Тулгар төр байгуулагдсны 2227, Их Монгол Улсын 812, Ардын хувьсгалын 97 жилийн ой, үндэсний Их баяр наадмын тавын даваа эхэллээ.
Энэ даваанд 32 бөх үлдсэн бөгөөд 512 бөхөөс нэгийн даваанд улсын цолтон хоёр бөх унасан бол хоёрын даваанд улсын цолтой 15 бөх өвдөг шороодож, гурвын даваанд 35 бөх, дөрвийн даваанд 14 бөх өвдөг шороодон үзэгчийн суудалд шилжсэн байна.
Наадмын эхний өдөр цэнгэлдэх тойрсон худалдаа эрхлэгчдийнбараа бүтээгдэхүүний үнэ ханшийг сонирхлоо. Монгол үндэстний хувцсаараа гоёсон наадамчин олон нүд баясгам байлаа. Гадны жуулчид монгол үндэстний дээл хувцас гоёл чимэглэлийг ихээр сонирхож байв.
Монгол үндэсний дээл 80000-150000 төгрөгийн хооронд худалдаалагдаж байна.Богино дээл 80-100 мянган төгрөг байгаа бол урт дээл 100-150 мянган төгрөг байв. Эрэгтэй малгай 20000, эмэгтэй малгай 20000, хүүхдийн малгай 10000 төгрөгийн үнэтэй байна. Мөн монгол дээл өмсөж зураг даруулахад 5000 төгрөг байв. Морь унуулж зураг даруулахад 2000 төгрөг байна.Монгол гоёл, толгойн зүүлт 5000-15000 төгрөгийн үнэтэй байна. Мөн хүүхдийн нүүрэн дээр наах наалт 2000 төгрөгийн үнэтэй байна. Худалдаа эрхлэгчид ярихдаа энэ жил гадаадын жуулчид их байна. Тэдний хамгийн ихээр сонирхож байгаа нь толгойн гоёл чимэглэл, монгол ёс заншлыг харуулсан эд хэрэгсэл байна. Худалдаа, үйлдвэрлэл эрхлэгчдээс ихэнхи нь хуушуур зарж байна. Дээл хувцас эд хэрэгсэл бага байна гэлээ. Энэ жилийн хувьд худалдан авалт сайн байгааг онцолж байв.
Мөн жуулчид морь унаж зургаа татуулах сонирхол их байгааг морьтой ирсэн иргэн хэлж байв. “Би тав дах жилдээ морь унуулж байна. Дотоодоосгэлтгүй гадныхан ихээр морь унаж зургаа татуулах хүсэлтэй байдаг. Морь унаад зураг даруулахаас гадна тойрч явуулдаг. Бага насны хүүхдүүд эцэг эхээ дагуулаадих ирж морь унадаг” гэв.
Энэ жилийн наадмаар бороо орж байгаа учраас шүхэр, цув эрэлт ихтэй байв. Шүхэр 5000-15000 төгрөг байв. Борооны цув нимгэн зузаанаасаа хамаараад 2000-10000 төгрөгийн үнэтэй байна.
Наадамчин олон үндэсний хувцсаа өмсөн зураг татуулах нь элбэг харагдав. Монгол зурагтай аяга худалдаалагдаж байв. Том аяга 5000, жижиг аяга 2500 төгрөгөөр худалдаалж байв. Жуулчдын сонирхлыг хамгийн ихээр татаж буй зүйлсийн нэг энэ байлаа.
Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, нийслэлийн Аялал жуулчлалын газар, Монголын аялал жуулчлалын холбоо, “Монгол Костюмс” ХХК хамтран 12 дахь жилдээ “Дээлтэй Монгол” наадмыг жанжин Д.Сүхбаатарын талбайд зохион байгууллаа. Дээлтэй Монгол наадам нь нүүдэлчдийн соёл, үндэстэн ястны дээл хувцас, эд хэрэглэлийг сурталчлан жуулчдын сонирхлыг татсан томоохон арга хэмжээний нэг юм. Жил жилийн наадам өөрийн гэсэн өнгө төрхтэй зохиогддог. Энэ жилийн “Дээлтэй Монгол” наадмаар БНХАУ-ын ӨМӨЗО, ОХУ-ын зочид төлөөлөгчид оролцлоо. Мөн Монгол наадгайн өргөө, Дээл урлалын өргөө, Язгуур урлагийн өргөө, Хөгжмийн өргөө, Уран бичлэгийн өргөө, Казах түмний өргөө зэрэг өөр өөрсдийн онцлог бүхий гэр хотхоноор зочлон саатсан иргэд, жуулчид Монгол үндэсний зан заншил, уламжлал, өв соёлтой танилцлаа.
Хүүхэд, залууст түүх, соёл өв уламжлалаараа бахархах ухамсрыг төлөвшүүлэх, таниулах, өвлүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа юм. Оролцогчдын дунд сонгон шалгаруулалт явуулж шилдэг зохион байгуулалттай оролцсон дүүрэг, хамгийн сайхан дээлтэй хос, шилдэг үндэсний хувцастай гадаад оролцогч, шилдэг эрэгтэй, эмэгтэй үндэсний хувцастай оролцогч, шилдэг хүүхэд, шилдэг байгууллагыг тодрууллаа.
“Дээлтэй Монгол” наадмын баярын жагсаалд Баянзүрх, Хан-Уул, Сонгинохайрхан, Сүхбаатар, Баянгол, Чингэлтэй, Багахангай, Налайх дүүргүүд, Уухай Монгол ТББ, Монголын Сурын холбоо, Гэрлэх ёслолын ордон, “Мөнхтэнгэр оньс” төв, “Амин тоонто” ТББ, Монголын Сурагчдын холбоо, Төмөр замын Дуу бүжгийн чуулга, БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Ордос болон Дээд Монголын төлөөлөл оролцлоо.
