Наадмын үеэр найруулагч П.Лхагвадуламтай ийнхүү хөөрөлдөв.
-Японд анх удаа ирээд Осакагийн кино наадамд оролцож байна. Ямар санагдаж байна?
Өнгөрсөн жилийн 9 дүгээр сард Венецийн Олон Улсын Кино Наадамд дэлхийн нээлтээ хийж удалгүй Торонто, Пусаны гээд томоохон наадмуудад шалгаран оролцлоо. Африк тивийн хамгийн том наадам Морокко улсад болдог Марракеш Олон Улсын Кино наадамд бас оролцлоо. Анх удаа Японд ирлээ. Азийн орны үзэгчдээс бас огт өөр мэдрэмж авлаа. Илүү хүлээцтэй, гүн тусгаж хүлээж авч байх шиг санагдаж байна. Гадаадын үзэгчдэд бол сонин содон санагдаж, сонирхон үзэж байгаа боловч яг утгыг нь мэдэрч, цаана орших философийг нь ухаж ойлгож үзэж байгаа нь азиуд болов уу. Нүдэнд харагдахгүй ч бидний дунд байгаа сүнслэг оршихуй, биет бус зүйлийн тухай азиудад их ойрхон ойлгогддог болов уу? Барууны болон Европын орнуудад монотеиз буюу нэг бурхантай гэсэн ойлголт илүү давамгай оршдог. Энэ амьдралдаа бус үхсэний дараа бурхантай уулзана гэдэг ч юм уу сүнсэн амьдрал дараагийн ертөнцөд бий гэсэн ойлголттой байхад Азид бол бидний дунд сүнсэн оршихуй бий гэж үздэг. Ертөнцийг харах өнцөг арай өөр өөр юм л даа.
-Монгол, Франц, Португал, Нидерланд, Герман, Катар улсын хамтарсан “Сэр сэр салхи” кино олон улсын хамтын уран бүтээл. Гадаадын уран бүтээлчидтэй ажиллахад ямар байдаг вэ?
-Шилүүс” гэдэг киноны зураглаач маань магистрт хамт сурч байсан энэтхэг хүн байсан. Бид хоёрын арга барил хамт сураад бие биенээ ойлгодог болчихсон байсан учраас ч тэр үү ажиллахад их амар байсан. Бүрэн хэмжээний кинондоо бол Португалын компаниас хөрөнгө оруулсан учир португал зураглаач ажилласан. Гайхамшигтай байсан. Гадаадаас хамтран ажиллах хүмүүсээ зүгээр нэг авьяастай, сайн гэдгээр нь сонгохгүй. Хэр гар нийлж, ажиллаж чадах уу гэдэг л хамгийн чухал байдаг. Авьяас бол мэдээж байх ёстой. Дээр нь олон улсын төсөл дээр ажилласан туршлагатай, португал зураглаач маань Африк болон Европын нэлээд олон орноор ажиллаж байсан, өөр хэл соёл, зан заншилтай хүмүүстэй ажиллаад сурчихсан, улс орон бүрийн киноны ажлын арга барил, дадал нь өөр, өөр байдаг гэдгийг ойлгоод тухайн хүмүүсийн аясаар ажиллаж бас тэднээс суралцаж, ажиллахыг мэддэг хүмүүстэй хамтарч ажиллах нь их чухал. Дууны оператор бас франц хүн. Их олон төсөл дээр, хамгийн сүүлд Киргиз улсад ажилласан туршлагатай мэргэжлийн улсууд байсан юм.
-Манай Монголын кино уран бүтээлчид тэднээс юугаараа давуу, эсвэл сул тал ч юм уу ер нь юу ажиглагддаг вэ?
-Монгол уран бүтээлчид үүрэг гүйцэтгэхдээ маш сайн. Ажлыг маш сайн хийдэг. Кино урлагт чин зүрх сэтгэлээсээ хайртай, бор зүрхээрээ, хувийн амьдралаа хаяад ч хамаагүй зүтгэдэг хүмүүс. Үнэхээр кино урлагт үлдэж, оршин байхыг тэд хүсдэг, ажил гэдэг утгаар нь ч биш, кинондоо дурлан, чин сэтгэлээсээ ажилладаг. Сэтгэх, бүтээлч байх тал дээр л жаахан учир дутагдалтай байдаг. Туршлага дутдаг гэх үү. Ихэнх найруулагч яг энийг, энийг гээд хэлээд, тушаагаад тогтчихдог. Тэрийг л багийнхан нь яс гүйцэтгэдэг байх жишээний. Миний арга барил бол багийн уран бүтээлчдээсээ нэг кадр авах боллоо гэхэд гурван өөр хувилбарын санал бодлыг сонсохыг хүсдэг. Би багийн уран бүтээлчдээсээ криэтив буюу бүтээлч сэтгэлгээ, санаа оноог нь хүсээд байна гэсэн үг л дээ. Найруулагч хүн бол мэдээж аль хувилбар гэдэг дээр эцсийн шийдээ өөрөө гаргана. Өөр өөр сэтгэсэн сонголтуудыг би аль болох сонсохыг хүсдэг л дээ. Магадгүй надтай ажиллахад энэ нь яршигтай санагдаж магад. /Инээв/ Мэргэжлийн хүний санааг нь сонсох гээд л тэднээс юм л хүлээгээд байдаг. Тэдний санаа оноон дээр тулгуурлаж би шийдээ гаргахыг хүсдэг.
-Гадаадын уран бүтээлчидтэй ажиллахад ямар бэрхшээл тохиолддог вэ?
-Тэдний арга барил нь огт өөр, цагийн хувиарлалт зэрэг зүйлүүд дээр зөрөлдөх тохиолдол гарч байсан л даа. Найруулагч хүн мэдээж боломжийнхоо хэрээр л зургаа авахыг хичээнэ. Гэхдээ би нэг тийм хийсвэр баримтлал, төлөвлөгөө, цагийн давчуу хөтөлбөрт баригдах дургүй л дээ. Цагийн төлөвлөгөө хэдэн долоо хоногийн өмнө гарчихна. Зураг авалт эхлэхэд гарцаагүй өөрчлөлт энэ тэр орох нь ойлгомжтой. Тэгэхэд хэдэн долоо хоногийн өмнө гаргачихсан төлөвлөгөөндөө амьд процессыг багтаах гээд байдаг яршигтай зан бас гадаад уран бүтээлчдэд байдаг. Уян хатан байдал жаахан дутагддаг гэх үү. Зураг авалтын талбай дээр гадаадын уран бүтээлчидтэй хамтарч ажиллах боломжийг Монголд илүү их болгомоор санагддаг юм. Маш их зүйлийг харилцан суралцдаг. Одоогоор бидэнд туршлага солилцох хамтын ажиллагаа их дутагдаж байна. Европт бол хил хязгаар нь ойрхон болоод ч тэр үү уран бүтээлчид нь их олон улсаар аялаад ажиллачихсан байдаг. Арга барил, мэдээлэл солилцоо, амьд хөгжил тэр уран бүтээлчдийн дунд халуунаар өрнөөд буцлаад байдаг. Харин монгол уран бүтээлчдэд минь олон улсын уран бүтээлч нартай хамтарч ажиллах нөхцөл бололцоо сайн бүрдэхгүй байна.
-Найруулагч гэдэг багын л мөрөөдөл байсан уу?
-Ээж шигээ эмч болъё гэж боддог байсан ч эцсийн сонголт минь найруулагчаар сурах болоод алс холын Турк улсад сурч төгсчихөөд хэдий аав ээждээ амласан эмч болоогүй ч хүний сэтгэлийг эмчилж, илааршуулах кино урлагт хөл тавьсандаа маш их баярлаж байсан юм. “Шилүүс” богино хэмжээний киногоо 2019 онд хийж, Каннын кино наадамд анх удаа дэлхийн нээлтээ хийж байсан. “Есдүгээр сарын цас” кино маань 2021 онд Венец, Торонто наадамд дэлхийн нээлтээ хийсэн. Киноны орчинд байж зураг авалтын талбайд ажиллана гэдэг жинхэнэ өөрийгөө мэдэрч, маш онцгой санагддаг юм л даа.
-Киногоо “Сэр сэр салхи” гэж нэрлэсний учир юу вэ?
-“Сэр сэр салхи” киноны зургаа гуч гаруй хоногт авсан. Кино дууны найруулгадаа эндээс тэнд хүртэлх нүдэнд үл үзэгдэх салхи сэвэлзэж байгаа амьд орчинг бүтээхийг хичээсэн. Салхи гэдэг бол харагддаггүй, агаарт хийн орчинд гарцаагүй орших байгалийн үзэгдэл. Бидний амь амьдралын эх үүсвэр хий агаар, орон зай. Гол утга санаа нь бидний дунд харагдахгүй ч гэсэн онгод тэнгэр, сахиус оршиж л байгаа гэдгийг үзүүлэх гэсэн юм. Сэр, сэр гэдэг үгэнд бас сэрч, сэхээрэх, босох гэсэн утгыг агуулж буй. Энэхүү киногоороо Монголын залуучууддаа хүч энерги өгөхийг хүссэн.
-Чухам юу тэдэнд дутагдаад байна?
-Орчин үед бие биенээ тогтож, чин сэтгэлээсээ харахаа байчихсан, зарим нь хүний нүд рүү эгц харахгүй, дальдчаад байдаг. Залуучууд бие биенээ тогтож харж, дотно сайхан харилцаа үүсгээсэй, кинон дахь өвөг дээдсийн онгод тэнгэртэй харьцаж байгаа бөөгийн зан үйл нь харагдахгүй, байхгүй хүмүүстэй холбоо үүсгэхийг хэлдэг шүү дээ. Түүнтэй адил бидний дунд ч сүнсэн харилцаа байгаа. Чин зүрх сэтгэлийн харилцаа ялангуяа хотын залуучуудад их дутагдаж байна гэдгийг киногоороо дамжуулан хэлэх гэсэн юм.
-Киноныхоо санааг хэрхэн олдог вэ?
-Зүгээр нэг гоё санаа олох бус өөрийн сайн мэддэг, холбоотой зүйлээ хийхийг хүсдэг. Киноны санаа надад бол дүрсээр бууж ирдэг. Саяны кино гэхэд нэг залуу хүүхэд бөөгийн нүүрний халхавчаа хуулаад зогсож буй дүрсээр түүнтэй холбоотой олон мэдрэмжүүд хамт орж ирсэн. Манай залуучууд их олон юманд санаа зовж, өөртөө ачаа үүрч, сэтгэлдээ их юм тээж явдаг. Гэтэл барууны залуучууд бодож санах юмгүй зүгээр хөгжиж баясаж, залуу насаа өнгөрөөдөг. Энэ бол бидний дүр төрх. Энэ олон мэдрэмжүүд ой санамжнаас миний оюун санааны гүнд бас сэтгэлд ч бууж ирдэг. Болоод өнгөрчихсөн зүйлийг эргэн санаж байгаа юм шиг санагдтал сэтгэлд ороод тогтсон юм шиг болдог. Түүнийг барьж авах ёстой юм байна гэж бодоод кино зохиолоо бичиж эхэлдэг. Киноны хэллэг өөрийн хэлэмжтэй. Зөвхөн кино урлагаар юуг илэрхийлж болох билээ? гэж үргэлж би өөрөөсөө асуудаг. Уран зохиол, уран зураг, бүжгээр илэрхийлж, өгүүлж болох зүйлийг би кино урлагаар хийхийг хүсэхгүй байна. Кино урлагт хамгийн чухал зүйлийн нэг цаг хугацаа. Мэдээж хөгжим бол байна. Кино олон урлагийн төрлийг агуулдаг болохоор хүний сэтгэлд их хүчтэй нөлөөлдөг.
-Цаг хугацаа гэдэг нь?
-Цаг хугацаа миний хувьд хувьсгалыг мэдрүүлдэг. Үгээр илэрхийлж болохгүй зүйлийг кино урлагаар хайж, эрэлхийлэхийг хүсдэг. Үгээр хэлэхгүй ч гэсэн киноныхоо үйл явцаар өгөх мэдрэмж, яг энэ юмны тухай гэж хэлэхэд хэцүү, гэхдээ дараа нь бодогддог. Нүдэнд үзэгддэг, эсвэл сэтгэлээс гардаггүй тийм мэдрэмжийг л үзэгчидтэй хуваалцахыг хүсдэг. Цаг хугацааг үндсэн элементээ болгосон. “Сэр сэр салхи” кинондоо өсвөр насны хүүхэд нэг өдөр босоод л нэг охиныг үнсээд л том хүн болчихгүй. Цаг хугацааны урсгалд олон зүйл тохиолдож, даван туулж байж том хүн болно. Тэрхүү хувьсалыг л харуулахыг зорьсон юм. Киноны эхэн дэх Зэ, төгсгөлд гарч буй Зэ хоёр тэс ондоо болчихсоныг үзэгчдэд өөрийн эрхгүй мэдрүүлэхэд л оршиж байгаа юм. Хүүхдээс том хүн болсон тэрхүү хувьслыг үгээр тайлбарлахад хэцүү зүйлийг л кинондоо илэрхийлж явахыг хүсдэг дээ.
Осака дахь манай сонины сурвалжлагч Х.ЭРДЭНЭЦЭЦЭГ
Японы мэргэжлийн сумод олон монгол залуу хүч үзэж байгаагийн нэг нь Ганбаатарын Мөнхсайхан. Тэр өнгөрсөн намрын башёогийн дараа жүрёод дэвшиж, цолтон бөхчүүдийн эгнээнд орсон юм. 1991 оны долдугаар сарын 20-нд төрсөн энэ залуу 183 см өндөр, 131 кг жинтэй. Сумо бөхийн нэр нь Чиёошома Фүжио. Монголчилбол өнө мөнхийн дүүлэн нисэх хүлэг морь гэсэн утгатай. Анх 2009 оны долдугаар сарын зуны башёогоос барилдаж эхэлжээ. Токио дахь Сумогийн ордноос холгүй орших Коконоэ хэмээх саруулхан, цэлгэр дэвжээнд нь түүнтэй уулзаж хөөрөлдсөн юм.
-Бөхийн удамтай улсын арслангийн хүүд омогшил, бардамнал их байсан байх даа?
Саяхан Мэргэжлийн сумогийн хаврын башё Осака хотноо болж, шинэхэн сэкивакэ Тэрүнофүжи Гантулгын Ган-Эрдэнэ их аварга Хакухог давж, барилдааны сүүлийн өдрийг хүртэл сонирхолтой болгож олныг хөгжөөж чадсан билээ. Тэмцээнийг 13 даваа, хоёр унаатай дуусган, дайчин барилдаан, гарамгай барилдааны хоёр тусгай шагналыг хүртэж жинхэнэ шуугиан тарьсан. Тэрбээр 1992 оны гуравдугаар сарын 29-нд Улаанбаатарт төрж, 16 настайдаа монгол үндэсний бөхийн хүүхдийн тэмцээнд түрүүлж, 17 настайгаасаа жүдогоор хичээллэж эхэлсэн нэгэн. Анх 18 настайдаа Тоттори аймгийн Сумогийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай Жёохокү ахлах сургуульд элсчээ. 2011 онд Исэгэхама дэвжээнд орж, 2013 онд Жюүрёод түрүүлэн 2014 оны гуравдугаар сард Макүүчи тойрогт чансаа ахисан байдаг. Түүнтэй манай сонины Япон дахь тусгай сурвалжлагч Ц.Эрдэнэцэцэг Осакад байдаг дэвжээнд нь очиж ярилцсаныг хүргэж байна.
-Такануива А.Баасандорж, Ичиножо А.Ичинноров та нарыг Жёохокү ахлах сургуулийн хүчтэнүүд гэдэг. Анх 18 настайдаа Японд ирж байсан хүүхдүүд хэл ус ч мэдэхгүй, гэр орноо санаад их хэцүү байдаг гэсэн. Үүнийг яаж даван туулсан бэ?