Categories
гадаад мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

П.Болортуяа: Мьянмарын ард түмэн цэргийн дэглэмийг унагааж, ардчилсан улс болохын төлөө тэмцэж байна

Мьянмар
улсад Олон улсын байгууллагын шугамаар ажиллаж, амьдарч байсан П.Болортуяатай
ярилцлаа.


-Парламентын
сонгуулийн дүнг эсэргүүцсэн Цэргийн хүчнийхэн Мьянмар улсын ардчиллын төлөөх
лигийн намын өндөр албан тушаалтнуудыг хорьж, цэргийн хүчээр төрийн эргэлт
хийгээд сар гаруйн хугацаа өнгөрлөө.Та Мьянмар улсад ажиллаж амьдраад хэр удаж
байгаа вэ?

-Би
Мьянмар улсад ажиллаж амьдраад гурван жил болж байна. Өнгөрсөн хоёрдугаар сарын
1-нд Мьянмарт Цэргийн эргэлт боллоо. 2020 оны арваннэгдүгээр сард Мьянмар улсад
таван жил тутам болдог Парламентын сонгууль болж өнгөрсөн.

Уг
сонгуулийн үр дүнд “Ардчиллын Төлөөх Үндэсний Лиг” намын тэргүүн Ан
Сан Су Чигийн удирдаж байгаа нам дийлэнх олонх суудал авсан. Мьянмар улс 1962
оноос хойш цэргийн дэглэмтэй явж ирсэн. Учир нь Үндсэн хуульдаа цэргийн
дэглэмтэй орон байна гэж заасан байдаг юм билээ. Өнгөрсөн 2015 оны
сонгуулиар”Ардчиллын Төлөөх Үндэсний Лиг” олон суудал авч чадсан ч
Үндсэн хуулиа өөрчлөх хэмжээнд хүртэл суудал авч чадаагүй. Гэхдээ өнгөрсөн
таван жилийн хугацаанд энэ намаас сонгогдсон Парламентын гишүүд нь Үндсэн
хуулиа өөрчилж цэргийн дэглэмийг халж ардчилсан орон болгохын төлөө хоёр удаа
Парламентаар хэлэлцүүлэг хийсэн ч амжилтад хүрээгүй.Ингээд өнгөрсөн
арваннэгдүгээр сарын сонгуулиар “Ардчиллын Төлөөх Үндэсний Лиг”
Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулах хэмжээний хангалттай суудал авч чадсан.
Ингэхээр цэргийн эрх мэдэл хумигдана гэсэн үг. Гэхдээ цэргийн эрх мэдлийнхэн
автоматаар парламентдаа 25 хувийн квоттой байдаг. Өнгөрсөн оны сонгуулиар
сонгогдсон гишүүд нэгдүгээр сарын 31-нд нийслэл хотдоо цуглаад хоёрдугаар сарын
1-ний өдөр анхныхаа хурлыг хийхээр төлөвлөж байв. Энэ хурлаар “Ардчиллын
Төлөөх Үндэсний Лиг” намын гишүүд Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулах
боломжтой байсан. Арваннэгдүгээр сараас хойш өрнөсөн улс төрийн үйл явдлыг харж
байхад цэргийн эрх мэдэлтнүүд эрх мэдлээ алдах нь тодорхой болчихсон учраас
сонгуульд луйвар орсон, сонгуулийн дүнг нягтлах, дахин сонгууль явуулах байр
суурьтай байгаагаа удаа дараа зарласан. Харин орон нутагт ажилласан сонгуулийн
хороод, Сонгуулийн Ерөнхий Хороо нь сонгуульд луйвар ороогүй, шударга үнэн
сонгууль болж “Ардчиллын Төлөөх Үндэсний Лиг” Нам ялалт байгуулсан нь
бодит үнэн гэсэн эсрэг байр суурьтай байв. Угтаа эхлээд нөхцөл байдал маш
тайван байсан. Хэний ч санаанд төрийн буюу цэргийн эргэлт болчихно гэж
бодохооргүй. Ард түмэн, жирийн иргэд ч гэсэн цаашид тууштай ардчилсан орон
болох нь гэж итгэл төгс байсан. Мьянмарчуудын хувьд гурав дахь удаагийн цэргийн
эргэлт нь юм билээ. Өмнө нь 1990, 2007 онд цэргийн эрх мэдлийг эсэргүүцэж
жагсахад хүчээр дарсан түүхтэй. Энэ удаагийн тэмцэл Мьянмарчуудын хувьд
ардчиллын төлөөх гурав дахь тэмцэл нь гэж ойлгож болно.

-Хоёрдугаар сарын
1-нээс яг ямар үйл явдал өрнөчихөв?

-Өглөө
сэрэхэд ямар ч интернэт, утасны сүлжээ ажиллаагүй. Тухайн өдөр эргэлт болсон
гэдгийг ч мэдээгүй. Өглөө жолооч маань ажилд авах гэж ирдэг цагаасаа эрт ирсэн.
Тэгээд цэргийн эргэлт болчихлоо. “Ардчиллын Төлөөх Үндэсний Лиг”
намын дарга, намын удирдлагуудыг бүгдийг нь баривчилсан гэж хэлсэн. Нийт 10 цаг
орчим сүлжээ тасалсан. Мьянмарын нийслэл нь их онцлог хот. Цэргүүд байрлахаас
гадна төрийн байгууллага,яам, агентлагууд болон олон улсын байгууллагууд
байрладаг. Улаанбаатар хот шиг жирийн иргэд амьдардаггүй.Төрийн албан хаагчид
нь нийтийн байранд амьдардаг. Ингээд шөнө Цэргийн эрхтэн дархтнууд цэргээ
хөдөлгөөд Ерөнхийлөгч, “Ардчиллын Төлөөх Үндэсний Лиг” намын
удирдагч, тангаргаа өргөх гээд очсон парламентын бүх гишүүдийг барьж хорьсон.
Тодорхойгүй байдал хэсэг үргэлжилсэн. Ард түмэн юу болж байгааг ч мэдэх боломжгүй.
Удалгүй цэргийнхэн бүх телевизийг хааж, өөрийн мэдлийн телевизээр нэг жилийн
хугацаатай онцгой байдал тогтоолоо. Жилийн дараа дахин сонгууль явуулна.
Өнгөрсөн сонгуулийн үр дүнг бид хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Засгийн бүх эрх
мэдлийг гартаа авлаа гэдгээ зарласан. Үндсэн хуульд нь нэг жилийн онцгой байдал
тогтоох эрх нь байдаг юм шиг байна лээ.

Төрийн
эргэлт болохоор тэнд нөхцөл байдал ямар болж байсан бэ?

-Төрийн
болон бусад бүх албан байгууллага, банк төрийн эргэлт гарсан өдрөөс хойш
ажиллаагүй. Ганцхан хүнсний дэлгүүрүүд ажиллаж байсан. Манай хотын төвөөр
цэргүүд, цэргийн машинууд үзэгдэж эхэлсэн. Бүр байлдааны танк хүртэл орж ирсэн.

-Ард түмний жагсаал
өдгөө ч үргэлжилж байна. Гэсэн хэдийч нөхцөл байдал хүндхэн харагдаж байна л
даа. Цэргийнхэн жагсагчдыг буудаж хөнөөж байгаа нүд халтирам зураг олон
харагдах юм?

-Хоёрдугаар
сарын 6-наас хүмүүс гудамжинд гарч тэмцэж эхэлсэн. Ард түмэн бол бид
“Ардчиллын Төлөөх Үндэсний Лиг”-т саналаа өгсөн. Бид Ардчилсан орон
болмоор байна. Цэргийн дэглэмийг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй. Дахиад хар өдрүүдэд
амьдарч чадахгүй. Бидний өгсөн саналыг хүлээн зөвшөөр. Сонгууль луйвар болоогүй
гэж жагсаж эхэлсэн. Жагсаал цуглаан анх маш зохион байгуулалттай байсан шүү.
Өдөр бүр, мэргэжил, мэргэжлээрээ нэгдэж маш тайван жагсаал өрнөж байв. Долоо
хоногийн дараанаас жагсаал цуглаан хүчээ нэмж, хүрээгээ тэлээд ирэхээр
цэргийнхэн хүчээр дарж эхлэх бодлого явуулсан. Эхлээд жагсаал цуглааныг
тараахын тулд даралттай усаар шүршиж эхэлсэн. Үүнд ч гэмтсэн хүмүүс бий.
Удалгүй цэргийнхэн мэдэгдэл хийж улс оронд онцгой байдал зарласан учир жагсаал,
цуглаан хийхийг хориглож, орой хөл хорио тогтоосон. Энэхүү журмыг зөрчвөл хатуу
арга хэмжээ авахаа зарласан. Ер нь жагсаалыг хүчээр тарааж, хүйтэн зэвсэг
ашиглаж эхэлсэн гэсэн үг. Мьянмарын ард түмэн цэргийн дэглэмийг унагааж
ардчилсан улс болохын төлөө тэмцэж байна.

-Өдгөө хэдэн жагсагч
амиа алдсан бол?

-Бирмчүүд
маань өнөөдөр ч дахиад гудмандаа гарчихсан жагсаж байна. Тэмцэл эхэлснээс хойш
168 залуусын амь нас эрсэдсэн. Энэ бол албан тоо. Албан бус тоогоор бол үүнээс
илүү хүмүүс амь эрсэдсэн гэж үзэж байгаа. Ард түмэн бууж өгөхгүй лгэж байна.
Эрх мэдэл гэж ийм айхавтар. Цэргийн генерал эрх мэдлээ алдахгүй гээд иргэний
дайн хийж байна шүү дээ. Цэргийн, ганц хүний диктатуртай орон болчихгүй юмсан л
гэж бодогдсон. Бирмийн зарим хот, дүүрэгт дайны гэх юм уу байлдааны гэх юмуу
Martial Law -үйлчлээд эхэлснээ зарлаж байна. Байлдааны хуулийг нь уншихаар
цэргүүддээ өчиггүй буудах эрх өгч байна. Цэргүүдийн урдаас ямар нэг байдлаар
эсэргүүцэл үзүүлэх гэж оролдлого хийвэл шууд буудна. Түүнчлэн жагсагчдыг хүчээр
дарах хоёрдах оролдлого нь шөнийн цагаар хүмүүсийг олноор нь баривчилж, гудманд
буудаж, ихээр айлгаж байгаа. Хамгийн аймшигтай нь хүмүүсийг буудчихаад шууд
чирээд ачаад явчихаж байгаа бичлэг хүртэл сошиалд тавигдсан байна.

-“Ардчиллын
Төлөөх Үндэсний Лиг”-ийн дарга Ан Сан Су Чи болон, намын гишүүдийг хаана
хорьж байгаа талаар мэдээлэл бий юү?

-Тэдэнд
шүүхээр ял оноох гэж байгаа. Хаана хорьж байгааг цэргийн Засгийн газар
нууцалсаар байгаа бөгөөд хууль бусаар хөрөнгөжсөн, хөл хорионы дэглэм,
Коронавирусээс урьдчилан сэргийлэх хуулийн заалтыг зөрчсөн гэхчилэн
буруутгасан. Ан Сан Су Чигийн гэрээс нь станц олсон юм билээ. Энэ станцыг хууль
бусаар оруулж ирсэн. Хилээр орж ирэхэд зөвшөөрөл аваагүй гэж буруутгаж байгаа.
Нэг удаа шүүх хурал нь болж ялыг нь нэмэхээр төлөвлөсөн. Энэ нь жагсаал зохион
байгуулж хууль зөрчсөн гэдэг үндэслэл гэж ойлгосон. Ерөнхийлөгчийг нь
коронавирустэй тэмцэх арга хэмжээний хууль зөрчиж сонгуулийн үеэр хүмүүс
цуглуулсан гэж буруутгаж байгаа юм билээ. Энгийн иргэдийн хувьд бол олон улсын
тусламж, энхийг сахиулагч хүчнийг хүсч, хүлээж байгаа.

-Цэргийн эрх
мэдэлтнүүд маш их эрх мэдэлтэй байдаг юм билээ. Эрх мэдлээ алдахгүйн тулд ард
түмнийхээ эсрэг дайн зарлаж байна гэж ойлгож байна?

-Тийм.
Цэргийн эрх мэдэлтнүүд нь өөрсдөө маш их эрх мэдэлтэй хүмүүс байдаг. Цэрэг нь
зэр зэвсэг ихтэйгээс гадна байлдааны онгоц, бөмбөдөгч сөнөөгч онгоцтой. Миний
амьдарч байсан хот дээгүүр байлдааны онгоц ниссэн. Жагсагчидаа айлгах гэж
онгоцуудаа нисгэж байна. Угтаа 500 мянган цэрэг байдаг гэж байгаа юм. Гэхдээ
тэд тусгай бэлтгэгдсэн цэргүүд. Одоогийн Цэргийн генерал, бас түүнээс гадна 10
гаруй генералын эрх мэдэл энд яригдаж байгаа. Хэдхэн хүн цэргийн хүчээр энэ
улсыг хянаж байна. Зэвсгийн хүчээр ард түмнийг буулгаж авна гэж үзэж байна. Эрх
мэдлээ алдахгүйн тулд ард түмнээ буудаж байна. Цэргийнхэн хамгийн баян хүмүүс
байдаг гэсэн. Цэргийн эрх мэдэлтнүүд томоохон бизнесүүд, хаш чулуу,
бадмаарагийн орд гээд байгалийн бүхий л баялгийг хянаж байдаг. Мэргэн буудагч зогсоогоод
жагсагчдыг уриалж байгаа хүмүүсийг буудаж байна гэсэн мэдээлэл явж байгаа.
“Ардчиллын Төлөөх Үндэсний Лиг” намын орон нутгийн дарга нарыг
бүгдийг нь гэрт нь хорьсон. Гэрийн гадаа нь цагдаа, цэргийхэн очоод, орж
гаргахгүй хорьчихдог юм байна лээ. Энэ сарын 16-ны өдрөөс эхлэн утасны
операторууд интернэт орох боломжгүй болсон байна. Цэргүүд эмнэлэг, сургууль,
хийд гэх мэт газруудыг цэргийнхэн эзлэн авч байгаа. Бүр коронавирус туссан
хүмүүс эмчлүүлж байсан эмнэлгийг ч эзэлсэн байна. Өвчтөнүүдийг нь хаашаа авч
явсан юм бүү мэд.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Г.Сайханбаяр: Хэзээ нэгэн цагт хэрэгтэй биш, байнга хэрэгтэй Зэвсэгт хүчин байна

Батлан хамгаалахын сайд Г.Сайханбаяртай ярилцлаа.


-Энэ жил Батлан хамгаалах яам үүсэн байгуулагдсаны 110 жил, орчин цагийн Зэвсэгт хүчин үүсэн байгуулагдсаны 100 жилийн ой тохиож байна. Зэвсэгт хүчний түүхийн хуудсыг эргээд сөхөхөд өнгөрсөн хугацаанд ямар замналаар явж өдийг хүрсэн талаар ярилцлагаа эхлэх үү?

-Тэгье. Юуны өмнө цэргийн тангараг өргөж цэргийн алба хаасан Монголын бүх эрчүүддээ болон Зэвсэгт хүчний нийт бие бүрэлдэхүүндээ “Монгол цэргийн өдөр”, Монгол Улсад орчин цагийн Зэвсэгт хүчин үүсэн байгуулагдсаны түүхт 100 жилийн ойн баярын мэндчилгээ дэвшүүлье. 1911 онд Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал ялж, төрт улсаа сэргээн мандуулж, Монгол Улсад анхны таван яам байгуулагдсаны нэг нь Цэргийн явдлын яам байсан. 300 гаруй жил Манжийн дарлалд байж, дотоодын хямрал тэмцэл үргэлжилж ирсэн тэр цаг үед Монгол төрийн өмнө улс орноо төвхнүүлэх, шинээр эмхлэн байгуулах, эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлаа хангах том зорилт тулгарч байсан нь Цэргийн явдлын яам байгуулагдах үндэс суурь болохын зэрэгцээ аливаа төрт улсын тусгаар тогтнолын баталгаа нь цэргийн хүч байсаар ирснийг нотолсон явдал болсон юм.Улмаар 1921 онд Ардын журамт цэргийг эмхлэн байгуулж, цэрэг, зэвсгийн хүчээр улс үндэстнээ харийн дарлалаас чөлөөлж, туурга тусгаар улсаа сэргээн мандуулах үндэсний ардчилсан хувьсгалыг эхлүүлснээр зуун, зууны түүхийн хуудсыг өртөөлсөн “Монгол цэрэг”-ийн шинэ үе, орчин үеийн Зэвсэгт хүчний түүх эхэлсэн. 100 жилийн хугацаа гэдэг Монгол Улсын хувьд ч Зэвсэгт хүчин батлан хамгаалах салбарын хувьд ч түүхийн бүхэл бүтэн үе гэж хэлж болно.1921-1930-аад онд Монгол Ардын Хувьсгалт Цэрэг нь морьт цэргийн хороо, дивиз, корпустай болж түүний бүрэлдэхүүнд хуягт танкийн, их бууны, нисэхийн, холбооны цэргийн ангиудыг шинээр байгуулж, ардын хувьсгалт улаан цэргүүдийг болон олон ардуудыг цэргийн эрдэмд боловсруулах, байлдааны шинэ зэвсэг техник, мэргэшсэн хүн хүчээр хангах, байлдааны болон улс төрийн бэлтгэлийг дээшлүүлэх, цэргийн сахилгыг бэхжүүлэх талаар олон арга хэмжээг шат дараатай хэрэгжүүлсэн байдаг.Монгол Улсын газар нутаг, тусгаар тогтнол бүрэн эрхт байдалд халдсан харийн дайсны эсрэг 1939 оны Халхын голын дайн, 1945 оны чөлөөлөх дайнд Монгол Ардын Хувьсгалт Цэрэг Зөвлөлтийн дайчидтай мөр зэрэгцэн тулалдаж, эх орон, ард түмэн, тусгаар тогтнолоо хамгаалах ариун үүргээ нэр төртэй биелүүлэхийн хамт зүүн хойд Хятадыг чөлөөлөх цус асгаруулсан ширүүн тулаанд оролцож, Дэлхийн дайны ялалтад хувь нэмрээ оруулсан түүхэн гавьяаг байгуулсан.Түүхийн нугачаанд хэлмэгдүүлэлтэд цэргийнхэн ч их өртсөн байдаг. 100 жилийн түүхийг яривал олон зүйл ярьж болно.

