГААР ХОЛБОГДОЖ, ЦАХИМ ХАРИЛЦАА ҮҮСГЭЖ БОЛНО

Өчигдөр буюу тавдугаар сарын 4-ний өдрийн 14:00 цаг орчимд фэйсбүүкийн хуурамч хаяг үүсгэн “Санхүү өгнө, авна” гэсэн нэртэй хэд хэдэн группт гишүүнээр элслээ. Уг группүүд 12-49 мянга хүртэлх гишүүдтэй юм. Эхний группт элсээд постуудыг нь уншив. Ихэнх постуудыг эмэгтэй хүмүүс бичдэг юм байна. “Санхүү өгнө”, “Санхүү авна” гэж бичээд утсаа үлдээсэн постууд олон байв. “Бичлэг солилцдог групп чатанд хүн авна. Такстай” гээд үнийг нь бичжээ. “Бүтэн биеийн бариа, угаалга хийнэ. Хос гулгаа угаалга ажиллаж байна” гэсэн зар утастайгаа харагдана. “Хөдөө орон нутгийнхан хаана байдгаа бич. Байгаа газарт нь хөөрхөн охин танилцуулж өгнө”, “Маш цэвэрхэн сайхан эмэгтэй амандаа тавиулна” гэх мэт утасны дугаараа бичсэн зарууд элбэг байв. Эдгээр олон дугааруудын заримтай нь холбогдож ярьж үзэхэд, “Насанд хүрсэн болон хүрээгүй янз бүрээрээ байна. Дуртайгаа сонгож аваад уулзаж болно. Уулзахгүй ч дүрст дуудлагаар холбогдож, цахим харилцаа үүсгэж болно” гэв. Мэдээж үүнийгээ боловсон хэллэгээр хэлэхгүй. Үүнээс үзэхэд насанд хүрээгүй охидыг зуучилдаг хэсэг бүлэг этгээд эдгээр группүүдийн цаана байх магадлал өндөр байна. Дахин нэг дугаар руу залгаж үзлээ. “17 настай цэвэрхэн охин санхүү хэрэгтэй байгаа тул ийм зүйл анх удаа хийж байна. Эхлээд мөнгөө найдвартай хийвэл хүссэн зүйлийг нь хийнэ” гэнэ. Энэ мэтээр сэтгэгдэл, постууд хөвөрнө. Зарим сэтгэгдэл олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр бичих боломжгүй юм.

Эхний хэдэн пост дор сэтгэгдэл бичиж үзлээ. Бичлэг авъя, санхүү өгнө гэх мэт. Маш хурдан хариу чатаар ирэх бөгөөд бичлэг өгнө, санхүү авна. Групп чатанд төлбөртэй хүн нэмдэг гэнэ. Ингээд групп чатанд төлбөрийг нь бичээд элсэж оров. Янз бүрийн насны янз бүрийн хүйстэй 20 гаруй гишүүнтэй байв. Ихэнх нь хуурамч хаяг байх аж. “Бичлэг тусдаа авъя, хэдэн төгрөг вэ. Энэ бичлэгт гарч байгаа охинтой уулзаж болох уу, дугаар фэйсбүүк нь байна уу” гэх мэт чат бичжээ. Чат дотор гадаад монгол охид, залуусын янз бүрийн бичлэг байх бөгөөд дуртайгаа сонгоод үзэж болно. Бичлэгт гарч байгаа зарим монгол охидын хаяг, утсыг авч болох юм байна. Бичлэгүүдэд гарч байгаа охидын ихэнх нь насанд хүрээгүй байх шиг ажиглагдав. Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүүхдийн ангидаа бэлгийн харилцаанд орж буй ёс бус бичлэг ч тэр дунд байлаа. Охид хоорондоо янз бүрийн үйлдэл хийх, өсвөр насны охин өөрийгөө өдөөх, бие рүүгээ элдэв зүйл оруулах (гадил, өргөст хэмх) зэрэг үйлдлүүд хийсэн бичлэг ч байна. Орцонд эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүний бэлгийн харилцаа үйлдэж байгааг нууцаар бичиж оруулжээ. Энэ мэтээр 30-аад бичлэг тэрхүү групп чатад байршуулсан байв. Янз бүрээр өөрийн бэлэг эрхтнээ оролдсон охидын бичлэг дийлэнх нь байв.

Ер нь фэйсбүүк, инстаграмд энэ төрлийн далд бизнес хурдтай хөгжиж байгаа юм байна. Инстаграмд paid ac­count гэх тайлбартай хаягууд олон бий. Тэдгээр хаягуудад орохын тулд 10 мянган төгрөгөөс 1 сая төгрөгийн төлбөр төлж орох бөгөөд дотор нь өөрсдийн нүцгэн зургаа оруулж, бэлгийн харилцаанд орж буй бичлэгээ хийдэг аж. Түүнчлэн хаягийг нь дагадаг хүмүүст биеэ үнэлдэг гэнэ. Мөн үүнийг дагаад бичлэг зарах, биеэ үнэлэх нэрийдлээр хүмүүсийн мөнгийг залилдаг бүлэг этгээдүүд ч бий болжээ. Тиймээс хүмүүс мессенжер бүлгэмийг түлхүү сонирхож, үйлчлүүлдэг юм байна. Тухайн бүлгэм нь хоёроос гурван админтай. Админууд нь бүлгэмд байгаа биеэ үнэлдэг охидыг худалдан авагчдад зуучлах, бичлэг зургийг нь зарах, цалинжуулах, дундаас нь мөнгө олох зэргээр ажилладаг юм байна.

Ингээд бүлгэмийн чатын админд хандан зөвшөөрөл авч, бичлэгээ хийсэн нэг охинтой холбогдож ярилцах хүсэлт тавьсан юм.

Би мөнгөтэй болж байгаадаа баярлаад өөрөө тийм группт элсээд бичлэгээ зардаг болсон

Групп чатад өөрийн нүцгэн бичлэгээ хийж зардаг охин Нархантай ярилцлаа (Нэрийг нь өөрчлөв).

-Чи хэдэн настай вэ?

-Би 15 настай.

-Сургуульд сурдаг уу?

-Сурдаг.

-Групп чатад яагаад бичлэг байршуулсан юм бэ?

-Би эхэндээ мэдээгүй. Гэтэл нэг өдөр баахан танихгүй хүнээс найзын хүсэлт ирээд гайхсан. Миний үерхдэг байсан ах намайг бичлэгээ хийгээд өг. Нүцгэн зургаа явуул гээд байхаар ньявуулсан чинь тийм групп чат руу явуулчихсан байсан.

-Үерхдэг ах чинь хэдэн настай юм бэ?

-22 настай.

-Чи бичлэгийг чинь өөр чатанд оруулсныг мэдээд яасан бэ?

-Эхэндээ би биш, миний хаяг, утсыг хаанаас олсон гээд зөвшөөрдөггүй байсан. Дараа нь хүмүүс надад мөнгө төлж миний зураг бичлэгийг авдаг болсон. Тэгээд л би мөнгөтэй болж байгаадаа баярлаад өөрөө тийм группт элсээд бичлэгээ зардаг болсон.

-Гэрийнхэн чинь мэдсэн үү?

-Үгүй. Би хэнд ч хэлээгүй. Хэлээд байх ч хүн байхгүй. Би аавтайгаа хоёулаа л амьдардаг. Аав уурхайд ээлжээр ажилладаг. Манайх боломжийн орлоготой, хоёулхнаа сайхан амьдардаг. Гэхдээ надад хэн ч анхаарал халамж тавьдаггүй. Аав ээлжээр ирээд амрах 14 хоногт нь сайхан байдаг ч би аавтайгаа илэн далангүй бүх зүйлээ ярьж чаддаггүй. Ээж маань намайг долоон настай байхад өөр хүнтэй суугаад явчихсан. Одоо хоёр хүүхэдтэй. Би ээжтэйгээ уулзахыг хүсдэггүй. Тэр хүн намайг хаяж яваад өөр амьдрал зохиосонд уур хүрдэг. Аав хэдий миний төлөө ажиллаж байгаа ч ээжийг орлохгүй. Ганцаардах үе зөндөө байдаг. Тэгээд л нэг найз ахтай болсон нь намайг ашиглаж байсан. Гэхдээ би гомдоогүй. Одоо тэр хүнтэй холбоогүй болсон.

