Author: БАЗАРРАГЧААГИЙН НОМИН-ЭРДЭНЭ

– ВАКЦИНЫ ТУСЛАМЖИЙН ХЭЛЭЛЦЭЭ, АНУ-ЫН ТӨРИЙН НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГЫН АЙЛЧЛАЛ ЯРИГДАЖ БУЙ МӨЧИД БУЦАХ БОЛСОНДОО ЭМЗЭГЛЭЖ БАЙНА –

Монгол Улсаас АНУ–д суугаа Элчин сайд Ё.Отгонбаяртай ярилцлаа.

---

–Монгол–Америкийн стратегийн түншлэлийн тухай тогтоол Сенатын хуралдаанаар батлагджээ.Гуравдагч хөршийн бодлого дахин нэг шат ахихад томоохон үүрэг гүйцэтгэх ажил болжээ. Энэхүү тогтоол батлагдсанаар хоёр улсын харилцаа ямар түвшинд гарах талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Өнгөрсөн жил манай УИХ-ын Гадаад бодлого, аюулгүй байдлын байнгын хорооноос Монгол-Америкийн стратегийн түншлэлийн тухай тогтоол гаргаж, АНУ-ын Конгрессийн Төлөөлөгчдийн танхим мөн адил тогтоол батлан гаргасан билээ. Өнгөрсөн долоо хоногт АНУ-Монгол Улсын хоорондын Стратегийн түншлэлийн харилцааг дэмжин сайшаах тухай 36 дугаар тогтоол АНУ-ын Сенатын танхимын хуралдаанаар хоёр гол намын дэмжлэгтэйгээр санал нэгтэй батлагдан гарлаа. Энэ тогтоол батлагдсанаар АНУ-ын Конгресс бүхэлдээ хоёр орны стратегийн түншлэлийг дэмжиж, цаашид бэхжүүлэн хөгжүүлэх чиглэл гүйцэтгэх засаглалдаа өгч байгаа хэрэг юм. Хамгийн сайшаалтай нь гол хоёр намын дэмжлэгийг авч, нэг ч эсэргүүцсэн саналгүйгээр батлагдаж чадсан нь улс төрийн талцал ихтэй байгаа энэ үед маш том алхам боллоо гэж бодож байна.Тогтоолд Монгол Улс ардчилсан хөгжлийн замаар хэлбэрэлтгүй урагшилж буйг сайшааж, хоёр орны хооронд стратегийн түншлэл тогтсоныг дэмжиж, цар тахлын хүнд нөхцөл байдалд хамтран ажиллах, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх чиглэлд арга хэмжээ авахыг АНУ-ын засаг, захиргаанд чиглэл болгосон болно.

–Манай улсын эдийн засагт бодитой ямар өөрчлөлтүүд бий болох бол?

-Тогтоолд хоёр орны эдийн засаг, худалдааны харилцааг эрчимжүүлэх шаардлагатай байгаа тухай тогтоолд маш тодорхой заалтууд орсон.

Улаанбаатар хотын усан хангамжийг сайжруулах чиглэлд Мянганы Сорилтын Сангаас олгох 350 сая ам.долларын буцалтгүй тусламжийг сайшааж, хоёр орны хоорондын эдийн засгийн харилцааг эрчимжүүлэх замын зураг Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн айлчлалаар байгуулагдсаныг дэмжиж, АНУ-ын Олон улсын санхүүгийн корпорацийг Монгол Улсын эдийн засгийг хөгжүүлэх, олон төрөлтэй болгох, эмэгтэйчүүдийн жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зэрэг чиглэлд үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэхийг санал болгосон байгаа. АНУ-ын Олон улсын Санхүүгийн корпораци өнөөг хүртэл Монгол-Америкийн хамтарсан аж ахуйн нэгжүүдэд 100 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж, зээл олгосон. Одоо энэ үйл ажиллагаагаа өргөжүүлж, ялангуяа дэд бүтэц, электрон худалдаа, эрчим хүчний чиглэлд томоохон төслүүдийг санхүүжүүлэхийг энэ байгууллагад Конгрессоос чиглэл болгож байгаа гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, одоо манай аж ахуйн нэгжүүд сайн төсөл хийгээд АНУ-ын Олон улсын санхүүгийн корпорацид хандахад санхүүгийн дэмжлэг авах бүрэн бололцоотой боллоо. Мөн хоёр орны худалдаанд GSP буюу Gen­eralised System of Preferences худалдааны хөнгөлөлттэй нөхцөлд хамрагдах Монголын барааны экспорт жилд ердөө 3.2 сая ам.долларын хэмжээнд байгааг онцлон тэмдэглэсэн байгаа. Нийт экспортын хэмжээ 24.6 сая ам.доллар байгаатай харьцуулбал их бага дүн байна гэсэн үг. Нэг үгээр хэлбэл, энэ хөнгөлөлтийн тогтолцоог манай бизнесмэнүүд муу ашиглаж байна. Тэгэхээр манай аж ахуйн нэгжүүд энэ тогтолцооны дагуу АНУ-ын зах зээл рүү татваргүй орох бололцоотой бараа, таваарын үйлдвэрлэл, нийлүүлэлтэд анхаарал хандуулах хэрэгтэй байгаа юм.

–Энэхүү тогтоол батлагдсанаар АНУ–ын Конгресст өргөн бариад буй “Гуравдагч хөршийн худалдааны тухай хууль”-ийн төслийг хэлэлцэх үйл явцад түлхэц болох хүлээлт манайд бий. Энэ хууль биеллээ олоход нэлээд ойртчихов уу?

-Хуулийн төслийг тун удахгүй дахин өргөн барих гэж байна. Шинэ Конгресс байгуулагдахаар хуучин хуулийн төслүүдээ шинээр өргөн барьдаг. Гуравдагч хөршийн худалдааны хуулийг хэлэлцүүлэхэд хоёр бэрхшээл тулгардаг. Нэгдүгээрт, яагаад дэлхийн энэ олон улсаас Монголыг онцолж байгаа юм бэ гэдэг асуулт гардаг. Энэ асуултад саяхан батлагдсан энэ тогтоол хариу өгч байгаа юм. Манай хоёр орон стратегийн түншлэлийн харилцаатай учраас онцолж байна гэсэн хариу өгөх боломжтой болж байна гэсэн үг. Хоёрдугаарт, Монголын хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр дамжуулан бусад орон хууль бус экспорт хийх үүд хаалга нээгдэх юм биш биз гэсэн асуулт гардаг. Үүнд бид өмнө нь Дэлхийн худалдааны байгууллагын Уругвайн раундын хэлэлцээний дагуу оёмол, сүлжмэл бүтээгдэхүүний хөнгөлөлтийг эдэлж байх үедээ Монголд үйлдвэрлэсэн оёмол бүтээгдэхүүнийг зохих хяналттайгаар АНУ руу экспортолж байсан жишээгээ ярьдаг. АНУ-ны Конгрессийн хоёр танхимаар хоёулангаар нь Стратегийн түншлэлийн тухай тогтоол батлагдсанаар Гурав дахь хөршийн худалдааны хуулийг батлуулах үндсэн нөхцөл нь бүрэлдэж байгаа юм. Гурав дахь хөршийн худалдааны хуулийг АНУ-ын Конгрессийн дээд, доод танхимын 94 гишүүн дэмжиж, хамтран зохиогчоор орсон байгаа. Намайг энэ чиглэлд ажил хийгээгүй гэсэн яриа гарсан байна лээ. Конгрессийн нийт гишүүдийн тавны нэгийг хамтран зохиогчоор оруулахад маш их хөдөлмөр, цаг хугацаа орно гэдгийг хүмүүс эрхбиш ойлгох байх аа. Харамсалтай нь, өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд маш их талцсан улс төртэй, дэлхий даяар тархсан цар тахлын аюултай холбоотой хуулиуд хэлэлцэх ёстой гэх мэтийн бэрхшээл ихтэй байлаа. АНУ төсвөө баталж чадахгүй, Засгийн газар нь хүртэл хаагдаж байлаа шүү дээ. Одоо харин байдал хэвийн болох хандлагатай байгаа тул хууль батлагдах боломж бүрдэх болов уу гэж найдаж байна.

–АНУ–ын ерөнхийлөгч Жо Байден ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцож байх үедээ бНХАУ, монгол зэрэг орнуудаас нүүрс авч, дэлхий даяар муу нүүрс тараадаг, ерөнхийлөгч болсон даруйдаа би үүнийг таслан зогсооно гэх зүйлийг ярьсан. Энэ талаар та тодорхой мэдээлэл өгөөч?

-Байгаль орчныг хамгаалах, цаг уурын өөрчлөлтийн сөрөг нөлөөллөөс дэлхий ертөнцийг хамгаалах гэдэг бол дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байгаа сэдэв. Байден ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сунгааны үед ярьсан асуудал бол эрчим хүчний цэвэр эх үүсвэрийн тухай ерөнхийд нь ярьсан асуудал. Манай нүүрсний экспортод гангийн үйлдвэрлэлд хэрэглэгддэг коксжих нүүрс голлодог. Энэ бол шатааж, эрчим хүч гаргаж авдаг нүүрс биш. Тийм учраас манай олон нийт энэ буруу ойлголт, болгоомжлолоос салах хэрэгтэй. Харин эрчим хүчний цэвэр эх үүсвэрийг дэмжих одоогийн засаг захиргааны бодлогыг сайтар судалж, сэргээгдэх эрчим хүчний нөөцөөр асар баян орны хувьд энэ чиглэлд АНУ-тай хамтран хэрэгжүүлэх төслийг боловсруулан хэрэгжүүлэх аваас их боломж, бололцоо гарч байгааг соргог ажиглаж, ажил хэрэг болгоосой гэж бодож байна. Ж.Байдены засаг, захиргаанаас “ногоон хөгжил”, уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх зэрэг асуудлуудад ихээхэн анхаарал хандуулж, эдгээр нь АНУ-ын гадаад бодлогод чухал байр суурь эзэлж байгааг бид шинэ боломж гэж харах нь зүйтэй.

–Ерөнхийлөгч Х.баттулга таныг эргүүлэн татах зарлиг гаргасан. Ерөнхийлөгч өөрт нь таалагдахгүй болохоор л Элчин сайдуудыг эргүүлэн татаад байх нь хэр зөв юм бэ гэх зүйл нийгэмд ажиглагдаж байна. Таны хувьд монголд ирэх хүсэлтээ өгсөн байсан. Үүнээс болов уу?

-Би Ерөнхийлөгчийн зарлигийн тухай ямар нэг зүйл хэлэх нь илүүц биз. Би буцах хүсэлтээ гаргахдаа манай дотоодын энэ ойлгомжгүй байдал хоёр улсын харилцаанд сүүдрээ тусгах ёсгүй гэсэн зарчмын байр суурийг баримталсан. Мөн манай төрийн байгууллагууд хоорондоо зөрчилдсөн шийдвэр гаргаж, энэ нь цаашид элчин сайдыг томилох, эгүүлэн татах асуудал дээр буруу жишиг тогтоох эрсдэлтэй гэж үзээд бүрмөсөн буцах хүсэлтээ өгсөн. Би гурван жил АНУ-д Элчин сайдаар ажиллалаа. Энэ хугацаанд хоёр орны харилцааг өргөтгөсөн иж бүрэн түншлэлийн харилцааны түвшинд хүргэж, дараа нь энэ түвшнээс стратегийн түншлэлийн түвшинд хүргэх үйл ажиллагаанд оролцсондоо баяртай байдаг. Бүрэн эрхийнхээ хугацаандаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүдийн айлчлалыг амжилттай зохион байгуулж, АНУ-ын зүгээс Батлан хамгаалахын сайд, Ерөнхийлөгчийн Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөх зэрэг өндөр, дээд албан тушаалтнуудын Монголд хийх айлчлалыг хэрэгжүүллээ. ФАТФ-ын саарал жагсаалтаас гарахад АНУ-ын зүгээс тусламж, дэмжлэг авах ажлыг зохион байгуулалцлаа. Монгол иргэд хөдөлмөрийн визээр АНУ-д ажил хөдөлмөр эрхлэх, залуус хөнгөлөлттэй үнээр АНУ-ын Их, дээд сургуульд сурах бололцоог нээх ажлыг эхлүүллээ. Цар тахлын хүнд үед хоёр улсын хооронд анхны шууд нислэгүүдийг зохион байгууллаа. Дурдвал олон ажил байна. Харин яг одоо вакцины тусламжийн хэлэлцээ ид явж байгаа үед, АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн даргын айлчлал яригдаж буй мөчид буцах болсондоо жаахан эмзэглэж байна. Гэхдээ явтлаа эдгээр ажлуудыг баталгаатай болгож, хэрэгжилтийг хангахад бүх хүчээ дайчлан ажиллана гэдгийг хэлье. Хоёр орны харилцаанд гэрэлт ирээдүй хүлээж буй гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

УИХ–ын гишүүн Г.Амартүвшинтэй ярилцлаа.

