Author: МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин  тун  удахгүй манай оронд айлчилна.  Энэхүү үйл явдалтай холбогдуулж, Монгол Улсаас ОХУ-д суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайдаар ажиллаж байсан Л.Хангайтай хоёр орны харилцааны өнөөгийн байдал, цаашдын төлөвийн талаар ярилцсан юм. 

-Та хэдээс хэдэн онд Элчин сайдаар ажиллаж байсан билээ. Тэр үед манай хоёр орны харилцаа ялангуяа эдийн засгийн салбарт ямар байсан талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Би 2004-2009 онд Элчин сайдаар ажилласан. Энэ үед Оросын томоохон компаниуд Монгол орныг нэлээд сонирхох болсон юм. Яагаад гэвэл чухам энэ үед тэд нэлээд хүчирхэгжиж гадаад зах зээлд ажиллах, хөрөнгө оруулалт хийх сонирхолтой болж ирсэн бөгөөд нөгөө талаасаа гэвэл Монголд гадны томоохон компаниудад санал болгох Таван толгой, Оюун толгой, Асгатын орд зэрэгтэй холбоотой төслүүд боловсрогдож бэлэн болоод байлаа, мөн эдгээртэй холбоотой дэд бүтэц шинээр барих асуудал ч бас гарч ирсэн. Энэ үед уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ дэлхийд өндөр байсан, Хятадын аварга зах зээл ойрхон зэрэг нь бас мэдээж нөлөөлсөн биз. Оросын бизнесмэнүүд Монголыг ихэд сонирхож байсны жишээ гэвэл 2007 онд Улаанбаатарт Монгол-Оросын эдийн засгийн бизнес форум зохион байгуулахад Оросын төр, хувийн хэвшлийн бизнесийн 200 орчим төлөөлөгч хэд хэдэн онгоц хөлөглөн ирж оролцож байлаа. 

Намайг Элчин сайдаар ажиллаж байх үед хоёр талдаа өндөр дээд хэмжээний айлчлал 10 гаруй удаа болсон. Зөвхөн 2009 онд л гэхэд манайд ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведев, Ерөнхий сайд В.В.Путин, Холбооны Зөвлөлийн Дээд танхимын дарга С.М.Миронов, Гадаад хэргийн сайд С.В.Лавров нар айлчлан ирж билээ. 

-Хоёр орны харилцааны өнөөгийн түвшин, байдлыг та хэрхэн харж байна вэ? 

-Улс төр, батлан хамгаалах, цэрэг-техникийн хамтын ажиллагаа, соёл, боловсролын зэрэг салбарт маш сайн байгаа гэж хэлэх байна. Гадаад харилцаа, батлан хамгаалах чиглэлээр уулзалт, айлчлалыг байнга хийж төрөл бүрийн хамтарсан арга хэмжээнүүд зохион байгуулж байна. Боловсролын салбарт гэхэд манайхаас жил бүр 1500 гаруй хүүхэд ОХУ-ын Засгийн газрын тэтгэлгээр тэдний их, дээд сургуульд суралцахаар явж байна. Тодотгон хэлэхэд манайх тэтгэлгийн хамгийн өндөр квоттой орон юм.

Онцгой анхаарах салбар гэвэл худалдаа-эдийн засгийн салбар байна. Манай улс ОХУ, БНХАУ гэсэн дэлхийн бодлогыг тодорхойлогч хоёр том гүрэнтэй хиллэдэг тул тэдэнтэй зөв харилцах нь манай орны хөгжил, цаашдын хувь заяатай холбоотой маш чухал асуудал. Монгол Улс хоёр хөрштэйгээ найрсаг, стратегийн түншлэлийн хэмжээнд харилцаа тогтоогоод байгаа хэдий ч эдийн засгийн салбарт тэдэнтэй тэнцүү харилцаж чадахгүй байна. Жишээ нь, манай экспортын 90 гаруй хувь БНХАУ-д оногдож байхад ОХУ-д ердөө хэдхэн хувь оногдож байна. Гадаад худалдаанд ийм байх нь бас байж болох асуудал гэж үзэж болох боловч хамгийн гол нь сүүлийн жилүүдэд Оросын талаас манайд оруулсан хөрөнгө оруулалт Хятадынхаас хэдэн арав дахин бага байгаад үнэхээр онцгой анхаарах хэрэгтэй. Ер нь уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийг ашиглалтад оруулснаас хойшхи 30 гаруй жилийн хугацаанд хэрэгжүүлсэн томоохон төсөл байхгүй байна. Шинэ төмөр зам барих, уран олборлох, боловсруулахад хамтарч ажиллахаар ярьж ажил болгож эхлүүлэх талаар В.В.Путин, Д.А.Медведев нарын 2009 онд манай улсад хийсэн айлчлалын үеэр холбогдох баримт бичигт гарын үсэг зурсан хэдий ч аль алиныг нь бодитой ажил болгоогүй байгаа. 

-Ерөнхийлөгч В.В.Путины энэ удаагийн айлчлалын үеэр эдгээр асуудлыг ярилцаж тодорхой тохиролцоонд хүрч, олон баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурах байх. Энэ талаар та бодлоосоо хуваалцахгүй юу?

-Мэдээж айлчлалын үеэр эдгээр асуудлыг ярилцаж таарна. Гэхдээ Ерөнхийлөгч В.В.Путины энэ удаагийн айлчлал БНХАУ-ын дарга Си Жиньпинийхтэй адил төрийн өндөр хэмжээний айлчлал биш богино хугацаатай ажлын айлчлал учир эдийн засгийн хамтын ажиллагааны шинжтэй баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурж амжихгүй л болов уу. 

Энэ айлчлалын үеэр гарын үсэг зурах гол баримт бичиг нь олон жил яригдсан харилцан визгүй зорчих болон реадмисс (өөрийн иргэдийг нутагтаа эргүүлэн татаж авах)-ийн тухай хэлэлцээр байх болов уу гэж би ойлгож байна. Хоёр орны иргэд харилцан визгүй зорчих болсноор эдийн засаг, нийгэм, соёлын салбарт хамтын ажиллагаа идэвхжих нь дамжиггүй. Ялангуяа хил орчмын бүс нутгийн хамтын ажиллагаа онцгой өргөжинө гэдэгт итгэлтэй байж болно. 

За тэгээд ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путины айлчлал Халхын голын байлдааны хамтын ялалтын 75 жилийн ойн үеэр болж байгаа нь уламжлалт харилцаа хэвээр хадгалагдан үлдсэнийг харуулж байгаагаараа онцгой ач холбогдолтой гэж үзэж байна. 

-Нээрээ харилцан визгүй зорчих тухай асуудал олон жил яригдсан байх шүү. Яагаад ингэж удсан юм бол? 

-Бодох асуудал олон бий л дээ. Жишээ нь, манайхаас хэдэн зуу дахин их хүн амтай хоёр дахь хөрш маань бас харилцан визгүй зорчих асуудал тавибал яах вэ гэдэг ч юм уу. Эдгээр асуудлыг ярих, тохироход мэдээж цаг хугацаа хэрэгтэй биз дээ. 

-Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны тухай асуудал руугаа эргэн оръё. Уул уурхайд Оросын талын сонирхол ямар байдаг юм бол? 

-Ер нь Орос орон байгалийн асар их баялагтай гэдгийг санах хэрэгтэй. Экспортын бүтцийг нь аваад үзвэл байгалийн хий, нефть, нүүрс, мод давамгайлдаг. Иймд тэднийд ураныг эс тооцвол манайхаас авах уул уурхайн бүтээгдэхүүн бараг байхгүй. Ураны хувьд гэвэл Оросын ураны илрүүлсэн гол нөөц нь манай Дорнод аймгийн хилийн залгаа нутагт байдаг бөгөөд энэ нөөц нь дуусах дөхөж байгаа учир өмнө нь ашиглаж байсан Мардайн уурхайг сэргээн хамтран ашиглах сонирхолтой байдаг. Гэтэл тодорхой учир шалтгааны улмаас түүнийг Оросын талтай хамтран ашиглах бололцоогүй болоод байгаа юм. Гэхдээ энэ асуудал шийдэгдэх болов уу гэж бодож байна. 

Таван толгойн нүүрсний ордыг яагаад сонирхоод байгаа юм бэ гэхээр анх төмөр зам хамтран барихтай холбогдож энэ асуудал хөндөгдсөн юм. Одоо манай төр, засгаас гарах шийдвэрийг хүлээсэн байдалтай байгаа. 

-Төмөр замын асуудлаар Оросын тал ямар бодлого баримталдаг вэ? 

-ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Д.А.Медведев Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн урилгаар 2009 онд манай улсад төрийн айлчлал хийх үеэр Монгол Улс, Оросын холбооны улсын хооронд стратегийн түншлэл хөгжүүлэх тухай тунхаглалд хоёр Ерөнхийлөгч гарын үсэг зурсан. Уг Тунхаглалд “Тээврийн дэд бүтэц, ураны болон ашигт малтмалын бусад орд газрыг ашиглах салбарын хамтарсан төслүүдийг зохих ёсоор урагшлуулах шаардлагатай”-г тэмдэглээд Монгол-Оросын хувь нийлүүлсэн “Улаанбаатар төмөр зам” (“УБТЗ” ХНН) нийгэмлэгийг далайцтай шинэчлэх, түүний дотор “УБТЗ” ХНН-ийг байгуулах тухай 1949 оны зургадугаар сарын 6-ны өдрийн Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг зах зээлийн эдийн засгийн зарчмын дагуу шинэчлэн байгуулах нь хамтын тулгамдсан зорилт” гэж тодорхойлоод Монголын төмөр замын сүлжээг өргөжүүлэх стратегийн түншлэлийн талаар тохирсон бөгөөд энэ зорилгоор “Дэд бүтцийн хөгжил” гэдэг хамтарсан компани байгуулсан боловч харамсалтай нь өнөөдрийг хүртэл дорвитой ажил хийгдсэнгүй. 

“Улаанбаатар төмөр зам” нь Орос, Хятад гэсэн хоёр аварга зах зээлийг холбоод зогсохгүй ойрын хугацаанд дэлхийн хамгийн том эдийн засагтай улс болох Хятадыг Европтой холбож байна. Иймд бид “Улаанбаатар төмөр зам”-аа хос замтай болгож цахилгаанжуулах ажлаа яаралтай хийж транзит тээврээ нэмэгдүүлж чадвал том уурхайнуудаас илүү ашиг олохоос гадна Евроазийн геополитик, тээврийн интеграцид өөрийн орны байр суурийг бэхжүүлж авна гэдгийг бодох хэрэгтэй юм. Мэргэжилтнүүдийн тооцоолсноор манай нутгаар дамжин өнгөрөх ачааг ойрын хугацаанд жилд 40 сая тонн, алсдаа 100 сая тонн ч хүргэх бололцоотой юм билээ.

-Энэ оны тавдугаар сард ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путины БНХАУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр их хэмжээний байгалийн хий нийлүүлэх тухай баримт бичигт гарын үсэг зурлаа. Хийн хоолойг манай улсын нутгаар тавих асуудлын талаар та ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Сүүлийн жилүүдэд манай хоёр хөршийн эдийн засгийн харилцаа маш идэвхтэй хөгжиж байна. Өнгөрсөн 2013 онд хоёр орны худалдааны эргэлт 80 тэрбум ам.доллар байсныг 2020 он гэхэд, өөрөөр хэлбэл ердөө зургаан жилийн дараа 200 тэрбум ам.долларт хүргэхээр төлөвлөөд байна. Үүнээс гадна 30 жилийн хугацаанд 400 тэрбум ам.долларын байгалийн хий авах гэрээнд гарын үсэг зурлаа. ОХУ байгалийн хийн томоохон ордуудыг ашиглах “Сила Сибири” гэдэг нэртэй төслийг эхлүүлж байгаа бөгөөд 2017 он гэхэд Эрхүү хүртэл хийн хоолой тавихаар төлөвлөөд байна. Хэрэв Эрхүү хот хүртэл хийн хоолой тавигдах юм бол түүнийг үргэлжлүүлээд манай улсын нутгаар Хятад хүртэл тавих асуудлыг яг одоо ярих цаг нь мөн. Ер нь Монгол Улсын баруун болоод зүүнээр гэсэн ойролцоо урттай хоёр маршрут яригдаж байгаа. Баруун маршрут нь байгалийн саад бэрхшээлээс гадна дархан цаазтай газар болон улс төрийн хувьд тогтворгүй Шиньжаан-Уйгурын нутгаар өнгөрөхөөр байгаа тул нэлээд эргэлзээ төрүүлэх нь дамжиггүй. Иймд бид манайхаар хоолой тавих нь ашигтай гэдэг үндэслэл, аргументаа зөв гаргах нь чухал. Хийн гол хэрэглэгч нь Бээжин болоод түүний ойр орчмын район гэж үзэх юм бол манайхаар тавих нь хоёр дахин илүү дөт учир зардал нь мөн тэр хэмжээгээр хямд байхын дээр хоёр дахин хурдан тавих боломжтой. Хамгийн гол нь манайх Украинтай адил хийн том хэрэглэгч (манайхаас хүн ам нь 15 дахин их, хими, металлургийн аж үйлдвэр хөгжсөн) биш учраас манай тал транзит тээврийг саатуулах асуудал гаргахгүй гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй. Манай нутгаар хийн хоолой тавих нь бидэнд ямар ашигтайг энд дурьдах нь илүү биз ээ. 

-Нефтийн хоолойн хувьд та юу гэж хэлмээр байна?

-Нефтийн хоолойн хувьд гэвэл Оросын талаас манайхаас хоолой тавьж Хятадад нэгэнт нийлүүлээд эхэлчихсэн тул Монголын нутгаар дахин шинээр хоолой тавих магадлал багатай болов уу гэж бодож байна. Харин тодорхой хэмжээний нефть төмөр замаар зөөвөрлөж байх санал тавьж магадгүй юм. 

