Author: МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ

Онцгойгоос төрсөн анхны генерал Т.Бадралын НЭГ ӨДӨР

Post author By МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ
Post date 2015-04-06
No Comments on Онцгойгоос төрсөн анхны генерал Т.Бадралын НЭГ ӨДӨР

“Ард олон маань амар амгалан байх болтугай гэж өглөө бүр бурхандаа залбираад ажилдаа гардаг даа” гэж Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга,бригадын генерал Т.Бадралын хэлсэн үг энэ салбар ямар их бэрхшээлийг сөрж ажилладаг болохыг шууд илэрхийлэх шиг санагдав. Хүн бүр өөрийнхөө болоод ойр дотнынхныхоо төлөө залбирдаг бол онцгойгийнхон улс орныхоо, нийт ард түмнийхээ буян заяаг бурхандаа даатгаж, сүсэглэдгээрээ онцлогтой.

“Танайд өнжье”-гийнхээ ээлжит дугаараар Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга, бригадын генерал Түвшингийн Бадралыг уншигчидтайгаа уулзуулж байна. Амралтын өдөр гэлтгүй ажилладаг түүний гэртээ байх цаг хугацаа тун цөөхөн.

Тиймээс Т.Бадрал генералын нэг өдрийн ажил хэрхэн явагдаж, хэдийд гэрийн бараа хардгийг сонирхохоор өнгөрсөн баасан гаригт түүнтэй хамт “ажилалаа”.

Т.Бадрал генерал 08.00 цаг болоогүй байхад ажилдаа ирэв. ОБЕГ-ын төв байрны жижүүр Батсайхан даргадаа илтгэж, урьд шөнийн нөхцөл байдлыг танилцууллаа. Төрийн албаны ажил 08.30 цагт эхэлдэг болоод багагүй хугацаа өнгөрсөн. Тэгвэл Т.Бадрал дарга хуучин цагтаа ажилдаа ирдэг нь хэвээрээ байгаа бололтой.

“Эрсдлийн мэдрэмжтэй хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт ба гамшгийн хохирлын мэдээллийн сан” сэдэвт зөвлөлдөх уулзалт өглөө эхлэв. ОБЕГ-аас НҮБ-ын Гамшгийн аюулыг бууруулах газар, Азийн гамшгийн бэлэн байдлын төвийн дэмжлэг, туслалцаатайгаар “Монгол Улсын гамшгийн хохирлын мэдээллийн санг бүрдүүлэх, түүнд дүн шинжилгээ хийх чадавхийг дээшлүүлэх” төслийг тун удахгүй эхлүүлэх гэж байгаа гэнэ. Энэ ажлын хүрээнд дээрх уулзалтыг зохион байгуулж байсан юм. Т.Бадрал дарга арга хэмжээг нээж, үг хэлснийхээ дараа Онцгой байдлын даргын зөвлөлийн шуурхайг хуралдуулав. Тэд 7-14 хоногтоо нэг удаа хуралддаг байна. Харин онцгой шаардлагатай тохиолдолд шуурхай шууд хуралддаг ажээ. Энэ удаагийн ээлжит шуурхай хуралдаж байх зуур Т.Бадрал даргатай уулзахаар ОБЕГ-ын “Аврагч биеийн тамир” спорт хорооны Шийрэв дасгалжуулагч иржээ. Түүнтэй хамт саяхан Гүрж, Туркт болсон олон улсын тэмцээнээс хүрэл медаль хүртэж, амжилт үзүүлсэн Л.Отгонбаатар Ц.Цогтбаатар нарын тамирчид ирсэн байв.Олимпийн оноо авдаг гранпири тэмцээнд тэдний гаргасан амжилтыг ерөнхий газрын удирдлагадаа танилцуулж, уламжлах ажээ. Төд удалгүй шуурхай тарлаа. Т.Бадрал даргын дараагийн уулзалтын цаг тулсан байв. Иймд Шийрэв дасгалжуулагчийг тамирчдынх нь хамт хүлээж авч амжсангүй. Т.Бадрал дарга “Тамирчдынхаа гаргасан амжилтын талаар танилцсан байгаа. Шадар сайдтай уулзах цаг болсон байна. Дараа та бүхнийг хүлээж авъя” гэж эелдгээр санал тавиадТөрийн ордны зүг хөдөлсөн юм.

УУЛЧИН Т.ГҮРРАГЧААГ ҮДЭВ

Уулын спортын ОУХМ, Гавьяат тамирчин, Ховд аймгийн Онцгой байдлын газрын сургагч багш, ахмад тамирчин Т.Гүррагчаа Эверестийн ноён оргил Жомолунгмад авирахаар мордоод байгаа. Түүнийг ийн шинэ амжилт тогтооход нь Т.Бадрал генерал урам зориг өгчээ. Т.Гүррагчаа уулчны аян замыг ерөөж Шадар сайд У.Хүрэлсүх өнгөрсөн баасан гаригт хүлээн авах уулзалтад Т.Бадрал дарга ч оролцсон юм. Дэлхийн дээвэр болсон энэ өндөр ууланд авирах гэж буй Т.Гүррагчаад Шадар сайд амжилт хүсээд сарын цалин болох нэг сая төгрөг хандивлана лээ. “Нас гэдэг бол тоо юм байна. Тиймээс таны энэ гавьяа зүтгэл залуу хойч үеийнхэнд үлгэр дуурайлал болж байна. Надаас ийм зориг гарахгүй шүү. Танаар маш их бахархаж байна” гэж Шадар сайд хэлээд Эверестийн оргилд мандуулах Онцгой байдлын албаны тугийг гардуулж байлаа. Т.Гүррагчаа гуай талархаж байгаагаа илэрхийлж “Энэ бол миний мөрөөдөл. Т.Бадрал дарга намайг дэмжиж, хамгийн түрүүнд нэг сая төгрөг өгсөн. Та бүхнийхээ итгэлийг даагаад, Монгол Улсынхаа нэрийг мандуулаад ирэх тавдугаар сард бүгдээрээ баяртай сайхан уулзъя” гэж эрч хүчтэй хэлээд инээв. Тэд ширээний ард сууж энгийн яриа өрнүүллээ. Монгол заншлаар хөөрөглөх үед танхим дүүрэн бөөн инээд болов. Шадар сайд тамхилахаар бага гарын хөөрөг гаргаж ирээд Т.Гүррагчаа гуай руу гараа сунгав. Тэгтэл ахмад уулчин маань хошин урлагийн жүжигт гардаг шиг гарт багтамгүй ланзгар том хөөрөг гаргаад ирэх нь тэр. У.Хүрэлсүх сайд зогтусан “Цагаан сараар хоёулаа олны өмнө тамхилбалби ч байдалд орохоор юм байна” гээд инээлдэцгээлээ. Эрчүүдийн сонирхол болсон хойно доо, тэд хөөрөгний тухай “хошуу холбов”. Т.Гүррагчаа гуайн хөөрөг Өмнөговийн цагаан хаш чулуугаар чамин гэгч нь сийлж хийсэн эд байна лээ. Ийнхүү Эверестийн оргил өөд тэмүүлэх уулчнаа үдсэний дараа Шадар сайд У.Хүрэлсүх, генерал Т.Бадрал нар албан хэргээр ярилцахаар хэсэг хугацаанд саатав.

Т.Бадрал дарга нэг уулзалтаас нөгөө рүү явсаар нэг мэдэхэд үдийн цайны цаг болсон байлаа. Эрхэм дарга ч төв байрандаа үдийн ундаа уучихаад дараагийн ажилдаа шуурхайллаа.

АЖИЛДАА ЧИНСЭТГЭЛЭЭСЭЭ ХАНДАЖ, ШОУ МАЯГААР ХИЙХГҮЙ, ҮР ДҮНГ ЧУХАЛЧЛАГЧ

Улс оронд болж байгаа нөхцөл байдал, мал, амьтны гоц халдварт өвчний талаарх мэдээллийг Т.Бадрал даргад Гамшгийн шуурхай удирдлагын дарга, онцгой байдлын хурандаа Б.Мандахгэрэл илтгэлээ. Тухайлбал, Ховдод гарсан цэцэг өвчин, Хан-Уул дүүрэгт гарсан гахайн мялзан өвчний үед авсан арга хэмжээгтанилцуулав. Мөн баасан гаригт цаг агаар муудаж, баруун аймгуудад цасаар шуурч эхэлсэнтэй холбогдуулан Увс аймагт нөхцөл байдал хүндэрсэн тухай Б.Мандахгэрэл дарга уламжиллаа. Үүссэн нөхцөл байдал, авч буй арга хэмжээнийхээ талаар УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатарт бичгээр танилцуулах үүргийг Т.Бадрал дарга ажилтандаа даалгав. Тухайн тойргоос сонгогдсон гишүүний хувьд сум орон нутагтаа анхаарал хандуулж, онцгой байдлын албаны дээд удирдлагатай холбогдон тодруулж байгаа бололтой. Цаг агаарын тааламжгүй байдал үүссэнтэй холбогдуулан Т.Бадрал дарга ард иргэдэд сэрэмжлүүлэг сайтар хүргэх үүргийг хариуцсан мэргэжилтнүүддээ даалгав. Мөн малтай хүмүүс малаа хашиж, бага насны хүүхдүүдийг малд явуулахгүй байхад анхаарах хэрэгтэйг сануулж байсан. Шаардлагатай тохиолдолд улсын чанартай авто замыг хааж, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ иргэддээ хүрч чадаж байна уу гэдэгт анхаарч ажиллах заавар нэмэв. Үүний дараа ОБЕГ-ын Захиргааны удирдлагын газрын дарга, хурандаа Л.Болдбаатар албан тушаалын томилгоог Т.Бадрал генералд танилцуулав. Налайх дүүрэгт байрлах Уул уурхайн аврах албыг ОБЕГ-ын харьяа Уул уурхайн аврах анги болгосон. Ингээд хуучин албанд нь байсан 51 хүний дөрөв нь тэтгэвэртээ гарчээ. Шинэ анги байгуулагдсан болохоор удирдлага, тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн орны ажилтнуудыг томилох асуудалд Т.Бадрал генерал тун гярхай хандаж байв. Тэрбээр Л.Болдбаатар даргын оруулж ирсэн танилцуулга дахь хүн нэг бүрийг судалж, ялангуяа ар гэрийнх нь хөдөлмөр эрхлэлтийн байдлыг анхаарч, зөвшилцөн томилж байсан. Ер нь гэр бүлийн хүмүүс ажилтай байх тусам өрхийн орлого нэмэгдэж, тухайн өрхийн амьжиргаа дээшилнэ гэсэн байр сууринаас хандаж байгаа нь илт. Томилохын хажуугаар түүний амнаас татгалзах санал ч гарна лээ. Учир нь найз нөхдөөрөө нэг дор бөөгнөрч, ажил цалгардах вий гэсэн болгоомжлол төрсөн бололтой.

Дээрх уулзалтуудын дараа Т.Бадрал генерал ОХУ-ын Свердловск мужийн Хууль тогтоох хурлын орлогч дарга А.П.Сухов тэргүүтэй төлөөлөгчдийг хүлээж авлаа. Украины асуудлаас болж Орос улс эдийн засгийн хориг арга хэмжээнд ороод байгаа. Иймд хойд хөршүүд манай улсад хөрөнгө оруулж, хамтран ажиллах сонирхлоо салбар бүрт илэрхийлж байгаагийн нэг нь дээрх уулзалт гэж харагдав. А.П.Сухов тэргүүтэй төлөөлөгчид ОБЕГ-т гамшгийн үед ажиллах шаардлагатай тоног төхөөрөмж нийлүүлэх хүсэлтэй байгаа бололтой. Тэд бүтээгдэхүүнээ танилцуулж явна лээ.

ОБЕГ команд-штабын сургуулийг жилдээ гурван аймагт зохион байгуулдаг уламжлалтай. Энэ удаагийнх нь өчигдөр Дархан-Уул аймгаас эхлэв. Уг арга хэмжээг зохион байгуулах багийнхантай Т.Бадрал дарга уулзаж, үүрэг даалгавар өгсөн юм. Түүний ярианаас анзаарахад Т.Бадрал гэдэг хүн ажилдаа чинсэтгэлээсээ хандаж, шоу маягаар хийхгүй, үр дүнг чухалчилдаг нэгэн болох нь тод байв. Тэрбээр орон нутагт сургалт зохион байгуулахаар зорьж буй албан хаагчдаа архинаас хол байхыг хатуу анхааруулсан шүү. “Харин олон хоногоор орон нутагт амралтгүй ажиллаж ирснийхээ дараа эрүүл мэнддээ анхаарч, сувилалд заавал эмчлүүлэх шаардлагатай” гэж албан хаагчдадаа халамж тавьж байлаа.

“МАНАЙ ГЭР БҮЛД МОНГОЛЫН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ТӨЛӨӨ, АМЕРИКИЙН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ТӨЛӨӨ АЖИЛЛАДАГ ХОЁР ХҮН БИЙ”

Аливаа албан байгууллагын удирдлагын ажил дор дороосоо л ундардаг. Тэр дундаа онцгойгийн салбар дэндүү завгүй, бас хариуцлага өндөртэй алба. Т.Бадрал дарга өдөр тутамд болдог уулзалт, хурал, зөвлөгөөнөөс гадна 70-80 хүн хүлээн авдаг гэсэн. Харин өнгөрсөн баасан гаригийн тухайдхарьцангуй ачаалал багатай байна гэж туслах нь өгүүлж байлаа. Гэхдээ л тэр ажлаа 19.30 цагт дуусгасан. Учир нь түүнтэй хамт гэрт нь очиж, эхнэр хүүхдүүдтэй нь танилцах хүсэлтэй бидний зорилгыг хүндэтгэн үзэж ажлаасаа эрт гарсан нь энэ ажээ.