Иймээс товчлох нь зүйтэй байх. Дэлхийн болон бүс нутгийн цэрэг-улс төрийн байдал, цэргийн хэрэгт гарсан хувьсал, зэвсэгт тэмцлийг явуулах онол, практикийн өөрчлөлтөд нийцүүлэн 1960-аад оны дундуур Монголын Ардын Армийг байгуулж, 1979-1989 онд түүнийг өргөтгөн зохион байгуулж Ерөнхий цэргийн армийн зохион байгуулалтад шилжүүлж, төрөл, тусгай мэргэжлийн цэргийн анги, салбаруудыг байгуулж, цэргийн даргалах бүрэлдэхүүнээ Зөвлөлт Холбоот Улсын цэргийн академи, их, дээд сургуулиудад бэлтгэж, орчин үеийн байлдааны зэвсэг, цэргийн техникээр хангаснаар манай Зэвсэгт хүчин үүрэг гүйцэтгэх чадавхаараа хөрш орнуудын түвшинд ойртсон тийм түүхэн цаг хугацаа байсан юм.

1992 онд батлагдсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд “Эх орныхоо тусгаар тогтнолыг батлан хамгаалж, үндэсний аюулгүй байдлыг хангах нь төрийн үүрэг мөн” болохыг тунхаглаж, “Монгол Улс өөрийгөө хамгаалах зэвсэгт хүчинтэй байна” хэмээн тодорхойлж, иргэн бүр эх орноо батлан хамгаалах, цэргийн алба хаах үүрэгтэйг хуульчлан баталгаажуулснаар Монгол Улсын батлан хамгаалах бодлого, Зэвсэгт хүчний шинэчлэлийн эрх зүйн үндсийг тавьсан юм. Монгол Улс 1990-ээд оны эхээр тайван цагт улс орныхоо батлан хамгаалах хэрэгцээ шаардлага, эдийн засгийн боломжид нийцсэн “Цомхон, чадварлаг Зэвсэгт хүчинтэй байна” гэж тодорхойлсны дагуу төр, засгийн өмнө нэн шинэ үеийн Зэвсэгт хүчнийг байгуулах, бэхжүүлэх томоохон зорилт тавигдаж, түүний хүрээнд бүтэц, зохион байгуулалтыг нь хураангуйлах,тайван цагт байлдааны, сургуулийн болон хураангуй бүрэлдэхүүн бүхий холимог зохион байгуулалтад шилжүүлэх үйл ажиллагааг эхлүүлсэн.

-Зэвсэгт хүчний өнөөгийн хөгжлийн түвшин ямар байна вэ?

-Дээр дурдсан 1992 оны Үндсэн хуульд заасны дагуу мэргэжлийн чиг хандлагатай, цомхон чадварлаг Зэвсэгт хүчин байгуулах зорилт 2000 он гэхэд үндсэндээ хангагдсан. Үүний дараа цомхон гэдэг зорилт бол төрийн бодлогын хэмжээнд тавигдах асуудал биш байна гэж үзээд мэргэжлийн чиг хандлагатай чадварлаг зэвсэгт хүчинтэй болох нь зүйтэй юм байна гэсэн концепцийг 2000 оноос дэвшүүлж 2015 оныг хүртэлх хугацаанд хэрэгжүүлсэн. Энэ зорилт ч мөн амжилттай хэрэгжсэн. 2015 онд батлан хамгаалахын эрх зүйн хоёр дахь шинэчлэлийг эхлүүлж, түүний хүрээнд мэргэшсэн бие бүрэлдэхүүнд суурилсан чадварлаг Зэвсэгт хүчнийг хөгжүүлж, бэхжүүлэх том зорилтыг тавиад одоо хэрэгжүүлээд явж байна. Үүнийг дагаад Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний гүйцэтгэж байгаа үүрэгт нэлээд томоохон өөрчлөлтүүд орсон. Хуучин Зэвсэгт хүчин, цэргийн алба хаагчийг 1000 өдөр төр тэжээж, нэг өдөр хэрэглэнэ гэсэн философитой явж ирсэн бол өнөөдөр Зэвсэгт хүчин төрдөө, ард түмэндээ байнга хэрэгтэй байж, байнга хүчин зүтгэж байх ёстой гэсэн философитой ажиллаж байна.Хэзээ нэгэн цагт хэрэгтэй биш, байнга хэрэгцээтэй Зэвсэгт хүчин байна гэсэн үг. Өнөөдрийн байдлаар манай Зэвсэгт хүчин дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн Зэвсэгт хүчин болон хөгжиж байгаа гэдгийг Батлан хамгаалахын сайдын хувьд нүүр бардам хэлэх байна.Бид Монгол Улсын Зэвсэгт хүчнийг 2050 он гэхэд цэргийн мэргэжлийн өндөр түвшинд бэлтгэгдсэн бие бүрэлдэхүүн, шинжлэх ухаан, технологийн дэвшилд суурилсан орчин үеийн зэвсэглэл, цэргийн техник бүхий чадварлаг Зэвсэгт хүчин болсон байна гэж “Алсын хараа”-гаа тодорхойлоод байгаа. Монгол Улс Батлан хамгаалах нэгдмэл тогтолцоотой орон. Гэхдээ хууль ёсоор зэвсэгт хүчний бүтэц дотор манай агаарын цэргийн хүчин, хуурай замын цэргийн хүчин, барилга инженерийн цэргийн хүчин, кибер цэргийн хүчин, тусгай хүчний цэргийн хүчин орохоос гадна дайны байдлын үед хилийн болон дотоодын цэрэг, онцгой байдлын алба зэвсэгт хүчний бүтцэд шууд ордог хууль эрх зүйн зохицуулалттай. Тайван цагт тусгай чиг үүргийн байгууллагууд батлан хамгаалах нэгдмэл тогтолцоонд орж, улс орныг батлан хамгаалах үйл ажиллагааг жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай юм байна гэж харагдаж байгаа.

-Манай улсын цэргийн алба хаагчид дэлхийн энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд оролцож эхлээд багагүй хугацаа өнгөрлөө. Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн хэдэн оронд энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцож байна вэ?

-Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин батлан хамгаалах салбар цэрэг стратегийн үнэлгээ дүгнэлтийг улсын хэмжээнд хийдэг томоохон институци. Дэлхийн хэмжээнд болон бүс нутгийн хэмжээнд цэрэг-улс төрийн байдал ямар түвшинд байна, хаанаас аюул заналхийлэл гарч ирж болзошгүй зэргийг стратегийн үнэлгээнд үндэслэн батлан хамгаалах бодлогыг тодорхойлох суурь судалгаа, суурь бодлогын концепцийг Батлан хамгаалах яам боловсруулж гаргадаг. Түүнийг хэрэгжүүлдэг байгууллага нь Зэвсэгт хүчин. Дэлхийн энх тайвны үйл хэрэгт оролцох замаар Монгол Улсын аюулгүй байдлын дархлааг баталгаажуулдаг чиг үүрэгтэй. Монгол Улс зөвхөн өөрийнхөө аюулгүй байдлыг хангах биш хүн төрөлхтөн,дэлхийн улс орнуудын аюулгүй байдлыг хангах үүрэгт онцгойлон 2002 оноос оролцож ирсэн. Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн энхийг сахиулах ажиллагаа буюу НҮБ-ын мандаттай энхийн сахиулах ажиллагаанд дэлхийн 100 гаруй орон цэргээ илгээж энх тайвны үйл хэрэгт оролцож байна. НҮБ-ын тогтоосон үнэлгээгээр Монгол Улс 22-т жагсаж байна. Хэдийгээр бид жижигхэн Зэвсэгт хүчинтэй ч дэлхийн энх тайвны үйл хэрэгт оролцож буй хувь нэмрээрээ дэлхийд аль хэдийнэ танигдчихсан. “Монгол цэрэг”гэдэг брэндийг бий болгочихсон. Монгол цэрэгтэй холбоотой асуудлаар энхийг сахиулах ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэж байгаа цэргийн томоохон зүтгэлтнүүд,НҮБ-ын ажиллагааны командлагчид их ам сайтай байдаг. Монгол цэргүүдээр цэргийн багаа, байрлаж байгаа баазаа, улс орны төлөөллөгчдөө хамгаалуулъя, хамтран үүрэг гүйцэтгэе гэсэн хүсэлт НҮБ-аас маш их ирдэг. Монгол Улсын цэргийн алба хаагчид маш их чадваржиж байна. Манай цэргийн алба хаагчид 2002 оноос энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцож эхэлснээс хойш өнөөдрийн байдлаар давхардсан тоогоор 19000 гаруй офицер, ахлагч үүрэг гүйцэтгэсэн байна. Батлан хамгаалах салбар, Зэвсэгт хүчин улстөр-дипломатын аргаар улс эх орныхоо аюулгүй байдлыг хангах чиг үүргийг хэрэгжүүлж байна. Үндсэн хуульд заасан гадаад бодлогын үзэл баримтлалд заасан бодлогын хүрээнд гадаадын улс орнуудтай цэргийн хамтын ажиллагааг амжилттай хөгжүүлж байна. Энэ нь аюулгүй байдал тусгаар тогтнолын баталгаагаа хангаж байгаа нэг хэлбэр юм шүү.

-Түүнчлэн Зэвсэгт хүчний албан хаагчид улс орныхоо бүтээн байгуулалтад гар бие оролцож байна. Сайдын хувьд энэ талаар цаашид ямар бодлого баримталж ажиллах бол?

-Батлан хамгаалахын багц хуулийн нэг Зэвсэгт хүчний тухай хуулиар улс орныг хөгжүүлэх стратегийн бүтээн байгуулалтад Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин оролцох ёстой гэсэн шинэ үүргийг тодорхойлсон. Монгол Улсын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулахуйц томоохон стратегийн бүтээн байгуулалтын ажлуудад манай Зэвсэгт хүчин оролцож байна. Өнгөрсөн хугацаанд Баян-Өлгий аймгийн Асгатын мөнгөний ордын төмөр бетон гүүр, Дорнод аймгийн Халх гол сумын шинэ бүтээн байгуулалт, газрын тосны үйлдвэрийн хүнд даацын авто зам, Зүүнбаян Таван толгой чиглэлийн төмөр замын доод суурь, дээд бүтцийн ажил, тус төмөр замыг дагасан дэд бүтэц буюу нэг өртөө, зургаан зөрлөгийн барилгын ажлыг Зэвсэгт хүчний цэргийн албан хаагчид богино хугацаанд чанарын өндөр түвшинд хийж гүйцэтгэлээ. Өнөөдөр газрын тосны үйлдвэрийн дэд бүтэц буюу орон сууцны хорооллуудыг барих ажлыг Зэвсэгт хүчний бие бүрэлдэхүүн хийж байна. Зэвсэгт хүчний чиг үүрэг улс орон, ард иргэдийнхээ амгалан тайван байдлыг хангах бэлтгэлийг хангахаас гадна улс орныхоо хөгжилд нь тодорхой хувь нэмэр оруулсаар байна. Иргэд залуучуудад эх оронч хүмүүжил төлөвшүүлэх. Залуучуудыг төлөвшүүлж хүмүүжүүлэх зөв чиг хандлагатай болгох үүргийг Зэвсэгт хүчин хэрэгжүүлж байна. Энэ бол Зэвсэгт хүчинд хуулиар хүлээлгэсэн нэг томоохон үүрэг чиглэл. Цэргийн албаар дамжуулж залуучуудын хандлагыг өөрчлөх, цэргийн мэргэжилд сургах, ар гэрээ аваад явах чадвартай сэтгэлийн хаттай гэрийн эзэн эр хүнийг төлөвлөшүүлэх зэрэг нийгэмд өөрчлөлт авчрах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж ирсэн. Түүнээс гадна Засгийн газраас иргэд залуучуудад эх оронч хүмүүжил төлөвшүүлэх үндэсний хөтөлбөр 2019 онд батлагдсан. Энэ хөтөлбөрийн хүрээнд ХНХЯ, БШУЯ, СоЯ-тай хамтраад улсын хэмжээнд залуучууд руу хандсан зорилтот ажлыг төлөвлөж, хэрэгжүүлэхээр бэлтгэж байна. Ер нь батлан хамгаалах бодлогын үндэс баримт бичигт бүх шатны боловсролын байгууллагын сургалтын хөтөлбөрт эх орныхоо үнэ цэнийг мэдрүүлэх, эх оронч үзэл хүмүүжил төлөвшүүлэх заалт нэлээд туссан. Энэ чиглэлээр боловсролын байгууллагуудтай хамтарч ажиллаж байна.

-Зэвсэгт хүчний зэвсэглэл, техникийн шинэчлэлийн асуудлыг хөндөх нь зүйтэй байх. Өнөөдрийн байдлаар зэвсэглэл, техникийн шинэчлэл ямар түвшинд хийгдэж байгаа вэ?

-Зэвсэгт хүчний үндсэн хэрэгсэл бол байлдааны зэвсэг, техник.Байлдааны зэвсэг, техникийн шинэчлэлийг 1990-ээд оны дунд үеэс хойш нэлээдгүй хэрэгжүүлж байна. Хуучин нэг улсаас хамааралтай байсан бол өнөөдөр цэрэг техникийн хамтын ажиллагаатай зургаан орноос зэвсэг техникийн шинэчлэлээ хийж байна. Манай Зэвсэгт хүчин өнөөдрийн байдлаар ОХУ, АНУ,БНХАУ болон зарим цэрэг техникийн хамтын ажиллагаатай улсын зэвсэглэлийг хэрэглэж байгаа бөгөөдхөнгөн хуягт техник, байлдааны шинэ төрлийн зэвсэг техникийг Зэвсэгт хүчний зэвсэглэлд нэвтрүүлж байна. Зэвсэг техникийн шинэчлэл удаашралтай, чамлалттай хэрэгжиж байгаа боловч ямар ч байсан зохих түвшинд хүрээд байгаа. Ер нь энэхүү шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд ихээхэн хэмжээний хөрөнгө шаарддагаас сүүлийн жилүүдэд гадаадын зээл тусламжид тулгуурлан шийдвэрлэж байгааг анхаарах цаг болсон.Бид Зэвсэгт хүчнийхээ зэвсгийг шинэчлэх тал дээр дотооддоо бүтээх, турших, үйлдвэрлэх бодлогыг баримталж байгаа. Батлан хамгаалахын сайдын дэргэд Шинжлэх ухаан технологийн зөвлөл ажилладаг. Мөн энэ чиглэлээр сүүлийн 10 гаруй жил Батлан хамгаалах эрдэм шинжилгээний хүрээлэн нэлээд судалгаа хийсэн. Энэхүү судалгааны үр дүнд өнгөрсөн жилээс дотооддоо цэргийн зориулалттай техник, хэрэгсэл үйлдвэрлэх, сэргээн сайжруулалтын шинж чанартай ажлуудыг хийж эхэлсэн. Тухайлбал,манай зэвсэгт хүчний залуу инженерүүд анхны дрон, нисгэгчгүй нисэх төхөөрөмжийг хийсэн. Гадаадад боловсрол эзэмшсэн манай цэргийн албан хаагчид өөрсдөө зохион бүтээсэн зүйлс. Оюуны өмчийн газраар, цэргийн шинжлэх ухаан, технологийн зөвлөлөөр Батлан хамгаалахын их сургуулийн эрдмийн зөвлөлөөр ороод албан ёсоор патент авсан. Бид цэргийн техник хэрэгслээ хийгээд эхэлчихлээ. Дээрээс нь зэвсэг засвар үйлдвэрлэлийн тусгай анги дээр байлдааны шинэ техникүүд үйлдвэрлэж байна. Монголын машин үйлдвэрлэгч холбооны залуучуудтай хамтраад байлдааны хуягт тээвэрлэгчүүдийг Монгол Улс өөрсдөө хийдэг болсон.Хэд хэдэн төрлийн байлдааны техникүүд үйлдвэрлэсэн. Түүнчлэн байлдагч нэг бүрийн хувийн зэвсэглэлийг сайжруулах ажлыг өөрсдөө хийж байна. 100 жилийнхээ босгон дээр бид энэ үйлдвэрлэлээ эхлүүллээ. Энэ бүгдийг ард түмэндээ Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн цэргийн ёслолын жагсаалаар харуулах болно. Монголд үйлдвэрлэсэн цэргийн техникүүдээ парадад явуулна. Манай цэргийн алба хаагчид өөрсдийн сайжруулсан буудлагын зэвсгээ агсаж жагсаалдаа оролцоно.Монголын Зэвсэгт хүчин хөгжлийн ямар түвшинд хүрсэн байгааг харуулах юм.

-Сумны үйлдвэртэй болно гэсэн зорилтыг дэвшүүлээд байгаа. Ер манай улс дотооддоо сумаа үйлдвэрлэх боломж бололцоо бий юү?

-Бид ойрын хугацаанд сумны үйлдвэрээ байгуулахаар ажиллаж байна. Галт хэрэглэлээ өөрсдөө үйлдвэрлэх судалгааны ажлыг манай цэргийн эрдэмтэн судлаачид хийж байна. Энэ Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацаанд сумны үйлдвэрээ барина. Дотооддоо сумаа үйлдвэрлэнэ. Ангийн зориулалттай сум, байлдааны зориулалттай сумаа үйлдвэрлэнэ. Цаашлаад экспортлох ч боломж бий болох байх гэж харж байна. Зэвсэгт хүчний зэвсэглэл техникийг сайжруулах, үүрэг гүйцэтгэх чадвараа дээшлүүлэх нь Зэвсэгт хүчний том үүрэг.Иймээс л энэ зорилтыг хэрэгжүүлэх учиртай.

-Төрлийн цэргийн талаар ярицлагаа үргэлжлүүлье. Төрлийн цэрэг хүрээгээ тэлж кибер цэрэг нэмэгдсэн. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?

