Author: СОСОРБАРАМЫН ОТГОНБАЯР

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Агар-Эрдэнэ: Цэргийн албан хаагч нь Эх орон, ард түмнийхээ төлөө тангараг өргөдөг болохоос аливаа нэг этгээдийн хувийн эрх ашгийн төлөө тангараг өргөдөггүй DNN.mn

Биднийг баяр наадам гээд баярлаж байх хооронд дахин нэгэн цэрэг амиа алдсан хэрэг гарлаа. Өмнөговь аймгийн Зэвсэгт хүчний 167 дугаар ангийн алба хаагч 19 настай Н-ийг 2022 оны долоодугаар сарын 13-ны өдөр барилгын хажуугаас амиа алдсан байхад нь олжээ. Уг хэргийн талаар ЦЕГ-аас тодруулсан ч “Хувийн мэдээлэл гаргахгүй” гэдэг хариулт өгөв. Дундговь аймгийн цагдаагийн газраас “Мэдээлэл ирээгүй” гэх хариулт өглөө. Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын ИТХ-ын дарга Н.Чулуунтай холбогдоход “Дөнгөж сая амиа алдсан цэргийн ар гэрийнхэнтэй уулзаад ирлээ. Маргааш (өнөөдөр) гаргах учир ажил их байна лээ. Гашуудалтай байгаа хүмүүс ярилцахад хэцүүхэн л байсан. Цэргийн ангиас нь ирчихсэн ажил явдалд оролцож байна лээ. Ямар нэгэн байдлаар тусламж дэмжлэг үзүүлэх байх” гэв. Хүний эрхийн 2021 оны тайланд цэргийн дэг, яргын тухай маш олон кейс баримт дурдсан байдаг. Гэтэл хоёр сар хүрэхгүй хугацаанд хоёр цэрэг амиа алдчихлаа. Үүнд хэн хариуцлага хүлээх вэ. Эргэн сануулахад, 2019 оны нэгдүгээр сарын 19-ний өдөр Дорноговь аймгийн Зүүнбаян дахь Зэвсэгт хүчний 336 дугаар ангид алба хааж байсан хугацаат цэрэг өглөөний гүйлтэд гүйж байгаад унаж, ухаан орохгүй байсаар амь насаа алдсан байдаг. Түүнээс хойш өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд 2019 онд найман цэрэг, 2020 онд нэг, 2021 онд тав, 2022 онд хоёр дахь эх орныхоо өмнө тангараг өргөсөн цэргийн алба хаагч амиа алдлаа. Хоёр сар хүрэхгүйн өмнөхөн Дотоодын цэргийн 05 дугаар ангийн алба хаагч ходоод нь задарсны улмаас нас барсан. Одоог хүртэл уг хэрэг шалгагдаж дуусаагүй. Энэ зөвхөн сүүлийн гуравхан жилийн тоо баримт.

Монгол Улсын Батлах хамгаалах яамны сайд, Дэслэгч генерал Г.Сайханбаяр энэ талаар ямар нэгэн тайлбар хэлэх үү. Хариуцлага хүлээх үү. Тэрбээр Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхтэй цэргийн сургуульд хамт сурч байсан гэгддэг. Тиймдээ ч 2017 онд У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар байгуулагдахад Тагнуулын ерөнхий газрын даргад нэр цохогдож явсан. Таныг Батлан хамгаалахын сайд болсноос хойш долоон цэрэг амиа алдчихлаа. тэрбээр үүнд амиа алдсан цэргүүдийн ар гэрээс уучлал гуйх нь бүү хэл 2014 онд Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржоос Бригадын генерал цол хүртэж байсан бол энэ оны долоодугаар сарын 8-ны өдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх найзаасаа Дэслэгч генерал хэмээх цол тэмдгийг хүртсэн. Уг нь бол цэргийн цолны дагуу Хошууч генерал болох ёстой байсан ч шууд алгассан байх юм. Үүнийг хэн тайлбарлах вэ. Мөн Зэвсэгт хүчний жанжин штабын дарга, Хошууч генерал Д.Ганзориг амиа алдсан цэргүүдийн ар гэрээс уучлалт хүсэх үү?
Монгол Улс ардчилсан үндсэн хуультай. Хувь хүний эрхийг дээдлэгч орон. Тэгвэл цэрэгт татагдсан иргэний өмнө эх орон, зэвсэгт хүчин, Батлан хамгаалах яам, Зэвсэгт хүчний жанжин штаб нь ямар үүрэг хүлээх ёстойг хуульч Б.Агар-Эрдэнээс тодрууллаа.

-Цэрэгт татагдсан иргэний өмнө БХЯ, Зэвсэгт хүчин, Хилийн цэрэг гэх мэт цэргийн байгууллагууд ямар үүрэгтэй байдаг вэ?

-Монгол Улсын үндсэн хуулийн 17 дугаар зүйлд “Монгол Улсын иргэн шударга, хүнлэг ёсыг эрхэмлэн дараах үндсэн үүргийг ёсчлон биелүүлнэ” гэж заасан бөгөөд 17.1.4-т “эх орноо хамгаалах, хуулийн дагуу цэргийн алба хаах” гэж зааснаар Монгол Улсын иргэн цэргийн алба хаах үндсэн үүргийг хүлээдэг. Ийнхүү Монгол Улсын иргэн Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан үүргийнхээ дагуу эх орноо батлан хамгаалах бэлтгэл эзэмших, цэргийн алба хаахтай холбогдсон харилцаа албан ёсоор үүсдэг. Энэхүү харилцаанд цэргийн алба хаагч нь эрүүл мэндээ хамгаалуулах, цэргийн алба хаах үүргээ гүйцэтгэх явцад өөрийн эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд учирсан хохирлоо хууль тогтоомжийн дагуу нөхөн төлүүлэх эрхтэй. Иймээс цэргийн албан хаагчийн өмнө анги нэгтгэлийн дарга, удирдлагууд нь хууль тогтоомжийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж, хуульд заасан бүрэн эрхээс гадуур хууль бус шаардлага тавихгүй байх үүргийг хүлээдэг. Цэргийн албан хаагч, түүний удирдлагын эрх үүргийг Цэргийн албаны тухай хууль, цэргийн албан хаагчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Зэвсэгт хүчний тухай хууль, Монгол Улсын цэргийн нийтлэг дүрмээр зохицуулдаг.

-Цэргийн алба хаагчид улс эх орныхоо бүтээн байгуулалтад оролцдог ч гэсэн цэрэгт татагдсан иргэнийг тухайн цэргийн анги дур мэдэн ямар нэгэн ажилд явуулж, цалинг нь өөрийн дансаараа авах эрх мэдэлтэй юу?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2019 оны 17 дугаар зарлигийн нэгдүгээр хавсралт “Цэргийн дотоод албаны дүрэм”-д зааснаар Цэргийн алба хаагч нь албан тушаал, цолны эрэмбээр нэг нь нөгөөдөө захирагч буюу захирагдагч байна. Захирагдагч нь захирагчдаа албан үүргийн хувьд үг дуугүй захирагдана. Харин аливаа төрлийн даалгавар, тушаал өгсөн Захирагч өгсөн тушаалын хариуцлагыг хуулийн өмнө биечлэн хариуцахаар дээрх дүрэмд тусгасан. Дотоод алба нь цэргийн ангийн дотоод журмыг тогтоох, бэлэн байдлыг хангах, цэргийн сургалт бэлтгэл, өдөр тутмын үйл ажиллагааг зохион байгуулалттайгаар хэрэгжүүлэх, цэргийн алба хаагчийн алба хаах эрүүл, аюулгүй орчныг бүрдүүлэхэд чиглэгдэнэ. Тодорхой албан даалгавар, албажин ирсэн тушаал шийдвэргүйгээр цэргийн албан хаагчаар хууль бус шийдвэрийн үндсэн дээр ажил гүйцэтгүүлсэн бол түүний хариуцлагыг хүлээнэ. Цэргийн албан хаагчийн албадан хөдөлмөрийн үр шимийг өөрийн хувийн байдалдаа ашигласан нь тогтоогдсон тохиолдолд цэргийн албаны болон бусад хууль тогтоомжийг ноцтой зөрчиж байгаа хэрэг болно.

-Өмнөговийн 167 дугаар ангид амь насаа алдсан цэрэг Н-ийн кейсээс харахад тухайн цэргийн ангийн 10 албан хаагчийг цэргийн ангийн зөвшөөрөлгүй гарган ажил хийлгэсэн гээд байгаа. Энэ хүний эрх талаасаа юуг зөрчиж байна вэ?