Тэднийх “Оргил” рашаан сувиллын хажууханд юм билээ. Албан ширээний ард сууж байсан генерал маань гэрийнхээ босгыг давангуутаа л зочдодоо үйлчилж эхлэх нь тэр. Бидний гадуур хувцсыг авч өлгүүрт өлгөөд, ширээний ард саатахыг хүсэв. Гэрийн эзэгтэй охидынхоо хамт оройн хоолоо хийж байлаа. Биднийг харангуутаа гал тогооноосоо дуу алдан инээмсэглэсээр угтсан юм. Гэргийг Ж.Цэцэгсүрэн гэдэг бөгөөд Монгол Улсад суугаа АНУ-ын Элчин сайдын яаманд ажилладаг байна. Тэрбээр гадаад хэлний багшийн мэргэжилтэй бөгөөд Орхон аймгаас ажлын гараагаа эхэлж, тэндээ ханьтайгаа танилцаж байжээ. Тухайн үед Т.Бадрал дарга “Эрдмин” катодын зэсийн үйлдвэрт ажиллаж байсан гэнэ.

Эрхэм генерал маань өрөөндөө орж хувцсаа солих зуур түүний гэргийтэй ийн таван үг сольж амжив. Төд удалгүй цаад өрөөнөөс Т.Бадрал дарга гарч ирэхдээ жинсэн өмд, хүрэн цамц өмссөн байлаа. Тэрбээр цуглуулгаа сонирхуулсан юм. Том өрөөнийхөө хананд гэр бүлийнхээ зургийн цомгийг байрлуулжээ. Мөн дүүрэн номтой шүүгээ, Т.Бадрал даргын хобби болох сувинерүүдийг өрсөн байлаа. Номын шүүгээний дээд тавиур дээр том хүү, охиныхоо инээмсэглэсэн зургуудыг байрлуулжээ. Том хүү нь одоо 26 настай, АНУ-ын Сан Диегогийн “Чейз” банкинд менежер хийдэг гэнэ. Дараагийн охин нь 21 настай бөгөөд мөн л АНУ-д ажиллаж амьдарч байгаа аж. Холливудын оддын татвараа төлсөн эсэхийг хянадаг аудитын компанид ажилладаг юм байна. Холливудаас Т.Бадрал даргад “Та охиноороо дамжуулж Холливудын жүжигчдийн нууцтай холбоотой мэдээллийг авахгүй гэсэн баталгаа өг” гэсэн албан бичиг хүртэл ирж байсан гэнэ лээ. “Хоёр том маань АНУ-д, эхнэр маань АНУ-ын Элчин сайдын яаманд ажилладаг. Ямар нэгэн байдлаар Америктай холбогдчихдог юм. Энэ гэрт Монголын Засгийн газрын төлөө, бас Америкийн Засгийн газрын төлөө ажилладаг хоёр хүн байна даа” гээд эрхэм генерал хошигнов. Түүний номын шүүгээнд англи, орос, франц хэл дээр бичигдсэн номууд зонхилно. Мөн дэлхийн нэвтэрхий толь “Britanica” бүрэн эхээрээ, эх хэл дээрээ ч байна лээ. “Манай хүн номыг их сонин уншдаг. Хоёр, гурваар нь зэрэг эхлүүлдэг” гэж эхнэр нь өгүүлэхэд Т.Бадрал дарга унтлагын өрөө рүүгээ биднийг дагуулав. Бурхан шүтээнээ залсан орны хажуугийн жижиг шүүгээн дээр хэд хэдэн ном давхарлан өржээ. “За би одоо ийм ном уншиж байгаа. Тухайн өдрийн байдлаас болж ямар ч хугацаанд номоо уншиж болно. Цалингийнхаа ихэнхийг номонд өгчихдөг юм даа” гээд Т.Бадрал дарга инээв. Гэрийн эзний хобби бол шаазан таваг бүхий сувенир. Тэрбээр очсон улсынхаа бэлгэ тэмдэг бүхий зурагт шаазан тавгийг үнэ өртөг харамгүй худалдаж авдаг гэсэн. Одоо түүнд 300 гаруй ийм цуглуулга байгаа бөгөөд үзэсгэлэн гаргах хэмжээнд хүрнэ гэж “гайхуулав”. Найз нөхөд, албан хаагчид нь хүртэл гадаадаас ирэхдээ түүний хоббиг андахгүй болохоор авчирч дурсгасаар ийм арвин болжээ. “Манай нөхөр бас мод тарих хоббитой. Одоо ингээд хобби нь хөдөлнө. Бараг 400 орчим мод тарьсан шүү. Бидний тарьсан мод болгон ургадаг” гээд гэрийн эзэгтэй нөхрийнхөө хоббиг тодотгов. Харин тэрбээр тасалгааны цэцэг тарих тун ч их сонирхолтой юм билээ. Цонхныхоо тавцангуудаар зүйл бүрийн цэцэг өрсөн байв.

Т.БАДРАЛ ДАРГА ГЭРТЭЭ ИРСЭН ХОЙНОО Ч АЖЛАА ҮРГЭЛЖЛҮҮЛСЭЭР…

“Манай хүн гэртээ голдуу 21.00 цаг өнгөрөөж ирнэ шүү. Өнөөдөр харин овоо эрт ирлээ” гэж гэрийн эзэгтэй ярилаа. Т.Бадрал дарга гэртээ ирээд удаагүй байтал гар утас нь дуугарч байн байн нөгөө өрөө рүүгээ орчих юм. Цаг агаарын нөхцөл байдалтай холбогдуулж УИХ-ын гишүүд сонгогдсон тойргийнхоо талаар мэдээлэл авч, онцгойгийнхныг хэрхэн ажиллаж байгаа талаар лавлаж байгаа бололтой. Эрхэм генерал “За, гишүүн ээ…” гээд л тайван гэгч нь цагийн байдлыг илтгээд байх нь тэр.

Т.Бадрал дарга бол онцгой байдлын салбараас төрсөн анхны генерал. Ерөнхийлөгч генерал цол гардуулах өдөр харин тэрбээр гадаадад томилолттой байж таарсан. Нөхрийнхөө ажлын талаар ямар бодолтой байдгийг нь Ж.Цэцэгсүрэнгээс тодруулбал “Т.Бадралыг ОБЕГ-ын дарга болоход нь би тийм ч их баярлаагүй. Өндөр хариуцлагатай алба болохоор таатай хүлээж аваагүй юм. Харин генерал болоход нь маш их баярласан. Бараг би өөрөө цол авчихсан юм шиг л болсон шүү. Найзууд нь над руу утасдаж, баяр хүргээд л …” гэв.

Т.Бадрал дарга бас ч гэж улиралдаа ганц, хоёр удаа гал тогоо барьж, гарынхаа хоолыг гэр бүлдээ хийж өгдөг гэсэн шүү. Түүний хийдэг хоол нь голдуу ногоо зонхилдог ажээ. Эдний гэр бүл спортлог. Т.Бадрал дарга бямба гариг бүрт газрын теннис, нямд хөлбөмбөг тогтмол тоглодог ажээ. Есдүгээр ангийн охин нь буудлагаар хичээллэдэг байна. Гэрийн эзэгтэй охидынхоо хамт усан спортоор хичээллэхээр зэхэж байгаагаа биднээс нуугаагүй ээ. Бага охин Б.Индра хятад хэлний “Үй Цай” сургуулийн нэгдүгээр ангийн сурагч. Эмч болох мөрөөдөлтэй энэ бяцхан охин хятадаар хэвлүүхэн гэгч нь шүлэг уншиж, уур амьсгалыг улам хөгжилтэй, дулаахан болгов.

ДИПЛОМАТЧААС ГЕНЕРАЛ БОЛСОН ТҮҮХ

Т.Бадрал дарга эцэг, эхээс тавуулаа. Айлын хоёр дахь нь. Түүний аав Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат бөгөөд инженер мэргэжилтэй аж. Харин ээж нь Эрдэнэт хотын МАН-ын хороонд тасаг, хэлтсийн дарга, намын дарга, Үйлдвэрчний эвлэлийн даргаар олон жил ажиллаж байсан настан бий. Т.Бадрал дарга ЗХУ-д оюутан байхдаа ээжээсээ ирдэг байсан захидлуудыг одоо болтол нандигнан хадгалдаг байна.Ээж нь түүнд их л зузаан захидал илгээдэг байжээ. “Сайн байна уу миний хүү, за тэгээд сайн сураарай…” гэснээ МАН-ын II бүгд хурлаар ийм ийм асуудал шийдлээ гээд л баахан намынхаа хурлаар хэлэлцсэн асуудлуудыг бичээд явуулчихдаг байсныг Т.Бадрал дарга дурсаж инээлээ. Тэрбээр англи, орос, франц хэлтэй. Нэг хэсэг Францын түүх их судалжээ. Харин сүүлийн үед Азийн тухай сонирхон судалж байгаа гэнэ. Гадаад харилцааны чиглэлээр боловсрол эзэмшсэн дипломатч хүн онцгойгийн салбартай холбогдсон түүх их сонин юм билээ. Тэрбээр “Дархан Эрдэнэтийн замын зураг төслийн ажлыг Энэтхэгийн том компани хийж байхад эхнэр маань орчуулагч хийгээд, тэр ажлынхаа шугамаар сургалтад явсан юм. Тухайн үед охин маань ээжийгээ санаад байна гээд хоёр ч удаа сургалт болж байгаа газар нь очиж билээ. Тэнд П.Даш генералтай танилцсан юм. 2013 оны намар байсан санагдаж байна. 2014 онд ОБЕГ байгуулагдаж, П.Даш генерал даргаар нь очлоо. Би баяр хүргээд утсаар ярьсан юм. Сарын дараа над руу залгаад ажлын санал тавьж билээ. Дөнгөж шинээр байгуулагдаж байгаа энэ газрын гадаадхарилцааг хариуцан ажилла гэсэн юм. Ажиллаад үзтэл боломжийн санагдлаа. Тэр үеийн цалин ердөө 90 мянган төгрөг байсан. Сар ажиллаад үзсэн чинь маш сонирхолтой санагдав. Би цалинд нь дурлаж энэ албанд ороогүй. Цалин бол өдөр тутмын хоол ундандаа таардаг байсан. Манайхан намайг ямар ч орлогогүй ийм ажил хийлээ гэдэг байв. Хүн бол аливаа ажилд сэтгэл зүрхнээсээ хандах учиртай. Тэрнээсээ кайф авдаг байх ёстой. Анх ОБЕГ-ыг байгуулагдахад нь гадаад харилцаа хамтын ажиллагааны хэлтэст хоёр хөрш орны асуудал хариуцсан мэргэжилтнээр ажиллаж байсан. Дараа нь ахлах мэргэжилтэн, бодлого төлөвлөлт хамтын ажиллагааны газрын даргаар ажиллалаа. 2006 оны зургадугаар сард ажлаасаа жил гаран чөлөөлөгдсөнийхөө дараа дахин ороод Гадаад харилцаа хамтын ажиллагааны хэлтсийн даргаар томилогдсон. Дэлхийн банкны төслийн удирдагчаар, зохицуулагчаар дөрвөн жил гаран ажиллав уу даа. Ингээд 2009 оны наймдугаар сарын 30-нд ОБЕГ-ын дэд даргаар томилогдсон. Энэ оны нэгдүгээр сарын 7-нд Засгийн газрын шийдвэрээр энэ албан тушаалдаа томилогдоод ажиллаж байна даа.Манай алба бол хүнд ажил. Монгол Улсын хэмжээнд хичнээн хүний амь аврав, эд хөрөнгийг хамгаалав гэдэг шалгуур үзүүлэлтээр ажилладаг” гэлээ.

Онцгой байдлын салбарын энэ том айлын өрхийг татсан хүмүүсээр Т.Бадрал генерал бахархаж явдаг юм билээ. Тодруулбал, салбараа хүмүүнлэгийн байгууллага гэдэг талаас нь хууль эрх зүйн актуудыг боловсруулж, шинэчлэлийн үйл ажиллагааг эхлүүлсэн эцэг гэгдэх хүмүүс нь О.Үржин генерал, П.Даш, Ж.Гүррагчаа, Ж.Бямбаноров, Я.Санжмятав, Ц.Амгаланбаяр нарын үүрэг гавьяа гэж тэрбээр яриандаа тодотгож байлаа. Онцгойгийн салбарт одоо олон шинэчлэл хийж буй. Тэр болгоныг энд дурдвал барагдахгүй. Хууль сахиулах сургуулийн харьяанд Онцгой байдлын сургууль байгуулагдсан бөгөөд 2017 онд эхний төгсөгчид нь төгсөнө. Т.Бадрал даргын хувьд салбартаа жендерийн тэгш байдлыг хангахад нэлээд анхаарч, дэлхий нийтийн чиг хандлагыг баримталдаг. Учир нь эмэгтэйчүүд гарч байгаа аливаа бодлого шийдвэрийг зөөлрүүлнэ. Гамшгаас хамгаалах болон хүмүүнлэгийн үйл ажиллагаанд маш чухал үүрэгтэй. Эрэгтэйчүүдийг бодвол сэтгэл зүйн заслыг зөв хийж чаддаг зэрэгтэй холбоотой гэнэ. Иймд Мэргэжил дээшлүүлэх давтан сургалт, сэтгэл заслын төв байгуулахаар зорьж буй аж. Онцгойгийнхон байнга л таагүй дуудлагаар ажилладаг. Халуун гал дээр ажилладаг хүмүүсээ сувилж, сэтгэл зүйн засал хийх зайлшгүй шаардлагатай. Иймд Засгийн газар шийдвэр гаргаж, ийм төв байгуулах эхний алхмууд хийгджээ. Мөн Т.Бадрал дарга салбарынхаа нийтлэг төрхийг өөрчлөхөөр хийх ажлынхаа төлөвлөгөөг гаргасан байна. Тэрбээр “Ажилчдаа гэр бүлээр нь цалинтай болговол өрхийн орлого нэмэгдэнэ. Ажлынхаа хажуугаар хамт олноороо аж ахуй эрхлэх боломжийг хангаж өгөх хэрэгтэй. Харин манай албан хаагчдын ихэнх нь орон сууцгүй. Тэтгэвэрт гарсан хүмүүсээ харахаар нэг газар харуул, манаач хийчихсэн, өөрийн гэсэн унаагүй хүмүүс байна. Нийтлэг энэ төрхийг өөрчилье гэж бодож байгаа юм. Төрд зүтгэснийхээ дараа үр шимийг нь хүртэж байх ёстой” гэлээ. Төрд ажиллаж байгаа түүний баримталдаг гол зарчим нь сэргэн мандалтын үеийн Английн томоохон сэтгэгч Жон Локкын хэлсэн үгнээс шууд харагдана. Энэ нь “Төрд хүний амь нас эд хөрөнгийг хамгаалахаас илүү эцсийн зорилго гэж үгүй” хэмээх үг юм. “Ард түмэн, үйлдвэрчин, баялаг бүтээгч нар нийлж байж төр оршин тогтнодог. Тиймээс энэ баялгийг бид хамгаалах ёстой” гэж Т.Бадрал генерал хэлж байсан шүү. Үнэхээр салбарынхаа талаар гарын арван хуруу шигээ мэддэг, ажилдаа сэтгэл зүрхнээсээ ханддаг түүнд онцгойгийнхон ам сайтай байхаас ч аргагүй.