-2020 онд Зэвсэгт хүчний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль батлагдсанаар Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин түүхэн хөгжлийнхөө явцад урьд байгаагүйгээр өргөжин хөгжих эрх зүйн зохицуулалттай болсон. Ингэснээр Зэвсэгт хүчин нь хуурай замын цэрэг, агаарын цэрэг, барилга-инженерийн цэрэг, кибер аюулгүй байдлын цэрэг болон тусгай хүчний цэргээс бүрдэхээр хуульчлагдсан. Төрлийн цэргүүд нь бүтэц, зохион байгуулалт, удирдлагын хувьд мөн хууль эрх зүйн хувьд бүрэн бие дааж үйл ажиллагаа явуулна. Ямар ч тохиолдолд даалгасан тайван болон байлдааны үүрэг даалгаврыг хэнээс ч хамааралгүй бие даан үүрэг гүйцэтгэх чадвартай нэгжийг төрлийн цэрэг гэж ойлгодог. Боловсон хүчин зэвсэглэл, техник, материал хэрэгсэл хангалтын хувьд бүх зүйл бүрэн хэмжээнд бие даасан байна гэсэн үг. Үүний дагуу төсөв хөрөнгө удирдлага зохион байгуулалтын хувьд бүрэн бие даасан зохион байгуулалтад шилжүүлсэн. Хуурай замын цэрэг, агаарын цэрэг үндсэн суурь бааз дээрээ тулгуурлаад үйл ажиллагаагаа бие даан явуулж байна. Шинэ төрлийн цэргүүдээ бэхжүүлэх ажлыг эхлүүлээд явж байна.Өнөөдөр Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин эрчимтэй хөгжлийнхөө үе шат руу ороод явж байна. Энэ том газар нутгийн аюулгүй байдлыг хангахад агаарын цэргийн хүчин бүх төрлийн онгоц техниктэй байх ёстой. Монгол Улсын агаарын хяналтыг цоо шинэ шатанд гаргая. 50 жилийн дараа гэхэд агаарын цэрэг тавьсан зорилтдоо хүрэх юм гэж үзсэн. Түүнчлэн монгол цэрэг цахим цэрэг байх ёстой. Дэлхий дахинд мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн хөгжил асар хурдтай явагдаж, кибер орон зайд тэмцэл явуулах чиг хандлагатай байна. Гадаадын олон улс цахим мэдээллийн аюулгүй байдлын асуудлыг үндэсний аюулгүй байдлынхаа тэргүүлэх зорилтуудын нэг хэмээн зарлаж, үндэсний хэмжээний стратеги хэрэгжүүлэх, хууль, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, техник, технологи, хүний нөөцөө бэхжүүлэх, Зэвсэгт хүчний бүтэцдээ Кибер командлалыг байгуулах зэрэг арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлж байна. Манайх кибер цэрэгтэй байх асуудлыг албан ёсоор хуульчлаад удаагүй боловч кибер халдлагаас хамгаалах чиглэлээр нэлээд зүйлсийг хийж хэрэгжүүлсэн. Батлан хамгаалах сайдын ажлыг авснаас хойших хугацаанд кибер төвөө нэлээд бэхжүүлсэн. Батлан хамгаалах яам, Жанжин штаб ангиудын мэдээллийн урсгалыг хамгаалахад онцгой анхаарч байна. Кибер аюулгүй байдлын төвийн гаргасан судалгаагаар өдөрт 2000 гаруй гадны хандалтууд орж ирдэг юм билээ. Тэр бүрийг илрүүлэх, нэвтрүүлэхгүй байх, хариу өгөх, саармагжуулах ажиллагаануудыг хийх, мэдээллийн аюулгүй байдлаа хангах ёстой. Зэвсэгт хүчинд хамгаалах ёстой зүйл бол цэргийн мэдээлэл цэргийн нууцтай холбоотой асуудал байдаг.

-Зэвсэгт хүчний тухай хуульд ойрхон хоёр удаа нэмэлт, өөрчлөлт орсон. Эхний өөрчлөлтийн талаар та сая дурдлаа. Хоёр дахь өөрчлөлтөөр ямар эрх зүйн зохицуулалт тусгагдсан бол. Цаашид батлан хамгаалахын эрх зүйн шинэчлэл хэрхэн үргэлжлэх вэ?

-Энэ хуулиар зэвсэгт хүчний хөгжилтэй холбоотой маш чухал эрх зүйн зохицуулалт бий болсон. Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуулиар зохицуулагдаж байсан Зэвсэгт хүчний хөгжлийн сан нь найман төрлийн эх үүсвэрээр хөрөнгөө бүрдүүлэхээр хуулийн зохицуулалттай хэдий ч сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд тус сан нь зөвхөн энхийг дэмжих ажиллагааны нөхөн төлбөрөөс хөрөнгөө бүрдүүлж ирсэн бөгөөд улсын төсвийн хөрөнгө, бусад эх үүсвэрээс орлого бүрдүүлж байгаагүй юм. Энэ хууль батлагдсанаар Зэвсэгт хүчий өөрийн үйл ажиллагаанаас олсон орлогоо өөрсдөө зарцуулах эрх зүйн зохицуулалт үлдэж байгаа юм. Тусгай сангаар зохицуулагддаг байсан харилцаа Зэвсэгт хүчнийхээ хуулиар зохицуулагдаад энэ хуулийнхаа хүрээнд аливаа орлого, хуримтлалаа өөрийнхөө санд оруулаад зарцуулах ийм хууль эрх зүйн үндсийг бүрдүүлж байгаа юм. Үүний үр шим удахгүй гарч эхэлнэ. Зэвсэгт хүчний хөгжлийн сангийн хөрөнгийн эх үүсвэр нэмэгдэж, Зэвсэгт хүчний хөгжилд бодитой үр дүн үзүүлэх ач холбогдолтой.

-Та сайдын албан тушаалаа аваад “Жишиг цэргийн хотхон” бий болгоно гэж байсан. Энэ ажил өдгөө ямар түвшинд явж байна?

-Зэвсэгт хүчний зарим анги, салбарыг орчин үеийн хэв маягийг харуулсан инженерийн шинэлэг шийдэл бүхий “Жишиг цэргийн хотхон” болгох зорилтыг Сайдын албан тушаалаа аваад дэвшүүлсэн.Түүнийгээ Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт оруулж батлуулаад байна. Мөн “Жишиг цэргийн хотхон” төслийн зураг, төсөл, тооцоо, судалгаа бүрэн хийгдсэн. Ангиудын бүтэц зохион байгуулалтаас шалтгаалаад 2-3 түвшний стандарт гаргасан. Энэ жилээс томоохон ангиудаас эхлүүлэхээр төлөвлөж байна. Эхлээд Төв аймагт байрлах Зэвсэгт хүчний 016 дугаар ангиас эхлүүлнэ. Энэхүү төслийг хэрэгжүүлснээр Зэвсэгт хүчний хэмжээнд баригдаж буй барилга, байгууламжууд орчин үеийн нэгдсэн стандарт, хэв маягтай болох, сургалт, дадлагыг зохион байгуулах, ажиллаж амьдрах таатай орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх юм.

-Манай улс хоёр том гүрний дунд оршиж байгаа ардчилсан улс. Цэргийн бодлого нь ямар байх ёстой гэж та хардаг вэ?

-Өнөөдөр дэлхийд улс орнуудын аюулгүй байдлаа хангах цэргийн бодлого өөр өөрийн онцлогтой. Монгол Улсын хувьд Үндсэн хуулиараа өөрийгөө хамгаалах Зэвсэгт хүчинтэй байна гэж тодорхойлсон. Монгол Улсын цэргийн бодлого Монгол Улсыг гадны зэвсэгт түрэмгийллээс хамгаалахад, улс орныхоо тогтвортой хөгжлийг хангахад чиглэгдэх учиртай.Бүс нутгийн цэрэг-улс төрийн байдал,улс орнуудын явуулж байгаа цэрэг-стратегийн бодлого зэргээс хамаараад батлан хамгаалах бодлогод өөрчлөлтүүд орж байдаг.Монгол Улсын гадаад, дотоод аюулгүй байдалд үнэлгээ, дүгнэлт, шинжилгээг тогтмол хийж байдгийн гол утга учир нь манай төрийн батлан хамгаалах бодлого улс орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжил болон гадаад аюулгүй байдлын орчинтой нийцэж байна уу, үгүй юү гэдэгт оршиж байгаа юм. Түүнчлэн Монгол Улс аливаа цэргийн эвсэл холбоонд нэгдэхгүйгэж төрийн бодлогоор тодорхойлсон. Энэ бол маш чухал заалт. Монгол Улсын батлан хамгаалах бодлогын тулгуур гурван үндсэн ойлголт байдаг. Батлан хамгаалах нэгдмэл тогтолцооны үндсэн амин сүнс нь нэгдүгээрт мэргэжлийн цэрэгт суурилсан Зэвсэгт хүчин, хоёрдугаарт, бүх ард иргэдийн оролцоонд тулгуурласан орон нутгийн хамгаалалт, гуравдугаарт, нэгдмэл удирдлага, төлөвлөлт бүхий дайчилгаа байдаг. Бид батлан хамгаалахын энэ гурван тулгуураа бат бэхжүүлж чадсан тохиолдолд ямар ч аюул, заналын өмнө сөрөн зогсох чадвартай болох юм.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Ц.Мөнхцэцэг: Албан тушаалтнуудын авлига авах боломжийг хааж, иргэдэд тэгш боломж олгохын төлөө ажиллана

УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнхцэцэгтэй ярилцлаа.


-Шүүхийн тухай багц хууль хэрэгжиж эхэллээ. Үүнтэй холбогдуулан УИХ-д Шүүхийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангах ажлын хэсэг байгуулагдаад ажиллаж байна. Хуулийн хэрэгжилтийг хангуулахад хэрхэн анхаарч байгаа вэ?

-УИХ-аас өнгөрсөн нэгдүгээр сарын 15-нд Шүүхийн тухай хууль, Шүүхийн захиргааны тухай хууль, Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Шүүхийн иргэдийн төлөөлөгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг нэгтгэн Шүүхийн багц хуулийг баталсан. Энэ хууль нэлээд урт хугацаанд хэлэлцэгдэж, багагүй саад бэрхшээлийг давж хэрэгжиж эхэллээ. Хууль зүйн байнгын хороогоор 18 цаг хэлэлцсэн нь парламентын түүхэн дэх хамгийн олон цаг хэлэлцсэн төсөл болсон. Бас Шүүхийн тухай хуулинд Ерөнхийлөгч хэсэгчлэн хориг тавьсныг УИХ дийлэнх олонхын саналаар хүлээж аваагүй. Монгол Улсад шударга ёсны засаглалыг хэрэгжүүлэх, хараат бус шүүхийг бий болгох тогтолцооны шинэчлэл хийх чухал хууль тул УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооноос Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангах үүрэг бүхий Ажлын хэсэг байгуулан ажиллаж эхэлсэн. Ажлын хэсгийн ахлагчаар УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар, бүрэлдэхүүнд УИХ-ын дөрвөн гишүүн, Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Улсын Дээд шүүхийн төлөөллүүд ажиллаж байна.Шүүхийн тухай хууль энэ сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлснээс хойш гол ажлууд эхлээд явж байна.

-Тухайлбал?

-Энэ хуулиар Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн шүүгч бус таван гишүүн, Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус таван гишүүнийг нээлттэйгээр нэр дэвшүүлж, сонгон шалгаруулсны үндсэн дээр УИХ томилгооны сонсгол хийж томилохоор заасны дагуу эдгээр гишүүдийг сонгон шалгаруулах процесс эхэлсэн. Хууль зүйн байнгын хорооноос “Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн болон Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах журам” -ыг баталсан. Энэ журам энэ сарын 10-нд УИХ-ын цахим хуудаст тавигдсан.

Хууль зүйн өндөр мэргэшилтэй, эрх зүйч мэргэжлээр 10-аас доошгүй жил ажилласан байх болон бусад холбогдох шаардлага хангасан иргэд энэ сарын 31 хүртэл нэр дэвших хүсэлтээ өгөх юм. Шүүгчийг шилж, олох, шүүхийн хараат бус байдлыг хангах үүрэг бүхий Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, шүүгчийг албан тушаалаас нь түдгэлзүүлэх, огцруулах болон сахилгын бусад шийтгэл оногдуулах чиг үүрэг бүхий Шүүхийн сахилгын хороог ингэж нээлттэй сонгон шалгаруулалтаар томилох нь Монгол Улсын хувьд анхны тохиолдол болж байгаа юм. Харин өнгөрсөн жилүүдэд энэ томилгоо хаалттай, нэг субьектийн нөлөөн дор байж ирсэн. Харин Шүүхийн ерөнхий зөвлөл болон Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч гишүүдийг Нийт шүүгчийн чуулганаас нууц санал хураалтаар сонгох ёстой. Үүний тулд ирэх долдугаар сарын 1-н гэхэд Монгол Улсын нийт 500 гаруй шүүгчид хуралдаж Нийт шүүгчийн чуулганаа хийх юм.

-УИХ-д Авлигын эсрэг лобби бүлэг байгуулагдсан. Энэ бүлэг авлигатай хэрхэн тэмцэх вэ. Авлигатай тэмцэхэд хаанаас эхлэх юм бэ?

-УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатараар ахлуулсан “Авлигын эсрэг бүлэг” бай-гуулагдаад гишүүдэд миний бие болон Х.Булгантуяа, Б.Энхбаяр, Т.Доржханд, С.Одонтуяа нарын гишүүд ажиллаж эхлээд байна. Манай бүлэг авлигын эсрэг тэмцэх эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, авлигын эсрэг үйлчилж буй хууль тогтоомжуудын хэрэгжилтэд хяналт тавих, олон улсын болон бүс нутгийн парламентуудын авлигын эсрэг үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцох, авлигын эсрэг санаачилгатай ажиллах явдал. Бид ажлаа хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавихаас эхэлж байгаа. Энэ хүрээнд Ж.Сүхбаатар гишүүн болон миний бие Шүүхийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангах үүрэг бүхий Ажлын хэсэгт орж ажиллаж байна. Монголын нийгмийн бүх салбарт шударга ёсыг тогтоох, шударга ёсны хэрэгжилтийг хангах гол хуулиудыг хэрэгжүүлэх нь Шүүхийн тухай хуулиас эхлэх нь чухал байгаа юм. Шүүх засаглал хараат бусаар ажиллаж чадахгүй, шүүхийн шатанд хүний эрхийг зөрчих, хууль зөрчих ноцтой алдаа гарч байгаа нь иргэн Т.Чимгээгийн жишээн дээрээс харагдаж байна. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд шударгаар ял оногдуулах, гэм буруугүй хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцохгүй байх, хүний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээх ёстой атал эрүүдэн шүүж хэргийг хүлээлгэсэн байж болзошгүй нөхцөл байдал үүсээд байгаад бид анхаарал тавин ажиллах болно. Иргэн Т.Чимгээгийн хэрэг дээр Үндсэн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай гэх мэт хэд хэдэн хууль, нэгдэн орсон олон улсын гэрээ конвенцууд зөрчигдсөн байх магадлалтай байна. Тиймээс хүний эрхийн зөрчлөөс сэргийлэх, зөрчигдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх тал дээр Авлигын эсрэг бүлгийн гишүүдийн олонх нь УИХ дахь Хүний эрхийн дэд хорооны гишүүнээр ажилладгийн хувьд онцгойлон ажиллана.Цаашид манай бүлэг Төрийн болон орон нутгийн өмчит компанийн эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох замаар төсвийн хяналтаас гадуур их хэмжээний мөнгийг хяналтгүй юмуу цөөн хэдэн удирдлагын хүний хүрээнд захиран зарцуулдаг, төрийн өмчийг үнэгүйдүүлдэг, ах дүү хамаатан саднаа албан тушаалд томилдог байдлыг халах чиглэлд анхааран ажиллана. Өнөөдөр Монголд төрийн өмчийн 500 гаруй компани байдаг. Тэдгээр нь 360 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй. Эдгээрээс алдагдалтай ажиллаж байгаа компаниуд олон байгаа ч олон зуун сая төгрөгөөр хэдэн дарга нар нь бие биенээ шагнаж урамшуулдаг зүй бус байдлыг халах ёстой.Авлигын эсрэг бүлгийн зорилгыг нэг өгүүлбэрээр илэрхийлбэл албан тушаалтнуудын авлига авах боломжийг хааж, иргэдэд “тэгш боломж” олгохын төлөө зүтгэх явдал юм.

-Та Т.Чимгээг эрүүдэн шүүсэн асуудлаар нийтийн сонсгол явуулахыг шаардсан. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?

-Үндсэн хуульд хэнийг ч эрүүдэн шүүж, хүнлэг бус хэрцгий аргаар шүүхийг хориглоно гэсэн заалт бий. Мөн Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, конвенцид шүүхийн шатанд эрүүдэн шүүж хэрэг хүлээлгэхийг хориглосон байдаг. Тиймээс иргэн Т.Чимгээгийн асуудлаар дуу хоолойгоо хүргэж байна. Т.Чимгээг шүүхээр шалгагдаж байх процессийн шатандаа эрүүдэн шүүсэн асуудлыг хүний эрхийн зөрчил гэж үзэн дотоодын болон гаднын хүний эрхийн байгууллагуудад хандаж байна. УИХ бүрэн эрхийнхээ дагуу хүний эрхийн зөрчлийн асуудлаар Нийтийн сонсгол хийх шаардлагатай. Энэ саналыг УИХ-ын гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй нь дэмжсэн тохиолдолд Т.Чимгээг эрүүдэн шүүсэн асуудлаар Нийтийн сонсгол хийх боломж бүрдэнэ. Хэрэв шаардлагатай гэж үзвэл Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль болон бусад холбогдох хуульд зарим зохицуулалтыг хийх боломжтой. Тухайлбал, эрүүдэн шүүсэн төрийн албан хаагч буюу буруутай этгээдэд оногдуулах хариуцлагыг чангатгах тухай заалтуудыг оруулах асуудлыг хөндөнө. Ардчиллын баянбүрд гэгдэх Монгол Улсад иргэнээ тэр дундаа эмэгтэй хүнийг эрүүдэн шүүсэнтэй огтхон ч эвлэрч болохгүй. Тухайн хэргийн явцад зарим баримтууд ил болсон мөн Засгийн газрын тогтоолоор эрүүдэн шүүсэн бичлэг хүртэл ил болсон. Хэрэг өнөөдрийг хүртэл шийдэгдэхгүй удааширч байна. Ерөнхий сайд энэ асуудалд онцгойлон анхаарч дахин олны анхааралд орууллаа. Тийм учраас УИХ-ын гишүүд нэгдэн уг асуудлаар Нийтийн сонсгол явуулах шаардлагатай. Нийтийн сонсголоос гарсан санал зөвлөмжийг бид Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд хүргүүлж мөн шаардлагатай хууль эрх зүйн арга хэмжээнүүдийг авах болно.

-Хаврын чуулган нээлтээ хийлээ. Хаврын чуулганаар Боловсролын тухай хуулийг хэлэлцэнэ. Боловсролын тухай хуульд ямар өөрчлөлтүүд тусгагдаж байгаа вэ?