-Юуны өмнө талийгаачийн ар гэрт гүнээ эмгэнэл илэрхийлж байна. Өмнөговийн 167 дугаар ангид болсон үйл баримтыг бүрэн гүйцэт, нотлох баримттайгаар мэдээгүй учраас энэ талаар дүгнэлт гаргах боломжгүй.
Гэсэн хэдий ч олон нийтэд илхэн тархсан байгаа мэдээлэлд буй цэргийн албан хаагчийг хууль бусаар, зөвшөөрөлгүй ажил хөдөлмөр хийлгэсэн бол энэ нь хуулийн хариуцлага хүлээх үйлдэл мөн. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1966 оны арванхоёрдугаар сарын 16-ны 2200А(XXI) тоот тогтоолоор баталж, 1976 оны гуравдугаар сарын 23-ны өдөр хүчин төгөлдөр болсон “иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пакт”-ийн 8 дугаар зүйлийн 2.а-д “… хэнийг ч албадан хөдөлмөрлүүлэх буюу заавал ажилд тулгаж болохгүй…” гэж зааснаар тус ангийн удирдлагууд зөвшөөрөлгүй хөдөлмөр эрхлүүлсэн нь албадан хөдөлмөр эрхлүүлж байгааг илтгэнэ. Хууль бусаар, нууцаар хөдөлмөрлүүлж байгаа нь цэргийн албаны шинжтэй үүрэг гүйцэтгүүлэхэд хамаарахгүй юм. Дээрх олон улсын хэм хэмжээнд “албадан хөдөлмөрлүүлэх буюу заавал ажилд тулгах “ гэсэн нэр томъёонд “цэргийн шинжтэй аливаа алба… …хүмүүсээс хуульд заасны дагуу гүйцэтгэх ёстой аливаа үндэсний алба”-ыг хамаарахгүй гэж заасан. Хэрэв хуулийн дагуу буюу тодорхой албан даалгаврын үндсэн дээр хөдөлмөр эрхлүүлсэн бол албадан хөдөлмөр гэж үзэхгүй.
Цэргийн албан хаагчийн амь нас, эрүүл мэндийн хохиролтой холбоотой асуудлыг тухайн анги, дотоод удирдлагууд урьдчилан цэргийн алба хаагчийн алба хаах эрүүл, аюулгүй орчныг бүрдүүлэх үүргээ биелүүлээгүй нөхцөл байдал үүссэн байна. Анхнаасаа хууль бус шинжтэй үйл ажиллагааны улмаас үүссэн нөхцөл байдалд хууль бус үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулсан этгээд хариуцлага хүлээхээс гадна, анги дотор болж буй үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулж, шууд удирдлагад мэдээлэл хүргэх ёстой байсан ангийн захирагч ч мөн адил цэргийн дотоод албаны дүрмийн 67-72 дугаар зүйлд заасан үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд тодорхой хариуцлага хүлээх ёстой.
-Цэрэгт амиа алдах тохиолдол ихэслээ. Хүний эрхийн 2021 оны тайланд маш олон цэргийн дэгийн талаар бичигдсэн байсан. Энэ олон тохиолдлыг нийлүүлээд хүний эрх талаасаа хуулийн хариуцлага хүлээлгэж болох уу?
-Зэвсэгт хүчний тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.3-т “ Зэвсэгт хүчний цэргийн мэргэжлийн дээд удирдлагыг Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын дарга хэрэгжүүлнэ”, 9.4-т “Зэвсэгт хүчний цэргийн захиргааны удирдлагыг төрлийн цэргийн командлагч, нэгтгэл, анги, байгууллага, салбарын захирагч хэрэгжүүлнэ” гэж тус тус заасан. Зэвсэгт хүчний жанжин штаб, төрлийн цэргийн командлагч, нэгтгэл, анги, байгууллага, салбарын захирагч нарын удирдлага дор байдаг цэргийн албан хаагч нарын амь бие, эрүүл мэнд хүний эрх, эрх чөлөөний зөрчил үүссээр байгаа тохиолдолд эдгээр удирдагч нарын ажлыг хуулийн дагуу гүйцэтгүүлэх, хяналт тавихыг Монгол Улсын Их хурал, Монгол Улсын зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч, Монгол Улсын Засгийн газар, батлан хамгаалах асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүдийн зүгээс яаралтай арга хэмжээ авах шаардлагатай.
-Цэрэг гэдэг эх орныхоо өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлж, эх орноо хамгаалж байгаа иргэн болохоос эрхээ хасуулсан хоригдол биш. Цэргийн ангид хувь хүний эрхийг дээдлэх, дээшлүүлэх ямар арга хэмжээ авбал зохих вэ?
-Монгол Улсын иргэн Монгол Улсын үндсэн хуулинд заасан иргэний үндсэн үүргээ биелүүлэхдээ Эх оронч үзэлд суурилагдан цэргийн албыг сэтгэл бахдам хаах ёстой. Эх орон, өвөг дээдсийнхээ ариун гал голомт болсон Монгол Улсын халдашгүй дархан байдлыг амь бие үл хайрлан батлан хамгаалахаа эх орон, төр, ард түмэндээ андгайлан тангараглаж байгаа хөвгүүдийн амь нас энх цагт үрэгдээд байж болохгүй.Цэргийн алба хаагчдад тушаал, даалгаврын талаар сургалт семинар, ухуулгыг тасралтгүй хийх ёстой. Хүний эрхийн мэдрэмжийг нэмэгдүүлж, хүн бүр эрх, эрх чөлөөнийхөө үндсэн дээр, цэргийн алба хааж байгааг ойлгох ёстой. Цэргийн алба цолны эрэмбээр захирагдах ёсыг хэрэгжүүлдэг. Тиймээс захирч байгаа этгээдүүдэд “Захирах захирагдах ёс бол цэргийн албаны чухал мөн чанар болохоос биш хэн нэгнийг өмчлөх хэрэгсэл биш” гэдгийг ойлгуулах ёстой.
Хэн ч, хэнийг ч өмчилж чадахгүй, гагцхүү нийтийн эрх, ашгийн төлөө хуульд заасан бүрэн эрхийг тодорхой хугацаанд хэрэгжүүлж байгаа гэдгээ ойлгох ёстой. Удирдагч нар бүгд үүнийг ойлгож, ямар ч эрх мэдэл өөрийн гэсэн цаг хугацаатай бөгөөд хугацаа нь дуусах үед дараа үе нь тэднийг тодорхой шүүлтэд оруулна гэдгийг ойлгодог байх хэрэгтэй.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл соёл-урлаг туслах-ангилал

Б.Наранзун: Нүдээ нээсэн цагаасаа л би урлагаар хүмүүжсэн DNN.mn

Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн цол тэмдгээр энгэрээ мялаасан хөгжмийн зохиолч, продюсер Б.Наранзунтай ярилцлаа.

-Юуны өмнө урлагийн гавьяат зүтгэлтэн хэмээх эрхэм хүндтэй шагналын эзэн болсонд тань баяр хүргэе. Энэхүү шагналыг хүртсэн сэтгэгдлээсээ хуваалцаач?

-Нүдээ нээсэн цагаасаа л би урлагаар хүмүүжсэн хүн. Өнөөдрийг хүртэл урлаг гэдэг хүн төрөлхтний баяр жаргал, зовлон гуниг, сэтгэл хөдлөл бүхний илэрхийлэл болсоор ирсэн. Соёлын өвийг тээгч энэхүү гайхалтай гэр бүлд өсөж торнисны хүчээр урлагийг хайрлах, урлагийг шүтэх, бүтээх үйлсэд сонголтгүй орж ирсэн. Бага байхад өвөөгийн үеийн хамтрагч, уран бүтээлчид, шавь нар, эдүгээ урлагийн салбарт ажиллаж буй гайхалтай хүмүүс өвөөгийнд ирж ярьж хөөрдөг, амьдралынх нь мөч бүрийг тэдний хажуунаас нь харж өссөн болохоор урлагтаа би маш их хайртай. Өвөө минь өөрөө Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, урлаг судлаач, яруу найрагч, монгол хэлний шүлэгч, гүүш хүн байсан. Өвөө болон аавынхаа бэлдэж өгсөн урлагийн ертөнцөөр, замаар сүүлийн 30 жил алхлаа. Өвөө, аавын минь сургасан, заасан замналаар өнөөдрийн миний өчүүхэн амжилт үргэлжиллээ хэмээн бэлгэшээж сэтгэл маш их хөдөллөө. Аав минь төрийнхөө өндөр дээд шагналыг авч амжаагүй. Гэхдээ миний хичээл зүтгэлээр үргэлжилж байгаа болохоор тэнгэрээс аав минь хараад баярлаж байгаа байх гэсэн омогшил төрж байлаа. Би өвөө эмээгийнхээ гэрт өссөн. Манай эмээ хүний гавьяат эмч Х.Бадарч гэж хүн байлаа. Хүний сайн сайхны төлөө гэсэн сэтгэлээр намайг өсгөж хүмүүжүүлсэн. Даруу төлөв байх, хүнийг хүндэтгэх гээд олон сайхан зан чанарыг суулгасан. Буурлуудынхаа ачаар өнөөдөр би хүний дайтай явж байгаа гэж боддог доо.

-Гавьяат болох мэдээгээ хэзээ сонсов. Яаж хүлээж авсан бэ?

-Ер тийм юм мэдээгүй байж байтал над руу утсаар залгаад “Тэдэн сарын тэдэнд ирээрэй” гэсэн юм хэлээд л тасалчихсан. Очих өдрийг нь ч сайн сонсож чадаагүй. Тэгээд л хүн надаар тоглочихсон юм уу даа гэсэн шүү юм бодоод тоосонгүй (инээв). Найз нөхөд хоорондоо бие биенээрээ үе үе тоглоно шүү дээ. Тэгээд л наргиа байж магадгүй гэж бодсон л доо. Дараа нь хүнээр асуулгасан чинь жинхнээсээ албан ёсны юм байна гэж мэдсэн. Тэгээд л сандарсан даа.

-Танд Ерөнхийлөгч шагнал гардуулах үеэрээ ямар нэгэн зүйл хэлсэн үү?

-“Улам ихийг хийж, бүтээгээрэй. Баяр хүргэе” гэж байна лээ.

-Та энэхүү шагналыг авах үедээ өөртөө ямар нэгэн зорилго тавьж, цаашид хийх уран бүтээлээ бодож байв уу?

-Шагналтай, шагналгүй миний өөртөө тавьсан зорилго байгаа. Тэр зорилгоо л биелүүлнэ дээ. Шагнал гэдгийг урам гэж харж байгаа. Хийж буй зүйл минь зөв яваа юм байна. Хийсэн зүйлийг минь хүмүүс хүлээн авч, сонсож байна гэсэн сайхан урам л болж байна даа. Өөрийнхөө хийж байсан зүйлийг үргэлжлүүлэн хийгээд улам баталгаажуулъя гэсэн бодолтой л явна. Миний продюсерласан уран бүтээлч, дуучин Н.Наранбаатар (Наагий) маань хамт Алтан гадас одонгоор энгэрээ мялаалаа. Их билэгшээлтэй зүйл боллоо. Наагийгаа хараад давхар баяр болж сэтгэл их хөдөллөө.

Зураг дээр баруунаас Ардын жүжигчин Д.Лувсаншарав, СГЗ Ж.Бадраа, УГЗ Т.Насанбуян. Урд зогсоо нь УГЗ Б.Наранзун

-Та “Манай өвөөгийнхөөр алтан үеийнхэн, найз нөхөд, шавь нар ирдэг байсан” гэж хэллээ. Тэрхүү бага насны дурсамжаасаа сонирхуулахгүй юу?

-Урлаг маш олон төрөлтэй. Өвөөгийнд тэр олон төрлийн уран бүтээлчид бүгд ирдэг байсан. Хамгийн их сэтгэгдэл үлдээж байсан хүмүүс гэвэл өнөөгийн агуу уран бүтээлч болох С.Гончигсумлаа гуай, Г.Бирваа гуай, Л.Мөрдорж гуай болон яруу найрагч, хөгжимчид гээд салбар бүрийн гайхалтай хүмүүс их ирдэг байлаа. Тэдгээр хүмүүсийн өвөр дээр эрхэлж өссөн. Тэр үеэс л намайг адисласан байх гэж боддог. Дууныхаа шүлгийг өөрөө бичээд аяа зохионо. Дууны шүлгийн яруу найраг гэдэг онцгой зүйл. Манайд яруу найрагчид ч их ирдэг байлаа. Монголын яруу найргийн оргилууд манайхаар ирнэ. Хамгийн сүүлд О.Дашбалбар гуай ирснийг санадаг юм. Хэл утга зохиол, орчуулгын мастерууд ч ирнэ. Намайг хамгийн их эрхлүүлдэг хүн нь Д.Лувсаншарав гуай миний өвөөгөөс өөрцгүй. Тийм агуу хүмүүст эрхэлж, тэдний дунд л өссөн дөө. Тэр бүх зүйлүүд энэ үед их үгүйлэгддэг юм байна. Хэрвээ би тэр үед том болоод ухаан суучихсан байсан бол олон зүйл асууж, сураглаж, суралцах байсан байх. Тэр боломжоо алдсан юм шиг сэтгэгдэл төрдөг юм. Мэдээж араас нь аавын үеийнхэн, орчин цагийн урлагт өөрсдийгөө зориулсан рок поп, страдын урлагийнхан ирдэг байлаа. “Инээмсэглэл”, “Соёл-Эрдэнэ” хамтлагийнхан, хөгжмийн зохиолч, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Б.Долгион ах гээд цааш хөвөрнө. Түүнээс хойш миний үеийнхэн орж ирнэ. Найз нөхөд минь ч гэсэн уран бүтээлээ хийгээд амжилттай явааг харахаар маш их бахархдаг.