Түүний ажил, амьдралтай танилцсан нэг өдөр ийн өнгөрөв. Нэг мэдэх нь ээ нар аль хэдийнэ жаргаж, харуй болсон байлаа.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Батзандан: “Энэ хуулийн төслөө татаач” гэх шахалттай тулгарч байна

УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандантай ярилцлаа.

–Намрын чуулган завсарлаж байгаа хугацаанд та ямар ажил амжуулж байна?

-Иргэд сонгогчидтой уулзалт хийлээ. Мөн УИХ-ын даргын Япон улсад хийсэн айлчлалд оролцоод ирлээ. Сүүлийн үед сонгогчдын санал хүсэлтийн дагуу хэд хэдэн хуулийн төсөл дээр сууж байна. Ирэх хаврын чуулганаар хэлэлцэх Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай хууль, Хөдлөх хөрөнгийн барьцааны тухай хууль Сонгуулийн тухай хууль гэх мэт хуулийн төсөл дээр ажиллаж байна. Өргөдлийн болон Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүний хувьд иргэдээс ирсэн санал гомдлын дагуу холбогдох шалгалт хийх ажлын хэсэгт орж ажиллаж байгаа. Тухайлбал, хэвлэлийн эрх чөлөөний талаар шалгалт хийсэн дүнгээ Байнгын хороонд танилцуулна. Мөн Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлт, гэр хорооллын бүтээн байгуулалттай холбоотой асуудлууд дээр ажлын хэсэгт ороод ажиллаж байна.

–Та бол Ардчилсан нам доторх “Сөрөг хүчин” гэж нэрлэгддэг гишүүдийн нэг. УИХ-ын гишүүнийг эгүүлэн татах асуудлаар хуулийн төсөл боловсруулж байгаа гэл үү. Халдашгүй бүрэн эрхтэй гишүүдийг яавал эргүүлэн татах юм бэ?

-Уучлаарай, би сөрөг хүчин биш. Үнэний талд зогсч, зарчим баримталж ажиллахыг хүсдэг. Ер нь Монголын нийгэмд хариуцлага, ёс зүйн хувьсгал хийх цаг болсон гэж үздэг. Саяхан Японы парламентын гишүүн бусдын кнопыг дарсныхаа төлөө огцорч байна. Засгийн газрын гишүүн нь сонгуулийн үеэр авсан хандиваа бүртгүүлээгүйн улмаас ажлаа өгч байна. Хариуцлагатай нийгэм ийм л байдаг. Монголд бол төрийн хариуцлага, ёс зүй үндсэндээ байхгүй болсон. Ялангуяа төрийн албаны бүх түвшинд хариуцлага ёс зүйн тогтолцоо хэрэгжихгүй болоод удаж байгаа. Үүнээс болж Монголын эдийн засаг, улс төр үндсэндээ дампуурч байна. Иймд төрийн хариуцлагыг чангатгах дээшлүүлэх чиглэлд хэд хэдэн хуулийн төсөл дээр ажиллаж байна. Мөн Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан Төрийн сонгогдсон болон томилогдсон албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцох тухай хуулийн төслийг дэмжиж ажиллаж байгаа. Монголд согтуугаар машин баривал Захиргааны болон Эрүүгийн хуулиар хариуцлага хүлээдэг. Согтуугаар төр баривал ямар ч хариуцлага хүлээдэггүй. УИХ-ын гишүүн болон бүх шатны Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын төлөөлөгчид бусдын кнопыг дардаг, кнопоо бусдад шилжүүлдэг хууль бус үйлдэл газар авсан гэдгийг хүн болгон мэдэж байгаа. Энэ бол Эрүүгийн хуулийн 263 дугаар зүйлээр “Төрийн албан тушаалтан албаны эрх мэдэл буюу албан тушаалын байдлаа урвуулах” гэдэг гэмт хэрэгт зүй ёсоор тооцогдоно гэж би үздэг. Тиймээс энэ асуудал дээр хууль хяналтын байгууллагууд анхаарах ёстой. Тэдэнд “Албаны эрх мэдэл болон албан тушаалаа урвуулан ашиглаж байгаа нөхдүүдтэй тэмцээч” гэсэн хүсэлт тавьж байна. Бусдын кнопыг дарна гэдэг бол бусдын гарын үсгийг дуурайлган үйлдэж байгаатай адил. Энэ бол албан тушаалын гэмт хэрэг. Эрүүгийн хуульд тодорхой заачихсан байгаа. Кнопоо бусдад шилжүүлж байна гэвэл эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж байгаагаас өөрцгүй. Бусдын кнопыг дарж байна гэдэг бол эрх мэдлээ хэтрүүлэн хэрэглэж байгаа хэрэг. Үүнд хууль хяналтын байгууллагууд анхаарлаа хандуулж ажиллах хэрэгтэй. УИХ дотор бусдын кноп дарж үзээгүй, кнопоо даруулж үзээгүй нэг ч гишүүн байхгүй. Үндсэндээ УИХ, Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлууд шат шатандаа сонгогчдын эрхийг бүдүүлгээр зөрчиж байгаа. Тэгэхээр сонгогчдын эрхийг хамгаалах цаг нь болсон.

–УИХ–ын ирцийн тухайд нэлээд асуудал болдог. Энэ оны эхний өдрөөс чуулганы ирцийг шилэн болгоход цөөн тооны гишүүд цагаа барьж байсан. Сүүл рүүгээ хуучин хэвэндээ орсон л доо. Байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдааны танхимд тоотойхон харагддаг гишүүд ч бий. Энэ байдлыг хуулийн төсөлд яаж зохицуулж байгаа вэ?

-УИХ болон бүх шатны Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын ирцийн асуудал маш хүнд байгаа. Уг нь УИХ-ын дэгийн тухай хуулийн 4-р зүйлийн, 4.8-д“Гишүүн хүндэтгэх шалтгаанаар хуралд ирэх боломжгүй бол хуралдаан даргалагчид урьдчилан мэдэгдэж чөлөө авна” гээд тодорхой заачихсан. Харамсалтай нь, гишүүд хүндэтгэх шалтгаангүйгээр хуралдаанаа тасалсан тохиолдолд ямар хариуцлага тооцох нь одоогоор тодорхойгүй байгаа. Ажлын цагийн хуваарь бол Хөдөлмөрийн хуулиар зохицуулагддаг. Тухайн албан тушаалтан хоцорсон, тасалсан тохиолдолд ямар хариуцлага тооцох нь энэ хуулиар зохицуулагддаг шүү дээ. УИХ-ын гишүүдийн хөдөлмөрийн харилцаа ч гэсэн Хөдөлмөрийн хуулиар зохицуулагдаж, тэд хуулиа барьж ажиллах ёстой. Хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр УИХ-ын чуулган, хуралдааныг олон цагаар тасалж байгаа, согтуугаар хуралдаа сууж буй гишүүд Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчиж, өргөсөн тангаргаасаа няцаж, сонгогчдын эрхэд халдаж байна гэсэн үг. Тиймээс УИХ-ын тухай хуулийн 6-р зүйлийн 6.6.5-д “Үндсэн хуулийн Цэц гишүүнийг эргүүлэн татах үндэслэлтэй гэсэн дүгнэлтийг УИХ хүлээн авсан” нь гишүүний бүрэн эрх хугацаанаасаа өмнө дуусгавар болно гээд тодорхой заачихсан байгаа. Тэгэхээр хуралдаа ирдэггүй, хуралдаандаа согтуу халамцуу ордог УИХ-ын гишүүнийг Үндсэн хуулийн Цэц дүгнэлт гаргавал эргүүлэн татах боломжтой гэсэн үг. Одоо байгаа эрх зүйн орчиндоо төрийн хариуцлагыг нэмэгдүүлэх, сайжруулах шинэ жишиг тогтоох бололцоо боломж байна. Бид өнөөдөр Монголоо өөрчилье гэвэл хариуцлагын хувьсгалыг хийх хэрэгтэй. Дээд хүн суудлаа олбол доод хүн гүйдлээ олно гэдэг дээ. Хариуцлагын хувьсгалыг Ерөнхийлөгчөөсөө, УИХ-аасаа, Засгийн газраасаа гээд дээрээсээ эхлэх хэрэгтэй.

–Гишүүдэд хариуцлага тооцох асуудал хөндөгдөхөөр тэдний халдашгүй бүрэн эрх бамбай болдог. Тэгэхээр яаж тэдэнд хариуцлага тооцож, эргүүлэн татах юм бэ?

-Хуульд УИХ-ын гишүүнийг баривчлах ганцхан үндэслэл бий. УИХ-ын тухай хуулийн 6-р зүйлийн 6.9.1-д “УИХ-ын гишүүн гэмт хэрэг үйлдэж байгаад газар дээрээ нотлох баримттайгаар баригдсан тохиолдолд баривчилж болно” гэсэн хуулийн заалт байдаг. Тэгэхээр бусдын кнопыг дарж, бусдад кнопоо шилжүүлнэ гэдэг бол гэмт хэрэг. Албан тушаалын эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашиглаж газар дээрээ баригдаж байгаа гэмт үйлдэл. Хуульд тодорхой байгаа заалтыг хэрэгжүүлэх эрх нь хууль, хяналтын байгууллагад байгаа. Тиймээс энэ нөхдүүдийг үйлдэл дээр нь шууд баривчлах эрхтэй гэсэн үг. Дээр дурдсан тохиолдолд гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх саналыг Улсын ерөнхий прокурор УИХ-д оруулах бөгөөд УИХ гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх эсэхийг шийдвэрлэдэг. Энэ тодорхой заалтыг Улсын Ерөнхий прокурор хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

–Хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой гэж үү?

-Бүрэн боломжтой.

–УИХ шөнө оройн цагаар хуралдаж, хууль бөөнддөг жишиг тогтчихлоо. Чанаргүй хууль төрж байна гэх шүүмж дагуулдаг. Үүнийг зохицуулах заалт тусгасан уу?

-Одоогийн хуульд байгаа зүйл заалтуудыг улам тодорхой болгох ёстой. Ер нь шөнө оройн цагаар хуралддаг. Гишүүдийг ядарсан, залхсан байдлыг нь ашиглаж, хууль бөөнддөг. Нөгөөтэйгүүр баяр, наадмын өмнө хууль баталдаг байдлыг таслан зогсоох ёстой. Үүний тулд дэгийн тухай хуулиа барьж ажиллах ёстой. Энэ хуулийн 4-р зүйлийн 4.13-т “Хуралдааны цагийг сунган хуралдуулах асуудлыг гишүүдийн олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ” гэсэн заалт байгаа. Гэтэл өнөөдөр уг хуулийн заалтыг барьж ажиллаагүйгээс ядарсан гишүүд, залхсан гишүүд, согтуу гишүүд Монголын олон чухал хуулиудыг шөнө оройн цагаар бөөндөн баталж байгаа. Хуулийн чанар муудсан шалтгаануудын нэг нь энэ. Үүнийг өөрчлөх цаг болсон. Бид хуулиа барьж л ажиллах ёстой. Монгол Улсад хууль нь байгаа. Харамсалтай нь хуулиа баримтлахгүй байна.

–Таны санаачилсан хэд хэдэн хуулийн төсөл “Популист” гэж цоллуулаад унаж байсан. УИХ–ын гишүүнийг эргүүлэн татах энэ төсөл хэлэлцүүлгийн шатанд унах магадлалтай. Мэдээж, гишүүд өөрсдийгөө эргүүлэн татахын төлөө кноп дарахгүй байх л даа…

-Одоогийн хууль, эрх зүйн орчноо ашиглаж чадвал хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах нөөц бололцоо хангалттай байгаа. Тухайлбал, хуралдаанд согтуу оролцох, хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар чуулган, байнгын хорооны хуралдааныг тогтмол тасалдаг, хуралдаа хүрэлцэн ирдэггүй энэ тохиолдлуудыг зохицуулах зайлшгүй шаардлага байгаа. Анхнаасаа эсэргүүцэлтэй тулгарч байна.