Гэрэл зургуудыг: Г.БАЗАРРАГЧАА
Төв аймгийн замд өчигдөр буюу долдугаар сарын 05-нд зам тээврийн ноцтой осол гарчээ.
Энэ талаар Замын цагдаагийн албаны урьдчилсан сэргийлэх хэлтсийн мэргэжилтэн цагдаагийн ахлах дэслэгч Ч.Чимидбатаас тодрууллаа. Тэрбээр “2018 оны долдугаар сарын 05-ны өдрийн 13:50 минутын үед “Төв” аймгийн “Эрдэнэсант” сумын нэгдүгээр багын нутаг “Бор хошуу” гэх газар Улаанбаатар хотоос баруун зүгт 226 км орших шонгийн хажууд аспальтан зам дээр амины “Isuzi” маркын жолооч “Б”, “Suzuki Escudo” маркын машины “Г” жолоочтой автомашинтай мөргөлдөж зорчигч Баянхонгор аймгийн иргэн Г \37 настай\, иргэн Б \35 настай\ нар амь эрсэдлээ. Мөн Баянхонгор аймагт оршин суух иргэн Б\44 настай\, иргэн Г\41 настай\ нар хүнд гэмтсэн зам тээврийн осол бүртгэгдсэн. Ослын шалтгаан мөрдөн байцаалтын шатанд шалгагдаж байгаа. Зам тээврийн ослууд ихэвчлэн жолоочийн хариуцлагагүй байдал, хурд хэтрүүлэх, гүйцэж түрүүлэх, холын гэрэлтэй хөдөлгөөнд оролцох, хамгаалах бүсээ зүүдэггүйгээс болж байна. Орон нутгийн зам тээврийн осол амь эрсэдсэн, эд хөрөнгө сүйтсэн байдаг. Осол хэрэг өнгөрсөн оны эхний хагас жилийн байдал мөн үеийнхтэй харьцуулахад тодорхой хэмжээгээр бүх осол хэрэг буурсан. Аялал зугаалгын цаг эхэлсэнтэйгээр иргэд орон нутгийг зорьж байгаа эрчим ачаалал нэмэгдсэн. Иргэд хөдөө орон нутгийг зорихдоо анхаарал болгоомжтой хурдаа тохируулж явах хэрэгтэй байна” гэлээ.
Ийнхүү зам тээврийн ноцтой ослууд гарч иргэд амь нас, эрүүл мэндээрээ хохирсоор байгаа тул баяр наадмын үеэр улсын чанартай авто замаар зорчихдоо хурдаа тохируулж, эгнээ байраа зөв эзэлж, гүйцэж түрүүлэх үйлдлээ зөв гүйцэтгэж өөрийн болон бусдын амь нас, эд хөрөнгөнд аюул учруулахгүй байх нөхцөлийг хангаж замын хөдөлгөөнд оролцох, мөн оройн цагаар гэрлээ шилжүүлж, хурдаа хасч, бүсээ бүслэхийг Цагдаагийн байгууллагаас анхаарууллаа.
Э.Эрдэнэбаяр нь мэргэжлийн гэрэл зурагчин бөгөөд түүнийг зургийн аппаратгүйгээр төсөөлөшгүй билээ. 1996 онд МУИС-ын Сэтгүүл зүйн ангийг фото сэтгүүлчээр төгсчээ. Тэрбээр Үндэсний мэдээллийн МОНЦАМЭ агентлаг, Адмон Хэвлэлийн компанид мэргэжлийн гэрэл зурагчнаар тус тус ажиллаж байсан аж. Түүний зургууд дотоодын төдийгүй гадаадын хэвлэл дээр хэвлэгдэн гарч байсан юм. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Пунсалмаагийн Очирбатын 1995 онд Европын орнуудад хийсэн албан ёсны айлчлал үеийн гэрэл зурагчнаар ажиллаж байсан туршлагатай нэгэн юм. Э.Эрдэнэбаяр нь Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлээс салбартаа амжилттай ажиллаж буй сэтгүүлч, уран бүтээлчдийн нэр хүндтэй “Ган Үзэгтэн” шагналын эзэн болж байжээ. Тэрбээр Монголын Гэрэл Зурагчдын Нэгдсэн Холбооны гишүүн мөн Америкийн Гэрэл Зурагчдын Нэгдсэн Холбооны гишүүн юм. Одоогоор АНУ-ын Калифорни мужийн Морага хотод гэр бүлийн хамт амьдарч байна.
“Амьдрал Миний Дуранд”
номондоо тухайн үеийн монголын нийгмийн амьдралыг “Фото журнализм” буюу фото сэтгүүлзүйн баримтат талаас нь харуулахыг хичээсэн ба Монгол улсын 80-аад оны социализмын төгсгөл үе, 90-ээд оны монголын нийгмийн шилжилтийн үе, улс төр, урлаг, спортын салбарынхан, эгэл хүмүүсийн хөрөг, хот, хөдөөгийн хүмүүсийн ахуй амьдрал, байгалийн үзэсгэлэнт дүр төрх, ёс заншил, соёл гээд бүхий л салбарын амьдралыг гэрэл зургийн хальсандаа буулган үлдээхийг зорьжээ. Олон жилийн хөдөлмөрөө шингээн баринтагласан уран бүтээлийн дээжээ өргөн дэлгэж байгаа юм. Уг номонд 400 орчим зураг багтсан бөгөөд үүнээс үзэсгэлэнд 100 гаруй зураг дэлгэгдэх юм байна.
