2016 оны УИХ-ын сонгуулийн үр дүнгээр МАН 65 суудал авч үнэмлэхүй олонх болсон. Монголын засаг төрийн эрхийг дүүрэн атгасан. Ийм нэгдмэл цул улс төрийн хүчин дуулвал дуу нэг, дугтарвал хүч нэгийн жишээг үзүүлж одоо л нэг том төслүүдийг хөдөлгөж, олон улсад Монголын нэр хүндийг өргөх боломж бүрдлээ гэж ард түмэн үзсэн. Өө тэгсэн өнөө 65 нөхөр чинь юун Монголыг хөгжүүлэх, харин эсрэгээрээ Монголын парламент маань хямарч үзээгүйгээрээ хямарч байна. Ер нь Монголын парламентын засаглал тун эгзэгтэй үедээ ирлээ. Яагаад гэвэл ард түмэн УИХ гэсэн нэр сонсонгуут зүхдэг боллоо. Сүржигнэж байгаа юм биш, ард нийтээрээ ийнхүү парламентын засаглалаа зүхээд, тарахыг шаардаад, нэр бүхий тодорхой гишүүдийг заналхийлээд ирвэл ямар нэг үйлдэлд хүрнэ. Энэ бол сайн юм ерөөсөө биш.
Шулуухан хэлэхэд өнөөдөр олон түмний дийлэнх нь Ерөнхийлөгчийн засаглал, нэг хүчтэй хүний эрэлхийлэл, угтаа бол нэг хүний дарлалд орцгоох тухай ярьж эхлэв. Ганц хүчтэй удирдагчтай байхын сайны тухай амтай болгон ярьж, “Эцэг болон хайрлагдсан Чойбалсан” гэх алдарт дууг төв талбай дээр хоороороо дуулах шахуу юм болох нь. Үүнийг энэ парламентын 65 гишүүн нийгэмд бий болгов. Тулхтай, туршлагатай, 90 жилийн түүхтэй МАН энэ удаагийн сонгуульд хэтэрхий олон залуу хүнийг оруулж ирсэн нь ийнхүү урьд хожид парламентын түүхэнд байгаагүй хийрхэл, хэнээрхэл, цэцэрхэл, дэлхийд алдартай хүмүүсийн хэлсэн сайн үгсийн цуглуулгуудыг бий болгов. Энэ удаагийн парламент их улс төрд нас ямар чухлыг харуулж байна. Тэдний хийрхэл дэндлээ. Яг голоороо хоёр хуваагдчихаад үзэж тарсаар одоо хоёр дахь Ерөнхий сайдаа унагаж, их хуцвал Их хурлын даргаа авч хаях солиоролдоо оров. Оронд нь юу ярьж байна гэхээр “Манай нам лидергүй болчихлоо” гэж ярьцгааж байна. Тэгж яривал хамгийн олон лидертэй нам. Өөрийгөө өвгөн гэж цоллоод байгаа С.Баярыгаа авчирч тавихгүй юу. Тэгж яривал Миеэ яачихаад байгаа юм. Нямаагийн Энхболд Монголын улс төрийн ноён нуруу биш юм уу. Ийм нүжигнээн ихтэй цаг үед гялалзсан, тодорсон хүн гарч ирээд эмхэлж цэгцэлж байсан түүх байдаггүй юм. Алсын хараатай, аядуу тайван, бүх эрх ашгийг нэг огтлолцол дээр аваачдаг улс төрч л хэрэг болдог. Үүнийг дэлхийн улс орны практикаас харж болно.
Элдэв үг хэлж, шүүмжилж, парламентын засаглалыг зүхэж буй хүмүүс парламентын засаглалын үр шимээр л ийм эрх чөлөөг эдэлж байгаа гэдгээ огт ойлгохгүй байна. Ингэж өнөөдрийн Монголын төр засаг дахь бузар булайг уудалж, зах зухаас нь ард түмэндээ хүргэж чадаж байна гэдэг бол парламентын засаглалтай байгаагийн наад захын давуу тал гэдгийг олон хүн ойлгох ёстой.
Монгол Улс яагаад парламентын засаглалыг сонгосон талаар ерэн оны АИХ-ын депутат байсан хүмүүс одоо хэлдэг. Хоёр их гүрний дунд орших манайх шиг улс нэг хүний гарт төрийн эрх мэдлийг төвлөрүүлбэл аль нэг талынх нь хараат болох өндөр магадлалтай. Тийм замналаар явж ирсэн өчигдөрхөний түүх байна гэж. Тийм учраас олноороо хэлэлцэж төрийн хэргийн шийдвэрийг гаргаж байвал алдаа бага гарна гэж ерөнхийд нь үзсэн байдаг. Дээр нь элдэв хуйвалдаан нь илэрнэ, шийдвэр гаргах түвшний тэр олон хүнийг худалдан авахад хэцүү гэхчлэн хар бор олон л зүйлсийг ярилцацгааж байгаад парламентын засаглалыг сонгосноо ярьж байдаг юм.