-Чи яагаад бичлэгээ зардаг юм бэ. Ярианаас чинь сонсоход танайх хангалуун амьдралтай юм биш үү?

-Аавын цалин бид хоёрт хангалттай хүрдэг ч аавыг ажилдаа явсан үед надад хэрэглээний мөнгө хэрэг болно. Тэр бүр аавтай холбогдоод мөнгө нэхээд байж чаддаггүй. Тэгээд л мөнгө олох арга олсон нь энэ.

-Чамайг том болоод гэрлэсний дараа иймэрхүү бичлэг чинь гэнэт гараад ирвэл яах вэ?

-Би эрэгтэй хүнд итгэхээ больсон. Хүнтэй суухгүй. Хэрэгтэй бол хэзээ нэгэн цагт нэг хүнээс ганц хүүхэд гаргана. Заавал эрэгтэй хүнтэй цуг амьдрах ёстой гэсэн хууль байхгүй биз дээ.

-Яагаад эрэгтэй хүнд итгэхээ больсон юм бэ?

-Миний хайрлаж дурласан эрэгтэй миний бичлэгийг зүгээр нэг захын чатанд 10 мянган төгрөгөөр зарсан. Тэр хангалттай шалтгаан биш гэж үү.

-Түүнээс сайн хүн олон байгаа шүү дээ?

-Сайнтай нь таарвал мэдээж алдахгүй гэр бүл болно. Хэрвээ үнэхээр сайн хүн бол өчнөөн жилийн өмнө хүүхэд байхдаа хийж байсан гэнэн томоогүй үйлдлийг тоохгүй байлгүй дээ. Тийм биз дээ.

-Гэхдээ танил найз нөхөд, ар гэр, хамаатан садан гээд ойрын хүмүүс байдаг шүү дээ. Тэд чамайг буруутгавал яах вэ?

-Намайг ганцаархнаа байх үед тэд хаана байгаа юм бэ. Миний амьдралыг тэд шүүхгүй ээ. Би өөрөө өөрийгөө шүүгээгүй байхад тэд намайг шүүж, миний амьдралд оролцох ямар ч эрхгүй. Миний амьдрал бол миний л амьдрал. Би харин аавынхаа өмнө л гэмтэй. Өөр хэний ч өмнө би буруугүй.

Сошиал сүлжээ, фэйсбүүк групп, чат цензуртэй байх шаардлагатай болоод байна

Энэ талаар сэтгэл зүйч Б.Сайнзаяатай ярилцлаа.

-Өсвөр насны охин эрэгтэй хүнд итгэх итгэлээ алдсан гэж ярьж байна. Ийм сэтгэл зүйг засах боломж байдаг юм болов уу?

-Өсвөр насны үедээ эрэгтэй хүний буруу үлгэр дуурайл, зөв зохистой харилцаа байхгүйгээс болж хүүхдүүд эсрэг хүйстний хүндээ итгэхгүй болдог. Эсвэл ээж нь охидтойгоо энгийн харилцаа үүсгэдэггүй, муу зуршилтай ээжтэй хүүхдүүд адилхан эмэгтэй хүнээ ч жигших тохиолдол байдаг. Бүх эмэгтэйчүүд худлаа, бүх эмэгтэйчүүд хол бай гээд өөрөө дандаа эрэгтэй хүүхэдтэй нийлдэг. Өөрөө ч эрэгтэйлэг болдог. Иймэрхүү тохиолдлууд бий. Эсрэг хүйстний хувьд энэ мэдрэмж нь таван настайд нь үүсдэг. Тэр охин таван нас хүртлээ эцгийн хайрын дутмагшил буюу эцгээсээ авах өдөр тутмын хэрэглээгээ хангаж чадаагүй учраас эрэгтэй хүнийг тэр чигт нь үгүйсгэдэг. Энэ процедурыг засах боломжгүй зүйл огт биш. Энэ үедээ эрэгтэй хүнийг ойлгодоггүй байж байгаад хорин нас гараад ирэхээрээ илүү тайван болж эрэгтэй хүнийг хүлээж авах сэтгэл зүй нь бэлтгэгдэж, цуг амьдарч байгаа эмэгтэй хүмүүс мянга мянгаараа л бий шүү дээ. Хамгийн бэрхшээлтэй зүйл нь хүүхэд өөрөө сэтгэл зүй нь бэлтгэгдээд ирэхээр эрэгтэй хүнд дуртай болдог. Зүгээр ээ, хүнтэй үерхэж болох юм байна, хүнтэй сууж болох юм байна гэдэг сэтгэлгээ дадал мэдрэмж нь сэргэдэг. Гэхдээ тэр мэдрэмж нь хэчнээн сэргэсэн ч эсрэг хүйсийн хүнтэйгээ харилцаж чадахаа больчихдог. Харилцах чадваргүй болчихсон байдаг. Эсрэг талд байгаа хүнээ хайртай мөртлөө өөрөө зовоож эхэлдэг. Тэр хүнээ өөрөө гомдоогоод байдаг. Эсвэл ашиглах гээд байдаг. Өөрөө хайртай мөртлөө тэр хүнээ зөв аргаар яаж хайрлах, яаж таалагдах арга ухаан нь байдаггүй. Эцгийн хайрын дутмагшил эрэгтэй хүнтэй харилцах харилцааны арга туршлага гэдэг зүйлийг бүрдүүлж байдаг гол хүчин зүйл. Тэгж харилцаж чадахгүй байгаагаас охид өөрийнхөө дотор эрэгтэй хүнийг ингэж л хайрлах ёстой байх даа гэж зохиосон тэр дүрээрээ, бодсоноороо харьцаад байна гэсэн үг. Би гоё сайхан харагдахад л болно. Тэр хүмүүс одоо зүгээр үр өгөөжтэй байж, мөнгөний хэрэгцээнд жаахан тус нэмэр болж байхад л болно. Өөр бусдаар надад хэрэггүй гэсэн сэтгэлгээгээр өөрийгөө хуураад яваад байна гэсэн үг.

-Өсвөр насны охид өөрийн нүцгэн бичлэгээ сошиалд их тавьж зардаг мю байна. Энэхүү муу зуршилд автахаас өмнө охидыг татаж авах вэ?

-Ерөнхийд нь сая хэллээ. Эцгийн хайрын дутмагшил юм байна. Бага насанд нь үүсдэг юм байна. 14-15 хүрээд гоё бие хаа галбиртай болоод ирэхээрээ гэнэт бий болчихдог зүйл биш. Энэ хүүхдийг татаж авах боломж нь эцгийн хайрын дутмагшлыг нь нөхөх сэтгэл зүйн эмчилгээ л хийнэ. Эцгээ хайрладаг хайрыг бий болгоно. Эцэг нь охиноо хайрладаг хайрыг бий болгоно. Үр хүүхэдтэйгээ зөв зүйтэй харилцах аргыг мэдэх, сурах шаардлагатай болно. Энэ насны хүүхэдтэйгээ харилцах сэтгэл зүйн ур чадвар харилцааны боловсрол гэж зүйл бий. Түүнийг эзэмших хэрэгтэй болно. Тэгж байж л цаашаа явна. Хоёрдугаарт, олон хавар нэгэндээ гэгчээр нэг л өдөр баригдана. Ил болно. Тэгэхээр аав шууд оролцоод л “Миний охин яагаад ингэсэн юм” гэвэл тэр охин шууд эцгээ хүлээж авахгүй. Яагаад гэвэл тэр болгонд үе шаттай явах арга хэмжээ байхгүй юу.

