Author: Ягааны Мөнгөнцэцэг

УИХ–ын гишүүн Д.Зоригттой ярилцлаа.

–Та өнөөдөр (өчиг­дөр) анхныхаа чуул­га­ны хуралдаанд суу­лаа. Парламен­тын танхимд орж ирэлгүй удсан хү­ний хувьд ямар санаг­дав?

-Анхны
чуулганы ху­ралдаандаа суулаа. Өн­гөрсөн парламентын үед би Эдийн засгийн байн­гын хороонд байсан. Энэ ч утгаараа тэр үү. Өнөөд­рийн чуулганы хуралдаа­наар чухал хууль хэлэлц­лээ. Үнэт цаасны хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүү­лэгт оролцлоо.

–УИХ–ын сонгууль болс­ноос хойш нэ­лээд хугацаа өнгөр­чихөж. Өвөр­­хангай аймгийн сон­­гогчид саяхныг хүр­тэл УИХ–д төлөөлөлгүй яв­лаа шүү. Энэ хоо­ронд Өвөрхан­гайн тойргийг тойрсон их л маргаан өрнөлөө дөө?

-Харин
тийм. Миний хувьд 2012 оны УИХ-ын сонгууль их урт сонгууль болж өнгөрлөө. Үнэн хэ­рэгтээ УИХ-ын сонгууль миний хувьд арван сар үргэлжиллээ шүү дээ. Энэ хооронд шат шатны олон шүүхээр явсан. Өнгөрсөн хугацаанд нийт 11 шүүх хуралдсан байна шүү дээ. Үүний нэгээс бусдад нь бид хуулийн дагуу ялалт байгуулсан. УИХ-ын дарга хэлсэн шүү дээ. 2008 оны сонгууль яаж явагдсанаас үүдэж үймээн бослого гарч, та­ван хүн амиа алдсан. Тийм учраас хатуу сур­гамж авах үүднээс Сон­гуулийн тухай шинэ хууль гарга­сан гэж. Энэ бол их хатуу чанга хууль. Нэг л удаа алдаа гаргасан бол жаг­саалтаас хасагдаж, ялсан ч хасагддаг, УИХ-ын гишүүн болж орж ир­сэн ч хасагд­даг хатуу заал­тууд­тай хууль шүү дээ. Үнэн­дээ шат шатны сонгуу­лийн шударга, элдэв бул­хайгүй явуулж, төрөө цэвэр байл­гах үүднээс шинэ Сонгуу­лийн хуулийг баталсан шүү дээ. Гэтэл энэ хатуу чанга хуулийн нэг заалт зөрчигдсөн учраас нэр дэвшигчид хасагдаж бай­на л даа.

Энгийнээр зүйрлүү­лээд хэлбэл, сэргээш хэрэглэсэн бөх наадамд ороод хэд ч давсан бай хасагддагтай адил. Бүр наадамд түрүүлсэн ч бай­лаа гэсэн сэргээш хэрэг­лэсэн бол даваа бүр нь хүчингүй болж, гаргасан амжилт нь үнэ цэнэгүй болж  хувирна шүү дээ. Жишээ нь саяхан өнгөр­сөн наадмаар барилдах­даа сэргээш хэрэглэсэн Мөнхбаатар арслангийн даваанууд хүчингүй болж, Санчир гэдэг шинэ заан төрлөө. Цагаан са­рын дараа болсон  хур­дан морины уралдаанд ч ийм зүйл болсон. Монгол морьдын уралдаанд эрлийз морь уралдаад түрүүлсэн учраас  хассан шүү дээ. Энэ хууль хэн ч харсан шударга бус учраас ийм арга хэмжээ авч байгаа юм. Тэгвэл УИХ-ын сонгууль ч үүнтэй адилхан. Сонгуульд нэр дэвшсэн хүмүүс хууль зөрчсөн нь шүүхээр нотлогдоод хасагдлаа. Энэ нь Монголд хууль дүрэм, журам мөрдөгдөж байгааг харуулж байна.

–Г.Батхүү гишүүн та хоёрыг мөнгөөр “зо­дож” УИХ–д хүчээр орж ирлээ гэсэн шүүмжлэл  дагаж байх шиг байна…

-Д.Зоригт, Г.Батхүү хоёрыг хэвлэлээр өчнөөн л балбаж байна. Мон­голын
улс төрд олон жил явчихсан улстөрчид уч­раас үүнд эмзэглэхгүй. Энэ “зодуурыг” даагаад
гарчихаж чадна. Бид хоё­рын элдвээр хэлүүлж, балбуулах асуудал биш. Хамгийн гол
нь Г.Батхүү бид хоёр парламентад орж ирсэн яв­дал нь Сон­гуулийн хууль зөрчсөн үйлдлийг
таслан зогсоож, Мон­голын төрийг цэвэр тунгалаг байл­гах алх­мыг тавьж байна гэж
ойл­гож болно. Сонгууль буд­лиан­гүй, булхайгүй явдаг болоход бид ямар нэгэн хэмжээгээр
хувь нэмрээ оруулж байна гэж бодож байна.

2016 оны УИХ-д нэр дэвшигч­дэд Сонгуулийн хуульд тус­гасан тэр хатуу заалтуу­дыг зөрчих гээд үзээ­рэй. Хэрэв үүнийг үл ойшоон хуулиа зөрчөөд иргэдэд мөнгө тарааж, сонгогч­дын итгэл үнэмшил, са­на­лыг худалдаж авах гэж оролдох юм бол ингээд Их хурлын гишүүн байх эрхээ хасуулна шүү. Хэ­рэв тэгвэл хайран мөнгө, хайран хөдөлмөр болно шүү гэдэг сануулга ан­хаа­руул­гыг энэ явдал өглөө. Энэ утгаа­раа да­раа дараагийн сонгуу­лийг шударга болоход өөрсдийн хувь нэмрээ орууллаа гэж харж байгаа.

–МАН–аас нэр дэвшсэн С.Чин­зориг нэлээд гомдолтой байх шиг байна лээ. Намууд хэлсэн­дээ хүрсэнгүй, Г.Батхүү гишүүн ч тохир­сон­доо байсангүй гэх мэтийн зүйлүүдийг яриад дэл­гээд эхэл­лээ…

-Би
түрүүнд хэлсэн шүү дээ. УИХ-ын сонгуу­ль болж өнгөрс­нөөс хой­ших энэ олон сарын хуга­цаанд 11 шүүх хур­лаар Өвөрхан­гайн тойр­гийн асуудал орсон бай­на. Гэтэл энэ шүүх хур­луудын нэгээс бусдад нь МАН-ынхан ялагд­сан бай­гаа. Нэгэнт ийм бай­хад одоо олон юм яриад байх шаардлага алга. Сонгуульд нэр дэвшээд өрсөл­­дөхдөө хуулиа мөр­дөж ажиллах ёстой байсан тийм үү. Хуулиа зөрчсөн үү зөрчсөн.

Тэр нь шүүхээр нот­логд­сон уу нотлогдсон шүү дээ. Ийм байхад өөрийгөө зөвт­гөөд олон юм яриад байх нь хэнд ч хэрэггүй. Анхнаасаа хууль номын дагуу яваагүй байж өнгөрсөн хойно нь араас нь олон ярих бол зо­хис­гүй. Яахав С.Чин­зоригийн хувьд харамсалтай бай­гаа байх. Тийм ч байхаас аргагүй, хүлээн зөвшөөрч байна. Гэх­дээ Өвөрхангай аймгийн тойр­гийн асуудал дээр хувь хүмүүсийн хоо­рон­­дын харил­цаа, тохиролцооны асуудал байхгүй шүү дээ. Ямар ч тийм тохироо, яриа хөөрөө байх­гүй. Тэгж яривал намуудын хоо­ронд ч яриад тохиролцох асуудал байж болохгүй. Энэ бол цэвэр Сонгуулийн хуу­лийн дагуу ший­дэгд­сэн асуу­дал. Ерөөсөө Монгол Улсын Сонгуулийн тухай хууль хэ­рэгжих үү, үгүй юу гэдэг зүйл энд яригдана. Сонгуулийн хууль зөрч­чи­хөөд байхад нүдээ тас аниад хажуугаар нь дуугүй өнгөрч, сон­гогч­дын саналыг худалдан авсан эт­гээдүүд энэ парламентад ороод байвал шинэ хууль гаргасны хэрэг байхгүй бол­но. Ийм л учраас хуулийн дагуу шүүх асуудлыг шийд­­сэн. Тиймээс энэ асуудалд цэг тавьж, улс орныхоо ирээдүйн талаар ярих нь зөв. Төр за­сагт хийх ажил их байна, улс оронд хийж бүтээх ажлууд ар араасаа ундарч байхад үүн рүү анхаарлаа хан­дуулах хэрэгтэй байна шүү дээ.

–Та сонгуулиас хойш ар­ван сарын дараа парла­ментын ги­шүүн болж тан­гаргаа өргөөд орж ирлээ. Байнгын хорооддоо хуваа­­рилагдаж амжсан уу?

-Амжаагүй.
Өмнөх дөрвөн жилд Эдийн засгийн байнгын хороонд байсан шүү дээ. Тийм учраас энэ дөрвөн жил мөн энэ байнгын хороондоо орж ажиллах бодолтой бай­гаа. Бүлгийн даргадаа хүсэл­тээ илэрхийлсэн байгаа. Гэвч Эдийн засгийн байнгын хо­рооны гишүүд бүрдчихсэн юм билээ. Шинээр гишүүн авах боломж одоогоор байхгүй гэсэн. Гэхдээ болох байх гэж бодож байна.

–Энэ дөрвөн жил төрийн тү­шээ хүнийхээ хувьд яаж ажил­лах төлөвлөгөөтэй байгаа вэ?

-Монгол
Улсаа чирч яваа бүтээн байгуулагч, бизнес­мэнүүдээ дэмжсэн бодлого манайд хэрэгтэй байна. Мон­гол Улсад үр ашгаа өгөх эдийн засгийн томоохон төс­лүүд шаардлагатай байна. Энэ тал дээр анхаарал тавьж ажиллана. Гадаад, дотоод гэлтгүй Монголд хөрөнгө оруу­лалт хийж байгаа хүмүү­сээ дэмжиж, эрх зүйн таатай орчинг бүрдүүлэх тал дээр анхаарлаа хандуулна гэж бодож байна.

–Өнгөрсөн дөрвөн жил таныг парламентын гишүүн байхад АН, МАН хоёр хам­тарч засаг барьж байлаа. Харин энэ дөрвөн жилийн тухайд АН олонхио бүр­дүүлж, Засгийн газраа тол­гойлж бай­гаа­гаараа онцлог болж байна. Танд юу бодогдож байгаа вэ?

-АН-д маш том ачаа, их хариуц­лага ирж байна. АН-ыг ард түмэн харж байгаа. Тийм учраас сон­гуулиар өгсөн ам­лалтаа, бүтээн байгуулалтыг өрнүүлнэ гэсэн үгээ­сээ ух­ралгүй шаргуу ажиллах ёстой. Ингэж хэлсэн ярьсандаа хүрч, УИХ, Засгийн газрын түв­шиндээ ч гаргасан мөрийн хөтөл­бөрөө ажил болгох хэрэгтэй байна. Энэ бүхний төлөө бид эвдрэлцэж тал тал тийш хараад суучихалгүй, гар гараасаа барилцаад явбал энэ улс орны төлөө ихийг хийж чадах болно. Энэ л бидэнд чухал байна.

УИХ дахь МАХН–МҮАН–ын “Шударга ёс” эвслийн бүлгийн дарга Н.Батцэрэгтэй ярилцлаа.

–Энэ удаагийн Ерөн­хий­лөгчийн сонгуульд танай нам АН–ыг дэм­жиж оролцох шийдвэр гаргалаа. Уг нь намын дарга М.Энхсайханыгаа нэр дэвшүүлнэ гэдэг байр суурьтай байсан байх. Энэ шийдвэр яа­гаад гэнэт өөрчлөгдсөн юм бэ?

-Гэнэт
ч юу байхав дээ.  Өөрсдөө Ерөн­хий­лөг­чийн сонгуульд нэр дэвшүүлэх үү эсвэл бус­дыг дэмжиж оролцох уу гээд байж болох бүх ху­вил­барыг тооцож үзсэн л дээ. Монгол Улсын үн­дэст­ний эрх ашгийн үүд­нээс асуудалд хандаж, аль хувилбар нь дээр вэ гэж эрэмбэлнэ шүү дээ. Ингэж эрэмбэлэхэд М.Энх­сайхан даргыг Ерөн­хийлөгчийн сон­гуульд дэвшүүлэх хувил­бар АН-ыг дэмжих хувил­бараас дээшээ гараагүй хэрэг.

–АН танай намд Ерөн­хийлөгчийн сон­гуульд хамтарч оролцъё гэдэг санал тавьсан юм уу. Ийм уч­раас М.Энхсайхан дар­га өөрөө нэрээ татсан гэж ойлгож болох уу?

-АН
санал тавьсан. М.Энхсайхан дарга ч энэ саналыг хүлээж авах нь зүйтэй гэж үзсэн.

–М.Энхсайхан дар­гыг өрсөлдүүлсэн бол МҮАН Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хэр өнгөтэй “давхих” байсан бол?

-Шаггүй
өнгөтэй “дав­хих” бололцоо бидэнд байсан. Гэхдээ манай намынхан энд тэндгүй дур дураараа “давхидаг” задгай соёлыг таашаа­даг­гүй. Ийм байдлыг үндэст­ний эрх ашгийн үүднээс  буруу гэж үздэг юм. Үүгээрээ л чухамдаа  МҮАН-ын бусдаас ялга­рах ялгаа, үзэл баримт­лалын амин сүнс оршдог гэж боддог.

–МАХН–МҮАН Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд оролцох шийдвэрээ тус тусдаа  гаргалаа. УИХ–д эвсэл болсон намууд дараагийн сонгуульд заавал хамт орно гэсэн дүрэм байхгүй л дээ. Гэхдээ энэ удаагийн үйлдэл танай эвсэл до­тор хагарал үүссэнийг нотлоод байна уу?

-Хагарсан
юм бол байх­гүй. Нэгэнт УИХ-ын сонгуульд эвсч, парла­ментад нэг бүлэг болоод явж байгаа учраас ийм ярианд өртөх нь байдаг л зүйл. Магадгүй энэ нь бидний давуу тал ч байж болно шүү дээ. Ерөн­хий­лөгчийн сонгуульд яаж оролцох шийдвэрээ ма­най хоёр нам тус тусдаа гаргасан нь нэг талаас хуулийн шаардлага бай­сан. Нөгөө талаас өөрс­дөдөө байгаа бололцоо­гоо өөр өөрийнхөөрөө эдэлсэн нь л тэр.

–Эвслээрээ хамт Ерөн­хийлөгчийн сон­гуульд орохыг танай нам хүсээгүй юм уу?

-Бид
МАХН-ын дараа хурлаа хийж тэдний шийд­вэрийг харзнах гэж хичээсэн ч цаг хугацааны хувьд болсонгүй. Ерөн­хий­лөгчийн сонгуульд эвслээрээ орох асуудал байсан энэ хувилбарыг түүнээс дээр гэж үзсэн.

–Танай намаас нэр дэвшинэ гэж яригдаж байсан М.Энхсайхан дар­га МАХН–ынханд таа­лагдахгүй байсан тал бий юу. Эсвэл АН–ыг дэмжиж оролцъё гэ­дэг танай саналыг тэд­нийх дэмжихгүй байсан юм уу?

-Бид
эвслээрээ суу­гаад тэрийг энийг дэв­шүүлье гэж ярих болол­цоо гарсангүй. Тиймээс бие биедээ таалагдах таалагдахгүй асуудал бай­гаагүй. АН-ыг дэмжих тухайд бол энэ нь угаасаа хөндөгдөж яригдах зарч­мын асуудал байсан юм. Хамтарсан Засгийн газар байгуулсан гэрээнд ч энэ тухай заалт бий шүү дээ. Чухамдаа зарчмын асуу­дал байсан учраас бид хуралдаад АН-ыг дэм­жиж сонгуульд оролцох нь зөв гэж үзсэн.

–МАХН, МҮАН–ыг ха­галж бутаргасан хүн нь М.Энхсайханыг  гэж ярих хүмүүс бий. Танай намынхныг зөвхөн түү­ний заавраар явж байна гэдэг шүүмжлэлийг МАХН–ынхан хэлж бай­гаа. Энэ тал дээр юу хэлэх вэ?   

-Хагарч
бутраагүй бай­гаа учраас “хагалсан” хүний тухай ямар ч яриа хэрэггүй. Бид салж ний­лэхдээ салж нийлж бай­гаа ч ямар ч байсан ажил­лаж чадаж байгаа нь бид­ний давуу тал.  Энэ нь тодорхой нөхцөл байд­луудын үр дагавар юм.  М.Энхсайхан намын дарга учраас зааварлах, чиглэл өгөх үүрэгтэй. Бүх намын дарга тийм бай­гаа. Харин ч намын зарим гишүүд “таны заавар чиг­лэл багадаад байна” гэж М.Энхсайхан даргыг шүүмж­лэх шинжтэй ха­рагд­даг.

–Намын даргаа шо­ронд байхад Ерөнхий­лөгчийн сонгуульд орох­гүй гэх мэтээр МАХН–ынхан нэлээд хэдэн өдөр бужигнах шиг боллоо. Эцэст нь Эрүүл мэндийн сайд Н.Удвалыг нэр дэв­шүү­лэхээр боллоо. Энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?

-МАХН
бас л хэнийг дэмжиж оролцвол ямар үр дүн гарах бол, хэнийг дэвшүүлж оролцвол зо­рилгодоо илүү хүрэх бол гэх мэтийн олон хувил­бараар бодож тооцоол­сон байх. Ийм амаргүй нөхцөл байдал дундаас  сонголт хийж шийдвэрээ гаргасан болов уу. Н.Удвал сайдтай утсаар ярьж товчхон мэдээлэл авсан. Нэр дэвшиг­чийн­хээ үнэмлэхийг албан ёсоор авсных нь дараа очиж баяр хүргэе гэсэн бодолтой байна.

–МАХН–ын зүгээс “Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд биднийг дэм­жээч” гэсэн бичгийг танай намд ирүүлсэн гэсэн. Танайх бол нэгэнт шийдвэрээ гаргаад, АН–ыг дэмжихээр болсон. Тэгэхээр тэдний са­налд ямар хариу өгөх вэ?