-Та урлагийн гэр бүлээс төрсөн гурав дахь үеийн хүн. Тэгэхээр танаас асуух нь зүйтэй гэж бодож байна. Урлаг гэдэг цаг үетэйгээ уусан өөрчлөгддөг байх. Орчин үеийн урлаг ямар чиглэл рүү явж байна вэ. Манай урлаг бусад улс орнуудтай харьцуулахад ямар түвшинд яваа бол?

-Урлаг гэдэг ямар орчин, нийгэм байгаагаас хамаараад өөрчлөгдөж байдаг. Орчин үеийн хөгжмийн уран бүтээлчид хип хоп, страд, рок поп гээд олон урсгалтай болсон. Яг өнөөдрийн өөрийнхөө цаг үед хүлээн зөвшөөрөгдсөн учраас тэд маань ч гэсэн ялгаагүй том гавьяатай гэж боддог. Яагаад гэвэл миний өвөө, аавын үеийнхэн ч тухайн үедээ хөл нийлүүлээд бүтээж л байсан. Сүүлийн үед залуу уран бүтээлчид надаар продюсер хийлгэхээр их ирдэг болсон. Залуучууд маань маш их авьяастай. Таны асуусан асуултад хариулахад эдгээр уран бүтээлчдэд маань харилцаа холбоо, хөрөнгө мөнгө, мэргэжлийн хүмүүсийн дэмжлэг туслалцаа байж чадах юм бол Монголын залуу уран бүтээлчид гадныхнаас нэг их дутагдаад байх зүйл байхгүй. Энэ залуусаа дэмждэг сэтгэл зүрхтэй хүмүүс олон байх юм бол жижигхэн улсын урлагаас дэлхийн хэмжээний уран бүтээлч гарах бүрэн бололцоотой гэж би итгэдэг.

-“Нүдээ нээсэн цагаасаа урлагаар хүмүүжсэн” гэлээ. Таныг бага байх үеийнхээс хойш үзэгчдийн боловсрол хэр өөрчлөгдсөн бэ?

-Боловсрол гэдэг нь өөрөө харьцангуй ойлголт л доо. Тухайн салбараасаа хамаараад боловсрол гэдэг зүйл өвөрмөц байдаг учраас дэлхий даяараа өөр хандлагатай болчихсон. Боловсролын мэдээллийн сан өргөн, нээлттэй болчихсон энэ үед хүмүүсийн мэдэх сурах эрмэлзэл өндөр болсон. Хувь хүн өөрийгөө хөгжүүлж чадах юм бол хязгаарлах аргагүй. Орчин үеийн залуусын боловсролыг хэмжих боломжгүй юм даа. Хичээл зүтгэл л нөлөөлөх болжээ. Надаас илүү мэдлэгтэй залуус над дээр ирдэг болсон. Тэгэхээр хүний боловсролыг дүгнэх боломжгүй юм. Үүнийгээ дагаад залуусын урлагийг ойлгох, мэдрэх мэдрэмж ч харилцан адилгүй өөрчлөгдсөн гэж бодож байна.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Төрийн наадмын цаадах амьдрал DNN.mn

Тулгар төрийн 2230, 2231, Их Монгол Улсын 815, 816, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 110, 111, Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн ойн их баяр цэнгэл наадам ихэд сайхан боллоо. Болсон нь ч үнэн. Өнөөдөр уяачдын наадам Хүй долоон худагт өргөн дэлгэр болж буй биз ээ. Гэтэл бидний нөгөө хэсэг дэх амьдрал, тэндэхийн наадам ямар болж байгаа бол…

Хотоос захын гэр хорооллынхон хаягдсан хэсэг л гэдэг. Тэднээс ч дор хэсэг ч бас байдгийг нүдээр үзэж, чихээр сонслоо. Улаан чулуутын хогийн цэгт амьдардаг хүмүүст хоол бэлтгэн аваачиж өгөхөөр ах дүүстэйгээ нийлэн бэлтгэв. Долдугаар сарын 10-ны өдөр үдээс хойш очихоор Яармагаас хөдөллөө. Сонсголонгийн гүүрээр гараад Толгойтын замаар өгссөөр. Өгсөх бүрт хотын зах руугаа явах тусам согтуу хүмүүс олширч, хашаа хороо нь эвдэрхий, гэр орон нь эсгий дээвэр туурга нь урагдсан харагдана.

Машины цонхоор элдвийг ажин явтал гудамжны үзүүрт согтуу суух хүмүүс, энд тэнд согтуу хэвтэх хүн олон үзэгдлээ. Нэг согтуу эр дэлгүүрийн үүдэнд “Мөнгө дутсан байвал чам дээр шүү. Хурдан яв” гэх дуунаар нь ажвал 11,12 настай болов уу гэмээр охин байдгаараа хөлс нь цувчихсан гүйх алхах зэрэгцүүлэн хурдлахыг хичээнэ. Нөгөөх эр байдгаараа “Хурдлаач” хэмээн тэнхээ мэдэн хашгирсаар хойно үлдэв.

Цааш нэг их удаан явсангүй зорьсон газартаа ирэв бололтой. Уулын энгэрт 2, 3 хогны машин дарааллан зогсжээ. Тойрч явсаар 5, 6 машин дараалласан байхыг хараад дүүгээ буулгаж орж болох эсэхийг асуулгалаа. “Болно гэж байна” гэхээр нь цувааны ард зогстол жижүүрийн байрны үүдэнд байсан хүн “Тойроод нөгөө талаар нь орчих” гэв. Нөгөө замаар нь тойроод өгслөө. Наана уулын энгэрт зогссон хогны машины жолооч ачигч нар аваачсан хогноосоо зэс утаснуудыг ялган авч шатаагаад үлдсэн хогоо цааш аваачиж асгадаг ажээ. Энд тэндгүй хог хөглөрсөн, хүчтэй салхинд хуйлран хийссэн, өгсөх бүрт хог нь ихэссээр нэлээд явлаа. Хүн амьдрах нь бүү хэл амьсгалахад ч хэцүү энэ газарт нээрээ хүн байгаа юм байх даа хэмээн дотроо бодсоор дээш өгссөөр уулын оройд гарав.

Энд тэнд хүмүүсийн хаясан матрас, гэрийн хаалга, хана, мод, паниар юу ч хамаагүй хольж босгоод гадуур нь янз бүрийн шуудай, уут, төмрөөр халхалсан оромж маягийн зүйлүүд хаа сайгүй харагдана. Бид л хог ачсангүй хэзээ ачих бол гэж хэрүүл уруул, хэл ам байнга хийдэг бол тэнд зогсоо зайгүй хогийн машин холдож, ачсан хогоо асгаад л шууд хөдлөх юм. Тэр тоос шороо, үнэр танар хүн тогтох аргагүй. Гэтэл яг тэр машинууд очоод хогоо асгаж байгаа хэсэгт үнэхээр асгасан хогон дээр нь том том шуудай барьсан хүмүүс түүж байх юм. Бид машинаасаа бууж авч очсон хоол ундаагаа буулгаад хүн ирэхийг хүлээн зогслоо. Ойрхон байсан 2, 3 хүн ирээд хоол ундаа авлаа. Нэг хүнд нэгийг гэж тоочсон ч “Гурвыг өгөөч, дахиад хоёр хүн байгаа. Дөрвийг өгөөч оройхон идье” гэхээр нь хүнд л буян хийж яваа юм чинь гээд хэлснээр нь өгөв. Үүнийг анзаарсан цаана байсан хүмүүс зарим нь гүйхээрээ ирж авцгаагаад явлаа. Тэнд байх хүмүүсийн хувцас хунар байгаа байдлыг энд дурьдаад илүүц биз. Дахин хоёр 50 гаруй насных болов уу гэмээр хоёр эрэгтэй хүн ирээд хоол ундаатай цуг авлаа. “Тэнд байх ногоон өнгийн байранд хөл муутай явж чадахгүй хүн хэвтэж байгаа. Нэгийг өгөөч аваачаад өгчихье” гээд биднээс баруун урд байх ногоон оромж руу заав. Тэгэхээр нь өгөөд явууллаа. Бараг 30-аад хүн ирээд хоол ундаатай аваад явсан ч бидний бэлтгэж очсон зүйл дууссангүй. “Тэр байранд хөл муутай хүн бий гэсэн нэмж аваачиж өгөөд ирье” гээд би хоёр хоол, хоёр ундаатай цуг бариад очлоо. Үнэхээр нэг хүн сууж байна. 60-аад насных болов уу гэмээр хоёр суга таяг хажуудаа тавьжээ. Хэдэн матрас нийлүүлж, гадуур нь ногоон өнгийн шуудайгаар бүрхэн уяж оромжоо босгожээ. Дотроо 2,3 матрас давхарлан орж зассан байна. Байгаа байдал нь хэзээ угаасан нь үл мэдэгдэх ямар өнгөтэйг нь ч өөрөө мартсан болов уу гэмээр уранхай цамц, жинсэн өмдтэй сууна.

Би ч үг өдөж таны бие сайн уу? гэвэл

-Дажгүй ээ. Ойрд суга таягтай босоод байгаа.

-Хөлөө гэмтээсэн юм уу?

-Өвөл хальтирч унаад бэртчихсэн. Эдгэж өгөхгүй байсан чинь дулаан ороод овоо гайгүй болж байх шиг байна.

-Эмнэлэгт үзүүлсэн үү?

-Бичиг баримтгүй, ийм зүс царайтай хүнийг ямар эмч тоох вэ дээ.

-Бичиг баримтаа яасан юм бэ?

-Архинд орж дампуураад хаясан уу, архины барьцаанд тавьсан уу өөрөө ч мэдэхгүй байна.

-Та энд хэр удаж байгаа вэ?

-Мэдэхгүй ээ. Нэлээд хэдэн жил болсон байх.

-Энд хүүхдүүд байдаг гэсэн хаана байгаа юм бол?

-Зуны дулаан орохоор заримыг нь хөдөө морь мал уядаг хүмүүс морио унуулахаар аваад явна. Зарим нь хөдөө гадаа ажил хийхээр явцгаана. Хүүхдийн байгууллагууд бас авч явдаг.

-Аан тийм үү. Маргааш наадам болно. Та хэд яаж баярлах уу?

-Бид ямар юмаараа баярлах вэ дээ. Өнөөдөр олсон хэдэн төгрөгөөрөө энэ хавийнхан архи авч ууна л биз. Нийгмийн орхигдсон хэсэгт тэр найр наадам, улс орон хамаатай гэж үү гээд чимээгүй болов.

Би ч чимээгүй босоод түүнийг орхилоо. Үнэхээр төрийн наадмын цаана нийгэмд орхигдсон тэдгээр хүмүүст улс төр, найр наадам хамаатай гэж үү хэмээн бодогдоод эргэн машиндаа очтол авч очсон хоол, ундаа маань дуусчээ. Төрд хаягдсан тэдгээр хүмүүс хоолоо идэцгээн энд тэнд 2, 3-аараа 4,5-аараа сууцгаан бувар бувар хийн үлдлээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

​Наадмын тасалбарыг шагийн үнээр борлуулж яагаад болохгүй гэж? DNN.mn


Үндэсний их баяр наадам болоход ердөө гурав хоног үлдээд байна. Эдгээр өдрүүдэд хамгийн эрэлт хэрэгцээ ихтэй зүйл бол наадмын нээлт, хаалтын тасалбар байдаг билээ. Энэ жилийн тухайд Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн тэгш ойг хамтад нь тэмдэглэх онцгой жил юм. Наадмын үзвэрийн тасалбарыг eNaadam.mn сайтаас авах боломжтой. Нэг хэрэглэгч хамгийн ихдээ наадмын хоёр тасалбар, зогсоолын таван зөвшөөрөл авах журамтай байгаа юм. Үндэсний их баяр наадмын тасалбар 2022 оны долдугаар сарын 1-ний өдрийн 11:00 цагт eNaadam.mn сайтаар борлуулагдаж эхлээд байна. Үнийн тухайд сүүдрэвчтэй нь 52500, сүүдрэвчгүй нь 42000 төгрөгөөр борлуулагдаж байгаа аж. Автомашины зогсоол гурван ангилалтай байгаа бөгөөд үнэ төлбөрийн хувьд 21000 төгрөг байхаар зохицуулжээ.