Эхний ээлжинд ийм хүүхдэд зүгээр л сэтгэл зүйч л хэрэгтэй. Энэ үйлдлийг зогсоох хувь хүний ухамсар гэж зүйл байгаа шүү дээ. Шийдвэр гаргалт. Чадлаараа өөрийнхөө дутууг нөхөх гэж оролдоод, байгаа бүх зүйлээ охиндоо зориулаад, хүүхдийн сэтгэл зүй эвдэрсэн хэвээрээ л байгаа бол ангаж цангасан цөлд аяга ус асгаж байгаатай л адил. Хүүхдийн сэтгэлийг эерүүлж зөөлрүүлэхийн тулд нийгэм, орчин нөхцөл, бусдын хандах хандлага, харилцаа, эрэгтэй хүний бага насны охидод хандах хандлага, охидыг ирээдүйд хэрхэн биеэ авч явахад тодорхой хэмжээнд нөлөөлнө.

Түүнээс гадна ээжүүд ч хүүхдээ хайрлах тал дээр асуудалтай байна. Магадгүй тэр охины ээж бага байхад нь орхиод явсан байсан ч хүүхэд хүлээж байгаа сэтгэл зүй бий. Тэгэхээр гэр бүл салсан ч эцэг эхийн хүүхэдтэйгээ харилцах харилцаа гэдэг тэс хөндлөн ойлголт байдаг. Явсан нь тэр чигээрээ яваад өгдөг биш. Манайхны боловсролгүй байдлын золиосонд л хүүхдүүд гараад байна. Ээж нь холбогдох хэрэгтэй байна. Тэр хүүхдэд хэн хэрэгтэй байна, сэтгэл дотор нь юу дутагдаад байна тэр зүйл нь хэрэгтэй. Аав нь ажил хийж байгаа нэртэй магадгүй дутаахгүй байгаа гэж бодсон ч аавдаа хэлж чадахгүй ямар ч асуудал байхыг үгүйсгэхгүй. Түүнийг бид хэлж мэдэхгүй. Өнгөц байдлаар юманд хандахгүй сэтгэлийн уг руу нь нэвтэрч ороод дутуу мэдрэмжүүдийг нөхөж өгч эмчлэх ёстой.

-Сошиал хэрэглээг хэн хянах ёстой вэ. Хуулиар хязгаарлах боломж бий болов уу?

-Нэгдүгээрт, Цахим хэрэглээний хяналтын төв гэж тусдаа байгууллага байх ёстой. Ер нь улс орон бүрт байдаг. Тэнд нь Өсвөр насны хүүхдийн хяналтын бүлэг нь тусдаа зохион байгуулалттай ажилладаг. Монголд түүнийг бодитой хэрэгжүүлэх эрх зүйн акц, төрийн байгууллагын бүтэц байхгүй л дээ. Түүнээс эцэг эх нь байнга хянаад суугаад байж чадахгүй шүү дээ. Хоёрдугаарт, хараа хяналт дутагдсан хүүхдүүд буруу зүйлд татагдах магадлал өндөр байдаг. Сошиал хэрэглээ ч гэлтгүй хүүхдэдээ тавих хараа хяналт нь сайн байгаад хүүхэдтэйгээ харилцах харилцаа сайтай, хүүхдээ ойлгоод ярилцдаг, хүүхэд нь үзэж байгаа зүйлээ асуух, айхгүйгээр аав ээждээ би тийм зүйл үзэх гэсэн юм, энийг харж болох уу, энэ зөв үү, ямар учиртай юм бэ гэж асууж чадахуйц хэмжээний эрүүл харилцаатай гэр бүл байх нь чухал. Аль аль талдаа хянадаг газартай болох ёстой. Төрөөс ч тэр, гэр бүлээс ч тэр харилцан хамааралтай хянадаг механизм хэрэгтэй. Хамгийн ойрын харилцаа бол эхлээд гэр бүл. Дараа нь анги хамт олон, найз нөхөд, багш сургуулийн нийгмийн ажилтан гэх мэт бусдын хяналт ч чухал. Сошиал орчинд хүүхэд дураараа юм бичээд байвал хөөж гаргадаг, админ нь ч юмуу хянадаг байх ёстой. Тодорхой хэмжээгээр тэр фэйсбүүк групп, чат цензуртай байх шаардлагатай болоод байна. Насанд хүрээгүй бол фэйсбүүк групп, чатдаа элсүүлэхгүй байх хэрэгтэй. Хүний хүүхэд гэлтгүй иргэн бүр хянаж байх ёстой л доо.

Бие даасан эрдэм шинжилгээний ажилтан, Филисофийн шинжлэх ухааны доктор, профессор Д.Дашпүрэвтэй ярилцлаа.

-Төрийн албаныхны боловсрол, мэдлэг, ур чадвар хэр байна вэ. Төрийн албаны хүнд суртал юунаас болж үүсээд байгаа вэ?

-Манайд төрийн удирдах албан тушаал хаших, дээд албан тушаалд ажиллах, гүйцэтгэх алба хааж буй бүх хүмүүст нэг дутагдал сүүлийн үед бий болжээ. Тэр нь юу гэхээр хуулиа барихгүй байна. Бид дагаж мөрдөж ажиллах хуультай. Хууль бурханы зарлиг биш учраас боловсронгуй биш зүйл байж л таарна. Тэгэхээр түүнийг байнга сайжруулж, шинэчилж явах ёстой.

Төрийн албаны тухай ярихад Төрийн албаны хууль гэж бий. Тэрхүү хуулиа хэрэгжүүлэхгүй байна. Төрийн албаны зөвлөл гэж байгаа. Тэд хуулийнхаа дагуу ажиллахгүй байна гэж би иргэн хүнийхээ хувьд бодож явдаг. Яагаад гэвэл хүмүүс их гомдол ярих болсон. Төрийн алба төрлийн алба болсон. Нийгмийн психологийн түвшинд төрийн алба улстөржсөн гэж ярьдаг. Энэ хоёр хоёулаа үнэн.

Яагаад үнэн бэ. Төрийн албаны батлагдсан, мөрдөгдөж байгаа хуулиа баримтлах хэрэгтэй. Төрийн алба улс төрийн алба биш. Улс төрийн алба биш учраас төрийн алба өөрөө энгийн үгээр хэлэхэд нэг иргэн насан туршдаа төрийн алба хаах явцад “Тэдэн жилийн дараа би тийм зэрэг дэвтэй болно, тэдэн жилийн дараа би тийм алба хаадаг болно” гээд хуулиа хараад ажлаа сайн хийдэг. Үүнийгээ иргэн өөрөө мэдэж байх ёстой. Тийм хууль нь байгаа.

-Тэр хуулиа одоо мөрдөж ажиллаагүйн гор гарч байна уу?

-Тэр хуулиа мөрдөж ажиллаагүй учраас хэдэн жил энэ албыг хашсан хүн хэлтэс, тасгийн дарга болдог юм. Хэдэн жил энэ албыг сайн хашсан хүн тухайлсан үнэлэмж авч байгаа шүү дээ. Тэрхүү үнэлэмжээ яаж авсан хүн тасаг, хэлтэс, салбарын дарга болдог юм. Хэдэн жил энэ албыг хашсан хүн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга болдог юм гэдгээ хуулиараа мэддэг байх ёстой. Гэтэл ;эд сайд гэж албан тушаал гаргаад ирсэн. Улс төрийн албан тушаал болгочихсон. Дэд сайдын зиндааны төрийн алба хаагч нь одоогийн хуулиараа Төрийн нарийн бичгийн дарга л байгаа шүү дээ. Ийм албан тушаалд тэдэн жилийн дараа очно гэдгээ төрийн албан хаагч өөрөө мэдэж ажилладаг. Төрийн албаны хүмүүс намын гишүүд биш шүү дээ. Намын гишүүн ч байх ёсгүй. Тийм учраас “Энэ зургаан сард би дахин шалгаруулалтаар ороод хэлтсийн дарга болно” гэж ярьж байтал нэг сайд нь хүрч ирээд нэг хүнийг миний оронд хэлтсийн даргаар тавьчихдаг. Сайд бол улс төрийн хүн. Намын хүн. Одоо их зальтай болсон. Үүрэг гүйцэтгэгч гээд тавьчихдаг. Энэ чинь хуулийг гууль болгож байгаа байхгүй юу. Хуулиараа байх ёстой юмыг үүрэг гүйцэтгэгч гээд шууд тавьчихдаг. Хуулиараа үүрэг гүйцэтгэгч тавина гэсэн заалт байхгүй шүү дээ. Тэгэхээр үүрэг гүйцэтгэгч гэж зүтгүүлж байгаад хэдэн сар болгож мартагнуулаад л хэлтсийн дарга болгодог. Ийм заль мэхээр төрийн албыг завшигчид бий болсон байна. Үүнтэй улс төрийн томоохон намууд тэмцэх ёстой. Жишээ нь, МАН бүх эрх мэдлийг барьж байна. Үүнтэй хэн ч тэмцэхгүй байна.