-Дэлхийг хамарсан цар тахлын хүндрэл хамгийн хүндээр тусч буй салбар бол яах аргагүй боловсрол. Теле болон цахим хичээлүүд орж байгаа ч хүүхэд бүрт хүртээмжтэй, чанартай байж чадахгүй байна. Хөдөө орон нутгийн болон интернэт, компьютергүй айл өрхийн хүүхдүүд цахим сургалтад орж чадахгүйд хүрсэн. Энэ нөхцөлд боловсролын салбар цахим шилжилтийг хурдтай хийх, багш, сурагчдыг цахим хичээлд шаардлагатай тоног төхөөрөмж, интернэт орчноор хангах шаардлага тулгарч байна. Миний хувьд Боловсролын тухай хуулиар тогтолцооны томоохон шинэчлэл хийх ёстой гэж үздэг. Ингэхдээ боловсролын чанар үр ашиг, сургалтын хөтөлбөр, багшийн хөгжил, боловсролын салбар дахь тэгш бус байдлыг арилгах санхүүжилтийн шинэчлэл зэрэг асуудлыг эн тэргүүнд шийдэх ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа.Монгол Улсын бичиг үсэгт тайлагдсан иргэдийн хувь, 1000 хүнд ногдох дээд боловсролтой иргэдийн хувь зэрэг боловсролын суурь үзүүлэлт сайн боловч суралцагчдын хөдөлмөрийн зах зээлд шаардлагатай ур чадвар сул гэж тооцогддог. Дэлхийн банкны Хүний нөөцийн индексийн тооцоогоор Монгол Улсын хүний нөөцийн индекс 63 хувь байгаа нь гурван суралцагч тутмын нэг нь бүтээлч чадвар эзэмшээгүй гэсэн үг.Мөн сургалтын чанар жил ирэх тутам буурч байна. Чанарын үнэлгээний шалгалтад бага оноотой хүүхдүүдийн эзлэх хувь өндөр байна. Өнөөгийн нөхцөлд ЭЕШ-ын тоон онооноос өөр сургуулиудын боловсролын чанарыг харьцуулах хөндлөнгийн үнэлгээ байхгүй, хичээлийн чанарыг явцад нь үнэлэх систем байхгүй нь ихээхэн сөрөг үр дагавартай. Англи хэлний хичээлийн жишээг үүнд дурдмаар байна. ЕБС-ийн англи хэлний хөтөлбөр нь 12 дугаар анги төгсөхөд B1 түвшинд хүргэх агуулгатай ч, төгсөгчдийн зөвхөн 10 хувь нь тухайн түвшинг эзэмшсэн байдаг. Иймээс боловсролын чанарыг дээшлүүлэх, явцын үнэлгээ, шалгалтын системийг шинэчлэх ёстой. Дараагийн нэг анхаарах асуудал нь ЕБС-ийн анги бүрийн хичээлийн тоо, танхимд үзэх цагийн ачаалал дэлхийн түвшнээс хэд дахин өндөр байгаа явдал. Тухайлбал, АНУ-ын 9 дүгээр ангийн сурагч есөн төрлийн хичээл үзэж байхад Монгол Улсын 9 дүгээр ангийн сурагч 18-19 хичээл үзэж байна. Бусад ангиудын хувьд ч мөн ийм ялгаа байгаа. Дунд, ахлах ангид сурагч бие даан хичээл үзэх, сонирхож буй чиглэлээр гүнзгийрүүлэн сонгон суралцах боломж тааруу, хэтэрхий универсаль, олон төрлийн хичээлийг өнгөцхөн үзэж байгаа нь асуудал. Энэ нь багш нарт мөн адил ачаалал үүсгэж байна. Багш нарын ачаалал өдрийн 9-11 цаг байгаагаас гадна багш нар үндсэн ажлаас гадна олимпиадад бэлтгэх, удирдлагын илтгэл бэлтгэх, эцэг эхийн судалгаа хийх, сурагчдын дүрэмт хувцас хэмжээ оруулах, тайлан мэдээ гаргах зэргээр 419 төрлийн ажлыг хийж байгаа нь судалгаагаар тогтоогдсон. Ийм өндөр ачаалалтай ажиллаж байхад багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтууд нь өнөөгийн цаг үеийн хурд, технологийн хөгжил, багшлах ур чадварыг сайжруулахад учир дутагдалтай. Тиймээс бид багшийн хөгжил, багшийн ажлын үнэлэмж, нийгмийн хамгааллыг сайжруулах зохицуулалтыг хуульд суулгах ёстой.Үүний тулд төсвийн зарцуулалтыг оновчтой хуваарилах шаардлагатай. Монгол Улс боловсролын салбартаа нэгдсэн төсвийн зарлагын 15-18 хувийг зарцуулж байна.Энэ нь дэлхийн дундажтай ойролцоо юм. Гэвч хөрөнгө оруулалтын зардлын 80 орчим хувийг нь сургууль, дотуур байр зэрэг барилга байшинд зарцуулдаг. Багшийн хөгжил, сургалтын хөтөлбөрийн шинэчлэл, сургалтын тоног төхөөрөмжид маш бага мөнгө зарцуулж ирсэн. Тиймээс санхүүжилтийг шинэчлэх, оновчтой болгох ёстой.

-Та боловсролын хэлэлцүүлгүүд дээр боловсролын тэгш бус байдлын талаар нэлээдгүй дурдаж байсан. Энэ тухайд?

-Монголын боловсролын салбарт тэгш бус байдал газар авсан.Хот хөдөөгийн сургуулиуд, улсын бо-лон хувийн хэвшлийн сургуулиудын хооронд сургалтын чанарын ялгаа ихэд нэмэгдэж, жил ирэх тутам ЭЕШ-ын оноо сурагчдын эцэг эхийн орлогын хооронд шууд хамааралтай болсоор байгаа нь туйлын харамсалтай зүйл. Өөрөөр хэлбэл, хэн мөнгөтэй нь хүүхдэдээ чанартай боловсрол эзэмшүүлэх боломжтой болж байгаа нь цаашид нийгмийн тэгш бус байдал, анги давхаргын ялгааг гүнзгийрүүлэх аюултай юм. Сүүлийн 30 жилд боловсролын салбар, тэр дундаа ЕБС бизнес болж хувирсан. Хувийн сургуулиуд төрөөс хувьсах зардал авдаг боловч сургалтын төлбөр нь нийгмийн дундаж хэсгийн орлогоос давсан өндөр төлбөртэй байна. Уг нь бол боловсролын талаарх олон улсын бодлого, хөтөлбөрүүдэд боловсрол ашгийн бус байхыг гол болгодог. Олон улсын “Бүх нийтэд боловсрол олгох, боловсролын салбар дахь хувийн хэвшлийн оролцоог зохицуулах тухай улсуудын хүлээх хүний эрхийн үүргийн талаарх суурь зарчмууд” хэмээх Абижаны баримт бичигт “Улсууд нь өөрийн харьяалалдаа байгаа хүн бүрд хүрч болох хамгийн дээд түвшний чанартайгаар үнэ төлбөргүй нийтийн боловсролыг аль болох үр дүнтэй, түргэн шуурхай боломжит бүх нөөцөө дээд зэргээр зориулан олгох ёстой” гэж заасан байдаг. Тийм учраас 2020 оны УИХ-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт “Хувийн цэцэрлэг, сургуулийг ашгийн, ашгийн бус гэдгээс хамаарсан бодлого хэрэгжүүлж, ашгийн бус сургалтын байгууллагыг бодлогоор дэмжинэ” гэж заасан.Олон улсын дээрх зарчмууд болон сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийн амлалтын дагуу Боловсролын тухай хуульд ашгийн бус сургалтын байгууллагыг дэмжих, хувийн өмчийн сургалтын талаар явуулах бодлогыг олон улсын болон өөрийн улсын онцлогийг харгалзан шинэчлэх, боловсролын үйлчилгээ тэгш, хүртээмжтэй байх зарчмаар өөрчлөх болно.Төр, хувийн хэвшлийн сургуулиудын хооронд сургалтын хөтөлбөрийн ялгаатай байдлаас үүдэж, ЭЕШ-ын онооны зөрүү зарим хичээлүүд тухайлбал, англи хэл, байгалийн ухааны хичээл дээр ялгаа гарах болсон. Жишээлбэл, төрийн өмчийн сургууль төгсөгчдийн англи хэлний ЭЕШ-ын дундаж оноо 497 байхад, хувийн хэвшлийн сургуулиудынх 591 буюу хамгийн их зөрүүтэй байна. Энэ нь англи хэлийг анхлан үзэх нас, англи хэлний сургалтын орчин, багшийн үйл ажиллагаатай холбоотой.

-Түүнчлэн хаврын чуулганаар Улс төрийн намын тухай хуулийг хэлэлцэхээр байсан. Улс төрийн намын тухай хуулийн голлох өөрчлөлтүүдээс дурдахгүй юу?

-УИХ Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр парламентын засаглалаа бэхжүүлж, улс төрийн намын үйл ажиллагаа, санхүүжилтийг боловсронгуй болгох чухал алхмуудыг хийсэн. Үндсэн хуулиар улс төрийн намд улс төрийн болон санхүүгийн хариуцлага хүлээлгэж төрийн бодлогод хувь нэмэр оруулах, санхүүгийн үйл ажиллагаагаа тайлагнадаг байх, дотоод ардчиллын зарчмыг хэрэгжүүлдэг байх үүргүүдийг улс төрийн намд ногдуулсан юм. Иймд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Улс төрийн намын тухай хуулийг шинэчлэн найруулж батлах юм. Энэхүү хуулиар улс төрийн намын бүтэц үйл ажиллагаа, нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг, санхүүжилт, хариуцлагыг цоо шинээр зохицуулна. Тухайлбал, өдгөө үйлчилж буй 2005 онд батлагдсан Улс төрийн намын тухай хуулинд Улс төрийн намд нийгмийн өмнө ямар нэг үүрэг ногдуулаагүй байсан бол Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд ардчиллыг бэхжүүлж хөгжүүлэх, иргэдийн улс төрийн боловсролыг дээшүүлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах, судалгаанд суурилсан бодлого хөтөлбөр дэвшүүлж сонгуульд оролцох, хэрэгжүүлэх, улс төрийн алба хаших хариуцлага хүлээх чадавхтай иргэнийг бэлдэх зэрэг үүргүүдийг улс төрийн намд ногдуулна.Улс төр дэх мөнгөний нөлөөг багасгах, хөрөнгө мөнгөтэй этгээд намын шийдвэр гаргах үйл явцад нөлөөлдгийг зогсоох, намын санхүүжилтийг ил тод, хариуцлагатай болгох заалтууд орно, төсвөөс улс төрийн намд олгох санхүүжилтэд тавих хяналт, зарцуулалтыг тодорхой болгоно. Олон улсын жишгээр намд олгож буй санхүүжилтийн зарцуулалтад тодорхой чиглэлээр квот тогтоож өгөх хэрэгтэй байгаа юм. Үүнд гишүүд, дэмжигчдийн болон иргэд сонгогчдын улс төрийн боловсролд, намын мөрийн хөтөлбөр, бодлого боловсруулахад чиглэсэн судалгаанд гэх мэтээр зарцуулалтын зорилтуудыг зааж өгөх юм. Ингэж зохицуулахгүй бол улс төрийн нам хөрөнгө мөнгөтэй цөөн хүмүүсийн хаалттай бүлэг болж хувирах эрсдэлтэй байгаа нь АН-ын жишээн дээрээс харагдаж байна. АН-ын даргын сунгаанд нэр дэвшигчдийг 24 цагийн дотор 93.8 сая төгрөгийг намдаа тушаах болсон нь хөрөнгө мөнгөний том босго болж буй явдал юм.Тиймээс Улс төрийн намын тухай хуулиар намын дотоодын аливаа сонгуульт албан тушаал болон бүх шатны сонгуульд нэр дэвшихийн тулд намд мөнгө хандивлах явдлыг хориглоно.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Тахал тусах эсэх нь таны сонголттой холбоотой

Манай улсад сүүлийн үед “Ковид-19” тахал маш хурдацтай тархаж байна. Өдөрт нэмэгдэж буй тохиолдол 100 даваад 200 хүрэх нь. ХӨСҮТ-ийн захирал Э.Тэмүүлэн 14 хоногийн дараа өдөрт 150-400 хүртэл халдвар гарах магадлал 50 хувьтай байна хэмээн мэдээлсэн. Өвчний тархалт өнгөрсөн хаврынхаас маш аюултай түвшинд хүрлээ. Тиймээс бид вакцин жигдэртэл дор бүрнээ хариуцлагаа илүү ухамсарлах ёстой цаг үед амьдарч байна. Манай нэг танилын байранд хоёр дахь удаагаа ковид илэрч. Эхний үед эмч нар давхиж ирээд хаалга үүдийг нь битүүлээд хүн орж гаргахгүй шинжилгээ аваад 14 хоног хорьж сүржигнэдэг байсныг бүгд мэднэ. Саяхан нөгөө байрнаас дахиад ковид гартал тэнд амьдарч байгаа улсуудыг шинжилсэн болоод байрыг нь битүүмжлээгүй орхисон гэнэ лээ. “Өмнөх шигээ хөл хорио тогтоохгүй юм уу” гэсэн чинь “Бидэнд тийм чадал алга. Монгол Улсад та нарыг хорьж цагдаад хоол ундыг нь дөхүүлэх хүчин чадал, хүн алга. Бид ядарч байна, туйлдаж байна” гэж хэлсэн байна лээ. Энэ бүгдээс үзэхэд тахал тусах эсэх нь одоо зөвхөн танаас л шалтгаална. Одоо бидэнд хэн нэгнээс горьдох зүйл бараг байхгүй болж байна. Худалдаж авч чадаагүй гуйлгын хэдэн вакцинаа тариад дуусах нь. Дараагийн сайн санааны вакцин Японоос ирэх зургадугаар сард ирэх юм гэсэн. Энэ хооронд хэдүүлээ үхчихгүй байх юмсан даа. Үхэх, үхэхгүй нь зөвхөн биднээс, өөрсдөөс минь шалтгаална биз ээ. Ер нь битүү хатуу орчинд байгаа улсууд ковидоор их өвчилж байгаа харагдаад байна. Хурал цуглаан хийх, тоглолт үзэхээ вакцинжуулалт дуустал өөрөө хориглох хэрэгтэй байна. Тоглолт үзэхгүй байхад үхэхгүй, харин ковид тусвал үхэх магдлал ямар өндөр билээ. Иймээс та өөрөө сонголтоо хийнэ биз.

Эрүүл байя, амьд байя гэвэл бид сахилга баттай байх нь чухал болчихоод байна. Бүр сахилга батыг тууштай хэрэгжүүлмээр байна, өөрсдөдөө. Ямар нэгэн дуулиан болоход эхэндээ шуугиад, шуураад, сандардаг ч тэгсхийгээд тайвширдаг нь монголчуудын гэм биш зан гэлтэй. Бидэнд төрөлхийн сонин араншин байх юм. Хүн харж байвал сахилга баттай байгаа мэтээр өөрийгөө харуулдаг. Тэмцээн уралдаанд түрүүлж байгаа юм шиг болдог. Хүн хараагүй үед муугийн муу, мунхагийн мунхаг болцгоодог. Жишээ нь, өнгөрсөн өвлийн хөл хорио. Шөнө болохоор сув сул. Хэн ч хараагүй үед шөнө дунд машинаар явж болж байна. Шөнө хүнтэй уулзаж болж байна. Баарууд шөнө хаалгаа түгжээд хүмүүсийг найрлуулаад байна. Хүн амьтнаас нуугдаад танил хэдүүлээ гэр орондоо найрлаж байна. Хэнийг хуурч байгаа юм бэ. Өөрийгөө хүн хэзээ ч хуурч чаддаггүй. Яг үүнтэй адил вирус хууртана гэж байхгүй шүү дээ. Вирус өдөр тусдаг, шөнө тусдаггүй эд биш. Хүн харахад сайн байсан юм чинь тусахгүй байлгүй гээд тусдаггүй зүйл биш. Бидний хүмүүжил яг ийм. Нүднээс далд муугаас муу болдог. Тэгээд бас би сайн байсан юм чинь гэж өршөөлгөх гэдэг. Вирус тэгдэггүй юм аа. Өвчин зовлон тэгдэггүй юм аа. Ямагт яс тас байхыг шаардаж байгаа. Та нар одоо улсад, төрд битгий найд аа. Өөртөө найдаач ээ. Бид өөрсдөдөө яагаад найддаггүй юм. Манай улсад цар тахал гараад бүтэн хоёр жил өнгөрлөө. Өөрсдийгөө хэрхэн хамгаалахаа мэдэхтэйгээ болсон шүү дээ. Таны өдөр бүр уншдаг, хардаг үг гэвэл магадгүй “Соёлт хүний үйлдэл нүднээс далд ч зөв байдаг” гэсэн үг байх. Үйлчилгээний байгууллагын бие засах газарт хадаастай байдаг энэ үгийг уншсан хүн бүхэн л соёлтой байх гэж хичээдэг. Тэгвэл нүдний өмнө ч, далд ч маш хариуцлагатай байх цаг нь иржээ. Энэ бол цар тахал. Өвчин, тахал, үхэл зовлон хаалганы цаана үүдэн дээр биднийг отоод сууж байгааг сана. Хэн нэг хүний хэнэггүйтэл өөрт болоод өрх гэрт, улс үндэстэнд ямар гай тарихыг бидний нүдэн дээр өрнөж буй дэлхийн улс орнуудад нүүрлэсэн гамшиг харуулж байна. Бид арай хэнэггүй байна.