Хуулийн төслөө битгий өргөн бариач, татаач. УИХ-ын гишүүн УИХ-ын гишүүнийхээ эсрэг ажиллаж болохгүй гэх мэт шахалтууд ирж байгаа. Энэ дарамт шахалтыг үл тоож хариуцлагын тухай хуулиа өргөн барих болно. Миний өргөн барьсан олон хуулийн төслийг энэ парламент унагаж байгаа. Тухайлбал, Оффшор бүсэд төрийн өндөр албан тушаалтнууд мөнгө байршуулахыг хориглох тухай хуулийн төслийг УИХ хэлэлцэхгүй хоёр жил дарж байгаа. Ер нь хариуцлагатай холбоотой хуулийн төсөл оруулахаар унагадаг ийм жишиг тогтсон. Гэхдээ бууж өгөхгүй. Олон чухал хуулийн төслүүдийг өргөн барих болно. УИХ-д эрүүл ухаантай, зөв сэтгэлгээтэй, шударга зарчимтай хүмүүс цөөнгүй байгаа гэдэгт итгэж байна.

–Та Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хууль дээр ажиллаж байна гэлээ. Энэ хуулиудад хэвлэлийн эрх чөлөөнд халдсан хэд хэдэн зүйл заалт орсон байна лээ. МОНРТ–ээс бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд хувийн өмч. Ардчилсан нам төрд гараад хэвлэлийн дотоод ажилд хэтэрхий халдаж байгаа юм биш үү?

-Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө бол чөлөөт нийгмийн амин сүнс шүншиг нь. Тиймээс хэвлэлийн эрх чөлөөг боомилсон хаасан хязгаарласан хуулийг төрөөс гаргахгүй гэдэг үндсэн зарчим бий. Үүнийг Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуульд тодорхой заачихсан. Тэгэхээр зөрчлийн тухай хууль бол Үндсэн хууль болон Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийн хүрээнд гарна. Энэ хоёр хуулийг зөрчсөн нэг ч заалтыг Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуульд оруулахгүй. Оруулахгүйн төлөө хатуу зогсох болно гэдгээ хэлмээр байна.

–Тухайлбал, Зөрчлийн тухай хуулийн 10.4.3 болон 10.4.1-т гэхэд төлбөртэй нийтлэл, нэвтрүүлэг бэлтгэсэн сонин хэвлэл, сэтгүүлч болон тэдгээр сурталчилгааг өгсөн албан тушаалтныг 250-2500 тооцох нэгжээр торгоно гэсэн байна лээ…

-Төсөлд алдаатай, оноотой олон зүйл заалт байгаа. Олон хэлэлцүүлэг, шат дамжлагаар орж байж батлагдана. Хэлэлцүүлгийн явцад засч залруулаад явна. Торгуулийг тооцооны нэгж дээр үндэслэж оноохоор болж байгаа нь иргэдэд ойлгомжгүй байдлыг үүсгэж байна. Монгол Улсад тооцооны нэгж гэдэг ойлголт байхгүй. Зөвхөн Монголбанк л ашигладаг. Тэгэхээр хууль бол иргэнд ойлгомжтой энгийн байх ёстой. Энэ талаас нь Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуулийг батлахдаа харж үзнэ.Та бүхний саналыг тусгах болно.

–Сонгуулийн тухай хууль ямар шатандаа явна. Улс төрийн намууд санал нэгдэж чадав уу. Архаг улстөрчид дараагийн сонгуульд дахин гарахын тулд улс төрд орж ирж байгаа залуучуудад нэлээд хаалттай, хэвлэлээр сурталчлах эрхийг нь хязгаарласан заалтууд тусгасан гэж байсан?

-Сонгуулийн хуулийн ажлын хэсгийг миний бие ахалж байгаа. Энэ хуулийн сонгуулийн тогтолцооны асуудал дээр намуудын дунд нэгдсэн ойлголцол зөвшилцөлд хараахан хүрээгүй байна. Ийм, тийм заалт орно, орохгүй гэж хэлэх нь эрт байна.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ цаг-үе

Г.Өнөрбаяр: Ардчилагчид хэвлэлийн дотоод үйл ажиллагаанд хэтэрхий халдаж байна

Манай улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн эрх зүйн орчин муудаж, үнэний төлөө тэмцсэн сэтгүүлчдийг хорих хуулийн төсөл бэлэн болжээ. Энэ талаар сэтгүүл зүй, олон нийтийн харилцааны доктор Г.Өнөрбаяртай ярилцлаа.

–Та сүүлийн хоёр жил хагасын хугацаанд “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн орчин муудлаа. Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг дампууруулах бодлого явагдаж байна” гэж сануулах болсон. Энэ дүгнэлтээс яриагаа эхлэх үү?

-Хөгжин цэцэглэж байсан хэвлэл, мэдээллийн салбар сүүлийн хоёр жил хагасын хугацаанд уруудан доройтлоо. Сэтгүүлчид маань тив дэлхий, гадаад ертөнцөөс эхлээд улс орны нийгэм, эдийн засаг, малчны хот, шорон гяндан хүртэл явж ард түмний хүсч байгаа бүхий л мэдээллийг дамжуулдаг. Улс орны салбар бүрт ололт амжилт, асуудал бэрхшээл байгааг ил тодоор харуулж ирсэн. Харамсалтай нь өөрсдийнх нь салбар нуран унаж эхэлснийг олж харахгүй байна.

–Шууд жишээ хэлэх үү?

-Нэгдүгээрт, улс орны эдийн засгийн хямралын гол буруутан нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл гэж Н.Алтанхуягийн Засгийн газар дүгнэсэн. Хоёрдугаарт, “Эзэн-100” хөтөлбөрийн хүрээнд төрийн байгууллагуудыг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй гэрээ байгуулахыг хориглосон. Гуравдугаарт, телевизүүдийг дампууруулах зорилгоор эфирийн 50 хувь нь Монгол контент байна гэсэн хууль санаачилсан. Дөрөвдүгээрт, facebook, twitter, youtube гэх мэт сошиал сүлжээг эрх баригчид өөрсдийн үйл ажиллагаанд нийцүүлэх зорилгоор “Цахим сүлжээг журамлах тухай” хуулийн төсөл санаачилсан, Тавдугаарт, Эдийн засгийн өршөөлийн хуульд авлигачдыг бичсэн сэтгүүлчдийг 5-50 сая төгрөгөөр торгоно гэж заалт оруулсан, Зургадугаарт, нилээд хэдэн сайтын үйл ажиллагааг хаасан, Долдугаарт сүүлийн хоёр жилд сэтгүүлчдэд эрүүгийн хэрэг үүсгэх үйл явц огцом нэмэгдсэн, Наймдугаарт мэдээ, нийтлэл, ярилцлага, тойм гэх мэт бичлэгийн төрөл зүйлийг төлбөртэй болгохыг хориглосон Зөрчлийн хуулийг өргөн барьчихлаа. Есдүгээрт сэтгүүлчдэд эрүү үүсгэж хорих хуулийн төслийг Засгийн газар өргөн барьсан. Аравдугаарт хувийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр шаардлагатай мэдээллийг үнэ төлбөргүй, шийдвэрийн дагуу шууд явуулах хуулийн төсөл санаачилсан гээд үй түмэн зүйлийг дурдаж чадна л даа. Энэ бүхнийг өргөн утгаар нь дүгнээд, том зургаар нь харвал Монголын сэтгүүл зүйн салбарыг сууриар нь, системээр нь хорлох ажиллагаа явагдаж байна.

–Бас сүүлийн жилүүдэд гэмт хэрэгт холбогдсон сэтгүүлчдийн тоо өссөнбиз дээ?

-Сэтгүүлчдийг хорих цагдах, торгох ажиллагаа эрчимжлээ. 2005-2012 оны хооронд буюу долоон жилийн хугацаанд шүүхээр шийдвэрлэгдсэн нэр төр сэргээхтэй холбоотой эрүүгийн 37 хэрэг гарсан. Гэтэл сүүлийн хоёрхон жилд 21 сэтгүүлчийг ялласан тухай саяхан news.mn сайт мэдээлсэн. Энэ бол сэтгүүлчдэд түгшүүрийн харанга дэлдэж байгаа тоон үзүүлэлт.

–Та сая сэтгүүлчдийг бичсэн мэдээ, нийтлэл, ярилцлагынхаа төлөө төлбөр авахыг хориглосон хуулийн төсөл яригдаж байгаа гэж дурдсан. Энэ ямар хуулинд байгаа зохицуулалт вэ?

-Цагаан сарын өмнөхөн Хууль зүйн сайд Д.Дорлигжав Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьж хаврын чуулганаар хэлэлцэхээр болсон. Энэ хоёр хуулинд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй холбоотой маш ноцтой заалтууд тусгагдсан. Тухайлбал, Зөрчлийн тухай хуулийн төслийн 10.4.3-т “мэдээлэх хэрэгсэл ашиглан сурвалжлага, мэдээ, тоймчийн нийтлэл болон зар сурталчилгааны бус хэлбэрээр зар сурталчилгаа байрлуулсан, түгээсний төлөө төлбөр авсан бол хувь хүнийг 250 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 2500 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял шийтгэнэ” гээд заачихсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл сэтгүүлчдийг төлбөртэй мэдээ, нийтлэл, ярилцлага, тойм хийж болохгүй ээ гэж хориглож байгаа хэрэг. Ардчилагчид маань хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн дотоод үйл ажиллагаанд хэтэрхий дураараа халдаж байгаагийн нэг илрэл юм. Үүнээс ч илүү ноцтой заалт бас бий.

–Тухайлбал?

-2014 оны төгсгөлд ЗХЖШ-ын газрын дарга, бригадын генерал Д.Энхбаатар гэгч сонин, сайт, сэтгүүлч гурваас 300 сая төгрөг нэхэмжилсэн. Хамгийн сонирхолтой нь уучлал гуйсан мэдээг дангаар нь сониныхоо нэгдүгээр нүүрт нэг сарын турш нийтлэх, сайтыг эхний онцлох мэдээ буландаа уучлал гуйсан мэдээг нэг сарын турш гаргах, сэтгүүлчийг “Генерал Д.Энхбаатараас уучлалт гуйж байна, миний буруу” гэсэн өгүүлбэрийг бичсэн нийтлэлийнхээ мөрийн тоогоор бичиж нийтлэх гэсэн шаардлага тавьсан юм. 100 гаруй жилийн түүхтэй Монголын сэтгүүл зүйн түүхэнд битгий хэл дөрвөн зуу гаруй жилийн настай дэлхийн сэтгүүл зүйн түүхэнд ийм даварсан нэхэмжлэл байсан гэж өнөөг болтол уншаагүй л дээ. Ардчиллыг Монголд нутагшуулсан гэж бахархах дуртай энэ хүний ийм нэхэмжлэлтэй агаар нэг хуулийн төсөл УИХ-д ороод ирж байгаа нь бүүр ч анхаарал татаж байна. Тухайлбал Зөрчлийн тухай хуулийн 10.4.1-т “сэрэмжлүүлэг зар сурталчилгааг тухайн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нэвтрүүлгийн хөтөлбөрийг харгалзалгүйгээр холбогдох шийдвэрт заасан давтамжаар үнэ төлбөргүйгээр түгээгээгүй бол хувь хүнийг 250 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 2500 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох шийтгэл хүлээлгэнэ” гэж заасан. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл бол хувийн өмч. Хувийн өмчийн үйл ажиллагаанд төр шууд хутгалдан орж байна. Бас дуртай шийдвэрээ гаргуулчихаад түүнийгээ сэрэмжлүүлэх зар сурталчилгаа нэрээрхүссэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээрээ явуулах эрхийг нээх гэж байна. Хэрэв гал ус, байгалийн гамшгаас олон нийтийг сэргийлсэн мэдээллийг хэлж байгаа бол түүнийг хуульчлах шаардлага байхгүй. Хэвлэл мэдээллийнхэн маань өөрсдөө сайн дураараа нийгмийн сайн сайхны төлөө хамгийн түрүүнд дамжуулж ирсэн. Ийм зүйлийг хуульчилдаг улс орон гэж байхгүй.

–Тооцооны нэгж гээд та юу ярьчихав. Торгуулиа тооцооны нэгжээр хийдэг болох юм уу?

-Эдийн засаг хямраад торгуулиа хүртэл ам.доллартай уялдуулан төлдөг болох гээд байна. Өмнө хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр уялдуулдаг байсан даа. Саяхнаас Засгийн газраас өргөн барьсан хуулиудад зөрчил гаргагчийг тийм хэмжээний тооцооны нэгжээр торгоно гэсэн заалтууд явж байна лээ. Энэ том маргаан болох байх. Учир нь манай улсын хуулиар Монголдоо аливаа торгууль, худалдааг үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр хийх ёстой. “Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай” хуулиар тооцооны нэгж гэдгийг “аливаа үнэ нь төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханштай уялдан өөрчлөгдөж байх үнийн саналыг хэлнэ” гэж заасан байдаг л даа.

–Шинээр өргөн бариад байгаа Эрүүгийн хуулинд туссан гүтгэх гэсэн зүйл ангийг өөрчлөх санаачилга гаргасан хүний нэг нь та. Энэ зүйл ангийг Эрүүгийн хуулиар биш иргэний журмаар шийдвэрлэх ёстой гэж үзэж байна уу?

-Олон улсын жишиг нь тийм юм. Гүтгэх гэдэг бол гэмт хэрэг биш. Тийм учраас НҮБ-ын хүний эрхийн хороо Монгол Улсын иргэний болон улс төрийн эрхийн фактуудад дүгнэлт хийгээд зөвлөмж ирүүлсэн байдаг. Уг зөвлөмжид сэтгүүлчдийг Эрүүгийн хуулиар хорихгүй байхыг тусгасан юм. Бид НҮБ-ын гишүүн орны хувьд аливаа зөвлөмжийг сонсох л ёстой. Гүтгэхийг гэмт хэргийн хүрээнд биш зөрчлийн хүрээнд шийдвэрлэх нь зүйтэй. Учир нь гүтгэхийг гэмт хэрэг гэж үзэх нь нэг талаасаа ард түмний үзэл бодлоо илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, шүүмжлэх эрх чөлөөг хязгаарлах хөшүүрэг болж байгаа юм. Нөгөө талаасаа дарга нар, албан тушаалтнууд ард түмнийхээ эсрэг тэмцдэг, сэтгүүлчдийг гүтгэсэн гэдэг эрүүгийн зүйл ангиар нухчин дарж авч байгаа юм. Үр дүнд нь ард түмний, хяналтын дуу хоолой алга болно гэсэн үг. Ийм нөхцөлд авлига, шударга бус үйлдэл, дарангуйлал цэцэглэж, эрх мэдэлтнүүд хожиж энгийн иргэд хохирно. Шударга ёсыг сахин биелүүлэх ёстой хууль нь шударга бус үйлдлийг өөрөөсөө төрүүлэх гээд байна. Хууль шударга бус ёсны зэвсэг байж болохгүй.