-Үүний эсрэг хэн тэмцэх ёстой юм бэ?

-Үүний эсрэг сөрөг хүчин тэмцэж байх ёстой. Энэ хуулийг мөрдүүлэх үүрэгтэй. Хууль мөрдөхийг шахдаг хүн нь гудамжинд явж байгаа бид биш шүү дээ. Жирийн ард иргэд биш. Өдөр тутам шахалт үзүүлэх гэж энэ тогтолцоонд улс төрийн нам, сөрөг хүчин гэж байгаа юм.

-Одоо тэр сөрөг хүчин байгаа юу?

-Тэр сөрөг хүчнийг аль аль талаасаа устгасан. Яривал их нарийн юм байгаа. Сөрөг хүчин дорой байна. Манайд зөндөө олон нам байгаа шүү дээ. Гучин хэдэн нам байна уу. Тэдний нэг нь сөрөг хүчний үүрэг гүйцэтгээд гараад ирэхэд хуулиар хорьсон зүйл ерөөсөө байхгүй.

-Яг өнөөдрийн байдлаар дээд шүүхэд бүртгэлтэй 35 нам байдаг юм байна лээ.

-35 юм уу. Ээ хайрхан минь. Зуун ямаанд жаран ухна болчихсон юм байна л даа. Тэгээд энэ олон ухнууд чинь ажлаа хийх хэрэгтэй шүү дээ. Энэ олон ухнууд нь ажлаа хийхгүй бол хөгшин ухна хашаан дотор ноёрхоод байж болохгүй биз дээ. Мал бол хөгширсөн ухныг хашааны зах руу шахчихдаг.

-Тэгэхээр тогтолцоо нь буруу байна уу?

-Үгүй. Тогтолцоо буруу биш. Тогтолцооны алдааг ашиглаж, амар хялбараар ашиг хонжоо хайгчид л байгаа. Тогтолцоо бол өөрөө бий болчихсон шүү дээ. Одоо энэ тогтолцоог өөрчилбөл маш их ажил болно. Энэ тогтолцоогоо боловсронгуй болго л доо. Тэр 35 нам эрх барьж байгаа намыг тал талаас нь шүүмжлэх хэрэгтэй шүү дээ. Боомилох хэрэгтэй. Тэгж байж зөв ажиллуулна. Тэгэхгүй бол яах гэж нам байгуулдаг юм. Тэд 35-уулаа улс төрийн нам биш байх л даа. Бизнес, зах зээл дээр арчаагүй аргаар мөнгө олох гээд нам байгуулаад түүнийгээ худалддаг. Сонгуулийн үед түүнийгээ зарж таван цаас олдог. Тийм юмыг нь байхгүй болгохын төлөө намууд нь олигтойхон тэмцэх ёстой байхгүй юу.

-Одоо тэгэхээр төрийн өндөр албыг хашиж байгаа хүмүүсийн боловсрол мэдлэгийг яаж дээшлүүлэх вэ?

-Төрийн албаны хуулиар төрийн албан хаагчдын боловсрол мэдлэгийг дээшлүүлэх тогтолцоо бий шүү дээ. Угаасаа байж байгаа. Хэдэн жил ажиллаад мэргэжлээ дээшлүүлэх юм. Төрийн албаныхны мэргэжил дээшлүүлдэг сургууль нь ч бий. Удирдлагын академи гээд. Хуучин МАХН-ын Төв хорооны дэргэдэх Намын дээд сургууль. Тэр үед тогтолцоондоо тийм л үүрэгтэй байсан юм. Одоо энэ тогтолцоонд тэр сургууль үүргээ биелүүлж байгаа байх л даа.

Тэнд маш олон хүн суралцдаг. Урьд нь түүнд суралцаад болзлоо хангасан хүмүүс төрийн албанд очих ёстой байдаг байлаа. Намаар дамждаггүй. Нам бол улс төрийн байгууллага. Тэд сонгуулиар сонгогдож, ард түмний толгой тархийг эргүүлж байгаад улс төрийн эрх мэдэлд хүрдэг байхгүй юу. Түүнээс гүйцэтгэх засаглалын эрх мэдэлд хүрэх ёсгүй. Энэ хоёрыг салгах ёстой. Түүнийгээ салгахгүй бантан хийчихсэн.

Энэ нь эрх баригч намд ашигтай байна л даа. Түүнийг нь хэн ч шүүмжлэхгүй байна шүү дээ. Үүнийг чинь улс төрийн нам шүүмжлэх ёстой. Улс төрийн нам нь дотроо хуваагддаг. Жишээ нь, Ардчилсан нам гэж байна. Сайн нам байсан. Сайн ч сөрөг хүчин болдог байлаа. Гэтэл түүнийг Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга тараасан. Тэр хүн бол улстөрч гэхээс илүү ганзагачин хүн. Тэр зүгээр л улс төрийн наймаачин хүн байхгүй юу. Ерөнхийлөгч байхдаа буухынхаа өмнө маш олон одон Монголоор нэг тараасан. Төрийн нэр хүндээр тэр хүн ганзага хийсэн. Тэр ганзаганыхаа үр дүнд баахан одон медаль авсан хүмүүсээ цуглуулаад “АН-аас би сонгогдсон. 330 сумын намын дарга нар надад гарынхаа үсгийг зурсан” гэж улс төрийн “унгас” алдаж байгаа байхгүй юу. Тийм юм байдаггүй юм. Тийм учраас урьдны, хуучны АН дампуурлаа л даа. Одоо түүнийгээ засах хэрэгтэй. С.Эрдэнэ ч хэрэггүй. Э.Бат-Үүл ч больчихсон. Ц.Элбэгдорж ч больчихлоо. Р.Гончигдорж ч одоо гарч ирэхгүй. Одоо улс төрийн карьер хөөж байгаа шинэ залуу хүн тэр намыг аваад явна биз.

-Одоо АН-д шинэ залуу лидер болсон манлайлагч байна уу?

-Өөрсдөө л гарч ирэх ёстой шүү дээ. Тэмцэж гарч ирэх ёстой болохоос хэзээ хүн дагаж, хүний пальто өмсгөж, хүний цүнх барьж явж байгаад улс төрийн манлайлагч болж байсан юм бэ. Тийм жишээ ерөөсөө байхгүй. Монгол хуучин уламжлалт нийгмийнхээ сэтгэл зүйгээс салаагүй учраас хошууны ноёныг дагаж явж байгаад хошууны тамгын түшмэл болдог. Хошууны ноёноо дагаж Манжийн хаанд бараалхаж байж эрх мэдэл, дэг зэрэгтэй болдог тэр психологи л яваад байна. Одоо түүнийг зүгээр тээрэмдээд хаях хэрэгтэй шүү дээ. Маш олон хүн АНУ, Англид сурсан. Тэд хаана юу хийгээд яваа юм. Тэд хэрвээ ирсэн бол одоо барууны улс төрийг Монголд дэлгэрүүлэх хэрэгтэй.

-Нэгэнт намын шахаагаар ороод ирсэн нөхдүүдийг яах вэ?

-Төрийн албаныхан өөрсдөө хаяад сэгсэрчих ёстой шүү дээ. Бөөс хуурс, хачиг хувалзаа мал өөрөө сэгсэрдэг. Унгас ноосоо мал өөрөө гуужуулаад дуусгадаг биз дээ. Төрийн алба өөрөө ингэж дуусгах ёстой. Төрийн албанд зүгээр ажлаа хийж байгаа олон хүн байгаа шүү дээ. Тэд түр ирсэн хүнийг шүүмжилж чадахгүй байна л даа. Гадна талаас нь улс төрийн хүчинд шахалт үзүүлэх ёстой.