Гэвч жил жилийн наадмаар тасалбар шагладаг асуудал байдаг. Энэ жилийн хувьд ч наадмын тасалбар шагийн үнээр 400 мянган төгрөгт хүрсэн мэдээлэл байна. Наадам үзэх хүсэлтэй олон мянган иргэнд тасалбар олдохгүй шагийн үнээр ч хамаагүй авах хүсэлтэй хүмүүс цөөнгүй байгаа юм. Үнэхээр наадмын нээлт, хаалтыг үзэх хүсэлтэй байгаа бол яагаад шагийн үнээр авч болохгүй гэж. Өөрийнхөө төлсөн үнэтэй дүйцэхүйц сэтгэл ханамжийн баталгаа авч чадаж л байвал иргэд шагийн үнээр авна уу, энгийн үнээр авна уу өөрсдийнх нь асуудал мэт санагдана. Гэтэл цагдаагийн байгууллагаас наадмын тасалбарыг шагийн үнээр зарсан гурван иргэнийг шалгаж байгаа аж. Энэ тухай албаныхан мэдээлэхдээ “Олон нийтийн сүлжээнд Үндэсний их баяр наадмын тасалбарыг 400,000 төгрөгөөр худалдана гэсэн мэдээлэл тархсан. Үүнийг цагдаагийн байгууллагаас шалгаж байгаа. Борлуулалтын явцад Тагнуулын байгууллага хяналт хийсэн. Мөн өмнө нь программын найдвартай байдалд бид хяналт тавьсан. Харин энэ гарч байгаа асуудлыг цагдаагийн байгууллага шалгаж, үнэхээр шаглаж, зарсан асуудал байна уу эсвэл тасалбар авсан хүмүүс өөрсдөө боломжгүй болоод борлуулах гэж байгаа юу гэдгийг шалгаж тогтоох байх. Тогтоосны дараа мэдээлэл тодорхой болно” гэв. Хэрэв хүн өөрөө тухайн үзвэрийг үзэх хүсэлтэй байгаад өөрийн хүсэлд нийцсэн худалдан авалт хийсэн бол заавал тухайн иргэдийг торгож, шалгах хэрэг байсан уу?

Харин энэ талаар цахим орчинд наадмын тасалбар зарна хэмээн зар бичсэн иргэнтэй холбогдож мэдээлэл авсан юм. тасалбар борлуулагч иргэн ярихдаа “Хоёр иргэн хоорондоо тохиролцоод хэн хэнээ хохироохгүй наймаа хийсэн асуудлыг цагдаагийн байгууллага хянаж, шалгаж байгаа нь ардчилсан гэх өнөөгийн нийгэмд хэр тохиромжтой асуудал вэ. Яагаад иргэдийн үзэх, сонсох, худалдах, худалдан авах эрхэд халдаад байгааг ойлгохгүй байна. энэ талаар хууль журамд заасан зохицуулалт байдаг бол хамаа алга. Гэтэл тийм заалт хуульд байдаг юмуу. Энэ талаар тодруулж өгөөч. Би тасалбар худалдан аваад үзэх боломжгүй болсон болохоор зарахыг хүссэн. Түүнээс ашиг хонжоо хайгаагүй. Хайсан байсан ч энэ хууль зөрчсөн асуудал мөн үү” хэмээн ярив.

Энэ талаар хуульд ямар нэгэн зохицуулалт, заалт байдаг эсэхийг өмгөөлөгч А.Пүрэвдуламаас тодрууллаа.

-Наадмын үзвэрийн тасалбарыг шагласан иргэдийг шалгаж байгаа тухай цагдаагийн байгууллагаас мэдээллээ. Наадмын билетийг шаглаж, зарж болохгүй гэсэн заалт хуульд байдаг юм болов уу?

-Наадах чинь олон жил яригдаж байгаа асуудал. Үүн дээр би гурван зүйл ярьсан нь дээр гэж бодож байна. Нэгдүгээрт, наадмын билетийн хүртээмжийн асуудлыг хөндөх хэрэгтэй. Улсын наадам л гээд байдаг. Гэтэл тодорхой хэсэг бүлэг хүмүүс, төрийн байгууллагын албан тушаалтай хүн давуу эрх эдэлж аваад байдаг. Улаанбаатарын иргэд 2 сая руу дөхөж байна шүү дээ. Гэтэл 15 мянгахан хүний суудал бүхий стадионтой. Аль 2012-2013 оноос л олон хүнд хүртээмжтэй стандартад нийцсэн стадион байгуулна гэж ярьж эхэлсэн. Ганц наадам гэхгүй олон улсын тэмцээн, уралдаан зохион байгуулах цэнгэлдэх хүрээлэн байдаггүй. Түүнээсээ болоод тэмцээн уралдаан зохион байгуулж чаддаггүй. Олон улсын стандартад нийцсэн стадион барих төсөв мөнгө нь байдаг боловч барьдаггүй. Жилийн жилд нэг суудлыг нь сольсон болоод аргацаагаад явдаг. Уг нь бол цаашдаа олон төрлийн тэмцээн уралдаан зохиож, ганц наадмаар зогсохгүй үйл ажиллагаатай стадион байгуулмаар байгаа юм. Гэтэл зөвхөн 15 мянган хүний суудлаар үзвэрийн тасалбарын тоо хязгаарлагдаад хүртээмжтэй байдал байхгүйгээс хомсдол бий болоод шаглах, дамлах, үнэ цохиж авах асуудлууд гардаг.

-Энэ асуудлыг хаана харьяалж авч үздэг юм бол?

-Хоёрдугаар асуудал нь наадах чинь. Харьяаллын хувьд наадахыг чинь Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газар, Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэг хяналтаа тавиад дамласан байна уу, шагласан байна уу шалгаад торгуулийн арга хэмжээ авдаг. Цагдаагийн байгууллагаас шалгаж болох ч, хяналтдаа авдаггүй.

-Тэгэхээр цагдаагийн байгууллага наадмын билет дамласан иргэдэд хариуцлага тооцох хууль зүйн үндэслэлгүй гэсэн үг үү?

-Шалгана. Хариуцлага тооцох процесс нь Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газар, Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэгийн үүрэг юм. энэ жилийн тухайд давхар ажиглагдаж байгаа нэг зүйл нь гадаадын иргэдэд хэд хэдэн шаардлага тавьсан байна лээ. Гурван төрлийн бичиг баримт шаардсан. Албан бичиг, онгоцны тизийг баталгаажуулах, ямар зочид буудалд байрлаж байгаагаа баталгаажуулаад авчир гэсэн байна лээ. Тэгж байж наадмын билет зарна гэсэн байсан.

-Хүний эрхийг зөрчиж байгаа юм биш үү?

-Яг тийм. Хүний эрхийн асуудал шүү дээ. Гадаадын иргэд монголын соёл уламжлал, зан заншилтай танилцах гэж ирж байгаа болохоос байцаагдах гэж ирээгүй. Түүх соёлоо таниулах биш хүнд суртал гаргаж байгаа байхгүй юу. Хөгшчүүл уг нь наадамдаа их хүндэтгэлтэй ханддаг. Гэтэл онлайнаар билет захиалж авч чаддаггүй. Гараас гарт авах гэдэг. Даанч тийм боломжийг нь хангахгүй байна. Хүртээмжтэй байдлыг хангахгүй бол энэ асуудал жил бүр л яригдсаар байна.

-Наадмаар бас нэгэн асуудал хөндөгддөг нь автомашины зогсоолын асуудал байдаг шүү дээ?

-Автомашины А, Б, Г гэх мэт ангилал тогтоодог. Энэ нь иргэдийг ялгаварласан асуудал. Картын системээр яваад наадмыг хэсэгхэн бүлэг хүмүүст зориулан хийдэг. Тэр хэсэг нь л баярлаж, цэнгэдэг. Жирийн ард иргэд наадмаар баярлаж цэнгэхэд зориулагдаагүй. Ер нь шагладаг дамладаг асуудал чинь монополь буюу хүртээмжгүй байгаа асуудлаас үүддэг.

-Эсрэгээрээ төр өөрөө Өрсөлдөөний тухай хуулийг зөрчөөд байгаа юм биш үү?

-Яг үнэн. Төрийн үйл ажиллагаа өөрөө хуулийг зөрчөөд байна. Хууль гэдэг тэгш хүртээмжтэй байх ёстой. Зохицуулалтын дүрэм журмуудыг иргэд тэгш байдлаар авч чадахгүй байна. Төрийн үйлчилгээг тэгш байдлаар авч чадахгүй байна шүү дээ. Тэгээд хязгаарлагдмал байдалтайгаар эрэлттэй зүйл тараачихаар дамласан гэдэг байдлаар нөгөө хүмүүстээ хариуцлага хүлээлгэхээр яалт ч үгүй харилцан уялдаагүй болчихоод байгаа юм. Тэгэхээр хамгийн түрүүнд төр өөрөө хариуцаад энэ асуудлаа шийдэх ёстой гэж би бодож байна. Цаашид энэ асуудлаа шийдэхгүй бол үргэлжилсээр л байна шүү дээ.

Харин хүртээмжийн тухайд албаны хүмүүсийн хэлж байгаагаар “Төв цэнгэлдэх хүрээлэн нь өөрөө 12000 хүний суудалтай. Энэ нь Улаанбаатар хотын иргэдийн 0.07 хувь, улсын нийт иргэдийн 0.03 хувийг л хангах хэмжээний суудал гэсэн үг. Тиймээс наадмын тасалбарыг иргэдэд хүртээмжтэй байдлаар хангаж, цахимаар борлуулсан. Тасалбар авч чадаагүй хүмүүс нэлээд үлдсэн байгаа” гэх тайлбарыг хэлж байгаа юм. Зах зээлийн нийгэмд эрэлт нь байгаа бол нийлүүлэлтийг хангахад болохгүй зүйл юу байна гэж. Дэлхийн том том тэмцээн уралдаан, Хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга, олимпийн нээлт хаалтын билетийг ч олон улсад шаглаж, дамлах асуудал байж л байдаг биш үү.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Наадам айсуй DNN.mn

Нар хур тэгширсэн наадам айсуй энэ үед насан багын дурсамжуудаа тэмтчин бодолд автах үе олон юм. Яармаг хэмээх зүлэг ногоон талд бага нас минь өнгөрч, жил жилийн наадам тэрхүү дэнж дээр дэлгэр сайхан болдогсон. Өнгө алагласан эрээн асрууд, өрөөд тавьчихсан мэт дэгжин гэрүүд, гийнгоо хадаасан унаач хүүхдүүд, гэрэл зураг шиг Богдхан уулын минь дэнж тэртээ холын бодолд тэсгэл алдран алсарсаар 17 зуныг үджээ.