Бас нэг олон нийтэд ярьдаггүй асуудлыг хэлэлцсэн байдаг юм. Тэр үеийн депутатуудын дийлэнх нь МАН-ын гишүүд байсан. Тэд ярилцахдаа хэрэв нэг хүн төрийн эрх мэдэх засаглалын тогтолцоог хийчихвэл бид хэзээ ч сонгуульд ялахгүй. Ардчиллынхнаас аль нэг нэр хүндтэй нь ялаад яваад байх юм байна. Тийм болохоор бид төрөөс шахагдах юм байна. Харин парламентын засаглалыг сонгочихвол бид ямарч байсан тойргоо тойгдоод олон хүн орж ирж төр барьж байх магадлалтай гэж ярилцацгаасан байдаг юм. Ерөнхийдөө бүдүүн хадуундуу ойлголтоор л тэдний ярьсан гол үзэл санааг бичээд байна. Ингээд бид парламент ёсыг сонгосон юм аа гэж ярьцгаадаг юм.
Үнэндээ парламентын засаглал шийдвэр гаргахдаа удаан байдаг ч бурууддаггүй. Үүний баталгаа бол өнөөдрийн бидний амьдрал. Хүмүүсийн амьдралын түвшин нийтээрээ дээшилсэнийг мэдэж байгаа. Саяхан л хувьдаа машинтай байна гэдэг зүүд байлаа. Тийм атал яагаад ард түмэн өнөөдөр уурлаад байгаа юм. Ганцхан л юм бий. Тэр нь манайх шиг баялагтай, манайхаас ч бага баялагтай орны иргэд баян амьдарч байхад бид ядуу байна гэсэн бухимдал. Үүний буруутан нь өнөөдрийн төр засаг болж харагдаад байна. Үнэн ч юм. Ийм парламенттай улс урагшаа ахих уу. Манайхыг сонирхож байдаг гадны хөрөнгө оруулагчид энэ бүгдийг мэдэхгүй суух уу… олон юм байна аа. Нийгмийн сэтгэл зүйн энэ их бухимдал дээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс нэг эвгүй мэдэгдэл хийсэн нь “Ганц хүний засаглал”-ыг бүр ч дэвэргэчихлээ л дээ. Ерөнхийлөгч: Өнөөдөр Монгол Улс муу, ядуу байгаа явдал нь нам даа ч бус, хүндээ ч бус, системийнхээ тогтолцоондоо байна аа гэж мэдэгдсэн нь нийгмийн эмзэг газрыг олоод хатгачихсан хэрэг болов. Энэ үг нийгэмд айхавтар нөлөөлж байна.
Бид тэртээ ерээд оны эхэнд Ерөнхийлөгчийн засаглалыг сонгосон бол өнөөдөр наад зах нь станы орны ерөнхийлөгч нар шиг зөвхөн эргэн тойрныхон нь, ах дүүс нь, найз нөхөд нь хагартлаа баяждаг. Бусад нь хувхай хоосон гуйлгачингууд улс орноороо ядуу сууж байх байлаа. Энэ мэтээр ганц хүний гарт улс орон байвал ямар их гай барцад авчирдаг жишээ баримтыг үй олноор нь дурдаж болно. Үүнийг ард түмэн хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа гэж ойлгож байна. Саяхан ХЗДХ-ийн сайд асан Х.Тэмүүжин телевизээр ярихдаа “Хоёр хөрш маань дэлхийтэй зодолдоод эхэллээ. Орос Европын холбооны хоригт орсон. Хятад худалдааны дайнд орчихсон. Ийм үед энэ хоёр илүү ойр байх ёстой. Гэвч дунд нь Монгол Улс байна. Дунд нь байгаа талбартаа Америкийн эрх ашгийг байлгах уу. Ийм үед ардчиллын хамгийн том ололт гурав дахь хөршийн бодлого хаана явна” гэсэн утгатай зүйлийг ярьсан. Ухаж бодвол маш том зүйлийг хэлээд байна.
Тийм болохоор бид яавч Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байж болохгүй. Өнөөдөр Монгол Улсыг авч яваа МАН-ын 65 гишүүн хоорондоо хэрэлдээд орон гэрээ буулгах нь шиг байна. Шулуухандаа бол Монгол Улсыг нураах нь. Балчирууд чинь хоорондоо хэмлэлдээд эхэлсэн энэ цаг үед МАН-ын тулхтай, төрийн төлөө зүтгэж явсан хөх харчууд цуглаж ярих цаг болсон юм биш үү. Монголд өнөөдөр буй болоод байгаа улс төрийн зохиомол хямралыг танай намын УИХ-ын гишүүд хийгээд эхэллээ. Зохиомол хямрал зохиогчтой л байж таарна. Өөрсдөө жүжигчид нь болчихсон яваагаа танай намын 65-ын хүүхдүүд мэдэхгүй явна. Хийсэн мэхийг нь дагуулж өөрийн барилдаанаа хий гэсэн үг байдаг юм. Өөрсдийгөө том, шударга, мундаг улстөрчид болчихсон гэж МАН-ын 65-ын бүлгийн залуус бодож яваа байх. Гэтэл та нарыг дагуулж тонгороод байгааг мэдэх цаг нь болжээ. Эцсийн дүгнэлтээ хэлье, МАН-ын 65 гишүүний хоорондын ужиг, увайгүй зодоон энэ хэвээр үргэлжилбэл ард түмний дургүйцэл туйлдаа хүрч “Энэ муу 76 новшоор юугаа хийдэг юм. Ганц сайн Путинтэй болъё” гэснээр Монголын парламентын засаглалын “хойдохыг унших” юм байна. Тэгээд засаглалын дараагийн хувилбарыг сонгож таарна… Монголын улс төрийн зохиомол хямрал ийм л үр дүн рүү явж байна. Бас нэг аймаар замын зураглал харагдаж байна. Ирэх хаврын бэлтгэл гэж хэлж болох юм даа. Нийгмийн бухимдал дээд цэгтээ хүрэхэд гудамжинд эмх замбараагүй байдал үүсгэж Онц байдал зарлаж Үндсэн хуулийн үйлчлэлийг бүрэн зогсооно. Тэгээд Монгол Улсыг нэг удирдлагад оруулах замаар л цааш явчих вий дээ.
МБШТөв Гандантэгчэнлин хийдийн их шанзодбо А.Амаржаргалтай Бурхны шашин Монголын нийгэмд ямар үүрэг гүйцэтгэж ирсэн, өнөөгийн хүмүүс хэрхэн эв зохицолтой зөв амьдрах талаар ярилцлаа.
Охин юм зайлуул мууг нь дуудаад яахав гэж бодох нь бодож л байна. Гэхдээ хэлэхгүй гээд яах вэ дээ, золиг. УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэл сэтгүүл зүйн салбараас гаралтай хүн. Улс төрд орж тун удалгүй УИХ-ын гишүүн байсан У.Хүрэлсүхийн оронд жагсаалтын эрэмбээр орж ирсэн юм. Сэтгүүлчээс УИХ-ын гишүүн болсон учраас сэтгүүлчид түүнд маш их талтай, барагтай бол хир халдаадаггүй. Тэгэхээс ч өөр аргагүй. Өмнөх УИХ-ын үед сэтгүүл зүйд үнэхээр нөмөр нөөлөг болсон. Урьдах УИХ гэж тэр чигээрээ сэтгүүл зүй рүү дайрсан, заналхийлсэн дөрвөн жил байлаа. Тэр үед хэвлэл мэдээллийн талд үнэхээр нэг бат цайз болж, авч гарсан хүн бол Д.Сарангэрэл гишүүн. Манай салбарын хүн их улс төрд байх нь ямар хэрэгтэйг бид мэдэж билээ. Одоо хоёр дахиа сонгогдсон төрийн түшээ боллоо. Туршлагатай парламентач боллоо. Салбарын охины карьер үүгээр ч зогсохгүй дээшээ явж Эрүүл Мэндийн сайд, Засгийн газрын гишүүн боллоо. Уг хүнийх нь натур ааш зан сайтай, эвлэгхэн, сэтгүүл зүйн боловсрол нь басчиг өндөр / Ростовын их сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр дүүргэсэн/, сэтгүүлчийн мэргэжлийн зовлонг мэддэг, энэ тогоонд чамгүй чанагдсан ийм л хүн. Ер нь их зөв талдаа.
Уул уурхай Монголд хүчээ авсан тэр цагаас хойш Монголын нийгэм дэх тодорхой бүлэг хүмүүс хүнээ байсныг уул уурхайн салбарт их бага хэмжээгээр бизнес эрхэлдэг бүх хүн мэддэг. Мэддэг учраас төр, хувийн хэвшлийн оролцоотой уул уурхайн аль ч компанийн захирал элдэв мэдээлэл хийхээс болгоомжилж ирсэн. Ийм нууцлагдмал байдал нь эргээд тэднийг элдвээр хардаж сэрдэх, гүжирдэж гүтгэх байдал руу оруулдаг юм. Ялангуяа Монголын стратегийн ордуудыг эзэмшдэг “Эрдэнэс Монгол” компани, түүний салбар компанийн захирлууд ярилцлага өгч, хэвлэлийн бага хурал зарлахдаа тун хойрго. Харин ойрын өдрүүдэд “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн гүйцэтгэх захирал нөхөр өөрийн биеэр гарч ирж хэвлэлийнхнийг цуглуулж орлого, ашгаа нэгд нэгэнгүй тоочлоо. Ямар юмаа хийж хүнээ алдсан эрх мэдэлтнүүдийн шуналыг хөдөлгөсөн юм яриад байгаа юм бэ. Юу бодож уул уурхай бүрийг жадлан эсэргүүцэж, болж бүтэж байгаа бүхнийг мушгин гуйвуулж байдаг янз бүрийн хүмүүсийн шантаажийг дэвэргэх юм хийгээд байгаа юм гэж Б.Ганхуяг захирлыг буруутгамаар. Тэгтэл бас нөгөө талдаа “Жингийн цуваа явдгаараа явна, жингэрийн гөлөгнүүд хуцдагаараа хуцна” гэдэг зарчмаар ажиллаж байгаа нөхөр юм байх даа гэж тоож байна. Түүнийг сая мэдээлэл хийснээс хойш судлаачид бичээд эхэлсэн. “Таван толгой” таны ч, миний ч өмч болох бодит зам дээрээ гарлаа. Одоо хамгийн хариуцлагатай, болгоомжтой байх асуудал бол улс төр, бизнесийн бүлэглэлийн хууль бус ашиг сонирхлуудаас “Таван толгой”-г хамгаалах гэж.
Тухайлбал “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн дэргэд Олон нийтийн зөвлөл байгуулах гэнэ. Зөвлөлийн гишүүн есөн хүнийг ард түмний саналаар сонгох гэнэ. Энэ бол олон улсын жишигт байдаг хамгийн эрүүл зөв хувилбар. Гэхдээ зөвлөлийг байгуулахдаа маш болгоомжтой няхуур хандаж, Монголд жишиг болсон Олон нийтийн зөвлөлийг байгуулж өгөөрэй гэж хүсэх байна. Тэгж чадвал Монголын компанийн засаглалын төлөвшилд үнэлж баршгүй хувь нэмэр болно. Ингэж хүсэхийн учир гэвэл АТГ-ын Олон нийтийн зөвлөлийг хар. Тийм сайн, эрүүл саруулаар ажиллаж чадаж байгаа юу. Улстөрчдийн аймшигтай эрх ашиг орчихсон гэж мэргэжилтнүүд дүгнэдэг. Монголын Үндэсний олон нийтийн радио, телевизийн Олон нийтийн зөвлөлийг хар. Улстөрчдийн ямар эрх ашиг үйлчилж байгааг. Олон нийтийн зөвлөл дэргэдээ байгуулаад бүтэлтэй юм болсон газар энэ улсад өнөөдөртөө алга. Харин энэ бүх бэрхшээлийг давж гараад үнэхээр нэг Олон нийтийн зөвлөлийг ажиллуулсан шиг ажиллуулж чадвал Б.Ганхуяг захиралд талархъя. Бусад нь үлгэр аваг.. 
Дэ ван Японы Квантуны армийн дарга нарын хамт
“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-иас баталгаа гаргаж, Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улсын “Стандарт” банкнаас авсан зээл, түүнтэй холбоотой Олон улсын шүүхийн байгууллагаас гаргасан шийдвэрийн талаар судалж санал, дүгнэлт гаргах Ажлын хэсгийг УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулсан билээ. УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан, Д.Ганболд, Б.Пүрэвдорж, Я.Содбаатар нар бүрэлдэхүүнд нь багтсан тус ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын дэд дарга Я.Санжмятавтай ярилцлаа.
Төрийн эрх барих дээд байгууллага УИХ-ын гишүүд нийт ард түмний төлөөлөл мөн юм бол гадаадад амьдарч байгаа монголчууд өөрсдийнхөө төлөөллийг төрд сонгох эрхтэй. Яг дотроосоо шүү. Ийм жишиг манайхаас бусад улс оронд бий. Ялангуяа Европын холбооны орнуудад ийм тогтолцоо үйлчилж эхэллээ.
Та бүхэнтэйгээ нэгэн сонин зочныг уулзуулъя. Энэ хүн бол нэгэн үе УИХ-ын гишүүн, Нийгмийн хамгааллын сайдаар ажиллаж байсан Шийлэгийн Батбаяр юм.