Төрийн албанд зүтгэж байгаа хүн улс төрийн жагсаал хийгээд явж чадахгүй шүү дээ. Тэд тэр албаа л сонгосон. Тэр албыг бөөстүүлж хуурстуулсан юм шиг, хачиг хувалз шиг улс төрийн панзчингууд ороод ирлээ. Янз бүрийн салбараас орж ирсэн панзчингууд судас шөрмөс дээр нь суучихаад цусыг нь сороод байна шүү дээ. Үүнээс салах хэрэгтэй. Үүнээс энгийн төрийн алба хаагчид өөрсдөө салах ёстой. Энгийн иргэд үүнийг нь ойлгож дэмждэг байх нь зүйтэй.

– Ээж найзууд гэх хэдэн архичин авгай нараа авчирч ууна. Энд тэндгүй согтуу, тасарчихсан шалдан хэвтэж байна. Харахаас ой гутам, найзуудаа дагуулж орохоос ч санаа зовмоор. Тэгээд л нэг мэдэхэд би тамхинд орсон байсан –

Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын харилцаа хандлага, сурах идэвх байгаа болон тэдний дунд ямар харилцаа өрнөдөг талаар сурвалжлахаар хотын захын дүүргийг зорилоо.

Бидний хэлж заншсанаар захын гэр хорооллоос болохгүй, бүтэхгүй бүх зүйл эхэлдэг гэдэг. Гэхдээ бүх газар нь тийм гэж ойлгох нь өрөөсгөл. Хотын захын нэгэн сургуулиар орлоо. Хичээл эхлэх цаг дөхсөн учир хүүхдүүдийн хөл хөдөлгөөн их байв. Тоглож наадан гүйх, нэг нэгнээ хөөх, хичээлээ ярилцах, зарим нь тараад бие биенээ хааш явахыг нь асуун хоёр гурваараа зам нийлэн алхана.

Хажууханд байх хөлбөмбөгийн талбай дээр 13-15 насны болов уу гэмээр арваад хүүхэд хийх зүйлээ олж ядан чулуу өшигчин, халаасандаа гараа хийгээд шүлсээ хаялан алхална. Тойрч зогсоод бие биенээ элдэв үгээр хэлж, хараал унших нь хэзээний том хүмүүс болсон гэлтэй. Тэднийг хэсэг ажлаа. Жаахан цаашлаад сургуулиас хойш эргэн гудамж руу ороод нэгэн мухар олж бүгд тамхи асаан ээлжлэн сорцгоох юм.

Ярьж байгаа, хийж байгаа үйлдэл нь “Ах нарыг” дуурайх гэсэн насанд хүрээгүй хүмүүс шиг л харагдах юм. Хэсэг тамхи татаж зогсож байгаад бүгд нэг хоёроороо салцгаан гэр гэр рүүгээ явж байгаа бололтой. Тэдний араас дагасаар арай жижиг биетэй хүүг даган хойш гудамж ороон явав. Замдаа түүнийг дуудаад хэсэг ярьж болох зөвшөөрөл аваад хөөрөлдлөө.

– Чамайг хэн гэдэг вэ. Хэдэн настай вэ?

– Намайг Х.Болдоо гэдэг. (Нэрийг өөрчлөв) Би 15 настай.

– Чи сурдаг уу. Аль сургуульд суралцдаг вэ?

-Чингэлтэй дүүргийн .. дугаар сургуульд суралццаг. Наймдугаар анги.

– Тамхи татаж байхыг чинь харлаа. Удаан татаж байгаа юу?

– Тийм ээ. Таван жил болсон байна.

– Яагаад тамхи татдаг болсон юм бэ?

– Ар гэрийн байдлаас болоод эхэндээ сонирхож татдаг байсан. Одоо бүр орчихсон.

– Ар гэрээс гэхээр аав, ээж нь зоддог юм уу?

– Үгүй ээ. Надад аав гэж байхгүй. Мэдээ орсон цагаасаа аав гэж хүн байсныг мэдэхгүй. Ээж архины хамааралтай, байнга уудаг.

Би айлын том, гурван эрэгтэй дүүтэй. Аавгүй байж хаанаас ч юм гэнэт дүү нар гараад л ирдэг. Ээж өөрөө архиа уугаад тасраад унана. Тэгээд л би дүү нараа харна. Гэрийн бүх ажил миний толгой дээр хар багаас ирсэн. Өвөө, эмээтэйгээ байдаг байхад арай амар байсан. Яг үнэнийг хэлэхэд эмээ, өвөө л бид нарыг өсгөж байгаа. Би өвөө эмээдээ баярладаг. Гэтэл ээж нэг гэр авсан болоод өвөөгийн хашаанаас нүүж айлын хашаанд буусан. Тэр цагаас бидний байдал бүр дордсон.

– Дордсон гэдэг нь юу гэж байгаа юм. Ээж чинь харин хүүхдүүддээ илүү анхаарал хандуулахгүй байна уу?

– Үгүй. Байнга найзууд гэх хэдэн архичин авгай нараа авчирч ууна. Энд тэндгүй согтуу, тасарчихсан авгай нар. Харахаас ой гутам. Тэгээд л заримдаа дүү нараа дагуулаад эмээ, өвөө дээр очно. Байнга ээж тэгээд байна гэх хэцүү. Хэлэхээр загнана, хөөнө. Элдвээр хараана.

Нөгөө согтуу авгай нар нь энд тэнд гэрт ч хамаагүй бие засна гээд бод доо. Хувцсаа тайлаад нүцгэн хамаагүй унтаад өгнө. Найзуудаа дагуулж орохоос санаа зовно. Тэгээд л нэг мэдэхэд тамхинд орсон байсан.

– Эмээ, өвөөдөө энэ тухайгаа хэлж байсан уу?

– Эмээ, өвөө ээжийн ах эгч, дүү нар бүгд мэднэ. Тэд өвөөгийн хашаанд байхад ээжийг загнахдаа загнаад, цагдаа дуудна. Арай ч гайгүй л байдаг байлаа. Тусдаа газар амьдраад хэлэх ярих хүнгүй болж бүр цагаандаа гарна гэдэг билүүдээ тэр нь болсон.

– Чи ээжийгээ архи битгий уу гэж хэлдэг үү?

– Миний үгийг тоохгүй ээ. Эмээ өвөөгийн үгэнд ч ордоггүй. Ээжийн дүү нар хааяа ирэхдээ одоо хүүхдүүдээ бод, боль гэдэг ч тэр үед нь за гэж байгаад л гараад явахаар нь мартдаг.

– Ээж чинь ажил хийдэг үү?

– Нэг төрийн байгууллагад үйлчлэгч хийдэг. Ажилдаа явахаараа хэд хоног ирэхгүй. Ирэхээрээ согтуу. Маргааш нь ажилдаа явахгүй. Өдөржин хэвтээд л байна. Тэгээд л намайг загнаад зараад хоол хий, дүүгээ хувцасла, галаа түл гээд зарц боолтой харьцаж байгаа юм шиг л харьцана.

– Чи ээжийнхээ үгэнд сайн ордог байх нь ээ?

– Орохгүй гээд яах вэ дээ. Миний гурван дүү байгаа. Тэднийгээ өрөвдөөд дүү нараа хоосон хонуулахгүй юм сан гээд л хоол ундаа хийнэ.

– Чи хоол сайн хийдэг үү?

– Тийм ээ. Одоо надад хийж чадахгүй хоол гэж бараг байхгүй. Ээжээсээ ч илүү хоол хийдэг.

– Гэрийнхээ бүх ажлыг хийдэг байх нь ээ?

– Тэгдэг. Одоо миний доод талын дүү зургаадугаар анги. Гар хөлийн үзүүрт хоол хийж сураад арай хөнгөрч байгаа.

– Танай үеийн хүүхдүүд будаг шингэлэгч үнэрлэж мансуурдаг гэсэн яриа байх юм. Чи сонсож байсан уу?