–Гүтгэх гэдгийг Эрүүгийн хуулиас аваад хаяхыг улс төрчид зөвшөөрөхгүй байх. Тэгвэл ямар гарц байна?

-Зөвшөөртөл тэмцэх хэрэгтэй. Сэтгүүлчид үг хэлэх хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөнийхөө төлөө, ард түмэн мэдэх сонсох, дуулах эрхийнхээ төлөө тэмцээд түүнийгээ олж авах ёстой. Үнэний төлөө тэмцэж байгаад хоригдсон хүмүүсийг “Эрх чөлөөний хоригдол” гэсэн томьёолол байдаг. Ийм хоригдол манай улсад байж болохгүй. Тийм учраас гүтгэх гэсэн зүйл ангийг Эрүүгийн хуулиас авч хаяхын төлөө “Эрх чөлөөний хоригдол байж болохгүй” санаачилга өрнүүлж байна. Олон сэтгүүлчид нэгдлээ. Мөн Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл, Сонины холбоо, Сайтын холбоо, Телевизүүдийн холбоо, Хэвлэлийн хүрээлэн, Глоб интернэйшнл гэх мэт төрийн бус байгууллагууд нэгдэнэ гэдэгт итгэж байна. Сэтгүүлчид маань хүчээ нэгтгэж байж Эрүүгийн болон Зөрчлийн хуулинд туссан дээрх даварсан заалтуудыг алга болгохын төлөө явах ёстой. Бас хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг сүйрүүлж байгаа тогтолцооны төлөө тэмцэх цаг болсон. Бүгдээрээ нэгдэж чадвал амжилтад хүрнэ. Нэгдэж чадахгүй бол ээлж дараалан дампуурлаа зарлана, торгуулна, дарамтлуулна, үйл ажиллагаагаа зогсоолгоно, шоронд явцгаана.

Гүтгэлээ гэдэг зүйл ангийг судлаад үзэхэд ихэнх тохиолдолд албан тушаалтнууд гомдол гаргасан байдаг. Тэгэхээр ард түмний өмнөөс албан тушаалд очиж байгаа бол ард түмнийхээ үгийг сонсдог, шүүмжлэлийг даадаг байх ёстой. Тэр шүүмжлэл нь хэрээс хэтэрч гүтгэлэг боллоо гэж үзэж байгаа бол тайлбар хийгээд иргэний шугамаар гомдол гаргах эрхтэй. Үнэхээр хүн гүтгэсэн бол сэтгүүлчид торгуулиад, уучлал гуйгаад, буруу үйлдэл хийснээ уншигчдадаа зарлаад, залруулаад явах ёстой. Харин үзэл бодол байр сууриа илэрхийлснийхээ төлөө шоронд орж болохгүй. Ардчиллын ийм жишиг, соёлыг л бид нутагшуулах гээд чадахгүй байна шүү дээ.

–Сүүлийн хоёр жилд хэвлэл мэдээллийн орчин муудлаа гэдгийг та олон баримтаар нотолж ярилаа. Яагаад ийм байдалд хүрэв?

-Чөлөөт хэвлэл гэдэг бол чөлөөт ард түмэн, чөлөөт ардчиллын оршин тогтнохын эх суурь гэж үздэг. Харамсалтай нь ардчиллын суурь тулгуур болсон тогтолцоог ардчилагчид нь хоёрхон жил хагасын хугацаанд л сүйрүүлчихлээ шүү дээ. АН 25 жилийн өмнө амлаж гарч ирсэн үнэт зүйлсээсээ салбар бүрт ухралт хийж байна. Би зөвхөн мэдээллийн салбарыг л ярьж байна. Ард түмнээ итгэл үнэмшилтэй байсных нь төлөө яллах дээрээ тулж хүндэрлээ. Ардчиллын суурь тулгуур салбараа ийм байдалд хүргэж байгаа хүмүүс бусад салбарт яаж хандах нь тодорхой шүү дээ. 25 жилийн өмнө ардчилал ярьж гарч ирсэн ах нар өнөөдөр ардчиллынхаа мөн чанарыг ойлгоогүй байна. Эсвэл онцгой эрх мэдэлд хүрч онцгой самуурсан байна. Энэ самуурлаас нь салгахад, ойлгуулахад сэтгүүлчид их үүрэг гүйцэтгэх учиртай.Эрх мэдэлд хүрэхдээ ардчиллын төлөө байсан. Эрх мэдэлд хүрснийхээ дараа ардчиллынхаа эсрэг болон хувирч байгаа үйлдэлтэй эвлэрч болохгүй.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ цаг-үе

“Монголын эх түүх”

Монголын түүхийн эх сурвалжуудыг эмхэтгэн зургаан боть болгон хэвлэж, оны өмнөхөн нээлтээ хийсэн. “Монголын эх түүх” нэртэй энэхүү цуврал бүтээл Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн санаачилгаар уншигчдын хүртээл болж байгаа юм. Боть болгон өөр өөрийн автортой. Тэдгээрийг жагсаавал, нэгдүгээр дэвтэр нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан хэл бичгийн томоохон төлөөлөгч Анандын Амарын “Монголын товч түүх”. Хоёр дахь боть нь түүхч, эрдэмтэн Базарын Ишдоржийн “Монгол Улсын хураангуй түүх”. Тэгвэл гурав дахь нь 1930-аад оны үед Судар бичгийн хүрээлэнд ажиллаж байсан өвөрлөгч эрдэмтэн Б.Буянчуулганы “Манж Монголын холбогдсон түүхт байдал” ном. Түүний энэ бүтээл нь тун сонирхолтой, түүхийн гол эх сурвалж гэж эрдэмтэд олзуурхдаг юм билээ. “Монголын эх түүх” цувралын дөрөв дэх бүтээл Шүүх яамны сайд асан, нэрт түүхч, Магсаржав Хурцын “Монгол Улсын шинэ түүх” ном. Дараагийн боть бол түүхч Лхамсүрэнгийн Дэндэвийн “Монгол Улсын товч түүх” бүтээл. Зургаа дахь дэвтэрт Х.Чойбалсан, Д.Лосол, Г.Дэгмид нарын 1940-өөд онд бичсэн “Монгол Ардын үндэсний хувьсгалын анх үүсэж байгуулагдсан түүх”-ийн тухай өгүүлнэ.

“Монголын эх түүх” цувралын нэгдүгээр ботид юун тухай гардаг болохыг уншигч танд сонирхуулъя. Ерөнхий сайд асан Анандын Амар 1930-аад оны дунд үед Шинжлэх ухааны хүрээлэнд байхдаа Монголын түүхийн талаарх ховор нандин дурсгалуудыг бичжээ. Энэ номд монголчуудын үүсэл гарлыг Хүннүгээс эхлээд эзэн Чингэс хааны байгуулсан Их Монгол Улс хүртэлх түүхийг нэн дэлгэрэнгүй бичсэн байна. Номын автор түүхч, хэл бичгийн ухааны эрдэмтэн, улс төрийн том зүтгэлтэн хүн байсан болохоор Монголын эх түүхээ хойч үедээ жинхэнэ үнэн мөнөөр үлдээхийн тулд эртний хэл бичгийн үнэхээр сонгодог найруулгаар дүрслэн бичжээ. Ялангуяа эзэн Чингэс хаан болон түүний хойчийг залгамжлагч үр хүүхдүүдийнх нь түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг зэргийг онцолсон байгаа. Энд Хубилай хааны тухайн цаг үедээ гүйцэтгэсэн үүргийг үнэхээр тод харуулах бөгөөд түүхэн учир шалтгаан, дэлхийн цаг үеийн байдлыг онцолсон байгаа юм. Их Монгол Улсын дэлхийн байлдан дагуулалтын улс төр, эдийн засаг, түүх соёл ард түмнийг хооронд нь холбож өгч, дэлхийн хөгжлийг нэгэн хэмд оруулсан гээд монголчуудын гүйцэтгэсэн үүргийг Хубилай хаанаар жишиж дүрсэлжээ.

Хубилай хааны мэндэлсний 800 жилийн ой энэ онд тохиож байгаа. Урд хөршид түүний гавьяат үйлсийг мөнхлөх ажил бужигнаж байхад манай улсад нам гүмхэн байна.Энэхүү номыг уншсан хэн бүхэн Хубилай хааныхаа түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг, ач холбогдлыг мэдэрч, гарцаагүй түүгээр бахархах болно.

“Монголын эх түүх” цуврал бүтээлийн авторууд түүхэн цаг үеийн үйл явдлуудыг уйгаржингаар, сонгодог хэл найруулгаар бичсэн байсныг эрдэмтэд кирилл бичигт буулгаснаар ийн уншигчдын гарт очиж байгаа юм. Энэ ажлыг байгаа түүхийн ухааны доктор З.Лонжид, Төрийн соёрхолт түүхч О.Батсайхан нар хариуцсан байна. Ингэхдээ тэд тэрхүү сонгодог найруулгыг нь тэр хэвээр хадгалан кирилл бичигт буулгаж чаджээ. “Монголын эх түүх”-ийг уншсан хэн бүхэн эцэг дээдэс, Монгол үндэстэн дэлхийд яаж гайхагдаж, хэрхэн байлдан дагуулж, ямар соёлт ард түмэн байсныг илүү их мэдэрч, бахархах омогшил төрнө.

Дээрх зургаан ботийг сонсдог ном хэлбэрт оруулж, монголчуудад хүргэх ажил эхэлсэн байна. Төрийн соёрхолт гавьяат жүжигчин Д.Сосорбарам, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Г.Равдан нарын уншсанаар тэрхүү Монголын маань эх түүх бидний сонорыг мялааж, оюуны цар хүрээ, мэдлэгийг тэлэх юм.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Эгийн голын усан цахилгаан станц төмөр замын хувь заяаг давтах вий дээ

Хувийн компаниуд таван жилийн өмнө тавьчих байсан төмөр замыг Оросын шахалтаар монголчууд өөрсдөө хойшлуулсан. “Хэрэв нарийн төмөр зам тавибал Хятадууд танкаа оруулж ирнэ. Улмаар Монгол Улс террорист аюул заналхийлэлд өртөнө” гэх шиг дэмий сэтгэхүйгээр ард түмний үндсэрхэг үзлийг нь албаар хөөргөж, аль хэдийнэ дуусчих байсан ажлыг зогсоосон. Улсын хөгжил дэвшилд халгаатай энэ үйл ажиллагааг хэн зохион байгуулж, өдөөн турхирсан гэдэг нь тодорхой болсон. Тэртээ тэргүй өчнөөн олон тэрбум төгрөгөөр төмөр замаа барих л байсан шүү дээ. Харамсалтай нь улсын ажлыг зогсоосон хүмүүс ч одоо том, том дарга нар хэвээрээ л байна. Тэд ямар ч ял шийтгэлгүй хоцорсон. Эх орноо гэсэн сэтгэлээ харийнханд худалдаж, төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хүчтэй эсэргүүцсэн тэдгээр “ноёд”-д хариуцлага тооцож, ял шийтгэл оноохгүй юм уу.

Одоо Эгийн голын усан цахилгаан станц баригдах өнгөндөө орлоо. Энэ бол манай улсын хувьд маш том бүтээн байгуулалт. Уг усан цахилгаан станц ажиллаж эхэлбэл төсөвт хэмнэлт авчрахаас гадна цаг уурыг “уяраахад” ч нөлөөтэй. Хөвсгөлөөс дутахааргүй нуур тэнд үүснэ. Ингэснээр байгаль орчны уур амьсгал зөөлөрч, хуурайшилт тодорхой хэмжээгээр багасана. Хамгийн гол нь ОХУ-аас авдаг эрчим хүчний хараат байдлаас нэг алхам холдох юм.Эдийн засагт маш том ололт, амжилт авчрах Эгийн голын усан цахилгаан станцын бүтээн байгуулалтыг ард түмэн дэмжих хэрэгтэй. Харин энэ ажлыг эсэргүүцэгчид тэмцлээ өрнүүлэхээр бэлтгэгдээд, хөлс мөнгөө аваад, хөдлөхөд бэлэн болсон сурагтай. Гол будлианыг өдөөгч эзэд нь тэднийг турхирахад бэлэн болсон гэлцэнэ. За, тэгээд тэмцэгчид ямар сураагүй биш дээ,дээр үеийн булш бунхан яриад эхэлнэ биз. Цагаан хоолой, уриа лоозон барьж жагсаал хөдөлгөөн өрнүүлж байгаад өлсгөлөн зарлаад хэвшчихнэ дээ. Энэ хөдөлгөөн яавч Монгол Улсын эрх ашгийн төлөө биш гэдгийг ард түмэн таних хэрэгтэй. Төр төмөр нүүрээ харуулж, бүтээн байгуулалтыг эсэргүүцсэн хөдөлгөөн, тэмцэл өрнүүлэгчдэд хатуу арга хэмжээ авмаар юм.Ард түмэн ч гадаадын гар хөл бологчдыг ялгаж, таньж, Монголдоо хайртай, сонор сэрэмжтэй байцгаая. Төмөр замын хувь заяаг Эгийн голын усан цахилгаан станц дээр давтуулахгүй юм шүү.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ улс-төр

Берлин хотноо Монголын тугийг мандуулсан “ITB-BERLIN” үзэсгэлэннээлтээ хийлээ

ХБНГУ-ын Берлин хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.Мөнхцэцэг мэдээлж байна

Дэлхийн аялал жуулчлалын салбарын хамгийн том үзэсгэлэн болох “ITB-Berlin” үзэсгэлэн Европын аялал жуулчлалын зах зээлд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ сурталчлах бололцоог аливаа улс оронд олгодог. Монгол Улс Берлиний ITB үзэсгэлэнд 1999 оноос хойш албан ёсоор оролцсоор ирсэн билээ. Тэгвэл өнөө жилийн хувьд анх удаа албан ёсны“Түнш орон”-оор оролцож байна.