Морины барианы газарт ойртохгүй ч алсаас тоос манаран дуниартаж, хүүхэд хөгшидгүй тэр зүг хараагаа бэлчээнэ. Айдсын даваа уруудаад морьд эргэлээ гэхэд нь “Ай даа сайхан наадаж байна шүү” хэмээн наадмын дурсамжаа бие биедээ хүүрнэн өгүүлэх өвгөдийн яриа соньхон. Хуушуурын гэрүүд дундуур явж хэнийх нь амттай бол, хаанахынх нь гоё бол гэж хайсаар арай өнгөлөг, шүүслэг хуушуурыг олж иддэгсэн. Тэр үеийн хуушуур ч одоогийн нар сар гэрэлтсэн хуушуурын хажууд “махаар зодсон” байдагсан.

Наадмын талбайгаас шороо манаруулсаар гэртээ очоод шууд л Туул голынхоо эрэг бараадан амарна. Тэнд таван хошуу мал багшралдан бэлчиж, тэмээ гэж амьтан ийм сонин юм уу гэж хүүхдүүд шуугилдана. Мэдээ орохоос тэмээ хараагүй зарим хүүхдүүд хорголыг нь хараад олдвор олсон аятай хөөрцөглөж, гэрийнхээ хойморт хоргонд хийгээд хадгалах дайны юм ярина. Хотын наадамд хотол олноороо ингэж л цэнгэдэг байлаа даа.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

П.Наранбаяр: Орос, Монгол хоёр хэвлэлийн мэдэгдэл гаргаснаас өөр С.В.Лавровын айлчлалаар юу ч шийдсэнгүй DNN.mn

ХҮН-ын Намын хорооны дарга, олон улс судлаач П.Наранбаяртай ярилцлаа.

–Та ОХУ-ын Гадаад хэргийн сайд С.В.Лавровын Монгол Улсад айлчилсан айлчлалд шүүмжлэлтэй хандаж байх шиг байна лээ. Яагаад шүүмжлэх болов?

-Украин улсыг түрэмгийлсэн дайн байлдаан эхлүүлчихсэн улсын Гадаад хэргийн сайд айлчилж байгаа нь Монгол талтай Евразийн эдийн засгийн холбоо, ШХАБ-д элсэхийг нэлээд шахсан агуулгатай зүйл ярьсанд нь дургүйцсэн юм.

-Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ОХУ-д айлчлах үеэр яригдсан асуудлуудыг шийдлээ л гээд байх юм. Энэ айлчлалаар яг ямар асуудлыг шийдсэн юм бэ?

-Жишээлбэл, хоёулаа хэвлэлийн мэдэгдэл гаргалаа. Энэ айлчлалаар юу ч шийдсэн юм байхгүй. Зүгээр хоёулаа ярилцлаа л гээд байгаа биз дээ. Ердийн дипломат, ЖДҮ-гийн үг хэллэг дүүрэн. Тийм байх тусмаа ярьсан зүйлээ нуугаад байна. Шийдсэн асуудлаа нуугаад байна гэсэн үг. Тийм учраас бас жаахан сэтгэл дундуур байна. Монголын талаас харвал бидний ашиг сонирхол юунд байна гэхээр бензин, шатах тослох материал, эрчим хүчний импортлогч орны хувьд найдвартай хангалт маш чухал. Хоёрдугаарт, үнэ төлбөрийн асуудлыг ямар мөнгөн тэмдэгтээр хийх вэ, дэлхийн зах зээл ОХУ-аас худалдан авалт хийхээ больсон. Ийм үед шинэ зах зээл, ялангуяа Ази руу, Хятад руу гаргая гэсэн агуулга руу хандаж байгаа байх. ОХУ ийм үедээ Монголд яагаад хөнгөлөлт үзүүлдэггүй юм бэ. Монголын төмөр замын асуудлыг оросууд самраад хаячихсан шүү дээ. Ялангуяа Мянганы сорил сангийн шугамаар цахилгаанжуулах, төмөр замынхаа хурдыг нэмэх, дээр нь шугамаа нэмэх, Евразийн хувьд манайд Хятад, Оросыг холбосон том төмөр зам бий шүү дээ. Ачаа тээврийн хувьд ач холбогдолтой энэ төмөр замаас Оросын тал 49 хувийг нь эзэгнэчихээд ямар нэгэн шинэчлэл хийлгэдэггүй. Тас атгачихсан. Тэгснээ өөрсдөө нарийн царигтай төмөр замаа тавиад нүүрсээ зөөе гэхээр Монголын улстөрчдөөр дамжуулаад, өргөн цариг тавиулчихсан. Өөрсдөө болохоор нарийн царигаар Хятадтай холбогдоод нүүрсээ зөөгөөд эхэлж байгаа ч гэдэг юм уу, иймэрхүү бодолгуудад нь шүүмжлэлтэй хандаж байгаа юм л даа.

-Хийн хоолойг манайхаар дамжуулж тавих уу. Манайд байгалийн хийнээсээ өгөх үү?

-ТЭЗҮ-ийг нь хийнэ гээд Шадар сайдын түвшинд гарын үсэг зураад ярилцсан тал байгаа. Тэр хоолой манайхаар дамжуулж явснаар ямар ач холбогдолтой нь сайн харагдахгүй байгаа юм. Дээр нь манайд яг үүнийг ойлгодог боловсон хүчин маш бага. Инженер байхгүй. Байгалийн хий Монголд хэрэглэж байгаагүй шүү дээ. Нүүрсээрээ эрчим хүчээ авч ирсэн ард түмэн. Тэрхүү гэрээнд нь манайд хийн хоолойг хэрэглэнэ гэсэн юм байж болох байх. Гэхдээ тэрнийг нь хэрэглэх зуух манайд алга. Нийтийн хэрэглээнд орж ирээгүй байна.

-Эгийн голын усан цахилгаан станцыг ярилцсан юм болов уу. Ямар шийдэлд хүрсэн бол?

-Манайх Эгийн голын усан цахилгаан станцыг байгуулах сонирхолтой байгаагаа илэрхийлээд хамтран ажиллах санал тавьсан. Өөрөөр хэлбэл, Оросын тал руу манайх бизнесийн бөмбөг шидсэн. Тэр бөмбөгийг тохироо болгоод илгээхэд эргүүлж оросууд ямар шийдвэр гаргахаа ерөөсөө хэлээгүй.

-Ер нь яг ямар зорилгоор ирсэн айлчлал гэж та харж байна вэ?

-Ер нь Орос өрнө дахины хоригт орчихсон. Орос өөрөө хоёр толгойтой бүргэдийн сүлдтэй байдаг шүү дээ. Азийн ч, Европын ч их гүрэн гэсэн утгатай. Тэгэхээр Ази тийшээ хандсан бодлогодоо нэлээд ач холбогдол өгч эхэллээ л гэж харж байна. Одоо Вьетнам руу явчихлаа шүү дээ. Вьетнам одоо болтол хуучин тогтолцоотойгоо байгаа. Хятадтай харилцаа тийм ч сайнгүй улс. Тэгэхээр Ази руу бодлогоо чиглүүлж, зах зээлээ тэлэх сонирхол байна л гэж харлаа. Европ дахин тэр чигтээ хэдийгээр эрчим хүчний хараат байгаа ч гэсэн үүнийгээ хязгаарлах, Оросоос хараат байхаа багасгах сонирхолтой байгаа.

-Дайн тулаантай улсын Гадаад хэргийн сайд Монгол Улсад айлчилж байгааг бусад улс орон хэрхэн хүлээж авч байгаа бол?

-Бусад улс орон яаж харж байгааг би мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан дэлхийн том хэвлэлүүд, телевизүүд бараг дурдсангүй. Оросын өөрийнх нь сайт дээр богинохон мэдээ тавьчихсан байна лээ. Ажлын айлчлал маягаар мэдээлэл гаргасан. Манай Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг, Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх нар ОХУ-д айлчилсан. Үүний хариу айлчлалууд явж байх магадлалтай. Дипломат харилцаатай улс орнууд харилцан айлчлал хийх асуудлууд байдаг. Хэдийгээр муудсан ч гэсэн улс орнууд дипломат яриа хэлэлцээрийн шугамаар үргэлж харилцаагаа идэвхтэй байлгадаг шүү дээ. Хэрвээ дипломат яриа хэлэлцээрийн шугамаа таслаад л хаячих юм бол дараа нь юу хүлээж байдаг вэ гэвэл дайн байлдаан шүү дээ. Тэр утгаараа ирсэн байх. Энх тайван, тогтвортой хөгжил цэцэглэлт л Монгол Улсын эрх ашиг. Жишээлбэл, Украинд гарсан энэ дайн Монголын эдийн засагт маш сөргөөр нөлөөлж байна гэж харж байгаа. Ялангуяа аялал жуулчлал Монголд маш хүнд байна. Өрнө дахинаас орж ирж байгаа аэрофлотын нислэгийн жуулчид орж ирэх боломжгүй байдал үүссэн. Энэ бол шууд нөлөөлж байгаа нөлөөлөл. Дээр нь нэмээд тээвэр ложистик гээд бүх зүйлд нөлөөлж байна.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Батболд: Дотоодын аялал жуулчлал мөнгөний урсгалыг холилдуулж, эргэлтийг бий болгодог DNN.mn

Гэрэл зургийг Д.БАТБОЛД

Уудам Монгол оронд минь урин дулаан цаг айлчилж, Үндэсний их баяр цэнгэл наадам эхлэхэд хэдхэн хоног үлдлээ. Энэ жил баяр наадмаар хуулийн дагуу ес хоног амрах хуваарьтай байгаа юм. Эдгээр урт амралтын өдрүүдээр хүмүүс найз нөхөд, хамт олон, гэр бүлээрээ амарч зугаалж, аялж өнгөрөөх. Тэгвэл аялалд гарахад тань хэрэгтэй зөвлөгөөг МУБИС-ийн Биеийн тамирын сургуулийн спорт аялал жуулчлалын багш Д.Батболд хүргэж байна. Аялал жуулчлал олон хэлбэртэй. Тэр дундаас гэр бүлийн аяллыг хэрхэн хийх талаар түүнээс зөвлөгөө авсан юм. Түүний хэлж буйгаар сүүлийн жилүүдэд гэр бүлийн аялал хийх нь эрчимтэй нэмэгджээ. Гэр бүлээрээ аялалд гарснаар хүүхдүүд эх орноо хайрлах, байгаль дэлхийтэйгээ зөв харьцах, гэр бүлийн уур амьсгалыг халуун дулаан байлгах гээд олон талын давуу талыг үүсгэдэг гэв.