– Тийм ээ. Би ч гэсэн нэг хэсэг сорж, сорж ч юу байх вэ дээ үнэрлэж мансуурч үзсэн.

– Яаж сордог юм бэ. Ходоод гэдэс чинь өвдөхгүй юү?

– Усаар шингэлж ундааны саванд хийж байгаад бага багаар сальфетканд шингээж байгаад сорох байдлаар үнэрлэдэг.

– Тэгээд ямар мэдрэмж төрөх үү?

– Юу ч бодож санахгүй. Зүгээр л бүхнийг мартдаг.

– Чамд тийм хэцүү байдаг гэж үү?

– Тийм ээ. Заримдаа үхмээр санагдах үе байдаг байсан. Гэхдээ өвөө эмээгээ, дүү нараа бодоод чаддаггүй юм байна лээ.

– Тэгж сорж мансуурдаг гэж яаж мэдсэн юм бэ?

– Бид 13-21 настай хорь гаруй хүүхдүүд нийлдэг. Тэгээд л тэр олон хүүхдүүд дунд болж бүтэхгүй санаа төрнө. Болж бүтэх ч санаа төрнө. Тэгж яваад л нэг нь хэлэхэд бүгд нийлээд сордог болсон. Сүүлдээ байнга хэрэглэх, дасах маяг орлоо. Гэрийнхнээсээ мэдээж нууна. Нэг л өдөр баригдана шүү дээ. Нагац эгч, эмээ маань мэдээд эндээс холдуулж, өөр газар байлгалаа. Тэгээд л хэсэг хэрэглэхгүй болохоор мартдаг юм байна лээ.

– Сайн байна, зов сонголт хийжээ. Чамайг гэрийнхэн нь урамшуулж байна уу?

– Намайг сайн хүн болгох гэж мэдээж эмээ өвөө, ах эгч нар бүгд санаа зовдог. Гэхдээ ганц л хүн тоодоггүй. Тэр бол ээж.

– Ээж чинь бүр тэгтлээ архинд орчихсон гэж үү. Насанд хүрээгүй хүү нь ухаараад засарч байхад ээж чинь засрахгүй гэж үү?

– Тэр хүн миний мэдэхийн л уудаг байсан. Одоо гарахгүй байх аа.

– Ээж чинь хоол ундныхаа юмыг бэлдэж өгдөг үү?

– Хоол унд яах вэ. Хорооноос мөн хүнсний эрх, тусламжийн байгууллагуудаас байнга тусламж өгдөг. Тэрүүгээр болгоод л байдаг.

– Хүүхдийн мөнгө авдаг биз дээ?

– Авна. Заримдаа хувцас гутал авч өгнө. Заримдаа юу ч авч өгөхгүй архиа уучихдаг. Бас өрх толгойлсон эхийн тэтгэмж гэж авдаг гэсэн тэрүүгээрээ бол юу ч авч өгөхгүй. Өөрөө л ууна. Хоол унд хийж бидэнд хараа хяналт тавьж, хайрлаж халамжлах тухай яриад ч хэрэггүй. Зүгээр л ээж гэсэн нэрнээс цаашгүй.

– Цаашдаа чи яая гэж бодож байна вэ?

– Сайн сурч, боловсролтой хүн болоод өөр шигээ хаягдсан хүүхдүүдийг асардаг асрамжийн төв байгуулж, архинд орсон хүмүүсийг архинаас гаргахын тулд ажилладаг болно гэж бодож байгаа.

– Гэхдээ чи ээжийгээ архинаас гарна гэж итгэдэг биз дээ?

– Мэдээж миний ээж л юм чинь би ээжийгээ сайн сайхан байгаасай, бидний төлөө эрүүл саруул урт наслаасай л гэж хүсдэг. Түүнээс илүү өвөө эмээ минь л байхад болно доо. Өвөө эмээдээ л сайн хүн болж харуулна гэж боддог.

– Чи дахиж муухай зүйл хийхгүй, мансуурах бодис хэрэглэхгүй, мөн тамхи татахгүй биз дээ?

– Тийм ээ. Сургуульдаа л шамдан суралцаж. хичээл номоо сайн хийнэ. Дахиж муухай зүйл хэрэглэхгүй, мансуурч донтохгүй, дүү нарынхаа төлөө сайн хүн болно гэв.

Энэ талаар ХУД-ийн дугаар хорооны цагдаа Э.Билгүүнээс тодруулахад “Манай хороонд будаг шингэлэгч бодист мансуурдаг 13-18 насны найман хүүхэд бүртгэгдсэн. Энэ тухай мэдээллийг анх нэг хүүхдийнх нь эмээгийн мэдээлснээр бүртгэж байсан ч баталгаажуулж чадаагүй. Энэ хавийн хороод газарт ороод ихэнх айлууд газраа чөлөөлж, байшингаа буулгаж авч явах, тэр чигээр нь орхих явдлууд байгаа. Үүнийг мэдсэн иргэд орхигдсон байшинд архидан согтуурах, мансуурах үзэгдэл гарч байна гэсэн дуудлага мэр сэр ирж байгаа.

Хоёрдугаар сард ээлжид гарч яваад нэг орхигдсон байшинг шалгаж үзэхэд дотор нь 13-21 насны арав гаруй хүүхэд мансуурсан байдалтай байхыг олж тогтоосон. Уг хүүхдүүдийг бүртгэж аваад одоо эргүүл хийхдээ байнгын шалгаж, хараа хяналтдаа байлгаж байгаа. Тухайн хүүхдүүдийн ар гэр дунджаас доогуур болон нэн ядуу өрх байгаа юм. Эцэг эхийн анхаарал халамж муу, байнга гадуур дэмий сэлгүүцдэг. Зарим нь сургуульд сурдаггүй, завсардсан хүүхдүүд байна. Иймээс эцэг эхчүүд хүүхдүүддээ тавих анхаарал хяналтаа сайжруулж, энэ төрлийн зөрчил хэрэгт хүүхэд тань холбогдох вий гэдгийг сануулъя. Гэр бүлийн орчин нөхцөл сайтай ч бусдад уруу татагдах явдал ч байна” гэв.

Эдийн засагч Ч.Хашчулуунтай ярилцлаа.

-Орос улс Хятадтай хилийн боомтоо нарийн царигтай төмөр замаар холбожээ. Манайд тийм боломж байгаа юу?

-Нарийн буюу олон улсын стандартын төмөр замаар холбогдох боломж Монгол Улсын хувьд ОХУ-аас бараг илүү гэж хэлж болно. Манайх БНХАУ-тай 4630 км урт хилээр холбогдсон. Манай гол худалдааны түншүүд Зүүн Азид, тэр дотор БНХАУ, БНСУ байдаг бөгөөд тэд олон улсын стандартын нарийн төмөр замыг ашигладаг.

-Олон улсын стандарт нь нарийн цариг атал яагаад манайд өргөн цариг тавьсан юм бол?

-Нарийн цариг буюу олон улсын стандарт анх Британид үүссэн, түүнийг 1846 онд хуулиар баталсан байдаг. Түүнээс хойш дэлхийд нарийн цариг 1435 мм төмөр зам нэлээд хөгжсөн, харин хуучин ЗХУ-ын гишүүн орнууд болон Монголд өргөн царигтай замыг ашигладаг. Манайд анх төмөр замыг тавихдаа төдийлөн туршлагагүй байсан учраас ЗХУ-аас санал болгосон өргөн стандартыг тэр чигээр нь хүлээн зөвшөөрч, төмөр замын гэрээг хийхдээ маш олон алдаатай хийж, тухайлбал, УБТЗ-ын ашиглаж байгаа газрыг хугацаагүй болон төлбөргүй түрээсээр ЗХУ-д өгч, одоо хүртэл УБТЗ гэдэг байгуулага Монгол Улсын хуульд байхгүй хэлбэрээр ажиллаж, төрийн өмчит компани ч биш, хувьцаат компани биш хэлбэрээр ажиллаж ирсэн.

-Нарийн царигийн ач холбогдлыг тайлбарлаж өгөөч?