Өөрсдийнх нь амь насыг аврахын төлөө зүтгэж, хичээж, эрүүл мэндийн салбарынхан амрах сөхөөгүй ажиллаж байхад иргэд бид ч дор бүрнээ хариуцлагатай байх учиртай. Өөрөөр хэлбэл, өнөөдөр хүний эрхээс илүү иргэний үүрэг хариуцлагыг хөндөх цаг ирсэн. Иргэн бүр хариуцлагыг ухамсарлаж ягштал заавал зөвлөмжийг биелүүлэх шаардлагатай байна. Бид иргэний үүрэг хариуцлагаа нэн тэргүүнд тавих хэрэгтэй байна. Хариуцлагатай байна гэдэг нь хүний нүд хуурдаг зангаа ор тас орхиж, аливааг стандартын дагуу хийхийг хэлж байгаа юм. Энэ өвчнөөс бид эхлээд өөрийгөө хамгаалснаар цаашлаад хайртай бүхнээ, эх орноо хамгаалах явдал юм. Коронавирусээр өвдсөн хүмүүсийг эмчилж, нүүр тулан ажиллаж буй эмч “Бодит байдал маш хүнд байна. Үнэхээр хэцүү, бүр аймшигтай байна. Энхийн цагийн дайн ч юм уу. Та нарт тулж ирээгүй болохоор юуг ч ойлгохгүй байна. Ковид туссан хүмүүс би яах гэж тэр цайллага, нийллэгт оролцсон юм бэ. Би хэдхэн сар тэвчихгүй юунд олны арга хэмжээнд орсон юм бэ гээд ч хожимдсон ухаарал байдаг” хэмээн халаглан ярьж байна лээ. Тусгаарлах байрыг аль болох тохитой байлгахыг хичээдэг ч тусгай үүргийн нислэгээр ирэх хүмүүсийг авдаг шиг тохилог биш, шууд хэлэхэд тохь маш муу гэнэлээ. За тэгээд тусгаарлах байранд гэр бүлийн гишүүдээс нэг нэгээрээ өвдөөд ковидын эмнэлэг рүү авч явна. Ээж, аав нь өвдөөд ковидын эмнэлэгт байгаа хүүхдүүд том ах эгчтэйгээ тусгаарлах байр руу очдог, тэр байранд нь тусгаарлаад ажиглаж байтал ах эгч нь батлагдаад ковидоор эмнэлэг рүү явах болно. Дүү нар нь ах, эгчийгээ явуулахгүй гээд зуурч уйлаад л яг эмгэнэлт кино шиг юм болдог гэж байгаа юм. Олон ам бүлтэй өрх бүр хэцүү гэсэн. Аав ээж нь тусгаарлах байр руу ороод бага насны хүүхдүүдээ хараад өгөх хүн хайна. Хүүхдүүд нь ойрын хавьтагч болохоор тэдэнд хэнч туслахгүй, тэгээд хөгшин настай эмээ өвөө нь ач, зээгээ харахыг зөвшөөрнө. Өндөр настай ээж аавыгаа өвдүүлж болохгүй гээд эх эцэг нь ямар сонголт хийхээ мэдэхээ байна. Сүүлдээ гарын үсэг зурж зөвшөөрөл аваад өвдөөгүй бага насны хүүхдээ эмнэлэгт ээж нь хажуудаа авдаг. Өвдөөгүй байсан хүүхэд батлагдсан тохиолдлыг эмчилдэг эмнэлэгт орж ээжтэйгээ байснаар өвддөг. Тэр үeд эх хүн өөрийгөө хичнээн буруутгаад ч нэмэргүй. Ойрын хавьтагч хүнтэй хэн ч ойртож болохгүй. Энэ бол халдварт өвчний дүрэм. Бодит байдал ийм л байна.

Та хэн нэгнийг хуурч болно. Харин хүн өөрийгөө хуурч болдоггүй гээд байгаа нь энэ юм. Бид өнгөрсөн жилийн өдийд хөл хорио тогтоосон тэр үеэсээ хамаагүй хүнд нөхцөл, хэцүү цаг үед амьдарч байгаа. Бид аюулт тахал дунд амьдарч байна гэдгийг хүн бүр ухамсарламаар байна. Гамшиг ингээд дуусахгүй дахиад ирэх эрсдэл бий. Хэнэггүй зангаар тахлыг даван туулахгүй нь. Өвчин хэлж ирдэггүй хийсч ирдэг гэдэг үг бий. Үхэл баян, ядуу гэж хэнийг ч ялгахгүй. Хэн нэг хүний хэнэггүй зан, тэнэг үйлдлээс болж хүн амын аюулгүй байдлын хэмжээнд яригдах асуудал үүсэхийг ч үгүйсгэхгүй. Иймээс хүн бүр ухамсартай байж, аюулт өвчнөөс сэргийлэх дэглэмийг өдөр бүр алгасалгүй мөрдөх шаардлагатай байгаа юм. Дэглэм мөрдөөгүй цагт хичнээн ч хөрөнгө гаргаад өвчнийг дийлдэггүй гэдгийг өнгөрсөн хугацаанд бусад улсын туршлагаас хангалттай харсан. Иймээс сүржигнэлээ гэж бодолгүй, дор бүрнээ ухамсартай хандаж, аюулт өвчнөөс сэргийлэхгүй бол өнөөдөр тахал танай хаалгыг тогшилгүй хойморт залрахад тун ойрхон байна. Буддагийн сургаалд бичсэн “Эрүүл амьдрах үгүйгээ та л шийднэ” гэсэн үгийг санаж, өөрийгөө болон эргэн тойрноо хамгаалах үүргээ үл умартаж болохыг танд захия. Одоо тахал тусах эсэх чинь зөвхөн таны гарт байна.

Categories
мэдээ улс-төр

Хаврын чуулганаар хэлэлцэх асуудлын жагсаалт

УИХ-ын 2021 оны хаврын ээлжит чуулганаар 50 хууль, тогтоолын төсөл хэлэлцэхээр болжээ. Чуулганы хуралдаанаар хэлэлцэх асуудлын дарааллыг хүргэж байна.

1/“Монгол Улсын 2022 оны хөгжлийн төлөвлөгөө батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

2/“Монгол Улсын 2020 оны төсвийн гүйцэтгэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл болон Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2022 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2023-2024 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төсөл;

3/“Монгол Улсын Тогтвортой хөгжлийн зорилгын Үндэсний зорилтот түвшин, шалгуур үзүүлэлт батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

4/Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тухай шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд;

5/Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн төсөл;

6/Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд;

7/Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

8/Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд;

9/Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төсөл;

10/Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслүүд;

11/Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

12/Боловсролын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

13/Сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

14/Дээд боловсролын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

15/Судалгааны их сургуулийн тухай хуулийн төсөл;

16/“Монгол Улсын Их Хурлын гишүүний ёс зүйн дүрэм батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

17/Эрүүл мэндийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл; 18/Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

19/Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

20/Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэврийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

21/Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

сангаас олгох үйлдвэрийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

23/Эрдэс баялгийн ил тод байдлын тухай хуулийн төсөл;

24/Хүнд үйлдвэрийн тухай хуулийн төсөл;

25/Уул уурхайн нөхөн сэргээлтийн тухай хуулийн төсөл;

26/Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

27/Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон Улс төрийн намын санхүүжилтийн тухай хуулийн төсөл;

28/Эмнэлгийн мэргэжилтний эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл;

29/Шүүхийн шинжилгээний тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

30/Үндэсний их баяр наадмын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

31/Чөлөөт бүсийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

32/Зөрчлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

33/Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

34/Хувь хүний мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн төсөл;

35/Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

36/Шүүх байгуулах тухай хуулийн төсөл;

37/Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Иргэний улсын бүртгэлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Цахим гарын үсгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

38/Шилэн дансны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл; 39/Үндсэн хуулийн Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

40/Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл; 41/Кибер аюулгүй байдлын тухай хуулийн төсөл;

42/Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд;

43/Газрын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

44/Газрын төлбөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

45/Кадастрын зураглал ба газрын кадастрын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

46/Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

47/Геодези, зураг зүйн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

48/Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

49/Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл;

50/Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Г.Амартүвшин: Гурван хувийн хүүтэй зээл ААН-үүдэд тогтвортой ажиллах, хурдан хугацаанд бизнес нь сэргэх боломж олгоно

УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшинтэй ярилцлаа.


-Засгийн газар эрүүл мэндээ хамгаалж, эдийн засгаа сэргээх 10 их наядын цогц төлөвлөгөө боловсруулж баталлаа. Өнөөдрөөс (өчигдрөөс)жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдэд гурван хувийн хүүтэй, гурван жилийн хугацаатай хоёр их наяд төгрөгийн зээл олгож эхэллээ. Уг арга хэмжээг эдийн засагт хэрхэн түлхэц болно гэж харж байна?

-Энэхүү цогц төлөвлөгөө үр дүнгээ өгнө байх гэж бодож байна. Засгийн газрын авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээнүүд өмнө нь өрх гэр, иргэд рүү чиглэж байсан бол одоо ААН, жижиг дунд бизнес эрхлэгчид рүү чиглэж байна. ААН, бизнес эрхлэгчдийн нөхцөл байдал өнгөрсөн хугацаанд тун хүнд байлаа. Орлого нь буурсан, тасалдсан. Мөн ажиллагсдынхаа цалинг тогтмол өгч байгаа хэдий ч зээлтэй ААН-үүдийн хувьд өндөр хүүтэй зээлээ төлөхөөс гадна үндсэн зээлийнхээ төлбөрөө төлөөд явахаар маш хүнд байдалд орсон. Одоо жилийн гурван хувийн хүүтэй зээл гэдэг тун өгөөжтэй зээлийн нөхцөл. Өмнөх ЖДҮ-ийн зээлээс юугаар ялгаатай байна гэхээр өмнө нь ЖДҮХС өөрөө зээл олгож байсан. Би тэр үед банкинд ажиллаж байхад энэ тал дээр нэлээд шүүмжлэлтэй хандаж байсан. ЖДҮХС-гийн зээл судалдаг хүмүүсийн чадварт нь итгэхгүй байсан. Зээлийн эрсдэлийг үнэлж чадах уу. Бизнесээ ойлгож чадах уу.

Одоо болохоор Засгийн газар, Сангийн яам, Монголбанк нийлээд эх үүсвэрийг нь арилжааны банкинд өгч байгаа юм. Зээл олгох хүсэлтэй банкуудад эх үүсвэрийг нь өгөөд Засгийн газрын зарласан хөтөлбөрийн дагуу зээлээ олгоно гэж байгаа юм. Банкуудаар дамжуулах нь яагаад зөв гэхээр банкууд бол мэргэжлийн зээлийн шинжилгээ дүгнэлт хийдэг дэд бүтэц. Тэгэхээр мэдээж туршлагатай, аль болохоор гарсан зээлээ муутгахгүйн тулд зөв шийдвэр гаргахыг эрмэлзэнэ.

Эрсдэл талаасаа зөв шийдвэр. Банкууд маань хэт хатуу өндөр шаардлага тавиад ААН, бизнесийнхэн шалгуурыг нь давахгүй унадаг, зээлээ авч чадахгүй байдалд хүрэх вий гэсэн болгоомжлол байсан. Гэтэл Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын гишүүд банкны төлөөлөлтэй уулзахад арилжааны банкууд аль болох олон ААН-үүдэд зээл олгох түүнчлэн уян хатан шалгуураар зээлээ олгохоо хэлсэн байна лээ. Жилийн 16,18 хувийн хүүтэй зээлтэй ААН одоо тийм хэмжээний хүү төлөх хүнд. Гурван хувийн хүүтэй зээл гарч байгаа нь ААН-үүдэд урт хугацаандаа тогтвортой ажиллах, хурдан хугацаанд бизнес нь сэргэх боломжтой. Миний хувьд хоёр их наядын хөтөлбөрийг маш зөв гэж бодож байгаа.

Өмнөх ЖДҮ-ийн зээл олголт шиг зүйл давтагдахгүй. Хэн нэгэн албан тушаалтан арилжааны банкинд нөлөөлөх боломжгүй. Эх үүсвэрээр дамжуулж банкуудаар зээл олгож байгаа хэлбэр нь тун зөв.

-Эдийн засагчид Төв банкны үнэт цаасны хүүг буулгах ёстой гэх байр суурийг илэрхийлж байна лээ. Үнэт цаасны хүүгээ бууруулсан нь ковидын үед улс орнуудын бүгдийнх нь хийсэн алхам гэж байсан л даа.

-Эдийн засгийн онолоороо өсөлт нь саараад, буураад хасах руугаа ороод эдийн засгийн идэвхжил маш муу байгаа тохиолдолд мөнгөний бодлогоор буюу мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэхээр бодлогын хүүгээ бууруулж болно. Манай тохиолдолд арилжааны банкууд маш их хэмжээний сул эх үүсвэртэй. Одоогийн байдлаар 7 их наяд төгрөг даваад гарчихсан. Тэр нь Монголбанкны үнэт цаас дээр байршчихсан. Тэр бол бодлогын хүүгээ 6 хувийн хүүтэй хөрөнгө оруулалт байгаа. Гэтэл үүнийг буцаад эдийн засагт оруулъя гэхээр эдийн засагт мөнгө нь байгаа хэрнээ банкууд нь эрсдэлээ бодоод мөнгөө зээл болгож гаргахгүй байна. Хоёр их наяд үүнд маш их түлхэц болно. Ингэхээр эдийн засаг чинь шаварт суусан машиныг чирээд гарч байгаатай адил болох нь байна. Дэлхий даяар инфляци өсч байна. АНУ ковидын үед авах аарга хэмжээнд 1,9 их наяд ам.долларыг Сенат нь баталчихлаа. Энэ хэмжээний мөнгө Америкийн эдийн засагт ороод хэрэглээнд орно. Ингэхээр бараа үйлчилгээний үнэ өснө. Америкийн засгийн газрын бондын хүүг харж байхад сүүлийн гурван сар инфляци нь өсөөд эхэлчихсэн. Инфляцийн хүлээлт нь өндөр байна гэсэн үг. Энэ тохиолдолд тийм амархан бодлогын хүүгээ бууруулахад хэцүү байна байх. Бодлогын хүүгээр эдийн засгаа сэргээхэд шууд нөлөө байдаггүй. Зургаа юмуу, есөн сарын дараа нөлөөгөө өгдөг. Тэр үед дэлхийн болон Монголын инфляцийн түвшин өсчихвөл эсрэгээрээ эдийн засагт эрсдэлтэй байх магадлалтай. Тиймээс ААН, бизнесүүдэд тулгамдаж буй асуудал болох хүнд суртал, санхүүгийн хүртээмж, хүүгийн дарамтнаас гаргаад нөгөө талдаа экспортод чиглэсэн нүүрс, зэс төмрийн хүдрээ зогсолтгүй гаргах нь чухал. Дэлхийн зах зээл дээр үнэ нь нэлээд өндөр түвшинд хүрчихсэн байгаа. Хятадын эдийн засаг, АНУ-ын эдийн засаг, европын эдийн засаг ковидын хямралаас гараад өсч эхэлж байна. Үйлдвэрүүд нь ачаалалтай ажиллаад түүхий эдийн эрэлт их байгаа учраас үнэ нь өсч байна л даа.

-Долдугаар сард Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ зогсохоор эдийн засаг ямар дүр зурагтай байх бол?

-Манай улс хамгийн доод цэгтээ өнгөрсөн 12 дугаар сард хүрсэн болов уу гэж таамаглаж байна. Манай эдийн засаг Цагаан сарын дараа идэвхждэг. Газар тариалан, барилгын салбар гээд бүх үйл ажиллагаа сэргэж эхэлдэг цикльтэй. Үүнийгээ дагаад эдийн засаг өсч эхлэх байх. Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээнүүд тодорхой хэмжээнд нөлөөлнө. Экспорт нэмэгдэх байх. Нэмэгдээд ч явж байна лээ. Энэ бүгд нийлээд эдийн засгийг богино хугацаанд хасах биш нэмэх рүү оруулах болов уу гэж харж байна.

-Банкны тухай хууль батлагдаад хэрэгжээд эхэлчихлээ. Банкны тухай хуулийн үр дүнг та хэрхэн харж байна. Энэ бүхэн иргэдэд, эдийн засагт ямар үр ашиг бий болгох вэ?

-Банкууд үнэлгээгээ хараат бус шинжээч юмуу үнэлгээний компаниудаар гаргана. СЗХ-ны IPO хэрхэн гаргах журам бий. Түүн дээр хөндлөнгийн аудит хийх ёстой. Хөндлөнгийн компани дүгнэлтээ гаргасан байх ёстой. Түүнийг үндэслээд СЗХ болон бирж дээр IPO гаргах зөвшөөрлийг нь өгнө. Энэ дээр жишиг чухал л даа. 100 тэрбумын өөрийн хөрөнгөтэй банк байя гэж бодоход зах зээлийн үнэлгээний жишиг нь 1.5-2 дахин байгаа юм. 100 тэрбум чинь зах зээлийн үнэлгээндээ 150-200 тэрбум болно гэсэн үг. Америкийн банкуудын үржүүлэгч нь 1-1.3 хооронд байна. Хурдан хөгжиж байгаа, өсч байгаа Азийн банкууд 2 дахин байх жишээтэй. Монголын банкуудын үнэлгээ 1.5-2 гаруйтай байх болов уу гэж бодоод байна. Ямар ч тохиолдолд анх зарласан үнэ хэт өндөр байвал хүмүүс худалдаж авахгүй. Хэт бага байвал хүмүүс хурдан аваад үнийг нь өсгөчихнө. Тиймээс IPO-г гаргахад брокер дилер компани оролцох шаардлагатай. Түүгээр дамжуулж банкууд бирж дээр хувьцаагаа гаргана. ер нь хөрөнгө оруулах гэж байгаа иргэд, ААН-үүд ямар банк сонгохоо банкны үнэлдэг CAM­EL системийг дагах хэрэгтэй. Банкны өөрийн хөрөнгө нь ямар хэмжээтэй байна, зээлийн чанар нь ямар байна, тухайн банкны удирдлага нь туршлагатай юу, ТУЗ-ийн гишүүд нь ямар хүмүүс байна. Хэрхэн бүрдсэн байна, ашигтай банк байна уу, ашиг нь өсч байна уу, хөрвөх чадвар нь хэр байна зэргийг харах ёстой. Түүнчлэн банкны иргэдийн хадгаламж болон зээл үнэт цаас бэлэн мөнгийг харах хэрэгтэй. Энэ хоёрын харьцаа нь ямар байгаа нь чухал. Хадгаламж тал дээр богино хугацааны их хэмжээний хадгаламж татан төвлөрүүлчихсэн. Тэр эх үүсвэрээрээ урт хугацааны зээл гаргаад урт хугацааны зээл нь гэнэт муудвал нөгөө талд нь богино хугацаатай хадгаламж эзэмшигчид гэнэт мөнгөө татахаар эндээс мөнгө нь түгжигдчихсэн байдаг мөнгийг нь олгож чаддаггүй. Энэхүү банк дампуурдаг шалтгааныг харах хэрэгтэй. Хадгаламж нь чанартай байна уу, олон жижиг хадгаламж байна уу, цөөн хэдэн том хадгаламж байна уу гэдгийг ч харах ёстой. Тиймээс банкинд хөрөнгө оруулах гэж байгаа иргэд, ААН нэлээд сайн судлах хэрэгтэй.

-Энэ хууль банкны реформ болж чадсан уу?

-Маш том реформын шинжтэй хууль болсон. Хамгийн гол үр дүн бол арилжааны банкууд нээлттэй болж, засаглал сайжирна. Нэг эзэмшигчийн хувь 20 хувиас хэтрэхгүй болсноор засаглалын хувьд маш том өөрчлөлт авчирна. ТУЗ-ийн гишүүний бүрэлдэхүүн есөөс дээш болно. Гишүүдийн гуравны нэгээс дээш нь хараат бус байна. Хоёрт, иргэд аж ахуйн нэгжүүд банкныхаа эзэн нь болох боломж бүрдэнэ. Мөн хяналт тавьдаг болж байгаа.