-Хоёр орны гадаад худалдааны тэнцвэргүй байдлын талаар та дээр хэллээ. Манайхаас экспортолдог бүтээгдэхүүнд Оросын тал татвараа бууруулах бодлого байгаа болов уу?

-Манайх ОХУ-аас өөрийн хэрэгцээний нефть бүтээгдэхүүний дийлэнхийг авдаг. Жилдээ нэг сая гаруй тонн бүтээгдэхүүн авч түүндээ 1.5 тэрбум орчим ам.доллар төлдөг юм билээ. Авч байгаа өөр төрлийн бүтээгдэхүүн харьцангуй бага. Нөгөө талаасаа бидний гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн нийлээд 100 сая ам.долларт ч хүрдэггүй. Мах, махан бүтээгдэхүүний экспортыг үлэмж нэмэгдүүлэх боломж бий. Оросын талд хэрэгцээтэй савхин, ноос, ноолууран бүтээгдэхүүн гаргах хүсэл байвч энэ төрлийн бүтээгдэхүүнд оногдуулдаг тэдний татварын хэмжээ өндөр байдаг. Үүнийг бууруулах талаар олон жил ярьж байгаа ч харамсалтай нь тодорхой үр дүнд хүрэлгүй өдий хүрлээ. Татварыг бууруулах талаар цаашид үргэлжлүүлэн ажиллахын зэрэгцээ өртөг шингэсэн шинэ төрлийн бүтээгдэхүүн нийлүүлэх талаар бас эрэлхийлэх хэрэгтэй гэж бодож байна.

-Оросоос шатахууны хараат байдлаас гарахын тулд өөрсдөө түүхий нефть авч боловсруулна гэж ярьдаг. Энэ талаарх таны бодол? 

-Би  эдийн засагч биш. Гэхдээ хар ухаанаар бодоход эргээд түүхий нефтийн хувьд хараат байдалд орно биз дээ. За тэгээд нефть боловсруулах үйлдвэр өөрөө өндөр өртөгтэй, дээр нь нефть болоод бензин, дизель зөөх хэдэн мянган вагон, хадгалах сав хэрэгтэй. Бас тэгээд одоогийн төмөр зам маань ачаалал даах уу, ажиллах боловсон хүч нь хаана байна гээд олон асуудал гарна. Ер нь нефть боловсруулах үйлдвэрийг орд газрын ойролцоо эсхүл далайн боомт, нефть хоолойг түшиглэн барьдаг юм билээ. Энэ тухай Баабар гуай бичсэн санагдана. Иймээс ер нь ашигтай эсэхийг сайтар бодох нь зүйтэй байх. 

-Өөр ямар чиглэлээр, ямар төсөл дээр Оросын талтай хамтарч ажиллах бололцоотой гэж үзэж байна? 

-Оросын талд дээрх асуудлуудаас гадна бас цоо шинэ чиглэл, төслүүдийг санал болгох хэрэгтэй. Жишээлэхэд Сайншандад аж үйлдвэрийн цогцолбор барина гэж бид яриад байгаа, энэ цогцолборын ямар нэгэн томоохон обьектод хөрөнгө оруулах, хамтран ажиллахыг санал болгож болох юм. Хэрэв хайгуул амжилттай болбол Хятадад нийлүүлэх зорилгоор манайд нефтийн хайгуул хийхийг санал болгож болно. Нефтийн хайгуулын талаар Оросын компаниуд ихээхэн туршлагатай тул сонирхож магадгүй. Эрхүү муж эрчим хүчний илүүдэлтэй байдаг учраас манай нутгаар дамжуулан Хятад руу эрчим хүч дамжуулах шугам тавих асуудлыг нэлээд ярьдаг. Мөн манайх ч хэд хэдэн дулааны цахилгаан станц  шинээр барих төсөл эхлүүлэх гэж байгаа учраас Орос-Монгол-Хятадыг холбосон цахилгаан дамжуулах шугам тавих асуудлыг сэргээж идэвхтэй ярих хэрэгтэй. Энэ мэт өөр төслүүдийг санал болгож болно л доо. 

-Хоёр орны эдийн засгийн харилцааг идэвхжүүлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй гэж бодож байна?

-Өнөөдөр манай хоёр орны харилцаа, ялангуяа эдийн засгийн харилцааг идэвхжүүлж шинэ шатанд гаргах асуудлыг хөндөж ярих таатай нөхцөл бүрдээд байна. Украины асуудлаас болоод барууны зарим оронтой харилцахад тодорхой хэмжээний саад, бэрхшээл учирч байгаа тул хойд хөрш маань Азийн орнуудтай, ялангуяа БНХАУ-тай харилцаагаа идэвхжүүлэх бодлого баримталж байна. Энэ нөхцөл байдлыг бид ашиглаж хойд хөрштэй харилцах идэвхтэй бодлого явуулах хэрэгтэй бөгөөд үүнийг мэдээж манай тал анхаарч байгаа.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Соёл, спорт, аялал жуулчлалын сайд Ц.Оюунгэрэлтэй ярилцлаа.

-Салбарынхаа дотоодод болохгүй, бүтэхгүй байгаа зүйлийг олон нийтэд дэлгэж,  “Шүгэл үлээгч” болсон танай дүү Ц.Батыг 100 хоног хорих шүүхийн шийдвэр гарлаа. Төрийн эрх барьж байгаа А.Гансүх сайдын иргэнтэйгээ ингэж сөргөлдөж буй үйл явдлыг хүмүүс янз бүрээр харж, тайлбарлаж байна. Хүний эрхийн төлөө байнга дуугардаг таны хувьд үйл явдлыг хэрхэн дүгнэх вэ?

-Миний хувьд олон нийтэд хандах үйл явдал юунаас эхэлсэн бэ гэхээр манай дүүг хорихоос эхэлсэн. Хорих хүртлээ олон сар хууль зүйн процесс явагдсан. Тэр бүх үйл явдалд би оролцоо ч үгүй, дуугараа ч үгүй. Тухайн үед манай дүүг ажлаас нь халж, цалинг нь бууруулж, эдийн засгийн шийтгэлүүдийг авч л байсан. Би мөн л дуугараагүй. Жирийн нэгэн иргэн хүн эрх мэдэлтнийг эрх мэдлээ яаж ашиглаж байгаа талаар нь санал бодол, хардлага сэрдлэгээ бичсэнийхээ төлөө эдийн засаг болоод ажил албаараа хохирлоо. Одоо эрх чөлөөгөөрөө хохирчихоод байна. Энэ бүх цуврал үйл явдал болсны дараа би дуугарлаа. Эрх мэдэлтнийг шүүмжилснийхээ төлөө манай дүү шоронд хоригдох ёсгүй. Нэр төрийн асуудал байдаг юм бол яамны, сайдын, төрийн нэр төр биш, энэ бол зөвхөн хувь хүний нэр төр байхгүй юу. 

Хэрвээ  хувь хүн хувь хүнийхээ нэр төрд хохиролтой байгаа бол иргэний шугамаар шүүхэд хандах ёстой байсан. Тод жишээ гэвэл, УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж, Х.Баттулга нар хоорондоо эцэс төгсгөлгүй заргалддаг байлаа шүү дээ. Бие биеийнхээ нэр төрийг гутааж, гүтгэцгээсэн.  Эцсийн шийтгэл нь ялагдсан Ц.Нямдорж нь ялсан Х.Баттулгаас уучлал гуй гэдэг шийдвэр гарсан. Нэг ч төгрөг нэхээгүй, тэр хүнийг нэг ч хоног шоронд хорь гээгүй. Тэрэнтэй адил Ц.Бат, А.Гансүх гэдэг хоёр хүний хоорондох асуудлыг ийм жишгээр шийдэх  байсан. Гэтэл эрүүгийн хэрэг үүсгэж, эрүүгийн ял оноолгож, асуудлыг хүндрүүллээ. Энэ бол эрх барьж байгаа улстөрч хүний хувьд зохимжгүй зүйл гэж дүгнэж байна. 

-Өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд таны дүү Ц.Бат А.Гансүх сайдыг 5700 гаруй удаа твиттерээр дайрч доромжилсон гэсэн. Энэ хугацаанд А.Гансүх нэг л удаа хариу өгсөн нь “Намайг шалгуулж болно” гэсэн тухайгаа телевизэд өгсөн ярилцлагадаа хэлсэн. Түүнийг шалгуулж болоогүй юм уу?

-Ер нь эрх барьж байгаа хүнийг хашиж байгаа албан тушаалтай нь холбогдуулаад тав шүүмжилнэ үү, 5000 шүүмжилсэн ч бай тэр бүгдэд няцаалт өгөх ёстой байсан юм. Телевизээр өчигдөр (уржигдар) гарсан шиг. Гэтэл хоёр жилийн хугацаанд тэр хүнд тайлбар хийх, няцаалт хийх боломж байсан. Энэ асуудалд дуугүй явж байгаад гэнэт хүнийг шоронд хийдэг нь буруу. Харин ч олон удаа дуугарах ёстой байсан. А.Гансүх сайд тэр болгонд ингээд няцаалт өгөөд яваад байсан бол гомдох ч үгүй. Хэрэв гомдлоо гэхэд хүний эрх чөлөөг хасдаг харгис хүн болж хувирахгүй байсан юм. Зүгээр энэрэнгүй сайхан няцаалт, тайлбараа хийчихдэг цагаан цайлган тийм л улстөрч болох ёстой. Гэтэл гомдож бөглөрч явж явж байгаад гэнэт хүнийг шоронд хийчихэж байгаа нь буруу байхгүй юу. А.Гансүх бол ярих хэмжээндээ ярьсангүй, тайлбарлах хэмжээндээ тайлбарласангүй. Өөрийг нь шүүмжлэх эрхтэй иргэн хүнийг энгийн үгээр няцаахын оронд эрүүдэн шүүж, түүнд гомдох хэрэггүй. Тэрбээр улстөрч хүний гаргадаг хэвийн зангаас илүү зуумтгай, илүү ардчилалд хортой авир гаргасан нь дараа хохирол авчирна. Өнөөдөр Ц.Бат гэдэг хүн хохирч байна. Дараа нь түүний араас олон Бат явуулахгүйн тулд зогсоох ёстой. Зогсоож байгаа нь энэ гээд би болон Ц.Бат А.Гансүхийг цагдаад өгөхгүй. 

-Тэгээд яаж зогсоох ёстой юм бэ?

-Бид хууль эрх зүйн орчноо сайжруулах ёстой. Өнөөдрийн байгаа хууль эрх зүйн орчин, түүнд байгаа эрүүгийн замаар явах гарцыг сонгон авч тэрүүгээр үйлчлүүлж байна. Энэ нь өнөөгийн хууль эрх зүйн гарцанд иргэнийг эрх мэдэлтэн яаж ч болох гаргалгаа байсаар байгаагийн илрэл. Тиймээс үүнийг хаахын тулд эрх зүйн орчноо сайжруулах ёстой гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн.

-Та байгууллага аж ахуй, салбарын доторх “Шүгэл үлээгч”-ийг хамгаалах хуулийн төсөл санаачилсан гэл үү. Ямар хууль болж төрөх вэ?

-Байгууллага аж ахуйн нэгж салбарын доторх шүүмжлэгч мэдээллийн эх сурвалжийг хамгаалах тухай хуулийн төсөл боловсруулж байгаа. Хамтран өргөн барих гишүүдтэйгээ уулзаж танилцуулах хэмжээнд 20-иод хоногийн дараа гарч бэлэн болно. Үүний дараа хамтарч өргөн барих гишүүдийнхээ хүрээнд танилцуулаад, хуулийнхаа анхны гар бичмэлийг шүүмжлүүлээд саналыг нь аваад олон нийтээр хэлэлцүүлье гэж бодож байна. Тэгсний дараа УИХ-д өргөн барья гэж бодож байгаа.

-Энэ хуулийг санаачлахад мэдээж, таны түүнд тохиолдсон явдал нөлөөлсөн байх?

-Мэдээллийн эх сурвалж гэдэг бол зөвхөн твиттерт юмуу зөвхөн сонинд ч бичих албагүй. Хуулийн байгууллагад ч мэдээлэл гаргаж өгсөн байж болно. Эсвэл хэрэг дээр очоод байцаагдсан ч хүн байж болно. Ямар нэгэн байдлаар байгууллагын доторх мэдээллийг гаргасныхаа төлөө шоронд ордоггүй, олон нийтэд хэрэгтэй мэдээллийг түгээснийхээ төлөө ажлаасаа халагддаггүй байх тогтолцоог бий болгохын тулд ийм хууль санаачилж байна. Ингэж байж хувьсгалаас сэргийлнэ. А.Гансүхийн схемээр явах юм бол зайлшгүй пролетарийн хувьсгал гардаг. Яагаад гэвэл А.Гансүх шиг хүмүүс салбар дотор “Шүгэл үлээгч”-ээ нам нам дараад байх юм бол  салбар дотроос үгээ хэлж чадах хүн гарч ирэхгүй.  Бүх салбарт ийм байдал үүсвэл нийгэм өөрөө өөрийгөө засч чадахгүй байдалд ордог. Ингэсний дараа хувьсгалын тохироо бүрэлдээд, ардчилсан нийгэм байхгүй болж, тэсрээд хувьсгал гэдэг зүйл гардаг. А.Гансүхийн явж байгаа замаар төрийн бүх албан хаагч явах юм бол гарцаагүй энэ бол хувьсгалд хүргэдэг. Зүгээр л үймээн самуунд хүргэнэ. Харин А.Гансүх эрх чөлөөг хүлээн зөвшөөрөөд, салбар дотор “Шүгэл үлээгч” нараа сонсоод, хэлэх үгийг нь хэлүүлээд, хэлснийх нь дараа өөрөө тайлбараа өгч, няцаалтаа өгөөд нийгэмтэйгээ амьд харилцаатай байх хэрэгтэй. Энэ харилцаа нийгмийг сайжруулж өгдөг. Тэгэхээр Ц.Батын жиргээ хэд байсныг би үнэхээр мэдэх ч үгүй. Тоолоо ч үгүй. Надад тийм зав байхгүй. Ямартай ч жиргээг тоолсон байлаа гэж бодъё. Тэр жиргээг тоолоод тодорхой хэмжээний жиргээг уншсан байлаа гэж төсөөлье. Энэ бүгдийг уншчихаад хэдэн удаа олон нийтэд гарч тайлбар, няцаалт өгөх юм бэ гэдэг асуудал гарч ирж байна. Яагаад гэвэл тэр тайлбар олон нийтэд хэрэгтэй учраас жиргээд байгаа юм. Энэ төрийн албан хаагч нар бидэнд ярьж, хийж байгаа ажлаа тайлбарлаасай, тэнд сэжиг бүхий гэрээ байгуулагдчихлаа. Тэр нь зөв юм уу, буруу юм уу, тайлбарлаасай, тийм гэрээ явж байна шүү нөхдөө гээд л жиргэчихдэг шүү дээ. Тэгэхээр улстөрчид иргэддээ илүү олон удаа ханддаг байх тусам, тэр хэмжээгээр шүүмжид хариу өгдөг байх тусам, илүү олон салбар доторх  асуудал ард түмэнд, нийтэд ил тод байх тусам нийгэм эрүүл болно. Нийгмийг засч сайжруулах боломж гарна. 

-А.Гансүх сайд тантай Засгийн газрын хуралдааны үеэр уулзахдаа “Дүүгийнхээ хийж байгаа үйлдлийг болиулаач” гэж хэлэхэд “Үгүй” гэж хариулсан гэлүү. Яагаад тэгсэн  юм бэ. Та дүүдээ түүний хэлсэн үгийг дамжуулсан уу?

-Надад А.Гансүх хэлсэн юм аа. “Чи дүүгээ дуугүй болгоод өгөөч” гэхээр нь “Би хүн дуугүй болгож чаддаггүй. Хүний үг хэлэх эрхийн төлөө явдаг хүн болохоор би угаасаа дуугүй болгож чаддаггүй юмаа. Би дүүгээ байтугай хэнийг ч дуугүй болгож чадахгүй. Харин чи сайд юм чинь тайлбараа өгөөд яваач дээ. Сайдыг иргэд шүүмжилдэг шүү дээ” гээд л өнгөрсөн. 

-Ц.Батын жиргээнд эрүүгийн ял авч, гэмт хэрэгт тооцогдохоор текст байсан юм уу. Та дүүгийнхээ жиргээг уншсан л биз дээ?

-Би уншиж үзсэн. А.Гансүхийг гомдоомоор шүүмжилсэн юм бага юм билээ. Тэгж их эмзэглээд гомдоод хүнийг торны ард суулгах гээд байх хэмжээний сүрхий доромжлол бараг харагдаагүй. Миний хувьд гэхэд  маш олон жил эвгүй үгээр хэдэн талаасаа доромжлуулж үзсэн хүн л дээ. Тэглээ гээд би нэг ч иргэнд гомдож үзээгүй. Яагаад гэвэл “За би тэр хүнд таалагдаагүй үг хэлчихэж дээ, таалагдаагүй гарын үсэг зурчихаж дээ, таалагдаагүй томилгоо хийчихэж дээ” гээд өөртөө дүгнэлт хийдэг. Яагаад гэвэл хийсэн ажил бүхэн ард түмэнд таалагддаггүй учраас тэрийг өөр дээрээ эмзэг хүлээж аваад байх хэрэггүй гэж хэлмээр байна. Дээр нь нэг хүн олон жиргэх нь гэмт хэрэг юм шиг ярьж болохгүй. Яагаад хүн интернэтийн хязгааргүй орон зайд 10 мянга, тэр байтугай 100 мянган удаа ч жиргэж болно шүү дээ. Жиргээ гэдэг чинь амнаас гаргадаг үг шиг зүйл. “Чи өдөрт арван өгүүлбэр хэлэх ёстой. Хэрэв 100 өгүүлбэр хэлбэл гэмт хэрэгтэн” гэж хэн ч хэлдэггүй биз дээ. Жиргээ бол тэрэнтэй яг л адилхан. Сэтгэл, санаа, толгойд орсон зүйлээ бусадтай хуваалцаж байдаг. Тэгэхээр хүн олон жиргэсэн нь гэмт хэрэг юм шиг ерөөсөө ярьж болохгүй. Олон жиргэсэнд нь ач холбогдол өгөөд байх ч шаардлагагүй. Тэр олон жиргээнд А.Гансүхийн тухай юм цөөхөн юм билээ. Голдуу салбарынх нь тухай бичсэн байсан. Зам тээврийн салбар гэдэг нь ганц А.Гансүхийнх биш л дээ. Ц.Бат салбартаа хайртай хүн болохоор шүүмжлэх зүйлүүдээ бичнэ шүү дээ. Жишээлбэл, миний хувьд хүний эрх, эрх чөлөөний тухай 100 мянган удаа ч жиргэж магадгүй. Хүний өөрийнх нь санаа зовдог зүйл нь, эрхэмлэж явдаг зүйл нь эрсдэлд ороод байвал хэдэн ч удаа ингэж жиргэнэ шүү дээ. 

-Албан тушаалтныхаа хувьд доромжлуулсан учраас таны дүүд эрүү үүсгүүлсэн гэсэн. Тиймээс шүүх Ц.Батыг хорих шийдвэр гаргасан байх гэсэн утгатай үгийг А.Гансүх сайд унагаж байсан. Та дээр энэ хэргийг иргэний журмаар шийдэх боломжтой гэж хэллээ. Ц.Батыг Эрүүгийн хуулийн дагуу шийтгэсэн нь А.Гансүхийн нөлөө орсон гэж бодож байна уу?

-Ц.Бат гэдэг хүн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлснийхээ төлөө өөрөө шийтгэл хүлээсэн хүн. Ажлаасаа халууллаа. “Дахиад ажилд нь хэзээ ч битгий ав гэсэн  дээд газрын захиастай” гээд буцааж ажилд нь аваагүй. Тэгээд цагдаад очлоо. Прокурорт очлоо. Шүүхэд очсон чинь хэрэг нээхгүй байсан. “Таны энэ хэрэг биш байна” гэж хавтаст хэрэг нээхгүй байсан байцаагчийг нь хүртэл шийтгэж, арга хэмжээ авсан. Гомдлыг өөр байцаагчид шилжүүлж байгаад хавтаст хэрэг нээлгэлээ. Ц.Батаа үг хэлснийхээ төлөө ийм олон шат дамжлагаар шийтгүүлж болдог юм байна гэдэг энэ жишгийг тогтоовол нийгэмд үг хэлэх хүн олдохгүй. Энэ салбар Ц.Батаа гэдэг хүнийг шоронд хорьсноор нисэхийн салбарт дотроос юу болж байгааг хэлэх хүн олдохоо болилоо. А.Гансүх жиргээ болгонд няцаалтаа, тайлбараа хийхийн оронд намайг хуулийн байгууллагад өгчих л дөө гэдэг байхгүй юу. Яагаад гэвэл хуулийн байгууллагаар дүүрэн танилтай юм чинь.

-А.Гансүхийн дүү АТГ-ын хөрөнгө оруулалтын хэлтэст ажилладаг гэдгээ хэлсэн. Гэхдээ өөр хэлтсүүдтэй хамаагүй болохоор хэрэгт нөлөөлөхгүй гэж байгаа л даа.

-Итгэхгүй байх эрхтэй бид. АТГ ажилладаг л бол ажилладаг. Тэр газарт нөлөөлдөг байна уу, нөлөөлдөггүй байна уу гэдгийг А.Гансүх шийдэхгүй. Нэг дүү нь шүүгч, нөгөө дүү нь АТГ-т ажилладаг. Өөрөө хуульч, ангийнхан нь хуульч. Бүгдээрээ хуулийн бүх тогтолцоонд явж байна. 

Ерөөсөө Гансүхийг хуулийн байгууллагад өгөх нь бидний зорилго биш. Хэн ч түүнийг, хаана ч өгөх шаардлагагүй. Гагцхүү иргэдийнхээ өмнө улаан нүүрээрээ сууж байгаад тайлбарөө өгчих хэрэгтэй байхгүй юу. Тэгсэн байхад А.Гансүх хэнийг ч шоронд хийх шаардлагагүй болох юм. А.Гансүх Даваапил гээд дараагийн хүнийг шоронд хийж яах гээд байгаа юм бэ. Даваапил гэдэг залуу анхан шатны шүүхээр давж заалдаад гарчихсан байдаг. Давж заалдах шатанд нь А.Гансүх  түүнийг заавал шоронд хийж яах гээд байгаа юм бэ. Даваапил цагаадчихлаа. Гэтэл А.Гансүх цаашаа бүх шатаар яваад байдаг нь ямар учиртай юм бэ. Заавал хуулийн механизмыг ашиглах гээд, заавал хуулийн бүх шатаар явж байж түүний нэр цагаадна гэж байхгүй. Улстөрч хүний алдар нэрийг ард түмэн л өгч, үнэлдэг. Шүүх тогтоосноор тэр хүн цагаан цайлган болчихгүй. Шүүх буруутай гэж үзсэнээр хар хэрээ болчихгүй. А.Гансүх бол УИХ-д өрсөлдөөд явж байсан хүн шүү дээ. Энэ жил Ардчиллын 25 жилийн ой болж байна. Гэтэл Ардчилсан намаас сонгогдсон сайд нь иргэнийхээ үг хэлэх эрх чөлөөг булшилж байна гэдэг бол эмгэнэл. Ядахдаа ардчиллынхаа ойг бодоод өргөдлүүдээ татаж авч болно шүү дээ. Ц.Батаа, Даваапилд гомдсон хэвээр байж болно. Гэхдээ ардчилалд гомдож болохгүй. Тэрийгээ хүндэтгээд Үндсэн хуулиа хүндэтгээд өргөдлөө татах ёстой. 

-А.Гансүх сайд телевизээр өгсөн ярилцлагадаа таныг дүүтэйгээ хамт албан тушаал гуйж уулзсан гэлээ. Үнэхээр тэгсэн юм уу?

-Болсон явдлыг албан ёсоор тайлбарлая. Юуны өмнө ИНЕГ-ын даргад сонгон шалгаруулалт зарлагдаагүй. А.Гансүхийг сайд болсны дараа шүү дээ. Тэгэхээр албан тушаалтныг сонгох юм билээ гэдэг яриа салбар дотор сонсогдоно шүү дээ. Ингээд сонгон шалгаруулалт зарлагддаггүй ийм үед хүмүүс сайдтай уулзаж, өөрийгөө танилцуулъя гэж боддог юм байна л даа. Тэр үед манай дүү Ц.Бат “Намайг А.Гансүх сайдтай уулзуулахад туслаач” гэж хэлсэн. Тэд манай өрөөнд уулзсан. Би А.Гансүх сайдын хэлсэн шиг хоёр удаа уулзсанаа санахгүй байна. Нэг л удаа уулзсанаа санаж байна. Тэр үед Ц.Батаа бол амбицаа хэлсэн. “Би ИНЕГ-ыг авч явж чадна. Би мэргэжлийн хүн. Энэ салбарт олон жил ажилласан, туршлагатай. Хуулийн рефорум хийсэн. Цаашдаа ч хийж чадна” гэж Ц.Бат тайлбарласан. Гэтэл А.Гансүх сайд өөдөөс нь “Чи тэгвэл МИАТ-ийн бизнес планы тухай олон нийтэд яриад байхаа боль” гэж хэлсэн. МИАТ-ийн бизнес план гэдэг нь 1.2 сая ам.долларын мөнгөтэй холбоотой гэрээ байдаг юм байна. МИАТ-ийн данснаас Хонконгийн Сибури гэдэг компани Монголын Либертир партнес гэдэг хоёр компанийн л хийсэн ажлын хөлсийг төлсөн юм байна. Тэр ажлын хөлс төлсөн нь буруу гэдэг нь аудитын шалгалтаар тогтоогдож л дээ. Гэхдээ аудитын шалгалт орохоос өмнө Ц.Батаа энэ тухай бичдэг байсан юм байна. Тодруулбал, АНУ энэ бизнес планыг үнэ төлбөргүй хийж өгөх гээд МИАТ-тэй гэрээ хийгээд зурчихсан. Тэгэхэд МИАТ үнэгүй авах гэж байгаа бизнес планыхаа давхар зардлыг Сибури компанид төлж болохгүй гэж 2011 оноос бичээд байдаг байсан юм байна. Би тэрийг сайн мэдэхгүй л дээ. 2012 онд А.Гансүх манай өрөөнд Ц.Батааг өөрийнхөө амбицийг илэрхийлэх үед сөргүүлээд наймаа ярьсан. Тэр хоёрын яриа нэг л эвгүй болчих шиг болсныг анзаарч, тэрнээс хойш би ийм уулзалтыг зуучлаагүй. Эргээд харсан чинь А.Гансүх нь Ц.Батааг ажилд томилоогүй. Ц.Батаа нь ч бичихээ зогсоогоогүй. Ингээд тэрээр шүүмжилдгээрээ шүүмжилж, А.Гансүх тэр шүүмжилсний дараа Ц.Батааг ажилд авах хүнийхээ жагсаалтаас хассан байх л даа. Ямар ч байсан би үйл явдал цаашаа хэрхэн өрнөснийг мэдэхгүй. Миний хувьд цочирдож сонсч байсан зүйл бол А.Гансүх сайд манай дүүг “Чи тэр шүүмжилж байсан зүйлээ дуугүй болчих” гэж хэлсэн. А.Гансүхийн тэр ханд¬лага миний мэддэгээс шал өөр байсан. Тиймээс би тэр цагаас хойш А.Гансүхтэй юм ярьж чаддаггүй, зайгаа барьчихсан. Яагаад гэвэл их наймаа ярьдаг хүн байна лээ.

-А.Гансүх сайд танай дүүгийн тухай хэлэхдээ “Ичсэн хүн ална гэдэг шиг над руу дайраад байна” гэсэн. Түүний хэлсэн шиг Ц.Батад ичихээр “но” байна уу?

-Ц.Батаа юунаас ичих юм бэ. Албан тушаалд очъё гэж хүссэн хүн хууль бус зүйл огт биш. Ичмээр ч зүйл биш. Салбартаа 20 жил ажилласан мэргэжлийн хүний хувьд иргэний нисэхийн хууль, шинэ дүрэм журам, МИАТ-ийн хүнд байдлыг удирдъя гэж хэлсэн ч ичих ёсгүй. Харин тэр ичих ёстой зүйл юу байсан юм бэ гэвэл тэр Сибури гэдэг компани юу хийснийг мэдмээр байна. Би үүнийг яриад байх тусам анх сонирхдоггүй байсан юм. Ц.Батаа А.Гансүх хоёрын хоорондын шүүмж байна гээд тоодоггүй бай­лаа. Одоо харахад манай дүү эрх чөлөөгөө хасуулан, хасуулан зуулгаад байхыг бодоход их ноцтой юмыг яриад байгаа юм биш биз гэж боддог болоод байна. Тиймээс түүний жиргээнүүдийг уншиж үзэж байна. Ц.Батаа нэлээд олон зүйлийг баримттай тавьсан байдаг юм билээ. Тэгэхээр тэр баримттай тавиад байгаа зүйлүүдийг олон нийт мэдэх л ёстой. Жишээлбэл, Солонгосын компанитай МИАТ компани агентын гэрээ байгуулж байгаа нь буруу гэсэн байна. Үнэхээр Ц.Батаагийн бичсэний дараа шалгагдаад тогтоогдоод, агентын гэрээ байгуулсан нь буруу болсон юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, Ц.Батын бичсэн зүйлүүд хүнд хэрэгтэй л юм билээ. Тэгэхээр Ц.Бат хүн алтлаа ичмээр юм хийгээгүй. 

-Би төрийн албан хаагч төрийн дархлааг хамгаалахын тулд чин сэтгэлээсээ тэмцэж байна гэж Зам тээврийн сайд онцолсон. Энэ нь төрийн дархлааг хамгаалах арга хэлбэр мөн үү?

-Төрийн дархлааг иргэд хэзээ ч унагаадаггүй юм. Ц.Батаа мянга твиттер бичээд, түүн шиг мянган Батаа үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлээд төрийн дархлаа алга болохгүй. Төрийн дархлаа чинь иргэдийнхээ эрх чөлөөнд байдаг юм. Ц.Батаа харин шоронгоос гарсан байвал төр дархлаатай болно. Тэрээр шоронд байгаад байвал төрийн дархлаа муудна. 

-Шүүхийн өмнөх шатанд танай дүү А.Ган¬сүх сайд руу хоёр хүн явуулаад хэргээ татаач гэж гуйсан юм биш үү. Хариуд нь сайд “Твит­терээр уучлал гуйвал болно” гэтэл Ц.Бат “Үгүй,  харин ч булхайг чинь шүүх хурал дээр дэлгэнэ” гэсэн юм уу. А.Гансүх сайдын ярианаас танай дүү үнэхээр дэлгэх баримтгүй болчихоод ял авлаа гэсэн агуулгатай зүйл ажиглагдлаа.  Хэрэв баримт байгаа бол шүүхэд өгчихөж болоогүй юм уу?

-Одоо тэрийг өмгөө¬лөгч нь мэдэх байх. Би хэргийн дотоод нарийн ширийнийг мэдэхгүй байна. Тэгэхээр давж заалдах гомдлын үеэр анхан шатны шүүх хурал ямар болсныг өмгөөлчид нь тайлбарлах байх. Иргэн төрөө шүүмжилж болно, сайдаа шүүмжилж болно. Үүнийхээ хариуд шоронд орох ёсгүй. Энэ бол ардчиллын энгийн зарчим. 

-Дүүгийн чинь биеийн байдал ямар бай­гаа вэ. Уулзаж байгаа биз дээ?

-Хоригдоод найм хонож байна. Өнөөдөр(өчигдөр) эргэж очсон. Биеийн бай­дал нь харьцангуй гайгүй байна лээ. Манай дүү надад нэг л зүйл захиад байгаа. “АН-ын засаг барьж байгаа үед ардчиллаа унагааж онигоо болов, энэ үед хэвлэлийн эрх чөлөөгөө боомилж, өөрөө өөрийнхөө хийсэн ажлыг дэвслэв. Би энд 100 хоног суух яахав. Ардчиллаа бодоорой” гэсэн. Би үүнийг дүү дээрээ очих болгондоо сонсч байгаа. Ц.Бат “Үүнээс хойш хэвлэлийн эрх чөлөө, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөгөө эдэлсэн хүн хэзээ ч битгий торны цаана орог” гэж хүсч байгаа. Та үнэхээр УИХ-ын гишүүн юм бол үүний төлөө ажиллаарай гэж захиж байсан. Дүүд маань тохиолдсон явдлыг олон улсын хүний эрхийн байгууллага сонсвол бүгд Ц.Батыг өмөөрнө. Тэд хэзээ ч А.Гансүхийг ойлгохгүй. 

-Ц.Бат хоригдож байгаа хэрнээ жиргээд байна гэсэн?

-Тэр бол манай дүү. Хоригдож байгаа хүн жиргэх ямар ч боломжгүй. Твиттерийнх нь паспортыг нь мэддэг хэн ч жиргэж болно шүү дээ. А.Гансүх “Ц.Бат намайг 5700 удаа шүүмжиллээ” гэдэг чинь үндэслэлгүй л байхгүй юу. Нэг акаунтын ард чинь заримдаа компани ажилладаг гэж байгаа ш дээ. Нэг хүн 100-аад акаунттай байдаг. Дэлхий даяар 30 сая хуурамч акаунт явж байгаа. Бие биенээсээ акаунт худал­даад авчихдаг юм байна. Худалдаад авчихсан аканут дотор өөр хүн байж болдог. Тэр бол нэг хүн юм уу, хэд ч юм мэдэхгүй. Тэгэхээр Ц.Батыг дэмждэг хүн тэнд юм бичээд сууж байна ш дээ. 

-Энэ үйл явдал өрнөс­нөөс хойш та А.Гансүх сайдтай уулзсан уу?

-Тэрээр хүнтэй уулзангуутаа бичлэг хийдэг, тагнуул шиг. Ийм хүнтэй хэн илэн далангүй юм ярьж чадах вэ. Засгийн газрын хурал дээр гэнэт бичлэг авчираад сонсгодог. Ер нь их зайтай байдаг. 

-Ардчилсан нам төрийн эрхэнд гарснаас хойш байнга дотроо зөр­чилдөх боллоо. Энэ нь Засаг унагах нэг үндэс болох вий гэсэн болгоомж иргэдэд бий.

-Үнэт зүйлийн төлөө тэмцэл явж байна. Зарчмаа авч үлдэхийн төлөө тэмцэж байна. Би Баабарын жиргээг үзсэн. Энэ бол албан тушаалын суудлын төлөө биш, мөнгө төгрөгийн төлөө ч тэмцэл биш. Хүний эрх гэдэг зүйл дээр тэмцэл явж байна. Ардчилал хүний эрхийн төлөө тэмцэж үүнийг авчирсан нам юм бол энийгээ хамгаалдаг нам байх ёстой. Тэгэхээр бид хүссэн ч хүсээгүй, үүнийг зөрчөөд байгаа хүний өмнөөс дуугарахаас өөр аргагүй болж байна. Харамсалтай нь тэр нь манай намын хүн. Гэхдээ аль ч намын хүн хүний эрхийг зөрчиж байх ёсгүй. Тиймээс хүнд хагаралтай харагдаж байгаа бол уучлаарай. Гэхдээ бидний энэ өнөөдрийн маргаан олон хүнд тус болно. Олон хүнийг эрхээ хамгаалж авч үлдэхэд, олон салбарыг таг дуугүй дарангуйлалд орохоос нь хамгаална. Тиймээс олон “Шүгэл үлээгч” нарыг хамгаалдаг хуультай болох хэрэгтэй. 

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн урилгаар БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин манай улсад энэ сарын 21-22-нд айлчиллаа.

Түүний айлчлалтай холбогдуулан өчигдөр УИХ-ын хүндэтгэлийн чуулган хуралдсан. Уг чуулганд БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин үг хэллээ. Мөн хүндэтгэлийн чуулганд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж болон  УИХ, Засгийн газрын гишүүд, Монгол Улсад гадаад орнуудаас суугаа дипломат төлөөлөгчдийн газрын тэргүүн нар, албаны бусад хүмүүс, БНХАУ-ын даргын айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтсан зочид төлөөлөгчид оролцов.

БНХАУ-ын дарга Си Жиньпинийг чуулганы хуралдааны танхимд орж ирэхэд УИХ-ын гишүүд болон зочид босч хүндэтгэл үзүүлж байлаа.

Хүндэтгэлийн хуралдааныг нээж УИХ-ын дарга З.Энхболд үг хэлсний дараа БНХАУ-ын төрийн тэргүүн Си Жиньпин үг хэллээ. Тэрбээр “Өнөөдөр Монгол Улсын Их Хуралд зочилж Та бүхэнтэй уулзаж байгаадаа их баяртай байна. Юуны өмнө миний бие Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар, Хятадын ард түмний нэрийн өмнөөс, мөн хувиасаа энд байлцаж буй та бүхнээр дамжуулан бүх Монголын ард түмэнд чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлж сайн сайхныг хүсэн ерөөе. Миний бие Монгол Улсын удирдагч нартай Хятад, Монголын харилцаа болон хамтран сонирхсон асуудлаар гүн гүнзгий санал бодлоо солилцож өргөн хүрээнд тохиролцоонд хүрсэн. Хоёр тал Хятад Монголын харилцааг иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаанд дэвшүүлэх хамтарсан тунхаглал гаргаж 20 гаруй хамтын ажиллагааны баримт бичигт гарын үсэг зурлаа. Айлчлалын үр дүнд сэтгэл ханамжтай байна. Хятад, Монголын харилцааны ирээдүйд итгэл төгс байна. Морины сайныг унаж мэддэг, хүний сайныг ханилж мэддэг. 65 жилийн өмнө Хятад, Монгол хоёр улс албан ёсоор дипломат харилцаа тогтоосон билээ. Монгол Улс бол хамгийн эрт шинэ Хятад улстай дипломат харилцаа тогтоосон улсуудын нэг мөн” гэлээ.

Өнөө жил Монгол-Хятадын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 65 жилийн түүхэн ой тохиож байгаа. Ойн хүрээнд “Хятад, Монголын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны дурсамж” сэдэвт гэрэл зургийн үзэсгэлэн өчигдөр нээлтээ хийв. Энэхүү нээлтийн ёслолд Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг, БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин нар оролцлоо. Үзэсгэлэнг Сангийн яам, Эдийн засгийн хөгжлийн яам болон  БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдын яамнаас хамтран зохион байгуулж байгаа бөгөөд 1949 онд хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосноос хойш өнөөг хүртэлх худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны түүхэн гэрэл зургуудыг дэлгэн тавьсан байв. 

Айлчлалын хүрээнд зохион байгуулагдсан өөр нэг арга хэмжээ бол бэсрэг наадам байлаа. Манай улсад төрийн айлчлал  хийж буй хүндэт зочдод зориулсан бэсрэг наадам “Чингэсийн хүрээ” жуулчны баазад болсон юм. 

Бэсрэг наадмын үеэр БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин, түүний гэргий Пөн Ли-Юань, албаны бусад хүмүүст монгол үндэсний эрийн гурван наадмаас сонирхуулав. “Алдар” нийгэмлэгийн залуу бөхчүүдийн оролцсон үндэсний бөхийн барилдаанд Өвөрхангай аймгийн Зүүнбаян-Улаан сумын харьяат улсын арслан Д.Ганхуяг түрүүлж, Архангай аймгийн Хашаат сумын харьяат улсын заан Ч.Санжаадамба үзүүрлэлээ. Хурдан морьдын уралдаанд Төв аймгийн Баянцогт сумын уяач Нямдоржийн хээр торгон жолоо өргүүлж, мөн аймгийн Алтанбулаг сумын уяач Пүрэвдоржийн халтар аман хүзүүдлээ.

Бэсрэг наадамд түрүүлж, үзүүрлэсэн хүчит бөхчүүд, түрүүлж, айрагдсан хурдан хүлгүүд, мэргэн харваачдын шагналыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин нар гардуулан өгсөн юм.

Наадмын үеэр БНХАУ-ын дарга болон дагалдан яваа эрхэм зочдод “Морьтны гайхамшиг” тоглолт, монгол үндэсний хувцасны загвар болон уран нугаралтын үзүүлбэрүүдийг сонирхууллаа. Мөн Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын гоцлол дуучин Ч.Баярмаагийн хятад хэл дээр дуулсан “Тугийн тухай дуу”-г БНХАУ-ын дарга болон түүний гэргий, Хятадын цэргийн чуулгын нэртэй дуучин хатагтай Фөн Ли-Юань нар алга ташин талархан хүлээж авч байгаа нь содон харагдав.

Ирсэн зочдынхоо гарыг цайлгадаг монгол уламжлалаар БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин, тэргүүн хатагтай Пөн Ли-Юань нарт цоохор зүсмийн хос морь бэлэглэв. БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин морьдын хүзүүнд хадаг зүүж ижил сүрэгт нь үлдээлээ.

Наадмын дараа хүндэт зочид эх орондоо буцахаар “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлыг зорьсон юм. 

М.МӨНХЦЭЦЭГ