-Нэгэнт олон улсын стандарт учраас дэлхийн бүх орчин үеийн тээвэрлэлт, төмөр замын төхөөрөмж, толгой вагонууд ихэвчлэн энэ царигт тааруулж үйлдвэрлэдэг, сонголт ихтэй, үнэ багатай, АНУ, Европ, БНХАУ-д үйлдвэрлэсэн бүх төрлийн вагонууд зах зээлд байна гэсэн үг. Мөн тээвэрлэлтийн хувьд улс орнуудын хооронд хурдтай явагдаж, тээврийн зардал багасч, олон улсын стандарттай тул зорчигч болон ачааны тээврийн зардал ихээхэн буурдаг.

-Манай иргэд яагаад нарийн царигийг эсэргүүцээд байдаг юм бол. Энэ юутай холбоотой вэ?

-Энэ бол олон улсын стандартыг ойлгохгүй, нөгөө талаас зөвхөн ОХУ болон хуучин ЗХУ-д ашигладаг стандартаас өөр төрлийн төмөр зам байдаггүй гэж боддог хүмүүс байдагтай холбоотой байх, дээрээс нь зориуд Монгол Улс зөвхөн ОХУ-ын төмөр замын сүлжээтэй л хамтран ажиллах естой гэсэн нэгэн төрлийн сонирхол байгаа. Гэтэл манайх шиг уудам нутагтай, экспортоор хөгждөг улсын хувьд аль болохоор орчин үеийн, тээврийн зардал багатай, тээвэрлэх хугацаа багатай төмөр замын сүлжээтэй байх нь улсын эрх ашиг байгаа юм. Түүнээс биш заавал нэг хуучин стандартыг баримтлах нь оновчгүй. Учир нь экспортын 90 хувь нь нарийн царигтай улсууд руу хийгдэж байна. Өөрөөр хэлбэл, хэдийгээр ОХУ-тай бид өргөн царигтай холбоотой ч, тэр зүгт экспортлож байгаа бүтээгдэхүүн, тээврийн урсгал бараг байхгүй, харин манай худалдааны нийт урсгалын 90 хувь нь Зүүн Хойд Ази руу хийгдэж байна. Тиймээс экспортын төмөр зам нь нарийн байх нь манайд илүү ашигтай. Харин хойшоо болон улс дотор өргөн байж болно, гэхдээ түүний экспортын ач холбогдол тун бага байгаа.

-Мэддэг хүмүүс нь нэг өдрийн өмнө ч болтугай төмөр замаа нарийн царигаар барих хэрэгтэй гэх юм. Нарийн царигтай болоход эдийн засгийн боломж нь бий юү?

-Нарийн царигтай үед манай экспортын барааны өрсөлдөх чадвар нэмэгдэж, тээврийн зардал буурч, манай экспорт нэмэгдэнэ. Ингэснээр улсад орох татварын орлого мөн нэмэгдэнэ. Төсвийн орлогын 1/3-ийг ашигт малтмалын экспортоос олж байгаа бөгөөд экспорт нэмэгдэх тусам улсын орлого өсч, долларын дотогшлох урсгал нэмэгдэж, төгрөгийн ханш ч тогтворжих боломжтой. Мөн гадаадаас ирж байгаа бараа хил дээр гацах, саатах явдал ч багасна.

-Нарийн царигаа нэгэнт барьсны дараа зардлаа эргээд нөхөх боломжтой юу. Хэр хугацаанд нөхөх вэ?

-Ер нь төмөр зам өөрийнхөө зардлаа нөхөх нь түүгээр тээвэрлэх барааны хэмжээнээс шалтгаалдаг. Тухайлбал, Зүүнбаянгийн төмөр замаар одоогийн байдлаар тээвэрлэх бараа бага тул энэ төмөр зам зардлаа маш урт хугацаанд нөхөх байх. Харин экспортын төмөр замууд (Шивээ хүрэн, Гашуун сухайтын чиглэлд) байнга ачаалалтай байх тул харьцангүй богино хугацаанд буюу 6-7 жилийн дотор нөхөх боломж бий. Дэлгэрэнгүй тооцоо нь ТЭЗҮ-д байх учиртай.

-Авто зам, төмөр зам, метро зэргийг ашгийн зориулалттай барьдаггүй гэдэг. Манайхан ашиг горилоод байдаг нь ямар учиртай вэ?

-Дэд бүтэц бол улс орны хөгжлийн гол нөхцөл, эдийн засгийн ноён нуруу, гол араг яс нь гэж хэлж болно. Дэд бүтцийг (эрчим хүч, авто болон төмөр замууд, бусад) голдуу хөгжиж буй орнуудад төр байгуулдаг, учир нь зардал өндөр, их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаарддаг, хувийн хэвшлийн компани ажиллуулах боломжгүй. Иймээс дэд бүтцийн хувьд заавал ашгийг шаардахгүй, гэхдээ эдийн засгийн үр өгөөжийг тооцох шаардлагатай. Тэр нь тухайн замаас олох ашиг гэхээс илүү тухайн дэд бүтцийн объектыг байгуулснаар улс орны, орон нутгийн эдийн засаг хэрхэн хөгжиж, орлого нь нэмэгдэж, нийгэм эдийн засгийн хувьд сайжирснаар тооцдог. Харин төмөр зам, эрчим хүч дээр тарифаар төлбөр авдаг тул эдийн засгийн үр ашгийг тооцохдоо мөн тарифын орлогыг тооцох боломжтой, гэхдээ энэ нь ганц үзүүлэлт биш, нийгэм эдийн засгийн нийт үр ашгаар хэмжих нь зүйтэй.

-Нарийн цариг, өргөн царигийн ялгааг тайлбарлаж өгөхгүй болохоор иргэд ойлгохгүй байна уу?

-Ер нь энэ талаар олон нийтэд төр засаг, ялангуяа Зам тээвэр хөгжлийн яам мэргэжлийн талаас нь тайлбарлах нь зүйтэй. Монгол Улсын Их хурал баталсан Төмөр замын бодлогод ийм, ийм царигийг ашиглана гэж заасан байдаг.

-Одоо байгаа өргөн цариг манайд ашигтай байна уу, алдагдалтай байна уу?

-Нэгэнт баригдсан замыг ашиглах нь зөв, өөрийн үр ашгаа өгч байгаа. Харин цаашид дэлхийн эдийн засгийн хандлага, манай улс хамгийн их экспортолж байгаа гадаад худалдааны зах зээлийн байршил, барааны урсгал, технологийн хөгжил, тээврийн зардлыг бууруулах шаардлагыг бодолцож, өөртөө хамгийн ашигтай хувилбарыг л хэрэглэх хэрэгтэй. 1938-1988 онуудад бид ихэвчлэн хойд хөрш, социалист орнуудтай худалдаа хийж, тэр нь манай гадаад худалдааны 99 хувийг эзэлдэг байсан бол тэр үедээ тохирсон замтай байсан. Одоо бол гадаад худалдааны хэмжээ асар их нэмэгдсэн, экспорт, импортын гол урсгал нь Азийн орнууд руу эргэсэн, эд нартай ижил олон улсын стандартыг хэрэглэх нь ирээдүйд манай экспорт улам нэмэгдэх нэгэн нөхцөл юм.

-Нэгэнт алдагдалтай байгаа юм бол яагаад одоог хүртэл нарийн царигтай төмөр замаа барихгүй байна вэ?

-Ер нь 2014 онд экспортын төмөр замыг нарийн царигтай барих Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Мөн Их Хурлаас баталсан бодлогод аль алийг нь ашиглах боломжтой байна гэдгийг заасан байгаа тул, нарийн царигтай замыг ашиглаж болохгүй гэсэн зүйл огт байхгүй. Манайд өмнө нь ч нарийн царигтай замуудыг ашиглаж ирсэн. Тухайлбал, манай анхны төмөр зам (Улаанбаатар-Налайх) 1938 онд 43 километр урт, 750 миллиметрийн өргөнтэй нарийн төмөр зам тавигдаж, хүн амыг нүүрсээр хангах зорилготой байв. Хэрлэн голын Чойбалсан өртөөнөөс Тамсаг булгийн хооронд баригдсан нарийн цариг (750 мм)-тай төмөр зам бол Монголын хоёр дахь нарийн царигийн төмөр зам болсон. Тиймээс одоо болохоор бүх төмөр замууд Монголд зөвхөн өргөн царигтай байх естой, нарийн царигтай зам байж болохгүй гэдэг нь зүгээр л хүмүүсийг төөрөлдүүлэх эндүүрэл гэж ойлгож болно. Харин эндүүрлийн хувьд манай улсад маш их алдагдалтай, цаг, зардлыг нэмэгдүүлсэн, өөрийн экспортын боломжоо боомилсон эндүүрэл болоод л байна. Гашуунсухайтын гол экспортын төмөр зам олон жил баригдахгүй байж, баригдах болохоороо урд хөршийн тээврийн системтэй нийцэхгүй өргөн царигтай баригдаж, ердөө л 100 км тээвэрлэсэн бараагаа дахин буулгаж, дахин ачдаг маш зардалтай, үр өгөөжгүй төмөр зам яагаад болчихов оо. Яагаад энэ зам манай экспортыг нэмэгдүүлэхийн оронд экспортыг гацаах, БНХАУ-ын зах зээлд бусад орнууд ноёрхох хугацаа, боломжийг олгосон замын төсөл болчихов оо гэдэг нь олон нийтийн анхаарлыг зүй есоор татах асуудал мөн.

С.ОТГОНБАЯР

Улаанбаатар хотын иргэд газар өмчлөхтэй холбоотой асуудлаар Нийслэлийн Газар зохион байгуулалтын албаны Газар өмчлөлийн хэлтсийн дарга Б.Отгонгэрэлтэй ярилцлаа.

-Монгол Улсын иргэн нэг удаа гэр бүлийн хэрэгцээний газраа үнэ төлбөргүй өмчлөх эрхтэй. Хуулийн энэ зохицуулалтын хүрээнд нийслэлийн хэчнээн иргэн газар өмчлөөд байна вэ?

уялдуулж ажиллах ёстой. Энэ жил Нийслэлийн Газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 2040 оны төлөвлөлт хийгдэж байна. Эдгээр төлөвлөгөө батлагдаж, суурьшлын хил зааг тодорхой болбол төлөвлөлтийн дагуу иргэдэд шинээр эзэмшүүлэх, өмчлүүлэх газрын асуудлыг шийдвэрлэх боломж бүрдэнэ.

-Тэгэхээр цаашид хотын төвөөс алслагдсан газруудад газар олгож таарах нь ээ?

-Суурьшлын бүсийн дотор талд шинээр газар олгох газрын нөөц байхгүй. Харин хөдөө орон нутагт боломж нээлттэй.

-Нийслэлийн иргэн аль нэг аймаг, суманд газар авах хүсэлт гаргахад тухайн орон нутаг нь “Нутгийнхаа иргэдэд л газар өмчлүүлнэ” гээд хүсэлт хүлээж авдаггүй тал бий. Ингэж болох уу?

-Аймаг, сумын Газар зохион байгуулалтын алба болон газрын даамал ийм хариу өгөх ёсгүй. Иргэний хүсэлтийг судлаад асуудлыг хуулийн хүрээнд нь шийдвэрлэх үүрэгтэй юм. Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газраас egazar.mn цахим сайт ажиллуулж, аймаг, сум, нийслэл, дүүргүүдийн газар эзэмшүүлэх, өмчлүүлэх тухайн төлөвлөлт, байршлыг оруулж байна. Аль байршлуудад, ямар зориулалтаар олгох газрын бүх мэдээллийг агуулсан. Хүсэлтээ өгөхөд татгалзсан хариу өгөх нь тухайн төлөвлөлт, байршилд тусгагдаагүйгээс бусад үндэслэлээр татгалзах боломжгүй юм. Харин иргэд дээрх төлөвлөлт, байршилд тусгагдаагүй тохиолдолд дахин өөр байршилд газар сонгох эрхтэй. Хэрэв нэг байршилд хоёр иргэн хүсэлт гаргасан бол эхэлж өргөдлөө өгсөн иргэний асуудлыг шийдвэрлэнэ.

-Хүүхэд газар өмчлөх эрхтэй юү?

-Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд 2008 онд нэмэлт өөрчлөлт орсноор 18 нас хүрээгүй хүүхэд ч гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар газар өмчилж авах эрх нь нээгдсэн. Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1.2-т аймаг, нийслэлийн саналыг үндэслэн тухайн жилд улсын хэмжээнд иргэдэд өмчлүүлэх газрын нийт хэмжээ, байршил, зориулалтыг тогтоох гэж заасны дагуу жил бүр Засгийн газраас иргэдэд өмчлүүлэх газрын хэмжээ байршлыг тогтоон баталдаг. Монгол Улсын Засгийн газрын 2022 оны гуравдугаар сарын 16-ны өдрийн 121 дүгээр тогтоолын дагуу нийслэлийн хэмжээнд 315.17 га газарт 5538 иргэнд эзэмшиж буй газрыг өмчлүүлэхээр төлөвлөсөн ба иргэд төлөвлөгөөнд туссан эсэхээ Газрын нэгдсэн удирдлагын цахим систем www.egazar.gov.mn-ийн батлагдсан төлөвлөгөөнүүд хэсгээс харах боломжтой.

-Манай улсын хэмжээнд хуулийн этгээдийн газар өмчлөлийн шинэчилсэн бүртгэлийн ажлыг хийж эхэлсэн. Энэ талаар мэдээлэл өгөхгүй юү. Яагаад шинэчилж бүртгэж байгаа вэ?

-Газрын кадастрын мэдээллийн нэгдсэн систем (Лэнд Менежер)-ийг улсын хэмжээнд 2018 оноос нэвтрүүлсэн. 1997-2018 оны хооронд газар авсан иргэн, аж ахуйн нэгжүүд мөн зөрчилтэй нэгж талбар бичиг баримт дутуу, мөн хуучны газрууд мэдээллийн санд бүртгэгдээгүй үлдсэн байдаг. Ийм иргэн, аж ахуйн нэгжүүд egazargov.mn сайтад хандаж өөрийн газраа бүртгэлтэй эсэхийг шалгаад үзээрэй. Хэрэв бүртгэлгүй байвал харьяа газрын албанд хандаж бүртгүүлэх ёстой.

Ингэснээр газартай холбоотой бүх мэдээллээ цахимаар авах боломж бүрдэнэ. Энэхүү нөхөн бүрдүүлэлтийн ажил энэ он дуустал явагдана.

-Шинэчилж бүртгэл хийснээр кадастрын гэрчилгээ хүчингүй болно гэсэн үг үү?

-Цахим системд газраа амжиж бүртгүүлээгүй бол газар нь хүчингүй болно гэх асуудал байхгүй. Харин иргэн, хуулийн этгээд өөрийн нэр дээрх газраа бүртгүүлээгүй тохиолдолд цаашид газрын харилцаатай холбоотой үйлчилгээ авах боломжгүй болно.

-Газрын бүртгэлтэй холбоотой ямар асуудал, зөрчлөөр иргэд ихэвчлэн ханддаг вэ?

-Өөрсдийн буруугаас хуулийн хугацаанд газрын гэрчилгээний хугацааг сунгуулаагүйн улмаас газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ дуусгавар болсон шалтгаан байгаа. Мөн эдгээрээс гадна газрын захирамж шийдвэр гарсан хэдий ч кадастрын мэдээллийн санд бүртгэгдээгүй нэгж талбарууд байдаг бөгөөд энэхүү нэгж талбаруудыг нөхөн бүрдүүлж мэдээллийн санд бүртгэх ажлыг улсын хэмжээнд өрнүүлээд байна.

Хэрэв таны газар www.egazar.gov.mn цахим системд ямар нэг бүртгэлгүй газрын мэдээлэл гарч ирэхгүй байгаа бол харьяа дүүргийн газар зохион байгуулалтын албанд хандаж газрын гэрчилгээ, гэрээ, кадастрын зургийг авчирч бүртгүүлэх хэрэгтэй.