-Манай улс ковидын эсрэг вакцинжуулалтаа эхлүүлээд явж байгаа хэдий ч ковидын тархалт нэмэгдсээр байна. Вакцинжуулалтын талаар таны байр суурь ямар байна?

-Миний хувьд вакцинцуулалтыг дэмжиж байгаа. Иргэдийн эрүүл мэндийг бодсон ч тэр, эдийн засаг талаас нь харсан ч тэр вакциныг идэвхтэй хийлгэх хэрэгтэй. Вакцины тоо хэмжээ хангалттай байгаа юм билээ. Нэмэлтээр ч вакцин ирэх талаар Засгийн газрын гишүүд хэлж байна лээ. Вакциныг сөрөг талаар сурталчилж нийгэмд буруу ойлголт өгч болохгүй л дээ. Дэлхий даяар вакцинд хамрагдаж байгаа шүү дээ.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Х.Ганхуяг: Бид вакцинжуулалтаа маш эрчимтэй хийвэл эдийн засаг хурдацтай идэвхжинэ

УИХын гишүүн Х.Ганхуягтай ярилцлаа.


Засгийн газар эрүүл мэндээ хамгаалж, эдийн засгаа сэргээх 10 их наяд төгрөгийн цогц төлөвлөгөө боловсруулж баталлаа. Жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдэд жилийн гурван хувийн хүүтэй, гурван жилийн хугацаатай хоёр их наяд төгрөгийн зээл өгөхөөр туссан байна лээ. Энэ талаарх таны байр суурь ямар байна?

-Цар тахлаас шалтгаалж бид эдийн засгаа сэргээх хөтөлбөрийг явуулахаас өөр аргагүй. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын дундуур 21 гишүүн жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих УИХ-ын тогтоолын төсөл өргөн барьсан. Үүнд, ЖДҮ эрхлэгчдийн зээлийн хүүг хөнгөлөх, Засгийн газраас татаас өгөх, дээрээс нь хүүг нь хойшлуулж өгөх тогтоолын төсөл байсан. Өмнөх цар тахлын хүрээнд авах арга хэмжээнд зээлийг ирэх долдугаар сарын нэгэн хүртэл хойшлуулж байсан бол бид ирэх арванхоёрдугаар сарын 31 хүртэл хойшлуулах боломжтой байхаар зээлийн хүүг нь 50 хувиар хөнгөлөх тогтоолын төсөл санаачилж оруулж ирсэн. Нийтдээ ойролцоогоор 200, 300 тэрбум төгрөгийн зардалтайгаар тухайн тогтоолын төсөл хэрэгжих боломжтой байсан. Нэгэн зэрэг Банкны хууль яваад хажуугаар нь тогтоолын төсөл яваад тухайн үед үл ойлголцол бий болсон. Харин энэ удаа 10 их наяд хөтөлбөрийн зургаан багцын нэг багц нь жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд зориулсан багц юм. Тогтоолын төслийг нэгтгээд илүү хөнгөлөлттэй байх нөхцөлтэйгөөр шинэ тогтоолын төсөл гарсан. Энэ нь гурван хувийн хүүтэй, эхний нэг жил зөвхөн хүүгээ төлнө. Зээлийн хүүгээ долдугаар сарын 1-нээс хойш төлж эхэлнэ. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард судалгаа явуулахад нийтдээ хамрах хүрээ нь 61 мянган ААН хамрагдахаар байсан. Анх хөл хорио тогтоож эхлэхэд л жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид, хувиараа бизнес эрхлэгчид маш хүнд байдалд орсон.

Ингээд Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, Улаанбаатарын худалдааны танхим судалгаа хийсний үндсэн дээр тэрхүү тогтоолын төслийг санаачилсан. 60 гаруй мянган ААН дунджаар 10 ажилтантай. Ингээд үзэхээр 600 мянган хүний ажлын байраа алдах асуудал сөхөгдөж байсан. Одоо гарч байгаа төсөл хөтөлбөр арилжааны банкаар дамжина. Өөрөө барьцаагаа хангана. Аль нэг даргын нөлөөлөл орж ирэхгүй. Зээлийн хэмжээ 500 сая төгрөг хүртэл байхаар хязгаар тавьчихсан.

Жижиг дунд үйлдвэрлэгчид өөрсдөө барьцаагаа хангана гэхээр барьцаа хөрөнгө хүрэхгүй асуудал гарч ирдэг.

-Энэ тал дээр зээлийн батлан даалтын сан дээр багцыг нь нэмэгдүүлчихэж байгаа юм. 7, 8 тэрбумын багцтай байсныг одоо 10 тэрбумын багцтай болгосон. Барьцаа хөрөнгө нь хүрэхгүй байгаа жижиг дунд ААН-үүд зээлийн батлан даалтын сан дээр очоод батлан даалтаа хийлгээд банк руугаа хандаад авч болж байгаа юм.

-10 их наядын төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхийн тулд Төв банкны үнэт цаасны хүүг буулгах ёстой гэж эдийн засагчид үзэж байна лээ. Төв банкны бодлогын хүүг бууруулах боломж бий юу?

-Төв банкны үнэт цаасны бодлогын хүүг бууруулах боломж бий. Үндсэндээ ковидтой холбоотойгоор Зүүн Өмнөд Азийн төв банкууд бодлогын хүүгээ 0-4 хувийн хооронд бариад байгаа юм. Төв банкинд байршуулах хүүгээ л багасгачихаж байгаа юм. Манайх энэ бодлогоо давхар хийгээд явах ёстой. Гэхдээ өнөөдөр хамгийн бага түвшинд 6,5 хувь дээр ирчихсэн байгаа юм. Нэмээд бодлогын хүүгээ бууруулах ёстой л доо. Бууруулж байж ачааллыг нь зөвхөн Төв банк, Засгийн газар авах биш, нөгөө талдаа ч ачааллыг өгөх ёстой.

Манай улс ковидын эсрэг вакцинжуулалтаа эхлүүлсэн. Вакцинжуулалтын талаар нийгэмд янз бүрийн байр суурь ажиглагдаж байна. Таны хувьд үүнд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Шинжлэх ухаанд итгэж л байгаа бол вакцин хийлгэх нь зөв. Асар олон өвчнийг вакцинаар дарсан. Сүүлийн хэдэн жил сошиалд хөтлөгддөг цаг үед ирчихээд байна л даа. Сошиалд хөтлөгдчихөөд нэг талдаа ковидыг хэт дөвийлгөж хардаг. Шийдэл олохоор зөв, эсвэл буруу гэж дөвийлгөдөг. Вакциныг хурдан хугацаанд хийх боломжтой болсон нь компьютер тооцооллын хурд нэмэгдчихсэн учраас тэр. Тест хийгээд буцаагаад үр дүнг нь тооцох хурд нь нэмэгдсэн. Хүний бие дэх ДНХ-ын урвал шатлалыг компьютероор тооцоолохын тулд 10-15 жил зарцуулдаг байсан бол одоо нэг цагийн дотор тооцоолох боломжтой боллоо. Шинжлэх ухаан асар хурдтай хөгжиж байна. Энэ нь цаг хугацааг хэмнэх боломжтой болгож байна. Израильчууд арилжааны зорилгоор буюу асар өндөр үнэтэйгээр вакцин олж авсан. Хүн амынхаа 50,60 хувийг вакцинжуулчихсан. Өртгийг нь тооцоолохоор PCR шинжилгээ хийх, арилжааны зориулалттай вакцин худалдаж авах хоёрын өртөг ойролцоо. Өнөөдөр бид вакцинжуулалтаа маш эрчимтэй явуулчихвал эдийн засаг идэвхжээд явах боломжтой. Бид хүн амынхаа 60 хувийг вакцинжуулчихсан байхад өвчин тархах магадлал 98 хувиар буурна.

Банкны хуулийн гол зохицуулалт юу байв?

-Алс хэтийн зорилгыг нь харвал бизнесийн орчин эрүүл болно. Хэн ч бизнесээ булаалгана гэж айхгүй. Хоёрдугаарт, зээлийн хүү хямдарч орж ирнэ. Бизнесийнхээ мэдээллийг энд тэнд алдаад байхгүй. Улс төр цэвэрхэн болно. Банкууд буюу хадгаламж эзэмшигчдийн мөнгөөр улс төр хийгээд байх хөшүүрэг алга болно. Шударга бус өмч хувьчлал явахаа болино. Шударга өрсөлдөөнийг илүү дэмжсэн хууль болсон. 2020 оныг хүртэл эдийн засагчид аль болох олон банктай бол тэгвэл шударга өрсөлдөөн бий болно, зээлийн хүү буурна гэж үздэг байсан. Бусад орны туршлагыг судлаад үзэхээр олон банк бий болохоор хадгаламж татахын төлөө өрсөлдөөн бий болдог. Менежмэнт нь шилэн биш байхаар алдаа дутагдал гардаг. Тэгээд банкууд нь дампуурдаг. Үүний үр дүнд хадгаламж эзэмшигч, татвар төлөгчид хохирдог. Үүнтэй тулаад даваад гараад ирсэн орнууд яасан бэ гэхээр хувьцаа эзэмшигчийг нь багасгасан. Ингэхээр яг банкны бодит эзэн гэдэг зүйл байхгүй болоод олон хувьцаа эзэмшигч болчихож байгаа юм. Олон хувьцаа эзэмшигч бий болчихоор банкны мөнгийг давуу байдлаар ашиглахыг зөвшөөрөхгүй. Нэг ёсондоо өөрсдөөр нь хянуулчихаж байгаа юм. Хувьцаа эзэмшигчид нь банкаа хянадаг болно. Хууль бус зүйл рүү зарцуулахыг зогсооно.

Энэ хуулиар банкны хувьцааг иргэд худалдаж авахдаа мөнгөө төлж авах уу, үнэгүй авах уу?

-IPO хийхэд нь мөнгөө төлж авна. Анх санал болгосон үнээр нь авна. Банкныхан үнэлгээ хийнэ. Үнэлгээ нь бодит эсэхийг аудитын компани хянана. Санхүүгийн зохицуулах хороо дээр очиж үнэлгээгээ хянуулж батална. Энэ бүхнийг давж гарч байж хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа арилжаалах юм.

Бодит бус үнэлгээтэй бол хувьцааг хүн худалдаж авахгүй. Хувьцаа гэдэг чинь хөрөнгө. Банкны хувьцаагаа барьцаалаад зээл авах боломжтой. Заавал үл хөдлөх хөрөнгө олоод ир гэдэг зүйл байхгүй болно. Өөрсдөө банкаа хянахаас гадна Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо хянана. Шилэн данстай болно. Олон хувьцаа эзэмшигчидтэй байхаар тайлан бланс зөв гарч байна уу гэдгийг хянадаг болно. Гүйцэтгэх захирлаа солих эрх мэдэлтэй болно. Ингээд явахаар банк цэвэрхэн болно. Энэ хууль ач холбогдлынхоо хувьд Шүүхийн хуулийн дараагийн томоохон хэмжээний реформ болж чадсан.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Ж.Чинбүрэн: Төрийн өмчлөлөөс үл хамааран төр дааж байгаа тусламж үйлчилгээгээ даатгалаар дамжуулаад ирэхээр иргэд чанартай тусламж авдаг болно

УИХын гишүүн Ж.Чинбүрэнтэй ярилцлаа.


Манай улс дотооддоо ковидын эсрэг вакцинжуулалтыг эхлүүлээд явж байна. Нийгэмд вакцинтай холбоотой ойлголт янз бүр байна л даа. Вакцин нь баталгаатай, аюулгүй эсэх, гаж нөлөө нь юу вэ гэх зэргээр иргэдийн дунд эргэлзээ их байх шиг. Коронавирусийн эсрэг вакцины талаар та байр сууриа илэрхийлээч?

-“Ковид-19” шинэ халдвар учраас дэлхий даяар хүн төрөлхтөн дунд хамгаалах тогтолцоо бий болоогүй. Тиймээс нэг дор олон хүн өвдөж, эрүүл мэндийн салбарт асар том ачаа хүндрэл үүсгэх эрсдэлтэй. Энэ эрсдэлийг давах цорын ганц арга бол дархлаажуулалт. Дархлаажуулалт хийж чадахгүй байх юм бол ковид маш удаан үргэлжилнэ. Хэрвээ анагаахын шинжлэх ухааны ололт байхгүй байсан бол энэ хэвээрээ дор хаяж 20, 30 жил үргэлжлэх аюултай. Үүний нэг тод жишээ, “Испани ханиад” нэртэй халдвар 1914 онд эхлээд 1918 он хүртэл дөрвөн жил үргэлжилсэн. Технологи хурдацтай хөгжиж, вакцины судалгаа шинжилгээ бүтэн нэг жилийн турш өрнөж вакцин бэлэн болчихлоо. Энэ бол анагаах ухааны шинжлэх ухаан ямар хурдтай хөгжсөнийг харуулж буй том илрэл.

Вакцин хийгдсэн байдлыг харахад нано технологи ашигласан байгаа юм. Зах зээл дээр үндсэндээ гурван төрлийн вакцин байна. Нэгдүгээрт, мэдээллийн РНХ-г шууд генийн инженерчлэлээр үйлдвэрлээд өөхөн бүрхүүлээр хучаад хүн рүү хийж буй вакцин. Энэ бол нано технологи. Мэдээллийн РНХ гэдэг нь гадаргуугийн уургийг үйлдвэрлэх мэдээллийг хүний өөрийнх нь эсэд орж бэлэн мэдээлэл аваачиж өгч үүгээр нь уургийг үйлдвэрлээд дархлаа үүсч байгаа юм. Хоёр дахь нь мэдээллийн РНХ кодыг хийдэг ДНХ нь хүнд байдаг вируст суулгаад наагаад дотор нь оруулаад хүний бие рүү оруулж өгч байгаа юм. Гуравдугаарт, ориг вирусийг өөрийг нь үржих чадваргүй, хоруу чанаргүй болгоод хүний бие рүү шууд хийдэг. Хамгийн эхний мэдээллийн РНХ үйлдвэрлэдэг нь priz­er, moderna вакцин. Хоёр дахь нь хүнд байдаг вирус дотор гадаргуугийн уураг үйлдвэрлэх ДНХ хийж байгаа юм. ДНХ нь РНХ бий болгоод РНХ гаар дамжуулаад уургаа үйлдвэрлэж байгаа юм. Энэ арга бол Astrazeneca, Sputnik вакцин. Гурав дахь нь Хятад улсын хийж байгаа вакцин. Хятад улсын хийж байгаа вакцин уламжлалт аргаар вирусийг нь идэвхгүй болгоод хүний биед хийж байна. Astra­zeneca бас уламжлалт арга. Энэ бол байдаг технологи. Вакцины хөгжил маш том нарийн шалгуураар явагддаг. Эхлээд лаборатори дээр амьтанд хийж үзнэ. Амьтанд гаж нөлөө байгаа эсэхийг үзнэ. Дараа нь сайн дурын оролцогчдыг хамрагдахыг уриална. Хоёр дахь шатны судалгаагаар хүний биед хэрхэн дархлаа үүсч байгааг хардаг. Гурав дахь шатны судалгаанд 30-40 мянган хүнд хийж үзнэ. Ингэж байж зах зээлд гаргадаг. Үүнийг харж байж эмийн агентлаг, олон улсын байгууллага хүлээн зөвшөөрсний дараа асар их том хяналт дундуур явж байж вакцин гардаг юм. Вакцины дөрөв дэх шат гэж бий. Олон нийтэд хийдэг болчихлоо. Тэгвэл хүүхдүүдэд хийх эсэхийг шийддэг. Өнөөдрийн байдлаар өндөр хөгжилтэй 70 гаруй орон коронавирусийн вакцинжуулалтад хамрагдаад явж байна. Буурай хөгжилтэй 130 орон вакцинд хамрагдаагүй байна. Харин Монгол Улс вакцинжуулалтаа хийгээд явж байгаа нь сайн зүйл.

Иргэдийн дунд вакциныг маш шуурхай хугацаанд гаргасан учраас алсын үр дүн ямар байхыг мэдэхгүй байна гэх зовнил байна лээ.

-Энэ бүх вакцин бүгд аюулгүй. Генийн өөрчлөлт оруулах зүйлгүй. Генийн инженерчлэлийн гаж нөлөөгүй. Дэлхий даяар вакцин хийлгэж байгаа. Олдсоныг нь хийлгэе гэдэг тактик бид барих ёстой. Вакцины үйлдвэрлэл, захиалга дэлхийн хэрэгцээг хангаж чадахгүй байна. Бид нийт хүн амынхаа дархлаажуулалтыг 60 хувиас дээш хэрхэн хамрагдуулах вэ гэдэгт голлон анхаарч байна. Вакцинд хамрагдаж хийлгэх нь хамгаас чухал гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Энэ хуулийн хэрэгжилт өнөөдрөөс эхэлж байна. Даатгалын тухай хуульд ямар шинэчлэлт, өөрчлөлт тусгагдсан талаар ярилцлагаа үргэлжлүүлье?

-2020 оны наймдугаар сарын 28-нд УИХ ээлжит бус чуулганаараа Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн шинэчлэлийг хийж чадсан. Энэ бол эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийн хамгийн гол түлхүүр ажил боллоо. 2019 онд Сангийн яамыг тэргүүлж байсан Ч.Хүрэлбаатар гишүүн энэ хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд онцгой анхаарч ажилласан. Санхүүжилтийн тогтолцоог шинэчлэх тал дээр бүтэн баг ажилласан. Бүтэн жилийн судалгаагаар бид юу юуг өөрчилж байж 3.3 сая хүндээ эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүгийн дарамтгүй, төвлөрөл оочир дараалалгүй, чанартай хүргэх зорилгыг биелүүлэх гаргалгааг гаргаж ирсэн. Даатгалын хуулийг өөрчлөх саналыг Засгийн газар өргөн барьсан. Миний бие ажлын хэсгийг нь ахлаад ажиллалаа. Нэн тэргүүнд төр иргэддээ үзүүлэх эрүүл мэндийн олон тусламжийг даана гэж хэлдэг. Энэ бүхэн амьдрал дээр биелэлээ олж байна уу, бодитой дааж байна уу, яг юу юуг нь дааж байна. Тэр нь чанартай болж чадаж байна уу. Мөнгө нь хүрэлцээтэй байгаа эсэхийг цогцоор нь шийдэж байгаа нь том давуу тал. Бага насны хүүхдүүдийн өвчлөлийн эрүүл мэндийн төлбөр тооцоог төр даана гэдэг. Ингээд ЭХЭМҮТ дээр төсвөөс татаас өгчихдөг. Хэдэн хүнийг эмчилж байна, мөнгө санхүү нь хүрч байгаа эсэх нь огт хамааралгүй явж ирлээ. Одоо төр дааж байгаа тусламж үйлчилгээг даатгалын санд өгчихөж байгаа юм. Даатгалын сангаар дамжуулж худалдан авах гэж байна.

Тэгэхээр төрөөс даадаг үйлчилгээг даатгалын сангаар хэрэгжүүлнэ гэсэн үг үү?

-2021 оны төсөвт 580 тэрбум төгрөгийг даатгалын санд оруулаад төр дааж байгаа тусламж үйлчилгээг үүгээр худалдаж авч үзүүлээрэй гээд өгдөг болчихож байгаа юм. Төр дааж байгаа тусламж үйлчилгээ дотор жирэмсэн, төрөлт, төрсний дараах үетэй холбоотой эх барихын тусламж үйлчилгээ байна. Жирэмсний үед заавал дүүргийн эмнэлэг дээр хяналтад явдаг. Битүү оочертой байдгийг хүмүүс мэдэх байх. Хувийн эмнэлэгт хяналтад оръё гэхээр төлбөртэй. Энэ хуулийн өөрчлөлтөөр дурийн эмнэлэгтээ жирэмсний хяналтад ордог болно. Таныг хянасны төлбөр гэж төр даатгалын байгууллагаар дамжуулж мөнгийг нь өгөх гэж байна. Хувийн байгууллага тав тухын төлөө таван хувийг нэмж магадгүй. Үндсэн том төлбөрийг улсын эмнэлэг ч бай, хувийн эмнэлэг ч бай хамаагүй өгдөг болно. Түүнчлэн хавдар, яаралтай тусламж, түргэн тусламжуудыг төр даана гэдэг. Тэгвэл төр даана гэдгээ илүү бодитой болгоё гэж байгаа юм. 2021 онд төр дааж байгаа тусламж үйлчилгээгээ хичнээн хүнийг, хэдэн төгрөгөөр даасан гэдэг тоо гараад ирнэ. Хавдрыг төр дааж байна гээд Хавдар судлалын үндэсний төвд төсвийг нь өгчихдөг. Тэнд мөнгө нь хүрч байгаа эсэх нь хамааралгүй мэт байлаа. Одоо улсын эмнэлгээс гадна хувийн эмнэлгүүд ажиллаад эхлэхээр өрсөлдөөн бий болно. Та тэр байгууллагын санхүүжүүлэгч болж байгаа юм. Тиймээс иргэн бүрийг хайрлаж эмчилнэ. Салбар дотор өмчлөлөөс үл хамааран өрсөлдөөн бий болж байгаа юм. Үнийн өрсөлдөөн биш, үйлчилгээний чанарын төлөөх өрсөлдөөн. Энэ бол чухал том алхам шүү. Үүнийг стратегийн худалдан авалт гэж нэрлээд байгаа юм. Хуучин эмнэлэгт нь төрөөс, даатгалаас мөнгө өгчихдөг. Хоёр талаас мөнгө ороод ирдэг байсан. Одоо бол орц нь жигд болох гэж байна. Төрийн өмчлөлөөс үл хамааран төр дааж байгаа тусламж үйлчилгээгээ даатгалаар дамжуулаад ирэхээр иргэд чанартай тусламж авдаг болно. Энэ бол эрүүл мэндийн салбарт гарч байгаа томоохон өөрчлөлт.

Стратегийн худалдан авалт гэж нэрлээд байгаа шалтгаан нь юу вэ?

-Дам хөрөнгө оруулалт. Эрчимт эмчилгээг өмнө нь төр даана гэж хэлээд нэг төгрөг ч төлдөггүй байсан. Тийм учраас томоохон эмнэлгүүд хүнд өвчтэй хүмүүсийг авах сонирхолгүй. Учир нь эрчимт эмчилгээний төлбөрт тэр эмнэлгийн хамаг төсөв санхүүг уучихдаг. Тиймээс өвчтөнүүдийг бие бие рүүгээ чихдэг. Тийшээ, ийшээ яв гэдэг. Эм дутаад санхүүжилт байхгүй болчихоор ар гэрт нь захидаг. Энэ нь эмнэлэг, иргэдийн хоорондын итгэлцлийг байхгүй болгодог. Одоо тэгвэл эрчимт эмчилгээний тасагт хэвтээд гарсан бол тэр эмнэлэгт дөрвөн сая төгрөг төлнө. Эрчимт эмчилгээг Монголд хөгжүүлэхгүй цаг аль хэдийд болсон. Цар тахлын үед эрүүл мэндийн салбар ачааллаа дийлэхгүй байна гэдэг. Ковидоор 100 хүн өвдлөө гэхэд 20 хүн нь хүнд тусна. 20 хүнээс дөрөв нь эрчимт эмчилгээнд хэвтэнэ. Одоо манайд эрчимт эмчилгээний 1000 ор бэлдчихсэн байна. Даатгалаас мөнгө олгоод ирэхээр одоо эмнэлэг бүр эрчимт ороо нэмэх нь байна. Стратегийн худалдан авалтын бодлогоор хөгжөөгүй байгаа салбаруудаа хөгжүүлж гаргаж ирэх гэж байна. Яаралтай тусламж гэхэд зөвхөн дуудлаганд 20 км дотор түргэн тусламж очиход даатгалаас 40 мянган төгрөг, 20-70 км дотор 80 мянган төгрөг, 70-350 км дотор 300 мянган төгрөг, 700 км-ээс цааш бол 750 мянган төгрөг өгнө. Тэгэхээр түргэн тусламж илүү хурдан очно. Бид яаралтай түргэн тусламж очиж чадаагүйгээс болж олон иргэнээ алддаг. Өндөр хөгжилтэй оронд зүрхний шигдээсээр хүн амь насаа алдахгүй байна. Түргэн тусламж маш хурдан очиж байна гэсэн үг. Ийм байдлаар түргэн тусламж, яаралтай тусламжаа хөгжүүлье гэж байгаа юм.

Энэ жил эрүүл мэндийн даатгалд хэдий хэмжээний мөнгө төсөвлөгдсөн бэ?

-Хуучин эрүүл мэндийн даатгал 600 тэрбум төгрөгт багтаж үйл ажиллагаа явуулдаг байсан бол 2021 оны төсөвт 1.2 тэрбум болж өссөн. Эрүүл мэндийн санхүүжилт хязгаартай. Хүсэл бол их. Боломж хязгаартай. Энэ мөнгөндөө хэрхэн зөв зохицуулалт хийж, аль тусламжуудаа илүү сайн болгох вэ гэдэг зорилго тавьж байна. Засгийн газрын эрүүл мэндийн бодлогын үндсэн гурван зорилго бий. Нэгдүгээрт, монгол хүн урт наслах ёстой. Хоёрдугаарт, өвчнөөр бага нас бардаг байх ёстой. Гуравдугаарт, өвдлөө гээд ядуурч болохгүй. Ийм л гурван зорилгын төлөө явж байгаа. Энэ гурван зорилгыг биелүүлэхийн тулд энэ бүх бодлогын бичиг цаас, хууль журам гардаг. Санхүүгийн дарамтгүй болох нэг арга бол энэ хуулийн өөрчлөлт. Хүн оношилгоонд хамгийн их мөнгө зарцуулж байдаг. Компьютер томограф, MRI төлбөрийг даатгал даадаггүй байсан. Тэгвэл одоо үүний 70 хувийг төр даахаар болж байна. Хамтын төлбөртэй хэдий ч бага хэмжээг нь иргэн өөрөө гаргана. Ихэнх нь даатгалын сангаас гарна гэсэн үг. Энэ бол иргэдэд очиж байгаа санхүүгийн дарамтыг бууруулж байгаа хэлбэр. Хорт хавдарын эмчилгээг 100 хувь төр даадаг болчихсон. Даатгалаас санхүүжилтээ хийнэ. Ялангуяа өндөр үнэтэй тусламж үйлчилгээ буюу бай эмчилгээнд нэг удаа ороход 2-4 сая төгрөгийн зардалтай. Хөхний хорт хавдраар өвдсөн хүмүүсийн зардлыг төр даана гэдэг мөртлөө нэг иргэний халааснаас жилдээ 10 гаруй сая төгрөг гардаг. Хавдар судлалын үндэсний төв дээр төсөв өгчихөөд үүгээр бүгдийг даагаарай гэдэг. Нөгөө мөнгө нь хүрдэггүй. Ингээд эмч нар нь буруутай болдог. Даавал даасан шиг даая гэдэг зорилгоор өнөөдөр эрүүл мэндийн даатгалын сангаас 10 тэрбум төгрөгийг зөвхөн бай эмчилгээнд төлөвлөсөн. Иргэдээс мөнгө гаргахгүй. Энэ дээр хамтын төлбөр байхгүй. Нэг ёсондоо 100 хувь эрүүл мэндийн даатгалын сангаас даахаар болж байна. Түүнчлэн ходоодны хавдарт 2-16 сая хүртэл төлнө. Иргэнээ дагасан санхүүжилттэй болчихсон учраас эмнэлэг бүр иргэндээ хайртай үйлчилнэ. Өнөөдрөөс эхлэн эмчилгээнд орсон бүх хүмүүсийн төлбөр тооцоо яг шинэ журмаар төлөгдөхөөр бүх бэлтгэл ажлууд нь хийгдсэн. Хуульд өөрчлөлт оруулаад тэр өдрөө сайхан болчихгүй. Болох бүх эрх зүйн хууль нь бэлэн болчихсон. Бэлтгэл ажлууд хариуцсан байгууллагууд нь ажиллаж байна. Гуравдугаар сарын 1-нээс засах залруулах зүйлс мэдээж гарах байх. Улс болон хувийн эмнэлгийн байгууллагууд Даатгалын ерөнхий газраас асар их сургалтууд хийж байна.

Хүүхдэд зориулагдсан эмчилгээний төлбөрийг төр бодитоор даана гэж байна. Хувийн эмнэлгүүдэд хэрхэн хяналт тавих вэ?

-Эрүүл мэндийн салбарт манлайлалтай, олонд танигдсан Б.Болдсайхан эмчийн “Зүрх мартахгүй” төсөл байна. Зүрхний цоорхойтой хүүхдүүдэд Сонгдо болон Гуравдугаар төв эмнэлэгт мэс засал хийдэг. Одоо энэ зардлыг даатгалын сангаас бүрэн даахаар болж байна. Энэ бол том өөрчлөлт. Эрүүл мэндийн салбарт бид хэт их төвлөрөлтэй байдаг. Жишээ нь, ХСҮТ, ЭХЭМҮТ-д оочер ихтэй. Санхүүжилт нь тэр байгууллагад өгөөд байсан учраас бусад эмнэлгүүд тэр тусламжийг авах сонирхол байхгүй. Өрсөлдөгч байхгүй учраас оочир дараа их. Гэхдээ гуравдугаар сарын 1-нээс бүх эмнэлэг энэ хагалгааг хийдэг болчихгүй. Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн төвтэй өрсөлдөх гэж байгаа хувийн эмнэлэг байя гэж бодоход шинэ төрлийн эмчилгээ хийж чаддаг баг, тоног төхөөрөмж зэргийг харж байж зөвшөөрөл олгоно. Даатгалын мөнгийг нэмж болно. Сайжруулж болно. Давхар даатгуулагчийн эрх ашгийг хамгаалж хяналттай байх ёстой. Үүнийг Даатгалын ерөнхий газар хянаад явна.

Улсын эмнэлэгт менежмэнтийн хувьчлал хийх гэж байна гэдэг. Энэ тал дээр та тайлбар өгөх үү?

-Хувьчлал биш. Улс, дүүргийн эмнэлгүүдийг бие даасан бүтэцтэй болгож байгаа юм. ТУЗ-тэй болно. Тэр эмнэлгүүд нь төсөв тооцоогоо өөрсдөө явуулдаг болох юм. Даатгалаас санхүүжилт өгдөг тогтолцоотой уялдаж ажиллана. Эрүүл мэндийн салбар төсвийн хуулиар захирагдаж ажиллахгүй. Нөхцөл байдалтайгаа уялдаж шаардлагынхаа дагуу төлөөлөн удирдах зөвлөлдөө танилцуулаад явна. Жилийн эцэст аудит ороод шалгалтаа явуулна. Түүнчлэн эрүүл мэндийн салбарын ажилчдын цалингийн дээд хязгаарыг байхгүй болгосон. Гэхдээ доошоо буухгүй. Эрүүл мэндийн төлбөрийн тогтолцоог маш зөв болгож байгаа гэж ойлгож болно. Хувь, хувьсгалын аль ч эмнэлэг тухайн иргэнийг эдгээж эмчлэхийн төлөө өрсөлддөг, санхүүгийн хямралд оруулахгүй, тосон авч үйлчилдэг шинэ тогтолцоо, шинэ хөшүүрэг ажиллаж эхэллээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

​Цагдаагийн ээлжит “сайн ах” ажиллагаа явагдав бололтой

Х.Тэмүүжинг Хууль зүйн сайд байхад цагдаагийнхан “сайн ах” нэртэй ажиллагаа явуулж огцруулж байсан. Энэ ажиллагаанд биеэ үнэлэгч ашигласан. Тэгвэл хэдхэн хоногийн өмнө нэр бүхий гурван шүүгч, АТГ-ын ажилтан нарын дуулиан шуугиан болсон бичлэг цагдаагийн ээлжит “сайн ах” ажиллагаа бололтой.

Яагаад “сайн ах” ажиллагаа гэж үзээд байна гэхээр хуучин Х.Тэмүүжинд хэрэглэсэн арга шигээ биеэ үнэлэгчийг ашигласнаараа төстэй байгаа юм. Учир нь тэнд улстөрчдийн “гар хөл” болсон АТГ, шүүгч, ҮАБЗ, өмгөөлөгчид уулзалдсан. Цагдаагийн байгууллага өөрийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагаараа дамжуулж мэдээлэл өгдөг болоод удаж байна. Энэ бүх үйл ажиллагааг гардан зохион байгуулж байгаа улсууд энэ албаныхаа ард нуугдаад нийгэмд ил гардаггүй юм аа. Тэд залуусыг ажилд авч тэднээр өөрсдийнхөө хийсэн булхай, луйврыг хэлүүлдэг болсон. Ингэж гар хөл болж байгаа залуучуудын ирээдүй бүрхэг болсон. Нийгэмд ахиц дэвших шаансгүй болчихдог. Ерөнхийдөө цагдаа болон хүчний байгууллага хэвлэл мэдээллийн байгууллагаараа улстөржсөн ажиллагаагаа хийлгэдэг гэсэн үг.

Энэ мэтээр хэвлэл мэдээллийн хүчирхийлэл хийдэг байдал аль дээр үеэс эхтэй. Саяных ч юм биш. Үүний нэг жишээ, тухайн үедээ Ё.Отгонбаярын эхнэрийн дансанд 300 сая.ам доллар байршиж, мөнгө угаасан байж болзошгүй талаар бөөн шуугиан дэгдэж байв. Гэтэл энэ нь худлаа байж таарсан. Угтаа зориудаар тархи угаалт явагдсан. Энэ бүгдийг цагдаа хүчний байгууллага хэвлэл мэдээллийн албаараа дамжуулдаг болоод удаж байна. Хэвлэл мэдээллийн албаа сошиал сүлжээтэй холбоод өгчихсөн учраас аливаа нэг ажиллагааг нийгэмд үүгээрээ сэвүүлж, шүүх шийдвэр гаргахаас өмнө ард түмэнд өөрсдийнхөө гаргах шийдвэрийг танилцуулдаг болгочихсон. Шүүхийн шийдвэр гарахаас өмнө ямар шийдвэр гарахыг урьдчилаад хүмүүст үнэмшүүлдэг. Саяын гурван шүүгчийн шуугиан дээр ч ийм зүйл давтагдлаа. Учир нь ЦЕГ-ын хэвлэл мэдээллийн албаны дарга Б.Баатархүү шүүгчдийг биеэ үнэлэгч авсан гэж шившиглэсэн. Шүүхээс түрүүлж хэн нэгнийг буруутгаж болохгүй. Энэ бол шүүхийг атгасан бүдүүлэг үйлдэл. Энэ бүгдээс харахад Ерөнхийлөгчийн талын шүүгчдийг намнах цагдаагийн “сайн ах” үйл ажиллагаа эхэлжээ гэж дүгнэхээр байна.

Б.НОМИН-ЭРДЭНЭ

Categories
мэдээ нийгэм эдийн-засаг

Б.Дашравдан: Гадаадад бизнес эрхлэгч монгол залууст хамтран ажиллах бизнесийн тогтвортой нэгдэл үгүйлэгдэж байна

-БИД ХУДАЛДААЧИН ҮНДЭСТЭН БОЛОХ ХЭРЭГТЭЙ-


“Дорнын түншлэл” Монгол-Хятадын бизнесийн зөвлөлийн зөвлөх, судлаач Б.Дашравдантай ярилцлаа.


-Юуны өмнө таны жиргээнд бичиж байгаа сэдвээр ярилцъя гэж бодож байна.Улс орнуудын паразитлан хөгжиж байгаа талаар бичсэн байсан.Ярилцлагаа паразитлан хөгжих буюу шимэгчлэн хөгжих гэж юуг хэлээд байгаа талаар эхлэх үү?

-Тэгье. Юуны өмнө хоёр зүйлийг тодруулъя гэж бодож байна. Нэгдүгээрт, эдийн засгийн шимэгчлэл, паразитлал гэхээр их муухай сонсогдож байж магад. Гэхдээ би энэ үгийг зохиогоогүй. Хятад судлаачийн бүтээлийг л товчлон хүргэж байгаа төдий. Үг биш утга дээр нь илүү фокуслахыг хүсье. Хоёрдугаарт, би Хойд Солонгос судлаач биш. Аливаа төрлийн төрийн дарангуйллыг дэмждэггүй ардчилсан үзэлтэй хүн. Сонгодог ардчилсан нийгмийн бүтээгдэхүүн. Баялаг бүтээгчдийг дэмждэг, төр аливаа бизнест хөндлөнгөөс бага оролцоосой. Нөгөө талаараа бизнесийнхэн ёс зүйтэй, шударга, ил тод аргаар баялгийг хуримтлуулж бүтээдэг байгаасай л гэж хүсч, чадлынхаа хэрээр нийгмийн сүлжээнд үзэл бодлоо түгээх гэж оролддог. “Хойд Солонгосын Эдийн засгийн паразитлал” нэртэй Хятад судлаач Жөү Ганы судалгаабий. Хятадын судлаачдын дунд сүүлийн үед “Хойд Солонгосын Эдийн засгийн паразитлал” гэсэн судалгаа хийгдэх болсон. Ганц Хойд Солонгос гэлтгүй Филиппин, Сенегал, Алжир, Вьетнам, Турк гэх улсууд хэрхэн цагаачдаараа дамжуулан бусад улсуудын Эдийн засгийн шимэгчилж буй тухай судалгаа юм.

20 гаруй жилийн өмнө Хятад өөрөө дэлхийн хамгийн том хуулбарлагч, бусад улсын эдийн засгийг Хятад гаралтнууд, цагаачдаараа дамжуулан шимэгчилж байсан туршлагатай учраас “эдийн засгийн паразитлалын судалгаа”-г өргөн хүрээнд хийх болсон. Гол зорилго нь Хятадыг ашиглаж хэн ашиг хийж буйг мэдэх юм. Энэ судалгааны явцад Хойд Солонгос Азийн хамгийн том паразит эдийн засгийг 2015 оноос хойш бүтээж буйг илрүүлэх болсон. Хойд Солонгос удахгүй 1978 оны Дэн Сяопиний эдийн засгийн нээлттэй хаалганы бодлогыг давтан хэрэгжүүлнэ. Ким Жөн Ун 2015 оноос жил бүр 500-1000 хүнээ оргодол нэрээр, албан ёсоор улсаасаа зугтаалгадаг. Тэд нар нь англи, хятад хэлтэй, компьютер, бизнесийн өндөр мэдлэгтэй 25-35 насны залуус байгаа юм. Хойд Солонгосын боловсролтой англи, хятад хэлтэй дүрвэгчид ихэвчлэн Малайз, Вьетнам, Индонез, Тайланд, Хятад руу очдог. Тэнд нь ЭСЯ-тайгаа холбоотой ах нар нь тосч авах авч ажилд зуучилдаг.Түүнчлэн гарааны жижиг бизнес эрхлэх мөнгийг нь өгдөг. Хойдууд одоо нүүрс зарах, зэвсэг нууцаар худалдах шаардлагагүй болж буй.Хойд Солонгосын зөвшөөрөлтэй дүрвэгчид анхандаа барилгын материалын худалдаа, оёдлын бизнес, хоолны газар ажилладаг байсан бол одоо онлайн худалдаа, электроникийн үйлдвэрлэл, олон улсын тээвэр зуучийн бизнес рүү орох болжээ. Тэд ихэвчлэн Манжуур, Казахстаны солонгосчуудтайгаа гэрлэдэг. Ким Жөн Ун “тахианы үүрэнд гавраа өсгөх үнэг” гэх Мэнзийн философийн сургаалыг эш болгон өөрийн бэлтгэсэн орчин үеийн Хойд Солонгосын бизнесийн шинэ үеийнхнийг Зүүн Өмнөд Ази даяар тараан байршуулсан нь амжилтад хүрч, тэдгээр залуус эхнээсээ хөрөнгийн эзэд болчихсон байна. Үүнийг Хойд Солонгосын эдийн засгийн Зүүн өмнөд Ази дах эдийн засгийн паразитлал гээд байгаа юм.

-Хойд Солонгосын эдийн засгийн паразитлал дээрээс асуухад эдгээр нутгаасаа гарсан залуус ямар боломжийг улсдаа бий болгоно гэж үзсэн бол. Эдийн засгийн паразитлалаас Хойд Солонгосын хэтийн зорилго нь юу байна вэ?

-Жөү Ган профессорын тооцсоноор 2025-2030 оны хооронд Ким Жөн Ун Хятадтай хиллэдэг хойд хэсэгт эх газрын, Шар тэнгисийн эрэг дээр далайн боомтын гэсэн худалдааны хоёр чөлөөт бүс бий болгохоор ажиллах болов уу. Мөн далайн чөлөөт бүстэйгээ зэрэгцүүлэн Казино байгуулна гэж үзсэн байна лээ. Хойд Солонгос хоёр чөлөөт бүс байгуулахад гол хөрөнгө оруулагчид нь 10-15 жил Хятад, Зүүн Өмнөд Азид тогтвортой бизнес эрхэлсэн Хойдын дүрвэгчид байх болохоос Хятад, Өмнөд Солонгос, Япон, Америкийн хөрөнгөтнүүд орж ирээд дураараа дургихгүй байх нь Кимийн хувьд амин чухал асуудал юм гэж үзсэн байгаа юм. Хойд Солонгос 2015 оноос хойш нутгаасаа гаргасан залуучуудаа эргэж дуудна. Тэр залуучууд нь баруунд гараад 5-10 жил бизнес эрхэлчихсэн, капиталтай болчихсон хүмүүс эх орондоо хөрөнгө оруулалтаа хийнэ. Одоо тэр хүмүүс ч эх орондоо татвар өгч байгаа. Энэ жишгээр Филиппин, Вьетнам, Зүүн Европын улсууд Африкийн улсууд, Армен, Гүрж, Лаосчууд эдийн засгийн паразитлалыг хийж байна. Филлиппин гэхэд гэрийн үйлчлэгчдээрээ дамжуулаад эдийн засгийн паразитлалыг хийсээр байгаа. Эдийн засгийн шимэгчлэл гэдэг эх нутагтаа бизнес хийхгүйгээр залуучууд гадаадад очиж сурдаг, тэндээ бизнес хийдэг. Тухайн улсынхаа боломжоос мөнгө олоод олсон мөнгөө эх нутагруугаа явуулдаг үзэгдэл. Үүнийг заавал системтэй хийх ёстой. Манай улс үүнийг төрөөс хийдэггүй юм аа гэхэд худалдааны бизнесийн клубүүд хийж болно.

-Манай улсын хувьд эдийн засгийн паразитлалыг хийх ямар боломжууд бий гэж харж байна?

-Манай улс хүн ам цөөнтэй. Жөү Ган судлаачийн өвөг нь Хорчины Монгол хүн бөгөөд “Хятад дахь Хойд Солонгосийн эдийн засгийн паразитлал” гэсэн судалгаанд Орос, Хятадад суудаг уугуул монголчууд, Монгол Улс болон АНУ, Япон, Солонгос дахь монгол хүмүүс нэгдэн бизнес эрхлэх олон улсын платформыг зохион байгуулж болохыг бичсэн байсан. ОХУ гэхэд манай үйлдвэрлэсэн бараанд өндөр татвар тавьдаг. Монголд үйлдвэрлэсэн барааг Хятадад гаргая гэхээр Хятад өөрөө үйлдвэрлэгч орон боломжгүй. Эдийн засгийн паразитлал, шимэгчлэл гэдэг нь Хятадад орж ирсэн гадаадууд гар хоосон орж ирээд, ажилчин-хувь эзэмшигч-эзэн гэсэн дарааллаар өсөн дэвжээд ирээдүйн ашгаа өөрийнхөө эх нутаг руугаа илгээх үзэгдлийг товчхондоо хэлээд байх шиг.Энэ утгаараа бид ч бас эдийн засгийн паразитууд. Бид арга эвийг нь олчихвол дотооддоо үйлдвэрлэсэн бараануудаа зарах бүрэн боломжтой. Бид гадаадад бизнес эрхлэх зорилгоор худалдааны бизнес клуб байдлаар ажиллаж, мэдээллээ солилцох ёстой. Манайхан нийтлэл бичихээр хэт ерөнхий том том сэдвээр яваад байдаг. Угтаа бид нарийвчилсан, тухайлсан нэг асуудлаар асуудалд хандаж сурмаар байгаа юм.

-Худалдааны бизнес клуб байгуулах ёстой гэж байна л даа. Энэ клубийг хэрхэн байгуулах вэ?

-Улаанбаатарын бизнес зөвлөл юм уу, Худалдаа аж ахуйн танхим худалдааны бизнес клубийг санаачилж болно. Хятадаас хөрөнгө оруулалт татчихсан хүмүүсийг нэгтгэж уях хэрэгтэй. Монголд байдаг БНХАУ-ын Жөжян мужийнхан л гэхэд Улаанбаатарт эрх ашгаа хамгаалдаг бизнесийн нийгэмлэгтэй байх жишээтэй. Өвөр Монголын Баяннуур аймгийн, Хэбэйнхэн гээд үргэлжлүүлээд байвал бараг бүгд л ийм нийгэмлэгүүдтэй. Гэтэл Хятадад бизнес эрхэлдэг монголчуудын бизнес клуб, тогтмол үйл ажиллагаа явуулдаг нэгдэл нягтрал алга. Бид бодитоор л нэгдмээр байна. Гадаадад бизнес эрхлэгч монгол залууст хамтран ажиллах бизнесийн тогтвортой нэгдэл өгүүлэгдэж байна.

-Түүнчлэн та Африк, Ази, Европын улсууд руу Хятадаас монгол залуус хэрхэн ре-экспорт хийдэг талаар жиргэсэн байсан. Монгол залуучууд яаж ре-экспорт хийх буюу экспортыг дахин дамжуулах бизнес эрхэлдэг бол?

-Одоогийн байдлаар Хонконг, Тайваньд сурч байгаа залуучуудыг оруулахгүйгээр 10 мянга гаруй оюутан БНХАУ-д суралцаж байна. Хятад улсад байгаа гадаад оюутнуудынхаа тоогоор манайх эхний тавд жагсдаг. Тоогоороо олон боловч чанарын үзүүлэлтээрээ хангалтгүй санагддаг. Дийлэнх нь бизнесийн удирдлага, нийгмийн ухааны чиглэлийн мэргэжлээр сурдаг. Сайн залуучууд бий боловч ихэнх нь цаг нөгцөөх байдалтай суралцаад байна. Хятадад их, дээд сургууль төгсөөд англи, хятад, франц хэлтэй болсныхоо үндсэн дээр Хятадын бараа бүтээгдэхүүнийг Африк, Латин Америк, Азийн улсууд, Зүүн Европ, ОХУ руу гаргадаг монгол залуучууд бий болсон. Ингэхдээ дандаа хятад хамтрагчтай. Өөрөөр хэлбэл, Хятад улсад амьдарч байгаа мөртлөө Хятадад хөрөнгө оруулагч бизнес эрхлэгч болж байгаа залуучууд байна. Манай залуучууд дундаас Хойд Африк руу электрон бараа гаргадаг, Индонез Лувак кофег Хятад руу импортолдог Энэтхэг-Хятадын хооронд сонгино, халуун ногооны арилжаа эрхэлдэг гээд олон шинэ бизнестэй залуус гарч ирж байна. Тэд бүгд л анх Хятадад оюутан болж очсон залуус. Тэндээс л боломжоо босгосон. Үнэндээ эндээс чемодантай хувцастайгаа очоод л өнөөдөр хөл дээрээ босч буй хүмүүс. Бас нэг зүйл хэлэхэд бид хилийн гадна байгаа монгол үндэстнүүдээ хэрхэн үзэх вэ гэдэг туйлын эмзэг асуудал байна. Энэ ойлголтыг эртхэн цэгцлэх хэрэгтэй. Бид хувь заяаны эрхээр Хятад болон Оросын, өөр бусад орны иргэншилтэй болсон монголчуудаа ойлгож, хүндэлж, хайрлаж чадвал соёл, эдийн засгийн шинэ шинэ боломжуудтай болохоор байна. Жишээлбэл Шанхай, Гуанжөүд офисстой Ложистикийн тээвэр хийдэг компанитай Урнаа гээд Японд сургууль төгссөн, өмнөд монгол эмэгтэй бий. 3000 хүнтэй бизнестэй. Тэдний компанид монгол, өмнөд монгол, буриад, халимаг гээд нийт ажилчдынх нь 80 гаруй хувь нь монгол үндэстнүүд ажилладаг. Европ, Африк руу эргэлттэй. Зимбабве юанийг мөнгөн тэмдэгтээрээ ашиглаж эхэлснээс хойш Харарегийн валютын ченж эхнэр нөхөр хоёр Жаргал юанийн саятнууд аль хэзээний болсон. Нөхөр нь Өмнөд монголын Баяннуурынх, эхнэр нь Хөвсгөлийнх. Монголдоо амьдрах гээд ирэхээр нь хужаа нөхөртэй хүүхэн гээд хөөгөөд явуулсан.

-Гадаадад бизнес эрхэлж байгаа залууст улсаас нь ямар дэмжлэг хэрэгтэй байдаг вэ?

-Энэ залуучуудын дийлэнх нь Монголд орж ирж бизнес хийхгүй. Би Хятадад бизнес хийдэг байлаа гэж бодъё. Би Хятадын Ийвүү хотоос электоран бараа хойд Африкийн улсууд руу зардаг байя. Угтаа би Монголд компаниа бүртгүүлмээр байгаа юм. Гэтэл өнөөдөр төр намайг яаж дээрэмдэхийг мэдэхгүй. Төсөөлөл байхгүй. Төр биш юм аа гэхэд өөр нөхдүүд орж ирээд миний бизнесийг булаах бүрэн боломжтой. Монголчууд бие биенээ дэмждэггүй. Тиймээс би Монгол руу орж ноу-хаугаа хуваалцаж байсны оронд мөрөөрөө Араб Африк Хятадтайгаа хэлэлцээ хийж байсан нь дээр. Энэ систем рүү залуучууд орчихсон. Гадаадад бизнес хийж байгаа залуучуудад хэд хэдэн асуудал тулгардаг. Сэтгэл зүйн дэмжлэг хэрэгтэй. Эдгээр залуучууд өөр өөрсдийнхөө боломжоор бизнес хийж байгаа болохоос өргөн утгаар нь бизнес яаж хийх вэ гэдэг олон улсын эрх зүйн мэдэгдэхүүн байдаггүй. Энэ зөвлөгөөг Монголоос авмаар байдаг. Гэтэл манайд олон улсад зөвлөгөө өгдөг нэг ч компани байдаггүй. Энэ талаар ойлголт бүр огт байхгүй. Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим юм уу эсвэл өөр бизнесийн клубүүд хилийн чандад бизнес хийж байгаа залуучууддаа сэтгэл зүйн дэмжлэг өгдөг, олон улсын хууль эрх зүйн чиглэлээр зөвлөгөө өгдөг, санхүү бүртгэл хөрөнгийн бирж дээр яаж ажиллах тал дээр зөвлөгөө өгдөг үйлчилгээг төвлөрүүлэх ёстой. Бидэнд онлайн худалдааг хөгжүүлэх маш том боломж бий. 1.500 мянган хүн амтай хотын зах зээл жижигхэн зах зээл биш. Бид худалдаачин үндэстэн болох хэрэгтэй. Үүний тулд маш сайн системтэйгээр бэлдэх ёстой. Тэгэхгүй бол монгол залуучууд бусад орныхтой харилцсаар байгаад ууслаа ш дээ.Татвараа тэнд төлөөд эрдэм ном сурсны хэрэг байхгүй болчихоод байна л даа.

-Хятадын худалдааны онцлог юу юм бэ?

-Манай эдийн засаг дэлхийд 133-т орж байгаа. Монгол, Хятадын худалдааны асуудлыг ярихын тулд манайх хэтэрхий улс төрийн түвшинд том том төслийг яриад байдаг. Бизнес хийхийг нь дагаж хуйлраад байдаг. За яахав, энэ харилцаа нь явж байг гэхэд хүн хоорондын харилцааг сайжруулах хэрэгтэй. Манай улсын хамгийн том давуу тал Хятадад дөрвөн сая монгол үндэстэн байна. Хилийн хойно нэг сая орчим буриад,халимаг, Тува үндэстнүүд байна. Энэ бүгдээс харахад Евразийг холбосон чөлөөт худалдааны дамжин өнгөрөх тээврийг хөгжүүлэх маш том боломж бидэнд бий. Арменуудын нэг туршлага байдаг. Эх нутагтаа байгаа армен хүн заавал гадаадад байгаа хоёр арментай найзлах ёстой. Монголд байгаа залуучууд бизнес хийх гэж байгаа бол гадаад иргэншилтэй заавал хоёр монгол найзтай байх ёстой. Хүн хоорондын контакт сайн байж бизнес явна.

-Хятадуудтай худалдаан дээр яаж харилцах ёстой юм. Хэрхэн үр ашигтай эдийн засгийн харилцаа үүсгэх вэ?

-Яг өөрсдийнх нь аргаар харилцах хэрэгтэй. Хятад хүнтэй харилцахын тулд хамгийн багадаа хоёр жил найзалж явах хэрэгтэй. Манайхан хонь, адууны маханд дуртай юм чинь өөрийнхөө дуртай зүйлийг хүмүүст зарах гээд байдаг. Хятад, солонгосчуудтай худалдаа хийхийн тулд юунд нь дуртайг нь мэдэж байж тэрийг нь үйлдвэрлэх, эсхүл зуучилдаг байх хэрэгтэй. Манай эсгий таавчигийг хаана ч авахгүй. Эсгийгээр таавчиг биш олбог хийж Өмнөд Хятадад зарах гарц бий. Бээжингээс урагш нийтийн халаалт байхгүй, кондейшн асааж өвлийг давдаг. Хятад эмэгтэйчүүд гэр, оффистоо олбог сандал дээрээ тавьж суух нь хэвшил болсон зүйл. Үйлдвэрлэгч худалдан авагчийнхаа хэрэглээг тооцох нь чухал.Түүнчлэн Хятадын авлигын нөхцөлийн талаар сайн мэдэж байх ёстой. Заавал томоор сэтгээд байх хэрэггүй. Хятадууд ямар бэлэг авч сэтгэл нь хөдөлдөг гэдгийг мэдэж байх ёстой. Хоолонд орж байхдаа ямар цай, дарс уудаг.

Ямар үг хэлэхэд сэтгэл нь хөдөлдөг вэ гэдгийг мэдэж байх ёстой.Монголд бизнесийн соёл төлөвшөөгүй. Манайхан ёс зүйгүй бизнес хийсээр байгаад гайгүй мөнгө, төгрөгтэй хүмүүсийг 10 жилийн өмнө хөөгөөд гаргачихсан. 2013 он хүртэл уул уурхайн бүүм явлаа. Тэгэхэд маш олон хятад, өмнөд монголчууд банкнаас зээл аваад Монголд нүүрс алтны уурхайд мөнгө хийчихсэн. Монгол талынх нь хулхидаад одоо хөрөнгө оруулалт хийсэн хүмүүс 100,100-гаараа шоронд орчихсон. Иймэрхүү байдалтай байвал Хятад, Солонгос, Зүүн Өмнөд Азиас дандаа нутагтаа шахагдчихсан ёс зүйгүй авлига өгдөг нөхдүүд л манайд орж ирнэ. Бид худлаа ярихгүй бол жинхэнэ гадаадын хөрөнгө оруулагчид ирнэ.