Аялалд гарахад хамгийн чухал зүйл нь төлөвлөлт

Та гэр бүлээрээ аялалд гарах гэж байгаа бол төлөвлөгөөгөө эхлээд гаргах хэрэгтэй. Төлөвлөхдөө хаашаа явах, юу үзэх, очих газрынхаа мэдээллийг цуглуулах, мэргэжлийн хүмүүсээс зөвлөгөө авах шаардлагатай. Гэр бүл тань хэдэн гишүүнтэй, тэдгээрийн аюулгүй байдлыг хэрхэн хамгаалах, төсөв мөнгө хэд гарах, аяллын турш хоол хүнсээ хэрхэн зохицуулах, ямар нэгэн эрсдэл гарсан тохиолдолд хэрхэн даван туулах, түүнд зориулсан тусдаа төсөв хадгалах гэх мэтээр та аяллаа эхлээд маш нарийн төлөвлөх нь зүйтэйг сануулж байна. Аяллынхаа зорилгыг тодорхойлж, төлөвлөх нь чухал. Хэрэв хүүхэд тань бага насных бол хол явах нь зохимжгүй. Бага насны хүүхэд хол замд их ядардаг. Тиймээс явдал багатай ойрхон газар амрах нь зүйтэй. Хүүхэд 12-оос дээш настай бол аяллын явдал даах хэмжээнд очдог гэнэ. Түүнээс бага насны хүүхэдтэй бол ойрхон явж, их зүйл үзэх газар явсан нь дээр юм. Төлөвлөгөөндөө нэг өдөрт хэдэн км явахаа тооцно. Жуулчид 280-350 км явдаг. Түүнээс дээш явдаггүй ажээ. Монголчуудын хувьд аль болох хол явах сонирхолтой нь ажиглагддаг. Баян-Өлгий ороход хоёр хоноод очно гэдэг. Хурдан явахдаа биш аяллын таашаалыг мэдэрч, хол замд аль болох өөрсдийгөө ядраахгүй тав тухтай явах нь зүйтэй. Очих газар хаана вэ гэдгээсээ хамаараад зам зуураа юу үзэж болох маршрутаа гаргана.

Аяллын хамгийн чухал хэрэгсэл машин

Хүмүүс ихэнхдээ өөрийнхөө машиныг унаад аялалд гардаг ч энэ нь тийм ч тохиромжтой сонголт биш. Яагаад гэвэл машины элэгдэл хорогдол, эвдрэл саатал гарах эрсдэлтэй. Үүнээс сэргийлэхийн тулд та аяллын машин түрээсийн газар хандаж болно. Түрээсийн машинууд төрөл болон жолоочтой, жолоочгүйгээс хамааран өөр үнэтэй. Үнийн тухайд: Пургон 220 мянгаас дээш, жийп 150-200 гээд өдрийн үнэ нь машины маркаасаа хамаараад янз бүр аж. Хээрийн болон жуулчны баазын аялал

Аяллын хэлбэр хоёр янз байна. Зарим гэр бүл аялал жуулчлалын баазаар дамжуулан аялдаг. Энэ нь зардал санхүүгийн хувьд өндөр тусна. Нөгөө хэлбэр нь майхантай хээрийн аялал. Хээрийн аяллын үед майхан болон машинаа зөв сонгох, аяны хөнжил гудас зэргээ сайтар бэлдэх нь чухал. Дараа нь мэдээж аяллын хэрэгслүүдээ сонгоно. Аяллын ширээ сандал, гал тогооны хэрэгслүүдээ өөрсдийн хэрэглээнд тохируулан зөв сонгох нь зүйтэй.

Хоол хүнсээ хэрхэн бэлтгэхтухайд

Орчин үед хотоос их хэмжээний хоол хүнс бэлтгээд ачаад явах нь багассан. Замын ая даахгүй хүнс, хугацаа хэтэрсэн бүтээгдэхүүн авснаар аяллын явцад хоолны эрүүл ахуйтай холбоотой асуудал гарах эрсдэлтэй. Тиймээс хүнсэндээ анхаарах нь чухал. Орчин үед хоол хүнсээ орон нутаг, жуулчны бааз, замын ресторан, хоолны газраас бэлтгэн авч хэрэглэх нь элбэг болжээ.

Ямар ч аялалд анхны тусламжийн хайрцаг зайлшгүй байхшаардлагатай

Эмийн санд анхны тусламж үзүүлэх багаж хэрэгсэл, гэдэс гүйлгэх, нарших, хоолны хордлого болох, халуурах, ханиах, хоолой өвдөх зэрэг өвчний эсрэг эмнүүд зайлшгүй байх шаардлагатай. Гэр бүлд тань даралт нь ихэсдэг хүн байдаг бол даралтын аппарат, халууны шил, шархны лент, боолт гээд хэрэгцээт бүхий л эм, хэрэгслийг бэлтгэсэн байх нь чухал. Сошиал орчин хөгжсөн үед аяллын янз бүрийн нэгдлүүдээс хэрэгтэй зөвлөгөөгөө ч авч болно. Сүүлийн жилүүдэд хүмүүст харшил гэж зүйл нэмэгдэх болсон. Тиймээс харшлын эмнүүд эмийн сан дотор байх хэрэгтэй. Нарны, тоос шорооны, шарилж гээд олон янзын харшил байна. Мөн аяллын явцад “Хээрийн хүн хээгүй” гэсэн хэлц үгээр янз бүрийн зүйл хэрэглэх нь элбэг. Тиймээс зориулалтын цэвэр усгүй гол, нуур, цөөрөм, булаг шандын ус уух зайлшгүй шаардлага тулгарвал заавал буцалгаж хэрэглэхийг мэргэжлийн багш сануулж байна.

Аяллын цүнхэнд байхзүйлс

Аяллын зорилгоосоо хамаараад цүнхэнд байх зүйлс өөр өөр. Аяллаар хэдэн өдөр хаашаа явахаасаа хамаараад аяллын мишок, ариун цэврийн багц, эрүүл мэндийн багц, гар чийдэн, асаагуур, мини хоолны хэрэгсэл, ахуйн хэрэглэлүүд. Үүнд зүү утас, скоч, нарны шил гээд өөрт хэрэглэгддэг чухал зүйлсийг багтаана. Мөн цаг агаарын нөхцөл байдалд тохирсон гутал, хувцас бэлтгэнэ.

Анхаарахзүйлс

Байгалийн аюулт үзэгдлийн үед хэрэглэх зүйлс бэлтгэнэ. Бороо, үер ус, наршилт гээд аяллын хугацаанд юу ч тохиолдож болохыг санах хэрэгтэй. Буруу замаар төөрөх ч магадлалтай. Гэр бүлээрээ явж байгаа тохиолдолд аль болох төв зам бараадаж, найдвартай замуудыг сонгох хэрэгтэй. Зам дөтлөх зорилгоор буруу зам руу орох тохиолдол олон. Замын хамгийн найдвартай аппликэйшний хувьд олон сонголт бий. Maps.me, Russian topo maps гэх мэт аппликэйшнүүдийг үнэгүй татаж авч болдог.

Д.Батболд багшаас аялал жуулчлалын талаар тодруулсан юм.

-Энэ жил хаагуур яваад ирэв. Нутаг орны байдал ямар байв?

-Тавдугаар сард говийн аймгуудаар явсан. Саяхан Архангай, Баянхонгор, Говь-Алтай, Ховд, Баян-Өлгий, Увс, Завхан аймгуудаар бүгдээр нь тойрон аялал хийлээ. Ерөнхийдөө Монгол орны төвөөс баруун хэсгийн зуншлага харьцангуй сайн байна. Ялангуяа говийн бүс нутаг руу харьцангуй сайхан зун болж байна. Баян-Өлгий, Увс аймгуудын урд хэсгийн сумдаар зуншлага тааруухан харагдсан. Одоо бороо хур ороод ирэхээр байгаль дэлхий сэргэх байх.

-Энэ жилийн тухайд дөрвөн ам бүлтэй айл аяллаар явахад дунджаар хэдэн төгрөгний төсөв гарах бол, та тооцоолж үзсэн үү?

-Яг тооцоолоод гаргасан юм алга. Хэд хоног, хаашаа, яаж явахаасаа хамаараад өөр өөр. Байр сууц нь ямар байх, дандаа майхнаар явах уу, жуулчны баазад байрлах уу, хослуулах уу, хоол ундаа өөрсдөө хийх үү, зам зуураа ресторан хоолны газраар хооллох уу, ямар унаатай явах, түрээслэх үү, өөрсдийн унаатай байх уу гээд энэ бүгдээс хамаараад зардал янз бүр гарна. Аяллын хамгийн гол зардал унаанд зарцуулагддаг. Хөлсөлж байгаа бол жолоочийн хөлс, бензин гээд зардал гарна. Бензиний үнэ энэ жил нэлээд өссөн байна. Архангайгаас цааш 2700 төгрөг, дизель түлш 3700 төгрөгөөс дээш 4000 руу дөхөж байна. Зарим газар АИ-92 2900-3000 төгрөг хүрсэн байна лээ. Тэгэхээр хөдөө орон нутагт бензиний үнэ ханшаа сайн тооцоолохгүй бол хотын төсвөөр тооцвол өөрчлөгдөөд явчихна.

-Дотоодын аялал жуулчлал хөгжсөнөөр эдийн засагт ямар үр өгөөжтэй вэ?

-Аялал жуулчлалын гол үүрэг нь мөнгөний урсгалыг хооронд нь холилдуулж, мөнгөний эргэлтийг бий болгоно гэж үздэг. Мөнгө эргэлдэж байж эдийн засаг хөгждөг. Тэгэхээр хотод байгаа мөнгөний урсгалыг хөдөө орон нутаг руу чиглүүлэх гол үүрэгтэй. Орон нутгийн эдийн засгийг дэмжих, иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэх ашигтай.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Үер усны ослоос сэргийлэхийг анхааруулсаар байтал… DNN.mn

“Сүүлийн 10 жилд гамшиг, аюулт үзэгдэл, ослын улмаас нийт 2091 хүн амиа алдсан бөгөөд үүний 53.7 хувийг үер, усны ослын шалтгаан эзэлж байна. Үерийн улмаас 52, усны ослын улмаас 1070 хүн нас барсан. Түүнчлэн усны ослын тохиолдлын 77 хувийг аялал зугаалгаар явж байгаад амиа алдсан тохиолдол эзэлж байгаа юм. Зургадугаар сарын байдлаар л гэхэд 3-14 насны дөрвөн хүүхэд усны ослоор эрсэдлээ” хэмээн Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдэгдэж байна.

Жил бүр дайн тулаан, цар тахлаас ч илүү хүний амийг ямар нэгэн ослоор алдаж байгаа нь эмгэнэл биш гэж үү? Найр наадам, амралт зугаалгын сар эхэлсэн энэ өдрүүдэд мэргэжлийн байгууллагуудаас мэдээлэл сурталчилгааг байнга явуулж, амарч зугаалж байх үедээ хүүхдүүддээ тавих хараа хяналтаа сайжруулж, анхаарал болгоомжтой байхыг сануулсаар байна.

Үер усны аюулаас сэрэмжилж, бага насны хүүхдийг байнгын хараа хяналттай байлгах, түргэн урсгалтай гүнзгий голын усанд сэлэхээс зайлсхийх хэрэгтэй.