---

–Та Ц.Мөнхцэцэг гишүүний хамтаар Ерөнхий сайдад “С.Зоригийн хэргийн материалыг нууцын зэрэглэлээс гаргах асуудлыг шийдвэрлэж өгөх” тухай хүсэлт гаргасан. Хүсэлтийн дагуу энэ хэргийн материал нийтэд ил болохоор боллоо.

-Хүний эрхийн асуудлыг нэн тэргүүнд чухал болгож явсны үр дүн гарлаа. Бид ардчилсан нийгэмд амьдарч байна гэж яриад байдаг боловч хүний эрх зөрчигдсөн асуудлыг ярьдаггүй юм байна. УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнхцэцэгийн хамтаар иргэн Т.Чимгээ болон Б.Содномдаржаа нарыг эрүүдэн шүүсэн, хүний эрхийг ноцтойгоор зөрчсөн асуудлыг эсэргүүцэж, уг хэргийн материалуудыг ил болгож, үнэн шударгаар шийдвэрлүүлэх зорилгоор Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар нарт хүсэлтээ өгсөн. Бидний зорьсон ажил үр дүнд хүрч материалыг нууцын зэрэглэлээс гаргахаар болсон. Маш олон жилийн турш “төрийн нууц” зэрэглэлд байсан уг хэргийн материал ийнхүү нээлттэй ил болсноор Монгол Улсын хүний эрхийг ноцтойгоор зөрчсөн асуудлуудыг хэлэлцэх зорилготой нийтийн сонсгол явуулах, тухайн хэрэгт гурван шатны шүүхээс ял сонссон Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарыг эрүүдэн шүүж хэрэг тулгасан гэх асуудлыг бодитойгоор шийдвэрлэх дараа дараагийн ажлууд биднийг хүлээж байна. Монгол Улс ардчилсан улс. Ардчилсан нийгэм хүний эрхийг дээдэлдэг гэх хэдий ч зөвхөн энэ хэргээс харахад бид улсаараа нэгдэн орсон олон улсын конвенцын дүрэм журмаа зөрчиж, эрүүгийн хууль, хүний эрхийн хууль зэрэг маш олон хууль тогтоомж, шударга ёс тогтоох ёстой шүүх засаглалын шатанд зөрчил үүссэн байгаа юм. Энэ байдал дахин давтагдах ёсгүй. Бид үүнийг зүгээр хараад сонсоод сууж болохгүй. Европын орнууд хүний эрхийг үргэлж нэгдүгээрт тавьдаг. Манайд өөрт нь хамааралгүй л бол тоодоггүй. Хэрвээ бид үүнийг энэ чигээр нь орхивол цаашид асуудал хэрхэхийг таашгүй. ХЭҮК-ын төлөөлөлтэй уулзаж байхад манайд хүний эрх зөрчигдсөн, эрүүдэн шүүсэн 100 гаруй гомдол байдаг юм билээ.

Тиймээс энэ асуудлыг олон нийтийн, нийгмийн анхаарлын төвд байлгах нь чухал юм байна гэж үзсэн. Эхний удаад УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт Ц.Мөнхцэцэг гишүүн бид хоёр хүний эрхийн, ялангуяа эрүүдэн шүүсэн хэргийн талаар нийтийн сонсгол хийе гэх хүсэлт тавьсан. Гэтэл Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарт холбогдох хэрэг улсын нууцад байдаг учраас тэр бүрийг ярих ямар ч боломжгүй юм билээ. Ц.Мөнхцэцэг гишүүн бид хоёр нэг зүйл дээр болгоомжтой хандаж байсан. Тэр нь явж байгаа шүүхийн процесст нь ямар нэгэн байдлаар нөлөөлж болохгүй гэсэн байр суурьтай байлаа.

–Энэ талаарх материалыг хэзээ ил болгох вэ?

-Өнөөдөр (өчигдөр) Х.Нямбаатар сайдад хэргийн бүх материалыг олон нийтэд ил болгох хүсэлт хүргүүллээ. Ингэхдээ цахим хэлбэрт оруулж сайт, эсвэл сошиал сувгаар ил болгох талаар хүсэлтдээ дурдсан. Хүний эрхийг хамгаалах чиглэлээр ажилладаг хүмүүс, сэтгүүлчид, ТББ зэрэг газрууд энэ материалтай танилцах боломжийг өгөөч гэж байгаа юм. Энэ асуудал нь зөвхөн иргэн Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарын хэрэг биш бөгөөд хүний эрхийн суурь зарчмын асуудал яригдаж байгаа юм.

–УИХ–аар Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль бол хамт өргөн мэдүүлсэн төслүүдийг баталсан. Хүүхдийн төлөө фонд нэртэй хуримтлал цуглуулах аян өрнүүлсэн. Энэ фонд дахь мөнгө хэрхэн зарцуулагдах вэ?

-Миний хувьд төрийн сан олшрох нь буруу гэж хардаг. Тэнд мөн л нэг нугалаа үүсч, дээр доороо идэж уух зүйл гарахыг үгүйсгэхгүй. Урлаг, соёлын одод Хүүхдийн төлөө фонд хэмээх хандивын аян өрнүүлж хоёр орчим тэрбум төгрөг цугларсан. Цугласан мөнгө нь арилжааны банкууд дээр түгжигдсэн байгаа юм байна лээ. Энэ хууль батлагдсанаар тэр мөнгийг сан руугаа татах боломжтой болно. Гэхдээ хүүхдийн сангийн зорилго нь их зөв санагдсан. Манайд хүүхэд залуучууд маань олон улсын тэмцээн уралдаанд явахад төсөв хайгаад явж байдаг. Энэ сан бий болсноор эдгээр асуудал шийдэгдэнэ. Хамгийн гол нь сангийн удирдлага нь зөв засаглалтай, нээлттэй, шийдвэр гаргалт, зарцуулалт нь ил тод байх ёстой. Жил бүр сангийн төсөв, зарцуулалтаа УИХ дээр танилцуулаад явах нь зүйтэй. Хүүхдийн төлөө сан хэд хэдэн санхүүгийн эх үүсвэртэй байна. Нэгдүгээрт, автотээврийн хэрэгслийн сонирхол татахуйц улсын бүртгэлийн дугаар дуудлага худалдаагаар зараад орлогыг Хүүхдийн төлөө санд төвлөрүүлнэ. Хоёрдугаарт, хүүхдийн хөгжил, бүтээн байгуулалтыг дэмжсэн соёл урлаг, спортын арга хэмжээнээс олсон орлогоос тус санг санхүүжүүлнэ. Бусад улсад ч хүүхдийн сан байдаг. Хамгийн гол нь түүнийг зардал багатай, ил тод удирдаад явах нь чухал юм билээ.

–Согтууруулах ундаа худалдан борлуулах, түүгээр үйлчлэхийг хязгаарлах тухай хуулийн төслийг УИХ хэлэлцээд эхэлсэн. Энэ хууль нийгэмд нэлээд шүүмжлэлд өрнөж байх шиг. Жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн байр сууринаас бодож үзэх хэрэгтэй талаар та хэлж байсан…

-Согтууруулах ундааны зохистой хэрэглээг хуульчлах нь зөв хэдий ч жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн байр сууринаас бас бодож үзэх шаардлагатай. Тухайлбал, хуулийн төслийн 26.3-т “Баар, ресторан, үйлчилгээний газарт согтууруулах ундааг лонхтой нь зарахгүй” гэж байна. Үүнээс болж үйлчилгээний газруудад хууль, хяналтын байгууллагаас дарамт ирэх нь ихсэх магадлал бий. Коронавирусээс болж хүндхэн байгаа жижиг дунд бизнесүүдийнхээ дахиад нурууг нь хугалчихвий гэх болгоомжлол байна. Хүний уугаад үлдээсэн архийг нийлүүлээд дараагийн хүнд өгөх явдал гарахыг ч үгүйсгэхгүй. Нөгөөтэйгүүр, зарим өдрүүдэд согтууруулах ундаа зарахыг хориглоно гэсэн заалт тусгагдсан байна лээ. Гэтэл үүнээс үүдэн дамлан зарах үйл ажиллагаа, хууль бус худалдаа өргөжих, магадгүй цаашлаад татварын орлого ч тодорхой хэмжээгээр буурах эрсдэл үүсэхийг үгүйсгэхгүй. Угтаа татварын бодлогоор согтууруулах ундааг хязгаарлах арга хэмжээ авах нь илүү зохимжтой. Албан ёсны эрхтэй архи үйлдвэрлэдэг компаниуд татвараа нэмж төлье гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг. Тэд татвараа төлөөд хууль бус үйлдвэрлэл худалдааг хязгаарлая гэдэг. Учир нь, согтууруулах ундаа үйлдвэрлэгч, үйлчлэгч байгууллагууд улсын төсөвт жилд дунджаар 200-300 тэрбум төгрөг төвлөрүүлдэг гэсэн тоо баримт бий. Энэ мэт олон талын байр суурь, олон талын нөхцөл байдлыг бодож шийдвэрлэх хэрэгтэй. Х.Нямбаатар сайд Европт олон жил амьдарсан гэж байна лээ. Тэр бол үнэн. Гэхдээ хэдэн зуун мянган жил пиво, виноны соёлтой болчихсон улс орнууд архийг хорих цагдах шаардлагагүй. Бид хэт өндөр спирттэй ундаанаас одоо бага спирттэй ундаа руу орж байна. Үүнийг нь л дэмжээд өгөх ёстой.

–Архийг хуулиар хорих нь хэр зөв юм бэ?

-Архийг хорилоо гээд хууль бус худалдаа, шагийн архи л нэмэгдэнэ. Ингээд хэт өндөр үнэтэй зарна. Нөгөө талаас архи уух хүн хаанаас ч олоод л ууна. Хуулиар хязгаарлаад архины хэрэглээ багасна гэдэг юу л бол. Нэгдүгээрт, хуурамч архи байвал яах уу. Хоёрдугаарт, үндэсний аюулгүй байдлын асуудал энд яригдана. Хуулийн гол үзэл баримтлалыг дэмжиж болохоор л юм.

-“Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөр”-ийн хүрээнд хэрэгжүүлж буй Ажлын байрыг дэмжих гурван хувийн хүүтэй зээлийг олгож байна. Өнөөдрийн байдлаар хичнээн аж ахуйн нэгж зээлд хамрагдаад байна вэ?

-4000 гаруй жижиг дунд бизнес эрхлэгч, ААН энэ зээлд хамрагдсан байна. Нийгэмд нэг буруу ойлголт яваад байна. Засгийн газар энэ зээлийг өгч байгаа юм биш, Сангийн яам арилжааны банкуудад зээлийн хүүгийн арилжааны татаас өгч байгаа юм.

–Коронавирусийн халдварын тоо өдөрт 500,600-гаараа нэмэгдэх боллоо. Энэ цаг үед хөл хорио тогтоох шаардлага үүссэн гэж та харж байна уу?

-Хөл хорио тогтоох сайн тал нь тодорхой хэмжээгээр өдөр болгон өсч байгаа тоог хумих. Гэхдээ нөгөө талдаа бизнесүүдийнхээ үйл ажиллагааг хязгаарлана. Хөл хорио тогтоосноор ковидын өсөлтийг цаг хугацааны хувьд хойшлуулж байгаа юм. Бүхэлдээ вакцинаар коронавирусийн тархалт хумигдана. Тодорхой хугацаанд хөл хорио тогтоож, тэр хугацаандаа вакцинжуулалтаа маш эрчимтэй явуулах нь зүйтэй болов уу. Ингэснээр өдөр тутмын ковидын өсөлтийг барьж авах дүр зураг харагдаж байна.