-Та
асуултаараа ми­ний хариултыг хэлчихлээ. Манай намын хурлын шийдвэр нэгэнт гарсан тул бид тэр л шийдвэрээ хэрэгжүүлж таарна. МАХН-ынхандаа харин амжилт хүсье.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

УИХ–ын гишүүн Ц.Оюунбаатараас ярилцлага авлаа.

–Энэ хаврын улс төр Ерөн­хийлөгчийн сон­гуулийг тойрч өрнөж бай­на. Улс төрийн на­мууд Ерөн­хий­лөгчийн сонгуульд нэр дэв­шиг­чээ эхнээ­сээ тодруул­лаа. Улс­төрч хү­ний­хээ хувьд та яаж ажиглаж байна вэ?

-Ерөнхийлөгчийн сон­гуу­лийн уур амьсгал ор­чихсон байна.  АН, МАН-аас
Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд нэр дэвшигчид тодорлоо. Гэтэл МАХН, МҮАН-аас
хоёр ч нэр дэв­шигч өрсөлдөх тухай яриг­даж байна. Уг нь ингэх хэрэггүй
юм. Монголын нам бусчуудын холбоо­ны тэргүүний хувьд ийм бодолтой
байгаа.

–МАХН, МҮАН Ерөн­хийлөг­чийн сонгуульд оролцох шаард­лагагүй, хамтарч Засгийн газар байгуулсан АН–ыг юм уу, МАН–ыг дэмжих хэрэг­тэй гэж үү?

-Энэ утгаар нь яриа­гүй. МАН, АН-ыг ялаасай гэсэндээ МАХН, МҮАН-ыг
Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд оролцох хэрэггүй гэж хэлээд байгаа юм биш. Улс орон, ард
түм­нийг олон хувааж, улс төрөөр талцуулахгүй байх хэрэгтэй гэдэг үүд­нээс хэлж
байна. Ийм учраас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хоёр нам нэр дэвшигчээ өрсөл­дүүл­бэл
хангалттай. Миний хувийн бодол ийм байна. Ерөн­хийлөгчийн сон­гуу­лиар дуулиан шуугиан
бол­сон улс төрийн шоу хийгээд ямар ч хэрэг байхгүй. Тэр сонгуульд зар­цуу­лах мөнгөө
бүтээн байгуу­лалт­даа зориулах хэрэгтэй.

Энэ удаа­гийн
сонгуульд жинхэнэ эх орноо гэсэн, нам бус монгол хүмүүсийн саналыг хэн
нь илүү авна тэр хүн сонгуульд ялна. Парламентад суудалтай намууд
Ерөнхийлөгчид хүнээ нэр дэвшүү­лэх эрхтэй л дээ. ИЗНН, МАХН, МҮАН-ын аль
нь ч ийм эрхтэй.  Гэхдээ тэд сонгуульд орол­цох хэрэггүй. Үүнийг
МАХН-ын удирд­лагуудад би хэлж байгаа. 

Сонгуульд өөрийн нэр
дэвшиг­чээ өрсөлдүүлэхийн тулд тэд бөөн мөнгө зарж үрнэ. Төсвийн мөнгийг
үрэн таран хийнэ. Үүнийгээ болих хэрэгтэй. Өнөөдөр нийгмийг яаж эрүүл
шударга болгох юм, баялгийг яаж ард түмэнд хуваах юм бэ гэдгээ нэн
тэргүүний зорилго болгож ажиллах ёстой. Тэгэхгүй бол баруу­ны
либерализм, зүүний коммунизм гэж тэмцэлдэх нь угаасаа утгаа алдлаа. Уг
нь сонгуулиас өмнө намуудыг гишүүнчлэлгүй болгох ёстой байсан юм. Даанч
амжи­хаар­­гүй болчихлоо. Тэртэй тэргүй парламентад суудалтай намууд
намын гишүүнчлэлд дөрөөлж сонгуульд оролцох нь ойлгомжтой болж байна.
Гэхдээ бид ямар ч улстөржилтгүй,  ард түмнээ тал­цуулахгүй, өрсөлдөгчөө
хэлмэг­дүүлэхгүй тайван амгалан нийгэмд амьдармаар байна. Үнэ­хээр гурав
дахь хүчнээс Ерөн­хий­лөгчийн сонгуульд нэр дэвшүүлье гэвэл Монголын
нам бусчуудаас гаргах хэрэгтэй. Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд нэр дэвших хүн
зөндөө байгаа.

–Та нэр дэвших санаатай байгаа юм уу?

-Наадах
чинь яахав дээ байдаг л жижүүрийн асуулт байна. Надад тийм бодол
байхгүй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гэдэг бол нам бус, монгол хүний эрх
ашгийн төлөө явдаг хүн байх ёстой. Тийм учраас өнөөдрийн их улстөржилт,
намаар талцсан байдлыг зогсоохын тулд намын гишүүнчлэлгүй болгох
хэрэг­тэй байна. Ийм нөхцөл бай­дал өнөөгийн Монголд шаардла­гатай
болчихоод байна. Тэгэхгүй бол Монголын нийгмийг улс төрийн олон нам
хувааж, ард иргэ­дийг тэрсэлдүүлж байна.

Ингэж хоёр хуваачихаад
нэг хэсэг нь нөгөөгөө дарангуйлж, ажил амьдралаар нь хохироодог асуудал
өнөөдөр ч байсаар байна.  1996-2000 оны улс төрийн нөхцөл байдал одоо
давтагдах учиргүй. Энэ бүхнийг зогсоохын тулд сонгуулийн явцад
дайсагналцдаг явдлыг халах ёстой. Ерөнхийлөг­чийн сонгуульд өрсөлдөх нь
одоо­гоор тодорхой болоод байгаа Ц.Элбэгдорж, Б.Бат-Эрдэнэ нар ямар ч
байсан ийм байдал гаргаж болохгүй. Гэхдээ энэ  Засгийн газар,
Ерөнхийлөгчийн зүгээс авлигатай тэмцэж байгаа зөв зүй­лүүд хийж байна
гэдгийг үгүйсгэх­гүй. Тухайлбал, МИАТ, Татварын авлигын асуудал
дэлгэгдлээ.

–Таныг Татварын ерөнхий газрын дарга байхад авлига ямар байсан юм бэ?

-Гааль,
татварын салбарт авлига өргөн байдаг зүйл. Үүнийг олон жилийн судалгаа,
практик харуулсан шүү дээ. Авлигатай тэмцэх ажлыг тодорхой хэмжээнд
явуулсан. С.Баяр Ерөнхий сайд байхдаа татварыг эрүүл байлгахад анхаараач
гэж надад хүсэлт тавь­сан. Тэгтэл олигархиуд сонгууль дөхөж байхад
татварын албыг өөрийнхөө мэдэлд авах ажил хийсэн шүү дээ. Тэгээд
телевиз, хэвлэлд мөнгө төлж захиалгаар над руу дайрсан. Гэхдээ би
тат­варын албанд гурван жил ажил­лах­даа нэг ч хүнийг шоронд хий­гээгүй.
Н.Энхбаяр даргыг бүх эрх мэдлийг атгачихсан мандан бадарч байхад нь би
“Таны үйл ажиллагаанд ийм алдаа байна, шударга бус байна, ардчилал,
хүний эрхийг дээдлэх ёстой” хэмээн байнга шүүмжилж байсан.  Тэр үед
бөгсийг нь долоох шахам байсан хэрнээ одоо нулимаад хаячихсан хүмүүс шиг
загнаагүй. Гэтэл өнөөдөр бөгсийг нь долоох шахам явж байсан хүмүүс яаж
байна. Нөхцөл байдал ийм л болчихож. Гэхдээ энэ Засгийн газар, одоогийн
Ерөнхийлөгчийн авлигатай тэмцэх гэсэн үйлдлүүд нь өнөөдөр зөв. Гэхдээ
нэг алдаа байна.

–Ямар алдаа?

-Өнөөдөр
зөвхөн Ардын намын­хантай авлигын асуудлыг яриад байна.  Нөгөө намуудаас
хэн ч шалгагдахгүй байна шүү дээ. Гэтэл чин үнэндээ 2008-2012 онд
МАНАН-гийн Засгийн газар байсан биз дээ. Тиймээс МАН, АН-ынхан аль аль
нь шалгуулах ёстой.  Тэр үед арван хувийн тендер авч, Дорноговь,
Өмнөговийн урд хилийн зурвас газруудыг бүгдийг нь худалдсан байгаа шүү
дээ. Хэдэн сая ам.долларын авлига авчихсан л байгаа. Энэ хүмүүсийг
яагаад шалгахгүй байгаа юм. Гадаадад данстай, түүндээ сая доллартай
хүнийг яагаад шалгахгүй байна. Түүнтэй хамтран данс эзэмшиж байсан
нөхдүүдийг яагаад зүгээр орхив. Тэд ч адилхан гэмт хэрэг хийсэн юм биш
үү. Н.Энхбаярыг өмгөөлсөндөө хэлж байгаа юм биш, хүний эрхийн хуульч
учраас дуугарч байна. Өнөөдөр Засгийн газарт хамтарсан МАХН-ын сайд,
дарга нар ч  өөрсдийн ах дүүсээ ажилд авч байна. Энэ бол бодитой үнэн.
Д.Тэрбишдагвад ч, Ч.Улаанд ч энэ үг хамаарна. Тийм учраас шүүмжилж
байна. Эрх баригчид хэн нь ч адилхан. Одоогийн улс төрийн нөхцөл байдал
2005-2008 оныхоос ч бохир  болчихсон байна шүү дээ. Агентлаг, яамдад
сайд дарга нар тав, арваар нь өөрс­дийнхөө хүмүүсийг авчраад
суулгачихсан байна. Үүний төлөө иргэний хөдөлгөөн, намын жирийн тэмцсэн
юм уу. Энэ үгийг бид одоо шударгаар хэлж чадахгүй юм бол, “хаан шалдан
байна” гэж дуугарч чадахгүй юм бол УИХ-д гишүүн гэж явахын хэрэг алга.
Ард түмнээ намаар хувааж талцуулчихаад өөрсдөө  эрх мэдэлтэй болж, дур
зоргоороо авирлаж байгааг зогсоох ёстой.

–Та “Шударга ёс” эвслийн нэрээр УИХ–ын гишүүн бол­чихоод ингэж ярьж болж байгаа юм уу?

-Би
шударга шүүмжлэл хэлж байна. Өмнө нь МАХН-ын Удирдах зөвлөлд, тэр намаас
УИХ-д орж ажиллаж байхдаа, Ардчилал шударга ёс жигүүр байгуулахдаа ч
төрд байгаа буруу зүйлийг шүүм­жилдэг байсан. Энэ байр суури­наа­саа
асуудалд хандаж байна. “Шударга ёс” эвслийг 2012 оны сонгуулиар нам
бусчуудын холбоо дэмжин оролцсон юм шүү дээ. МАХН-ын шүүмжлээд ч байгаа
юм биш. Энэ намаас сайдын суудалд сууж байгаа хүмүүс яг нөгөө
олигар­хиудын замаар яваад байгаа байх­гүй юу. Үүнийг УИХ-д асуудал
болгон тавина. Миний төрөл төрөг­сөд, ах дүү Монголын төрд
ажил­ла­даггүй болохоор нэр цэвэр, юунаас ч айхгүй бүхнийг шударга
хэлнэ. Хэдэн мянган жилийн түүх­тэй Монголын төрийн тогтолцоог яагаад ах
дүү төрөл садан, аймаг нутгаараа нийлээд авчихсан бай­даг юм бэ. Ингэж
болохгүй шүү дээ. Үүнийг өнөөдөр хэлэхгүй юм бол монгол хүн байсны,
шударга, хуульч байх гээд яах юм. Үнэнийг одоо  л дарга нарт хэлж
ойлгуу­лах­гүй бол Н.Энхбаярт тохиолдсон шиг зүйл хэзээ нэгэн цагт
тэдэнд ирж магадгүй юм. Тэр үед монгол хүний ёс жудаг, хүн чанарын тухай
яриад ч хэрэггүй болно.

–МАХН дөнгөж сая У.Барс­болдыг намаасаа хаслаа. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Би
намын дотоод үйл ажил­лагаанд оролцохгүй байгаа. Гэхдээ “Шударга ёс”
эвслийн бүлгийн хуралд суудаг. Барсболд гэдэг хүнийг намаас хасах гэж
байна гэж сонсоод МАХН-ын Гүйцэтгэх зөв­лөлд хэлсэн. “Ингэж хэн нэгийгээ
азарга нь морио хөөж хасдаг шиг хөөж болохгүй. Тэр хүн алдаа гаргасан
байж болно. Дур зоргоо­роо авирласан байж болно. Тэгвэл намын нарийн
бичгийн даргын албаас нь чөлөөлж болох байсан. Ардчилал, шударга ёс,
хүний эрх ярьж байгаа “Шударга ёс” эвсэл нэг гишүүнээ алдаа гаргасных нь
төлөө ингэж хөөж болохгүй” гэж хэлсэн. Гэвч тэд ойшоолгүй хассан. 2004
онд МАХН Д.Оюунхорол нарын хэд хэдэн гишүүнийг намаас хасч байлаа.
Тэгэхэд нь манай  жигүүр тэр шийдвэрийг эсэргүүцэж, тухайн хүмүүсийг
намд нь буцааж оруулж байсан. Яг энэ замаар одоогийн МАХН явж болохгүй
шүү дээ. У.Барсболдод улс төрийн тушлага бий. Сайн ч юм бий. Муу ч зүйл
бий байх. Түүнийг нь засч залруулаад явахын оронд хөөж байгаа бол МАХН
нам биш зүгээр л хуйвал­даанчид  болчихсон байна. Ямагт шударга байх
хэрэгтэй гэдэг үүднээс энэ үгийг хэлж байга. Тэрнээс би Барсболдтой найз
гэдгээрээ яриад байгаа юм  биш.

–Шударга ёс яриад байгаа МАХН  үнэн хэрэгтээ хуучнаараа байгаа юм биш үү?

-Нэг
үйлдэл, нэг үйл ажиллагаа намыг муухай эсвэл сайхан болгож
харагдуулахгүй шүү дээ. Жишээ нь Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч үнэхээр шударга
ёсны төлөө санаачил­гатай ажилласан нь үнэн. Гэхдээ тэр энэ ажлаа 
зөвхөн АН-д суурилж явуулсан нь алдаа байсан юм. Харин Иргэний
хөдөлгөөн, нам бусчуудад тулгуурлаж шударга ёсны төлөөх аянаа явуулсан
бол болох байлаа.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Албан тушаалтнуу­дын хөрөнгө орлогын мэ­дүүлгийг тухайн оныхоо хоёрдугаар улиралд баг­таан “Төрийн мэдээлэл” эмхтгэлд хэвлэх ёстой гэж хуульд заасан байгаа. Энэ дагуу “Төрийн мэдээ­лэл” эмхтгэл албан ту­шаалтнуудын хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг хэв­лэн гаргажээ. Өнөө жил Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дар­га, Ерөнхий сайд бо­лон УИХ, Засгийн газрын гишүүд гээд нийт 237 хүн хөрөнгө орлогоо мэдүүл­сэн байна. Тэд ямар хө­рөнгө орлоготой гэж мэ­дүүлснийг түүвэрлэн хүр­гэе. Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­доржийн энэ жилийн нийт орлого 118 сая 462 мянга 51 төгрөг байсан гэнэ. Ерөнхийлөгчийн гэр бүлийн гишүүд нийтдээ өнөө жил зургаан сая төгрөгийн орлоготой бай­жээ. Тэд нэг орон сууцтай, үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхэлдэггүй юм байна. Харин Ерөнхийлөгчийнх овоо хэдэн малтай юм. Гурван үхэр, 20 хоньтой. Мөн 25 адуу, 15 ямаатай. Өөрийн эзэмшлийн газар­гүй, 635 сая төг­рөгийн үнэт эдлэл, урлаг түүхийн үнэт зүйлтэй гэд­гээ мэдүүлжээ. Хадга­ламж, дансандаа 75 сая 459 мянга 23 төгрөгтэй юм байна. Ямар ч зээл, авлага байхгүй. “Муш­таат”, “Анх эрдэнэ”, “Либер­ти” дээд сургууль зэрэг зургаан компанид хувьцаа эзэмшдэг юм байна.

  Харин УИХ-ын дарга З.Энх­болдын хувьд энэ жилийн нийт орлого нь 75 сая 345 мянган төгрөг байв. Өрхийн орлого нь 21 сая 842 мянган төгрөг юм байна. Тэрээр гурван орон сууцтай ажээ. Машин­гүй, малгүй, газаргүй гэж мэдүүлсэн байлаа. Тэгвэл Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг 302 сая 700 мянган төгрөгийн орлоготой ажиллажээ. Түүний гэр бүлийн гишүүдийн нийт орлого нь 180 сая төгрөг байв. Тэрээр хоёр орон сууцтай, үйлдвэр үйлчилгээний нэг газартайгаас гадна “Мах экспорт”, “Хаан жимс” зэрэг дөрвөн компанид  хувьцаа эзэмшдэг юм байна. Төрийн гурван өндөрлөгөөс 2012 онд хамгийн их орлоготой ажилласан нь Засгийн газрын тэргүүн Н.Алтанхуяг байлаа.

УИХ-ын дэд дарга нарын тухайд гэвэл М.Энхболд 320 сая 268 мянган төгрөгийн орлоготой­гоор УИХ-ын бусад дэд дарга нараас манлайлж байна. Тэрээр хоёр орон сууцтай бөгөөд “Улаан­баатар зочид” буудал, “Говь”, “Зоос гоёл”, “Женко тур бюро” зэрэг долоон компанийн хувьцаа эзэм­шигч аж. Түүний дэргэд УИХ-ын дэд дарга Л.Цогийн орлого ердөө 82 сая 184 мянган төгрөг байх юм. Үүнээс өөр олигтой хөрөнгө, орлого гээд байх юм түүнд байхгүй бололтой, ямартай ч хөрөнгө орлогодоо ийн мэдүүлжээ.

УИХ, Засгийн газрын гишүүдийг орлогоороо тэргүүлсэн эрхэм бол УИХ-ын гишүүн, Батлан хамгаа­лахын сайд Д.Бат-Эрдэнэ байлаа. Тэрээр 20 тэрбум зургаан сая 680 мянган төгрөгийн ашигтай ажил­лаж, пар­ла­ментын болоод Засгийн газрын гишүүдийг хөрөнгөөрөө хол хаяж, Монголын толгой баян гэдгээ харуул­лаа. Тэрээр гурван орон сууцтай юм байна. 250 адуу­тай аж. Мөн “Ажнай”, “Инвест капи­тал”, “Мэк” зэрэг компанийн хувьцаа эзэмшдэг юм байна. Түүний араас хамгийн их орлого­той гишүүнээр УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн зургаан тэрбум 27 сая 651 мянган төгрөгөөр “аман хүзүүдэв”. Тэрээр “Говь ресурс хилл”, “Говьс гоё сайхан”, “Хурд” групп, Рапид харш  зэрэг 15 компанийн хувьцаа эзэм­шигч юм байна. Түүнээс дутахгүй орлоготой өөр нэг эрхэм бол УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяр. “Газар сүлжмэл”, “Газар” “Газар партнерс” зэрэг зургаан компанийн хувьцаа эзэмшигч тэрээр өнөө жил дөрвөн тэрбум 245 сая 457 мянган төг­рөгийн орлоготой байжээ. Түүний араас өнгөрсөн жил “хэтэвчин дэх” мөнгө нь 17 тэрбумаар тоологдож байсан Ерөнхий сайд асан С.Бат­болд нэхэж явна. Ерөнхий сайдын албанаас буугаад ч тэр үү өнөө жил түүний орлого үлэмж буурч, гурван тэрбум 242 сая, 631 мянган төгрөг болсон байна. Тэрээр ганцхан бенз машинтай, 0.7 га  л газартай  гэнэ. Тэрбумаар тоологдох өөр гишүүд гэвэл Эрчим хүчний сайд М.Сономпил нэг тэрбум 106 сая 943 мянга, УИХ-ын гишүүн Г.Батхүү нэг тэрбум 18 сая 557 мянган төгрөгийн орлоготой байна. Мон­голын толгой баячууд гэгддэг УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр, Б.Наран­­хүү, О.Содбилэг нар тийм ч их орлоготой байсангүй. Тэд хэдэн зуун саяар тоологдох л орлоготой гэнэ.  Гэхдээ УИХ-ын гишүүн О.Содбилэг “Петро матад лимитэд”, “Ажигана” групп, “Ажи­гана” ХХК зэрэг 11 компанид хувь­цаа эзэмшдэг байх юм. Харин УИХ-ын Б.Наранхүүгийн хувьд Mersedes benz,
Range rover зэрэг долоон машинаа жилийн орлогоо­соо илүү буюу бараг хоёр тэрбум  төгрөгөөр үнэлж  мэдүүлсэн байлаа. Тэрээр хурдан удмын 109 адуутай гэнэ.

Өнөө жилийн хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс харахад хувьцаа эзэмш­дэг компаниудынхаа тоо­гоор УИХ-ын гишүүн Гадаад харил­цааны сайд Л.Болд тэргүүлж байна. Тэрээр “Бодь” группээс эхлээд нийтдээ 28 компанийн хувьцаа эзэмшигч аж. Харин түүний араас орлогоороо төдийлөн ахиагүй УИХ-ын гишүүн Б.Наранхүү 27 компанийн хувьцаа эзэмшдэгээрээ удаалж явна. Өмнөх парламентад толгой баянаар тодорч явсан УИХ-ын гишүүн Г.Батхүү хувьцаа эзэмш­дэг компаниудынхаа тоогоор энэ жил гуравт оржээ. Тэрээр “Шунхлай групп”, “Шунхлай петролиум”, “Шунх­­лай ресурс”, Шунхлай трейдинг  зэрэг 24 компанийн хувь эзэмшигч аж.

Таван хошуу малынхаа тоогоор манлайлж яваа УИХ-ын гишүүдээс онцолбол хамгийн олон адуутай нь Г.Батхүү гишүүн юм байна. Тэрээр 434 адуутай бол олон хоньтой нь УИХ-ын гишүүн Д.Ган­хуяг. Тэрээр  694 хоньтой юм байна. Түүний араас УИХ-ын гишүүн Г.Баярсайхан 500 толгой хонь тоолуулснаараа удаалж байна. Мөн тэр 200 ямаатай аж. Харин УИХ-ын гишүүн Ж.Эрдэнэбат 126 үхэртэй. Парламентын гишүүд ихэвчлэн таван хошуу малтай гэж мэдүүлсэн байхад  Ш.Түвдэндорж гишүүн 245 гахайтай гэсэн нь содон харагдаж байв. Албан тушаалт­нуудын хөрөнгө орлогын мэдүүлэгт эзэмшиж буй газраараа манлайлж байгаа гишүүнээр УИХ-ын гишүүн Л.Эрдэнэчимэг тодорсон байна. Тэрээр 5978 метр квадрат газрыг эзэмших болон ашиглах зөвшөө­рөлтэй аж.

Энэ жил банкинд өртэй яваа гишүүд ч нэлээд байгаа нь хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс харагдаж байлаа. Тухайлбал, З.Баянсэлэнгэ гишүүн  “ХААН” банкинд зургаан сая төгрөгийн өртэй. Тэгвэл М.Бат­чимэг гишүүн “Капитрон” банкинд 74 сая 940 мянган төгрөгийн өртэй юм байна. Мөн УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн 168 сая 350 мянган төгрөгийг Худалдаа хөгжлийн бан­кинд төлөх  ёстой юм байна.

Тэгвэл өнөө жилийн ядуу гишүү­дээр хэн хэн шалгарсныг сонирхуулъя. УИХ-ын гишүүн Б.Болор есөн сая 588 мянган төгрөгийн орлого олжээ. Ядуу гишүүдийн удаахь байранд тэрбум тэрбумаар нь хурдан морь худал­даж авдаг гэх Б.Наранхүү гишүүн 11 сая 588 мянган төгрөгийн орло­гоо­роо орсон байна. Я.Сод­баа­тар гишүүн 15 сая 377 мянган төгрөгийн орлого олсноороо гуравт жагсч байх жишээтэй.  Швейцарийн банкинд сая ам.долларын данстай хэмээн шуугиан тарьж, түүнийхээ төлөө хариуцлага хүлээж, УИХ-ын дэд даргынхаа суудлаас огцорсон Сангийн сайд асан, УИХ-ын ги­шүүн С.Баярцогтын хөрөнгө орло­гоо даруухан мэдүүлжээ. Түүний энэ жилийн орлого 269 сая 251 мянган төгрөг байжээ. Тэрээр гурван компанид хувьцаа эзэмшдэг бөгөөд гурван орон сууцтай гэдгээ мэдүүлсэн байх юм. Төрийн гурван өндөрлөг болоод парламентын гишүүд хөрөнгө орлогоо хэрхэн мэдүүлснийг сонирхуулахад ийм байна.

Я.МӨНГӨН

БУЛГАН АЙМГИЙН НОГООН ХОТ БОЛГОНО ГЭВ

Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуяг Булган, Орхон аймагт өнгөрсөн долоо хоногт ажил­лалаа. Түүнийг УИХ-ын ги­шүүн О.Баасанхүү, Хүнс хө­дөө аж ахуйн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга Х.Зол­жаргал нарын албаны хүмүүс да­гал­дан явсан юм. Ерөнхий сайдыг дагаж явааг Булган, Орхон аймгийн МАХН-ын дэмжигчид хараад дур­гүйцэх вий дээ хэмээн О.Баасанхүү гишүүн ихэд санаа зовсон болол­той. Яагаад Ерөн­хий сайдтай явж байгаагаа уул­залт бүр дээр нарийн тайл­барлаж байв. Төсвийн хүрээ­ний мэдэгд­лийг УИХ-аар хэлэлцэж эхэлсэн учраас УИХ-ын гишүүний хувиар ард иргэдийн амьдралтай танил­цах, санаа бодлыг нь сонсох зорилго өвөртлөн яваа гэж байнга яриад байсан.

Ерөнхий сайд эхлээд Булган аймгаар орж, аймгийн иргэдтэй уулзсан юм. Ши­нэчлэлийн Засгийн газрын өнгөрсөн найман сард хий­сэн ажил, цаашид хийхээр төлөв­лөсөн зүйлүүдээ тай­лаг­­налаа. Тэрээр “Булганд ирж хэд хэдэн жижиг, дунд үйлдвэртэй танилцаж байсан. Урин дулаан цаг ирж, шинэ бүтээн байгуулалтын ажил эхлэх гэж байгаа учраас хөдөө орон нутгийг зорьж явна” гэдгээ хэлж байв. Мөн Засгийн газар ил тод байж, хүмүүстэй тулж ажиллах зар­чим барьж байгаагаа хэллээ. УИХ-аар Ерөнхий сайдыг огцруу­лах асуудлыг хэлэлц­сэн далимд ард түмэн энэ Засгийн газрын хийсэн ажил­тай сайтар танилцах боломж гарлаа хэмээн Ерөнхий сайд онцолж байлаа. Нүүрсний үнийг буулгаж, бензиний үнийг нэмэгдүүлээгүйгээ то­дот­гож байв. Удахгүй бен­зиний үнийг 50 төгрө­гөөр бууруулна гэдгээ ч хө­дөө­­гийнхөд амлаад авав. Авли­га­тай тэмцэж байгаагаа дур­далгүй өн­гөр­сөнгүй. Түүнчлэн “Чингэс” бон­дын мөнгөөр хэрэгжүү­лэх төс­лүү­дээ танил­цуулсан. Тухайлбал, Таван толгойд төмөр зам тавина. Зургаан аймгийг хатуу хучилт­тай замаар холбоно, “Гу­дамж” төсвийг хэрэгжүүлнэ, ноос ноолуур, сүүний үйлд­вэрийн салбарыг дэмжинэ гэдгээ Булганы­ханд хэллээ. Үүний дараа аймгийн иргэд санал бодлоо илэрхийлж, сонирхсон асуултаа Ерөнхий сайдад тавьсан юм. Булган аймагт таксины үйлчилгээ явуулмаар байвч 10-аас дээш жил явсан автомашиныг хөдөлгөөнд оруулах­гүй гэж хязгаарласан учраас ард түмэнд хүндрэлтэй байгааг Засгийн газрын тэргүүний чихэнд хүргэж байлаа. Төрийн албаны аппарат нүсэр байгааг шүүмжлэх иргэн ч байсан юм. Н.Дамчигвал гэдэг хүн “Манай Мон­голын өмнөд хязгаар тэр чигээрээ Хятадад эзлэгдэж байгаа гэх юм. Ер нь бид Монголдоо амьд­рах газаргүй болж бай­гаа юм биш үү” хэмээн санаа зовнин асууж бай­лаа. “Ийм зүйл байхгүй. Бид улс, түм­нийхээ эрх ашгийг бодож ажил­лана” гэсэн хариуг Н.Алтанхуяг сайд өгсөн.

Их, дээд сургуулиуд авли­гын  үүр уурхай болчихсоныг оюутан охинтой тэтгэврийн өвөө ховолж байлаа. Охиных нь сургалтын төлбөр нэг сая 200 мянга. Энэ нь өвөөгийн дөрвөн сарын тэтгэвэр. Тиймээс охиныхоо сургалтын төл­бөрийг төлөөд цаана нь дөрвөн ам бүлтэй гэрээ тэ­жээх гэж хуруу хумсаа хуй­халж байгаагаа ярив. Цааш нь Засаг даргын Тамгын газ­рын байр, улсын бүртгэлийн контор, оношилгооны төв байгуулж өгөөч гэсэн хүсэл­түүд ар араасаа ирсээр бай­лаа. Сум хөгжүүлэх санд 322 сая төгрөг энэ аймагт ирсэн байна. Энэ мөнгөөр юу хийх вэ гэж иргэдээс асуухад ихэнх нь бэлчээр сайжруулах, булаг шанд гаргах хэрэгтэй гэж. Энэ дагуу нь тендер зарлахад ямар ч компани оролцохгүй байгаа юм байна. Учир нь нэг тендерийн мөнгө үсрээд хоёр, гурван сая төгрөг бай­гаа болохоор чамлаад хэр бар­гийн компани ирдэг­гүй зовлон байгааг ч дуулгаж байв. Булган аймгийн Тамгын газарт ах дүү хамаатан садан­гаа ажилд авч байна гэдэг шүүмжлэл ч Засаг дарга Д.Эрдэнэ­батын улаан нүү­рэн дээр ирж байлаа. Тэр хариуд нь “Ах дүүгээ ажилд аваад байгаа юм байхгүй. Ах дүү гээд ярих юм бол энэ тан­химд цугласан хүмүү­сийн тал нь надтай хамаатан болох байх шүү” хэмээн хэлж байлаа. Сая болж өнгөрсөн АОХН-ийн хуралд урд, хойд  хөршийн­хөн ирээгүйд сэтгэл зовнисон иргэн ч байлаа. Тэгэхэд нь Ерөнхий сайд “Санаа зовох хэрэггүй. Удахгүй манайд хоёр хөршийн дарга нар айлчлах байх. Бид ч тэднийд очно. Оросын төмөр замын дарга В.Якунин энэ сарын 12-нд ирж хэлэлцээ хийнэ” гэдгийг мэдэгдлээ. Аймаг бүр нэг брэнд бүтээгдэхүүн гарга­даг болох хэрэг­тэйг энэ үеэр Засгийн газрын тэргүүн са­нуулж байсан. Тухайл­бал, Булган аймаг айргаараа дэл­хийд алдарших хэрэгтэй гэд­гийг хэлж байв. Нутгийн иргэ­дийн зүгээс аймгаа ногоон хот болгох нь зөв гэдэг саналыг тавьж байсан. Үүнийг нь Ерөн­хий сайд хүлээн зөвшөөрч, дэмжиж байв.

Томилолтын дараагийн өдөр буюу тавдугаар сарын 2-нд Ерөнхий сайд Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Уньт багаас Хөвсгөл аймгийн Тариалан сум хүртэл тавьж байгаа 88 км хатуу хучилттай замын ажилтай танилц­сан юм. Энэ бол Засгийн газрын бондын хөрөнгөөр босч бай­гаа зургаан аймгийг холбох замын нэг хэсэг байлаа. Уг замын ажил дө­рөв­­дүгээр сарын 15-наас эхэлжээ. Энэ замыг тавихад Арабын эдийн засгийн хөгжлийн сан хамт­ран оролцож байгаа юм бай­на. Зам тавих ажилд солонгос инженерүү­дээс гадна Мон­голын 82 ажилтан оролцож байгаа аж. Уг нь энэ зам ирэх онд ашиглалтад орох гра­фик­­тай. Гэхдээ энэ ондоо багтааж, тэр дундаа ирэх арав­дугаар сард замыг ашиг­лалтад өгөхийг Ерөн­хий сайд үүрэгдлээ. Ер нь ирэх дол­дугаар сард Баян­хонгорын зам, есдүгээр сард Чойр-Сайн­шандын зам, арван­нэг­дүгээр сард Дор­нодын зам ашиглалтад орох юм билээ.

Засгийн газрын тэргүүний дараа­гийн очсон газар нь  Хутаг-Өндөр сумын Хонгор баг байв.  Тэнд газар тариа­лангийн байдал­тай танил­цаж, тариаланчидтай уулзсан юм. Энэ баг гурилын үйлд­вэртэй юм байна. Өөрсдөө тариа тарьж, түүнийгээ бо­ловсруу­лан Эрдэнэт, Булган, Хөвсгөл аймгийг хангадаг гэнэ. Гэхдээ сүүлийн жилд тариа будааны борлуулалт муу байснаас өнгөр­сөн жил хураасан будаа одоо болтол хадгалагдаж байгааг тариа­лан­чид хэлж байлаа. Тариа­ланч­дын тоочиж байсан өөр нэг зовлон бол тариалангийн талбайд дураа­раа бэлчдэг малын асуудал байв. Мал нь тариалан­гийн талбайг сүйтгэ­вэл малчид ганц нэг төлөг, хургаар хуураад өнгөр­дөг талаар гомдоллож байлаа. Мөн будаа агуулах байрны асуудлыг шийдэж өгөх хэрэг­тэйг Засгийн газрын тэргүү­нээс хүсч байсан юм. Хариуд нь Хүнс, хөдөө аж ахуйн яамны төрийн нарийн бич­гийн дарга Х.Золжаргал “Энэ жилдээ багтан 90 мянган тоннын элеватор байгуулж өгнө” гэдэг амлалт авлаа. Газар тариалангийн тоног төхөө­рөм­жийг 50 хувийн хөн­гөлт­тэй зээлээр авах боломж байгааг тариаланчдад дуул­гаж байлаа.

 

“ЗЭС ЭРДЭНИЙН ХУВЬ” КОМПАНИЙНХАН УУХАЙЛАН УГТАВ

Үүний дараа Ерөнхий сайд Орхон аймагт ирсэн юм. Орой нь Эрдэнэт хотын иргэдтэй хийсэн  уулзалт сонирхууштай боллоо.  “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хаягдал овоолгыг ашиглах хүсэлтийг С.Батболдын Засгийн газар байх үеэс эхэлж тавьсан “Зэс эрдэнийн хувь” компанийнхан уулзалтыг доргиов. Н.Алтанхуягийн Засгийн газар тэдэнд хүссэн ажлаа хийж, “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хаягдал овоолгыг ашиглах эрхийг өгчээ.   Тиймээс тэд Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуягийг магтах үгээ олж ядан, уухайлан хашгирч байлаа. Гэхдээ “Зэс эрдэнийн хувь” компа­нийнхан одоо ТЭЗҮ-ээ боловс­руулж өгөх ёстой гэдгийг “Эрдэнэт” үйлдвэрийн дарга Даваацэрэн хэлж байв.  Уулзалтын үеэр “Намуудын дэргэдэх олон нийтийн байгууллагыг үгүй хийх хэрэгтэй” гэдэг санал хэлэх иргэн байсан. Н.Энхбаярыг хэлмэгдүүлэх хэрэг­гүй гэж хэлээд орхончуудаар амаа таглуулах нэг нь ч байв. “Сүү өргөсөөр байгаад манай нутгийн агуй нурлаа. 1945 оны дайнд бид газар нутгаа хамгаалан тэмцэж байсан. Та бүгд сайн ажиллаа­рай…..” гээд тал бүрийн зүйл хамж шимэн амьсгаа авахгүй ярих Хөвсгөлөөс ирсэн ганган дээлтэй авгай эцэст нь эд эдийн дээд Тайгын цайгаа барья” хэмээн хадаг намируулан тайз руу гарч, Ерөнхий сайдад өгөх нь танхимд бөөн инээдэм ч авчирч байлаа. Орхон аймгийн Амлалт нэхэх ард түмний холбооны тэргүүн гэх нөхөр босч ирээд “Г.Уянга, Д.Батцогт хоёр хаачив аа. Бид гишүүн болбол амлалтаа биелүүлэхгүй байгаа хүмүүсийг эргүүлэн татна гэж амлаад байсан. Хаана байна. Ингэж хэлээд биднийг өчнөөн сар жагсаагаад байсан. Үүнээс нь болоод бид өнөөдөр эрүүл мэндээрээ хохирчихсон явж байна. Гэтэл өөрсдөө УИХ-ын гишүүн болоод таг болчихлоо” хэмээн хатуухан хэлээд авна лээ. Орхон аймагт орон гэргүй залуу гэр бүл олон байгааг дуулгах залуучууд олон байлаа. Хөнгөлөлттэй зээ­лээр орон сууцтай болгох боломж Засгийн газарт байна уу гэдгийг ч асууж байсан юм. Ерөнхий сайдаа хамгаалж яваарай гэдэг захиасыг О.Баасанхүү, Л.Цог нарын гишүү­дэд тусгайлан хэлэх иргэн ч бай­лаа. Ерөнхий сайдыг очих үеэр Эрдэнэт хотод эдийн засгийн форум болж байсан учраас Л.Цог гишүүн очсон байж таарсан юм. Эрдэнэт үйлдвэрт хүн ажилд оръё гэвэл хэдэн сая төгрөгийн хахууль өгдгийг илчилсэн хүн ч байв. Ха­риуд нь үйлдвэрийн дарга Даваа­цэрэн “Эрдэнэт үйлдвэрт ажилтан авах асуудлыг ил тод болгох үүднээс журамд өөрчлөлт оруулж байгаа. Журам шинэчлэг­дэх хүртэл Эрдэнэт үйлдвэрт ажил­тан авах асуудлыг түр зогсоосон” хэмээн мэдэгдэв. Уулзалтын төгс­гөлд Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг “Бид мөрөөрөө нөгөөхөө унжуу­лаад явах биш  энэ улсыг эмх цэгцэнд нь оруулах гэж хичээж байна. Энэ бол хэр баргийн аавын хүүгийн хийгээд байдаг зүйл биш юм байна. Ингэж ажилласны хариуд намайг огцруулах асуудал ч яригдаад авсан” гэж хэллээ.

Маргааш нь буюу тавдугаар сарын 3-нд тэрээр Эрдэнэт хотод болж байгаа эдийн засгийн форумд үг хэлсэн юм. Энэ форумаар Орхон аймаг яагаад Эрдэнэт хот байж болохгүй гэж, хувийн хэвшлийн өрсөлдөх чадвар ямар байна вэ, төр хувийн хэвшлийн хэлцлийн талаар, орон нутгийн хөгжил ба Эрдэнэт үйлдвэр гэсэн сэдвүүдээр хуралдаж байгаа юм байна. Засгийн газрын тэргүүн уг хуралд оролцоод Улаанбаатарын зүг хөдөлсөн. Замаараа тус аймагт хэрэгжиж байгаа гэр хорооллыг орон сууцжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдэж байгаа 200 айлын амины орон сууцны хорооллын шав тавих ёслолд оролцсон юм. Мөн Эрдэнэт хивс үйлдвэрийн үйл ажиллагаатай танилцав.

 

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Дэлхийн ардчилсан орнууд Монголд гурван өдөр чууллаа. Энэ өдрүүдэд дэлхий нийт Азийн цээ­жинд орших Монгол Улсыг толь­дож, хүн төрөлхтөн биднийг ард­чилсан улс хэмээн хүлээн зөв­шөөрөв. Монгол Улс ч ардчилсан орон гэдгээ тэдэнд харуулж өгч чадлаа. Үнэндээ саяхныг хүртэл дэлхийн хүмүүсийн нэлээд нь Монголын тухай мэддэггүй байлаа. Мэддэг хэсэг нь биднийг дайнч, түрэмгий­лэгч Чингэсийн Монгол гэсэн ойлголтоос цаашгүй байв. Ком­мунист улс ч гэдэг байдлаар нэг хэсэг ойлгож, хандаж ирсэн. Гэхдээ 1990 оноос Ардчилсан хувьсгалыг эхлүүлж, ардчиллын салхи энэ улсад сэ­вэлз­сэнээс хойших өнөөд­рийн Монголыг дэлхий ертөнц ардчил­сан улс орнуудын тоонд эргэлт буцалтгүйгээр оруулсны нэг баталгаа нь манайд гурван өдөр зохиогдсон Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийн бага хурал байлаа. Энэ хуралд оролцохоор дэлхийн ардчилсан улс орнуудаас төлөөлөгчид ирлээ.  Ардчилал эрх чөлөөний төлөө  зоригтой, цогтой тэмцэгч баатрууд Монголд хөл тавилаа. Амьдралынхаа 15 жилд гэрийн хорионд сууж, эх орондоо ардчиллыг авч ирэхээр зүтгэж яваа Нобелийн энх тайвны шагналт, Мьянмарын парламентын доод танхимын Ардчиллын төлөөх үндэсний лигийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Аун Сан Сун Чи тэдний нэг байв. АНУ-ын Төрийн департаментын Туслах нарийн бичгийн дарга Сара Менделсон ч ирсэн юм.

Мөн Тайландын вант улсын 28 дахь Ерөнхий сайд, “Пхыа Тхаи” намын тэргүүн, хатагтай Йинглак Чинават ч энэ өдрүүдэд манайд  саатлаа. Анх удаа Арабын орнуу­даас 32-хон насандаа Нобелийн энх тайвны шагнал хүртэж бай­сан Таваккол Карман хэмээх ардчилагч бүсгүй Монголд ирлээ. Йемен эмэгтэйчүүдийн эрх чөлөөний төлөө зоригтой тэмцэгч гэдгээр нь дэлхий өнөөдөр түүнийг андахгүй. АНУ-ын Коста Рикагийн тэргүүн дэд Ерөн­хийлөгч, Нигерийн дэд Ерөнхий­лөгч, Европын комиссын дэд Ерөн­хийлөгч, НҮБ-ын ерөн­хий нарийн бичгийн даргын орлогч,  АОХН-ийн ерөнхий нарийн бич­гийн дарга гээд энэ дэлхийн улс төрийн удир­дагчид манай эх оронд чууллаа.

Өнөөдөр ардчилал дэлхийн бүх улсад биеллээ олоогүй нь хөдөлшгүй үнэн. Үг хэлэх нь хяз­гаартай, үзэл бодлоо илэрхийлэх нь хяналттай, үйл хөдлөл нь ха­заартай улс орон дэлхийд байсаар л байна. Гэхдээ ардчилал бодит утгаараа биеллээ олсон улс ч олон. Тэдний дийлэнх нь энэ эрх чөлөө, ардчиллыг олж авахын тулд зуун дамжин тэмцэж, эрин дамжин зовсон. Үг хэлж, үзэл бодлоо илэр­хийлэх эрх чөлөөний төлөө дэлхий нийт ингэж тэмцсэн байхад Төв Азийн цээжинд хоёр том хөршийн дунд орших жижигхэн Монгол Улс ердөө 20-хон жилийн дотор ард­чиллыг монгол хүний үнэт зүйл болгож чадсан юм. Хэдийгээр Монголын ардчилал 20-иодхон жилийн түүхтэй ч манай амжилтыг  Монголд чуулсан ардчилагчид гайхан шагшиж байна. Үүний баталгаа нь хурлын индэр дээрээс тэдний хэлсэн үг.

Тайландын Ерөнхий сайд Ийнг­лак Чинават эх орондоо ард­чиллыг авчрахын тулд Монголоос туршлага судлахаар ирснээ зар­лаж байлаа. Харин алдарт Аун Сан Сун Чи дэлхийн ардчилагчид ху­ран чуулсан танхимын индэр дээ­рээс Монгол бол ертөнц дахины ардчиллын зүрх нь болсон улс хэмээн  тунхагласан юм. Монголын ардчиллын түүх, туршлага түүний сонирхлыг татаж, нааш нь хө­төлсөн гэдгийг тэр хэлсэн. Тэр тусмаа Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Мьянмарын ард түмэнд ард­чиллын төлөө зүтгэх тэмүүллийг төрүүлснийг онцолсон юм. НҮБ-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Бан Ги Мун ч Монголд чуулж буй ард­чилагчдад хандаж илгээсэн үгэн­дээ Монгол Улсын эдийн засаг, улс төрийн шилжилт, ардчиллын ололт амжилтыг сайшаан тэмдэглэлээ.  НҮБ-ын зэвсэг үл дэлгэрүүлэх, бүс нутгийн хамтын ажиллагааг дэм­жих, энх тайвныг хамгаалах үйл хэрэгт Монгол Улс уриалан орол­цож байгааг тэр онцгойлон магт­саныг сонордуулав. Нигерийн дэд Ерөнхийлөгч Намади Самбоч Ни­гер, Монгол Улсыг холбож байгаа гүүр нь ардчилал гэдгийг тодот­госон.  АНУ-ын Ерөнхийлөгч Барак Обама ардчилсан орнуудын чуулга уулзалтад мэндчилгээ илгээхдээ Монгол Улсын ардчиллын турш­лагыг дурдалгүй орхисонгүй. Ардчиллын төлөө явуулж байгаа үйл хэргийнх нь төлөө тэр Монгол Улсад талархал дэвшүүллээ.

Монгол Улс ардчиллын загвар орон болсны нотолгоо нь энэ хү­мүүсийн хэлсэн үгнээс тодорхой харагдаж байна. Бид ч эх орондоо богино хугацаанд ардчиллыг бий болгосноороо, ардчилсан улс болс­­ноороо бахархлаа. АОХН-ийн бага хурлын үндсэн илтгэлийг тавьсан Ерөнхийлөгчийн үгэнд ч энэ бүхэн дурдагдаж байлаа. Ард­чилал эрх чөлөөний тухай бусдад заах биш туршлага солилцох бодол мон­голчуудад бий гэдгийг тэрээр зар­лан тунхагласан.  Мэ­дээж хэрэг Монгол Улс ардчилсан тогтол­цоонд шилжихэд амар хял­бар байгаагүйг Ерөнхийлөгч он­цолж байв.  “Монголчууд ардчилал, эрх чөлөөнийхөө ололтоор ба­харх­даг. Хүний эрх, эрх чөлөө бол өндөр хөгжилтэй орнуудын иргэдэд заяасан тусгай эрх биш, хүн нэг бүрийн эдлэх ёстой эрх” хэмээн тэр хурлын индэр дээрээс хэлсэн юм. Нэгэн цагт малчид шөлний хонь гаргахдаа нэгдлийн даргаасаа зөвшөөрөл авдаг байсан үе ард хоцорч, малдаа эзэн болж чадсан нь монголчуудын эрх чөлөө гэдгийг Ерөнхийлөгч туршлага судлахаар ирсэн дэлхийн ардчилсан орны төлөөлөгчдөд хэлж өглөө. Мон­голчууд ардчилалд  нэг ч цонхны шил хагалалгүйгээр, нэг хүний хамраас цус гаргалгүйгээр тайван замаар шилжсэнийг сайны жишээ болгон тайлбарлалаа. Энэ сургамж олон олон улсад туршлага болж, ардчиллын салхийг эх орондоо сэвэлзүүлэх ташуур нь болж өгөх биз ээ. Иргэдээ үг хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлснийх нь төлөө хавчин гадуурхаж,  дарамталж, эрх чөлөө, ардчиллын талаар сонсо­хыг ч хүсэхгүй яваа улс гүрнүүдэд энэ үг нэгийг бодуулж, хоёрыг тунгаах санамж болох нь дамжиг­гүй юм.

Хүн төрөлхтөн өнөөдөр дэл­хийд данстай 200 гаруй улсад хуваагдан харьяалагдаж байгаа. Эндээс НҮБ-д албан ёсоор бүрт­гэлтэй 198 орон бий. Үүнээс 104 орных нь төлөөлөгч өнгөрсөн гурван өдөр Монголд цуглаж, ийн ярилцсан нь энэ. Зах хязгааргүй уудам тал нутгийн малчин, нүү­дэлчин монголчуудыг  барууны, зүүний үзлийн аль алиныг эрхэм­лэж,  шашны олон урсгалыг хүлээн зөвшөөрч ардчиллыг хэлбэрэлтгүй хэрэгжүүлж байгааг энэ улс орнууд нүдээрээ үзээд буцлаа. Монгол Улсад иргэд нь үгээ хэлж, эрх чөлөөгөө эдэлж байдгийг МАХН-ынхны жагсаал ч харуулаад авлаа.  Энэ зөвлөгөөнийг сайн, муу зо­хион байгуулсан уу гэдэг нь өөр асуудал. Монголчууд бид олон улсын хэмжээний том хурал чуул­ган хийж байгаа нь өөрөө амжилт юм.

Ямартай ч тэртээ 1990 онд Монгол Улс социализмаас салж, ардчиллын замыг сонгосон нь буруу биш байжээ. Монгол Улс ардчиллын загвар улс болсон гэдгээ дэлхий нийтэд харуулс­наараа энэ хурал ач холбогдолтой боллоо.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Монгол Улсын Шадар сайд Д.Тэрбишдагватай ярилцлаа.

–МАН–ынхан Ерөн­хий сайдыг огцруулах асуудал тавьж байна. Энэ тал дээр МАХН–ын дэд даргын хувиар, Зас­гийн газарт ажил­лаж байгаа Шадар сай­дынхаа зүгээс ямар байр суурьтай хандаж байна вэ?

-МАХН бол ардчил­лын зарчмаар ажилла­даг нам учраас 
асуудлыг
нухацтай
ярилцсаны
үнд­сэн дээр олонхийн сана­лаар шийдвэрээ гаргана. Харин Шадар сайдын хувьд өнөөдөр Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд орол­­цож, улс орноо хөг­жүүлэх шинэчлэлт, өөрч­лөлтийн төлөө ажиллаж байна. Ялангуяа өөрийн­хөө хариуцсан зургаан агентлагийн үйл ажил­лагааг сайжруулж, бусад салбаруудад үлгэр жи­шээ болохуйц хариуцла­гатай болгохын төлөө зүтгэж байна. Энэ чиглэ­лийн эхний алхмуудыг ч хийсэн. Ард түмэндээ хүнд суртал гаргаж, авли­гын нүдээр ханддаг тэр байдлаас төрийн захир­гаа­ны байгууллага, ал­бан хаагчдыг холдуулж, иргэдээ “Хаан”-д дээдлэн харьцдаг болгох зорил­гын дор өөрийн хариуц­сан салбар бүрт дор­ви­той өөрчлөлтүүдийг хий­хийг хичээж байгаа.

Саяхныг
болтол бид стандарт бус Засгийн га­зар гэдэг ярианд бүр дас­чихсан байлаа шүү дээ. Үүнийг өөрчилж, аливаа бүхнийг ёс горимд нь оруу­лахын төлөө ажил­лаж байна.

Засгийн
газарт орж ажилласнаар шударга ёсыг тогтоож, үүрэг ха­риуц­лага, сахилга баттай ажиллах чиглэлээр бид­ний хийж байгаа ажил нийгэмд сайн үр дүн авч­рахад нөлөөлж байгаа гэдэгт итгэлтэй байгаа. Засгийн газар болохгүй бүхнийг өөрчлөн шинэч­лэхийн төлөө шат шатан­даа хичээн зүтгэж байгааг шударгаар хэлэх ёстой. Мэдээж алдаа дутагдал байгаа л байх. Үе, үеийн Засгийн газруудад то­хиол­дож л байсан зов­лон бий. Өргөс авч бай­гаа юм шиг бүхнийг сай­хан болгож амжихгүй шүү дээ. Манай Засгийн газар эрүүл саруул сайхан ний­гэм, сайн эдийн засагтай улс орныг хүлээж аваа­гүй болохоор эмчлэх, эрүүлжүүлэх ажил маш их байна.

–Ерөнхий сайдыг огц­­­­руулах асуудлыг УИХ–аар хэлэлцвэл танай намынхан эсрэг талд кноп дарахгүй юм байна гэж ойлгож болох уу?

-Манай намын Гүй­цэтгэх зөвлөлөөр асууд­лыг хэлэлцэж эцсийн шийд гаргаагүй учраас тэгнэ, ингэнэ гэж хэлэх боломжгүй. Шадар сай­дын хувьд өнөөдөр энэ Засгийн газраас гарна, ажил нь муу явж байна гэж хэлэх эрт байна. Өнөөд­рийг хүртэл хариуц­лага­тай ажиллахын төлөө л хичээж байна. Энэ Зас­гийн газрын үйл ажилла­гааны алдаа, оноог шу­дар­га үнэний дэнсэн дээр тавиад алдаа нь дийлж байгаа бол тэр асуудлыг ярих л ёстой. Асуудлын гол нь Засгийн газрыг огцруулах, үгүйдээ биш, дэвшүүлсэн зорилтууд, үйл ажиллагаа, ажлын үр дүн нь ард түмний эрх ашигт нийцэж байна уу, үгүй юу гэдэгт байх ёстой болов уу. Мэдээж сөрөг хүчний зүгээс элдэв өө сэв хайх сонирхол байж л байгаа. Тэгэх ч ёстой. Хэрэв УИХ, ард түмэн, манай намынхан энэ Зас­гийн газар хангалтгүй ажиллаж байна гэж үзэж, дүгнэж байгаа бол миний хувьд 
албан тушаалтай зууралдаад суух сонир­хол байхгүй. Тийм ёс сур­та­хуунаар хүмүүжээгүй. Ажлаа өгөхөд бэлэн бай­на. Ер нь бол Засгийн газрын гишүүд өдөрт дор хаяж 12 цаг ажиллаж бай­гаа. Бямба гаригт ч ажил­лаж байна. Ням гаригт хариуцсан салбарынхаа үйл ажиллагаатай танил­цаж зохих арга хэмжээгээ авдаг. Тиймээс Засгийн газрын гишүүдэд амрах цаг байдаггүй. Энэ байд­лаар бид төр, түмнээ ман­лайлан, төрийн сайн ал­бан хаагчийн үлгэр дуу­райллыг үзүүлэхийг зорьж байна.

–Ерөнхий сайдыг огц­руулах үндэслэ­лүүд нь хэр бодитой санагдаж байгаа вэ?

-Ямар үндэслэлүүд тавьсныг харж амжаагүй байна. Миний сонссо­ноор бол зөвхөн Ерөнхий сайдыг огцруулах асуу­дал тавилаа гэж ойлго­сон. Үүнийг манай нам ч өөрсдийн түвшиндээ 
су­далж үзээд байр сууриа тодорхой илэрхийлэх байх гэж бодож байна.

–Гадаадын хөрөнгө оруулалт буурч байна, эдийн засаг өсөлтгүй  болсон нь Засгийн газ­рын буруу гэж үзээд байх шиг байна л даа?

-Тэр шүүмжлэлийг зөв­хөн МАН-ынхан хэ­лээд байгаа юм биш. Би сая Сонгинохайрхан дүүр­гийн 32 хороогоор явж 6000 гаруй иргэд­тэй уулзаж тэдний санал хү­сэлтийг сонслоо. Мөн “Шу­­дарга ёс” аяны хү­рээнд баруун, зүүн, төвийн бүсийн аймгуудад зөвлөгөөнүүд хийж ард иргэдийнхээ үгийг сонс­лоо. Үнэхээр ард түмний амьдрал өнөөдөр хүнд хэцүү, сайжрахгүй байна. 
Гадаадын
хөрөнгө
оруу­лалт буурсан нь бодит үнэн шүү дээ. Гэхдээ ин­гэж буурах үндэс шалт­гаан хэзээ, аль Засгийн газрын үед тавигдсан бэ гэдгийг бас тунгааж, ялгаж салгаж авч үзэх 
хэрэгтэй.  Мэдээж Оюу толгой, Та­ван толгойн гэрээг засч сайжруулах ажлыг энэ Засгийн газар хийхийг оролдож байгаа нь дээрх нөхцөл байдалд нө­лөөлж байгаа. Гэхдээ анх­наасаа тэр гэрээнүүдийг зөв, шударга хийчихсэн бол ийм байдал үүсэхгүй л байсан. Тэр маапаан буд­лиантай гэрээний асууд­лыг тухайн үед нь бидний хэсэг нөхөд ярьж, засаж залруулахыг шаар­­­­даж, УИХ-ын тог­тоол хүртэл гаргуулж байс­ныг хүмүүс мартаа­гүй байх.

–Бүтээн байгуу­лал­тын ажил эхлэхгүй бай­на гэдэг шүүмжлэл ч бий…

-Өвлийн тэсгим хүйтэн улирал одоо л дуусч урин дулаан цагтай золгох гэж байна шүү дээ. Үнэндээ Монгол Улсад бүтээн бай­­гуулалтын ажил дө­рөв­дүгээр сарын дунд үеэс л эхэлдэг. Тиймээс тавдугаар сараас эхлээд 
энэ Засгийн газар юу хийх нь бодитоор харагдаад эхэлнэ дээ.

–Тэгэхээр Ерөнхий сайдыг огцруулах асуу­дал цагаа олоогүй гэж үү?

-Үүнийг асуудал тавь­сан хүмүүсээс нь асуувал дээр байх.

–Үнэхээр МАН–ынх­ны яриад байгаа шиг Ерөнхий сайд огцрох­доо хүртэл муу ажилла­сан гэж та үзэж байгаа юу?

-Аливаа шүүмжлэлийг бид хүлээж авч, сонсох хэрэгтэй л дээ. Гэхдээ Засгийн газрын танхимд сууж байгаа, дотор нь ажиллаж яваа хүний ху­вьд Ерөнхий сайдаа огц­рох ёстой гэж хэлэх нь одоогоор зүйд нийцэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, миний хувьд Ерөнхий сайдыг огцруулах хэмжээний бо­дитой үндэслэл хараг­дахгүй байна. Засгийн газар бол кабинетын зарч­­­маар ажилладаг бай­­­­гууллага. Үнэхээр болохгүй бүтэхгүй, хууль зөрчсөн үйлдэл хийсэн бол хэнбугай ч огцрох ёстой. Гэхдээ Шинэч­лэ­лийн Засгийн газар мэрийж ажиллаж байгаа. Хэрвээ огцрох ёстой гэдэг үндэслэл би олж харсан бол заавал хүнээр хэлүү­лээд чичлүүлээд 
байх шаардлагагүй. Н.Алтан­хуягаа чи огцор, үгүй бол бид огцоръё гээд хэлчих­нэ. Н.Алтанхуяг 
бол улс төрд олон жил болсон туршлагатай улстөрч, ажилсаг Ерөнхий сайд гэж би хэлнэ.

–Хаврын чуулганы нээлтийн хуралдааныг МАН, МАХН–ынхан хаяад гарсан.  Тэгэхэд сайдын албан тушаал авсан нөхдүүд суугаад үлдлээ гэдэг шүүмж­лэлийг намаасаа сонсч байгаа гэсэн…

-Бусад сайд нар нь суугаад үлдэж байхад Тэрбишдагва ганцаараа гараад явлаа гэсэн зэм­лэлийг нөгөө талаас авч байгаа. Би бол МАХН-ын дэд дарга. Тиймээс на­мын нөхдийнхөө шийд­вэ­рийг дагах учиртай. Намын даргаа шоронд суулгачихаад надад хамаагүй гээд суувал ёс жудаггүй хэрэг болно.

Тэгээд ч би Засгийн газрыг эсэргүүцэж УИХ-ын чуулганаас 
гараагүй.
Хэл­мэгдүүлэлтийг жиг­шиж байгаагаа илэр­хийлж гарсан юм.

–МАН–ынхантай хамт гараад явах бай­сан юм бол яах гэж тэр намаас гарсан юм бэ гэдэг асуулт гарч ирэх­гүй юу?

-Миний баримталдаг хамгийн гол зарчим бол шударга үнэний төлөө байх. МАН-ын удирдла­гад гарсан цөөн хэдэн нөхөд хууль журам, ёс суртахууныг улан дороо гишгэж эхлэхээр нь тэд­нээс салсан. Энэ салаа замын эхэнд мөнгө, эрх мэдэлд хэт дулдуйдсан хэдхэн хүн байгаа шүү дээ. Тэд МАН-ыг хувийн компани шигээ үзэж, өөрс­дийн эрх ашгаа гүй­цэлдүүлэх хэрэгсэл бол­гон ашиглах болсноор бидний дунд үзэл санаа­ны зөрчил үүссэн. Намын хамт олон жирийн гишүү­дэд буруу байхгүй. Чуул­ганыг эхлээд орхиж гар­сан нь манай намын­хан шүү дээ. Ха­рин бидний араас 
МАН-ын­хан гарч ирсэн. Хэн нь хэнийгээ дагасан, хэн нь түрүүлж үг хэлснийг бүгд харсан биз дээ.

–Чуулганы хурал­даа­ныг орхиж гараагүй хүмүүсийг Н.Энхбаяр даргын гэргий дарамт­лаад байгаа юм уу?

-Мэдэхгүй. Намын дарга, ерөнхий нарийн бичгийн дарга, гүйцэтгэх товчооны гишүүд энэ на­мыг хамтын хүчээр удир­даж байгаа. Тиймээс Н.Энх­баяр даргын гэр­гийн асуудал тусдаа.

–Ер нь Н.Энхбаяр дар­­гыг суллуулж ча­дах­гүй байна гэдэг ханд­лагатай дарамт намын зүгээс ирдэг үү?

-МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр улс төрийн хоригдол мөн гэдгийг гад­на, дотнын хүний эрхийн байгууллагууд хэлчихсэн шүү дээ. Намын дарга нь улс төрийн хэлмэгдүү­лэлтэд өртөж, шоронд 
хоригдчихоод
байхад намын дэд дарга хүнд байдалд байлгүй яахав. 
Н.Энхбаяр гэдэг хүнийг хэлмэгдүүлэх ажил өнөө­дөр ч зогсоогүй, 
үргэл­жилсэн хэвээр байна. Түүнийг шоронд хорьс­ноосоо хойш нэг ч удаа салхинд гаргасангүй. 
Дэл­­хий нийтээрээ шо­рон­гийн хоригдлыг сал­хи­луулдаг журамтай. 
Мон­голын шоронд хориг­дож байгаа хүмүүс ч өдөрт ядаж нэг цаг сал­хилдаг биз дээ. Гэтэл энэ журам Н.Энхбаяр даргад үйлчлэхгүй байна.

Тэр бурхны тухай ном орчуулъя гэдэг хүсэлт өөрөө тавиад байгаа юм билээ. Тиймээс өрөөнд нь нэг компьютер оруулах гээд хоёр сар хөөцөл­дөөд дийлэхгүй байна. Хууль зүйн сайд, Ерөнхий сайд, 
Шүүхийн
шийдвэр
гүйцэтгэх
газар нь зөв­шөөрсөн. 
Ингээд яг өрөө рүү нь оруулах дээрээ тулахаар АТГ зөвшөө­рөхгүй гэдэг шалтгаанаар дахиад хойшилчихож байна. Дэлхий нийтээрээ 
өнөөдөр
хоригдлууд
зу­рагт үзэж байна, сонин хэвлэл уншиж байгаа. Н.Энхбаяр даргын өрөөнд  компьютер оруу­лах нь үүнтэй л адил. Түүний компьютерт гадаг­шаа ертөнц рүү нэвтрэх боломжгүй тусгай прог­рамм суулгана. Зөвхөн интернэт рүү орж юм ун­ших, word дээр юм бичих зориулалттай компьютер өгье гээд байгаа юм. Гэ­тэл зөвшөөрөхгүй байна шүү дээ. Өнөөдөр Энх­баяр гэдэг хүн ялтан бол­сон учраас АТГ-т хамаа­гүй болсон баймаар юм. 
Ийм ярвигтай асуудлууд байсаар байхад 
“Бид хамтарсан Засгийн га­зарт орчихсон юм чинь та нарыг танихгүй” гэж на­мынхандаа хэлэх эрх байхгүй. Намын нөхдүүд ч хэлэх зүйлээ хэлэх эрх­тэй. Тийм учраас дарамт гэхээсээ илүү улс төрийн амаргүй нөхцөлд ажил­лаж байна.

–Гэхдээ та Н.Энхбая­рын төлөө Засгийн газарт ороогүй биз дээ?

-Би Н.Энхбаярын тө­лөө Шадар сайдын ажил хийгээгүй гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Намын нөхөд надад итгэл өгч Шадар сайдын ажилд оч гэсэн. Тэр дагуу л энэ албыг хашиж байн. Нөгөө та­лаар МАХН-аас хэлмэг­дүүлэлтийн эсрэг явуулж байгаа үйл ажиллагааг бас зөвөөр ойлговол сайн байна. Бид зөвхөн Н.Энхбаяр гэдэг хүний төлөө яваад байгаа юм биш, ерөөсөө “хэлмэг­дүүлэлт” гэдэг нийгэмд амь бөхтэй оршсоор бай­гаа бусармаг зүйлийн эсрэг л тэмцэж байгаа юм.

–МАХН–ын дарга Н.Энх­баярын анх ба­ривч­лагдсан газар хана босгож байгаа нь ямар учиртай юм бэ?

-Тэр бол хэлмэгдүү­лэлтийг эсэргүүцэж хана босгож байгаа юм. 
Мон­голд өнөөдөр болж бай­гаа хэлмэгдүүлэлт энэ хананаас цааш битгий гараасай, дахиад хэлмэг­дүүлэлт битгий болоосой гэдэг үүднээс хана босгож байгаа юм. Хэлмэгдүү­лэлт зогссон тохиолдолд энэ хана нурах ёстой.

–МАН, МАХН хоёр  ний­лэх тухай нэг хэсэг яригдсан. Ерөнхий­лөг­чийн сонгуульд хам­тарч орох асуудал яриг­даж байгаа юу?

-Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд хамтарна гэхээсээ илүү нэг угшилтай, үзэл баримтлал ижил төстэй намууд эх орон, ард түм­нийхээ 
эрх ашгийн төлөө хамтарч ажиллах хэрэг­тэй. МАН, МАХН хоёр бол нэг угшилтай журмын нөхөд. Өнөөдөр бидэнд үндэсний эв нэгдэл гэдэг юм юу юунаас 
чухал байна. Тэр байтугай эсрэг тэсрэг үзэл бодолтой на­мууд үүний төлөө хамтрах ёстой. Гэхдээ энэ хамтрал хуулийн хүрээнд л байх ёстой.

–Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших боломжтой таван хүнээ танай нам зарласан. Тэр дунд таны нэр бий. Хувь хүнийхээ хувьд танд дэвших бодол бий юу?

-Нам болгон Ерөнхий­лөгчийн сонгуульд нэр дэвших олон лидертэй гэдгээ зарлаж байна.  
Ма­найд ч Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших чадвартай боловсон хү­чин олон бий. Монгол­чууд 
ноён нуруутай, 
ухаантай,
эх оронч, шу­дарга, хүний мөс жудаг­тай хүнд хайртай шүү дээ. Ард нь аль нам байна гэхээсээ илүү хувь хүнийх нь мөн чанарыг харж сонгодог. Энэ үүднээс ард тү­мэн сонголтоо хийх биз. Ерөн­хийлөгчид ма­най намаас хэн нэр дэв­ших вэ гэдэг асуудлыг бага чуулганаар шийднэ. На­дад албан тушаалын амбиц байдаггүй. Ажил хий гэж итгэл хүлээлгэвэл ямар ч ажил оногдуулсан 
түүнд нь эзэн болохын төлөө л зүтгэдэг.

–ОБЕГ–ын даргад өгөх ёсгүй байсан цол олгосон, хууль бусаар томилсон гэ­дэг асууд­лаар таныг Цэцэд өг­чих­жээ. Үнэхээр тийм зүйл болсон юм уу?

-Захиалгатай юм зөн­дөө явж байна. Тодорхой тайл­бар­лавал эхний асуу­­дал нь Гамшгаас хамгаалах тухай хуульд Онцгой байдлын асуу­дал эрхэлсэн байгууллагын төрийн тусгай албан хаагч нь Шадар түрүүчээс тэргүүн ко­мис­сар гэсэн цолны зэрэг­лэлтэй бай­хаар хуульчилж 2012 оныг хүртэл хэрэглэж ир­сэн. Хуульд нэмэлт өөрч­лөлт орж ахлагч нь онцгой байдлын дэд ахлагчаас ху­рандаа гэсэн цол хэ­рэглэхээр заасан. Намайг ОБЕГ-ын даргад цол ол­гох үед “Цол олгох журам батлах тухай” Монгол Улсын Ерөнхийлөг­чийн 2005 оны 51 дүгээр зар­лиг хүчин төгөлдөр бай­сан учраас түүний 
хү­рээнд хуульд заасны да­гуу л 
цол олгосон. Иймд Монгол Улсын Үндсэн хууль болон холбог­дох бусад хууль тогтоомжийг зөрчсөн зүйл байхгүй.

Хоёр­дугаар асуудал гэвэл Мон­гол Улсын Засгийн газрын тухай хуульд зааснаар аль ч агентлагийн даргыг Засгийн газрын гишүүн томилох эрх­гүй. Монгол Улсын Засгийн газар томилж, чөлөөлдөг. Харин Засгийн газрын гишүү­ний хувьд эрхлэх асуудлын­хаа хүрээнд хамаарч байгаа агентлагийн дар­гаар хэнийг томилох тухай санал л гаргах эрхтэй. Миний хувьд хуу­лиар олгосон эрхийнхээ хүрээнд саналаа гаргасан.

–Сүүлийн үед УИХ–ын зарим гишүүдийн нууц данс ил болж эхэллээ. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Эрэн
сурвалжлах сэт­гүүлч­дийн олон улсын холбоо нууц данстай 130 гаруй мянган хүний нэрийг гаргачихсан юм билээ. Тэр дунд Монголоос  хэдэн хүн байгааг мэдэхгүй.  Ямар ч байсан С.Баяр­цог­тын нэр ил боллоо. Хүн данстай байж болно. Шударга хөдөлмөрөө­рөө мөнгө олоод түүнийгээ аль ч улсын банкинд данс нээлгэн хад­галуулах нь хүний эрх.  Харин тэр мөнгөө луйв­рын аргаар, эсвэл монгол­чуу­дынхаа баялгийг гадны­ханд өгч олж авсан бол байж болохгүй зүйл. Тиймээс УИХ-ын гишүүдийг нууц данстай эсэхийг шалгах хэрэгтэй. Төрийн өндөр алба хашиж байсан, одоо сайд, дарга хийж яваа хүмүүсийн дансыг шалгаж үзэх ёстой. Буруу аргаар олж авсан мөнгөө хадгалуулсан бол тодорхой хувийг нь Монголдоо авъя  л даа.

–Та тийм данстай юу?

-Байгаа,
үгүйг нь шалгах л хэрэгтэй. Шударга байя л даа.

–Ерөнхий сайдыг Бурхан халдун ууланд төөрөхөд та газар дээр нь очсон гэл үү?

-Онцгой
байдлын ерөн­хий га­зар Шадар сайдын эрхлэх асуу­далд хамаардаг. Энэ салбар бол үнэхээр ха­риуц­лагатай байхыг шаард­сан хүнд хэцүү ажилтай л даа. Яагаад гэвэл хүний амийг аврах ажлыг цаг минуттай уралдаж хийдэг учраас тэр. Энэ салбарыг өөрчилж, ажлыг нь сайжруулахын төлөө зүтгэж л байна.

Ерөнхий сайд төөрч, холбоо тасарлаа гэсэн мэдээг Төрийн тусгай хамгаалалттай газрын дарга Батбаатар ням гаригийн өдөр  над руу утас­даж хэлсэн. Түүнийг сон­соод би тэр даруй Ерөнхийлөгчид асуудлыг танилцуулсан. Ингээд улсын онцгой комисст хамаардаг хууль, хүчний байгууллагын хол­бог­дох хүмүүсийг орой 22.00 цагт цуглуулж яах вэ гэдгээ шуурхай ярилцаад шийдвэр гаргаж, газар  дээр нь өөрөө биечлэн очихоор явсан. Х.Тэмүү­жин сайд, Д.Бат-Эрдэнэ сайд хоёрт “Өнөө шөнө унтаж болохгүй шүү” гэдэг үүрэг өгөөд шөнө 12.30 цагт хотоос  машинтай гар­сан. Цаг агаар ер нь хүнд байсан л даа. Шөнөжингөө давхиад өглөө үүрээр Бурхан хал­дун уулын өвөрт очсон. Биднийг очсоны дараа араас нисдэг тэрэг ирж, уулан дээгүүр нисэж хайлт хийсэн. Аз болоход төөрсөн 70 хүн хоёр хэсэг болон тасарсан ч бөө­нөөрөө байсан. Тэгээгүй хоёр, гурваараа тасарч төөр­сөн бол цээжээр татсан их цасанд эрсдэх аюул бай­сан.  Ингээд аюул багатай тэр хүндрэлийг амжилттай давж гарсан шүү.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

-АЖЛАА ХИЙЖ, ҮР ДҮНГЭЭ ХАРУУЛАХ ЁСТОЙ
БАЙХАД ЯАГААД ОГЦОР ГЭЭД БАЙГАА ЮМ-

УИХ-ын гишүүн, Сангийн
сайд  Ч.Улаантай ярилцлаа.

-Ардын
намынхан Засгийн газрыг тараана, огцруулна гээд эхэл­лээ…

-Тэр
бол Ардын намын л асуудал.

-Засгийн
газар ог­цор­вол танд ч хамаатай болох байх. Засгийн газ­рыг огцруулах үндэс­лэлүүд
нь хэр бодитой гэж та үзэж байгаа вэ?

-Ардын
нам албан ёсоор асуудлаа тавь­сны дараа Засгийн газрыг огцруулах гээд байгаа үндэслэлүүдийнх
нь та­лаар тайлбар хэлье. Одоо урьдчилан тааж яриад яахав.

-МАН-ын
Удирдах зөв­лөл  өнөөдөр (өчиг­дөр) албан
ёсоор шийд­вэрээ гаргаж, Засгийн газрыг огцруулах бич­гээ өргөн барихаар болж байх
шиг байна л даа…

-Тийм
үү. Тэгвэл Зас­гийн газрыг огцруулахад хүргээд байгаа шаард­ла­гуудыг нь харъя.
Тэгж байж үндэслэл нэг болго­ноор нь тайлбар өгье, одоохондоо тэр бичгийг нь хараагүй
байна.

-Монголын
эдийн за­саг буурч, гадаад хө­рөнгө оруулалт багас­лаа гэдэг нь Засгийн газрыг буруутгах
нэг үндэслэл болж байх шиг байна?

-Албан
ёсных нь шаард­лагыг харж байж үндэслэлтэй тайлбар хэлнэ. Хэн нь, хэзээ, юу хийгээд,
яачихав гэдэг тайлбарыг өгнө өө. Үг бүр агуулгатай шүү дээ, тий­мээс Ардын на­мынхны
бичсэн зүйлийг харж байгаад үг хэлнэ.
-Ер
нь Монголын эдийн засгийн бодит байдал одоо ямар бай­гаа юм бэ. МАН-ынхны яриад
байгаа шиг хүнд байдалд орчихсон юм уу?

-Гадаад
хөрөнгө оруу­лалт урьд онтой харь­цуу­лахад буурчихсан нь үнэн.

-Тэр
нь юутай хол­боо­той юм бэ?

-Томоохон
төслүү­дийн хэрэгжилтийн явц­тай холбоотой. Тухайл­бал, Оюу толгой, Таван толгойгоос
болж байна. Гэхдээ гадаадын хөрөнгө оруулалт дандаа өсөх ёстой гэж хэн хэлээд бай­гаа
юм. Ямар хөрөнгө оруулалт бидэнд хэрэгтэй вэ 
гэдэг нь чухал. Мон­голд ашигтай хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй боло­хоос ашиггүй
юмны хой­ноос хөөцөлдөж болох­гүй. Монголд харилцан ашигтай байх зарчимд нийцүүлж,
манай хууль журманд илүүтэй нийцэж байх шаардлага тавьж байхад гадаадын хө­рөнгө
оруулалт буурч байна гэж ойлгох юм бол өрөөсгөл болно шүү дээ.

-Стратегийн
ач хол­богдолтой аж ахуй нэг­жүүдийн гадаадын хө­рөнгө оруулалтыг зохи­цуулах хуулиас
болоод хөрөнгө оруулалт буур­чихсан гэх юм билээ?

-Тэр
хуулийг хэн гарга­сан юм. Аль Засгийн газрын үед тэр хууль гарлаа. Тэр хуулиас бо­лоод
гадаадын хөрөнгө оруулалт буурчихсан юм бол өнөөдрийн Засгийн газарт ямар хамаатай
юм. Гэх жишээгээр цаг хуга­цааны хувьд авч үзэх, ярих юм бий.

-Бүтээн
байгуулал­тын ажил ерөөсөө эх­лэх­гүй байна гэдэг шүүмж­лэл Засгийн газрыг тойглоод
байна…

-Тийм
шүүмжлэл гараа л биз, ямар хамаа­тай юм бэ.

-Энэ
Засгийн газрын танхимд орж ажиллаж байгаа сайдын хувьд Засгийн газрын  үйл ажил­лагааг ямар байна гэж  дүгнэж байгаа вэ?

-Ямар
ч зав зайгүй, зүтгэж ажилласан гэж бодож байна. Бүтээн бай­гуулалтын ажил бол шууд
бүтчихдэг юм биш. Бүтээн байгуулалтын ажил эхлээд цаасан дээр бүтдэг байхгүй юу.
Зураг төсөл нь гарна, хөрөнгө тооцоог нь хийнэ. Бэлт­гэлийг нь хангана. Тэгж байж
бүтээн байгуулал­тын тодорхой ажил бол­но. Одоо Улаанбаатар хотод бүтээн байгуулал­тын
ажил эхэлж байна. Энд тэндгүй их ажил эхэл­нэ. Яагаад гэвэл бэлтгэл ажлууд нь хийгдсэн.
Ирэх намар гэхэд та нар бидэнд ийм асуулт тавих чадваргүй болно. Яагаад гэвэл улс
орны бүх зүйл нүдэн дээр өөрчлөгдөнө. Тийм учраас жаахан холыг харж бай гэж Зас­гийн
газрыг огцруулах гээд яваа хүмүүст хэлье.

-Бондын
мөнгөөр нэ­лээд төслүүдийг хэрэг­жүү­лэх байх. Тухайл­бал, ямар ажлууд эх­нээ­сээ
нүдэнд хараг­даж эхлэх бол?

-Засгийн
газар төс­лүү­дээ тогтоод зарлачих­сан. Маш олон төсөл бий. Тэр бүхнийг одоо нэрлэх
боломж алга. Битгий яарц­гаа. Бүх ажлын бэлт­гэл хангагдчихсан. Газар сайгүй бүтээн
байгуулалт өрнөөд эхэлнэ.

-Таван
толгойн нүүр­сээ худалдаж чадахгүй дарчихсан байгаа нь Засгийн газрыг шүүмж­лэх
нэг нээнэтэг болж байгаа.  Яагаад энэ асуу­­далд
ахиц дэвшил, гарц олохгүй байгаа юм бол?

-Харин
яагаад олох­гүй байгаа юм бол. Хэн ийм гацаа хийчихэв. Урьд өмнө нь байгуулсан гэрээ
хэлцэл чинь ийм гацаа үүсгэчихсэн байхгүй юу. Үүнээс гарах санаатай, гэрээ хэлцлээ
хянаж, Мон­гол талдаа ашигтай байл­гах үүднээс бид  үзэж байна. Энэ бүхнийг бид­ний хүссэнээр хүлээж
авах­гүй байсан шүү дээ. Өнөөдөр хэн нь гацаа үүсгэчихээд, хэн нь тэр түгжрэлээс
гаргах гэж оролдож байна вэ гэдгийг ялгаж салгах хэрэгтэй. Энэ зүйлүүдийг удахгүй
гаргаж тавина.

-МАН,
МАХН хоёр Ерөн­хийлөгчийн сон­гуульд хамтарна, цааш­лаад нийлж нэгдэнэ гэсэн зүйл
нэг хэсэг яригдсан. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Онолын
хувьд байж болох асуудал. Гэхдээ механикаар энэ хоёр нам нэгдэж, эвсч ажиллахгүй.
Яагаад салсан билээ. Салахад хүргэсэн хүчин зүйлүүд өнөөдөр зас­раа­гүй байна. Ийм
учраас буцаад нэгдэх, хамтрах асуудал байхгүй гэж бо­дож байна. Байгаа алдаа дутагдлаасаа
ангижирс­ны дараа аяндаа болох байх. Яагаад гэвэл үзэл бодол, орон зай, Монгол Улсын
төлөө гэсэн эрх ашиг нэг юм чинь ойртож л таарна.

-Хоёр
намыг сала­хад хүргэсэн хүчин зүй­лүүд нь юу билээ?

-Өөрийнхөө
үндсэн зарчим, үйл ажилла­гаа­наас ангижирч, хэсэг бүл­гийн эрх ашигт нийцдэг болсон.
Хөрөнгө мөнгө албан тушаалын төлөө үхэн хатан хөөцөлдөж, хөрөнгө мөнгөөр най­маалц­даг
болсон. Оли­гар­хижиж, эд баялгаа Мон­голд ашиггүй байд­лаар гадныханд найр тавьж
өгсөн гээд олон хүчин зүйл  бий шүү дээ.

-Хаврын
чуулганы нээлт дээр МАН, МАХН-ынхан хурал хаяад га­ра­хад Хувьсгалт на­маас үлдсэн
цөөн хэдэн гишүүний нэг нь та байсан байх аа. 
Сай­дын албан тушаал ав­сан хүмүүс нь танхимд үлдлээ гэдэг яриа нөгөө талаас
гарч байгаа байх…

-Би
гараад яваа биз дээ. Заавал бие биеэ дагаад гарах ёстой юм уу.  Байр суурь үзэл бодол нийлэхгүй бол хэдийд ч гарч
болно шүү дээ. Ца­хилгаанаар бүгдийг нь удирдаж байгаа юм шиг дэрхийтэл босоод явах
албагүй биз дээ. Ер нь гишүүдийн хэн нь үлдсэн, үлдээгүй гэдэг нь ямар хамаатай
юм. Тэр бас нэг шалгуур юм уу. Ардын намыг дагаж хошуураа­гүйгээрээ нэг шалгуурыг
давж чадаагүй болчих гээд байгаа юм уу.

-Намын
нөхдөө да­гаж гараагүйгээс бо­лоод та намынхандаа шүүмжлүүлээд байгаа юм биш үү?

-Юу
нь сонин байгаа юм. Хүн янз бүрээр ярьж болно шүү дээ. Эцсийн эцэст хэн нь хэнийгээ
дагасан юм. Ардын на­мын­хан Хувьсгалт намын гишүүдийг дагаад гарсан юм биш үү.

-Танд
ер нь намаас чинь дарамт ирдэг үү. Засгийн газарт орчи­хоод Н.Энхбаяр даргыг суллуулсангүй
гэдэг ч юм уу?

-Түүний
төлөө явсан­гүй гэдэг шүүмжлэл ирдэг­гүй. Яваад ажлын үр дүн муу байна гэдэг зүйлийг
хэлдэг. Энэ бол өдөр бү­хэн бидэнд ирдэг шүүмж­лэл. Үүнийг нь хүлээж авч байгаа.
Засгийн газраас гарах нь зүйтэй гэж хэлдэг хүмүүсийн тоо манай намд цөөн биш. Гэхдээ
нийтлэг эрх ашгийн үүд­нээс намын хамт олны шийдвэрээр эвслээрээ бид хамтарсан Засгийн
газарт орсон. Энэ хэвээ­рээ цааш явах болов уу гэж бодож байна.

-Тэглээ
гээд Засгийн газрыг огцруулахын төлөө та зогсохгүй байх л даа?

-Засгийн
газрыг зү­гээр огцруулахын төлөө огцруулах гэж байгаа бол тэр талд орохгүй. Ажлын
төлөө шүүмжлэл хэлж байгаа бол хэлэлцэнэ. Ажил хэрэгч шүүмжлэл байж болно шүү дээ.
Тэн­дээс сургамж авч, дүгнэлт хийх  ёстой.
Ийм байд­лаар хандаагүй нийтэд нь хавтгайруулан шүүм­жилж байгаа бол би хү­лээж
авахгүй.  Өнөөдрийн байдлаар Засгийн газрыг
огцруулаад байх нөхцөл шалтгаан бий болчихсон гэж харахгүй байна. Тэ­гээд ч бид
гэрээ байгуулж хамтарсан Засгийн газар байгуулчихсан. Тиймээс үүндээ үнэнч байж,
төр засгаа тогтвортой ажил­луулах ёстой шүү дээ. Бид ажил хийхийн төлөө сонгогдсон
биз дээ. Одоо бодлогоо тодорхойл­чих­лоо. Төслүүдээ сонгоод, санхүүжүүлэх мөнгөө
олчихлоо. Ингээд ажлаа хийх гэтэл яагаад ийш тийшээ давхих ёстой юм. Ажлаа хийгээд
үр дүнгээ харуулах ёстой, тийм биз дээ. Ийм байхад яагаад намайг огцор гэж шахаад
байгаа юм.

-Ардын
намынхан  шахаад байна л даа?

-Зарим
хүмүүс бид­нийг АН-д дагаар орчих­сон байна гэх мэтээр ярь­даг гэнэ лээ. Гэхдээ
бид АН-тай гэрээ байгуулаад, 70:30 гэсэн харьцаагаар Засгийн газар байгуулсан шүү
дээ. Тиймээс Засгийн газрын 70 хувийг бүр­дүүлж байгаа олонхийн бодлого явах ёстой
юм байгаа биз дээ. Үүнд би огтхон ч  эмзэглэхгүй
бай­на. Ийм шүүмжлэл гарс­ныг дарамт гэж үзэхгүй байна.

-Ер
нь Засгийн газар огцорлоо гэхэд дунд нь ард түмэн л хохироод үлдэнэ биз?

-Тэгэлгүй
яах юм бэ. Ард түмэн, улс орны эрх ашиг хохирно.

-Ер
нь Ардын на­мын­хан сонгууль угт­сан ээлжит шоугаа хийж байна гэж та үндсэндээ хэлэх
гээд байна уу?

-Тэгж
хэлэх гэж бай­гааг яаж мэдэж байгаа юм. Далдыг хардаг болчихоо юу. Зүгээр шүүмжлэхийн
төлөө шүүмжилж байгаа бол би няцаана. Ажил хэрэгч шүүмжлэл, улс­төрж­сөн шүүмжлэл
хоёрыг ялгах ёстой гэж хэлэх гээд байна.

-МАХН
Ерөнхий­лөг­чийн сонгуульд нэр дэв­шүүлэх магадлалтай таван хүнээ зарласан. Тэр
дунд та бий. Энэ сонгуульд үзээд алдъя гэсэн бодол танд бий юу?

-Хувь
хүний бодлоос шалтгаалдаг асуудал биш. АН-тай хамтарч Зас­гийн газрыг байгуулахад
хийсэн цагаан дээр хараар биччихсэн гэрээ хэлцэл бий. Энэ гэрээний дагуу хамтарч
ажилла­саар өнөөдрийг хүрсэн. Цаашдаа ч энэ чигээрээ байх болов уу гэж харж байгаа.
Сонгуульд нэр дэвших үү, үгүй юу гэдгийг нэг хүн дангаараа шийд­дэггүй. Засгийн
газрыг бүрдүүлж байгаа нам, эвслийн бодлогын тохи­рол­цоогоор асуудал ший­дэгдэнэ.
Энэ тохи­ролцоо хийгдээгүй байна.

-Таны
санаанд Ерөн­хийлөгчийн сонгууль багтаж байгаа юу?

-Тохирсон
зарчмаа л бид дагах ёстой. Тийм учраас одоогоор илүү дутуу юм бодоогүй байна. Энэ
Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд нэр дэвших боломжтой хүн дээ гэсэн зүйл зөвхөн одоо яриг­даж
байгаа юм биш.  Урьд өмнө нь яригдаж л бай­сан.
Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд өрсөлдөх бо­ломжтой хүн гэж намайг үздэг л юм билээ.

-Гэхдээ
МАН-тай нэг­дээд сонгуульд орвол дээр гэсэн бодол танд төрдөг үү?

-Юуны
төлөө.

-Ялалт
байгуулахын төлөө…

-Засгийн
газраас гараад яв гэж үү. Хэнд ашигтай юм. Тийм сон­голт, шийдвэр өнөөдөр гараагүй
байна. Энэ талаар бодоход ч, ярихад ч эрт байна.

-Танай
намын дарга Н.Энхбаярын гэргий О.Цолмон чуулганы ху­ралдааныг хаяж гараа­гүй гишүүдийг
дарамт­лаад байгаа гэсэн.  Үнэн юм уу?

-Механикаар
дагаад гүйх байсан юм бол би яах гэж Ардын намаас гар­сан юм. Михайлд өөрийн бодол
байна шүү дээ. Аливаа зүйлийн учир начрыг тунгааж, үнэлж цэгнэх ёстой. Би асуу­далд
өөрийн итгэл үнэмш­лээрээ ханддаг хүн. Гэхдээ нийтлэг эрх ашгийг дээгүүр тавьж,
түүндээ зохицсон шийд­вэр гаргахыг хичээдэг юм. Түүнээс биш хэн нэгний санаанд тааруулж
ажил амьдралаа зохион бай­гуулдаг хүн биш гэдгээ хатуу чанга хэлчихье. Шүүмж­лэлээс
айж, хэн нэгэнд тал засдаг зан надад байхгүй.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Нийслэлийн МАН–ын дэд дарга Ш.Сайхан­самбуутай ярилцлаа.

–Танай намынхан жаг­­саал хийгээд сүйд болж байна. Та оролцов уу?

-Хөдөө
явсан хойгуур тийм юм болсон байна лээ. Зурагтаар л харлаа.

–Та  дэмжиж байв уу? 

-Эрх
барьж байгаа нам, төр засгийн ажлыг шүүмжилж байгаа л хэл­бэр шүү дээ. Сөрөг хүчин болсон юм хойно  эрх баригчдаа шүүмжлэх эрхээ эдэлж байгаа юм байлгүй.

–Парламентын гад­наас төрийн ажлыг хара­хад ямар санагдаж байна вэ?

-Өнгөрсөн
дөрвөн жил парламентад суух­даа АН ямар үйл ажил­ла­гаа явуулдаг билээ, Ардын нам яадаг билээ, хэн хэн  юу хийж, яадаг билээ гэдгийг гадарладаг болсон. Гэхдээ тэднийг парламентын гаднаас ха­ра­хад өөр л юм байна. Худлаа ярьж, иргэд сон­гогчдыг хуурч байгаа нь ч ажиглагдаж байна. Намууд жирийн гишүүдээ мохоож, идэвх зүтгэлийг нь сулруулж байгаа явдал ч харагдаж байна.

–Засгийн газрын үйл ажиллагаанд ямар дүг­нэлт өгч байна вэ?

-Сонгуульд
орохдоо дэвшүүлсэн мөрийн хө­төл­бөрийг нь ард түмэн харж сонгосон шүү дээ, тэднийг. Тиймээс хөтөл­бөрт тусгасан ажлаа хийж л таараа. Гэхдээ зарим том том ажлууд нь зогс­чихоод байна л даа.  Ялан­гуяа уул уурхайн хөрөнгө оруулалттай аж­лууд байна. Гадны хө­рөнгө оруулагчид зугтаа­гаад эхэллээ. Ноднин өдийд манай УИХ “бит­гий” гээд байхад хөрөнгө оруулагчдыг зугтаах хууль баталчихсан.  Үүнийг нь сая Ерөнхий­лөгч ойлгомжтой хэлнэ лээ дээ. Хөрөнгө оруу­лагч­дыг үргээчихээр бид төсвөө яаж бүрдүүлэх юм.  Монголынхоо татвар төл­дөг хэдэн компаниудаар том ажлуудаа хийлгэх ямар ч боломжгүй. Мөнгө нь хаанаа ч хүрэлцэхгүй. Тиймээс Засгийн газрын юу хийхийг хараад сууж байна. Манай намынхан нарийн ширийнийг нь сайн мэдэж байгаа боло­хоор жагсаад байгаа байлгүй дээ.

Гэхдээ хот, нийтийн аж ахуйн салбарт олон жил ажилласан хүний хувьд нэг зүйлийг сайн мэднэ. Аливаа бүтээн байгуулалтын ажлыг хий­хэд  хөрөнгө их шаарддаг юм. Мөн өндөр зохион байгуулалт шаардлага­тай. Яг ажил хийе гэхээр дотоодын гүйцэтгэгч ком­паниуд бантагнуулдаг байхгүй юу. Төрөөс баа­хан мөнгө авчихаад таг зогсдог байхгүй юу. Энэ буруугаа төгсгөлд нь цаг агаар руу чихээд сууж байдаг. Үүнийг би өөрийн­хөө биеэр мэдэр­сэн туршлагатай. Ажил хийх гэж байгаа хүмүүсийг энэ талаас нь харж ойл­гох хэрэгтэй. Тэрнээс биш одоо яахав дээ.  Нэг нам сонгуульд ялаа л биз. Хийх ёстой юмаа  хийх л байлгүй.

–Засгийн газар бү­тээн байгуулалтын нэг ч ажил эхлүүлсэнгүй гэдэг шүүмжлэлд өр­төөд байгаа л даа?

-УИХ-д сууж байгаа аль ч намынхан ялгаагүй, бүгдээрээ л монгол хүн. Өнгөрсөн дөрвөн жил пар­ламентад суухдаа нэг л зүйл ойлгосон. Улс төр­чид бие биеийнхээ хэл­сэн саналыг ерөөсөө хү­лээн зөвшөөрдөггүй юм билээ. Хүн саналаа хэлэ­хээр “Энэ юугаа мэддэг юм” гэсэн байдлаар хан­даж, өөрийгөө зөвтгөдөг. Парламентад удсан ги­шүүд нь шинүүдээ түрэм­гийлээд, хэсэг бүлгээрээ нийлчихдэг юм билээ. Шинэ соргог санаа хэлсэн гишүүдээ даанч авч хэлэлц­дэггүй нь сайхан даа. Тийм учраас манай ажил урагшаа явдаггүй юм. Одоо ч тийм байгаа байх. Шинэ гишүүдийнхээ өргөн барьсан хуулийг дарчихдаг хуучин бай­дал нь хэвээрээ байна.

–Та гишүүн байхдаа нэлээд хэдэн хууль санаачлаад даруулсан байх шүү?

-Ганцхан
урт нэртэй хуулиа батлуулж чадсан. Шинэ парламент дөнгөж ажлаа эхлээд гишүүд нь учир зүйгээ олоогүй бай­хад батлуулчихсан юм.  Харин Эрүүгийн хууль, Шагналын тухай хуулийг өөрчлүүлэх гээд  дөрвөн жил зүтгээд бараагүй л дээ. Одоо Эрүүгийн тухай хуульд өөрчлөлт оруула­хаар ярьж байна. Х.Тэмүү­жин сайдын оруулж байгаа энэ хуу­лийг би дотроо дэмжээд байгаа юм. Эрүүгийн хуульд оруулах юмсан гэж боддог байсан өөрч­лөлтүүд тэр төсөлд тус­гагдсан юм билээ. Х.Тэмүү­жин өөрөө сайд хүн байна даа учрыг нь олоод хуулиа хурдан батлуу­лах байлгүй. 

–Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулахын тулд  та нэлээд мөнгө зарсан байх шүү?

-Хүн
хөлсөлж ажил­луу­лахаас эхлээд судал­гаа хийхэд нэлээд мөнгө шаарддаг юм билээ. Тэр мөнгийг хувиасаа гарга­сан.

–Х.Тэмүүжин сай­даас эхлээд Засгийн газрыг огцруулах шаард­лагууд гараад эхэл­лээ. Засгийн газ­рыг огцруулах цаг мөн үү?

-Биш
шүү дээ. Бөөн хэл ам болж байж арай гэж нэг Засгийн газар бай­гуулаа биз дээ. Энэ Засгийн газар найман сар ч ажиллаагүй байна. Ийм байхад засагтайгаа ноцолдоод яах юм.  1996 онд АН-ын Засгийн газар дөрвөн удаа огцорсон гашуун туршлага бий.  Энэ түүх давтагдвал   хэрэг алга. Улстөрчид хохирохгүй, ард түмэн дунд нь хохирно. Засгийн газар огцорлоо гэхэд дар­га болох өвчин тусчихсан нөхдүүд дараагийн ээл­жинд сайд дарга болж бөөн баяр болох биз.

–Таныг сонгуульд нэр дэвших эрхээ ли­цен­зээр сольсон гэсэн яриа гарсан бай­сан…

-Үгүй
ээ. Бага хурал дээр намайг нэр дэв­шүү­лэх­гүй унагаасан шүү дээ. Удирдах зөвлөлөөс уг нь Д.Оюунхорол бид хоёрын нэрийг дэвшүүлэ­хээр гаргасан. Гэтэл Бага хурал  шөнөжингөө ху­рал­даад намайг унагааж, Д.Балдан-Очирыг оруул­сан  байна лээ. Тэр ху­ралд би суугаа ч үгүй.

–Намдаа тэрбум төг­рөг хандивласан таныг нэр дэвшүүлэх нь баа­раг­гүй гэгдэж байсан байх шүү?

-Үгүй
ээ. Өнгөрсөн дөрвөн жил хүний өөрийн гэлтгүй улс тө­рийн намуудыг шүүм­жилс­нээс болоо биз.  Ард түмэнд хэрэгтэй юм хий­гээч гэж дуугардаг байсан. Нам шинэчлэгдэхгүй бай­на гэж шүүмжилдэг бай­сан. Манайхан шүүмж­лэлд дургүй шүү дээ. Тэгс­нээс би тэднээс орд авъя гэж царай алдаад гуй­гаад байсан юм байхгүй. УИХ-ын гишүүн болох гээд улайрдаг бол намын Бага хурал дээр гөлийтөл сууж байгаад заргалдах л байсан. Яахав Бага хуралд 238 хүн сууснаас  138-тай нь  ярьдаг хөөр­дөг найраагаа хийгээд зохицуулсан л байна лээ. Тэр зэргийг тоохгүй ээ.

–Уг нь та Завханд нэлээд ажил хийсэн биз дээ?

-Манай
сонгогчид бие даагаад хүрээд ир л гээд байсан. Гишүүн болох гээд 800 хүний гарын үсэг цуглуулаад явбал болох л байлаа. Гэхдээ яршиг яршиг.

–Таныг сонгуульд нэр дэвшүүлээгүйдээ бантаад нийслэлийн на­мын дэд дарга болго­сон юм биш үү?

-Үгүй
ээ. Нийслэлийн Бага хуралд би өөрөө суугаагүй байхад тэргүү­лэг­чээр сонгочихсон бай­на лээ. Тэгээд дэд дарга болгосон байна билээ. Намайг сонгоод өг гэсэн биш.

–Намынхаа сон­гуульд ялагдаад байгаа шалтгааныг та юу гэж харж байна вэ?

-Нийслэлийн намын дэд дарга болчихоод орон нутгийн сонгуулиас өмнө дүүргүүдээр явж, намын гишүүдтэйгээ уулз­­сан. Манай нам нийс­­лэлд 152 үүртэй юм билээ. Энэ бүгдээр орж чадаагүй л дээ. Нэг дүүр­гийг төлөөлж дөрөв, таван үүрийн гишүүдтэй уул­заад намд юу болохгүй байгаа талаар санал со­лилц­сон. Тэгэхэд ихэнх гишүүн энэ намд удчих­сан  зарим гишүүнд үнэ­хээр дургүй юм билээ. Намын ажил хийгээд гарш­­чихсан, ядахдаа ком­пьютер сөхөөд хар­чих­даг, интернэт рүү ороод олон улсад юу болж байгааг уншчих чадвартай залуучуудаа дээшээ гаргаж өгөхгүй юм. Өнөө л хэдэн хүн жилийн жилд намын нүүр царай болоод явж байх юм. “Одоо больчихооч ээ” гэж намын анхан шатны гишүүд надаар дамжуулж хэлсэн.

–Хэн хэнийг хэлээд байгаа билээ?

-Ц.Нямдорж даргаас эхлээд 12 хүнийг нэр­лэсэн л дээ. Сая Сүх­баа­тарын талбай дээр бол­сон жагсаалд манай намын хууччуулын зарим нь үг хэлээд байна лээ. Тэдний үгийг иргэд хүлээж авахгүй шүү дээ. Түүний оронд арай өөр нүүр царай гарч ирвэл манай намын рейтинг өсөх юм биш үү.

–Тэр хүмүүс намаас явахгүй байлгүй дээ?

-Уг
нь одоо өөрс­дий­гөө мэдээд явчихмаар юм. Залуучуудаа дээш нь гар­гаад өөрсдөө ард нь зөв­лөөд сууж байвал барав биз дээ. АН-ын Р.Гончиг­дорж байна. Миний багш байгаа юм. Албан тушаал булаацалдаад байхгүй, залуучуудынхаа ард заа­вар зөвлөгөө өгөөд номын сууж байх юм. Түүнээс үлгэр дуурайлал авах хэрэгтэй шүү дээ. УИХ-д дөрөв, тав, зургаа сонгогдчихсон хүмүүсээс иргэд уйдаж байна. Нэг их худлаа ард түмний эрх ашиг гэж ярьчихаад сууж байдаг. 20-иод жил ярьсан тэр улиг болсон зүйлийг нь сонсохоос ард түмэн  уйддаг юм байна л даа. Ард түмэн улс төрийн товчооноос уйдсантай л адил. Намын анхан шатны гишүүдийн хэлсэн үгийг би сониноор дамжуулж хэлсэн л дээ.

–Хариу хандлага нь танд яаж ирэв?

-Дам
сонсох нь ээ дээр нэр дурдсан манай намын хуучцуул “Биднийг ингэж шүүмжлээд яах нь вэ” гэж ярьж байгаа сурагтай. Гэхдээ тэр хүмүүс төрийн албанд өчнөөн зүтгэлээ, овоо ч сайхан амьдарлаа, одоо больё доо гээд больчих хэрэгтэй. Гүйх нохойд гүйхгүй нохой саад гэдэг дээ. Ер нь манай нам 60, 70, 80, 90 оны МАХН шиг хүчтэй байхаа больчихсон байна. 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдлаа. Үүнээс хойш хэд хэдэн сонгуульд дараалаад ялагдчихлаа. Одоо энэ сонгуульд нэр дэвших лидер байгаа юм уу, үгүй юу.

–Намын нэр хүнд унасан нь юутай холбоотой гэж та харж байна вэ?

-1992-2012 оны сонгууль хүр­тэл бүх муу нэрийг МАХН-д зүүлээ.Үүнээс үүдэлтэй. Манайхан ч энэ бүхнийг няцаахгүй байсаар одоо ийм болж байгаа байхгүй юу. Манай намынхан өөрсдөдөө шүүмжлэлтэй хандаж чадахгүй байна. Асуудлаа дотроо ярьж хурлаа ч хийхгүй юм. Сонгуулиас хойш олигтой  хурал хийсэнгүй.  Бүх зүйлийг Удирдах зөвлөлөөрөө шийдлээ л гэх юм.

–Хувьсгалт нам МАН хоёр нийлнэ гээд яриад эхэллээ. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Нэг
хэсэг хүн салаад МАХН нэрээ аваад явчихсан. Тиймээс дахиад нийлнэ гэдэг нь дэмий. МАН МАН-аараа явах хэрэгтэй. Энэ удаагийн сонгуульд ялагдвал тэр л биз. Дараагийнхаа сонгуульд сайн бэлдэхгүй юу. 2016 он ойрхон байна шүү дээ. Энэ сонгуулиас шинэ залуу хүмүүсээр манай нам цус сэлбэчихмээр санагдаад байгаа юм даа.

–Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАН, МАХН хамтарч орох гээд байгаа бололтой…

-Уг
нь тэгвэл ч зөв л байх. Гэхдээ энэ хоёр нам анхнаасаа салаагүй бол сая 2012 оны сонгуулиар наад зах нь 31 суудал авах байсан байна лээ. Даанч улс төрийн со­нирх­лоос холдож чадахгүй, өөрий­гөө жолоодож хүчрэхээ байчихсан, заавал Төрийн ордонд байхаар зүтгээд байгаа хүмүүсээс бүх юм боллоо.

–Жишээ нь ямар хүмүүс?

-Н.Энхбаяр дарга тусдаа нам байгуулаагүй, дөрвөн жил завсар­лачихаад сая УИХ-ын сонгуульд орсон бол өдийд ийм байхгүй. Намаараа олонхи болчихоод өнөө­дөр өөрөө Ерөнхий сайд юм уу, УИХ-ын дарга болчихоод сууж байх боломж байсан. Гэтэл Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд ялагд­саны­хаа маргаашнаас “Ц.Элбэгдор­жийн оронд нөхөн сонгуульд өрсөлдөнө” гэсэн. С.Баяр дарга “хэрэггүй” гээд байхад Бага хурал дээр “үг хэлнэ” гэж хөшигний ард бөөн юм болсон. Гэтэл АН-ынхан яаж байна.  Сонгуульд ялагдахаа­раа хэсэг хугацаанд алга болчих юм байна шүү дээ. Тэгээд сонгуу­лиас өмнө гарч ирээд улс төр хийгээд одоо алдсан юмгүй сайхан болчихсон байна. Гэтэл манайхан ялагдчихаад л маргаашнаас нь өөр ажилд очно гэж зүтгэснээсээ болоод намаа хоёр хувааж, ийм байдалд орууллаа. Энд нуугаад байх юм алга. Ийм үйлдлүүд гарга­чи­хаад одоо эргээд нийлнэ гэж ярих хэрэггүй. Энэ ямар тоглоом юм уу. Айл гэр болж тоглоод, нэг хара­хад муудалцчихсан, дахиад хара­хад эвлэрчихсэн сууж байдаг хүүх­дүүд биш дээ.  Ийм утгагүй улс төр бидэнд хэрэггүй л баймаар юм. 

–Сүүлийн үед “Нарантуул” захын наймаачид эрх ашгийн­хаа төлөө дуугарах боллоо. Ер нь жил бүр байнга ийм зүйл яригдах юм. Үүнийг нэг мөр болгочихож болдоггүй юм уу?

-Хөдөө
явж байх хооронд янз бүрийн юм зурагтаар гараад байна лээ. Манай түрээслэгчид дээр гаднаас Байгалмаа гэдэг нэг хүүхэн ирээд үйлдвэрчний эвлэлийн хол­боо байгуулж байгаа юм гэнэ. Түрээслэгчдээс сард 1000 төгрөг хурааж, түүгээрээ өөрөө цалинжих юм байх. Түрээслэгчдийн эрх аш­гийг хамгаалах гэнэ. Манай “Наран­туул” компани түрээслэгчдийнхээ эрх ашгийг хамгаалдаг, тэдэнтэйгээ зохицоод өдий хүрсэн. Түрээс­лэгч­дээ банкнаас зээл авна гэвэл  баталгааг нь манайх гаргаж өгдөг. Тиймээс манайд үйлдвэрчний эвлэлийн хороо хэрэггүй.

Ер нь түрээслэгч нь байнга солигдож байдаг газар шүү дээ, Нарантуул зах. Сардаа 20-60 мянган төгрөгийн түрээс төлчихөөд бараагаа борлуулдаг. Ашигтай байвал түрээсээ сунгаад явдаг шүү дээ. Гэтэл тэр хүмүүсийг очиж үймүүлээд нэг харахад УИХ-ын гишүүн дагуулаад оччихсон ч байх шиг. Тэртэй тэргүй сонгууль болго­ноор нэр дэвшигчид тэр зах дээр очдог юм. Тэглээ гээд асуудлыг нь шийдээд өгсөн нь хаана байна. Эцсийн дүндээ бид л түрээс­лэгч­дийн эрх ашгийг хамгаалж үлддэг байхгүй юу.

–Захаа битүүлээч гэж хич­нээн жил шаардав  даа?

-Битүү
болгочихвол түрээсийг нь дийлэх хүн гарахгүй шүү дээ. Манай хажуугийн Дүнжингарав зах гэхэд сарын 500-600 мянган төг­рөгийн түрээстэй. Гэтэл түүнийг үүргийн худалдаачид дийлэхгүй биз дээ.

–Тэгэхээр танай захад тү­рээс­лэх нь түрээслээд,  түрээс­лэхгүй нь болчихно биз гэж үү?

-Тийм.
Үсрээд сард 60 мянган төгрөгийн түрээс төлөөд бараагаа зарж байгаа шүү дээ. Тэгж чадахгүй гэвэл больчихож болно. Угаасаа ч ийм байдлаар явсаар ирсэн. Энэ бол түрээслэгчдийн дурын асуу­дал. Яахав өвлийн арванхоёр, нэгдүгээр сард ид хүйтний үед жаахан хүнд байдаг. Гэхдээ ийм задгай зах дэлхийн аль улс оронд байдаг шүү дээ. Үнэндээ хөдөө, гадаанаас ирсэн хүмүүс ачаа бараа авахад задгай зах хамаагүй амар л даа. Битүү болчихвол орох хүн ч олдохгүй. Гэхдээ яахав бид захаа битүүлэхээр хотын захир­гаанд зураг төслөө өгчихсөн. Эхний ээлжинд дэмжигдсэн, ажил нь намраас эхлэх байх. Битүүлсэн тохиолдолд ядарсан хүмүүсийн наймаа хийдэг зах байхгүй болно л гэсэн үг.

–Хотын зах руу нүүлгэнэ, танаас хурааж авна гэх мэтээр л ярих юм…

-Их
ад үзэж байгаа. Энэ зах  хотоос зайдуу болчихвол хүмүүс очихгүй шүү дээ. Дундаас доош орлоготой хүмүүс Нарантуул захад хоёр, гурван сар лангуу түрээслээд жижиг сажиг наймаа хийдэг асуудал байхгүй болно. Тэгэхээр юмны үнэ тэнгэрт хадна л даа. Хөндий хоосон гуу жалга байсан газрыг шороогоор дүүргэж тэгшлээд “Нарантуул” захыг бай­гуулж байлаа.  Ингээд ярих юм бол ярина шүү. Үнэхээр нийтийн эрх ашгийг бодоод байгаа юм бол Нарантуул зах энэ байдлаараа задгай байх нь ард түмэнд хэрэгтэй байхгүй юу. Үүнийг дэндүү сайн мэдэж байна. Нарантуул зах замын бөглөө үүсгэж байна лгээд байх юм. “Нарантуул”-ыг ашиг­лал­тад орсны дараа замын бөглөө байгаагүй шүү дээ. Харин энэ захыг тойроод 60 гаруй төрлийн зах үүссэнээс хойш түгжрэл бий бол­сон. Гэтэл муу л бол хойд захын хар овоохой гэдэг шиг манайх руу л дайраад байх юм. Бидэнд түрээс­лэгчдийг дээрэлхэж дарамтлаад байгаа юм алга. Бид улсад хан­галт­тай татвар төлж байна. Би Дэнжийн мянгын зах дээр оюутан байхдаа юм оёж зардаг байлаа. Тиймээс захын зовлонг сайн мэднэ. Бай­цаагч­тайгаа өдөрт аль хэрэлдэж, сайдахыг тэр гэдэг юм. Тэр бол дарамт биш шүү дээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Ерөнхий сайд асан, МҮАН–ын дарга М.Энх­сай­хантай ярилцлаа.

–Та хамгийн сүүлд Эх орончдын баярын өдөр болсон эрдэм шин­жилгээний хуралд илт­гэл тавьсан байх аа. МАН–аас зохион бай­гуулсан хуралд оролц­сон гэдэг утгаар нь он­цолж асуумаар санагд­лаа… 

-XX зууны Мон­голын түүхэнд олон гэгээлэг үйл явдал болс­ны нэг нь Монголд Улс төрийн нам байгуулагд­сан явдал юм. Энэ өдрийг хожмоо Эх орончдын өдөр гэх бол­сон. Энэ өдөр бол улс төрийн бүх намд ха­маа­тай, тэмдэг­лэлт өдөр яахын аргагүй мөн. Улс төрийн нам бай­гуулаг­дана гэдэг бол төр зохион байгуулалтын хувьд эрэм­бэ ахисан том үйл явдал байлаа. Өнөөд­рийн олон намын тогтол­цоо тэр үеэс л эх үүсвэр­тэй гэж үзэх хэрэг­тэй юм. Энэ өдрөөр МАН үндэс­ний аюулгүй байд­лын чу­хал асуудлаар эр­дэм шин­жилгээний бага ху­рал зохион байгуулж үг хэлэх бололцоо өгсөнд талархаж байгаа. Цааш­даа бүх намууд хамтарч тэмдэглэдэг болох байх гэж бодож байна.

–Илтгэлд төмөр за­мын асуудлаас гадна Монголын эдийн зас­гийн бодит байдлын ту­хай үнэтэй мэдээлэл өгсөн гэж ойлгосон. Энэ тухай дэлгэрүүлбэл?

-Миний
ярьсан асуу­дал “Үндэсний аюулгүй байдал ба төмөр зам” гэсэн сэдэв байсан. Хэлэх гэсэн гол санаа маань Монгол Улс уул уурхай­гаас биш, төмөр замаас хараат эдийн засагтай болсон тухай, бодлогоо хэрхэн эрэмбэлж ямар дарааллааар ажлаа хийх ёстой тухай байсан. Уг хурал дээр Оюу Толгойн асуудлыг хөндөж ярилц­сан. Сайхан санаанууд гарч байна лээ. УИХ, Зас­гийн газарт хандаж зөв­лөмж гаргаж өгч байгаа юм байна лээ. Бодлогын зөв зөв чиглэлээр УИХ дээр намуудын бүлгүүд нэлээд хамтарч ажиллах шаардлагатай юм байна гэж бодож суулаа. Ялан­гуяа “Шударга ёс” эвсэл, МАН-ын бүлгүүд ойртож ажиллах нь улс төрийн утгагүй сөргөлдөөнийг намжаахад чухал ач хол­богдолтой юм.

–Төмөр замтай хол­боо­той асуудал одоо ч намжаагүй байх шиг бай­на. Та ч энэ талаар хан­галттай тайлбар хий­сэн. Гэхдээ А.Ган­сүх сайдын ярьсан зүйл таныг хятадуудтай сүж­рээд нарийн царигтай зам тавих гээд зүтгээд байж гэж ойлгуулсан талтай…

-Засгийн
газар Таван толгойгоос урагш Гашуун­сухайт чиглэлд төмөр зам барих ажлыг хийхэд зориулж хөрөнгө мөнгө гаргахаар болж байна. Ямар ч байсан далангийн ажлыг хийе, Зүүн чиглэлд одоохондоо судалгааг гүнзгийрүүлье гэж байгаа бололтой юм. Царигийн хувьд яаж ч мугуйдлаад олон улсын цариг сонгохоос өөр зам байхгүй. Энэ асуудлыг УИХ шийдэх учиртай.

Төмөр зам барих асууд­лыг хөрш орнууд­тай­гаа бодлогоо зохицуу­лахаас нааш шийдэж бо­лохгүй. Хоорондоо зал­гагд­даггүй төмөр зам ба­ри­на гэж юу байхав. Хэ­лэл­цээрийн ширээний ард суух хэрэгтэй. Үүнийг “сүжрээд” гэж томъёол­бол тэнэглэл болно шүү дээ.

–Ер нь Чингэс бон­доос хэд хэдэн төслийг санхүүжүүлэх ажил эх­лэх гэж байна. Энэ талаар таны байр суурь ямар байгаа вэ?

-Бодлогоо
нэгэнт гар­га­сан бол түүнийг маш сайн хэрэгжүүлэхийн тө­лөө явах хэрэгтэй. Улаан­баатарт хурдны зам ба­рих, аймгуудын төвийг засмал замаар холбох төслөөс эргэж мөнгөө олох­гүй, гэвч энэ төс­лүү­дийн нийгмийн ач хол­бог­дол өндөр. Төмөр зам, Таван толгойд цахилгаан станц барих төслөөс хэр­вээ ажлаа хугацаанд нь гүйцэтгэвэл эргэж мөнгөө олж болох л юм.

–Таныг Таван тол­гойн байдалтай танилц­сан гэж сонссон. Ямар үнэлэлт дүгнэлт хийж байна вэ?

-Оюу
Толгойтой харь­цуулбал Таван толгой хэд хэдэн зүйлээр илүү са­нагд­сан. Өмчлөлийн хувьд Таван толгой Мон­голынх, оператор компа­ниуд нь Монголынх тул тэд газар орныхоо ний­гэм эдийн засгийн асуу­далд илүү анхаарал тавьж байна. Ухаа худаг дээр орон сууц, зочид буудлууд баригдаж бай­на. Сум цэвэр устай, гэ­рэл цахилгаантай, сур­гууль цэцэрлэгтэй болж. Тэнд Монголоороо ба­харх­сан урам зоригтой хүмүүс чин сэтгэлээсээ ажиллаж байна. Ямар азаар бид энэ ордоо гад­ныханд алдчихаагүй юм гэж бодож байлаа. Бид өөрсдийгөө голох хэрэг­гүй. Монголчууд үйлдвэр барьж чадна, түүнийгээ ажиллуулж чадна гэдгийг Таван толгой, ялангуяа Ухаа Худагаас харагдаж байна. Засгийн газар Таван толгой дээр цахил­гаан станц барих шийд гаргасан. Эхний удаа Зас­гийн газар 50 сая ам.долларын хөрөнгө оруу­лалт хийе гэсэн шийд­вэр гаргасан. Энэ төслийг гүйцэлдүүлэх асууд­лыг Сономпил сайд надад хариуцуулъя гээд байгаа. Төр, хувийн хэвш­лийн хамтын ажилла­гаа­ны хамгийн анхдагч то­хиол­дол тул олон юм ши­нэ байна. Яадаг ч байсан хийх гээд зүтгээд ард нь гарах хэрэгтэй.

–Тэгэхээр та шинэ ажилд очих нь ээ. Мөн л томд тооцогдох төсөл байна даа?

-Ажил
хийе гэвэл на­даас сорилт, хүч шаард­сан шаардсан ажил л надад сонин байна. Харж л байя. Гэнэтхэн томи­лоод гэнэтхэн халаад хаячихгүй л бол.

–Таван толгойн бо­дит байдлыг, эдийн зас­гийн үр нөлөө, улсад хэр ашигтай зэргийнх нь хувьд  өнөөдөр хүмүүс сайн мэдэхгүй байгаа.  Нэг үе төр засгийн жо­лоог атгалцаж явсан хүний нүдээр, эдийн засагчийн хувиар хөнд­лөнгөөс харсан та л бо­дит үнэнийг хэлэх бо­лов уу?

Таван толгойн ховор­хон энэ ордыг хэрхэн ашиг­лахаас Монголын ирээдүй олон талаар ха­маарна. Төмөр замыг зөв тавих хэрэгтэй байна. Баяжуулах үйлдвэр барих, өргөжүүлэх, кокс химийн үйлдвэрийн үнд­сийг тавих хэрэгтэй байна. Цахилгаан станц барих нь онцгой чухал. Кокс боловсруулахтай зэрэг­цээд эрчим хүчний нүүрс гарах бөгөөд түүнийг ца­хил­гаан болгох нь экологи болон эдийн засгийн чу­хал ач холбогдолтой. Та­ван толгойд хот бай­гуу­лах хэрэгтэй болно.  Энэ бүгдийг том харж зохион байгуулах төрийн тогтол­цоотой болох ч шаард­лага бий болно. Нам намаар талцдаг, бүлэг фракц болдог жижигхэн сэтгэлгээ мега төслүүдийг булшилж байна.  2016 он гэхэд хийж гийгүүлсэн зүйлгүй сууж байх вий гэж санаа зовж байна аа.

–Улаанбаатар хотод дахин төлөвлөлт хийнэ. Гэр хорооллыг орон сууц­жуулна гэдэг асуу­дал хүчтэй яригдаад эхэлж байна. Энэ тал дээр танд санаа оноо байгаа юу. Эсвэл шүүм­жилмээр ч юм уу зүйл бий юу?

-Дахин
төлөвлөлт нэрийн дор гэр хороол­лын газруудыг булааж эхлэх вий. Асуудалд за­хир­гаадах бус зах зээлийн зарчмаар илүү хандаасай гэж бодож бай­на. Дээр нь хөнжлийн хэрээр хөлөө жийнэ гэдэг шиг хөрөнгө мөнгө, бо­лол­цоондоо таарсан бод­лого хэрэгтэй. Тэн­гэрийн бодлого газарт тэр болгон таарахгүй.

–Засгийн газрын явуулж байгаа бодлого, үйл ажиллагааны та­лаар ямар бодол, байр суурьтай байгаа вэ?

-Үр
дүн шаарддаг бо­лох хэрэгтэй. Хяналт хяналт бас дахин хяналт. Энэ маш их үгүйлэгдэж байна аа.

–Сүүлийн үед хэв­лэл мэдээллийн хэ­рэгс­лүүдийг боомилох шийдвэрүүд гаргаад эхэллээ. Кабелийн олон телевизийг хааж байна. Сайтын сэтгэгдлийг хянаж байна. Таны хувьд үүнийг ардчилал мөн гэж үзэж байгаа юу?

-Хэвлэл
мэдээлийн хэрэгслүүд олон түмэнд үйлчлэх учиртай. Тий­мээс тэднийг олон ний­тийн өмчлөлд шилжүүлэх ажлыг хиймээр байна. Шалгуур зөв, шударга бол хааж, хязгаарлаж болно л доо.

–Танай намын бүгд хурал хэзээ болох вэ. Өнгөрсөн хугацаанд МАН, МАХН хоёр нэг­дэ­нэ гэж их ярилаа. Гэвч МАХН–тай эвсэл бай­гуу­лан их хуралд сууж байгаа МҮАН чимээгүй, ажиглагчийн байр суу­ри­наас удаан суулаа. Одоо дуугарах цаг бо­лоогүй юу?

-МАХН-тай Эвслийн гэрээгээ өөрчлөх санал ярилцаж байгаа. Одоо­хон­доо үр дүнд хүрээгүй байна. Ерөнхийлөгчийн сонгууль зарлагдахын өмнө талд бид хуралдах байх.

–Эвслийн гэрээндээ ямар өөрчлөлт оруулъя гэж. Үүнийг тодруулж асуумаар байна л даа?

-Эвслийн
Удирдах бай­гууллагыг нам на­маас ижил хэмжээтэй байлгахыг хүсч байгаа. Энэ тохиолдолд Эвслийн Удирдах байгууллага  ажил­лах чадвартай бо­лох юм. МАХН Удирдах байгууллагад олонхи гэд­гээр өрөөсгөл шийдвэр гаргадагаас болж энэ бай­гууллага сонгуулиас хойш ажиллаагүй. Алсын хараатай явъя гэж байгаа бол сонгуульд нэр дэв­шүүлэхдээ ижил эрх, хэм­жээтэй байя гэж байгаа.

–МАН, МАХН хоёр нэгд­тэлээ өдий байх. Гэхдээ тэд нэгдлээ гэ­хэд танай намд ашиггүй биш үү. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Энэ
бол дээрх намуу­дын дотоод асуудал. Ийм явдал болдог юмаа гэвэл “Шударга ёс” эвсэл эх­лээд тарах хэрэгтэй болно.

–Ерөнхийлөгчийн сон­­гуульд МАХН–МҮАН–МАН гурав хам­тарч орвол үнэхээр хүч­тэй байна гэж та харж байгаа юу?

-Тэгэж
бодохгүй бай­на. Олонлог биш чанар­лаг байх хэрэгтэй. Ямар хөтөлбөр, юу хийж чадах вэ гэдэг асуудал МҮАН-ын хувьд эрхэм асуудал. Тийм учраас нэр дэвшигч­дийн хөтөлбөр чухал байна.

–Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд танай гурван нам хамтарч ороод дун­даасаа нэг лидер нэр дэвшүүлье гэхэд тэр нь МҮАН–аас байх боломж хэр бол?

-Тийм
бололцоо байх­гүй.

–Танай нам Ерөнхий­лөгчийн сонгуульд дан­гаараа орох боломжтой юу?

Магадлал тун бага. Улс төр тэгтлээ хөл тол­гойгоороо эргэлдэхгүй байлгүй дээ.

–Хэрэв  МАХН–МҮАН–ын “Шударга ёс” эвсэл өөр намтай хамтарч Ерөн­хийлөгчийн сон­гуульд орвол Засгийн газар байгуулахдаа АН–тай хийсэн гэрээгээ зөр­чиж таарах байх?

-Бараг
тийм болох байх. Дотроо сайн ярил­цах хэрэгтэй. АН-тай бай­гуулсан гэрээг нэг дүгнэх цаг боллоо гэсэн санал гарч байгаа. Зөв гэж бо­дож байна.

–МАХН МАН–тай хам­тарвал Шударга ёс эв­сэл тарах юм байна гэж бодлоо. Тэгвэл  танай нам Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд АН–ыг дэм­жиж оролцох тал дээр байгаа юм байна гэж ойлголоо зөв үү?

-“Шударга
ёс” эвсэл нэгд­мэл байр суурьтай сонгуульд орохыг эрмэл­зэх нь чухал. Би үүний төлөө байна.

–Монголын төмөр замын даргын сууд­лаас түлхсэн учраас М.Энхсайхан АН–ын эсрэг юу ч хийхэд бэлэн гэдэг өдөөн хатгах маяг­тай яриа ч гадуур дэлгэрсэн байна. Та энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

-Бурууд
нүд хурц, ам нээлттэй байхыг бодож байна. Төмөр замын бод­лого буруу байсныг засах аядсан. Заавал би тэнд ажиллах албагүй.

–МАХН–ын дарга Н.Энх­баярын талаарх таны бодлыг одоо асуу­вал буруудахгүй биз дээ. Үнэндээ түүнийг шоронд орсноос нь хойш таныг эргэж очоо­гүй гэх юм билээ. Бас түүнд ял өгсөн нь хэл­мэгдүүлэлт биш гэх утгатай үг хэлчихсэн байсан… 

-Нэг
удаа шоронгийн эмнэлэгт эргэж очсоон. Хараа хяналт камерийн бичлэг дор юугаа ч ярих вэ дээ. За тэгээд би очлоо гээд бие нь дээрдэх биш.

–Яг одоо парламен­тын түвшинд улс тө­рийн намуудын тухай хуульд өөрчлөлт оруу­лах асуудал яригдаж байна. Энэ тал дээр та ямар саналтай байгаа вэ. Б.Жаргалсайхан зэр­гийн зарим намын дарга нар намуудын талаар хатуу үг чу­луу­даж байхыг сонссон болов уу?

-Үндсэн
хуулиа өөрч­лөхөөс нааш намуудын төлөв байдалд өөрчлөлт орохгүй. Ганц танхимтай парламентад улс төрийн намууд төрийн дээр гар­даг нь бараг нотлогдчих­сон асуудал. Намын тухай хууль өөрчилснөөр төр зөв болно гэж байх­гүй.  Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа  Англид Лор­дын буюу дээд тан­химаа татан буулгах тухай яриа газар авахад Черчилль ардчилал да­варч байгааг  хараад  ард­чилал бол адгийн засаг­лал гэж дуу алдаж байсан юм. Черчиллийн хэлсэн үгийн санаа нь Ганц тан­химтай парламент бол Төрийн дээр нам гарах нөх­цөлийг бий болгох, Үндсэн хуулийн харил­цан хяналт, тэнцвэрийг алдуулах, Төрд итгэх олон түмний итгэлийг ал­дагдуулах, Супер төлөв­лөгч, супер хүмүүс бий болж олон түмний эрх чөлөөнд дайсагнах аюул­тайг сануулсан үг байсан юм. Черчиллийн хэлсэн адгийн засаглалаар Мон­гол 20 гаруй жил явлаа. Одоо болоо гэж хэлэх хүн л хэрэгтэй.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