1966 оноос эхлэн ХБНГУ-ын Берлин хотноо жил бүрийн гуравдугаар сард зохион байгуулагддаг “ITB BERLIN” аялал жуулчлалын үзэсгэлэнд энэ жил дэлхийн 190 улсын 10 мянга гаруй аялал жуулчлалын байгууллага оролцож, өөрийн улс орон, аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүнээ сурталчилдаг аж. Тус үзэсгэлэнг 175,000 зочин ирж сонирхдог гэсэн тооцоо бий. Үзэсгэлэнг нээж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, ХБНГУ-ын Гадаад хэргийн сайд Франк Вальтер Штайнмайер, Берлин хотын Захирагч Михаел Мюллер, Дэлхийн аялал жуулчлалын байгууллагын ЕНБД Талеб Рифай, Германы аялал жуулчлалын холбооны Ерөнхийлөгч Михаел Фрэнцэл нар үг хэллээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж хэлсэн үгэндээ” Энэхүү нэр хүндтэй үзэсгэлэнгийн түнш орноор манай улсыг оролцохыг зөвшөөрсөнд чин сэтгэлийн талархлаа илэрхийлье. Манай ардын үгэнд “Аавын бийд хүнтэй танилц, Агтны бийд газар үз” гэсэн сайхан үг байдаг. Чингис хаан, Атилла хаан зэрэг дэлхийн хамгийн том гүрнийг бий болгосон түүхтэй орныг үзье гэвэл, уудам тал нутаг, гайхалтай байгальд адал явдалтай аялал хийхийг хүсч байвал, эдийн засгийн өөрчлөлтийг хийж урагшлан хөгжиж байгаа улсыг үзье гэвэл Монголд ирээрэй. Би та бүхнийг өөрийн биеэр манай оронд тавтай морил гэж урьж байна” гэлээ.

Энэхүү үзэсгэлэнд оролцогчдын 82.5 хувийг Европын орнууд эзэлдэг байна. Азиуд 8.1 хувь, Африк 5.4, Америктив 3.2, Австрали улс 0.7 хувийг тус тус эзэлдэг ажээ. Тус үзэсгэлэнд оролцсоноор тухайн оронд ирэх жуулчдын урсгал 15-30% нэмэгддэг гэсэн судалгаа бий. Тухайлбал, 2010 онд “Түнш орон” статустай оролцсон Турк Улсын хувьд тэр жилдээ жуулчдын тоо 28,6 сая байсан бол 2011 онд 31,4 сая болж есөн хувиар, 2012 онд 39,7 сая болж 26 хувиар, 2013 онд 20 хувь болж өссөнөөр дэлхийд хамгийн их жуулчин хүлээн авдаг улсуудын зургаадугаарт жагсч чаджээ.

Жил бүрийн үзэсгэлэнгийн үеэр оролцогч аялал жуулчлалын аж ахуй нэгжүүд болон аялагчдын хооронд 6.5 тэр бум евротой тэнцэхүйц хэмжээний гэрээнүүд хийгддэг байна.

ITB үзэсгэлэнг 1930-аад онд баригдсан, нийт 26 байгууламжаас бүрдэх 160,000 м.кв талбай бүхий “Мессе Берлин” үзэсгэлэнгийн талбайд зохион байгуулдаг. Тус үзэсгэлэнгийн талбайд 2014 онд “Сити Кюүб” нэртэй шинэ цогцолбор ашиглалтан доруулсан юм. Энэ цогцолборт манай Улс аялал жуулчлалын үзэсгэлэнд “Түнш орон”-оор оролцох үеийн нээлтийн үйл ажиллагаа, урлагийн тоглолт, хүлээн авалтыг зохион байгууллаа.

Монгол Улс энэхүү үзэсгэлэнд 1989 оноос хойш нэгдсэн зохион байгуулалттай, идэвхтэй оролцож ирсэн бөгөөд 2011 онд “Соёлын түнш орон”-оор амжилттай оролцсон. Энэжил “Түншорон” статустай, “Mongolia, Nomadic by Nature” уриатай оролцож байна.

Монгол Улсын хувьд энэхүү үзэсгэлэнд “Түнш орон”-оор оролцсоноор Монгол Улсын Засгийн газар аялал жуулчлалын салбартаа ихээхэн анхаарал хандуулж буйг дэлхий дахинд нотлохын зэрэгцээ аялал жуулчлалыг эрчимтэй хөгжүүлж, эдийн засгийн тэргүүлэх салбарын нэг болгох зорилтоо биелүүлэх чухал хөшүүрэг, түлхэц болох юм.

Дэлхийн хэвлэл мэдээллийн 400 орчим төлөөлөгч “ITB BERLIN” үзэсгэлэнг зорин ирж, сурвалжлага, нэвтрүүлэг хийдэг байна. Энэ нь “Түнш орон”-ы хувьд өөрийгөө сурталчлах томоохон боломжийг бий болгодог. Манай улс ирэх онд жуулчдын тоог нэг саяд хүргэх зорилт тавьсан. Статистик тоо баримтаас харахад 2013 онд 417 мянган жуулчин,2014 онд 392 мянган жуулчин Монголд ирсэн байна.

“ITB-2015″-ийн нээлтийн ажиллагаанд дэлхийн өнцөг булан бүрээс хуран цугласан 4000 хүноролцсон юм. Энэ үеэр Монгол Улсын урлагийн тоглолт ирсэн зочдыг гайхшруулж байлаа.Нүүдэлчин ахуйгаасаа салаагүй гэх ойлголттой гадаадынхны ойлголтыг энэхүү тоглолт бүрэн эвдэж чадсан юм. Ерөнхийдөө нийт масс Монголыг маш таатайгаар хүлээж авсан юм.

“ITB-2015″-ийн түнш орноор Монгол Улс оролцож байгаатай холбогдуулан Берлин дэх таксинууд манай улсын үзэсгэлэнт газрууд бүхий логог наасан харагдав. Ерөнхийдөө Берлин хот Монгол Улсыг бүтэн жилийн хугацаанд дэлхий дахинд таниулан сурталчилах юм. Уг олон улсын үзэсгэлэн худалдаанд оролцож буй Монголын чинглэгийн нээлт өнөөдөр нээлтээ хийх юм. Нээлтийн үйл ажиллагаанд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж оролцож, үг хэлнэ. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг “Өдрийн сонин”-оос уншаарай.

мэдээ улс-төр

Ц.Элбэгдорж: ХБНГУ-тай эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулахыг хүсч байна

ХБНГУ-ын Берлин хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.Мөнхцэцэг мэдээлж байна

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ХБНГУ-д ажлын айлчлал хийж байна. Богино хугацаанд шахуу хөтөлбөртэй уг айлчлалаар Ерөнхийлөгч өчигдөр ХБНГУ-ын Холбооны Канцлер Ангела Меркел, Ерөнхийлөгч Иохим Гаук нартай уулзсан юм. Төрийн тэргүүн эхлээд Канцлер Ангела Меркелтай уулзаж үдийн зоог барив. Дараагаар н тэд хэвлэлийнхэнд мэдээлэл өгсөн юм.

ХБНГУ-ын Холбооны Канцлер Ангела Меркел: Берлин хотноо зохион байгуулагдаж буй “ITB-2015″ олон улсын үзэсгэлэн яармагт түнш орноор оролцож буй Монгол Улсын Төрийн тэргүүн манай оронд айлчилж байгааг онцлоход таатай байна. Манай хоёр улс түүхэн харилцаатай. Монгол Улсын иргэдийн нэг хувь нь Герман хэл мэддэг явдал бол хоёр улсын харилцааны бас нэг гол гүүр болох юм.

Монгол Герман улсын хооронд Ашигт малтмалын салбарт хамтран ажиллах гэрээг 2011 онд байгуулсан. Уг гэрээний хүрээнд тухайн чиглэлийн дээд сургуулийг Монголд байгуулсан. Гэхдээ энэ гэрээнд тусгагдсан эдийн засгийн, ашигт малтмалын харилцаа дорвитой явагдахгүй байна. Иймд гэрээнд тусгагдсан бусад зорилтуудыг ажил хэрэг болгох тал дээр аль аль талаасаа хүчин чармайлт гаргах хэрэгтэй. Герман Монголын харилцаа тун онцлогтой. Манай хоёр орны улс төрийн харилцаа идэвхтэй байгаа ч эдийн засгийн харилцаа удаашралтай байна. Өнгөрсөн хугацаанд хоёр улс эдийн засгийн хамтарсан төслийг хүссэн хэмжээнд хэрэгжүүлж чадаагүй.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж: Монгол Улсын хувьд Германыг Европ тивд байгаа хамгийн гол түнш улсаа гэж үздэг. Монгол Улс Дэлхийн аялал жуулчлалын хамгийн том үзэсгэлэн болох Берлиний ITB үзэсгэлэнд түнш орноор оролцож миний бие энэхүү үзэсгэлэнгийн үйл ажиллагааг нээх гэж буйдаа туйлын баяртай байна. Энэ үеэр эрхэм хатагтай Канцлер Ангела Меркел биднийг хүлээж авч уулзаж, хоёр орны харилцааны талаар, мөн бүс нутгийн харилцааны талаар дэлгэрэнгүй ярилцах зав гарсанд туйлын таатай байна. 2011 онд Канцлер манай улсад айлчилж байсан. 2012 онд бид мөн ХБНГУ-д айлчлан ирж байсан.Монгол Улсын хувьд Герман улстай бүх салбарт харилцаагаа өргөжүүлэхийг эрмэлздэг. Мөн хамтарч зурсан хоёр талын баримт бичгүүдийн үзэл санааг хэрэгжүүлэхийн тулд маш идэвхтэй хамтарч ажиллах болно гэдгээ хэлье. Ингээд та бүхэнтэй уулзах сайхан боломж гарсанд баярлалаа.

Ийнхүү хоёр талаас мэдэгдэл хийсний дараа сэтгүүлчдийн асуултад хариулав.

-Та сая хийсэн мэдэгдэлдээ хоёр улсын хоорондох эдийн засгийн салбар, ялангуяа ашигт малтмалын салбар дахь түншлэлийн салбар хангалтгүй байна гэдгийг дурдлаа. Манай улс байгалийн асар их нөөцтэй. Бид яг энэ давуу боломжоо ашиглаад Герман болон Европын зах зээлд газрын ховор элемент болон бусад танайд шаардлагатай байгаа ховор элементийг бид экспортод гаргахыг хүсч байна. Тиймээс газар зүйн хол байршлыг илүү ойртуулах бодлогын талаар нэн түрүүнд юу хийх шаардлагатай гэж та бодож байна вэ?

ХБНГУ-ын Холбооны Канцлер Ангела Меркел: Үүнийг гатлах гурван зам байна. Нэгдүгээрт, дэд бүтцийн төсөл байвал нэн түрүүнд анхны хөрөнгө оруулалтын санхүүгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Тогтоосон тэр төслүүдийг санхүүжүүлэхэд төвөг тулгараад байна. Хоёрдугаарт, энэ ашигт малмалыг олборлохын тулд дэд бүтцүүдийг хөгжүүлэх шаардлагатай. Хамгийн гол нь тэр ордууд захын аймгуудад, хотоос зайдуу байгаа. Гуравдугаарт, Монгол Улсын хоёр том хөрш өөрийн гэсэн санаа бодолтой.Энэ асуудлыг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар өөрийн байр суурьтай. Мөн зам тээвэр харилцааны тал дээр ч өөрийн гэсэн санал бодолтой.Хэрвээ Монгол Улстай харилцъя гэвэл тэдэнтэй харилцах хэрэгтэй.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж: Бид ашигт малтмалын салбарт хамтран ажиллах гэрээгээ цаашид нэг бүрчлэн хэрэгжүүлж ажиллах ёстой. Цаашлаад эдийн засгийн иж бүрэн харилцаатай улсын хувьд эдийн засгийн хамтын ажиллагааны гэрээг Монгол Германы хооронд байгуулж болох уу гэдгийг манай талаас дэвшүүлж байгаа. Энэ гэрээг байгуулж, парламентаар батлуулж чадах юм бол хоёр талынхаа харилцааг цаашид аваад явах сайхан боломж байна. Энэ тал дээр цаашид хамтарч ажиллах боломж гарч ирнэ гэдэгт найдаж байгаа.Мөн манай улсын дэд бүтцийн гол салбар болох төмөр зам бол ОХУ-тай тавь тавин хувийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай салбар. Үүнээс гадна шинэ төмөр зам байгуулах бүтээн байгуулалтын ажил эхэлсэн байгаа. Хятадын дарга өнгөрсөн жил манай улсад ирэхэд Хятадын нутаг дэвсгэр дээгүүр дайран өнгөрөх транзит тээврийн асуудалд хоёр улсын Засгийн газар маш сайн гэрээ байгуулж чадсан. Хятадын талаас тодорхой хэмжээний хөнгөлөлт, ямар чиглэлээр, ямар боомтоор Монголын талаас гаргах ёстой вэ зэргийг тэр гэрээнд тодорхой тусгасан. Хятад улстай хийсэн ийм гэрээг ОХУ-тай хийх боломжтой.