– ХАГАС ЗУУН ЖИЛ ЯРИГДСАН ЭРДЭНЭБҮРЭНГИЙН УЦС БАРИГДАХ ЦАГ НЬ БОЛСОН –

УИХ–ын гишүүн С.Бямбацогттой ярилцлаа.

---

–Баруун гурван аймаг болох увс, баян–Өлгий, Ховд аймгийн нутаг дэвсгэрт баригдах Эрдэнэбүрэнгийн УЦС–ын ажил тун удахгүй эхлэх гэж байна. ашиглалтад орсноор ямар давуу талууд үүсэх вэ?

-Эрчим хүчний салбар бол Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын нэг тулгуур. Улс орны бие даасан байдлыг хангах стратегийн ач холбогдол бүхий хөгжлийн тэргүүлэх салбар. Тийм ч учраас АЛСЫН ХАРАА-2050 урт хугацааны хөгжлийн бодлогод, Монгол Улсыг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл, Засгийн газрын Үйл ажиллагааны хөтөлбөрт Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ыг барьж ашиглалтад оруулна гэж тов тодорхой заасан. Гэнэт сэрсэн юм шиг өчигдөр яриад өнөөдөр шийдчихэж байгаа асуудал биш шүү дээ. Аль 1968 оноос хойш хагас зуун жил яригдаж байгаа том төсөл одоо л нэг юм бодит биеллээ олох гэж байна. Энэ УЦС баригдсанаар ямар давуу талууд бий болох вэ гэдэг дээр би хэдэн зүйл хэлье. Юун түрүүнд Монгол Улсын эрчим хүчний тусгаар тогтнол Эрдэнэбүрэнгээс эхэлнэ. Өнөөдөр баруун таван аймгийн эрчим хүчний хэрэглээ 253.3 сая кВт.ц байна. Энэ хэрэглээг бүрэн дүүрэн хангаад зогсохгүй цаашид тус бүс нутгийн эрчим хүчний өсөн нэмэгдэх хэрэгцээг бүрэн хангана. Би танд хэдэн тоо хэлье. Баруун таван аймгийн 4430 аж ахуйн нэгж, 5400 орон сууц, 36413 гэр хорооллын хэрэглэгчийг дотоодын цахилгаан эрчим хүчээр бүрэн хангах боломж нээгдэнэ гэсэн үг. Манай улс ОХУ, БНХАУ-аас авч буй импортын эрчим хүчний төлбөрт жил бүр 17.5 тэрбум төгрөг төлж байна.

Энэ бага мөнгө биш. Өнөөдөр Монгол Улс эрчим хүчний хэрэглээнийхээ 25 хувийг гаднаас авч байна. Үүнд жил бүр дунджаар 140 сая ам.доллар зарцуулдаг. Эрчим хүчний хараат бус найдвартай эх үүсвэртэй болсон цагт л хөгжлийн тухай ярьж болно. Хямд эрчим хүчтэй болж байж үйлдвэр хөгжүүлэх, үнийн хувьд өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх тухай ярина шүү дээ. Шав тавиад л таг мартдаг гунигт түүхийг давтаж болохгүй.

Тийм ч учраас Монголын төр ядаж шатахууныхаа 50 хувийг өөрсдөө дотооддоо үйлдвэрлэх, нүүрсээ төмөр замаар тээвэрлэх, импортын эрчим хүчний хараат байдлаас бүрэн ангижрах том бодлого дэвшүүлээд, түүнийгээ хэрэгжүүлэхийн тулд зүтгэж байна. Нийт иргэн, улсын ашиг сонирхолд нийцсэн ийм төслүүдийг дотор нь үймүүлж гацаах гадны сонирхол байдаг нь нууц биш. Байнга өөрсдөөсөө хараат байлгах гэсэн тэдний хавханд хэдий болтол хавчуулагдах вэ гэдгээ монгол хүн л юм бол бодох хэрэгтэй. Дотоодын хямд эрчим хүчний эх үүсвэр монголчууд бидэнд хэрэгтэй, харин харийнханд бол ашиггүй.

–Импортын цахилгаан эрчим хүчний хараат байдлаас гарна гэж ойлголоо?

-Өнөөдөр Монгол Улс нүүрс, зэс, төмрийн хүдэр, жаахан ноолуураа гадагш нь зарж л мөнгө олж байна. Олсон жаахан валютаа буцаагаад импортын түлш шатахуун, эрчим хүч, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнд өгдөг нь бас үнэн. Гэтэл бид эрчим хүч импортлогч биш бүр экспортлогч болох боломж байна шүү дээ. Өнгөрөгч долоо хоногт Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал, найдвартай, аюулгүй байдлыг хангах чиглэлээр хэрэгжүүлж буй ажлын талаарх Ерөнхий сайдын мэдээллийг Эрчим хүчний сайд Н.Тавинбэх УИХ-д танилцуулсан. Тэр танилцуулгаас үзэхэд Монгол Улсын хэмжээнд цахилгаан эрчим хүч хэрэглэгчдийн тоо сүүлийн жилүүдэд дунджаар жил бүр долоогоос найман хувь өсч байна. Монгол Улсын эрчим хүчний салбарын аюулгүй, найдвартай, тогтвортой үйл ажиллагааг хангаж, эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих хамгийн тулгамдсан асуудал нь үндэсний онцлогт тохирсон томоохон чадлын эх үүсвэрийг богино хугацаанд барьж, дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх замаар хэрэглээний өсөлтийг хангах явдал гэдгийг салбарын сайд онцолж байна лээ. Хэрэглээ ингэж жил бүр өсөөд байхад гадна дотны явуулгад автаж эх үүсвэрээ барихгүй ангайгаад байвал улсаараа ч гал алдаж мэднэ. 1990-ээд оны шилжилтийн жилүүдэд тогтой аймаг бараг байгаагүй. Улаанбаатарт хүртэл байнга цахилгаан тасардаг байсан үе бий. Эрчим хүчний салбараа дахин тэгж хэвтэрт оруулж болохгүй биз дээ. Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайд болоод хэлсэн анхны үгэндээ У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын бодлогыг залгамжлан үргэлжлүүлж Таван толгойн цахилгаан станц, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцын төслийг яаралтай дуусган, V цахилгаан станцын ажлыг эхлүүлэх болно гэж хэлсэн нь ч ийм учиртай. Эрдэнэбүрэнгийн 90 мВт-ын УЦС баригдсанаар баруун бүс импортоор эрчим хүч авдаг байдал эцэс болно. Өнөөдөр нийт хэрэглээнийхээ 70 гаруй хувийг Оросоос, гурваас дөрвөн хувийг Хятадаас авч байгаа. Ингэхдээ Дөргөний УЦС-д үйлдвэрлэсэн эрчим хүчнээс даруй таваас долоо дахин өндөр үнээр авч байна. Юун түрүүнд хямд тогтой болно. Үйлдвэрлэсэн эрчим хүчнийхээ тал хувиар нь баруун бүсээ бүрэн хангаад илүү гарсныг нь төвийн бүсэд нийлүүлнэ гэсэн үг.

–Ерөнхий сайдад та үүнтэй холбоотой ямар асуулга тавьсан бэ. Асуулгын хариу нь ирсэн үү?

-Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтыг энэ оны яг хэддүгээр сард эхлүүлж, хэдэн он гэхэд ашиглалтад оруулахаар төлөвлөөд байгаа талаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд хандаж асуулга тавьсан. Асуулгадаа Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөлөл, судалгааны тайланг олон нийтэд нээлттэй ил тод танилцуулахыг хүссэн байгаа. Мөн нөлөөллийн бүсэд орж буй зарим айл өрх, иргэдэд нөхөн олговор олгох чиглэлээр Засгийн газар хэрхэн анхаарч байгааг тодруулсан. Одоогоор асуулгын хариу маань хараахан ирээгүй байна. Хариу ирэхээр хуульд заасны дагуу асуулгын хариуг УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан дээр танилцуулдаг учраас тэр үед иргэд маань илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэлтэй болно гэдэгт итгэж байна. Хүн мэдэхгүй юмныхаа дайсан гэж үг бий. Мэдээлэлгүй учраас өдөөн турхирсан, тодорхой санаа зорилготой худал мэдээлэлд автах нь элбэг. Тийм учраас Эрдэнэбүрэнтэй холбоотой бүх асуудлыг ил тод, тодорхой байлга гэдгийг албаны хүмүүст би байнга хэлдэг.

–Энэ бүтээн байгуулалт хэдий хугацаанд үргэлжлэх вэ?

-Засгийн газар, Эрчим хүчний яам төслийн бэлтгэл ажлыг хангаж, гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулахаар ажиллаж байгаа. Уг нь гүйцэтгэгчийг 2021 оны гуравдугаар сарын 22-ны өдөр тодруулахаар төлөвлөсөн ч цар тахлын нөхцөл байдлын улмаас нэг сарын хугацаагаар сунгасан байна лээ. Төслийн нийт хөрөнгө оруулалт нь 818.0 тэрбум төгрөг. Үүний 95 хувийг БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр, таван хувийг улсын төсвөөс санхүүжүүлж, 2021-2025 онд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөөд байгаа юм.

–Баруун гурван аймгийг цахилгаанаар хангах Эрдэнэбүрэнгийн УЦС барих газрыг 2019 онд Улсын тусгай хэрэгцээнд авсан. Иргэдийн эсэргүүцэл гарч эхэлсэн байна лээ. Үүнд хариулт өгөх үү?

-Үндсэн хуульд “Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, түүний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн нийтийн өмч” гэсэн тов тодорхой заалт бий. Эрдэнэбүрэнгийн УЦС баригдах газрыг одоогоос хоёр жилийн өмнө Засгийн газар улсын тусгай хэрэгцээнд авсан. Өөрөөр хэлбэл, тэнд иргэдэд өмчлүүлсэн газар байхгүй. Ер нь та нэг юмыг ажигласан уу. Эгийн голын УЦС, Шүрэнгийн УЦС-ын төсөл олон жил яригдсан. Яг барих гэхээр заавал нэг саад тотгор учирдаг. Бүр улаан цагаандаа гарч улдан чангаадаг. Ингэхдээ жинхэнэ эзэд нь мэдээж ил гарч ирэхгүй. Монголын улстөрчдөөр, монгол хүнээр дамжуулж л гацаах, сарниулах, бусниулах ажлаа хийж ирсэн. Тэр байдал давтагдаж байгаа юм биш байгаа гэсэн хардалт байна. Анх Говь-Алтайн Тайширын УЦС баригдахад бас л Завхан гол загас хоёр үгүй болох нь гэж муушааж байв. Одоо газрын зурагт тэмдэглэгдсэн Гэгээ нэртэй том нуур, дүүрэн загас л байна. Нөгөө амиа тавин эсэргүүцээд байсан хүмүүс таг чиг. Завхан гол, харин ч гантай жил тасалддаг байснаа больсон. Өнөөдөр Алтай хот цэвэр усныхаа хангамжийг тэр нуураас шугам татаж шийдэж байна. Эрдэнэбүрэнгийн УЦС барихаар улсын тусгай хэрэгцээнд авсан 28000 га газрын 9000 га-д нь усан сан байгуулагдана гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэлсэн. Тэрхүү нөлөөллийн бүсэд бэлчээр нутаг нь хамрагдаж байгаа 528 өрх байгаа юм билээ. Төр бүх айл өрхийн амьжиргааг одоо байгаагаас нь дордуулахгүйгээр нөхөн олговор олгоно гэдгийг Засгийн газар удаа дараа мэдэгдсэн. Би ч тэр ажлаа хийдэл дутагдалгүй сайн зохион байгуулаарай гэдгийг байнга хэлж сануулж байгаа. Дээр нь бүтээн байгуулалтын ажилд орон нутгийн иргэдийг оролцуулах, ажлын байраар хангах асуудалд эн тэргүүнд анхаарах учиртай. Цаашид УЦС байгуулагдах сум, аймгийн айл өрх, ААН-ийн эрчим хүчний үнэ тарифыг хямдруулж үндсэн өртгөөр нь тооцон дэмжлэг үзүүлэх эрх зүйн орчин бүрдүүлэхийн төлөө анхаарах ёстой.