Мөн гэр бүл, найз нөхөд, хамт олноороо амралт зугаалгаар явахдаа нэгдсэн зохион байгуулалттай, нэгнийгээ бүртгэдэг байх, архи, согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ гол усанд орохгүй байх, баталгаатай гүүр, гарам, гарцтай газраар зорчихыг мэргэжлийн байгууллагуудаас дахин дахин анхааруулж байгаа юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Л.Оюун-Эрдэнэ: Монгол Улс экспортын ганц гарцтай. Нэгхэн жилийн дараа энэхүү гарцыг тав болгох боломжтой DNN.mn

Бичигт боомтын үйл ажиллагаатай танилцахаар Сүхбаатар аймгийг зорилоо. Тус боомт нь Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан суманд байрлах ба Улаанбаатар хотоос 850 км, Сүхбаатар аймгийн төвөөс 295 км, Эрдэнэцагаан сумын төвөөс 75 км-ийн зайд оршдог. БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ы Шилийн гол аймгийн Зүүн үзэмчин хошуунд байрладаг Зүүнхатавч боомттой хиллэдэг байна. Бичигт боомтоор зорчигч тээврийн хэрэгсэл болон газрын тосыг экспортод гаргадаг. Монгол, Хятадын хилийн боомт, тэдгээрийн дэглэмийн тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу олон улсын зэрэглэлтэй, байнгын горимтой боомт юм. Тус боомт анх 1992 оны долдугаар сарын 2-ны өдөр байгуулагдсан түүхтэй. Боомтын харуул манаанд Хилийн цэргийн 144 дүгээр анги үүрэг гүйцэтгэнэ. Бичигт боомтод очоод харуулын цэрэг Н.Гүндалайгаас тодруулахад “Би 2022 оны нэгдүгээр ээлжийн цэрэг татлагаар Хилийн цэргийн 144 дүгээр ангид хуваарилагдан ирсэн. Дорноговь аймгаас татагдсан. Цэргийн алба, тэр дундаа хилийн цэрэг асар нэр хүндтэй бөгөөд эх орныхоо өмнө үүрэг хүлээсэн хүн байна гэдэг ямар утга учиртай болохыг ойлгуулдаг сайхан алба юм. Ар гэр, аав ээждээ хүү нь эр цэргийн албаа нэр хүндтэй сайн хааж байгаа, битгий санаа зовоорой” хэмээн уламжилсан юм. Цэргийн ангийн захирагч О.Азхүү бидэнд боомтын үйл ажиллагаа болон цэргийн ангийг танилцуулаад урд харагдах уул руу заан “Тэр уулнаас цааш Хятадын газар нутаг” хэмээн тайлбарлав.

“Ковид-19” цар тахлын нөлөөгөөр хил гааль хаагдсанаас хойш Бичигт боомт үйл ажиллагаагаа явуулаагүй уджээ. Хилийн наана урагш гаргах нүүрс овоорсон, хашаа дүүрэн харагдана. Хил гаалийн үйл ажиллагаа жигдэрч, нээгдэхээр нь тэрхүү овоорсон нүүрсийг Хятад руу гаргаж экспортын эргэлтэд оруулна гэнэ. Монгол Улсад хилийн 43 боомт байх ба БНХАУ-тай нийт 13 авто замын боомтоор хиллэдэг. Үүнээс Шиньжян Уйгарын өөртөө засах орон (ӨМӨЗО)-той ес, ШУӨЗО-той дөрвөн авто замын боомтоор хиллэдэг байна. ӨМӨЗО-той хиллэдэг таван авто замын боомтын үйл ажиллагаа эхэлж, экспорт болон импортын тээвэрлэлт хийгдэж буй аж. Харин ШУӨЗО-той хиллэдэг нэг авто замын боомтоор экспортын тээвэрлэлт явуулж байна. Өнөөдрийн байдлаар Даян, Байтаг, Бургастай, Цагаандэл-Уул, Бичигт, Сүмбэр, Хавирга боомтуудын үйл ажиллагаа эхлээгүй, зогсонги байдалтай байна. Монгол Улс ОХУ-тай нийт 11 авто замын боомтоор хиллэдэг. Цагааннуур, Боршоо, Алтанбулаг, Ханх хилийн боомтууд нээлттэй байгаа. Бусад боомтууд өнөөдрийн байдлаар хаалттай, үйл ажиллагаа явуулаагүй байгаа аж.

Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-д “Хилийн боомтуудыг төмөр замаар үе шаттайгаар бүрэн холбож, тээвэр, логистикийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэн ачаа тээврийн урсгалыг сайжруулж, цаашид транзит улс болох суурь нөхцөлийг бүрдүүлэх, шинээр Чойбалсан-Хөөт-Бичигт зэрэг төмөр замын сүлжээг байгуулахаар тусгасан. Мөн Засгийн газрын 2022 оны гуравдугаар сарын 16-ны өдрийн 116 тоот тогтоолоор Концессын “зураг төсөл боловсруулах-барих-ашиглах-шилжүүлэх” төрлөөр Хөөт-Чойбалсан, Хөөт-Бичигт чиглэлийн төмөр замын төслийг гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдаас сонгон, “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн оролцоотой Төслийн тусгай зориулалтын компани байгуулж хамтран хэрэгжүүлэхийг даалгасан. Дээрх шийдвэрүүдийн хүрээнд “Монголын төмөр зам” ТӨХК нь Чойбалсан-Хөөт-Бичигт чиглэлийн 415 орчим км урт төмөр замыг гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдаас сонгон Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хэлбэрээр хамтран хэрэгжүүлэхээр бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байна. Энэхүү ажлын хүрээнд Бичигт боомтод төмөр зам барих төслийн нээлт 2022 оны долдугаар сарын 2-ны өдөр боллоо. Нээлтийн үйл ажиллагаанд Монгол Улсын ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Хууль зүй дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар, Сангийн сайд Б.Жавхлан, УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь нар нээлтийн ажиллагаанд хүрэлцэн ирсэн юм. Тус боомт байгуулагдсан 30 дахь жилийн ойн өдөр энэхүү шийдвэр хэрэгжиж эхлэх болсон таатай мэдээг албаны хүмүүс тодотголоо. Энэхүү төмөр зам байгуулагдсанаар Зүүн бүсийн эрдэс баялгийн нөөц эдийн засгийн эргэлтэд орж Монгол Улс болон тухайн бүс нутгийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд томоохон өөрчлөлтийг авчрах бөгөөд БНХАУ болон ОХУ-ын газар нутгаар дамжин далайн чанад дахь зах зээлд хүрч, экспортын шинэ гарцуудыг бий болгож эцсийн хэрэглэгчид өндөр үнээр бүтээгдэхүүнийг борлуулах боломж бүрдэнэ. Мөн орон нутагт олноор ажлын байр шинээр бий болохоос гадна уурхайнууд, тэдгээрт үйлчлэх салбаруудын олон мянган ажлын байр нэмэгдэх бөгөөд бэлчээр сүйтгэх, тоосжилт, дуу шуугиан, хөрс болон агаарын бохирдлын асуудал үлэмж хэмжээгээр багасч, байгаль орчинд эерэг нөлөө үзүүлэх зэрэг олон ач холбогдолтой юм. Энэ талаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Шинэ сэргэлтийн бодлогоор боомтын боймыг тайлах хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа. Яагаад гэвэл манай улс экспортын ганцхан гарцтай. Тийм учраас Гашуунсухайтын хоёр талд байгаа боомтыг ашиглалтад оруулахыг зорьж байна. Ханги Мандалын төмөр замын ажил хэдэн сарын өмнө эхэлсэн. Энэ жилдээ багтаад ашиглалтад орно. Бичигт боомтын хувьд манай улсын зүүн босоо тэнхлэгийн замд 415 км урт төмөр зам байгуулна. Давуу тал нь далайтай хамгийн ойрхон гарц болно. 800 орчим км-т л далай байгаа. Тиймээс өрсөлдөөн үүснэ, экспорт нэмэгдэнэ. Мөн баруун босоо тэнхлэгийн төмөр зам байгуулах бэлтгэл ажлыг хангаж байна. Хэрвээ баруун болон зүүн босоо тэнхлэгийн төмөр замыг байгуулж чадвал манай тээвэр ложистикийн хүчин чадал хоёр дахин нэмэгдэх боломжтой. Энэ хэмжээгээр эдийн засаг тэлэх боломжтой гэж үзэж байгаа” гэв.

Үргэлжлүүлэн Ерөнхий сайдаас цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Хоёр хөрштэйгөө энэ талаар тохиролцоонд хүрч чадсан болов уу?

-Ерөнхий сайдын хувиар БНХАУ-д айлчлахад гурван боомтын хил холболтын цэгийг эцэслэн тохирсон. Гашуунсухайт, Бичигт, Шивээхүрэн боомт гэж хэлэлцсэн. Энэ жилдээ эдгээр гурван боомтоо холбож дуусгахаар төлөвлөсөн. Бусад боомтын хил холбох цэг дээр дахин ажиллана.

-Нарийн болон өргөн царигийн алинаар нь шинэ төмөр замыг барих вэ?

-Хил холболтын цэгт цариг хоорондын маргаан байдаг. Одоо бол манайх өргөн царигаараа, БНХАУ нарийн царигаараа хил холбох царигийн зөрүүн дээр аль аль цариг нь хил нэвтрэх боломжтой нот бичигт гарын үсэг зурсан. Тиймээс олон жил түншилсэн Гашуунсухайтын төмөр замын асуудал шийдэгдэж, Шивээхүрэн боомтын асуудал бас шийдэгдэж байгаа. Мөн энэ хүрээнд Бичигт боомтын асуудал шийдэгдсэн. Энэ зөвхөн БНХАУ-тай холбоотой бус. ОХУ-тай бас холбогдох транзит томоохон тээврүүд. Баруун, зүүн хоёр коридорын төсөл нь нэг биш, гурван улсын хоорондын төсөл учраас энэхүү төсөл бодитой хэрэгжих эхлэл нь өнөөдөр (долдугаар сарын 2-ны өдөр) тавигдаж байна гэж ойлгож болно. Монголын төмөр зам концесс эзэмшигчээр оролцоно. Төрөөс ямар нэгэн байдлаар мөнгө гарахгүй. Хувийн хэвшил болон хөрөнгө оруулагчид оруулсан км-рээрээ концессын гэрээг 20-30 жилийн хугацаатай эзэмшинэ. Үүнийг Монголын төмөр зам зохион байгуулах эрхийг Засгийн газрын хуралдаанаас шийдвэрлэсэн.

-Цаашид эдийн засаг тэлэх, боомтын үйл ажиллагааг сэргээх чиглэлээр Засгийн газраас ямар ажил төлөвлөж байна вэ?