Өнөө өглөө долларын ханш огцом өссөн нь иргэдийн дунд төөрөгдөл үүсгээд байсан юм. Найман шарга валют арилжааны төвийн ченжүүдээс лавлахад долларын ханш өсч, бууж байгааг бид мэдэхгүй. Долларын ханш өсч байгаа ч удахгүй бууна. Түр зуурын хөөрөгдөл гэж бодож байна гэх хариулт өгсөн юм.
Энэ талаар Монголбанкнаас тодруулахад Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2018 онд баримтлах үндсэн чиглэлд заасны дагуу Монголбанк 2018 оны зургадугаар сарын 22-ны өдөр ээлжит бус гадаад валютын дуудлага худалдаа зохион байгуулсан. Дуудлага худалдаанд банкууд 2454.87 төгрөгийн жигнэсэн дундаж ханштайгаар 130.7 сая ам.доллар худалдан авах санал ирүүлснээс Монголбанк 2451.00 төгрөгийн ханштайгаар 88.7 сая ам.долларыг нийлүүллээ. Дуудлага худалдаа зарласнаар долларын ханшийг тодорхой хэмжээнд бууруулна хэмээн үзэж байгаа гэж Монгол банкнаас мэдээлсэн юм. Долларын ханш өсөөд байсан ч удалгүй бууж эхлээд байна.
Тэгвэл цаашид төгрөгийн ханш хэрхэх төлөвтэй байгааг сонирхоё.
ВАЛЮТЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ
Олон нийтийн анхаарлыг хамгийн ихээр татдаг эдийн засгийн мэдээллийн нэг бол валютын ханш, валютын зах зээлийн мэдээ байдаг. Сүүлийн гурав хоногт төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш нэг өдөрт 20 хүртэл төгрөгөөр суларч, валютын захад хэлбэлзэл үүссэн байна. Манай эдийн засгийн хувьд хоёр дугаар улирал бол ид бүтээн байгуулалт, үйлдвэрлэлийн үе байдаг. Үндэсний статистикийн хорооны мэдээллээс үзвэл 2 дугаар улирлын ДНБ-ий хэмжээ бусад улирлаас дунджаар 40 хүртэл хувиар өндөр байдаг. Энэ нь барилга, уул уурхай, мал аж ахуй гэх мэт эдийн засгийн голлох салбаруудын үйл ажиллагаа улирлын шинжтэй байдагтай холбоотой. Үүнийг дагаад валютын эрэлт, нийлүүлэлтийн ихэнх хэсгийг бүрдүүлдэг гадаад худалдаа ч хоёр дугаар улиралд хамгийн өндөр байдаг.
Эх сурвалж: Гаалийн ерөнхий газар
Гадаад валютын эрэлт нэмэгддэгээс шалтгаалан жил бүрийн хоёр дугаар улиралд төгрөгийн ханш сулрах хандлага ажиглагдаж байгаа. Сүүлийн нэг жил орчим хугацаанд валютын ханш өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад тогтвортой байгаа ч энэ сард төгрөгийн ханш сулрах хандлага ажиглагдлаа. Энэ нь гадаад валютын орох, гарах урсгалд хугацааны зөрүү үүсдэгтэй холбоотой. Тодруулбал валютын нийлүүлэлт цөөн тооны уул уурхай компанийн борлуулалтын орлогоос бүрддэг. Харин валютын эрэлт нь маш олон тооны иргэд, аж ахуйн нэгжийн харьцангуй жижиг дүнтэй зардлуудаас бүрддэг тул валютын захын эрэлт, нийлүүлэлтийн хугацааны зөрүүнээс үүдэн түр зуурын шинжтэй хэлбэлзэл гарах тохиодол байдаг.
Валютын ханшийг тодорхойлох гол хүчин зүйл бол Монгол улсад орж, гарч буй валютын мөнгөн урсгал байдаг. 2018 онд дэлхийн зах зээл дэх эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ өсч цэвэршүүлсэн зэсийн тонн тутмын үнэ 7000 ам.доллар, нэг тонн коксжих нүүрсний үнэ 200 ам.долларыг давж тус тус өссөнөөс үзэхэд цаашид валютын нийлүүлэлт тогтвортой хадгалагдах төлөвтэй байна. Дэлхийн зах зээл дэх түүхий эдийн үнэ өссөнөөр алт олборлогчдын төв банкинд тушаах алтны хэмжээ нэмэгдэж байгаа тухай Монголбанк онцолжээ. Төв банкинд тушаах алтны хэмжээ нэмэгдсэнээр Монгол Улсын гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх гол эх үүсвэр болдог байна. Монголбанк 2017 онд түүхэн дэх хамгийн өндөр буюу 20 тонн алт худалдан авч байсан бол 2018 оны эхний 5 сарын байдлаар өмнөх оны мөн үеэс 1.5%-иар их буюу 4952 кг алт худалдан авчээ.
Төлбөрийн тэнцэл буюу Монгол улсад орж, гарч буй валютын гүйлгээний цэвэр дүн 2018 оны эхний 4 сарын байдлаар -47 сая ам.долларт хүрч, алдагдлын хэмжээ өмнөх оны мөн үеэс хоёр дахин буурсан байна. Мөн Монгол улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал сайжирч, тогтворжсонтой холбоотойгоор гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт эхний дөрван сарын байдлаар өмнөх оны мөн үеэс хоёр дахин өсч 535 сая ам.долларт хүрсэн бөгөөд Оюу толгой ХХК-ийн гүний уурхайн хөрөнгө оруулалттай холбоотойгоор цаашид ч гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нэмэгдэх төлөвтэй байгаа аж.
Түүнчлэн Монгол Улсаас ойрын хугацаанд төлөгдөх томоохон өр төлбөргүй болсон. Мөн ОУВС-тай хамтран хэрэгжүүлж буй Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрийн хүрээнд 2018 онд нийт 850 орчим сая ам.долларын санхүүжилт олгоно гэж мэдэгдсэн бөгөөд 5 дугаар сарын эцсийн байдлаар 130 сая ам.долларын эх үүсвэр Монгол улсад орсон гэх мэдээлэл бий.
Валютын захын голлох мэдээллүүдээс үзэхэд валютын ханшид түр зуурын шинжтэй өсөлт гарч болох ч энэ онд гадаад валютын нийлүүлэлт өндөр байхаар хүлээгдэж байгаа тул төгрөгийн ханшид гарсан богино хугацааны хэлбэлзэл удаан үргэлжлэхгүй, төгрөгийн ханш цаашид тогтвортой байх төлөвтэй байгаа аж.
УИХ-ын чуулган үргэлжилж байна. Чуулганаар Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 09 дүгээр дүгнэлтийг танилцуулсны дараа гишүүд Зөрчлийн тухай хуулийн төслийн талаар байр сууриа илэрхийллээ. Энэ үеэр УИХ-ын гишүүн Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдорж хэлэхдээ “Эрүүгийн хууль, зөрчлийн хуулинд өөрчлөлт оруулах ажлын хэсэг байгуулан ажиллаад өнөөдөр яамд руу санал авахаар явууллаа. Намайг хуулийн яаманд очоод С.Зоригийн хэрэг, Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг яриад өөр ажил хийхгүй байна гэж зарим хүмүүс яриад байгаа. Хуулийн яаманд зөндөө ажил болж байна. Энэ хоёр хууль хэрэгжиж эхлээд нэг жил ч хүрээгүй. Нэг жилийн хугацаанд ийм дайны хуулийн согог гарч ирдэггүй. Хоёр, гурван жил болж байж согог бүрэн хэмжээгээр гарч ирж шинэчлэгддэг. Батласан хууль амьдрал дээр хэрхэн хэрэгжиж байгааг тодорхой хугацаанд ажиглах хэрэгтэй. Гишүүд Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Захиргааны хуулинд өөрчлөлт оруулах заалтын талаар сайн муу олон зүйл ярьж байна. Нэг талаас зөв. Нөгөө талаас яагаад ийм оруулж ирэв гэдгийг бодоорой. Захиргааны шүүхийг би 2004 онд батлуулсан. 2006 онд хэрэгжилтийг нь эхлүүлсэн. 21 аймагт давж заалдах Захиргааны шүүх байгуулж өгсөн. Би энэ шүүхийг байгуулахдаа шийдвэртэй арга хэмжээ авах байх гэж горьдож байсан. Өнөөдөр хэрэг явдал биш болсон байна. Бодсоны эсрэг ажилдаг шүүх болсон байна. Засгийн газрын оруулж ирсэн санал нь хэт өргөн болсон бол нарийн болгох эрх их хурлын гишүүдэд бий. Засгийн газрын шийдвэрийг шүүгч хянаад танил талын захиалгаар шийдвэр гаргадаг болсон байна. Үндсэн хуулинд Засгийн газрын шийдвэрийг Засгийн газар өөрөө эсвэл Их хурал хүчингүй болгоно гээд заачихсан байдаг. Засгийн газрын шийдвэрийг шүүдэг өөр газар байдаггүй. Цэц гэдэг Үндсэн хуулийг манаад сууж байгаа шүүх. Захиргааны шүүхэд Засгийн газрын шийдвэрийг харъяалуулаагүй. 2005 онд гомдол гараад цэц хуралдаж Засгийн газрын шийдвэрийг Захиргааны шүүх хянахгүй гэдэг шийдвэр гаргасан. Ингээд шийдвэр хүчинтэй болсон. Ийм шийдвэр хүчинтэй байсаар байхад захиргааны шүүх хянаад байна. Маргаан үүсгээд ажил боймлоод захилгаар ажиллаж байна. Энийг таслан зогсоох гэж би энэ хуулийг оруулж ирсэн. Үүн дээр хатуу байна. Хэн ямар үг хэлэх нь сонин биш. Монголын хувь заяа сонин. Эх орон чинь хайран байна. Шүүхийн ялзралыг одоо ярих цаг болсон. Дахиад захилга мөнгө сүлжээ ийм л байдалтай. Энэ үнэнийг ард түмэн мэдэх ёстой. Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэр Үндсэн хуулийг хүртэл тоодоггүй шүүхтэй болсон. Ийм үед их хурал хөдөлж шийдвэрээ гаргах хэрэгтэй. Би энэ хуулийг батлуулсан болохгүй бол шүүхийг татан буулгах эрх надад бий” гэлээ.
ХНХЯ, Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний ерөнхий газар /ХХҮЕГ/ болон “Дэлхийн зөн Монгол” олон улсын байгууллага хамтран “Ядуурал, гарц ба арга зам” зөвлөгөөн зохион байгууллаа. “Дэлхийн зөн Монгол” олон улсын байгууллагаас “Зорилтот бүлгийн 3500 өрхийг ядуурлаас гаргаж, амьжиргааг нь дээшлүүлнэ” хэмээн зөвлөгөөний үеэр тодотгов.
Энэ үеэр “Дэлхийн зөн Монгол” олон улсын байгууллагын техникийн дэмжлэг туслалцааны салбарын үндэсний зохицуулагч Т.Энхцэцэг ярихдаа “Ядуурал, гарц ба арга зам” төслийн хүрээнд 2017-2019 онд зорилтот бүлгийн 3500 өрхийг ядуурлаас гаргахаар төлөвлөсөн. Уг төсөл 2017 оны нэгдүгээр сараас хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд одоогоор 600 гаруй өрх ядуурлаас гараад байна. Мөн бид туршилтын төслийг 2016 онд Сонгинохайрхан, Баянзүрх дүүргийн 250 өрхийн дунд хэрэгжүүлсэн. Үүнээс нийт 249 нь ядуурлаас амжилттай гарч чадсан. Эдгээр айл өрхийн 50 хувь нь 3-4 хүүхэдтэй, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд байсан бол 50 хувь нь бүрэн дунд боловсролтой, цөөн хувь нь дээд боловсролтой байсан. Бид өрхийн орлого доогуур амьдарч буй өрхүүдэд чиглэж ажилладаг. Хамгийн эмзэг өрхөд ч хүүхдүүд амьдарч байна. Ганц хоёр төрлийн арга хэмжээ зохион байгуулаад хүмүүсийг ядуурлаас гаргах боломжгүй. Олон улсад туршигдсан нэн эмзэг нөхцөл байдлаас гаргах төслийг анх 2015 оноос туршсан. Энэ төсөлд нийтдээ 600 өрх хамрагдаж, амжилттай төгссөн. Амжилттай төгсөнө гэдэг ядуурлын шугамаас доогуур байсан өрхүүд шугамаас дээгүүр болж байгаа юм. Төсөлд хамрагдсан өрхүүдийн орлого нэмэгдэж, нэгээс хоёр орлогын эх үүсвэртэй болон бичил жижиг бизнес хийж эхлээд байна. Тэдгээр хүмүүс өөртөө итгэлтэй болж нийгмийн ажилд идэвхтэй оролцдог болсон. Төслийн хүрээнд маш олон үр дүн гарсан. Өнөөдрийн арга хэмжээгээр хэрэгжүүлсэн ажил, туршлагаа бусад зорилтот бүлгийнхнийг сайжруулах чиглэлээр ажиллаж буй төрийн болон төрийн бус байгууллагуудад таниулах, харилцан туршлага солилцох зорилготой юм. Цаашилбал ядуурлаас богино хугацаанд гаргах цогц арга хэмжээг хэрэгжүүлснээр олон өрхийг ядуурлаас гаргах боломж харагдаж байгаа. Эмзэг өрхүүд хамгийн түрүүнд халамждаа бүрэн хамрагдах шаардлагатай. Ямар үйлчилгээг хаанаас яаж авахаа мэддэггүй. Нийгмээс хол хөндий амьдарч байгаа юм. Өрхийн суурь хэрэгцээ хангагдаагүй байдаг учраас төрөөс өгөгдөж буй халамж зөв өрхдөө хүрэх ёстой. Энэ талаас бид өрхтэйгөө хамтарч ажиллаж байна.
600 өрхийг ямар шалгуураар сонгож авсан бэ?
Нийслэлийн сонгино хайрхан, баян зүрх дүүргүүдээс өрхүүд сонгон авч төслөө эхлүүлсэн. Энэ оноос эхлэн туршлагадаа суурилан үргэлжлүүлж нийтдээ 14 аймаг нийслэлийн зургаан дүүргээс нийт 3000 өрхийг хамруулан ажиллаж байна. Сонгон шалгаруулалтын хувьд тухайн төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа ядуурлын хэмжээ өндөртэй орон нутаг, хороог сонгодог.
Судалгаанаас харахад ядуурлын зурааснаас доош амьдарч буй өрх хэр байна вэ?
Нийтдээ 900 мянга гаруй иргэн Монгол Улсын татсан ядуурлын шугамаас доогуур байна гэх 2016 оны үндэсний статистикийн тоо баримт бий. Энэ нь 2014 оноос ядуурлын түвшин найман функтээр дээшилсэн байгаа юм. Тогтвортой хөгжлийн зорилтод ядуурлыг тэглэнэ гэсэн зорилттой ажиллаж байгаа. Үүнд хүрэхэд маш их хүчин чармайлт шаардана. Ядуурлаас гарахад бүх талын оролцоо чухал. Зөвхөн материаллаг зүйлсээр дэмжлэг өгөөд зогсохгүй бүх талаар нь дэмжих хэрэгтэй. Эдгээр хүмүүс нийгмээс алслагдчихсан байдаг. Нийгмийн янз бүрийн албан ба албан бус үйл ажиллагаанд хамрагддаггүй. Энэ байдал нь хүмүүсийг өөртөө улам итгэлгүй болгодог. Тиймээс бид нийгэмд тэдгээр хүмүүсийг идэвхтэй байлгах, хөгжүүлэх, өөртөө итгэлтэй болгох замаар цогц үйл ажиллагаагаа явуулж байна” гэв.
Мөн “Дэлхийн зөн Монгол” олон улсын байгууллагын Суурин төлөөлөгч Филип Ийвэрт ярихдаа “Манай байгууллагын үндсэн ажил нь хүүхдийн сайн сайхны төлөө чиглэсэн байдаг. Өнөөдөр ядуурал ярихад хэцүү, шийдлийг нь олоход ч маш хэцүү. Төрийн болон төрийн бус байгууллагууд, олон улсын байгууллагууд хамтарч ажиллаач ээ гэсэн үүднээс энэхүү үйл ажиллагааг зохион байгуулж байна. Бидний хувьд төгсөлтийн аргачлал гэх төслийг хэрэгжүүлээд явж байна. Төслийн хүрээнд бид айл өрхүүдийн амжиргааг дээшлүүлэхэд чиглэсэн ажлууд хийдэг. Өнөөдөр уг төслөө танилцуулж байгаа юм. Ядуурал маш олон зүйлсээс шалтгаалдаг. Юуны түрүүнд ядуурлын шалтгаанаа тодорхойлох хэрэгтэй. Богино хугацааны ажил ядуурлыг бууруулахгүй. Ядуурлаас гарахад урт хугацааны төсөл хөтөлбөр хэрэгтэй. Тогтвортой удаан хугацаанд хийх төслүүд хэрэгжүүлэхдээ төрийн болон төрийн бус байгууллага хамтран ажиллаж байж шийдвэрт хүрнэ” гэв.
Төсөлд хамрагдсан иргэн Ц.Лхагвасүрэн ярихдаа “Би төрөөс өгдөг халамжийн тухай мэддэггүй байсан. 2015 оны наймдугаар сард хорооны хэсгийн ахлагч өрхийн амьжиргааны судалгаанд хамрагдах санал тавьсан юм. Төсөлд өрхийн амжиргааны түвшин доогуур иргэдийг сонгосон. Тэдгээр хүмүүсийг хийж чаддаг зүйлээр нь 15 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр багуудад хуваасан. Баг тус бүр дундын хуримтлал үүсгэсэн. Мөн “Дэлхийн зөн Монгол” олон улсын байгууллагаас 45 хоногийн мэргэшүүлэх сургалтад биднийг хамруулсан юм. Төслийн хүрээнд хоёр ширхэг оёдлын машин өгснөөр гэрээр оёдол хийж эхэлсэн. Хорооны хэсгүүдэд борлуулж, захиалга авах зэргээр ажиллаж байлаа. Дараа нь дундын хуримтлалаас 200 мянган төгрөгийн зээл авч лангуу түрээслэн ажиллаж байна. Төсөлд хамрагдсанаар манай өрхийн амьжиргааны түвшин дээшиллээ.” гэв.
Э.АНУДАРЬ
Улсын драмын эрдмийн театрын ерөнхий найруулагч, Төрийн соёрхолт Н.Наранбаатартай ярилцлаа.
-Та үндэсний баяр наадмын найруулагчаар гурав дахь удаагаа ажиллахаар болсон. Өнөө жилийн наадмын найруулга ямар онцлогтой байх вэ?
-Би төрийн ажилтай хүн. Иргэн хүнийхээ хувьд, мөн уран бүтээлч хүнийхээ хувьд үүргээ биелүүлэх ёстой. Уг нь энэ жил амаръя гэж бодож байсан юм. Гэвч төрийнхөө наадмыг найруулах үүргээ аваад ажиллаж байна. Үүндээ баяртай байна. Энэ жил “Монгол орон мөнхөд бат оршиг” гэсэн утга дор наадмаа найруулна. Үндэсний эв эеийн дуулал тусгаар тогтнолын бат илэрхийлэл бол гэр бүлийн аз жаргал, төр, газар шороо, эх хэл, өв соёл, түүхэн уламжлал байдаг. Хамгийн гол нь монголчууд олуулаа болох гэсэн утга санааг гаргаж байгаа. Өнгөрсөн, одоо, ирээдүй цагийн гурван орчилд уялдуулж үзэл санаагаа хийж байна. Өмнөх жилүүдийн наадамд шинэ дэгүүдийг бий болгосон. Ямар цаг үеийг дамжиж байсан, ямар түүхтэй гэдгийг, түүхийн явцад ямар онцлогууд байсан юм, сэтгэл зүрхэнд юу нандин үнэтэй байдаг зэргийг харуулна. Энэ жилийн наадамд ямарваа нэгэн түүх өгүүлэхгүй, гол дүрийн баатаргүй, монгол хүний аж амьдрал ахуй соёл, “Хэл, хил, мал гуравтайгаа байвал хэн баян Монгол баян” гэсэн утган дээр наадмын нээлтээ хийж байгаа. Эрийн гурван наадмын гол мөн чанар нь юу байдаг, дөрвөн улирлын онцлог чанарыг илэрхийлсэн, 12 жилүүдийг гаргаж ирж байна. Түүхийн эх сурвалжаас харахад хулгана жилд хөлгөн судар үүсчээ гэдгийг үзүүлэх жишээтэй. Нэг талаараа танин мэдэхүйн шинжтэй болж байгаа юм. Бас нэг жилд нь Их монгол улс байгуулагдсан талаар үзүүлэх. Бид нэг талаасаа бие биенээ их шүүмжилж байна. Хамгийн гол нь ололттой зүйлийг харж хэлэх хэрэгтэй. Хүн гэдэг чинь урмын амьтан. Урмаар тэтгэгддэг. Худлаа үгийг мянга давтахаар үнэн болдог гэгчээр муулаад байвал бүх л юм болохгүй. Бид эхлээд сэтгэлээ засах хэрэгтэй. Энэ жил хугацаа их тулгуу эхэллээ.
-Наадмын бэлтгэл хэзээнээс эхлэх вэ?
-Дуу хөгжмийн бэлтгэл эхэлчилсэн. Талбайн бэлтгэл зургадугаар сарын 25-наас эхэлнэ.
-Нээлтэд ямар уран бүтээлчид оролцож байна?
-Энэ жил бүх урлагийн байгууллагууд оролцож байгаагаараа онцлогтой. Жил бүр тусалдаг Батлан хамгаалах яамныхан оролцоно. Цэнхэр дуулгатнуудаасаа бидэнд өгдөг. 800 гаруй хүн оролцож байна. Жинхэнэ монгол адуучин залуучууд мөн үндэстэн, ястнуудын төлөөлөл оролцоно.
-Жил бүрийн наадмын нээлт нэгэн хэвийн, ялгагдахааргүй байдаг тал бий шүү. Сүүлийн үед гадны улс орнуудын аливаа наадам, олон улсын хэмжээний арга хэмжээний хаалт, нээлтэд технологийн дэвшил, дроныг ихэд ашиглах болсон?
-Хүн бүхэнд хийх боломж байна. Тендер зарласан. Бид хөгжингүй улс биш гэдгийг сайн ойлгох хэрэгтэй. Бид өндөр хөгжилтэй оронтой зүйрлэж чадахгүй. Намайг шүүмжилж байна. Миний мэдлээс хэт давсан асуудал. Хэрвээ орой үдэш хийвэл гэрлийн гайхамшигт шийдлүүдийг хийж болно. Гэтэл тэр хууль тогтоомж эрх зүй нь байхгүй. Өдрийн хамгийн хурц наранд гэрэл технологийн шидийг яаж үзүүлэх вэ дээ. Ноднин япончууд үзчихээд өдрийн гэрэл нь цэгцтэй кино кадр шиг үзүүлж чадаж байна гэж хэлсэн байгаа юм. Уран бүтээлчдийн чадварыг хэлж байна. Монголд маш олон авьяаслаг уран бүтээлчид бий. Ганц Наранбаатар гэж ярих биш. Энэ хүний ард олон мянган хүний хүч хөдөлмөр үр шим оршдог гэдгийг бодож ярих хэрэгтэй. Төрийн наадмынхаа төлөө бүгд хичээдэг. Олон хүний сэтгэл оюун ордог. Их сайхан болсон юм амархан санагддаг. Тэрийг гаргах гэж маш их хичээл зүтгэл гаргадаг гэдгийг мэддэггүй.
-Улсаас төсөвлөсөн мөнгө хүрдэг үү?
-Хүрдэггүй. Наадмын нээлт хаалт 600 сая төгрөг гээд төсөв батлаад өгчихсөн. Үүндээ л багтаана.
-Наадмын хүндэтгэлийн тоглолт ямар байх вэ?
-Би төрийн концертыг хоёр дахь удаагаа хийх гэж байна. Энэ жил арай өөр дэгээр тавина. Төрийн шагнал бол бүтээлд өгдөг шагнал. Жилд нэг, хоёр л бүтээл уг шагналыг авдаг. Энэхүү бүтээлүүдийг төрийнхөө концертэд үзүүлнэ. Монголын бахархал болсон бүтээлүүд байх болно. Жишээ нь, О.Дашбалбарын “Амьддаа бие биеэ хайрла” шүлэг байна. Мөн уран зургуудийг оруулж байгаа. Бүх бүтээлүүдийг зохиомжлоод хүмүүст хүргэнэ.
-Наамдын нээлт, хаалтын ёслолыг сарын өмнөөс бэлтгээд бэлэн болгочихоод 11-ний өдөр тэр бүхнээ харахад ямар сэтгэгдэл төрдөг вэ?
-Мэдээж миний найруулсан, манай хүмүүсийн оюун санаанаас гарч байгаа учир догдолдог. Би хүний хийсэн юмыг шүүмжлээд суудаг хүн биш. Ядаж би хэлэхээсээ өмнө би энийг хийж чадах уу гэж өөрөөсөө асуудаг. Зарим итгэхгүй байгаа хүн надтай цуг ажиллаад үз. Ямар их цаг зав зардгийг үзэг л дээ. Гэртээ харих ч завгүй байдаг. Бүх юмыг надаас асууна. Хөгжмийн нот, ая, хэнээр дуулуулах вэ гээд л. Тог цахилгааны асуудал, хөгжмүүд гэнэт унтарвал ямар арга хэмжээ авах вэ гэх мэт. Эрчим хүчний асуудлыг хүртэл шийдэх хэрэгтэй болдог. Энэ бол тоглоом биш. Өмнө нь хийсэн бүх найруулагчдаар би бахархдаг, тэднийг хүндэлдэг. Өөрөө найруулж байж энэ ажлыг нарийн ширийнийг ойлгож байна.
-Нийт хичнээн хүн оролцох вэ?
-Одоогоор нарийн тоо гараагүй байна. 1500 гаруй хүн оролцох байх.
-Дээхнэ үед драмын театрын тасалбар хэдэн сарын өмнөөс дуусчихсан байдаг гэсэн. Харин сүүлийн үед үзэгчдийн тоо нэмэгдэж байгаа гэж дуулсан?
-Театр урлаг бол амьд урлаг. Хамгийн орлоготой, үзвэртэй ганцхан байгууллага бол Улсын драмын эрдмийн театр. “Би эндээс явахгүй” жүжгийг бүтэн сар битүү тоглосон. Театр яагаад мөнх оршдог вэ гэхээр тэнд хамгийн шилдгүүд байдаг. Өдөр бүр найруулагчийн тавьсан стандартыг яг нэг янзаар тоглоно гэдэг чадвар. Өдөр бүр өнөөдөр шигээ байхыг шаарддаг. Тайзны урлаг бүхэн театр. Найруулагч нэг юмыг хэлэх гэж л тэр бүхнийг бүтээдэг, хичээдэг, зүтгэдэг. Харин сүүлийн үед юу хэлэх гээд байгаа нь тодорхойгүй болчихсон бүтээл их байх боллоо.
-Соёл, урлагийн үндэсний зөвлөл байгуулагдахаар болсонд урлагийнхан их ам сайтай байна?
-Монголын соёл урлагийнхан бүгд баярласан. Урлаг руугаа өнгийж харж байгаа маш том алхам. Урлаг гэдэг бол тухайн нийгмийн нүүр царай өмсгөл, зүүлт гоёл. Төр анхаарч эхэлж байгаа нь сайхан санагдаж байна. Уг зөвлөл Ерөнхий сайд солигдонгуут алга болдог тийм биш байгаасай, мастер том төлөвлөгөөтөй байгаасай гэж бодож байгаа. Урлагийн залгамж халаа бага байна, том бодлого, соёлын дархлаа хэрэгтэй. Театр бол нийгмийн толь. Тэнд хүн өөрийгөө мөн бусдыгаа хардаг. Одоо энэ гарч байгаа бүтээлүүдэд цензур тавих хэрэгтэй.
Ухаалаг залуус их байна. Чадалтай залуучууд төрөн гарч ирж байна. Бид олон болох хэрэгтэй. Олуулаа болох тусам олон чадварлаг хүмүүс төрнө.
Бид цээжээ дэлдэж хашхирах биш, хийж бүтээж хашхирмаар байна. Хүн шүүмжлэхээсээ өмнө би юу хийж бүтээж байна гэдгээ мэдэх хэрэгтэй. Өөрөөрөө дуусах юм шиг амьдарч болохгүй. Хойч үеэ заавал бэлдэж байх хэрэгтэй. Би дэг журмыг их баримталдаг. Бас хүний үг сонсдог. Үүгээрээ хойч үедээ гарын авлага болж байна гэж боддог.
Нийслэлийн Онцгой байдлын газраас “Гамшгаас урьдчилан сэргийлэхэд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн оролцоо” сэдэвт сургалт зохион байгууллаа. Гамшгийн эрсдэлийг бууруулахад хэвлэл мэдээллийн байгууллагын оролцоог нэмэгдүүлэх, гамшгаас хамгаалах мэдээ мэдээллийг олон нийтэд шуурхай хүргэхэд сэтгүүлчдийг мэдээллээр хангах, хамтран ажиллах зорилготой тус сургалтад хэвлэл мэдээллийн 30 орчим сэтгүүлч хамрагдсан юм.
Ард иргэдийн дунд зохион байгуулдаг тэмцээнийг анх удаа сэтгүүлдчийн дунд зохион байгуулж байгаагаараа ихээхэн онцлогтой байлаа.
Сургалтын үеэр гамшгаас хамгаалах мэдлэг, чадвар олгох “Хэн ч, хаана ч, хэзээ ч БЭЛЭН” буухиа тэмцээнд сэтгүүлчид авьяас чадвараа сорин өрсөлдлөө.
Улаанбаатар хот газар хөдлөлтийн 7.5 баллын идэвхитэй бүсэд оршдог байна. Улаанбаатар хот орчмын Авдар уул, Эмээлт, Гүнжийн ам, Хустайн нуруу, Мөнгөнморьт сум гэсэн зургаан бүс газар хөдлөлтийн идэвхитэй бүсэд тооцогддог байна. Эдгээрээс хамгийн ойр нь 15-20 км зайд, хол нь 212 км зайд оршиж байгаа аж. Эдгээр газарт 6.5 баллаас 8.5 баллын газар хөдлөх магадлалтай. Тухайн газруудад газар хөдлөхөд Улаанбаатар хотод мэдрэгдэх хүч нь 5.5-7.5 балл гэдгийг албаныхан хэлж байв. “Жайка” төслөөс 2013 онд ОБЕГ-тай хамтран гаргасан газар хөдлөлтийн гамшгийн үнэлгээгээр Улаанбаатар хотод 6.5-7.6 баллын газар хөдлөлт болсон тохиолдолд нийт барилга байгууламжын 20-50 хувь нь нурж, 30-60 мянган хүн нас барж, 200-300 мянган хүн газар хөдлөлтийн гамшгийн хохирогч болох магадлалтай гэсэн тооцоог гаргажээ. Мөн 3-4 баллын газар хөдлөлтөд 29 ЕБС, 46 цэцэрлэг, 30 эмнэлэг нурах аюултай аж. Эрсдэл бидэнд маш ойрхон байгааг энэхүү тоон судалгаанаас байгааг харж болно. Иймээс иргэдэд гамшгаас урьдчилан сэргийлэх мэдлэг олгох нь чухал байгааг Онцгой байдлын алба хаагчид анхаарууллаа.
Газар хөдлөлтийг урьдчилан мэдэж болно. Чухам яг хэзээ гэдгийг хэн ч хэлж мэдэхгүй. Тиймээс хэн ч, хэзээ ч, хаана ч бэлэн байх ёстой аж. Айл бүрт гамшгийн үед хэрэглэгдэх 15 зүйл үүргэвчинд байх ёстой гэв. Үүнд бичиг баримт, эмийн сан, удаан хугацаанд хадгалж болох гурав хоногийн хүнс, хүлээн авагч /радио/, гар чийдэн, сонин, гялгар уут зэргийг хийж, гэр, орондоо бэлэн байлгахыг зөвлөлөө.
Айл өрх, иргэд үер усны аюул нүүрлэхэд хэрхэн өөрийгөө болон бусдыг аварч, хамгаалах талаар мэдлэг, чадвар дутмаг байгааг дурдав.
Газар хөдлөлт, түймэр, үер усны аюулаас өөрийгөө болоод өрөөлийг хамгаалахад суралцаж, хэн ч, хэзээ ч, хаана ч бэлэн байх дадалд суралцахыг Онцгой байдлын газраас ард, иргэдэд анхаарууллаа.