-Хоёр улсын хооронд шууд нислэг үйлдэгдэж байгаагаас өөрөөр дэд бүтцийн салбарт шууд оролцоо хангалттай биш байна. Дэд бүтцийн харилцааг сайжруулснаар бусад хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хөрс бүрдэнэ. Тиймээс Германы талаас дэд бүтцийн салбарт шууд оролцоог нэмэгдүүлэх боломжийг хэрхэн харж байна вэ?

ХБНГУ-ын Холбооны Канцлер Ангела Меркел: Агаарын орон зайн харилцааны хувьд хоёр улсын агаарын тээврийн компани хоорондын харилцаа байгаа. Тэдний харилцааг дээшлүүлэх тал дээр анхаарч ажиллах болно.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж: Монгол Улсын хувьд далайд гарцгүй учраас агаарын харилцаанд ач холбогдол өгдөг. Ялангуяа Европ руу гарч байгаа агаарын харилцаанд түлхүү ач холбогдол өгдөг. Монгол Улсын хувьд ОХУ болон БНХАУ-ын хооронд хуурай газрын болон агаарын хааб байх боломжтой. Тийм ч учраас бид шинээр нисэх онгоцны буудал барьж байгаа. Энэ чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлэхэд, Германы талтай хамтарч ажиллахад маш их таатай байх болно.Энэ дашрамд хэлэхэд Монгол Улсын анхны ардчилсан сонгуулийг 1990 оны долдугаар сард зохион байгуулсан.Ардчилсан төрт засаг үүссэний 25 жилийн ой тохиож байгаа. Монгол Улс хүний эрх, хуулийн засаглал, нээлттэй байдлаараа бүс нутагтаа үлгэр жишээ орон байхын төлөө ажилладаг. Монголчуудын сонгож авсан замыг хоёр хөрш маань хүндэтгэж үздэгээ үргэлж илэрхийлдэг.Монголчуудын хувьд 25 жилийн өмнө шинээр сонгосон сонголтдоо эргэлздэггүй.Энэ сонголтоо цаашид улам бэхжүүлэхийн төлөө хамтарч ажиллана. Энэ тал дээр Германы талаас дэмжлэг үзүүлж, бидэнтэй хамтарч ажилласаар ирсэнийг онцолж байна гэв.

ХБНГУ-ын Ерөнхийлөгч Иохим Гаук манай улсад айлчлах урилгыг таатай хүлээж авлаа

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ХБНГУ-ын Канцлер Ангела Меркелтай албан ёсны уулзалт хийснийхээ дараа Бэлльвю ордныг зорилоо. ХБНГУ-ын Ерөнхийлөгч Иохим Гаук манай улсын Төрийн тэргүүнийг хүлээн авч уулзсан юм. Уулзалтанд Монголын талаас гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн, Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын сайд Д.Оюунхорол, Зам, тээврийн сайд Н.Төмөрхүү болон албаны хүмүүс, Германы талаас Холбооны Ерөнхийлөгчийн гадаад бодлогын зөвлөх Маркус Эдерер Хайнц Бээр болон албан ёсны төлөөлөгчид оролцов.

ХБНГУ-ын Холбооны Ерөнхийлөгч Иохим Гаук Монгол Улсын Ерөнхийлөгчтэй дахин уулзаж байгаадаа таатай байна гээд Монгол Улсын туулж ирсэн ардчиллын замыг хүндэтгэн сайшааж байдаг. Манай хоёр орны харилцаа дээр үеэс эхтэй, энэ сайхан харилцаагаа улам гүнзгийрүүлнэ гэж найдаж байгаагаа илэрхийллээ. Улс төрийн түвшинд идэвхтэй хөгжиж буй харилцааг эдийн засгийн хамтын ажиллагааны агуулгаар баяжуулан хөгжүүлэх бүрэн боломжтойг ч дурдлаа. Монголд байгуулагдсан Герман Монголын хамтарсан Технологийн дээд сургууль нь боловсролын салбарт хийгдсэн үр дүнтэй ажил гэдгийг онцлов.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж уулзалтын үеэр И.Гаук Герман Улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсныхоо дараахан анхны төрийн зочноороо өөрийг нь хүлээн авч хүндэтгэл үзүүлж байсныг дурсахад таатай байна гээд Монгол Улсад анх удаа чөлөөт, ардчилсан сонгууль явуулсны 25 жилийн ой энэ жил тохиож байгаа. Энэхүү хүндэтгэлийн арга хэмжээ энэ оны долдугаар сард Улаанбаатар хотноо болно. Энэхүү арга хэмжээнд Европын орнуудаас ирэх гол зочин нь Ерөнхийлөгч Гаук байна гэдэгт итгэлтэй байгаагаа илэрхийлээд энэ нь Монгол, Германы харилцааны ач холбогдлыг тодотгох төдийгүй манай бүс нутагт ардчиллын үнэт зүйлсийг бэхжүүлэх, түгээхэд чухал ач холбогдолтой болохыг онцоллоо. Мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Монгол судлалыг хөгжүүлэх Үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд Герман Улсын их, дээд сургуулиудтай хамтын ажиллагаа амжилттай өрнөж буйг тэмдэглэв.Монгол Улс, ХБНГУ нь олон улсын харилцааны асуудлаар ижил төстэй байр суурь баримталж, бие биенээ харилцан дэмжин, хамтран ажиллаж ирснийг дурдаад цаашид ч ойр дотно хамтран ажиллах сонирхолтой байна гэв.

Ерөнхийлөгч И.Гаук Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс сонирхсон асуултандаа хариулт авч, Монгол Улсад урьсан урилгыг нь баяртайгаар хүлээн авлаа.

мэдээ улс-төр

Берлин хотын төв бүсэд Монгол Улсын Элчин сайдын яам шинэ байртай боллоо

ХБНГУ-ын Берлин хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.Мөнхцэцэг мэдээлж байна

ХБНГУ дахь Монгол Улсын Элчин сайдын яам Берлин хотын яг төв хэсэгт шинэ байртай болжээ. Будаг нь ханхалсан энэхүү шинэ байрны нээлтийн ажиллагаа өчигдөр болсон юм. Ерөнхийлөгчийн Герман улсад тун шахуу хөтөлбөртэй хийж буй ажлын айлчлалынхаа хүрээнд өөрийн улсын Элчин сайдын яамны байрны туузыг хайчилсан юм. Нээлтийн үйл ажиллагаанд Монголын талаас Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн, Монгол Улсаас Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Ц.Болор, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-үүл, Германы талаас ХБНГУ-ын гадаад хэргийн Төрийн сайд Михаел Роот, Гадаад хэргийн яамны Улстөрийн газрын захирал Клеменсфон Гетце болон албаны хүмүүс, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөлөгчид оролцов. Ерөнхийлөгч тус Элчин сайдын яамны байрны түлхүүрийг гардуулж өгөхдөө “Монгол Улсын Элчин сайдын яам Берлиний төв хэсэгт чухал байршилд албан ёсны байртай болж байгаад нь баяр хүргэе. Элчин сайдын яамны хувьд ажиллах нөхцөл боломж сайжирч байгаа нь Герман улстай харилцах харилцаанд маш том ахиц дэвшил гарна гэдэгт найдаж байна” гээд тэдэнд ажлын амжилт хүсэв.

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ерөнхийлөгч Герман Монголын бизнес форумд оролцож үг хэлэв

ХБНГУ-ын Берлин хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.Мөнхцэцэг мэдээлж байна

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсад ажлын айлчлал хийж байгаа билээ. Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн айлчлал нь Берлин хотноо зохион байгуулагдаж буй Олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэн яармагийн үйл ажиллагаатай давхцаж байгаагаараа онцлог юм. Энэхүү арга хэмжээний хүрээнд өчигдөр Берлин хотноо Монгол Германы бизнес форум болов.

Берлин хотын захиргааны байранд “ГЕРМАН- МОНГОЛЫН БИЗНЕС ФОРУМ”-ыг Монголын Хөрөнгө оруулалтын газар, Германы Ази-Номхон далайн холбоотой хамтран Монгол Улсаас ХБНГУ-д суугаа Элчин сайдын яам зохион байгууллаа.

Тус арга хэмжээг нээж Төрийн тэргүүн хэлсэн үгэндээ “Герман Монголын харилцаа хэд хэдэн түвшинд идэвхтэй хөгжиж байгаа. Ялангуяа улстөрийн түвшинд.2011 онд Герман улсын Канцлер манай улсад айлчилсан бөгөөд энэ үеэрээ чухал баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурсан. Мөн Герман улсын Холбооны Ерөнхийлөгчтэй маш ойр харилцаа тогтоож, олон удаа уулзаж ярилцаж байсан. Канцлерийн хувьд Герман Монголын харилцаанд ялангуяа эдийн засгийн харилцаанд маш их анхаарал тавьж ажилладагт талархаж байна. Өнөөдөр би богино хугацаатай айлчлалынхаа үеэр эрхэм Канцлер болон ХБНГУ-ын Холбооны Ерөнхийлөгчтэй уулзаж ярилцах сайхан боломжууд гарч байна. Хамгийн чухал нь Монгол Улс албан ёсны түншээр оролцож байгаа олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэнгийн үйл ажиллагааг нээх хүндтэй үүргийг би хүлээж байгаа. Улс төрийн үүднээс нь авч үзвэл манай хоёр орны харилцаа маш сайн түвшиндээ эрчимтэй урагшилж байгаа . Дараагийн түвшний харилцаа бол бизнесийн салбарын харилцаа юм. Монгол Германы бизнесийн харилцааны хамгийн ойлгомжтой зүйл нь хамтран ажиллах уур амьсгал боломж нь бүрэлдсэн явдал. Монгол Улс нь Азийн бүс нутагт байгаа Герман иргэдийн тоогоороо тэргүүлдэг. Мөн Герман улстай хамтран ажиллах бүхий л талын үйл ажиллагаанд Монгол Улс ойр дотны улс гэж харагддаг. Бидний хувьд Герман улсыг Европын холбооны хамгийн чухал түншээ гэж харилцсаар ирсэн түүхтэй. Энэ үйл ажиллагаанд Германы бизнесийн салбарын алдартай төлөөллүүд ирсэн байна. Мөн Германд ажиллаж байгаа хувийн хэвшлийн байгууллагууд, холбоод маш их үүргэ гүйцэтгэсэн гэдгийг онцлон тэмдэглэх нь зүйтэй.

Монгол Германы харилцаанд хүндрэлтэй асуудал гэвэл орон зайн хувьд алсагдмал байрлалд байдаг. Манай хоёр улсыг дэд бүтцийн хувьд холбосон шууд холбоос байдаггүй. Агаарын тээврийн холболт байгаа ч үүнийг цаашид сайжруулах ёстой гэж бодож байна. Энд дуулгах сайн мэдээ гэвэл өнгөрсөн 2014 онд ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин, БНХАУ-ын дарга Си Жинь пин нар Монгол Улсад айлчилсан. Энэ үеэр олон жил яригдсан тухайн хоёр орны дээгүүр дамжин өнгөрөх тээврийг ялангуяа БНХАУ-тай эцэслэн шийдвэрлэсэн. Сая Засгийн газрын түвшинд гэрээг нарийвчилж хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөнүүд гарсан. Энэ бол Германы тал, Европын талд сайн мэдээ гэж ойлгогдож байгаа. Монголын талаас гарч ирэх ямар нэгэн барааг Хятадын нутаг дэвсгэр дээгүүр дамжуулан тээвэрлэхдээ маш их хөнгөлөл үзүүлж байгаа. Коридорт ямар бараа очих, хэрхэн зөөвөрлөх зэрэг нарийн деталуудыг ярьж, шийдвэрлэж байна. Монгол Улсын өөрийн барьдаг байр суурь бол түүхий эдийг нийлүүлэх хэрэгтэй боловч ямар нэгэн хэмжээнд Монголдоо боловсруулах тал дээр түлхүү сонирхолтой байгаа. Ер нь аливаа шатанд боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг шууд худалдан авч хэрэглэх боломжтой. Дээрээс нь тээвэрлэхэд хүртэл бүтээгдэхүүний хувьд илүү үр ашигтай байдаг учраас Монголд тодорхой хэмжээний боловсруулаад гаргах боломжтой юм.

Бусад харилцаа удаан явж байгаа ч урагштай зүйлүүд бий гэж боддог. Монгол Улсыг аялал жуулчлалын олон улсын үзэсгэлэнгийн албан ёсны түнш орноор өнөө жил оролцохыг Германы Засгийн газар, Берлин хотын захиргаа дэмжиж оролцуулж байгаад бид талархалтай байна. Монголын хувьд жуулчдыг ирүүлэх, тэдэнд зориулсан дэд бүтцүүдийг хэрхэн бий болгох, яаж сайжруулах зэрэгт бидэнд суралцах зүйлүүд олон бий.

Бид бол нээлттэй, ижил төстэй, үнэт зүйлүүдтэй хоёр улс. Тэр утгаар бид илүү ойлголцох боломжтой. Нэгэнт нээлттэй учраас бидний үйл ажиллагаанд гарч байгаа алдаа, хүндрэлүүдийг шийдвэрлээд явах эрмэлзэлтэй байдаг. Энэ бол манай хоёр улсын харилцааны давуу тал юм.

Мөн энэ үеэр Берлиний төвд Монголын Элчин сайдын яамны шинэ байрны нээлт болж байгаа нь Герман улстай харилцах харилцаанд маш том ахиц дэвшил гарна гэдэгт итгэлтэй байна. Ингээд чуулганы үйл ажиллагаанд амжилт хүсье” гэв. Энэхүү бизнес форумд Берлин хотын захирагч ноён М.Мюллэр, Дойчебанк-ныТУЗ-ийн дарга ноён Ю.Фичен нар нээж Гадаад харилцааны сайд Л.Пүрэвсүрэн, Зам тээврийн сайд Н.Төмөрхүү, Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл, Монгол Улсаас ХБНГУ-д суугаа Элчин сайд Ц.Болор, ХБНГУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Г.Тийдэманн нар оролцов. Арга хэмжээний хүрээнд БХБ-ын дэд сайд хат .Г.Байгалмаа өөрийн салбарын тухай дэлгэрэнгүй танилцуулгыг хийж, ЗТЯ-ны СБТГ-ын дарга С.Адьяасүрэн, АҮЯ-ны СБТГ-ын дарга Д.Баттогтох, Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн асуудал хариуцсан орлогч Ц.Энхцэнгэл нар тухайн салбарт хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрүүдийн талаар тус тус илтгэл тавив. Мөн ХөОГ-ын Сурталчилгаа, зөвлөх үйлчилгээний хэлтсийн дарга Д.Ирмүүн Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын орчны талаар товч мэдээлэл хийж, форумд оролцогч монголын компаниудыг танилцуулав. Хот байгуулалтын салбарын чиглэлээр германы архитекторч ноён Ш.Шмидт монголын “Майдарсити” төслийг танилцуулсан нь арга хэмжээг онцлог болголоо.

Арга хэмжээнд аж үйлдвэр, аялал жуулчлал, дэд бүтэц, хот байгуулалтын салбарын 170 гаруй төлөөлөгч нар оролцов. Тэдний 90 нь Германы байгууллага компаниуд байсан. Энэ тоо германчууд манай улстай хамтран ажиллах сонирхолтой байгааг илэрхийлж байна хэмээн зохион байгуулагчдын зүгээс онцолж байлаа. Энэ удаагийн форумд Монголын талаас 15 компаниор олцож байгаа бөгөөд Герман улстай уламжлалт бизнесийн харилцаатай аж ахуй нэгжүүд түлхүү оролцож байна.

мэдээ цаг-үе

Ш.Цэнд-Аюуш: Улс төрийн аясаар хэл, бичгийнхээ соёлд халдвал Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолд сэв суулгана

Хэлбичгийн шинжлэх ухааны доктор, профессор, Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн Д.Нацагдоржийн шагналт зохиолч Ширсэдийн Цэнд-Аюуштай ярилцлаа. Наяад оны эхээр тухайн үеийн Соёлын яамыг толгойлж дараа нь Монголын зохиолчдын эвлэлийн орлогч даргаар ажиллаж байсан тэрээр Утга зохиол, нийгмийн ажилтны дээд сургуулийг үүсгэж байгуулж орчин үеийн утга соёл, сэтгүүлзүйн түүхэнд гавьяа байгуулсан нэгэн юм. Эл эрхэмтэй саяхан батлагдсан Монгол хэлний хуулийн талаар ярилцсанаа хүргэе.

–УИХ саяхан Монгол хэлний тухай хуулийг баталлаа. Хууль анх өргөн баригдаж, хэлэлцэгдэж эхлэхээс л шүүмжлэл дагуулж байсан. Соёлын сайд байсан хүний хувьд та энэ хуулийн хэрэгжилтийг хэрхэн харж байна вэ?

-Хэл гэдэг хүний нийгмийн хамгийн үнэт баялгийн нэг. Аливаа улс орны оршин тогтнох тулгуур багана нь улсын хил хязгаар, үндэсний хэл, түүх соёл юм. Хэл бол харилцааны чухал хэрэгсэл. Нөгөө талаас оюун санааг баяжуулж байдаг. Өнөөдөр монгол бичгийн талаар дуугарах хүнгүй юм шиг улсууд ойлгоод байна. Тийм биш л дээ. Б.Ринчен гуай, Ц.Дамдинсүрэн гуай Лувсанвандан гуай зэрэг монгол хэлний манаач болсон хүмүүс байсан. Тэд монгол хэлийг хөгжүүлж баяжуулахын төлөө байнгын анхаарал тавьж ажиллаж байсан юм. Үеийн үед том сэхээтнүүд эх хэлээ хадгалж, хамгаалахад ихээхэн анхаарал тавьж ирсэн. Харин Монгол бичгийг олон түмэнд сургах үзэл баримтлалтай УИХ-аас баталсан Монгол хэлний тухай хууль нь урьд үеийн уламжлалыг баяжуулж өгч байгаа нь сайн зүйл. Гэхдээ хэрэгжих нөхцөл гэж айхавтар том бэрхшээл бий гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Жишээлбэл, манай сэхээтнүүд Ардын хувьсгалын дараа 1930-аад онд латин бичгийг эзэмшье гээд хоёр, гурван жил яваад бүтээгүй. Дараа нь Ц.Дамдинсүрэн гуай кирилл бичгийг эзэмших нарийн дүрэм журмыг гаргаж ирсэн. Энэ нь манай Монголын үндэсний том соёл, бичиг болсон. Түүнчлэн монгол хэлний дүрмийг өөрчлөх талаар дээрээс янз бүрийн ярианууд гарч, төсөл нэрээр баахан ажил явагдсан. Монгол хэлний дүрмийг Ц.Дамдинсүрэн гуай шиг том эрдэмтэн л өөрчилж чадна. Тэрнээс мань мэтийн мянган хүн нийлээд хийчихдэг ажил ч биш. Монгол хэл, бичиг гэдэг бол маш нарийн зүй тогтолтой зүйл. Зүгээр нэг тогтоолоор өөрчлөгдчихгүй. Хэдэн зуун жилээр баяжиж, уламжлагдаж байдаг.

–Монголчууд 2025 оноос бүх нийтээрээ монгол бичигт шилжинэ гэж байгаа. 1990-ээд оноос ерөнхий боловсролын сургуулиудад уйгаржин заасан ч энэ ажил үр дүнд хүрээгүй болохоор удаан үргэлжлээгүй. Тэгэхээр арван жилийн дараа энэ байдал дахиад л давтагдах нь бололтой?

-Бүх нийтээр уйгаржин бичигт шилжих нь санааны зоргоор хийчихдэг ажил биш. Монгол бичгийг мэдэх шаардлагатай түүхийнхэн, хэл уран зохиолын багш нар, эрдэмтэд л сайн судлаад авч явбал болно. Кирилл бичиг бол Монгол Улсын XX зууны сэргэн мандалтын эх ундарга нь шүү дээ. Манай улсын хэдэн үеийн сэхээтнүүд болоод монголчуудыг бичиг үсэгтэй болгож гэгээрүүлсэн нь кирилл үсгийн гавьяа. Тиймээс ЮНЕСКО-гоос монголчуудыг бүх нийтээрээ бичиг үсэгтэй ард түмэн болсонд шагнаж урамшуулсан юм. Энэ бол бусад орнуудад хийгдээд байдаггүй ажлыг манай улс кирилл бичиг, үсэгтэй болсноор хэрэгжүүлсэн том амжилт. Бид энэ амжилтаас ухрах ёсгүй.

1990-ээд онд монгол бичгийг заах багш үнэндээ дутмаг. Монгол хэл, уран зохиолын багш нараар заалгасан болдог ч үр дүнд хүрээгүй юм. Бичиг, үсэг гэдэг бол хамгийн гол нь нийгэмтэйгээ харьцах том хэрэглүүр. Яахав, бичиг, үсэг мэдэхгүй хоёр хүн хоорондоо яриад байж болно л доо. Гэхдээ нийгмээ, улс орноо, эх дэлхийгээ бичиг үсгийн тусламжтайгаар танин мэддэг. Манай улс 2025 онд уйгаржин бичиг рүү бүх нийтээрээ орно гэдэг бол сэрүүн зүүд. Харайлаа гэхэд буух газраа харж байх хэрэгтэй. Тогтоол, дүрэм, журам гарч болно. Гэхдээ тэрийг яаж хэрэгжүүлэхээ ухамсарлах хэрэгтэй. Хялбархан бүтчихдэг ажил ч биш. Өвөрмонголын хэдэн арван мянган багш нарыг авчраад гурван сая хүндээ заалгадаггүй юм л бол монголчууд уйгаржинд шилжих боломжгүй.

–Уламжлалт бичиг нэлээд шүүмжлэл дагуулж байгаа. Жишээлбэл, “гурил” гэдэг үгийг “гулир” гэж тэмдэглэж байх жишээний. Үүнээс үүдэн уйгаржин бичгийг манайхан одоогийн хэл ярианы онцлогт тохируулаад хэрэглэе гэх болж. Нэг хуулийг хэрэгжүүлэхийн тулд бүхэл бүтэн хэл соёлыг ингэж өөрчилж болдог юм уу?

-Мянган жилийн соёлыг өөрчилнө гэдэг байж боломгүй зүйл. Улс төр гэдгийн их зовлонтой юмны нэг шийдвэр гаргачихаад Монголын түүхэнд үлдэж, гялалзана гэж ойлгоод байх шиг. Улс төрийн тогтоол, шийдвэр, хууль баталж байгаатай адил хэл соёлыг ийм хямдхан гаргаж болдоггүй юм. Хэрэгждэг ч зүйл биш. Хэл гэдэг бол өөрийн нарийн хуультай. Монголчуудыг бүх нийтээрээ монгол бичигтэн бол гэж хавтгайруулаад, гурван саяулаа уйгаржин бичигтэн болно гэвэл бүтэхгүй ажил гэж хэлэх байна.

Ер нь бичиг, үсгээ солих гэсэн ард түмэн амжилтад хүрдэггүй. Олон улсын хэмжээнд бичиг, үсгээ өөрчлөх гэсэн оролдлого хандлагууд гарч байсан. Бүгд л замхарсан. Улс орны тэр олон мянган жилийн уламжлал хөгжиж явах ёстой тулгуур нь бичиг, үсэг. Үүнтэй холбогдуулаадхэлэхэд эх хэлний боловсрол бол хүний насан туршийн зүйл. Тэр боловсролоо байнга хөгжүүлэн дээшлүүлж явах нь хүн бүрийн үүрэг юм. Гадаадын эрдэмтэн мэргэдийн хэлсэн үг ч байдаг. “Хүн гадаад хэлийг нэг жил ч юм уу, зургаан сарын хугацаандсурч болно. Харин өөрийнхөө төрөлх хэлийг насан туршдаа сурч чаддаггүй юм” гэсэн нь бий. Ингэхээр хэл бол агуу том зүйл. Дэлхийн аль ч соёлтой улс үндэстэний өөрийн хэл нь хуультай. Бичиг, үсгээр хэлийг баталгаажуулж, баяжуулж байдаг юм.

–Кирилл үсэг бол монголчуудыг дэлхий дахины соёлтой танилцуулсан гэж та дээр хэлээ. Дэлхийн сонгодог бүтээлүүд цөм кирилл бичгээр Монголын ард түмэнд хүрсэн. Энэ утгаараа кирилл бичгийг хамгаалж, хадгалж авч явах ёстой баймаар…

-Монголын олон үеийн алдартай, бичгийн хүмүүсийн бүтээлийг XX зуунд шинэ үсгээр сурлаа. Үүн дээр буруу зөрүү гээд хэлээд байх юмгүй. Соёлын асар том дэвшил. Дэлхийн сонгодог бүтээлүүдийг монгол хэлэнд орчууллаа. Кирилл бичиг бол монголчуудыг дэлхий дахины соёлтой танилцуулсан учраас энэ бичгээ их хямгадаж, хадгалж, хөгжүүлж байх хэрэгтэй. Зэрэгцүүлээд мянган жилийн түүхтэй үндэснийхээ бичгийг авч явах ёстой. Жишээлбэл, бид оюутан байхдаа санскрит, төвд хэл, тод, дөрвөлжин үсэг, уйгаржин үсэг үзэж, хоорондоо захиа бичих хэмжээнд байлаа. Даанч амьдрал дээр гараад хэрэглээ байхгүй болохоор мартагддаг. Мэргэжлийн хүмүүс нь эдгээр үсгээ авч үзээд улам боловсронгуй болгоод явах нь зүйтэй. Тэрнээс нийт ард түмний хувьд кирилл бичгээс хөндийрнө гэдэг бол бүтэшгүй ойлголт. Бичиг үсэг тухайн улс орны толь нь байдаг. Гэтэл манайхан нэг юмнаас нөгөө рүү хуйларч, хаврын салхи шиг байх юм. Ийм хандлагаар улс орныхоо том соёл, үндэсний оршин байх баталгааг бид дураараа өөрчлөөд байж болохгүй. Эх хэл рүүгээ дайрна гэдэг бол Монгол Улс буруу зам руугаа гулсаж байна. Эх хэлний олж авсан мэдлэг боловсрол гэдэг бол тухайн хүний сэтгэхүйг баяжуулж хөгжүүлж өгдөг.

–Дэлхий нийт даяаршиж байхад манайхан хуучин бичгээ сэргээнэ гэж байгаа нь дэвшил биш ухралт гэдгийг эрдэмтэн, судлаачид хэлж байна. Нийгмийн хэрэгцээ шаардлагыг нь харгалзахгүйгээр лоббины хуулиуд олноор төрөх болсныг улс төрийн хүрээнийхэн ч шүүмжилдэг. Ер нь аливаа хуулийн цаана их хэмжээний мөнгөн дүн байдаг гэлцэх юм билээ.

-Яг үнэн. Тэр мөнгөнд л яваад байхгүй юу. Энэ бол улс төрийн үзэмж, сонирхлоор хийж болдог ажил биш. Манай эрхэм түшээд 1924 онд баталсан Үндсэн хуулийг 1992 онд шинэчилсэнтэй адилтгаж бичиг, үсгээ өөрчилчихнө гэж бодож болохгүй. Бичиг, үсгийн соёл хэдэн мянган үндсэн хуультай тэнцэнэ. Улстөрийн аясаар энэ том соёлд халдана гэдэг бол Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолд сэв суулгах ажил болно л доо.Кирилл бичиг бол Монголыг 100 жил соён гэгээрүүлсэн, Монгол Улсыг дэлхий дахинд таниулсан бичиг гэдгийг дахин хэлье.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories