Author: МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ

Ж.Батзандан: “Энэ хуулийн төслөө татаач” гэх шахалттай тулгарч байна

УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандантай ярилцлаа.

–Намрын чуулган завсарлаж байгаа хугацаанд та ямар ажил амжуулж байна?

-Иргэд сонгогчидтой уулзалт хийлээ. Мөн УИХ-ын даргын Япон улсад хийсэн айлчлалд оролцоод ирлээ. Сүүлийн үед сонгогчдын санал хүсэлтийн дагуу хэд хэдэн хуулийн төсөл дээр сууж байна. Ирэх хаврын чуулганаар хэлэлцэх Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай хууль, Хөдлөх хөрөнгийн барьцааны тухай хууль Сонгуулийн тухай хууль гэх мэт хуулийн төсөл дээр ажиллаж байна. Өргөдлийн болон Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүний хувьд иргэдээс ирсэн санал гомдлын дагуу холбогдох шалгалт хийх ажлын хэсэгт орж ажиллаж байгаа. Тухайлбал, хэвлэлийн эрх чөлөөний талаар шалгалт хийсэн дүнгээ Байнгын хороонд танилцуулна. Мөн Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлт, гэр хорооллын бүтээн байгуулалттай холбоотой асуудлууд дээр ажлын хэсэгт ороод ажиллаж байна.

–Та бол Ардчилсан нам доторх “Сөрөг хүчин” гэж нэрлэгддэг гишүүдийн нэг. УИХ-ын гишүүнийг эгүүлэн татах асуудлаар хуулийн төсөл боловсруулж байгаа гэл үү. Халдашгүй бүрэн эрхтэй гишүүдийг яавал эргүүлэн татах юм бэ?

-Уучлаарай, би сөрөг хүчин биш. Үнэний талд зогсч, зарчим баримталж ажиллахыг хүсдэг. Ер нь Монголын нийгэмд хариуцлага, ёс зүйн хувьсгал хийх цаг болсон гэж үздэг. Саяхан Японы парламентын гишүүн бусдын кнопыг дарсныхаа төлөө огцорч байна. Засгийн газрын гишүүн нь сонгуулийн үеэр авсан хандиваа бүртгүүлээгүйн улмаас ажлаа өгч байна. Хариуцлагатай нийгэм ийм л байдаг. Монголд бол төрийн хариуцлага, ёс зүй үндсэндээ байхгүй болсон. Ялангуяа төрийн албаны бүх түвшинд хариуцлага ёс зүйн тогтолцоо хэрэгжихгүй болоод удаж байгаа. Үүнээс болж Монголын эдийн засаг, улс төр үндсэндээ дампуурч байна. Иймд төрийн хариуцлагыг чангатгах дээшлүүлэх чиглэлд хэд хэдэн хуулийн төсөл дээр ажиллаж байна. Мөн Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан Төрийн сонгогдсон болон томилогдсон албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцох тухай хуулийн төслийг дэмжиж ажиллаж байгаа. Монголд согтуугаар машин баривал Захиргааны болон Эрүүгийн хуулиар хариуцлага хүлээдэг. Согтуугаар төр баривал ямар ч хариуцлага хүлээдэггүй. УИХ-ын гишүүн болон бүх шатны Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын төлөөлөгчид бусдын кнопыг дардаг, кнопоо бусдад шилжүүлдэг хууль бус үйлдэл газар авсан гэдгийг хүн болгон мэдэж байгаа. Энэ бол Эрүүгийн хуулийн 263 дугаар зүйлээр “Төрийн албан тушаалтан албаны эрх мэдэл буюу албан тушаалын байдлаа урвуулах” гэдэг гэмт хэрэгт зүй ёсоор тооцогдоно гэж би үздэг. Тиймээс энэ асуудал дээр хууль хяналтын байгууллагууд анхаарах ёстой. Тэдэнд “Албаны эрх мэдэл болон албан тушаалаа урвуулан ашиглаж байгаа нөхдүүдтэй тэмцээч” гэсэн хүсэлт тавьж байна. Бусдын кнопыг дарна гэдэг бол бусдын гарын үсгийг дуурайлган үйлдэж байгаатай адил. Энэ бол албан тушаалын гэмт хэрэг. Эрүүгийн хуульд тодорхой заачихсан байгаа. Кнопоо бусдад шилжүүлж байна гэвэл эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж байгаагаас өөрцгүй. Бусдын кнопыг дарж байна гэдэг бол эрх мэдлээ хэтрүүлэн хэрэглэж байгаа хэрэг. Үүнд хууль хяналтын байгууллагууд анхаарлаа хандуулж ажиллах хэрэгтэй. УИХ дотор бусдын кноп дарж үзээгүй, кнопоо даруулж үзээгүй нэг ч гишүүн байхгүй. Үндсэндээ УИХ, Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлууд шат шатандаа сонгогчдын эрхийг бүдүүлгээр зөрчиж байгаа. Тэгэхээр сонгогчдын эрхийг хамгаалах цаг нь болсон.

–УИХ–ын ирцийн тухайд нэлээд асуудал болдог. Энэ оны эхний өдрөөс чуулганы ирцийг шилэн болгоход цөөн тооны гишүүд цагаа барьж байсан. Сүүл рүүгээ хуучин хэвэндээ орсон л доо. Байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдааны танхимд тоотойхон харагддаг гишүүд ч бий. Энэ байдлыг хуулийн төсөлд яаж зохицуулж байгаа вэ?

-УИХ болон бүх шатны Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын ирцийн асуудал маш хүнд байгаа. Уг нь УИХ-ын дэгийн тухай хуулийн 4-р зүйлийн, 4.8-д“Гишүүн хүндэтгэх шалтгаанаар хуралд ирэх боломжгүй бол хуралдаан даргалагчид урьдчилан мэдэгдэж чөлөө авна” гээд тодорхой заачихсан. Харамсалтай нь, гишүүд хүндэтгэх шалтгаангүйгээр хуралдаанаа тасалсан тохиолдолд ямар хариуцлага тооцох нь одоогоор тодорхойгүй байгаа. Ажлын цагийн хуваарь бол Хөдөлмөрийн хуулиар зохицуулагддаг. Тухайн албан тушаалтан хоцорсон, тасалсан тохиолдолд ямар хариуцлага тооцох нь энэ хуулиар зохицуулагддаг шүү дээ. УИХ-ын гишүүдийн хөдөлмөрийн харилцаа ч гэсэн Хөдөлмөрийн хуулиар зохицуулагдаж, тэд хуулиа барьж ажиллах ёстой. Хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр УИХ-ын чуулган, хуралдааныг олон цагаар тасалж байгаа, согтуугаар хуралдаа сууж буй гишүүд Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчиж, өргөсөн тангаргаасаа няцаж, сонгогчдын эрхэд халдаж байна гэсэн үг. Тиймээс УИХ-ын тухай хуулийн 6-р зүйлийн 6.6.5-д “Үндсэн хуулийн Цэц гишүүнийг эргүүлэн татах үндэслэлтэй гэсэн дүгнэлтийг УИХ хүлээн авсан” нь гишүүний бүрэн эрх хугацаанаасаа өмнө дуусгавар болно гээд тодорхой заачихсан байгаа. Тэгэхээр хуралдаа ирдэггүй, хуралдаандаа согтуу халамцуу ордог УИХ-ын гишүүнийг Үндсэн хуулийн Цэц дүгнэлт гаргавал эргүүлэн татах боломжтой гэсэн үг. Одоо байгаа эрх зүйн орчиндоо төрийн хариуцлагыг нэмэгдүүлэх, сайжруулах шинэ жишиг тогтоох бололцоо боломж байна. Бид өнөөдөр Монголоо өөрчилье гэвэл хариуцлагын хувьсгалыг хийх хэрэгтэй. Дээд хүн суудлаа олбол доод хүн гүйдлээ олно гэдэг дээ. Хариуцлагын хувьсгалыг Ерөнхийлөгчөөсөө, УИХ-аасаа, Засгийн газраасаа гээд дээрээсээ эхлэх хэрэгтэй.

–Гишүүдэд хариуцлага тооцох асуудал хөндөгдөхөөр тэдний халдашгүй бүрэн эрх бамбай болдог. Тэгэхээр яаж тэдэнд хариуцлага тооцож, эргүүлэн татах юм бэ?

-Хуульд УИХ-ын гишүүнийг баривчлах ганцхан үндэслэл бий. УИХ-ын тухай хуулийн 6-р зүйлийн 6.9.1-д “УИХ-ын гишүүн гэмт хэрэг үйлдэж байгаад газар дээрээ нотлох баримттайгаар баригдсан тохиолдолд баривчилж болно” гэсэн хуулийн заалт байдаг. Тэгэхээр бусдын кнопыг дарж, бусдад кнопоо шилжүүлнэ гэдэг бол гэмт хэрэг. Албан тушаалын эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашиглаж газар дээрээ баригдаж байгаа гэмт үйлдэл. Хуульд тодорхой байгаа заалтыг хэрэгжүүлэх эрх нь хууль, хяналтын байгууллагад байгаа. Тиймээс энэ нөхдүүдийг үйлдэл дээр нь шууд баривчлах эрхтэй гэсэн үг. Дээр дурдсан тохиолдолд гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх саналыг Улсын ерөнхий прокурор УИХ-д оруулах бөгөөд УИХ гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх эсэхийг шийдвэрлэдэг. Энэ тодорхой заалтыг Улсын Ерөнхий прокурор хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

–Хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой гэж үү?

-Бүрэн боломжтой.

–УИХ шөнө оройн цагаар хуралдаж, хууль бөөнддөг жишиг тогтчихлоо. Чанаргүй хууль төрж байна гэх шүүмж дагуулдаг. Үүнийг зохицуулах заалт тусгасан уу?

-Одоогийн хуульд байгаа зүйл заалтуудыг улам тодорхой болгох ёстой. Ер нь шөнө оройн цагаар хуралддаг. Гишүүдийг ядарсан, залхсан байдлыг нь ашиглаж, хууль бөөнддөг. Нөгөөтэйгүүр баяр, наадмын өмнө хууль баталдаг байдлыг таслан зогсоох ёстой. Үүний тулд дэгийн тухай хуулиа барьж ажиллах ёстой. Энэ хуулийн 4-р зүйлийн 4.13-т “Хуралдааны цагийг сунган хуралдуулах асуудлыг гишүүдийн олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ” гэсэн заалт байгаа. Гэтэл өнөөдөр уг хуулийн заалтыг барьж ажиллаагүйгээс ядарсан гишүүд, залхсан гишүүд, согтуу гишүүд Монголын олон чухал хуулиудыг шөнө оройн цагаар бөөндөн баталж байгаа. Хуулийн чанар муудсан шалтгаануудын нэг нь энэ. Үүнийг өөрчлөх цаг болсон. Бид хуулиа барьж л ажиллах ёстой. Монгол Улсад хууль нь байгаа. Харамсалтай нь хуулиа баримтлахгүй байна.

–Таны санаачилсан хэд хэдэн хуулийн төсөл “Популист” гэж цоллуулаад унаж байсан. УИХ–ын гишүүнийг эргүүлэн татах энэ төсөл хэлэлцүүлгийн шатанд унах магадлалтай. Мэдээж, гишүүд өөрсдийгөө эргүүлэн татахын төлөө кноп дарахгүй байх л даа…

-Одоогийн хууль, эрх зүйн орчноо ашиглаж чадвал хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах нөөц бололцоо хангалттай байгаа. Тухайлбал, хуралдаанд согтуу оролцох, хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар чуулган, байнгын хорооны хуралдааныг тогтмол тасалдаг, хуралдаа хүрэлцэн ирдэггүй энэ тохиолдлуудыг зохицуулах зайлшгүй шаардлага байгаа. Анхнаасаа эсэргүүцэлтэй тулгарч байна.

Хуулийн төслөө битгий өргөн бариач, татаач. УИХ-ын гишүүн УИХ-ын гишүүнийхээ эсрэг ажиллаж болохгүй гэх мэт шахалтууд ирж байгаа. Энэ дарамт шахалтыг үл тоож хариуцлагын тухай хуулиа өргөн барих болно. Миний өргөн барьсан олон хуулийн төслийг энэ парламент унагаж байгаа. Тухайлбал, Оффшор бүсэд төрийн өндөр албан тушаалтнууд мөнгө байршуулахыг хориглох тухай хуулийн төслийг УИХ хэлэлцэхгүй хоёр жил дарж байгаа. Ер нь хариуцлагатай холбоотой хуулийн төсөл оруулахаар унагадаг ийм жишиг тогтсон. Гэхдээ бууж өгөхгүй. Олон чухал хуулийн төслүүдийг өргөн барих болно. УИХ-д эрүүл ухаантай, зөв сэтгэлгээтэй, шударга зарчимтай хүмүүс цөөнгүй байгаа гэдэгт итгэж байна.

–Та Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хууль дээр ажиллаж байна гэлээ. Энэ хуулиудад хэвлэлийн эрх чөлөөнд халдсан хэд хэдэн зүйл заалт орсон байна лээ. МОНРТ–ээс бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд хувийн өмч. Ардчилсан нам төрд гараад хэвлэлийн дотоод ажилд хэтэрхий халдаж байгаа юм биш үү?

-Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө бол чөлөөт нийгмийн амин сүнс шүншиг нь. Тиймээс хэвлэлийн эрх чөлөөг боомилсон хаасан хязгаарласан хуулийг төрөөс гаргахгүй гэдэг үндсэн зарчим бий. Үүнийг Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуульд тодорхой заачихсан. Тэгэхээр зөрчлийн тухай хууль бол Үндсэн хууль болон Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийн хүрээнд гарна. Энэ хоёр хуулийг зөрчсөн нэг ч заалтыг Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуульд оруулахгүй. Оруулахгүйн төлөө хатуу зогсох болно гэдгээ хэлмээр байна.

–Тухайлбал, Зөрчлийн тухай хуулийн 10.4.3 болон 10.4.1-т гэхэд төлбөртэй нийтлэл, нэвтрүүлэг бэлтгэсэн сонин хэвлэл, сэтгүүлч болон тэдгээр сурталчилгааг өгсөн албан тушаалтныг 250-2500 тооцох нэгжээр торгоно гэсэн байна лээ…

-Төсөлд алдаатай, оноотой олон зүйл заалт байгаа. Олон хэлэлцүүлэг, шат дамжлагаар орж байж батлагдана. Хэлэлцүүлгийн явцад засч залруулаад явна. Торгуулийг тооцооны нэгж дээр үндэслэж оноохоор болж байгаа нь иргэдэд ойлгомжгүй байдлыг үүсгэж байна. Монгол Улсад тооцооны нэгж гэдэг ойлголт байхгүй. Зөвхөн Монголбанк л ашигладаг. Тэгэхээр хууль бол иргэнд ойлгомжтой энгийн байх ёстой. Энэ талаас нь Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуулийг батлахдаа харж үзнэ.Та бүхний саналыг тусгах болно.

–Сонгуулийн тухай хууль ямар шатандаа явна. Улс төрийн намууд санал нэгдэж чадав уу. Архаг улстөрчид дараагийн сонгуульд дахин гарахын тулд улс төрд орж ирж байгаа залуучуудад нэлээд хаалттай, хэвлэлээр сурталчлах эрхийг нь хязгаарласан заалтууд тусгасан гэж байсан?

-Сонгуулийн хуулийн ажлын хэсгийг миний бие ахалж байгаа. Энэ хуулийн сонгуулийн тогтолцооны асуудал дээр намуудын дунд нэгдсэн ойлголцол зөвшилцөлд хараахан хүрээгүй байна. Ийм, тийм заалт орно, орохгүй гэж хэлэх нь эрт байна.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ цаг-үе

Г.Өнөрбаяр: Ардчилагчид хэвлэлийн дотоод үйл ажиллагаанд хэтэрхий халдаж байна

Манай улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн эрх зүйн орчин муудаж, үнэний төлөө тэмцсэн сэтгүүлчдийг хорих хуулийн төсөл бэлэн болжээ. Энэ талаар сэтгүүл зүй, олон нийтийн харилцааны доктор Г.Өнөрбаяртай ярилцлаа.

–Та сүүлийн хоёр жил хагасын хугацаанд “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн орчин муудлаа. Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг дампууруулах бодлого явагдаж байна” гэж сануулах болсон. Энэ дүгнэлтээс яриагаа эхлэх үү?

-Хөгжин цэцэглэж байсан хэвлэл, мэдээллийн салбар сүүлийн хоёр жил хагасын хугацаанд уруудан доройтлоо. Сэтгүүлчид маань тив дэлхий, гадаад ертөнцөөс эхлээд улс орны нийгэм, эдийн засаг, малчны хот, шорон гяндан хүртэл явж ард түмний хүсч байгаа бүхий л мэдээллийг дамжуулдаг. Улс орны салбар бүрт ололт амжилт, асуудал бэрхшээл байгааг ил тодоор харуулж ирсэн. Харамсалтай нь өөрсдийнх нь салбар нуран унаж эхэлснийг олж харахгүй байна.

–Шууд жишээ хэлэх үү?

-Нэгдүгээрт, улс орны эдийн засгийн хямралын гол буруутан нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл гэж Н.Алтанхуягийн Засгийн газар дүгнэсэн. Хоёрдугаарт, “Эзэн-100” хөтөлбөрийн хүрээнд төрийн байгууллагуудыг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй гэрээ байгуулахыг хориглосон. Гуравдугаарт, телевизүүдийг дампууруулах зорилгоор эфирийн 50 хувь нь Монгол контент байна гэсэн хууль санаачилсан. Дөрөвдүгээрт, facebook, twitter, youtube гэх мэт сошиал сүлжээг эрх баригчид өөрсдийн үйл ажиллагаанд нийцүүлэх зорилгоор “Цахим сүлжээг журамлах тухай” хуулийн төсөл санаачилсан, Тавдугаарт, Эдийн засгийн өршөөлийн хуульд авлигачдыг бичсэн сэтгүүлчдийг 5-50 сая төгрөгөөр торгоно гэж заалт оруулсан, Зургадугаарт, нилээд хэдэн сайтын үйл ажиллагааг хаасан, Долдугаарт сүүлийн хоёр жилд сэтгүүлчдэд эрүүгийн хэрэг үүсгэх үйл явц огцом нэмэгдсэн, Наймдугаарт мэдээ, нийтлэл, ярилцлага, тойм гэх мэт бичлэгийн төрөл зүйлийг төлбөртэй болгохыг хориглосон Зөрчлийн хуулийг өргөн барьчихлаа. Есдүгээрт сэтгүүлчдэд эрүү үүсгэж хорих хуулийн төслийг Засгийн газар өргөн барьсан. Аравдугаарт хувийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр шаардлагатай мэдээллийг үнэ төлбөргүй, шийдвэрийн дагуу шууд явуулах хуулийн төсөл санаачилсан гээд үй түмэн зүйлийг дурдаж чадна л даа. Энэ бүхнийг өргөн утгаар нь дүгнээд, том зургаар нь харвал Монголын сэтгүүл зүйн салбарыг сууриар нь, системээр нь хорлох ажиллагаа явагдаж байна.

–Бас сүүлийн жилүүдэд гэмт хэрэгт холбогдсон сэтгүүлчдийн тоо өссөнбиз дээ?

-Сэтгүүлчдийг хорих цагдах, торгох ажиллагаа эрчимжлээ. 2005-2012 оны хооронд буюу долоон жилийн хугацаанд шүүхээр шийдвэрлэгдсэн нэр төр сэргээхтэй холбоотой эрүүгийн 37 хэрэг гарсан. Гэтэл сүүлийн хоёрхон жилд 21 сэтгүүлчийг ялласан тухай саяхан news.mn сайт мэдээлсэн. Энэ бол сэтгүүлчдэд түгшүүрийн харанга дэлдэж байгаа тоон үзүүлэлт.

–Та сая сэтгүүлчдийг бичсэн мэдээ, нийтлэл, ярилцлагынхаа төлөө төлбөр авахыг хориглосон хуулийн төсөл яригдаж байгаа гэж дурдсан. Энэ ямар хуулинд байгаа зохицуулалт вэ?

-Цагаан сарын өмнөхөн Хууль зүйн сайд Д.Дорлигжав Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьж хаврын чуулганаар хэлэлцэхээр болсон. Энэ хоёр хуулинд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй холбоотой маш ноцтой заалтууд тусгагдсан. Тухайлбал, Зөрчлийн тухай хуулийн төслийн 10.4.3-т “мэдээлэх хэрэгсэл ашиглан сурвалжлага, мэдээ, тоймчийн нийтлэл болон зар сурталчилгааны бус хэлбэрээр зар сурталчилгаа байрлуулсан, түгээсний төлөө төлбөр авсан бол хувь хүнийг 250 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 2500 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял шийтгэнэ” гээд заачихсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл сэтгүүлчдийг төлбөртэй мэдээ, нийтлэл, ярилцлага, тойм хийж болохгүй ээ гэж хориглож байгаа хэрэг. Ардчилагчид маань хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн дотоод үйл ажиллагаанд хэтэрхий дураараа халдаж байгаагийн нэг илрэл юм. Үүнээс ч илүү ноцтой заалт бас бий.

–Тухайлбал?

-2014 оны төгсгөлд ЗХЖШ-ын газрын дарга, бригадын генерал Д.Энхбаатар гэгч сонин, сайт, сэтгүүлч гурваас 300 сая төгрөг нэхэмжилсэн. Хамгийн сонирхолтой нь уучлал гуйсан мэдээг дангаар нь сониныхоо нэгдүгээр нүүрт нэг сарын турш нийтлэх, сайтыг эхний онцлох мэдээ буландаа уучлал гуйсан мэдээг нэг сарын турш гаргах, сэтгүүлчийг “Генерал Д.Энхбаатараас уучлалт гуйж байна, миний буруу” гэсэн өгүүлбэрийг бичсэн нийтлэлийнхээ мөрийн тоогоор бичиж нийтлэх гэсэн шаардлага тавьсан юм. 100 гаруй жилийн түүхтэй Монголын сэтгүүл зүйн түүхэнд битгий хэл дөрвөн зуу гаруй жилийн настай дэлхийн сэтгүүл зүйн түүхэнд ийм даварсан нэхэмжлэл байсан гэж өнөөг болтол уншаагүй л дээ. Ардчиллыг Монголд нутагшуулсан гэж бахархах дуртай энэ хүний ийм нэхэмжлэлтэй агаар нэг хуулийн төсөл УИХ-д ороод ирж байгаа нь бүүр ч анхаарал татаж байна. Тухайлбал Зөрчлийн тухай хуулийн 10.4.1-т “сэрэмжлүүлэг зар сурталчилгааг тухайн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нэвтрүүлгийн хөтөлбөрийг харгалзалгүйгээр холбогдох шийдвэрт заасан давтамжаар үнэ төлбөргүйгээр түгээгээгүй бол хувь хүнийг 250 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 2500 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох шийтгэл хүлээлгэнэ” гэж заасан. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл бол хувийн өмч. Хувийн өмчийн үйл ажиллагаанд төр шууд хутгалдан орж байна. Бас дуртай шийдвэрээ гаргуулчихаад түүнийгээ сэрэмжлүүлэх зар сурталчилгаа нэрээрхүссэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээрээ явуулах эрхийг нээх гэж байна. Хэрэв гал ус, байгалийн гамшгаас олон нийтийг сэргийлсэн мэдээллийг хэлж байгаа бол түүнийг хуульчлах шаардлага байхгүй. Хэвлэл мэдээллийнхэн маань өөрсдөө сайн дураараа нийгмийн сайн сайхны төлөө хамгийн түрүүнд дамжуулж ирсэн. Ийм зүйлийг хуульчилдаг улс орон гэж байхгүй.

–Тооцооны нэгж гээд та юу ярьчихав. Торгуулиа тооцооны нэгжээр хийдэг болох юм уу?

-Эдийн засаг хямраад торгуулиа хүртэл ам.доллартай уялдуулан төлдөг болох гээд байна. Өмнө хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр уялдуулдаг байсан даа. Саяхнаас Засгийн газраас өргөн барьсан хуулиудад зөрчил гаргагчийг тийм хэмжээний тооцооны нэгжээр торгоно гэсэн заалтууд явж байна лээ. Энэ том маргаан болох байх. Учир нь манай улсын хуулиар Монголдоо аливаа торгууль, худалдааг үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр хийх ёстой. “Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай” хуулиар тооцооны нэгж гэдгийг “аливаа үнэ нь төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханштай уялдан өөрчлөгдөж байх үнийн саналыг хэлнэ” гэж заасан байдаг л даа.

–Шинээр өргөн бариад байгаа Эрүүгийн хуулинд туссан гүтгэх гэсэн зүйл ангийг өөрчлөх санаачилга гаргасан хүний нэг нь та. Энэ зүйл ангийг Эрүүгийн хуулиар биш иргэний журмаар шийдвэрлэх ёстой гэж үзэж байна уу?

-Олон улсын жишиг нь тийм юм. Гүтгэх гэдэг бол гэмт хэрэг биш. Тийм учраас НҮБ-ын хүний эрхийн хороо Монгол Улсын иргэний болон улс төрийн эрхийн фактуудад дүгнэлт хийгээд зөвлөмж ирүүлсэн байдаг. Уг зөвлөмжид сэтгүүлчдийг Эрүүгийн хуулиар хорихгүй байхыг тусгасан юм. Бид НҮБ-ын гишүүн орны хувьд аливаа зөвлөмжийг сонсох л ёстой. Гүтгэхийг гэмт хэргийн хүрээнд биш зөрчлийн хүрээнд шийдвэрлэх нь зүйтэй. Учир нь гүтгэхийг гэмт хэрэг гэж үзэх нь нэг талаасаа ард түмний үзэл бодлоо илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, шүүмжлэх эрх чөлөөг хязгаарлах хөшүүрэг болж байгаа юм. Нөгөө талаасаа дарга нар, албан тушаалтнууд ард түмнийхээ эсрэг тэмцдэг, сэтгүүлчдийг гүтгэсэн гэдэг эрүүгийн зүйл ангиар нухчин дарж авч байгаа юм. Үр дүнд нь ард түмний, хяналтын дуу хоолой алга болно гэсэн үг. Ийм нөхцөлд авлига, шударга бус үйлдэл, дарангуйлал цэцэглэж, эрх мэдэлтнүүд хожиж энгийн иргэд хохирно. Шударга ёсыг сахин биелүүлэх ёстой хууль нь шударга бус үйлдлийг өөрөөсөө төрүүлэх гээд байна. Хууль шударга бус ёсны зэвсэг байж болохгүй.

–Гүтгэх гэдгийг Эрүүгийн хуулиас аваад хаяхыг улс төрчид зөвшөөрөхгүй байх. Тэгвэл ямар гарц байна?

-Зөвшөөртөл тэмцэх хэрэгтэй. Сэтгүүлчид үг хэлэх хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөнийхөө төлөө, ард түмэн мэдэх сонсох, дуулах эрхийнхээ төлөө тэмцээд түүнийгээ олж авах ёстой. Үнэний төлөө тэмцэж байгаад хоригдсон хүмүүсийг “Эрх чөлөөний хоригдол” гэсэн томьёолол байдаг. Ийм хоригдол манай улсад байж болохгүй. Тийм учраас гүтгэх гэсэн зүйл ангийг Эрүүгийн хуулиас авч хаяхын төлөө “Эрх чөлөөний хоригдол байж болохгүй” санаачилга өрнүүлж байна. Олон сэтгүүлчид нэгдлээ. Мөн Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл, Сонины холбоо, Сайтын холбоо, Телевизүүдийн холбоо, Хэвлэлийн хүрээлэн, Глоб интернэйшнл гэх мэт төрийн бус байгууллагууд нэгдэнэ гэдэгт итгэж байна. Сэтгүүлчид маань хүчээ нэгтгэж байж Эрүүгийн болон Зөрчлийн хуулинд туссан дээрх даварсан заалтуудыг алга болгохын төлөө явах ёстой. Бас хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг сүйрүүлж байгаа тогтолцооны төлөө тэмцэх цаг болсон. Бүгдээрээ нэгдэж чадвал амжилтад хүрнэ. Нэгдэж чадахгүй бол ээлж дараалан дампуурлаа зарлана, торгуулна, дарамтлуулна, үйл ажиллагаагаа зогсоолгоно, шоронд явцгаана.

Гүтгэлээ гэдэг зүйл ангийг судлаад үзэхэд ихэнх тохиолдолд албан тушаалтнууд гомдол гаргасан байдаг. Тэгэхээр ард түмний өмнөөс албан тушаалд очиж байгаа бол ард түмнийхээ үгийг сонсдог, шүүмжлэлийг даадаг байх ёстой. Тэр шүүмжлэл нь хэрээс хэтэрч гүтгэлэг боллоо гэж үзэж байгаа бол тайлбар хийгээд иргэний шугамаар гомдол гаргах эрхтэй. Үнэхээр хүн гүтгэсэн бол сэтгүүлчид торгуулиад, уучлал гуйгаад, буруу үйлдэл хийснээ уншигчдадаа зарлаад, залруулаад явах ёстой. Харин үзэл бодол байр сууриа илэрхийлснийхээ төлөө шоронд орж болохгүй. Ардчиллын ийм жишиг, соёлыг л бид нутагшуулах гээд чадахгүй байна шүү дээ.

–Сүүлийн хоёр жилд хэвлэл мэдээллийн орчин муудлаа гэдгийг та олон баримтаар нотолж ярилаа. Яагаад ийм байдалд хүрэв?

-Чөлөөт хэвлэл гэдэг бол чөлөөт ард түмэн, чөлөөт ардчиллын оршин тогтнохын эх суурь гэж үздэг. Харамсалтай нь ардчиллын суурь тулгуур болсон тогтолцоог ардчилагчид нь хоёрхон жил хагасын хугацаанд л сүйрүүлчихлээ шүү дээ. АН 25 жилийн өмнө амлаж гарч ирсэн үнэт зүйлсээсээ салбар бүрт ухралт хийж байна. Би зөвхөн мэдээллийн салбарыг л ярьж байна. Ард түмнээ итгэл үнэмшилтэй байсных нь төлөө яллах дээрээ тулж хүндэрлээ. Ардчиллын суурь тулгуур салбараа ийм байдалд хүргэж байгаа хүмүүс бусад салбарт яаж хандах нь тодорхой шүү дээ. 25 жилийн өмнө ардчилал ярьж гарч ирсэн ах нар өнөөдөр ардчиллынхаа мөн чанарыг ойлгоогүй байна. Эсвэл онцгой эрх мэдэлд хүрч онцгой самуурсан байна. Энэ самуурлаас нь салгахад, ойлгуулахад сэтгүүлчид их үүрэг гүйцэтгэх учиртай.Эрх мэдэлд хүрэхдээ ардчиллын төлөө байсан. Эрх мэдэлд хүрснийхээ дараа ардчиллынхаа эсрэг болон хувирч байгаа үйлдэлтэй эвлэрч болохгүй.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ цаг-үе

“Монголын эх түүх”

Монголын түүхийн эх сурвалжуудыг эмхэтгэн зургаан боть болгон хэвлэж, оны өмнөхөн нээлтээ хийсэн. “Монголын эх түүх” нэртэй энэхүү цуврал бүтээл Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн санаачилгаар уншигчдын хүртээл болж байгаа юм. Боть болгон өөр өөрийн автортой. Тэдгээрийг жагсаавал, нэгдүгээр дэвтэр нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан хэл бичгийн томоохон төлөөлөгч Анандын Амарын “Монголын товч түүх”. Хоёр дахь боть нь түүхч, эрдэмтэн Базарын Ишдоржийн “Монгол Улсын хураангуй түүх”. Тэгвэл гурав дахь нь 1930-аад оны үед Судар бичгийн хүрээлэнд ажиллаж байсан өвөрлөгч эрдэмтэн Б.Буянчуулганы “Манж Монголын холбогдсон түүхт байдал” ном. Түүний энэ бүтээл нь тун сонирхолтой, түүхийн гол эх сурвалж гэж эрдэмтэд олзуурхдаг юм билээ. “Монголын эх түүх” цувралын дөрөв дэх бүтээл Шүүх яамны сайд асан, нэрт түүхч, Магсаржав Хурцын “Монгол Улсын шинэ түүх” ном. Дараагийн боть бол түүхч Лхамсүрэнгийн Дэндэвийн “Монгол Улсын товч түүх” бүтээл. Зургаа дахь дэвтэрт Х.Чойбалсан, Д.Лосол, Г.Дэгмид нарын 1940-өөд онд бичсэн “Монгол Ардын үндэсний хувьсгалын анх үүсэж байгуулагдсан түүх”-ийн тухай өгүүлнэ.

“Монголын эх түүх” цувралын нэгдүгээр ботид юун тухай гардаг болохыг уншигч танд сонирхуулъя. Ерөнхий сайд асан Анандын Амар 1930-аад оны дунд үед Шинжлэх ухааны хүрээлэнд байхдаа Монголын түүхийн талаарх ховор нандин дурсгалуудыг бичжээ. Энэ номд монголчуудын үүсэл гарлыг Хүннүгээс эхлээд эзэн Чингэс хааны байгуулсан Их Монгол Улс хүртэлх түүхийг нэн дэлгэрэнгүй бичсэн байна. Номын автор түүхч, хэл бичгийн ухааны эрдэмтэн, улс төрийн том зүтгэлтэн хүн байсан болохоор Монголын эх түүхээ хойч үедээ жинхэнэ үнэн мөнөөр үлдээхийн тулд эртний хэл бичгийн үнэхээр сонгодог найруулгаар дүрслэн бичжээ. Ялангуяа эзэн Чингэс хаан болон түүний хойчийг залгамжлагч үр хүүхдүүдийнх нь түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг зэргийг онцолсон байгаа. Энд Хубилай хааны тухайн цаг үедээ гүйцэтгэсэн үүргийг үнэхээр тод харуулах бөгөөд түүхэн учир шалтгаан, дэлхийн цаг үеийн байдлыг онцолсон байгаа юм. Их Монгол Улсын дэлхийн байлдан дагуулалтын улс төр, эдийн засаг, түүх соёл ард түмнийг хооронд нь холбож өгч, дэлхийн хөгжлийг нэгэн хэмд оруулсан гээд монголчуудын гүйцэтгэсэн үүргийг Хубилай хаанаар жишиж дүрсэлжээ.

Хубилай хааны мэндэлсний 800 жилийн ой энэ онд тохиож байгаа. Урд хөршид түүний гавьяат үйлсийг мөнхлөх ажил бужигнаж байхад манай улсад нам гүмхэн байна.Энэхүү номыг уншсан хэн бүхэн Хубилай хааныхаа түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг, ач холбогдлыг мэдэрч, гарцаагүй түүгээр бахархах болно.

“Монголын эх түүх” цуврал бүтээлийн авторууд түүхэн цаг үеийн үйл явдлуудыг уйгаржингаар, сонгодог хэл найруулгаар бичсэн байсныг эрдэмтэд кирилл бичигт буулгаснаар ийн уншигчдын гарт очиж байгаа юм. Энэ ажлыг байгаа түүхийн ухааны доктор З.Лонжид, Төрийн соёрхолт түүхч О.Батсайхан нар хариуцсан байна. Ингэхдээ тэд тэрхүү сонгодог найруулгыг нь тэр хэвээр хадгалан кирилл бичигт буулгаж чаджээ. “Монголын эх түүх”-ийг уншсан хэн бүхэн эцэг дээдэс, Монгол үндэстэн дэлхийд яаж гайхагдаж, хэрхэн байлдан дагуулж, ямар соёлт ард түмэн байсныг илүү их мэдэрч, бахархах омогшил төрнө.

Дээрх зургаан ботийг сонсдог ном хэлбэрт оруулж, монголчуудад хүргэх ажил эхэлсэн байна. Төрийн соёрхолт гавьяат жүжигчин Д.Сосорбарам, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Г.Равдан нарын уншсанаар тэрхүү Монголын маань эх түүх бидний сонорыг мялааж, оюуны цар хүрээ, мэдлэгийг тэлэх юм.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Эгийн голын усан цахилгаан станц төмөр замын хувь заяаг давтах вий дээ

Хувийн компаниуд таван жилийн өмнө тавьчих байсан төмөр замыг Оросын шахалтаар монголчууд өөрсдөө хойшлуулсан. “Хэрэв нарийн төмөр зам тавибал Хятадууд танкаа оруулж ирнэ. Улмаар Монгол Улс террорист аюул заналхийлэлд өртөнө” гэх шиг дэмий сэтгэхүйгээр ард түмний үндсэрхэг үзлийг нь албаар хөөргөж, аль хэдийнэ дуусчих байсан ажлыг зогсоосон. Улсын хөгжил дэвшилд халгаатай энэ үйл ажиллагааг хэн зохион байгуулж, өдөөн турхирсан гэдэг нь тодорхой болсон. Тэртээ тэргүй өчнөөн олон тэрбум төгрөгөөр төмөр замаа барих л байсан шүү дээ. Харамсалтай нь улсын ажлыг зогсоосон хүмүүс ч одоо том, том дарга нар хэвээрээ л байна. Тэд ямар ч ял шийтгэлгүй хоцорсон. Эх орноо гэсэн сэтгэлээ харийнханд худалдаж, төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хүчтэй эсэргүүцсэн тэдгээр “ноёд”-д хариуцлага тооцож, ял шийтгэл оноохгүй юм уу.

Одоо Эгийн голын усан цахилгаан станц баригдах өнгөндөө орлоо. Энэ бол манай улсын хувьд маш том бүтээн байгуулалт. Уг усан цахилгаан станц ажиллаж эхэлбэл төсөвт хэмнэлт авчрахаас гадна цаг уурыг “уяраахад” ч нөлөөтэй. Хөвсгөлөөс дутахааргүй нуур тэнд үүснэ. Ингэснээр байгаль орчны уур амьсгал зөөлөрч, хуурайшилт тодорхой хэмжээгээр багасана. Хамгийн гол нь ОХУ-аас авдаг эрчим хүчний хараат байдлаас нэг алхам холдох юм.Эдийн засагт маш том ололт, амжилт авчрах Эгийн голын усан цахилгаан станцын бүтээн байгуулалтыг ард түмэн дэмжих хэрэгтэй. Харин энэ ажлыг эсэргүүцэгчид тэмцлээ өрнүүлэхээр бэлтгэгдээд, хөлс мөнгөө аваад, хөдлөхөд бэлэн болсон сурагтай. Гол будлианыг өдөөгч эзэд нь тэднийг турхирахад бэлэн болсон гэлцэнэ. За, тэгээд тэмцэгчид ямар сураагүй биш дээ,дээр үеийн булш бунхан яриад эхэлнэ биз. Цагаан хоолой, уриа лоозон барьж жагсаал хөдөлгөөн өрнүүлж байгаад өлсгөлөн зарлаад хэвшчихнэ дээ. Энэ хөдөлгөөн яавч Монгол Улсын эрх ашгийн төлөө биш гэдгийг ард түмэн таних хэрэгтэй. Төр төмөр нүүрээ харуулж, бүтээн байгуулалтыг эсэргүүцсэн хөдөлгөөн, тэмцэл өрнүүлэгчдэд хатуу арга хэмжээ авмаар юм.Ард түмэн ч гадаадын гар хөл бологчдыг ялгаж, таньж, Монголдоо хайртай, сонор сэрэмжтэй байцгаая. Төмөр замын хувь заяаг Эгийн голын усан цахилгаан станц дээр давтуулахгүй юм шүү.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

мэдээ улс-төр

Берлин хотноо Монголын тугийг мандуулсан “ITB-BERLIN” үзэсгэлэннээлтээ хийлээ

ХБНГУ-ын Берлин хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.Мөнхцэцэг мэдээлж байна

Дэлхийн аялал жуулчлалын салбарын хамгийн том үзэсгэлэн болох “ITB-Berlin” үзэсгэлэн Европын аялал жуулчлалын зах зээлд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ сурталчлах бололцоог аливаа улс оронд олгодог. Монгол Улс Берлиний ITB үзэсгэлэнд 1999 оноос хойш албан ёсоор оролцсоор ирсэн билээ. Тэгвэл өнөө жилийн хувьд анх удаа албан ёсны“Түнш орон”-оор оролцож байна.

1966 оноос эхлэн ХБНГУ-ын Берлин хотноо жил бүрийн гуравдугаар сард зохион байгуулагддаг “ITB BERLIN” аялал жуулчлалын үзэсгэлэнд энэ жил дэлхийн 190 улсын 10 мянга гаруй аялал жуулчлалын байгууллага оролцож, өөрийн улс орон, аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүнээ сурталчилдаг аж. Тус үзэсгэлэнг 175,000 зочин ирж сонирхдог гэсэн тооцоо бий. Үзэсгэлэнг нээж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, ХБНГУ-ын Гадаад хэргийн сайд Франк Вальтер Штайнмайер, Берлин хотын Захирагч Михаел Мюллер, Дэлхийн аялал жуулчлалын байгууллагын ЕНБД Талеб Рифай, Германы аялал жуулчлалын холбооны Ерөнхийлөгч Михаел Фрэнцэл нар үг хэллээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж хэлсэн үгэндээ” Энэхүү нэр хүндтэй үзэсгэлэнгийн түнш орноор манай улсыг оролцохыг зөвшөөрсөнд чин сэтгэлийн талархлаа илэрхийлье. Манай ардын үгэнд “Аавын бийд хүнтэй танилц, Агтны бийд газар үз” гэсэн сайхан үг байдаг. Чингис хаан, Атилла хаан зэрэг дэлхийн хамгийн том гүрнийг бий болгосон түүхтэй орныг үзье гэвэл, уудам тал нутаг, гайхалтай байгальд адал явдалтай аялал хийхийг хүсч байвал, эдийн засгийн өөрчлөлтийг хийж урагшлан хөгжиж байгаа улсыг үзье гэвэл Монголд ирээрэй. Би та бүхнийг өөрийн биеэр манай оронд тавтай морил гэж урьж байна” гэлээ.

Энэхүү үзэсгэлэнд оролцогчдын 82.5 хувийг Европын орнууд эзэлдэг байна. Азиуд 8.1 хувь, Африк 5.4, Америктив 3.2, Австрали улс 0.7 хувийг тус тус эзэлдэг ажээ. Тус үзэсгэлэнд оролцсоноор тухайн оронд ирэх жуулчдын урсгал 15-30% нэмэгддэг гэсэн судалгаа бий. Тухайлбал, 2010 онд “Түнш орон” статустай оролцсон Турк Улсын хувьд тэр жилдээ жуулчдын тоо 28,6 сая байсан бол 2011 онд 31,4 сая болж есөн хувиар, 2012 онд 39,7 сая болж 26 хувиар, 2013 онд 20 хувь болж өссөнөөр дэлхийд хамгийн их жуулчин хүлээн авдаг улсуудын зургаадугаарт жагсч чаджээ.

Жил бүрийн үзэсгэлэнгийн үеэр оролцогч аялал жуулчлалын аж ахуй нэгжүүд болон аялагчдын хооронд 6.5 тэр бум евротой тэнцэхүйц хэмжээний гэрээнүүд хийгддэг байна.

ITB үзэсгэлэнг 1930-аад онд баригдсан, нийт 26 байгууламжаас бүрдэх 160,000 м.кв талбай бүхий “Мессе Берлин” үзэсгэлэнгийн талбайд зохион байгуулдаг. Тус үзэсгэлэнгийн талбайд 2014 онд “Сити Кюүб” нэртэй шинэ цогцолбор ашиглалтан доруулсан юм. Энэ цогцолборт манай Улс аялал жуулчлалын үзэсгэлэнд “Түнш орон”-оор оролцох үеийн нээлтийн үйл ажиллагаа, урлагийн тоглолт, хүлээн авалтыг зохион байгууллаа.

Монгол Улс энэхүү үзэсгэлэнд 1989 оноос хойш нэгдсэн зохион байгуулалттай, идэвхтэй оролцож ирсэн бөгөөд 2011 онд “Соёлын түнш орон”-оор амжилттай оролцсон. Энэжил “Түншорон” статустай, “Mongolia, Nomadic by Nature” уриатай оролцож байна.

Монгол Улсын хувьд энэхүү үзэсгэлэнд “Түнш орон”-оор оролцсоноор Монгол Улсын Засгийн газар аялал жуулчлалын салбартаа ихээхэн анхаарал хандуулж буйг дэлхий дахинд нотлохын зэрэгцээ аялал жуулчлалыг эрчимтэй хөгжүүлж, эдийн засгийн тэргүүлэх салбарын нэг болгох зорилтоо биелүүлэх чухал хөшүүрэг, түлхэц болох юм.

Дэлхийн хэвлэл мэдээллийн 400 орчим төлөөлөгч “ITB BERLIN” үзэсгэлэнг зорин ирж, сурвалжлага, нэвтрүүлэг хийдэг байна. Энэ нь “Түнш орон”-ы хувьд өөрийгөө сурталчлах томоохон боломжийг бий болгодог. Манай улс ирэх онд жуулчдын тоог нэг саяд хүргэх зорилт тавьсан. Статистик тоо баримтаас харахад 2013 онд 417 мянган жуулчин,2014 онд 392 мянган жуулчин Монголд ирсэн байна.

“ITB-2015″-ийн нээлтийн ажиллагаанд дэлхийн өнцөг булан бүрээс хуран цугласан 4000 хүноролцсон юм. Энэ үеэр Монгол Улсын урлагийн тоглолт ирсэн зочдыг гайхшруулж байлаа.Нүүдэлчин ахуйгаасаа салаагүй гэх ойлголттой гадаадынхны ойлголтыг энэхүү тоглолт бүрэн эвдэж чадсан юм. Ерөнхийдөө нийт масс Монголыг маш таатайгаар хүлээж авсан юм.

“ITB-2015″-ийн түнш орноор Монгол Улс оролцож байгаатай холбогдуулан Берлин дэх таксинууд манай улсын үзэсгэлэнт газрууд бүхий логог наасан харагдав. Ерөнхийдөө Берлин хот Монгол Улсыг бүтэн жилийн хугацаанд дэлхий дахинд таниулан сурталчилах юм. Уг олон улсын үзэсгэлэн худалдаанд оролцож буй Монголын чинглэгийн нээлт өнөөдөр нээлтээ хийх юм. Нээлтийн үйл ажиллагаанд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж оролцож, үг хэлнэ. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг “Өдрийн сонин”-оос уншаарай.

мэдээ улс-төр

Ц.Элбэгдорж: ХБНГУ-тай эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулахыг хүсч байна

ХБНГУ-ын Берлин хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.Мөнхцэцэг мэдээлж байна

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ХБНГУ-д ажлын айлчлал хийж байна. Богино хугацаанд шахуу хөтөлбөртэй уг айлчлалаар Ерөнхийлөгч өчигдөр ХБНГУ-ын Холбооны Канцлер Ангела Меркел, Ерөнхийлөгч Иохим Гаук нартай уулзсан юм. Төрийн тэргүүн эхлээд Канцлер Ангела Меркелтай уулзаж үдийн зоог барив. Дараагаар н тэд хэвлэлийнхэнд мэдээлэл өгсөн юм.

ХБНГУ-ын Холбооны Канцлер Ангела Меркел: Берлин хотноо зохион байгуулагдаж буй “ITB-2015″ олон улсын үзэсгэлэн яармагт түнш орноор оролцож буй Монгол Улсын Төрийн тэргүүн манай оронд айлчилж байгааг онцлоход таатай байна. Манай хоёр улс түүхэн харилцаатай. Монгол Улсын иргэдийн нэг хувь нь Герман хэл мэддэг явдал бол хоёр улсын харилцааны бас нэг гол гүүр болох юм.

Монгол Герман улсын хооронд Ашигт малтмалын салбарт хамтран ажиллах гэрээг 2011 онд байгуулсан. Уг гэрээний хүрээнд тухайн чиглэлийн дээд сургуулийг Монголд байгуулсан. Гэхдээ энэ гэрээнд тусгагдсан эдийн засгийн, ашигт малтмалын харилцаа дорвитой явагдахгүй байна. Иймд гэрээнд тусгагдсан бусад зорилтуудыг ажил хэрэг болгох тал дээр аль аль талаасаа хүчин чармайлт гаргах хэрэгтэй. Герман Монголын харилцаа тун онцлогтой. Манай хоёр орны улс төрийн харилцаа идэвхтэй байгаа ч эдийн засгийн харилцаа удаашралтай байна. Өнгөрсөн хугацаанд хоёр улс эдийн засгийн хамтарсан төслийг хүссэн хэмжээнд хэрэгжүүлж чадаагүй.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж: Монгол Улсын хувьд Германыг Европ тивд байгаа хамгийн гол түнш улсаа гэж үздэг. Монгол Улс Дэлхийн аялал жуулчлалын хамгийн том үзэсгэлэн болох Берлиний ITB үзэсгэлэнд түнш орноор оролцож миний бие энэхүү үзэсгэлэнгийн үйл ажиллагааг нээх гэж буйдаа туйлын баяртай байна. Энэ үеэр эрхэм хатагтай Канцлер Ангела Меркел биднийг хүлээж авч уулзаж, хоёр орны харилцааны талаар, мөн бүс нутгийн харилцааны талаар дэлгэрэнгүй ярилцах зав гарсанд туйлын таатай байна. 2011 онд Канцлер манай улсад айлчилж байсан. 2012 онд бид мөн ХБНГУ-д айлчлан ирж байсан.Монгол Улсын хувьд Герман улстай бүх салбарт харилцаагаа өргөжүүлэхийг эрмэлздэг. Мөн хамтарч зурсан хоёр талын баримт бичгүүдийн үзэл санааг хэрэгжүүлэхийн тулд маш идэвхтэй хамтарч ажиллах болно гэдгээ хэлье. Ингээд та бүхэнтэй уулзах сайхан боломж гарсанд баярлалаа.

Ийнхүү хоёр талаас мэдэгдэл хийсний дараа сэтгүүлчдийн асуултад хариулав.

-Та сая хийсэн мэдэгдэлдээ хоёр улсын хоорондох эдийн засгийн салбар, ялангуяа ашигт малтмалын салбар дахь түншлэлийн салбар хангалтгүй байна гэдгийг дурдлаа. Манай улс байгалийн асар их нөөцтэй. Бид яг энэ давуу боломжоо ашиглаад Герман болон Европын зах зээлд газрын ховор элемент болон бусад танайд шаардлагатай байгаа ховор элементийг бид экспортод гаргахыг хүсч байна. Тиймээс газар зүйн хол байршлыг илүү ойртуулах бодлогын талаар нэн түрүүнд юу хийх шаардлагатай гэж та бодож байна вэ?

ХБНГУ-ын Холбооны Канцлер Ангела Меркел: Үүнийг гатлах гурван зам байна. Нэгдүгээрт, дэд бүтцийн төсөл байвал нэн түрүүнд анхны хөрөнгө оруулалтын санхүүгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Тогтоосон тэр төслүүдийг санхүүжүүлэхэд төвөг тулгараад байна. Хоёрдугаарт, энэ ашигт малмалыг олборлохын тулд дэд бүтцүүдийг хөгжүүлэх шаардлагатай. Хамгийн гол нь тэр ордууд захын аймгуудад, хотоос зайдуу байгаа. Гуравдугаарт, Монгол Улсын хоёр том хөрш өөрийн гэсэн санаа бодолтой.Энэ асуудлыг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар өөрийн байр суурьтай. Мөн зам тээвэр харилцааны тал дээр ч өөрийн гэсэн санал бодолтой.Хэрвээ Монгол Улстай харилцъя гэвэл тэдэнтэй харилцах хэрэгтэй.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж: Бид ашигт малтмалын салбарт хамтран ажиллах гэрээгээ цаашид нэг бүрчлэн хэрэгжүүлж ажиллах ёстой. Цаашлаад эдийн засгийн иж бүрэн харилцаатай улсын хувьд эдийн засгийн хамтын ажиллагааны гэрээг Монгол Германы хооронд байгуулж болох уу гэдгийг манай талаас дэвшүүлж байгаа. Энэ гэрээг байгуулж, парламентаар батлуулж чадах юм бол хоёр талынхаа харилцааг цаашид аваад явах сайхан боломж байна. Энэ тал дээр цаашид хамтарч ажиллах боломж гарч ирнэ гэдэгт найдаж байгаа.Мөн манай улсын дэд бүтцийн гол салбар болох төмөр зам бол ОХУ-тай тавь тавин хувийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай салбар. Үүнээс гадна шинэ төмөр зам байгуулах бүтээн байгуулалтын ажил эхэлсэн байгаа. Хятадын дарга өнгөрсөн жил манай улсад ирэхэд Хятадын нутаг дэвсгэр дээгүүр дайран өнгөрөх транзит тээврийн асуудалд хоёр улсын Засгийн газар маш сайн гэрээ байгуулж чадсан. Хятадын талаас тодорхой хэмжээний хөнгөлөлт, ямар чиглэлээр, ямар боомтоор Монголын талаас гаргах ёстой вэ зэргийг тэр гэрээнд тодорхой тусгасан. Хятад улстай хийсэн ийм гэрээг ОХУ-тай хийх боломжтой.

-Хоёр улсын хооронд шууд нислэг үйлдэгдэж байгаагаас өөрөөр дэд бүтцийн салбарт шууд оролцоо хангалттай биш байна. Дэд бүтцийн харилцааг сайжруулснаар бусад хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хөрс бүрдэнэ. Тиймээс Германы талаас дэд бүтцийн салбарт шууд оролцоог нэмэгдүүлэх боломжийг хэрхэн харж байна вэ?

ХБНГУ-ын Холбооны Канцлер Ангела Меркел: Агаарын орон зайн харилцааны хувьд хоёр улсын агаарын тээврийн компани хоорондын харилцаа байгаа. Тэдний харилцааг дээшлүүлэх тал дээр анхаарч ажиллах болно.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж: Монгол Улсын хувьд далайд гарцгүй учраас агаарын харилцаанд ач холбогдол өгдөг. Ялангуяа Европ руу гарч байгаа агаарын харилцаанд түлхүү ач холбогдол өгдөг. Монгол Улсын хувьд ОХУ болон БНХАУ-ын хооронд хуурай газрын болон агаарын хааб байх боломжтой. Тийм ч учраас бид шинээр нисэх онгоцны буудал барьж байгаа. Энэ чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлэхэд, Германы талтай хамтарч ажиллахад маш их таатай байх болно.Энэ дашрамд хэлэхэд Монгол Улсын анхны ардчилсан сонгуулийг 1990 оны долдугаар сард зохион байгуулсан.Ардчилсан төрт засаг үүссэний 25 жилийн ой тохиож байгаа. Монгол Улс хүний эрх, хуулийн засаглал, нээлттэй байдлаараа бүс нутагтаа үлгэр жишээ орон байхын төлөө ажилладаг. Монголчуудын сонгож авсан замыг хоёр хөрш маань хүндэтгэж үздэгээ үргэлж илэрхийлдэг.Монголчуудын хувьд 25 жилийн өмнө шинээр сонгосон сонголтдоо эргэлздэггүй.Энэ сонголтоо цаашид улам бэхжүүлэхийн төлөө хамтарч ажиллана. Энэ тал дээр Германы талаас дэмжлэг үзүүлж, бидэнтэй хамтарч ажилласаар ирсэнийг онцолж байна гэв.

ХБНГУ-ын Ерөнхийлөгч Иохим Гаук манай улсад айлчлах урилгыг таатай хүлээж авлаа

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ХБНГУ-ын Канцлер Ангела Меркелтай албан ёсны уулзалт хийснийхээ дараа Бэлльвю ордныг зорилоо. ХБНГУ-ын Ерөнхийлөгч Иохим Гаук манай улсын Төрийн тэргүүнийг хүлээн авч уулзсан юм. Уулзалтанд Монголын талаас гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн, Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын сайд Д.Оюунхорол, Зам, тээврийн сайд Н.Төмөрхүү болон албаны хүмүүс, Германы талаас Холбооны Ерөнхийлөгчийн гадаад бодлогын зөвлөх Маркус Эдерер Хайнц Бээр болон албан ёсны төлөөлөгчид оролцов.

ХБНГУ-ын Холбооны Ерөнхийлөгч Иохим Гаук Монгол Улсын Ерөнхийлөгчтэй дахин уулзаж байгаадаа таатай байна гээд Монгол Улсын туулж ирсэн ардчиллын замыг хүндэтгэн сайшааж байдаг. Манай хоёр орны харилцаа дээр үеэс эхтэй, энэ сайхан харилцаагаа улам гүнзгийрүүлнэ гэж найдаж байгаагаа илэрхийллээ. Улс төрийн түвшинд идэвхтэй хөгжиж буй харилцааг эдийн засгийн хамтын ажиллагааны агуулгаар баяжуулан хөгжүүлэх бүрэн боломжтойг ч дурдлаа. Монголд байгуулагдсан Герман Монголын хамтарсан Технологийн дээд сургууль нь боловсролын салбарт хийгдсэн үр дүнтэй ажил гэдгийг онцлов.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж уулзалтын үеэр И.Гаук Герман Улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсныхоо дараахан анхны төрийн зочноороо өөрийг нь хүлээн авч хүндэтгэл үзүүлж байсныг дурсахад таатай байна гээд Монгол Улсад анх удаа чөлөөт, ардчилсан сонгууль явуулсны 25 жилийн ой энэ жил тохиож байгаа. Энэхүү хүндэтгэлийн арга хэмжээ энэ оны долдугаар сард Улаанбаатар хотноо болно. Энэхүү арга хэмжээнд Европын орнуудаас ирэх гол зочин нь Ерөнхийлөгч Гаук байна гэдэгт итгэлтэй байгаагаа илэрхийлээд энэ нь Монгол, Германы харилцааны ач холбогдлыг тодотгох төдийгүй манай бүс нутагт ардчиллын үнэт зүйлсийг бэхжүүлэх, түгээхэд чухал ач холбогдолтой болохыг онцоллоо. Мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Монгол судлалыг хөгжүүлэх Үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд Герман Улсын их, дээд сургуулиудтай хамтын ажиллагаа амжилттай өрнөж буйг тэмдэглэв.Монгол Улс, ХБНГУ нь олон улсын харилцааны асуудлаар ижил төстэй байр суурь баримталж, бие биенээ харилцан дэмжин, хамтран ажиллаж ирснийг дурдаад цаашид ч ойр дотно хамтран ажиллах сонирхолтой байна гэв.

Ерөнхийлөгч И.Гаук Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс сонирхсон асуултандаа хариулт авч, Монгол Улсад урьсан урилгыг нь баяртайгаар хүлээн авлаа.

мэдээ улс-төр

Берлин хотын төв бүсэд Монгол Улсын Элчин сайдын яам шинэ байртай боллоо

ХБНГУ-ын Берлин хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.Мөнхцэцэг мэдээлж байна

ХБНГУ дахь Монгол Улсын Элчин сайдын яам Берлин хотын яг төв хэсэгт шинэ байртай болжээ. Будаг нь ханхалсан энэхүү шинэ байрны нээлтийн ажиллагаа өчигдөр болсон юм. Ерөнхийлөгчийн Герман улсад тун шахуу хөтөлбөртэй хийж буй ажлын айлчлалынхаа хүрээнд өөрийн улсын Элчин сайдын яамны байрны туузыг хайчилсан юм. Нээлтийн үйл ажиллагаанд Монголын талаас Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн, Монгол Улсаас Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Ц.Болор, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-үүл, Германы талаас ХБНГУ-ын гадаад хэргийн Төрийн сайд Михаел Роот, Гадаад хэргийн яамны Улстөрийн газрын захирал Клеменсфон Гетце болон албаны хүмүүс, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөлөгчид оролцов. Ерөнхийлөгч тус Элчин сайдын яамны байрны түлхүүрийг гардуулж өгөхдөө “Монгол Улсын Элчин сайдын яам Берлиний төв хэсэгт чухал байршилд албан ёсны байртай болж байгаад нь баяр хүргэе. Элчин сайдын яамны хувьд ажиллах нөхцөл боломж сайжирч байгаа нь Герман улстай харилцах харилцаанд маш том ахиц дэвшил гарна гэдэгт найдаж байна” гээд тэдэнд ажлын амжилт хүсэв.

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ерөнхийлөгч Герман Монголын бизнес форумд оролцож үг хэлэв

ХБНГУ-ын Берлин хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.Мөнхцэцэг мэдээлж байна

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсад ажлын айлчлал хийж байгаа билээ. Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн айлчлал нь Берлин хотноо зохион байгуулагдаж буй Олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэн яармагийн үйл ажиллагаатай давхцаж байгаагаараа онцлог юм. Энэхүү арга хэмжээний хүрээнд өчигдөр Берлин хотноо Монгол Германы бизнес форум болов.

Берлин хотын захиргааны байранд “ГЕРМАН- МОНГОЛЫН БИЗНЕС ФОРУМ”-ыг Монголын Хөрөнгө оруулалтын газар, Германы Ази-Номхон далайн холбоотой хамтран Монгол Улсаас ХБНГУ-д суугаа Элчин сайдын яам зохион байгууллаа.

Тус арга хэмжээг нээж Төрийн тэргүүн хэлсэн үгэндээ “Герман Монголын харилцаа хэд хэдэн түвшинд идэвхтэй хөгжиж байгаа. Ялангуяа улстөрийн түвшинд.2011 онд Герман улсын Канцлер манай улсад айлчилсан бөгөөд энэ үеэрээ чухал баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурсан. Мөн Герман улсын Холбооны Ерөнхийлөгчтэй маш ойр харилцаа тогтоож, олон удаа уулзаж ярилцаж байсан. Канцлерийн хувьд Герман Монголын харилцаанд ялангуяа эдийн засгийн харилцаанд маш их анхаарал тавьж ажилладагт талархаж байна. Өнөөдөр би богино хугацаатай айлчлалынхаа үеэр эрхэм Канцлер болон ХБНГУ-ын Холбооны Ерөнхийлөгчтэй уулзаж ярилцах сайхан боломжууд гарч байна. Хамгийн чухал нь Монгол Улс албан ёсны түншээр оролцож байгаа олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэнгийн үйл ажиллагааг нээх хүндтэй үүргийг би хүлээж байгаа. Улс төрийн үүднээс нь авч үзвэл манай хоёр орны харилцаа маш сайн түвшиндээ эрчимтэй урагшилж байгаа . Дараагийн түвшний харилцаа бол бизнесийн салбарын харилцаа юм. Монгол Германы бизнесийн харилцааны хамгийн ойлгомжтой зүйл нь хамтран ажиллах уур амьсгал боломж нь бүрэлдсэн явдал. Монгол Улс нь Азийн бүс нутагт байгаа Герман иргэдийн тоогоороо тэргүүлдэг. Мөн Герман улстай хамтран ажиллах бүхий л талын үйл ажиллагаанд Монгол Улс ойр дотны улс гэж харагддаг. Бидний хувьд Герман улсыг Европын холбооны хамгийн чухал түншээ гэж харилцсаар ирсэн түүхтэй. Энэ үйл ажиллагаанд Германы бизнесийн салбарын алдартай төлөөллүүд ирсэн байна. Мөн Германд ажиллаж байгаа хувийн хэвшлийн байгууллагууд, холбоод маш их үүргэ гүйцэтгэсэн гэдгийг онцлон тэмдэглэх нь зүйтэй.

Монгол Германы харилцаанд хүндрэлтэй асуудал гэвэл орон зайн хувьд алсагдмал байрлалд байдаг. Манай хоёр улсыг дэд бүтцийн хувьд холбосон шууд холбоос байдаггүй. Агаарын тээврийн холболт байгаа ч үүнийг цаашид сайжруулах ёстой гэж бодож байна. Энд дуулгах сайн мэдээ гэвэл өнгөрсөн 2014 онд ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин, БНХАУ-ын дарга Си Жинь пин нар Монгол Улсад айлчилсан. Энэ үеэр олон жил яригдсан тухайн хоёр орны дээгүүр дамжин өнгөрөх тээврийг ялангуяа БНХАУ-тай эцэслэн шийдвэрлэсэн. Сая Засгийн газрын түвшинд гэрээг нарийвчилж хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөнүүд гарсан. Энэ бол Германы тал, Европын талд сайн мэдээ гэж ойлгогдож байгаа. Монголын талаас гарч ирэх ямар нэгэн барааг Хятадын нутаг дэвсгэр дээгүүр дамжуулан тээвэрлэхдээ маш их хөнгөлөл үзүүлж байгаа. Коридорт ямар бараа очих, хэрхэн зөөвөрлөх зэрэг нарийн деталуудыг ярьж, шийдвэрлэж байна. Монгол Улсын өөрийн барьдаг байр суурь бол түүхий эдийг нийлүүлэх хэрэгтэй боловч ямар нэгэн хэмжээнд Монголдоо боловсруулах тал дээр түлхүү сонирхолтой байгаа. Ер нь аливаа шатанд боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг шууд худалдан авч хэрэглэх боломжтой. Дээрээс нь тээвэрлэхэд хүртэл бүтээгдэхүүний хувьд илүү үр ашигтай байдаг учраас Монголд тодорхой хэмжээний боловсруулаад гаргах боломжтой юм.

Бусад харилцаа удаан явж байгаа ч урагштай зүйлүүд бий гэж боддог. Монгол Улсыг аялал жуулчлалын олон улсын үзэсгэлэнгийн албан ёсны түнш орноор өнөө жил оролцохыг Германы Засгийн газар, Берлин хотын захиргаа дэмжиж оролцуулж байгаад бид талархалтай байна. Монголын хувьд жуулчдыг ирүүлэх, тэдэнд зориулсан дэд бүтцүүдийг хэрхэн бий болгох, яаж сайжруулах зэрэгт бидэнд суралцах зүйлүүд олон бий.

Бид бол нээлттэй, ижил төстэй, үнэт зүйлүүдтэй хоёр улс. Тэр утгаар бид илүү ойлголцох боломжтой. Нэгэнт нээлттэй учраас бидний үйл ажиллагаанд гарч байгаа алдаа, хүндрэлүүдийг шийдвэрлээд явах эрмэлзэлтэй байдаг. Энэ бол манай хоёр улсын харилцааны давуу тал юм.

Мөн энэ үеэр Берлиний төвд Монголын Элчин сайдын яамны шинэ байрны нээлт болж байгаа нь Герман улстай харилцах харилцаанд маш том ахиц дэвшил гарна гэдэгт итгэлтэй байна. Ингээд чуулганы үйл ажиллагаанд амжилт хүсье” гэв. Энэхүү бизнес форумд Берлин хотын захирагч ноён М.Мюллэр, Дойчебанк-ныТУЗ-ийн дарга ноён Ю.Фичен нар нээж Гадаад харилцааны сайд Л.Пүрэвсүрэн, Зам тээврийн сайд Н.Төмөрхүү, Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл, Монгол Улсаас ХБНГУ-д суугаа Элчин сайд Ц.Болор, ХБНГУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Г.Тийдэманн нар оролцов. Арга хэмжээний хүрээнд БХБ-ын дэд сайд хат .Г.Байгалмаа өөрийн салбарын тухай дэлгэрэнгүй танилцуулгыг хийж, ЗТЯ-ны СБТГ-ын дарга С.Адьяасүрэн, АҮЯ-ны СБТГ-ын дарга Д.Баттогтох, Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн асуудал хариуцсан орлогч Ц.Энхцэнгэл нар тухайн салбарт хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрүүдийн талаар тус тус илтгэл тавив. Мөн ХөОГ-ын Сурталчилгаа, зөвлөх үйлчилгээний хэлтсийн дарга Д.Ирмүүн Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын орчны талаар товч мэдээлэл хийж, форумд оролцогч монголын компаниудыг танилцуулав. Хот байгуулалтын салбарын чиглэлээр германы архитекторч ноён Ш.Шмидт монголын “Майдарсити” төслийг танилцуулсан нь арга хэмжээг онцлог болголоо.

Арга хэмжээнд аж үйлдвэр, аялал жуулчлал, дэд бүтэц, хот байгуулалтын салбарын 170 гаруй төлөөлөгч нар оролцов. Тэдний 90 нь Германы байгууллага компаниуд байсан. Энэ тоо германчууд манай улстай хамтран ажиллах сонирхолтой байгааг илэрхийлж байна хэмээн зохион байгуулагчдын зүгээс онцолж байлаа. Энэ удаагийн форумд Монголын талаас 15 компаниор олцож байгаа бөгөөд Герман улстай уламжлалт бизнесийн харилцаатай аж ахуй нэгжүүд түлхүү оролцож байна.

мэдээ цаг-үе

Ш.Цэнд-Аюуш: Улс төрийн аясаар хэл, бичгийнхээ соёлд халдвал Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолд сэв суулгана

Хэлбичгийн шинжлэх ухааны доктор, профессор, Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн Д.Нацагдоржийн шагналт зохиолч Ширсэдийн Цэнд-Аюуштай ярилцлаа. Наяад оны эхээр тухайн үеийн Соёлын яамыг толгойлж дараа нь Монголын зохиолчдын эвлэлийн орлогч даргаар ажиллаж байсан тэрээр Утга зохиол, нийгмийн ажилтны дээд сургуулийг үүсгэж байгуулж орчин үеийн утга соёл, сэтгүүлзүйн түүхэнд гавьяа байгуулсан нэгэн юм. Эл эрхэмтэй саяхан батлагдсан Монгол хэлний хуулийн талаар ярилцсанаа хүргэе.

–УИХ саяхан Монгол хэлний тухай хуулийг баталлаа. Хууль анх өргөн баригдаж, хэлэлцэгдэж эхлэхээс л шүүмжлэл дагуулж байсан. Соёлын сайд байсан хүний хувьд та энэ хуулийн хэрэгжилтийг хэрхэн харж байна вэ?

-Хэл гэдэг хүний нийгмийн хамгийн үнэт баялгийн нэг. Аливаа улс орны оршин тогтнох тулгуур багана нь улсын хил хязгаар, үндэсний хэл, түүх соёл юм. Хэл бол харилцааны чухал хэрэгсэл. Нөгөө талаас оюун санааг баяжуулж байдаг. Өнөөдөр монгол бичгийн талаар дуугарах хүнгүй юм шиг улсууд ойлгоод байна. Тийм биш л дээ. Б.Ринчен гуай, Ц.Дамдинсүрэн гуай Лувсанвандан гуай зэрэг монгол хэлний манаач болсон хүмүүс байсан. Тэд монгол хэлийг хөгжүүлж баяжуулахын төлөө байнгын анхаарал тавьж ажиллаж байсан юм. Үеийн үед том сэхээтнүүд эх хэлээ хадгалж, хамгаалахад ихээхэн анхаарал тавьж ирсэн. Харин Монгол бичгийг олон түмэнд сургах үзэл баримтлалтай УИХ-аас баталсан Монгол хэлний тухай хууль нь урьд үеийн уламжлалыг баяжуулж өгч байгаа нь сайн зүйл. Гэхдээ хэрэгжих нөхцөл гэж айхавтар том бэрхшээл бий гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Жишээлбэл, манай сэхээтнүүд Ардын хувьсгалын дараа 1930-аад онд латин бичгийг эзэмшье гээд хоёр, гурван жил яваад бүтээгүй. Дараа нь Ц.Дамдинсүрэн гуай кирилл бичгийг эзэмших нарийн дүрэм журмыг гаргаж ирсэн. Энэ нь манай Монголын үндэсний том соёл, бичиг болсон. Түүнчлэн монгол хэлний дүрмийг өөрчлөх талаар дээрээс янз бүрийн ярианууд гарч, төсөл нэрээр баахан ажил явагдсан. Монгол хэлний дүрмийг Ц.Дамдинсүрэн гуай шиг том эрдэмтэн л өөрчилж чадна. Тэрнээс мань мэтийн мянган хүн нийлээд хийчихдэг ажил ч биш. Монгол хэл, бичиг гэдэг бол маш нарийн зүй тогтолтой зүйл. Зүгээр нэг тогтоолоор өөрчлөгдчихгүй. Хэдэн зуун жилээр баяжиж, уламжлагдаж байдаг.