–Дөргөний УЦС баруун аймгийнхны цахилгааны хэрэглээний 20 гаруй хувийг хангадаг гэж байна. Эрдэнэбүрэн ашиглалтад орвол хэдэн хувийг нь хангах юм бэ?

-Дөргөний УЦС-ын суурилагдсан хүчин чадал нь 12 мВт шүү дээ. 2008 онд анх намайг гишүүн болж байхад намарнь аравдугаар сард дуусч, ашиглалтад орж байсан санагдана. Тэр үед нэг аймгийн эрчим хүчний хэрэглээ ихдээ л 6 мВт байсан. Тийм учраас тухайн үед баруун гурван аймгийн эрчим хүчний хэрэглээг хангана гэж тооцож байсан байх. Гэтэл эрчим хүчний хэрэглээ байнга нэг хэмжээндээ байдаг зүйл биш. Байнга л өсөн нэмэгдэж байна. Түрүүн би хэлсэн. Жилд эрчим хүчний хэрэглээ дунджаар найман хувиар өсч байна аа гэж. Тэгэхээр тухайн үеийнхээс хэрэглээ хоёр дахин нэмэгдчихээд байхад 13 жилийн өмнөхийг өнөөдөртэй харьцуулж таарахгүй биз. Зүгээр нэг айлын цахилгааны хэрэглээн дээр тооцоход хүртэл эрс өөрчлөлт гарсан байна. Дээхнэ үед айл болгон хөргөгч, зурагттай байсангүй. Хүн болгон гар утас хэрэглэж байгаагүй шүү дээ. Дээр нь хүн ам, айл өрх, үйлдвэр аж ахуйн нэгжийн тоо өссөөр л байна. 1916 онд Нийслэл хүрээнд 20кВт орчим чадалтай цахилгаан үүсгүүр ажиллаж байсан гэдэг. Тэр үед хүрээг хангаж байсан цахилгаан үүсгүүр өнөөдөр яахаараа хангаж чаддаггүй юм гэж яривал ямар тэнэг яриа болох вэ. Тэгэхээр аливааг өчигдрөөр биш өнөөдрөөр, болж өгвөл бүр ирээдүйгээ харж төсөөлж ярьж байж л урагшаа ахина. Түүнээс биш хуруугаа ч хөдөлгөхгүй байж зэс хошуулаад гадна дотны бохир явуулгын гар хөл болоод байж болохгүй л дээ. Хэд хоногийн өмнөх хүчтэй шуурганаар Оросод, мөн хилийн наана 10 км-т өндөр хүчдэлийн шугам унахад өнөөх муулаад байгаа Дөргөний УЦС л дахиад аминд орсон. Хүнд өвчтэй хүн яаралтай хагалгаанд ороход, жирэмсэн эх төрөхийн хүндрэл болоход, байгалийн гамшигт өртөгсдийг аврах ажиллагаа зохион байгуулахад Дөргөний УЦС-ын үйлдвэрлэсэн тог л аминд орлоо. Хоёр жилийн өмнө идэр есийн хүйтэнд мөн ийм гамшиг болоход баруун гурван аймаг Дөргөний УЦС-ын хүчинд л хөлдчихөөгүй онд орсныг сануулахад илүүдэхгүй байх. Үүрд Орос Хятадаас тог авч байх юм шиг, тэд бидэнд дандаа сайхан загнаж байх юм шиг бодох нь гэнэн хэрэг.

–УЦС барих газар гурван аймгийн нутаг дэвсгэрийг хамарч байгаа. Түүний 90 гаруй хувийг Баян–Өлгий болон Увс аймгийн газар нутаг эзэлж байгаа юм билээ. Ховд аймгаас хэчнээн хэмжээний газар хамрагдаад байгаа вэ?

-Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн, Мянгад сумын нутгийн багахан хэсэг хамрагдаж байгаа нь үнэн. УЦС гэдэг зөвхөн цахилгаан үйлдвэрлэх асуудал биш л дээ. Саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэж үг бий. Манайх шиг усны нөөц хомс улс усаа нөөцлөх нь маш чухал асуудал гэдгийг хүмүүс нэг л сайн ойлгохгүй байх шиг байна. Дэлхийн дулаарал манай орны уур амьсгалд ямар хүчтэй нөлөөлж байгааг хүн бүхэн л мэдэж байгаа. Баянхонгор аймаг бараг тэр чигээрээ цөлжчихлөө. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн 70 гаруй хувь нь цөлжилтөд ямар нэг хэмжээгээр нэрвэгдээд байна. Мөнх цаст уулсын цас мөс хайлж багасаж байна. Тэгвэл хиймэл нуур үүсгэх нь цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх үндсэн зориулалтаасаа гадна гадаргын болон газрын доорх усны нөөцийг тогтвортой барих, цөлжилтийн эсрэг чийгшил бий болгох олон талын ач холбогдлыг хүмүүс ухаж ойлгохыг хүсэхгүй байгаа нь харамсалтай. Төр засаг, эрдэмтэн судлаачид маань ч иргэд олон нийтэд энэ талаар ойлголт мэдээлэл өгөх тал дээр хангалтгүй ажиллаж байгаа нь үнэн. Ер нь Ховд гол бол эх оронч гол. Монголчууд бидэнд бурхнаас өгсөн асар том бэлэг. Энэ бэлгээ бид эрчим хүч болгож ашиглах цаг болсон. Цэвэр усны том усан сан үүсгэж ирээдүй хойчдоо үлдээх цэвэр усаа нөөцлөх хэрэгтэй. Хойд урд хил давангуут л өчнөөн УЦС ажиллаж байгааг биеэр нь явуулж харуулдаггүй юм аа гэхэд телевиз сайтаар дамжуулаад үзүүлмээр байна. XXI зуун гараад 20 гаруй жил болж байхад хөмөрсөн тогоон дотор байгаа юм шиг явцуу богино сэтгэж, болж бүтэх бүхнийг боомилж чөдөрлөдгөө одоо болих хэрэгтэй. Монгол Улс бол холбооны улс биш нэгдсэн улс. Баян-Өлгий, Увс, Ховд гээд улс дотор тусдаа улс шиг байж таарахгүй.биз дээ. Төр мэдэх юмаа мэдэж, шийдэх юмаа шийдэж, ингэхдээ иргэдийнхээ олонхын эрх ашигт нийцүүлж, цөөнхийн эрх ашгийг хүндэтгэж голтой, нуруутай бодлогын том төслүүдээ заавал хэрэгжүүлдэг байх нь эцсийн дүндээ Монголын эрх ашигт нийцнэ. Бид нэг Монгол. Монгол гэдэг нэг л эх оронтой гэдгээ буйд бөглүү хөдөөгийн багт амьдарч байгаа малчин хүн ч, төрийн жолоо атгаж байгаа эрхмүүд ч мартах эрхгүй.

УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатараас тодруулга авлаа.

---

-Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдааны үеэр Ж.Ганбаатар гишүүн та хоёр бие бие рүүгээ хатуу үг шидэлцэж, барилцаж авах дээрээ тулсан. Ямар асуудлаар ингэж айхавтар зөрөлдөв?

-Байнгын хорооны хуралдаанаар ШЕЗ, Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус тав, таван гишүүн буюу УИХ-аас 10 гишүүнийг энэ хоёр байгууллагад сонгон шалгаруулж томилох ажиллагаа явуулах, сонгон шалгаруулалтын ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнийг батлах тухай асуудал хэлэлцсэн. Шүүхийн тухай шинэ хуульд зааснаар ажлын хэсэг нь 11 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байна. УИХ-ын даргын захирамжаар томилогдсон УИХ-ын нэг гишүүн ажлын хэсгийг ахална гэж заасан. Яагаад ингэж заасан гэхээр өмнө нь Хүний эрхийн үндэсний комиссийн гишүүдийн сонгон шалгаруулалтыг явуулах явцад гарсан нөхцөл байдлаас үнэлэлт дүгнэлт хийж үзээд асуултад хариулах, хариуцлага хүлээх бодлогын түвшинд асуудлыг парламентад танилцуулаад зангидаад явах нэг хүн нь УИХ-ын нэг гишүүн байя гэж үзсэн.

Үлдсэн 10 гишүүнийг нь холбогдох байгууллагын төлөөллөөс санал болгохоор заасан. Үүнд, Мэргэжлийн холбоо, Төрийн байгууллага, Засгийн газар, Хуульчдын холбоо, Өмгөөлөгчдийн холбоо, Хүний эрхийн үндэсний комисс, Хууль зүйн хүрээлэн, Хууль зүйн их сургууль, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, УИХ дахь олонх, цөөнх гээд олон талт хяналт тэнцвэрийг хангах зарчмаар олон талын төлөөлөлтэй бүрдүүлэхээр хуульчилсан. Зарим гишүүд юу гэж мушгиж ярьж байна гэхээр ажлын хэсэгт нэг УИХ-ын гишүүн байна, харин бусад төлөөллийн гишүүдийг УИХ-ын гишүүд биш байна гэж бичээгүй гэж ярьж байна лээ. Ажлын хэсгийн шатанд 11 гишүүн дотор УИХ-ын гишүүн 1-ээс илүү орохгүй гэж тусгасан.

-Тэгэхээр нэг л гишүүн ажлын хэсгийг ахалж ажиллахаар хуульдаа заасан байхад хоёр гишүүн болгож оруулж ирсэн гэсэн үг үү?

-Өнгөрсөн долоо хоногт хэвлэлийн бага хурал хийж Өмгөөлөгчдийн холбоо, УИХ-ын даргын захирамжаар томилогдох хоёр гишүүнээс бусад есөн гишүүний санал ирчихсэн байна гэж танилцуулсан. Энэ есөн гишүүн дотор УИХ дахь олонх, цөөнхөөс УИХ-ын гишүүн биш хоёр хүнийг явуулсан. Албан бусаар ажлын хэсэгт Засгийн газар, УИХ дахь олонх, цөөнхөөс УИХ-ын гишүүд орох сонирхол байгаа юм байна гэх ойлголтыг би авсан. Бусад орны жишгээр шүүхэд хариуцлага тооцоход парламентын гишүүн ордоггүй. Бид онцлог байдлаа харж үзээд нэг л гишүүнээр хязгаарлуулсан. УИХ-ын даргын захирамжаар томилогдсон С.Бямбацогт гишүүн дээр УИХ дахь олонх, цөөнхөөс ирсэн хүмүүсийг өөрчлөөд УИХ-ын хоёр гишүүнийг олонх цөөнхөөс оруулж байгаа гэдэг тайлбарыг Хууль зүйн байнгын хорооны хурал дээр гэнэт хэлсэн. Урьдчилж бид үүнтэй танилцаагүй байсан. Шүүхийн хуульд улстөрчдийн нөлөө орох вий гэсэн болгоомжлолыг олон нийтийн цахим сүлжээгээр би байнга хэлж байсан. Иргэд, олон нийтийн байгууллагууд хуулийн хэлэлцүүлгийн үеэр ч санаа зовж байсан. Энэ оролцоог бий болгохгүйн үүднээс нэг гишүүнийг хоёр гишүүн болгож байгаа чинь эргээд Шүүхийн хуулийг хийсэн үзэл санаа, шударга шүүхийг бий болгох алхмуудад сөрөг нөлөөлөхөөр байдал бий болно. Ингээд би Б.Энхбаяр гишүүний саналыг дэмжиж хэлсэн. Ж.Ганбаатар гишүүн надад итгэхгүй байна уу, үгүй юү гэсэн дээрэнгүй өнгө аясаар, намайг доромжлох заналхийлэх байдлаар хэлсэн. Микрофон асаагүй байхад намайг улс төрийнх нь үзэл бодол зарчмынх нь дагуу явж ирсэн замнал түүхээр минь гутааж доромжилсныг нь би тэвчээгүй. Тэвчээгүй нь миний буруу. Би УИХ-ын гишүүн ч гэсэн хүн шүү дээ. Ж.Ганбаатар гишүүнийг би муугүй мэднэ. Хоёрдугаарт, Ж.Ганбаатар гишүүн Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүн биш. Гуравдугаарт, МАН-ын бүлгээс ч юм уу, Хууль зүйн байнгын хорооноос гишүүд өөрсдийгөө санал болгож болно. Ингээд ороод ирэхээр хууль шүүхэд улс төрийн сонирхол орох гээд байна. Тиймээс наадахаа боль гэж би хэлсэн. УИХ гэдэг олон түмний нүдэн дээр байдаг учир маргаан гарах нь зүй ёсных. Би улс төрд байх хугацаандаа цөөн хэдэн хүнтэй маргалдсан тохиолдлын нэг нь энэ боллоо. Миний өнгөрсөн зам мөр зарчимтай, зорилготой хатуу тэмцэгч байсныг илтгэх биз ээ. Зөв байсныг улс төрийн үйл явц харуулсан, харуулж ч байгаа. Хувийн эрх ашигдаа хөтлөгдөж, хэн нэгэнтэй шөргөөцөлдсөн нэг ч үйлдэл байгаагүй. Цаашид ч үгээр бус үйлдэл маань нотлох байх.

-Ажлын хэсэгт Хууль зүйн байнгын хороодын гишүүд орох ёстой юм уу. Бүхэлд нь 76 гишүүний хэн нь ч орох боломжтой юм уу?

-Зарчмын хувьд өөр гишүүд орж болно. Гэхдээ мэргэшсэн байнгын хороо нь ажиллаж байхад тодорхой гишүүд нь, хуульч гишүүд нь байхад өөр гишүүн орно гэдэг парламентын соёл заншлын хувьд зохимжгүй. Би эдийн засгийн байнгын хороон дээр тодорхой эдийн засгийн асуудлаар ажлын хэсэг гаргаад явж байхад нь гэнэт гүйж ороод би тэр ажлын хэсгийг ахалъя гэвэл тэр хүн дуугай байх болов уу. Бодох ёстой л юм. Тэрнээс худалдаа наймаа эрхэлдэг, бизнес эрхэлж байгаа хүмүүсийн нэр төрд би халдах гэсэнгүй.

-Яагаад Ж.Ганбаатар гишүүн ажлын хэсэгт орохоор болсноо тайлбарласан уу?

-Өөрөө намын бүлэг даалгавар өгөөд намайг оруулж байгаа гэж хэлсэн. Би тэрийг нь үндэслэлтэй тайлбар гэж хүлээж аваагүй. Манай бүлгээс ямар даалгавар аваад хэн үүрэг өгчихсөн юм мэдэхгүй. Тийм байлаа гэхэд хууль зарчимдаа нийцэхгүй. Хууль зөрчиж болохгүй гэх байр сууринаас би хандсан. Шүүхийн хуулийг олон түмэн харж байна. Сайн хууль гаргачихаад завхруулж, гажуудуулдаг гэсэн өнгөрсөн он жилүүдийн үл итгэсэн байдал өдийг хүртэл хүчтэй байна. Хамгийн гол нь хоёр гишүүний яриан дээр хэний, юуны төлөө дуугарч байгааг нь хүмүүс анхаараасай. Би энэ хуулийн ажлын хэсэгт ажилласныхаа хувьд цаашдын хуульдаа санаа зовж байна.

Улстөрчдийн цаана нэг хүн ганцаараа байдаггүй юм аа. Байнгын хорооны хурал дээр зохисгүй үг хэлснийхээ төлөө Байнгын хорооны гишүүдээсээ уучлал хүссэн. Бусад хүмүүсээс ч уучлал хүсье. Гэхдээ шударга шүүхийн төлөө тэмцэл танхимд хэлж байгаа хатуу ширүүхэн үгнээс илүү хүчтэй дуугарч явах ёстой байх. Бусад нийгэм ч тэгж явдаг. Бид дэлхийн шүүхийн хараат бус байдлаараа 140 улсаас 120-д дордчихсон шүүхтэй. Улс төрийн нөлөөлөл шүүхэд маш өндөр гарчихсан. Улстөрчиддөө итгэхгүй байна. Улстөрчиддөө итгэх итгэлийг яаж сэргээх вэ гэхээр эхнээсээ мордохын хазгай байхгүй, үйл явц нь ил тод нээлттэй л байх ёстой.

-УИХ дахь олигархи гэж яригддаг Ж.Ганбаатар, С.Амарсайхан нарын гишүүд шүүх засаглалд нөлөөлөлтэй болох гэж үзэж байгаа талаар зарим нэг эх сурвалж ярих болсон.Таныг үүний эсрэг дуугарлаа гэж харах хэсэг байна?

-Би энэ талаар хамаа намаагүй хариулж болохгүй л дээ. Тодорхой нэр бүхий улстөрчдийн эрх ашигт садаа болж, зам дээр нь хөндөлсөж байж магадгүй ээ, би.

Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй ярилцлаа.

---

-Та Гадаад харилцааны сайдаар томилогдоод удаагүй байна. Үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл, эрэмбээ тодорхойлсон байх. Цар тахлын хүнд үед нэн тэргүүн ээлжинд ямар ажлуудыг хэрэгжүүлсэн талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Нутаг буцах иргэдээ татах ажлыг нэн тэргүүний зорилт болгож, тодорхой үр дүнд хүрээд байна. Монгол Улсын иргэн эх орондоо хэдийд ч ирэх эрхийг Коронавируст халдвараас урьдчилан сэргийлэх, нийгэм, эдийн засагт үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуульд нарийвчлан баталгаажуулах саналыг манай яамнаас боловсруулж, Засгийн газар, УИХ-аар хэлэлцүүлэн батлууллаа. Ингэснээр нутаг буцах хүсэлтэй иргэдэд тавьдаг байсан олон шалгуурыг хялбаршуулсан. Өнөөдрийн байдлаар тусгай үүргийн 145 удаагийн нислэгээр 24,894, Монгол, Хятадын боомтоор 4266, Монгол, Оросын боомтоор 2487, гадаадын 93 орноос нийт 31,647 монгол иргэнээ эх оронд нь ирүүлээд байна. Тусгаарлалтын хоногийг бууруулж, тусгаарлах байрыг сонголттой болгож, үндэсний агаарын тээврийн компанийн нислэгийн тоог нэмэгдүүлж, мөн гадаадын агаарын тээврийн компанийн нислэгийг ч шат дараатай сэргээх замаар энэ ажлыг эрчимжүүлж байна. Төрийн холбогдох байгууллагатай хамтран гуравдугаар сард 14 нислэгээр 2100 гаруй иргэн, энэ дөрөвдүгээр сард 12 удаагийн тусгай үүргийн нислэгээр мөн тооны иргэдийг татан авах ажлыг зохион байгуулж байна. Энэ сард Өмнөд Солонгосын нэг, ирэх сард Өмнөд Солонгосын хоёр, Туркийн нэг нислэг хүлээж авна. Ингэж яаралтай буцах хүсэлтэй бүх иргэнээ тавдугаар сарын 1-ний дотор гэхэд эх оронд нь ирүүлэх зорилт тавин ажиллаж байна. Түүнчлэн МИАТ компани нислэгийн тийзийн үнийг гуравдугаар сарын 1-нээс эхлэн 15 хувь бууруулсан.

-Иргэдийг татан авахаас гадна хилийн чандад байгаа санхүүгийн хүндрэлд орсон иргэддээ туслах тал дээр ГХЯ хэрхэн анхаарч байна вэ. Гадаадад байгаа иргэд төрийн үйлчилгээг цаг хугацаандаа авч чадаж байна уу?

-Тусгай үүргийн нислэг цуцлагдсан тохиолдолд байр, хоол, зайлшгүй шаардлагатай бусад хэрэгцээг хангах, мөнгөн тусламж үзүүлэх зохицуулалтыг дээрх хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр хийсэн.

Хилийн чандад байгаа Монгол Улсын иргэдэд туслах сангаас 2020 онд 432 иргэнд 360,9 сая төгрөг, 2021 оны эхний гурван сарын байдлаар 46 иргэнд 97 сая төгрөгийн дэмжлэг үзүүллээ. Мөн НҮБ-ын Олон улсын шилжилт хөдөлгөөний байгууллагатай тогтоосон харилцааны хүрээнд Их Британи, Чех, Европын Холбоо зэрэг хандивлагчдын дэмжлэгтэйгээр 2020 оны дөрөвдүгээр сараас 2021 оны гуравдугаар сарын хооронд 941 иргэнд 3.5 орчим тэрбум төгрөгийн дэмжлэг үзүүлээд байна. Иргэдэд туслах сангийн зарцуулалтыг “шилэн” болгож, тайлан мэдээг Засгийн газрын болон ГХЯ-ны цахим хуудсаар олон нийтэд нээлттэй танилцуулж байгаа. Өнгөрсөн онд бид Дипломат төлөөлөгчийн газраараа дамжуулан 5254 иргэний визийг сунгаж, 272 хүний визийн торгуулийн төлбөр болох 792 сая төгрөгийг хөнгөлүүлсэн. Төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем “E-Mongolia” платформоор дамжуулан хилийн чандад байгаа иргэддээ төрийн үйлчилгээг хүргэх боломжийг бүрдүүлж байна. Одоогийн байдлаар гадаадад байгаа иргэд маань иргэний бүртгэлийн төрөл бүрийн лавлагаа, боловсролын бичиг баримтын тодорхойлолт, жолоодох эрхийн үнэмлэх, гадаад паспортын лавлагаа зэрэг 37 төрлийн үйлчилгээг “E-Mongolia” цахим хуудсаас авч болно. Нотариатын үйлчилгээг цахим болгох ажил эхэлсэн, мөн гадаадын иргэдэд визийг цахимаар олгох ажлыг хариуцсан ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байна.

-Вакцин татан авах ажилд ГХЯ гол үүрэг гүйцэтгэн ажиллаж байгаа. Гэсэн хэдий ч дархлаажуулалтыг эрчимжүүлэх шаардлага улам бүр нэмэгдэж байна…

-Дэлхий дахиныг хамарсан “КОВИД-19” цар тахлаас сэргийлж, хүн амаа дархлаажуулахад шаардлагатай вакцин нийлүүлэлтийг тасралтгүй хангах нь яамны өмнө тавигдаж буй том зорилтын нэг. Энэ хүрээнд 2021 оны хоёрдугаар сарын 23-ны өдрөөс эхлэн БНЭУ-ын Засгийн газраас буцалтгүй тусламжаар олгосон, тус улсын Серум хүрээлэнд үйлдвэрлэсэн 150 мянган тун АстраЗенека-Ковишийлд, БНХАУ-ын Засгийн газраас хандивласан 300 мянган тун Синофарм-Вероселл, ОХУ-ын Гамалейн хүрээлэнгийн 10.000 тун Спутник V зэрэг хоёр талын шугамаар хүлээн авсан вакцинуудаар иргэдээ дархлаажуулж байна. Мөн олон улсын вакцин хангамжийн Ковакс хөтөлбөрийн шугамаар 14.400 тун АстраЗенека болон 25.740 тун Файзер вакцинуудыг хүлээн авсан. КОВАКС хөтөлбөрийн хүрээнд вакцин түгээх эхний шатны хуваарийн дагуу дөрөвдүгээр сард АстраЗенека вакцинаас дахин 98.400 тун авна. Хоёр дахь ээлжийн вакцины хуваарилалтаа Ковакс хөтөлбөр дөрөвдүгээр сарын сүүлчээр хийнэ. Хятадын Синофарм-Вероселл вакцинаас 900.000 тун, оросын Спутник V вакцинаас 1.000.000 тун худалдаж авахаар тохиролцож, эхний татан авалтуудыг дөрөвдүгээр сарын эхний долоо хоногт авахаар ажиллаж байна. Манай улсын хувьд 2021 оны хоёрдугаар сарын 23-ны өдрөөс хойш 300.366 хүн вакцинжуулалтад хамрагдаад байгаа нь хүн амд эзлэх хувиараа Ази, Номхон далайн бүсийн орнуудаас хоёрдугаарт буюу Сингапурын дараа орж буй үзүүлэлт юм. Манайд вакцинжуулалт хэвийн явагдаж байгаа боловч олон улсын хэмжээнд вакцины үйлдвэрлэл болон нийлүүлэлт хүндрэлтэй байгаа. Мөн Японы Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн хүрээнд НҮБ-ын Хүүхдийн сангаар дамжуулан “КОВИД-19 цар тахал болон нийгмийн эрүүл мэндийн онцгой байдлын үеийн чадавхыг бэхжүүлэх төсөл”-ийг хоёр үе шаттай хэрэгжүүлнэ. Уг төслөөр 1.3 сая хүнд шаардлагатай вакцин, мөн вакцины “хүйтэн хэлхээ” бүрдүүлэх тоног төхөөрөмжийг Японы талаас нийлүүлэх юм.

-ГХЯ эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хүрээнд олон гэрээ, хэлэлцээр байгуулдаг. Эдгээрийн яг бодит үр ашиг нь юу вэ. Иргэдийн амьдралд яаж нөлөөлдөг юм бэ?

-Олон улсын практикт харилцаа, хамтын ажиллагааг эрх зүйн зохицуулалтаар, гэрээ хэлэлцээр байгуулах, нэгдэн орох замаар шийддэг. Өнөөдрийн байдлаар манай улс Япон Улстай л чөлөөт худалдааны хэлэлцээр (ЧХХ) байгуулсан. Энэ хэлэлцээрээр үндэсний аж ахуйн нэгжүүд, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид Японд экспортолж болох 9300 орчим бараанд импортын тарифын хөнгөлөлт эдлэх боломж бүрдсэн. БНСУ, БНХАУ-тай болон Евразийн Эдийн засгийн холбоотой ийм хэлэлцээр байгуулах боломжийг хамтран судалж байна. Монгол Улс 1990 оноос хойш Хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг нийт 44 улстай байгуулснаас 36 нь, Орлого ба хөрөнгийн татварыг давхардуулж ногдуулахгүй байх, татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай хэлэлцээрийг 35 улстай байгуулснаас 25 нь хүчин төгөлдөр үйлчилж байна. Татварын асуудлаар захиргааны харилцан туслалцаа үзүүлэх тухай конвенцод нэгдэн орж, Эдийн засаг, хамтын ажиллагааны хөгжлийн байгууллагын Татварын бааз суурийг багасгах, ашиг шилжүүлэх явдлын эсрэг (BEPS) үйл ажиллагаанд гишүүнээр элссэн. Ингэснээр бусад улстай давхар татварын хэлэлцээр байгуулах ажлыг үргэлжлүүлэх боломж нэмэгдэж байна. Энэ олон гэрээ, хэлэлцээрийн хамгийн гол ач холбогдол нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг татах, Монголд хөрөнгө оруулах, бизнес үйл ажиллагаа явуулах боломжийг нээж өгөх, оруулсан хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах явдал юм.

-Эдгээр хэлэлцээрийг байгуулахад их хүч хөдөлмөр орж таарна. Манайх өөрийн улсад ашигтай гэрээ хэлэлцээр хийж чаддаг уу?

-Чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулсан бусад орны туршлагаас үзэхэд байнгын бүтэцтэй, мэргэжлийн хэлэлцээний үндэсний чадавхыг бий болгох явдал чухал байдаг юм билээ. Олон улсын гэрээ байгуулах, хэлэлцээ хийхтэй холбогдох харилцааг Олон улсын гэрээний тухай хуулиар зохицуулдаг. Худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээр нь нийгэм, эдийн засгийн өргөн хүрээний асуудлыг хамардаг тул олон салбарын төрийн байгууллагууд хамтран яриа, хэлэлцээнд улсаа төлөөлж ордог. Аливаа гэрээг өөрт ашигтай нөхцөлөөр байгуулахын тулд юуны өмнө өөрийн орны онцлог, эрсдэлийн статистик судалгаа, ашигтай байдал зэрэг олон нөхцөл байдлыг үнэлж дүгнэн байгуулах эсэхээ шийддэг тул байгууллагууд хоорондоо нэгдсэн байр суурьтай байх, тухайн асуудлаар мэргэшсэн багийг яриа хэлэлцээнд оролцуулах шаардлага байдаг. Гэрээ байгуулах нь наанадаж 2-3 жил үргэлжлэх яриа хэлэлцээний үйл явц төдийгүй байнгын идэвх зүтгэл шаарддаг ажил.

-Манай улс хоёр том гүрний дунд оршдог хэрнээ гадаад худалдаа ахицгүй байсаар өдийг хүрлээ. Ер нь хоёр хөрштэйгөө гадаад худалдааг өргөжүүлэх, нэмэгдүүлэх ямар боломжууд байна вэ?

-Манай улс хоёр хөрштэйгөө бүхэлдээ тэнцвэртэй харилцах бодлого баримталдаг. ОХУ, БНХАУ-ын аль алинтай нь иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаатай. Бидний иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааны гол агуулга нь худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа юм. Экспортыг нэмэгдүүлэх, төрөлжүүлэх, эдийн засаг, нийгмийн зорилтуудыг шийдвэрлэхэд үр өгөөжөө өгөх томоохон төслүүдийг тэдний хөрөнгө оруулалт, зээл, тусламжаар хамтран хэрэгжүүлэхийг зорьж ирлээ. Тухайлбал, Монгол, Оросын хамтарсан “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН хоёр талын эдийн засгийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэсээр байгаа. Монгол Улс дахь эрчим хүчний төслүүдэд Оросын томоохон компаниуд идэвхтэй оролцож байна. БНХАУ-ын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээл, тусламжаар сүүлийн жилүүдэд хилийн боомтын дэд бүтцийг сайжруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах, зам гүүр, усан цахилгаан станц, төв цэвэрлэх байгууламж зэрэг олон чухал төсөл хэрэгжиж, бүтээн байгуулалтын ажил хийгдэж байна. Засгийн газар хоорондын үйл ажиллагааг идэвхжүүлж, тулгамдсан асуудлын шийдлийг богино хугацаанд олж үр дүнд хүрэх, мөн хамтын ажиллагаа хөгжүүлж буй аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагааг дэмжих, тэдэнд таатай нөхцөл бүрдүүлэхэд илүү анхаарч байна. Цаашид аж ахуйн нэгжүүд бараа бүтээгдэхүүнээ хөрш орнуудын зах зээлд цахим хэлбэрээр борлуулах боломжийг идэвхтэй эрэлхийлж, дэмжлэг үзүүлж ажиллах болно.

-Гэсэн хэдий ч хоёр хөрш манай улсад бараа таваарын өндөр татвар ногдуулдаг. Татварын тал дээр ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй юм бэ. Ногдуулаад байгаа татварыг багасгахын тулд юу хийх ёстой вэ?

-Худалдааны татвар, хязгаарлалт, тарифын бус саад тотгорыг бууруулах асуудлыг бид байнга ярьдаг. Өнгөрсөн онд манай улс дэлхийн 140 гаруй улстай худалдаа хийсэн. Хөрш орнуудтай хийсэн худалдааг авч үзвэл, нийт бараа эргэлтийн 57 хувийг БНХАУ-тай, 11 хувийг ОХУ-тай хийсэн байна. Түүнчлэн, бүс нутгийн худалдаа, эдийн засгийн интеграцид идэвхтэй оролцох үүднээс манай улс Ази, Номхон далайн худалдааны хэлэлцээрт нэгдсэн. Хэлэлцээрийн дагуу Хятадын зах зээл дээр 2323 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн гаргаж, 10-100 хувийн тарифын хөнгөлөлт эдлэх боломжтой. Үүнд манай экспортын голлох бүтээгдэхүүн болох коксжих нүүрс орж байна. Нүүрс дээр Хятадын импортын татварыг 50 хувь хөнгөлснөөр экспортоос олж байгаа орлогыг нэмэгдүүлэхэд чухал нөлөө үзүүлнэ. Мөн рапсын үрд 100 хувь, малын гаралтай бүтээгдэхүүн, арьс шир дээр 14-50 хувь, ямааны ноолуур болон ноолууран бүтээгдэхүүнд 35 хувийн хөнгөлөлт эдэлж байна.

ОХУ нь Евразийн эдийн засгийн холбооны гишүүн орон бөгөөд гадаад худалдааны зохицуулалттай холбоотой бүхий л асуудлыг энэ холбооны шугамаар шийдвэрлэхийг эрмэлздэг. Тийм учраас бид Евразийн эдийн засгийн холбоотой ЧХХ байгуулах асуудлаар хамтарсан судалгаа хийх саналыг 2016 оноос тавьж ажилласны үр дүнд Ажлын хэсгийг байгуулах шийдвэрийг өнгөрсөн онд гаргуулж чадлаа. Судалгааны ажил эхлээд явж байна. Манай улсын уул уурхайн бус экспортын гол нэр төрлийн бараа болох арьс шир, ноос, ноолууран бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт 2007-2017 онд ОХУ руу огт хийгдээгүй. Харин 2018-2020 онд хэмжээ нь нэмэгдсэн, цаашид өсөх хандлагатай байна. Махны нийлүүлэлт хийгдэж байгаа ч, Оросын талаас манайд гарч буй малын халдварт өвчин, хорио цээртэй холбоотойгоор импортоо хязгаарлаж байна. ОХУ Монгол Улстай хил залгаа бүс нутагт л мах нийлүүлэх нөхцөл тавьдаг. Мөн гадаадаас худалдан авах мах, махан бүтээгдэхүүнд дотоодын квот тогтоодог. Хоёр талын худалдаанд тулгарч буй тарифын бус хориг саадыг багасгах, техникийн зохицуулалтуудыг уялдуулах үүднээс 2017 онд Евразийн эдийн засгийн комисстой Санамж бичиг байгуулж, тарифын бус хориг саадыг арилгах чиглэлээр тодорхой ажлуудыг эхлүүлсэн.

-ОХУ-аас нийлүүлэх байгалийн хийн хоолойг Монгол Улсаар дамжуулах асуудлын явц ямар байгаа бол?

-ОХУ-аас БНХАУ руу нийлүүлэх байгалийн хийн хоолойг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжуулах асуудал олон жил яригдаж ирсэн. Ерөнхий сайдын 2019 онд ОХУ-д хийсэн айлчлалын үеэр Оросоос Хятад руу нийлүүлэх байгалийн хийн хоолойг Монгол Улсын нутгаар дамжуулах асуудлаар харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулсан. Энэхүү төслийг хэрэгжүүлэх асуудлаар Монголын талаас “Эрдэнэс Монгол” ХХК, Оросын талаас “Газпром” НХН, Хятадын талаас “Хятадын Үндэсний газрын тос, байгалийн хийн корпораци” (CNPC) 2020 оны арваннэгдүгээр сард хийн хоолойн төслийг ярилцсан. Хэдхэн хоногийн өмнө ОХУ-ын Газпром” НХН-ийн Удирдах зөвлөлийн орлогч дарга В.А.Маркеловын ахалсан бүрэлдэхүүн Монгол Улсад ажиллаж, хийн хоолойн төслийн Монголын талын ажлын хэсгийн дарга, Шадар сайд С.Амарсайхантай уулзлаа. Энэ үеэр ТЭЗҮ боловсруулах ажлыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг талууд баталсан. Ингэснээр ОХУ-аас БНХАУ-д жилдээ 50 тэрбум шоо метр байгалийн хий дамжуулах “Сибирийн хүч-2” хий хоолой Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт баригдах төслийн ажил бодитоор хэрэгжих нөхцөл бүрдсэн.

-Гуравдагч хөршийн бодлого дээр та юуг голчлон анхаарч байна вэ?

-“Гуравдагч хөрш” гэдэг ойлголт аль нэг тодорхой орныг хэлж байгаа хэрэг биш, харин манай улсын ардчилал, хөгжлийг тууштай дэмжигч, оюун санааны түнш болон хөрөнгө оруулагч улс орнуудыг бүхэлд нь авч үзсэн ойлголт юм. Энэхүү үзэл санааг Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, Гадаад бодлогын үзэл баримтлалд тусгасан. Гуравдагч хөршийн бодлогын гол зорилго нь эдгээр улстай бүх талын харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, түүний дотор эдийн засгийн хамтын ажиллагааг эрчимжүүлж, худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхэд оршдог. Үүнд нийтлэг үнэт зүйлс, оюун санааны нэгдмэл байдал, ардчилал, зах зээлийн эдийн засаг, хүмүүнлэг үзэл санаа хамтын ажиллагааны бат бэх суурь болдог. Гуравдагч хөршүүдийн зүгээс энэ бодлогыг талархаж хүлээн авдаг. Өнгөрсөн хугацаанд эдгээр улс орнуудтай хөгжүүлж ирсэн хамтын ажиллагаа эрчимтэй хөгжиж байна. Цаашдын харилцаанд манай талаас анхаарах гол асуудал бол түнш орнуудтайгаа ярилцаж тохиролцсон зүйлсээ хэрэгжүүлдэг, “итгэлтэй, найдвартай түнш” байх явдал юм. Манай улс хоёр тал, олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлж, өөрсдийгөө “дэлхийн хариуцлагатай гишүүн” гэдгээ батлан харуулж байж олон улсын тавцан дээр нэр хүнд, байр сууриа өсгөж чадна.

-Тэгвэл гуравдагч хөршийн хамтын ажиллагаа өнөөдөр ямар хэмжээнд өрнөж байна вэ?

-Манай улсын “гуравдагч хөрш”-ийн хамтын ажиллагаа өргөн хүрээтэй, бат бэх, идэвхтэй байна гэж дүгнэнэ. Тухайлбал, АНУ, Япон, Энэтхэгтэй стратегийн түншлэлийн харилцаатай. Европын Холбоотой түншлэл, хамтын ажиллагааны хэлэлцээртэй. Европын Холбоо бол 27 улсыг нэгтгэсэн, хагас тэрбум хүн амтай дэлхийн хөгжлийн томоохон төв. БНСУ-тай иж бүрэн түншлэлийн харилцаа хөгжүүлж байна. Эдгээр болон бусад улс орны хамтын ажиллагаа Монгол Улсын хөгжил дэвшилд ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг. Хэдхэн жишээ хэлье. АНУ-ын Мянганы сорилтын корпорацитай 2018 онд байгуулсан 350 сая ам.долларын хоёр дахь компакт гэрээ өчигдрөөс буюу 2021 оны гуравдугаар сарын 31-нээс хүчин төгөлдөр боллоо. Манай тал гэрээний бүх болзолт нөхцөлүүдийг биелүүлсэн. Одоо Улаанбаатар хотын усан хангамжийг нэмэгдүүлэх дэд бүтцийн ажлуудыг эхлүүлнэ. Тухайлбал, хаягдал усыг дахин боловсруулах үйлдвэр барьснаар Улаанбаатар хотын цэвэр усны хангамж одоогийнхоос 64 сая орчим шоо метр буюу өнөөгийн түвшнээс 83 хувиар нэмэгдэх юм. Японтой “Улаанбаатар хотын Олон улсын нисэх онгоцны шинэ буудал”, “Монгол, Японы сургалтын эмнэлэг”, “1000 Инженерийн төсөл” гээд нэрлэвэл хамтдаа хэрэгжүүлсэн олон чухал төсөл бий. Энэтхэгийн 1.2 тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр Дорноговь аймагт газрын тос боловсруулах үйлдвэр баригдаж байна. Энэ үйлдвэр 2024 онд ашиглалтад орно. Түүнчлэн Мэдээллийн технологийн Аутсорсингийн төв байгуулах, 1000 монгол багшид англи хэл сургах зэрэг төслүүд хэрэгжиж байна. Унгарын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр “Биокомбинат” УТҮГ-ыг шинэчилж байна. Манай улс малын шүлхий, мялзан өвчнөөс сэргийлэх вакциныг худалдан авахад жилд 10 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулдаг. Тэгвэл Биокомбинатыг шинэчилснээр эдгээр вакциныг дотооддоо үйлдвэрлэж өөрийн хэрэгцээгээ бүрэн хангана.

Монгол, Германы хөгжлийн бодлогын хамтын ажиллагааны хүрээнд 1991 оноос өнөөг хүртэлх хугацаанд эрчим хүч, байгаль орчин, боловсрол зэрэг салбарт 400 гаруй сая еврогийн санхүү, техникийн тусламж, хөнгөлөлттэй зээлээр төсөл, хөтөлбөрүүд амжилттай хэрэгжиж ирсэн. Швейцарийн Хөгжлийн хамтын ажиллагааны байгууллагын шугамаар 2004-2021 онд нийт 151 сая швейцарь франкийн төслийг сайн засаглал, байгаль орчин, уул уурхай, хөдөө аж ахуй, боловсрол, нийгэм, соёлын салбарт хэрэгжүүлж байна. Франц, Польш, Австрийн хөнгөлөлттэй зээлээр эрүүл мэнд, дэд бүтэц, онцгой байдал, байгаль экологийн олон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжиж байна. Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах, хот төлөвлөлтийг хөгжүүлэхэд БНСУ дорвитой дэмжлэг, туслалцаа үзүүлж байна. Энэ хүрээнд “Солонго 1, 2 орон сууцны хороолол”, “Баянголын аманд түрээсийн орон сууцны хороолол” барих ажил хийгдэнэ. Канадын хөгжлийн хөтөлбөрийн хүрээнд 40 орчим сая канад долларын санхүүжилт бүхий зургаан төсөл хэрэгжиж байна. Кувейтийн буцалтгүй тусламжаар баригдаж буй Түлэнхийн төв ирэх зургадугаар сард ашиглалтад орно. Товчхондоо бол түнш орнуудын хөнгөлөлттэй зээл, тусламжаар хэрэгжүүлж буй бүтээн байгуулалт манай улсын нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд бодитой хувь нэмэр оруулж байна.

-Дипломат алба, албан хаагчдын мэдлэг, ур чадварын байдал, сонгон шалгаруулалт, гадаад томилгоо тойрсон шүүмжлэл нийгэмд байнга гарсаар байдаг шүү дээ?

-Төрийн үйл ажиллагаа, тэр дундаа боловсон хүчний сонгон шалгаруулалт, томилгоо ил тод, нээлттэй, хууль тогтоомжийн дагуу байх учиртай. Төрийн албаны хуулиас гадна Дипломат албаны тухай хуулиар дипломат алба нь төрийн тусгай албаны ангилалд хамаардаг. Тиймээс албан хаагчдад тавигддаг шаардлага өндөр. Ажилтнуудын хувьд олон улсын харилцаа, эрх зүй, эдийн засаг, худалдаа, банк санхүү, төрийн захиргааны чиглэлээр мэргэшсэн, хоёр болон түүнээс дээш гадаад хэлийг ажлын түвшинд эзэмшсэн хүмүүс байдаг. Албан хаагчдын нас харьцангуй залуу. Тиймээс мэргэшил, мэдлэгийг байнга дээшлүүлэх үүднээс тогтмол сургалт зохион байгуулах ажлыг тодорхой төлөвлөгөө, хуваарийн дагуу хийдэг. Энэ жил жишээлбэл монгол бичгийн хичээл орж байгаа. Мөн ахмад дипломатуудын үүсгэн байгуулсан Дипломат академитай хамтран сургалт, судалгаа хийж, залуу ажилтнуудыг дадлагажуулж байна. Цаашдаа Дипломат академийг яамны дэргэдэх статустай болгох тал дээр анхаарч байна. Төгссөн сургуулийн хувьд Москвагийн олон улсын харилцааны их сургууль, МУИС-ийн Олон улсын харилцааны сургуулийг төгссөн албан хаагчид зонхилдог. Дэлхийн нэр хүндтэй бусад сургуулийг төгссөн албан хаагчид ч цөөнгүй бий. Жендерийн хууль тогтоомжийн шаардлага, харьцаа бүрэн хангагдсан гэж үздэг. Төрийн албаны тухай хууль шинэчлэгдсэнтэй холбогдуулан дипломат албаны мэргэшлийн шалгалтыг тодорхой хугацаанд зохион байгуулаагүй байсан. Төрийн албаны зөвлөлтэй хамтран энэ шалгалтыг ойрын хугацаанд хийнэ. Цар тахлын нөхцөл байдалтай уялдан шалгалт хойшлогдож байгаа. Энэ шалгалт нээлттэй явагдана. Албан тушаалын тодорхойлолтын шаардлага хангасан иргэдэд өрсөлдөх боломж нь адил тэгш байна.

-Гадаад томилгооны тухай та юу хэлэх вэ?

-Манай улсын 45 Дипломат төлөөлөгчийн газарт 300 орчим албан хаагч ажилладаг.Дипломат болон консулын ажилтнууд, үйлчилгээ, техникийн ажилтнууд, мөн жолооч-аж ахуйн эрхлэгч нар байдаг. Хууль журам яривал гадаад бүх томилгоо төвөөс буюу яамны ажилтнууд, манай харьяа Дипломат байгууллагын үйлчилгээг эрхлэх газрын албан хаагчид дотроос хийгдэж байх ёстой. Дипломат албаны тухай хуульд 2017 онд өөрчлөлт орж, томилолтын хугацаа дөрвөн жил болсон, ингэснээр гадаадад дөрвөн жил ажилласан бол ирээд төвдөө дөрвөн жил ажиллах ёстой. Харамсалтай нь ингэж чадахгүй явж ирсэн нь бодит үнэн. Шаардлага өндөртэйг мэдсээр байж шалгуур хангаагүй, өөрсдийн хамаарал бүхий хүмүүсийг томилуулдаг нь улс төрийн нөлөөлөлтэй шууд холбоотой. Дотоод өрсөлдөөн бол байх ёстой. Энгийн жишээ дурдахад, 2012-2016 онд Дипломат байгууллагын үйлчилгээг эрхлэх газраас жолооч нь томилогддоггүй, гаднаас ажилд оруулсан болоод л, эсвэл шууд гаднаас томилдог практик газар авчихсан байсан. Хугацаандаа томилогдож чадаагүй, бусдад боломжоо алдсан 20 орчим жолоочийг 2017 оноос үе шаттайгаар томилсон. 2021 оны томилгооны хувьд гаднаас нэг ч хүн томилоогүй. Сүүлчийн томилолтоос ирээд, эсвэл ажилд ороод 3-4 жил ажилласан, ажиллах хугацаандаа аливаа зөрчил гаргаагүй, хариуцлагатай жолооч нарыг томилсон. Дипломат болон консулын ажилтнуудын хувьд 2021 онд бүгд яамнаас томилогдсон. Суух орны хэл усыг эзэмшсэн байдал, ажлын байранд тавигдах шаардлага, төвд ажилласан хугацаа, газар нэгжээс нь ирүүлсэн санал зэрэг олон талын шаардлага, хэрэгцээг харгалзан Төрийн нарийн бичгийн даргын ахалдаг Төрийн албаны салбар зөвлөлийн хуралдаанаар хэлэлцэн шийдвэрлэсэн. Томилгоог мэргэжлийн байлгах тал дээр УИХ ч, Засгийн газар ч бодлогоор дэмжиж байгааг ч онцолъё. Хууль журам ч тийм, олон нийт ч үүнийг шаардаж байна. Нэг жишээ хэлэхэд, Эрээний Консулын газрын тэргүүнээр мэргэшсэн ажилтан томилолгүй 20 жил болсон байсан. Үүнийг засч яамандаа 20 жил ажилласан, хятад хэлний өндөр мэдлэгтэй ажилтныг томилоод байна. Гэхдээ аливаа томилгоо байнга л хэл ам дагуулдаг шүү дээ. Тэр ч утгаараа хүссэн газраа томилогдож чадаагүй, эсвэл хүнээ томилуулах хүсэлтийг нь хүлээж аваагүй цөөхөн тооны хүмүүс хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр зохион байгуулалттайгаар худал мэдээ олон нийтэд өгч улстөржүүлэх хандлага байна. Яам, харьяа байгууллагаасаа бүрэн томилгоог хийсэн байхад энэ зэргийн шүүмжлэлд би уучлаарай л гэж хэлнэ.

УИХ-ын гишүүн, УИХ дахь АН-ын бүлгийн дэд дарга Н.Ганибалтай ярилцлаа.

---

-УИХ-ын хаврын ээлжит чуулган нээлтээ хийлээ. Хаврын чуулганаар хэлэлцэх ямар хуулийн төслүүд дээр анхаарч ажиллаж байгаа талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Хаврын чуулганыг нээх үеэр УИХ-ын дарга зургаан асуудлыг тодотгож хэлсэн. Иргэний эрхийг хангасан, хүний эрхийг дээдэлсэнхаврын чуулган байна гэж зарласан. Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлыг манай улс дотоодоо алдсантай холбогдуулан Засгийн газрын шийдвэрүүдэд УИХ-ын гишүүд хяналт тавин ажиллах үүрэг даалгавар бий.Манай бүлгийн гишүүдээс хэрэгцээт, шаардлагатай хуулийг санаачилж оруулж байна. Харамсалтай нь, хэлэлцэх гэхээр МАН-ын бүлгийн гишүүд адилхан хууль санаачлаад,өргөн барьдаг жишгийг өнгөрсөн намраас хойш харлаа.

Одоогийн байдлаар, АН-ын бүлгээс Шилэн дансны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар ажиллаж байна.

Энэ хуулиар таван сая хүртэлх төгрөгийн гүйлгээг шилэн дансандаа байрлуулдаг байсан бол одоо сая төгрөгөөс дээшхи гүйлгээг тайлагна гэж байгаа юм. Төсвийн хөрөнгийн зарцуулалт дээр хяналт тавих боломжтой энэ хуулийг АН олонх байхдаа баталж байсан ч өнөөдөр эргээд харахад хэрэгжилт нь хангалтгүй, дээр нь хууль зөрчсөн албан тушаалтанд хүлээлгэх хариуцлага тодорхойгүй байсан тул сайжруулах шаардлага үүссэн. Түүнчлэн УИХ-ын Дэгийн тухай хуульд өөрчлөлт орсонтой уялдуулаад “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүний ёс зүйн дүрэм”-ийг шинэчлэн батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг Б.Бат-Эрдэнэ, С.Бямбацогт, С.Ганбаатар, Б.Энх-Амгалан нарын гишүүдийн хамт санаачлан боловсруулсан. Энэ төсөлд УИХ-ын гишүүний ямар үйлдлийг ёс зүйн зөрчил гэж үзэх вэ гэдгийг тодорхойлж, ёс зүйн зөрчил гаргасан гишүүнд зөрчлийн шинж байдлыг харгалзан сануулга өгөх, хатуу сануулга өгөх, уучлал гуйхыг үүрэг болгох, албан тушаалын цалинг зургаан cap хүртэл хугацаагаар 20 хүртэл хувиар бууруулах зэрэг хариуцлага ногдуулахаар тусгасан. Мөн УИХ-ын гишүүн төрийн зардлаар гадаад оронд зорчихдоо мөрийтэй тоглоомын газар очихыг хориглоно гэдэг заалт оруулсан. Энэ тогтоолын төслийг АН-ын бүлэг дэмжсэн ч МАН-ын бүлэг дээр унаад байна.

-АН бүлгийн хуралдаанаараа эрүүл мэнд, эдийн засгаа дэмжих 10 их наядын хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлж буйтай холбоотойгоор холбогдох сайдуудаас мэдээлэл авсан байсан. Уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээс өмнө өнгөрсөн жил хэрэгжүүлсэн 5.1 их наядын хөтөлбөрийн үр дүн, тайланг хэлэлцэх ёстой гэж АН-ын бүлгийн гишүүд үзэж байгаа юм билээ. Энэ талаар таны байр суурь ямар байна вэ?

-У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар өнгөрсөн онд гурван зорилготойгоор 5.1 их наядын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн. Нэгдүгээрт, цар тахлыг дотооддоо алдахгүй гэсэн. Гэтэл цар тахлыг дотооддоо алдаж, тархалт нь өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна. Хоёрдугаарт, эдийн засгийг сэргээнэ гэсэн. Гэтэл өсөлттэй байсан эдийн засаг 5.3 хувь хүртэл агшсан байна. Гуравдугаарт, аж ахуйн нэгжээ дэмжиж, ажлын байраа хадгална гэсэн ч 100 гаруй мянган ажлын байр алдагдаж, 400 гаруй мянган хүнорлогогүй болжээ. Энэ бүгдээс харахад 5.1 их наядын төлөвлөгөө огт биелээгүй, гурван зорилголдоо хүрсэнгүй гэсэн үг. Мөн энэ хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн тайланг УИХ-д ч тавиагүй. Ард түмэнд ч үүнийгээ тайлагнах ёстой.

-Цогц хөтөлбөрийн хүрээнд хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, малчдын орлого, амьжиргааг дэмжих зорилгоор 500 тэрбум төгрөг тавьсан байсан. Энэ хэрэгжиж байна уу?

-Хөдөө аж ахуйн салбарыг дэмжих чиглэлээр хийх ажлууд нь одоог хүртэл тодорхойгүй байна. Өнөөдрийн байдлаар үндэсний үйлдвэрлэгчдээс зээл авсан компани алга. Өнгөрсөн жилийн урамшууллын мөнгөө чавч чадаагүй газар тариалангийн компаниуд байна. Малчдын зээлийг ямар журмаар, яаж олгох нь тодорхойгүй. Өндөр шалгуур тавьчихаар бодит амьдрал дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа ААН-үүддээ очиж чадахгүй байна. Хөөсөрсөн 10 их наяд төгрөг яриад байгаа болохоос очих ёстой ААН, иргэддээ хүрч байгаа эсэх нь эргэлзээтэй. Энд малчдын зээлийг хөндөхөөс өөр аргагүй. Засгийн газар Монголбанк, Арилжааны банкуудтай хэлцэл хийж байгаа л гэдэг. Малчдад хэрхэн зээл олгохоо эцсийн байдлаар шийдээгүй байна шүү дээ. Түүнчлэн зээлийг зориулалтын дагуу жинхэнэ жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд өгч байгаа эсэх дээр жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид өөрсдөө хяналт тавих боломж олгох ёстой. Угтаа жижиг, дунд үйлдвэрлэгчид ихэнх нь банкны зээлтэй байгаа. Тиймээс шинээр зээл олгох бус банкуудаас авсан зээлийнх нь жилийн хүүг нь багасгаж өгвөл тун зөв шийдвэр байх байлаа. Зээл өгснөөр бүх зүйлийг шийдчихэж байгаа юм биш. Түүнийг зохион байгуулахад хэрэглэгдэх, дагалдах бүхий л арга хэмжээг нарийн төлөвлөсөн байх ёстой.

-Эрүүл мэндийн салбарын ажилтнуудын цалинг хоёр дахин нэмэгдүүлэх шаардлагыг Ерөнхий сайдад хүргүүллээ. Таны хувьд өнгөрсөн чуулганы хуралдааны үеэр эмч, сувилагч, резидент эмч нарын урамшуулал, илүү цагийн мөнгө хангалтгүй очиж байгаа талаар хөндөж байсан…

-Өнгөрсөн жил хэрэгжүүлсэн 5.1 их наядын хөтөлбөрөөс эрүүл мэндийн салбарт 600 орчим тэрбумыг зарцуулсан гэдэг. Гэтэл эмч, сувилагч, асрагч, резидент эмч нарын урамшуулал, илүү цагийн мөнгө цаг хугацаандаа, хангалттай хэмжээгээр очихгүй байна.

Эрүүл мэндийн тухай хуулийн 30.1 дээр олон улсын хэмжээний цар тахал гарсан тохиолдолд тэнд илүү цагаар ажилласан бол нэг цагийн мөнгийг нь гурав дахин нэмэгдүүлж олгоно гэсэн заалт бий. Гэтэл одоо цар тахалтай нүүр тулан ажиллаж байгаа эмнэлгийн ажилчдад илүү цагийн мөнгө нь очихгүй байна. Очсон ч дээрх хуулийн дагуу гурав дахин нэмэгдүүлсэн дүнгээр биш, багаар бодогдож байна.

Саяхан цахим орчинд өдрийн хоол гэж эмч нарт өгч байгаа зүйлийн зургийг харсан байх. Үүний дагуу УОК арга хэмжээ авсан. Сувилагчийн сарын сүүлийн цалин гэж 250 мянган төгрөг л дансанд нь орж байх жишээтэй. Энх цагийн дайнд тулалдаж байгаа эрүүл мэнд цалин дэндүү бага байна. Үр хүүхэд, гэр бүлээ орхиод ажиллаж байгаа эдгээр хүмүүст ажилласан илүү цагийнх нь мөнгийг цаг тухайд нь өгч байх хэрэгтэй. Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яам ажлаа хариуцлагатай хийх хэрэгтэй байна.

Хөдөө орон нутгаас тав, таван эмч татаад авсан. Ирсэн хойно нь хоолны мөнгөгүй гээд хоосон байлгадаг. Тухайн орон нутгийн Эрүүл мэндийн газраас нь хойноос нь мөнгийг нь явуулна гээд зохисгүй үйл ажиллагаа их байна шүү. Зохион байгуулалт дэндүү муу байна. Засгийн газар, УОК, Эрүүл мэндийн яамнаас үл хамааран иргэд маань өөрсдөө эрүүл мэндээ хамгаалах шаардлага тулгарч байна. Эрүүл мэндийн салбарын 50 гаруй ажилчид ажил үүргээ гүйцэтгэж байхдаа коронавирусээр өвдсөн. Засгийн газар өвчлөлтэй тэмцэх тэргүүн эгнээнд явж байгаа эмнэлгийн салбарын ажилчдыг эдийн засгийнх нь хувьд дэмжих ёстой.

-уоК дөрөвдүгээр сарын 3-наас 18-ны хооронд хөл хорио тогтоох ЭмЯ-ны саналыг дэмжсэн. өнөөдөр Засгийн газар эцэслэн шийдвэрлэнэ. дахиад хөл хорио тогтоох нь зөв гэж та харж байна уу?

-Манай улс дотооддоо коронавирусын халдварыг алдаагүй атлаа хэтэрхий эрт сүржигнэн хөл хорио тогтоосон. Иргэд бүтэн жил гэртээ хоригдчихоор мэдээж залхаж эхэлж эхэлнэ шүү дээ. Хатуу хөл хорио тогтоовол компаниуд бүр сүйрнэ. Ийм нөхцөлд вакцинаа хурдан татаж авах хэрэгтэй. Эдийн засгийн хямрал нь эргээд улс төрийг хямраана. Улс орон хүнд нөхцөл байдал руу орох гээд байна. Хатуу хөл хорио тогтоосон бол Ерөнхийлөгчийн санаачилсан өрх бүрт олгох сая төгрөгийг өгөх ёстой байсан юм. Хөл хорио тогтоосон ч үр дүнгээ өгсөнгүй. Харин ч иргэдийг улам эрсдэлд оруулчихлаа. Хөл хориотойгоо уялдуулаад арга хэмжээнүүд нь заавал цуг байх ёстой. Хатуу хөл хорио тогтоож, тархалтын хурдыг сааруулахаар төлөвлөж байгаа байх. 14 хоног гэдэг урт хугацаа. Цаана нь гарах эдийн засгийн хохирол нь маш өндөр. Монгол Улсын хувьд хавар ирнэ гэдэг нь эдийн засаг идэвхжинэ гэсэн үг. Зам харилцаа, газар тариалан, мал аж ахуй гээд бүхий л салбарын ажил эхэлж, эдийн засаг нь сэргэдэг. Хөл хорио тогтоож л байгаа бол вакцинжуулалтаа зэрэгцүүлээд хурдацтай хийх ёстой.

-Ардчилсан нам хоёр талд сонгууль зохион байгууллаа. аль дарга нь хүчин төгөлдөр вэ гэдэг дээр эргэлзээ олон нийт дунд байна. намынхаа дотоод хагарлыг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-АН-ын үндсэн дүрэм гэж бий. Дүрмийнхээ хүрээнд эрх бүхий байгууллага гэж байна. Намын Их хурлаар томилогдсон эрх бүхий хоёр байгууллага өнөөдөр хүчин төгөлдөр яваад байна. Дотоод сонгуулийн хороо, Үндсэн дүрмийн хороо гэж бий. Дотоод сонгуулийн хорооныгишүүдийн олонх намын даргын сунгааг явуулах эрх үүрэгтэй. Үүний дагуу л намын даргын сонгуулиа явуулсан.

И.Мөнхжаргал даргатай Дотоод сонгуулийн хорооноос зарласан сонгуулийг хүчинтэй. Цахим сонгууль гэж яваад байгаа. Гэхдээ тухайн сонгууль баталгаатай болохын гол үндэс нь хэн саналаа өгч байна вэ, бодит санал болж чадаж байна уу гэдэг нь чухал. Цахим сонгуулийн үр дүнг харахад нээлттэй бус хаалттай байсан.