-Хоёр дахь том давлагаа бүх том боомтуудаа авто замаар, стратегийн том боомтуудаа төмөр замаар, агаарын хилээ мөн өргөтгөх шаардлагатай. Алтанбулаг-Замын-Үүдийн боомтыг хурдны замаар холбох зорилгуудыг тавиад ажиллаж байна. Маш их хэмжээний хөрөнгө шаардана. Тийм учраас төр, хувийн хэвшилд хөрөнгө оруулагчдаа татаж, хамтдаа ашигтай байх зарчим руу явах нь чухал гэж харж байгаа. Монгол Улс экспортын нэгхэн гарцтай. Гэхдээ нэгхэн жилийн дараа энэхүү гарцыг тав болгох боломжтой. Тэр нь төмөр зам. Эдийн засгийн энэхүү гарцын давуу тал 2023 оны хоёрдугаар хагасаас эхлээд мэдэгдэж эхэлнэ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хятад иргэн: Эрээнд өргөн хэрэглээний барааны үнэ сүүлийн хоёр жил өсөөгүй, хэвээрээ байгаа DNN.mn

Өргөн хэрэглээний барааны үнэ Эрээн хотод ямар байгаа талаар мэдээлэл авахаар Дорноговь аймгийн Замын-Үүд суманд байрлах Эрээн хотын Консулын газартай холбогдлоо. Тус Консулын газрын орчуулагч н.Билигбадар ярихдаа “Манайх улсаа төлөөлөн ирж суурьшсан Консулын газар. Энд суурьшаад удаж байна. Тиймээс бид Эрээн хот дахь өргөн хэрэглээний бараа материалын үнэ ямар байгааг мэдэхгүй. Та бүхэн Эрээн хот дахь Монгол Улсын Консулын газартай холбогдсон нь зөв байх” гэв. Ингээд түүний зөвлөснөөр Эрээн хот дахь Монгол Улсын консулын газартай холбогдож дараах хариултыг авлаа. “Эрээн хот нь боомт хот учраас бараа материал энд үйлдвэрлэдэггүй, худалдаалдаггүй. Ковид гарснаас хойш Эрээнд худалдаа бизнес хийж байсан хятад иргэд бүгд нутаг буцсан. Одоо зөвхөн БНХАУ-ын өнцөг булан бүрээс иргэдийн худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүнийг Эрээн боомтод төвлөрүүлж Замын-Үүд рүү гаргаж байна. Өөрөөр хэлбэл, Эрээн боомтоор дамжин өнгөрч байна. Тухайн барааг ямар үнээр худалдан авсныг мэдэхгүй учраас Монголд ороод хэд дахин нэмэгдэж буйг хэлэхэд хэцүү. Хятадаас бараа худалдан авсан иргэн бараагаа хэдэн төгрөгөөр үнэлж зарах асуудлыг эндээс тайлбарлах боломжгүй байна” гэв.

Харин Замын–Үүд боомтын нөхцөл байдал ямар байгаа талаар “Борхойн тал” авто тээвэрчдийн холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүн Ч.Эрдэнэбатаас тодрууллаа.

-Замын-Үүд дэх ачаа тээврийн асуудалд өөрчлөлт гарсан зүйл бий юү?

-Хуучин хэвэндээ байна. Хилийн цэргийн 30, авто тээвэрчдийн 30 машин өдөрт ачаа бараа зөөвөрлөж байгаа.

-Чингэлэг нь 45000 юаниас 15000 мянга болж хямдарсан гэсэн мэдээлэл яваад байна лээ. Энэ үнэн болов уу?

-Худлаа. Харин ч нэмэгдээд байгаа шүү дээ. Тэр Хилийн цэргийн дугаартай 30 машин чинь төсвийн мөнгөөр авсан. Түүгээрээ иргэдийн ажлын байрыг булааж зарим нэг эрх мэдэлтнүүд мөнгө угааж байна. Жишээ нь, нэгдүгээр сард анх чингэлэг тээвэр оруулж эхлэхэд би 50000 ам.долларт ачаа бараа чингэлэг тээврээр авчрахад ачааны 10 хувь 5000 ам.доллар дээрээс нь чингэлгийн үнэ, нэмээд гаалийн татвар тэгээд дахиад чингэлгийн түрээс нэмж төлдөг байсан. Тэр чингэлэг чинь Хятадынх. Бид түрээсэлж байгаа. 45000 юань буюу 20 сая төгрөгөөр нэг чингэлэг ачаа бараа орж ирэхэд чингэлгийн түрээс дахин хоногийн мөнгө нэмж авна. Ийм л байдлаар юмны үнэ хэд дахин өссөн.

-Чингэлгүүдээ буцааж татаж авч байгаа гэсэн. Хэзээ авч дуусах бол?

-Монголд 10 мянган чингэлэг орж ирсэн. Түүний нийт түрээсийн төлбөрт бид 500 мянган ам.доллар төлсөн. Чингэлэг түрээсээс гадна энд хадгалагдаж байгаа хоногийн мөнгө гүйсээр л байгаа. Одоо дахиад урд талд 20 мянган чингэлэг бэлдчихсэн. Түүнийгээ оруулж ирээд энд байснаа буцааж авна. Эндээс чингэлгүүдээ авах нь авч байна. Гэхдээ цөөхнөөр. 100 чингэлэг ачаа бараа оруулж ирсэн бол 30 чингэлэг л буцааж авч байна. Саяхан манай суманд УИХ-ын гишүүн Т.Энхтүвшин ирсэн. Аргаа барсандаа бид гишүүнд хандаж хүсэлт гаргасан. Чингэлэг хадгалалтын терминалууд бүгд дүүрсэн. Одоо хадгалах газар алга. Тусгай газар агуулах гаргаж өгөөд чингэлгүүдээ хадгалъя. Та нар хадгалалтын үнэ тогтоож өг. Төрийн хамгаалалтын бүстэй чингэлэг хадгалдаг газар гаргаад өгвөл үнэ тогтоогоод буцаагаад хоногийн түрээсийн мөнгөө нөхөж олно. Ингэж хариу арга хэмжээ авахгүй бол энд байгаа чингэлгүүдээ Хятадын тал мөд авахгүй. Мөнгө гүйсээр л байна.

-Тэгэхээр иргэд чингэлгийн түрээс, өөрийн үнэ, хоногийн мөнгө шингээсэн өндөр өртгөөр ачаа бараагаа авч байгаа гэсэн үг байх нь ээ?

-Тэр бүх зардал иргэдийн нуруун дээр очиж байна. Урьд нь төр орж ирээгүй ачаа бараа задгайгаар орж ирдэг байхад бид Замын-Үүд-Улаанбаатар чиглэлд хамгийн өндөр өртгөөр тооцоход дөрвөн сая төгрөгөөр тээврийн зардал хийгээд ачаа бараагаа оруулдаг байсан. Үүнийг кг-аар нь тооцвол нэг кг ачаа бараа тухайн үед 200 төгрөгөөр ордог байлаа. Харин одоо чингэлэг тээвэр 20 сая төгрөг болсон. Нэг кг ачаанд чингэлэг түрээсийн үнэ нэмэгдээд 1000 төгрөг болсон. Хэд дахин өссөн байна. Нэг кг тутамд тав дахин өссөн байгаа биз дээ. Дээрээс нь гаалийн татвар маш өндөр тогтоодог. Ийм л системээр иргэдийн халаасыг сэгсэрч байна.

-Гаалийн ерөнхий газраас тодруулахад тухайн барааны үнийн дүнгийн 15.5 хувиар тооцож татвар авдаг гэсэн. Тэгэхээр хүмүүс татвар тэгж өндөр төлдөггүй гэсэн ойлголттой байгаа л даа?

-Мэдээж тэгж хариулна. Наадуул чинь нэгдүгээрт, Хилийн цэргийн дугаартай 30 машинаар гарахдаа нүүрс, орж ирэхдээ ачаа бараа оруулж ирж хоёр талдаа ашиг олдог. Дээрээс нь ачаа бараа гаалиар ороход барааны үнэлгээг өндөр тавьдаг. Жишээ нь, 10 тн цемент 13 мянган ам.доллараар оруулж ирэхэд 13000 ам.долларыг өнөөдрийн үнэлгээ буюу 3150 төгрөгөөр үржүүлээд түүнийхээ 15.5 хувийг татварт тооцож аваад байгаа. Тэгээд л хүмүүсийн тархийг угаах зорилгоор барааны үнийн 15.5 хувьд л татвар ноогдуулдаг гэдэг байхгүй юу. Үнэлгээг өндөр тавиад долларын ханшаар үржүүлэхээр замбараагүй их татвар авч байгаа биз дээ. Түүнээс Эрээнээс орж ирж байгаа бодит үнэ огт өөр шүү дээ гэлээ.

Жолооч Ч.Эрдэнэбатаас тодруулга аваад түүний Хятад талын түнштэй онлайнаар холбогдон Эрээн талд өргөн хэрэглээний бараа материалын үнэ ямар байгаа талаар тодрууллаа.

-Эрээнд өргөн хэрэглээний барааны үнэ өссөн үү?

-Өсөөгүй, хоёр жилийн өмнөх үнээрээ байгаа. Цар тахлын үед үнэ нэмж болохгүй журам гаргаж тэр журмаа мөрдөөд явж байгаа.

-Тэгэхээр өргөн хэрэглээний барааны үнэ ямар байгаа талаар мэдээлэл өгч болох уу?

-Би голдуу хилийн тэг цэг рүү барилгын материал зөөдөг. Өөрийн мэддэг хэдэн барааны талаар үнэ ханшийг хэлж өгье. Цемент 1 тн нь чанараасаа хамаараад 350-450 юань, муу марк нь 350 юань байгаа гэсэн үг. Тоосго-78 мо, плита-20-30 мо, арматур эндээс монгол руу 1 тн нь 500 доллараар ордог. Одоогоор миний мэдэж байгаа үнэ энэ л байна.

-Эрээн хотод нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Одоогоор зарим нэг газрын үйл ажиллагааг хязгаарлалттайгаар эхлүүлж байгаа. Хил гааль хэзээнээс хэвийн үйл ажиллагаандаа орохыг мэдэхгүй байна. Манай монгол түншүүд чингэлэг тээвэр явж эхэлснээс хойш өргөн хэрэглээний барааны үнэ ихээр нэмэгдэж байгаа гэсэн. Манай улсад үнийн нэг стандарттай. Түүнийгээ баримталж үнэ нэмнэ гэсэн ойлголт байдаггүй. Харин бие биенээсээ өрсөлдөх чадвараар илүү гарах гэж үнээ унагах тохиолдол байдаг. Монголд харин эсрэгээрээ нэмээд л байдаг гэнэ лээ. Үнийн нэг стандарт тогтоож түүнийгээ мөрдөж ажиллах хэрэгтэй юм шиг санагддаг гэв.

Энэ мэдээллээс харахад Эрээнд юмны үнэ өсөөгүй. Хоёр жилийн өмнөх үнээрээ байгаа аж. Харин түүний хэлсэн барааны үнэ ханш Монголд ямар байгаа талаар судаллаа. Арматур 1 тн нь 3.150.000-3.450.000, цемент МАК ХХК-ийнх 1 тн нь 325.600, барилгын материалын 44 төв дээр 400-450 мянган төгрөгийн хооронд худалдаалагдаж байна. Плита 100 айл барилгын материалын төвд 1 ширхэг нь 5000-7000 төгрөг. Тоосго (шинэ) 1 ширхэг нь 420-650 төгрөг, хуучин 1 ширхэг нь 300-350 төгрөгийн үнэ ханштай байна.

Харин гаалийн татварын талаар Гаалийн ерөнхий газрын Татвар, орлогын газраас тодруулахад “Бид ямар нэгэн гаалийн татварын үнийг нэмсэн зүйл байхгүй. Гаалийн тариф, татварын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлд зааснаар тухайн бараа бүтээгдэхүүний үнийн 15.5 хувьтай тэнцэх хэмжээний мөнгийг татварт ногдуулан авдаг. Үүний 10 хувь нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, таван хувь нь гаалийн татвар нийлээд 15.5 хувь болдог” хэмээв.