–Монголчууд 2025 оноос бүх нийтээрээ монгол бичигт шилжинэ гэж байгаа. 1990-ээд оноос ерөнхий боловсролын сургуулиудад уйгаржин заасан ч энэ ажил үр дүнд хүрээгүй болохоор удаан үргэлжлээгүй. Тэгэхээр арван жилийн дараа энэ байдал дахиад л давтагдах нь бололтой?

-Бүх нийтээр уйгаржин бичигт шилжих нь санааны зоргоор хийчихдэг ажил биш. Монгол бичгийг мэдэх шаардлагатай түүхийнхэн, хэл уран зохиолын багш нар, эрдэмтэд л сайн судлаад авч явбал болно. Кирилл бичиг бол Монгол Улсын XX зууны сэргэн мандалтын эх ундарга нь шүү дээ. Манай улсын хэдэн үеийн сэхээтнүүд болоод монголчуудыг бичиг үсэгтэй болгож гэгээрүүлсэн нь кирилл үсгийн гавьяа. Тиймээс ЮНЕСКО-гоос монголчуудыг бүх нийтээрээ бичиг үсэгтэй ард түмэн болсонд шагнаж урамшуулсан юм. Энэ бол бусад орнуудад хийгдээд байдаггүй ажлыг манай улс кирилл бичиг, үсэгтэй болсноор хэрэгжүүлсэн том амжилт. Бид энэ амжилтаас ухрах ёсгүй.

1990-ээд онд монгол бичгийг заах багш үнэндээ дутмаг. Монгол хэл, уран зохиолын багш нараар заалгасан болдог ч үр дүнд хүрээгүй юм. Бичиг, үсэг гэдэг бол хамгийн гол нь нийгэмтэйгээ харьцах том хэрэглүүр. Яахав, бичиг, үсэг мэдэхгүй хоёр хүн хоорондоо яриад байж болно л доо. Гэхдээ нийгмээ, улс орноо, эх дэлхийгээ бичиг үсгийн тусламжтайгаар танин мэддэг. Манай улс 2025 онд уйгаржин бичиг рүү бүх нийтээрээ орно гэдэг бол сэрүүн зүүд. Харайлаа гэхэд буух газраа харж байх хэрэгтэй. Тогтоол, дүрэм, журам гарч болно. Гэхдээ тэрийг яаж хэрэгжүүлэхээ ухамсарлах хэрэгтэй. Хялбархан бүтчихдэг ажил ч биш. Өвөрмонголын хэдэн арван мянган багш нарыг авчраад гурван сая хүндээ заалгадаггүй юм л бол монголчууд уйгаржинд шилжих боломжгүй.

–Уламжлалт бичиг нэлээд шүүмжлэл дагуулж байгаа. Жишээлбэл, “гурил” гэдэг үгийг “гулир” гэж тэмдэглэж байх жишээний. Үүнээс үүдэн уйгаржин бичгийг манайхан одоогийн хэл ярианы онцлогт тохируулаад хэрэглэе гэх болж. Нэг хуулийг хэрэгжүүлэхийн тулд бүхэл бүтэн хэл соёлыг ингэж өөрчилж болдог юм уу?

-Мянган жилийн соёлыг өөрчилнө гэдэг байж боломгүй зүйл. Улс төр гэдгийн их зовлонтой юмны нэг шийдвэр гаргачихаад Монголын түүхэнд үлдэж, гялалзана гэж ойлгоод байх шиг. Улс төрийн тогтоол, шийдвэр, хууль баталж байгаатай адил хэл соёлыг ийм хямдхан гаргаж болдоггүй юм. Хэрэгждэг ч зүйл биш. Хэл гэдэг бол өөрийн нарийн хуультай. Монголчуудыг бүх нийтээрээ монгол бичигтэн бол гэж хавтгайруулаад, гурван саяулаа уйгаржин бичигтэн болно гэвэл бүтэхгүй ажил гэж хэлэх байна.

Ер нь бичиг, үсгээ солих гэсэн ард түмэн амжилтад хүрдэггүй. Олон улсын хэмжээнд бичиг, үсгээ өөрчлөх гэсэн оролдлого хандлагууд гарч байсан. Бүгд л замхарсан. Улс орны тэр олон мянган жилийн уламжлал хөгжиж явах ёстой тулгуур нь бичиг, үсэг. Үүнтэй холбогдуулаадхэлэхэд эх хэлний боловсрол бол хүний насан туршийн зүйл. Тэр боловсролоо байнга хөгжүүлэн дээшлүүлж явах нь хүн бүрийн үүрэг юм. Гадаадын эрдэмтэн мэргэдийн хэлсэн үг ч байдаг. “Хүн гадаад хэлийг нэг жил ч юм уу, зургаан сарын хугацаандсурч болно. Харин өөрийнхөө төрөлх хэлийг насан туршдаа сурч чаддаггүй юм” гэсэн нь бий. Ингэхээр хэл бол агуу том зүйл. Дэлхийн аль ч соёлтой улс үндэстэний өөрийн хэл нь хуультай. Бичиг, үсгээр хэлийг баталгаажуулж, баяжуулж байдаг юм.

–Кирилл үсэг бол монголчуудыг дэлхий дахины соёлтой танилцуулсан гэж та дээр хэлээ. Дэлхийн сонгодог бүтээлүүд цөм кирилл бичгээр Монголын ард түмэнд хүрсэн. Энэ утгаараа кирилл бичгийг хамгаалж, хадгалж авч явах ёстой баймаар…

-Монголын олон үеийн алдартай, бичгийн хүмүүсийн бүтээлийг XX зуунд шинэ үсгээр сурлаа. Үүн дээр буруу зөрүү гээд хэлээд байх юмгүй. Соёлын асар том дэвшил. Дэлхийн сонгодог бүтээлүүдийг монгол хэлэнд орчууллаа. Кирилл бичиг бол монголчуудыг дэлхий дахины соёлтой танилцуулсан учраас энэ бичгээ их хямгадаж, хадгалж, хөгжүүлж байх хэрэгтэй. Зэрэгцүүлээд мянган жилийн түүхтэй үндэснийхээ бичгийг авч явах ёстой. Жишээлбэл, бид оюутан байхдаа санскрит, төвд хэл, тод, дөрвөлжин үсэг, уйгаржин үсэг үзэж, хоорондоо захиа бичих хэмжээнд байлаа. Даанч амьдрал дээр гараад хэрэглээ байхгүй болохоор мартагддаг. Мэргэжлийн хүмүүс нь эдгээр үсгээ авч үзээд улам боловсронгуй болгоод явах нь зүйтэй. Тэрнээс нийт ард түмний хувьд кирилл бичгээс хөндийрнө гэдэг бол бүтэшгүй ойлголт. Бичиг үсэг тухайн улс орны толь нь байдаг. Гэтэл манайхан нэг юмнаас нөгөө рүү хуйларч, хаврын салхи шиг байх юм. Ийм хандлагаар улс орныхоо том соёл, үндэсний оршин байх баталгааг бид дураараа өөрчлөөд байж болохгүй. Эх хэл рүүгээ дайрна гэдэг бол Монгол Улс буруу зам руугаа гулсаж байна. Эх хэлний олж авсан мэдлэг боловсрол гэдэг бол тухайн хүний сэтгэхүйг баяжуулж хөгжүүлж өгдөг.

–Дэлхий нийт даяаршиж байхад манайхан хуучин бичгээ сэргээнэ гэж байгаа нь дэвшил биш ухралт гэдгийг эрдэмтэн, судлаачид хэлж байна. Нийгмийн хэрэгцээ шаардлагыг нь харгалзахгүйгээр лоббины хуулиуд олноор төрөх болсныг улс төрийн хүрээнийхэн ч шүүмжилдэг. Ер нь аливаа хуулийн цаана их хэмжээний мөнгөн дүн байдаг гэлцэх юм билээ.

-Яг үнэн. Тэр мөнгөнд л яваад байхгүй юу. Энэ бол улс төрийн үзэмж, сонирхлоор хийж болдог ажил биш. Манай эрхэм түшээд 1924 онд баталсан Үндсэн хуулийг 1992 онд шинэчилсэнтэй адилтгаж бичиг, үсгээ өөрчилчихнө гэж бодож болохгүй. Бичиг, үсгийн соёл хэдэн мянган үндсэн хуультай тэнцэнэ. Улстөрийн аясаар энэ том соёлд халдана гэдэг бол Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолд сэв суулгах ажил болно л доо.Кирилл бичиг бол Монголыг 100 жил соён гэгээрүүлсэн, Монгол Улсыг дэлхий дахинд таниулсан бичиг гэдгийг дахин хэлье.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Алтантуяа: Хариуцлага хүлээлгэх механизм байхгүйгээс хүний эрхийн зөрчил газар авч байна

“Эмнести интернэшнл” олон улсын байгууллагын гүйцэтгэх захирал Б.Алтантуяатай ярилцлаа.

-“Эмнести интернэшнл”-ээс дэлхийн хүний эрхийн 2014 оны төлөв байдлын тайлан гаргасан байна. Тайланд Монгол Улс дахь хүний эрхийн зөрчлүүдийг тусгажээ. Гэмт хэрэг хүлээлгэхийн тулд эрүүдэн шүүдэг, иргэдийг албадан нүүлгэж, бэлгийн чиг хандлагаар нь алагчилдаг зэргийг онцолсон байна. Хүний эрхийн зөрчлийг арилгах гарц нь юу вэ?

-Аливаа хүний эрхийн зөрчил гарч байгаа суурь шалтгаан бол хүмүүс эрхээ мэдэхгүй байгаатай холбоотой. Нөгөөтэйгүүр эрх баригчид, төрийн албан хаагч нар, тухайлбал, хууль сахиулагч,эмч, багш нар хүний эрхийн талаар мэдлэггүй байна. Дээрх зөрчлийг арилгах гарц нь Монгол Улс хүний эрхийн боловсролыг бүх нийтэд олгох үндэсний хөтөлбөртэй байж, тэрийгээ хэрэгжүүлэх тогтолцоотой болох шаардлагатай. Социализмын үед хүний эрх гэдэг үндсэн ойлголт өгдөггүй байсан. Хэдийгээр 1990-ээд оны дундуур Монгол Улсад ерөнхий боловсролын хичээлийн программд хүний эрхийн тухай сургалт орж эхэлсэн боловч энэ нь чанартай, цогц сургалт болж чадахгүй байна. Агуулга дутуу, эрээвэр хураавар олгож байна. Хүний эрхийн боловсролыг цогцоор нь биш зөвхөн хүний эрхийн тухай заагаад цаана нь хандлагаа өөрчлөх, эрхээ хамгаалах чадвар олгох тал дээр анхаарахгүй байна. Дээрээс нь их, дээд сургуулиудад хүний эрхийн тухай хичээл ордоггүй. Хууль зүйн зарим сургуульд орж байгаад сонгох хичээл болгочихсон. Улмаар их, дээдсургууль төгсөөд албан тушаалд очиж байгаа залуус ч тэр, дарга нар нь ч хүний эрхийг зөрчиж байна. Үүнээс болоод хүний эрх зөрчсөн тушаал журмууд гаргаж, энэ нь хүмүүст сөрөг үр дагавар авчирч байна.

-Хууль сахиулах хүчнийнхэн дүрэмт хувцастайгаа цомцойн сууж байгаад нотлогдоогүй хэргийн талаар мэдээлэл өгөх нь олонтаа үзэгдэх юм. Хэрэгт холбогдогчийг оюун санааны хувьд дарангуйлж буй энэ үзэгдэл хүний эрх зөрчиж байгаа хэлбэр биз дээ?

-Энэ асуудалд “Эмнести Интернэшнл”-ээс Монгол Улсад анхааруулга өгсөн байгаа. Монгол Улс шударгаар шүүхийг уриалсан мэдэгдэлдээ “Энэ нь эрх баригчид, үүний дотор прокурор, цагдаа, төрийн албан тушаалтан буруутгагдаж байгаа аливаа этгээдийн гэм буруутай эсэх талаар өөрийн санаа бодлыг тусгасан мэдэгдлийг эрүүгийн шүүх ажиллагааны дүгнэлтээс өмнө хийх ёсгүй. Энэ бол гэм буруугүй байх зарчимтай нийцүүлэн шүүгдэж байгаа бүх хүнтэй хүнлэг харьцаж, нэр төрийг нь хүндэтгэхийг баталгаажуулах Монголын эрх баригчдын үүрэг юм” гэсэн байгаа л даа.

Аливаа хууль сахиулахын удирдлагууд, хүний гэм буруутай нь шүүхээр тогтоогдоогүй байхад ямар нэгэн байдлаар мэдээлэл хийх нь хүний эрхийг зөрчиж байгаа явдал. Хүмүүс ямар эрх нь зөрчигдөөд байгаагаа мэддэггүйгээс гомдол гаргаж чаддаггүй. Тэд шударга шүүхээр шүүлгэх эрхээ чмэдэхгүй байна шүү дээ. Харин шүүх болохоор өөрсдийгөө шударга шүүдэг гэдэг. Шударгаар шүүх эрх бол зөвхөн шүүх шатандаа биш. Хүн ямар нэгэн гэмт хэрэгт холбогдлоо гэхэд тэр үеэс авахуулаад шүүхээр шийдвэрлэгдээд буцаад гэм буруутай нь тогтоогддог ч юм уу, хохирогчоор тогтоогдоод нөхөн олговор авах гээд шүүхийн дараахь эрх сэргээх бүх үйл ажиллагаа ордог. Хичнээн шударгаар мөрдөн шалгаад шүүх дээр шударгаар ял оноолоо ч шүүхийн шийдвэр биелүүлэх шатандаа эрх зөрчвөл, тухайлбал, хохирол барагдуулахгүй бол тухайн иргэний эрх зөрчигдсөөр байх болно. Хэрэв төр хохиролыг нь барагдуулахгүй бол энэ нь өөрөө шударгаар шүүлгэх эрх нь зөрчигдсөн хэвээр байх болно.

-Манай улс бол ардчилсан орон. Тэр ч утгаараа олон улсын хүний эрхийн конвенциудад нэгдсэн. Гэтэл хүний эрх ноцтойгоор зөрчигдөх явдал газар авсаар байх юм. Төр ард түмнийхээ эрхийг дээдэлж, хамгаалж чадахгүй байгаа юм чинь конвенциудад элсээд үр дүн байна уу?

-Энэ нийгэмд хариуцлагыг хүлээлгэдэггүй, ял завшуулдаг байдал газар авсан болохоор хүний эрхийг дагаж мөрдөх, гаргасан хууль тогтоомжоо, нэгдэж орсон конвенциудынхаа хэрэгжилтийг үгүйсгэж байгаа. Улстөрчид хоёр нүүр гаргаад байгаагийн нэг хэлбэр юм. Гадаад талдаа шүүмжлүүлэх юм уу, хориг арга хэмжээ авахуулахаас эмээж, конвенцэд нэгдэж ороод байдаг. Буцаад үйлдлээрээ хууль тогтоомжоо зөрчөөд байж байна. Үүний тод жишээ бол Эрүүдэн шүүхээс урьдчилан сэргийлэх тухай олон улсын конвенцын нэмэлт II протокольд нэгдэж орж байгаагаа улстөрчид эрүү шүүлттэй тэмцэнэ гэж тайлбарлаад байна. Гэтэл нөгөө талаас УИХ-аас Эрүүгийн байцаан шийтгэх, эрүүгийн хууль тогтоомжуудад өөрчлөлт оруулаад прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албыг татан буулгачихсан. Тэгэхээр аливаа хэргийг хараат бусаар хянах механизмгүй болчихоор хүмүүс гомдол гаргаж чадахгүй, айдастай байна. Гомдол гаргалаа гэхэд Хүний эрхийн үндэсний комисст хандаж байгаа. Ингээд шүүх хурал уг гомдлыг хэлэлцээд нөхөн төлбөр олгох шийдвэр гарчихна. Гэтэл Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх албанаас нөхөн төлбөрийг нь олгодоггүй. Хууль сахиулах байгууллагынхнаас тэр хэргээ буцаагаад татахгүй бол өөр хэргээр дахин татлаа шүү гэж айлгаж, сүрдүүлдэг. Энэ зөрчил өнөөдөр асар их байгаа. Хариуцлага хүлээлгэдэг механизм байхгүйгээс хүмүүс айгаад дуугарч чадахгүй, гомдлоо гаргаж чадахгүй байгаа юм. Дээрээс нь манай улс Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцэд нэгдэж орохдоо үүний 22 дугаар зүйлд тайлбар хийлгүй орсон. Монгол Улс хүний эрхийг зөрчиж байна гэвэл олон улсын механизмаар дамжуулаад гомдлоо гаргах эрхийг нь баталгаажуулаагүй. Тэгэхээр миний эрх зөрчигдлөө гэхэд НҮБ-ын Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцэд гомдлоо гаргах эсэх нь эргэлзээтэй. Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хороо нь ч бас гомдлыг нь авах уу, үгүй юу гэдэг нь ч эргэлзээтэй. Тэгэхээр аливааасуудал тодорхойгүй байна гэдэг бол цаанаа “но”-той.

Өнөөдөр Монгол Улсад хүний эрхийн зөрчил үүсгэж байгаа хүмүүстээ хариуцлага тооцох тогтолцоо хэрэгтэй. Энэ бол хоёр дахь гарц нь юм.

-Сошиал ертөнцөд үзэл бодлоо илэрхийлснийх нь төлөө хорьж цагдсан явдал манайд гарсан. Танай байгууллагын тайланд энэ талаар ямар санал зөвлөмжийг тусгасан бол?

-Өнөөдөр мэдээлэл технологи асар хурдтай хөгжиж байна. Тэгэхээр аливаа мэдээлэл, асуудал хурдтай тархаж байна л даа. Хүмүүсийг энэ зөв үү, буруу юу гэдгийг бодож амжаагүй байхад үр дагавар нь үүсээд байгаа зүйл ажиглагдаад байна. Сошиал медиагаар энэ хүрээнд асуудлыг яаж хүлээж авах уу гэдэг соёлд хүмүүс суралцаагүй байна. Хязгаарлалт тогтоох асуудал хоёр талтай, маргаантай. “Эмнести Интернэшнл”-ээс гаргасан 2014 оны тайланд дэлхийн хямрал, мөргөлдөөнтэй байгаа газар нутгуудад янз бүрийн гарсан эсэргүүцэл тэмцэлд эрх баригчдаас авч байгаа хариу үйлдэл нь хүний эрхэд суурилаагүй, ичгүүргүй байгааг дурдсан. Тэдний энэ үйлдэл буцаад туйлшрах орчинг бүрдүүлж байна. Ямар үйлдэлд ямар хариуцлага хүлээлгэхээ тооцохгүй бол буцаад нийгэмд хэт сөрөг хандлага, туйлширсан үзлүүдийг ихэд дэвэргэдэг. Тухайлбал, хүнийг үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлснийх нь төлөө хорьж цагдаж болохгүй. Мэдээж, хүнийг ёсзүйгүй байдлаар хэл амаар доромжилсон бол түүнд хариуцлага хүлээлгэнэ. Гэхдээ шоронд хорих хэмжээнийх биш. Хүний эрх, эрх чөлөөг тодорхой хэмжээгээр хязгаарлаж болно. Гэхдээ үүнийг хуулиар хязгаарлах ёстой. Харин хэн нэгэн дарга, эрх баригчдын субьектив санаагаар, тушаал, журмаар хязгаарлаж болохгүй. Хүний гаргасан буруутай үйлдэл зөрчилд хариу арга хэмжээ авахдаа тохирсон байхгүй бол эрх, эрх чөлөөг хэт хязгаарлах, ял шийтгэл хүндрүүлж олгох нь асуудлыг хурцатгадаг.

Хүн болгон үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхтэй. Мэдээлэл, олж, эрж хайх эрхтэй. Хүн болгон үзэл бодлоо илэрхийлэхдээ бусадтай хуран цуглаж, эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй. Үүнтэй холбоотойгоор өөрийнхөө үзэл бодлыг, оюуны өмчөө хамгаалах, өвлүүлэх эрхтэй. Энэ бүх эрхүүдийг хамгаалсан хууль эрх зүйн орчин шаардлагатай. Одоогийн манай хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хууль тогтоомжууд цаг үеэс үнэхээр хоцрогдсон.

-Төр дарангуйллаа хуульчлан тогтоож болоод байна. Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд хүн бүр уйгаржин бичиг сур, телевизээр үзэх нэвтрүүлгийн чинь тэн хагас нь монгол контент байх ёстой гэлээ. Энэ нь хүний эрх зөрчсөн явдал мөн үү?

-Аливаа хууль тогтоомжийг гаргахдаа иргэдийн саналыг тусгаж, тэднийг оролцуулах нь хамгийн чухал. Иргэдийн оролцоог хязгаарлах нь эргээд дарангуйллыг бий болгодог.

-Манай улсаас орогнол хүсэгчдийг хүний эрхийн ноцтой зөрчилд өртөх эрсдэлтэй улсад албадан буцаасан тухай “Эмнести Интернэшнл”-ийн өнгөрсөн жилийн тайланддурджээ. Энэ тухай тодруулахгүй юу?

-Өнгөрсөн оны тавдугаар сард Өвөр Монголын өөртөө засах орны орогнол хүссэн хоёр иргэнийг манай улс БНХАУ руу албадан буцаасан. Мэдээж, өөрийн нутаг дэвсгэр дээр хууль зөрчсөн хүмүүсийг албадан буцаах асуудал Монгол Улсын бүрэн эрхийн асуудал байж болно. Гэхдээ НҮБ-аас дүрвэгсдийн орогнол хүсээд орогнолыг нь олгох тодорхой хугацаа өгсөн. Харин манай улс олон улсын гэрээ хэлэлцээрээр хүлээн зөвшөөрсөн үүргээ умартаад тодорхойгүй шалтгаанаар албадан гаргаж байгаа нь хүний эрхийн зөрчил юм.

-Архангай аймагт хэрэгт холбогдсон гурван хүнийг хүнлэг бусаар, хэрцгийгээр эрүүдэн шүүсэн гэх гомдлыг хэрэгсэхгүй болгосон байна. Энэ асуудалд таны байр суурийг сонирхъё?

-Архангай аймгийн цагдан хорих төвд хоригдож байхад нь хэрэг хүлээлгэхийн тулд цахилгаан бороохойгоор цохиулж, зодсон хэмээн гурван иргэн Хүний эрхийн үндэсний комисст гомдол гаргасан байдаг. Тэдний нэг мэдүүлэгтээ “Хэрэг хүлээлгэхийн тулд бидэнд хүч хэрэглэж, зургаа хоног хоолгүй хорьсон” гэсэн байдаг. Гэвч Архангай аймгийн цагдаагийн хэлтэс энэ хэргийг мөрдөн шалгасан бөгөөд эрүүдэн шүүж, хэрцгий, хүнлэг бусаар харьцсан талаарх гомдлыг хэрэгсэхгүй болгосон. Цагдаа цагдаагаар мөрдөн шалгаад хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно гэхээр ямар ч иргэнд хардлага төрүүлнэ. Тэгэхээр манай улсад байгаа эрүүдэн шүүхтэй холбоотой гомдлыг мөрдөн шалгаж байгаа одоогийн байдлыг яаралтай таслан зогсоохгүй бол энэ нь эргээд иргэд шударга ёсонд итгэхгүй, гомдол гаргахгүй байх сөрөг талтай. Ийм хэргийг хөндлөнгөөс мөрдөн шалгаж, хянах тогтолцоо байхгүй байгаа нь манай эмгэнэл юм.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories