Author: Даваанямын Даваасүрэн

Ардын жүжигчин Д.Самбуу­тай
ярилцлаа.

-Саяхан танай чуулгаас “Гур­ван
цагийн орчил” нэртэй тоглолт тавилаа. Энэ тоглолтод та дуулж харагдсан. Сүүлийн
үед уран бүтээлийн олз омог хэр байна?

-Манай Үндэсний дуу, бүжгийн эрдмийн
чуулгаас олон зуун жилийн турш өвлөгдөж ирсэн хуучны сайхан дуунуудыг сэргээж, ард
түмэнд сануулж байх үүднээс жил бүр тоглолт зохион байгуулдаг. Энэ удаа “Гурван
цагийн орчил” нэртэй тоглолт тавилаа. Энэхүү тоглолтод ҮДБЭЧ-ын түүхийг бүтээлцсэн
алтан үеийн­хэн гэгдэх ахмад уран бүтээлч­дийнхээ тэр л сэтгэлд хоногшсон олон сайхан
дууг ард түмэндээ хүргэсэн. Үзэгчид үнэхээр биднийг сайхан хүлээж авлаа.

-Тэр дундаа таныг тайзан дээр гарч
ирээд “Үйлсийн сайхан Улаанбаатар” дууг дуулахад үзэгчид дуулж дуустал тань алга
ташиж байсан. Энэ дууг нэлээд олон жил дуулжээ?

-Тэгэлгүй яахав. Би “Үйлсийн сайхан
Улаанбаатар” дууг 38 дахь жилдээ тайзан дээр дуулсан байна. Харин ард түмэн анх
яаж хүлээж авдаг байсан яг тэр хэвээрээ миний дууг сонсч, угтаж байгаад уран бүтээлч
хүний хувьд сэтгэлд өег санагдсан шүү.

-Анх энэ дуу яаж төрсөн түү­хээс
бидэнтэй хуваалцахгүй юу?

-Миний уран бүтээлийн бас л нэг сор
бүтээл. 1976 онд тэр үеийн МАХН-д гишүүнээр элсэх өргөдлөө өгдөг юм байна. Тэгээд
албан ёсоор намын гишүүн болохоос өмнө нэг жил орлогч нэртэй явдаг байсан үе. Яагаад
гэхээр тэр хугацаанд гишүү­нээр авах эсэхийг хотын намын хорооноос тандаж, шиддэг
байлаа. Миний хувьд Норовбанзад гуай товчооны гишүүн байсан учраас надад найдвар
төрөөд байдаг. Гэтэл товчооны дарга Алтангэрэл “Чи Улаанбаатар яваад хүний нүдэнд
өртчихөөр юм хийгээд ир” гэдэг байгаа.  Норовбанзад
гуай болон ойр дотнынхонтойгоо яах ийхээ ярилцаж байгаад хот орохоор боллоо. Тухайн
үед юу хийхээ мэдэхгүй хэсэг мун­гинасан. Ямар барилга барьж, мод тарьж, цэцэг услалтай
биш. Тэгээд ерөөсөө дуу дуулъя гэж шийдээд 
одоо энэ миний суугаа өрөөнд орж ирээд яруу найрагч Лувсангийн Дагвадорж
ахтай уулздаг юм байна.

-Тухайн үед Утга зохиолын нэгдлийн
дарга байсан гэл үү?

-Тийм. Л.Дагвадорж Утга зо­хиолын
нэгдлийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан юм. Тэгээд ямар учиртай зорьж ирснээ хэлтэл маргааш
нь “Үйлсийн сайхан Улаан­баатар” гээд хоёр бадагтай дууны үг бичээд аваад ирсэн.
За, тэгээд нөгөө шүлгээ аваад хөгжмийн зохиолч Лувсаншарав гуай дээр очлоо. Лууяа
багш тухайн үед чуулгын ерөнхий удирдаач байсан юм.  Лууяа багш ч гэсэн хоёр хоногийн дотор өнөөх шүлгэнд
маань ая хийгээд өгчихөв. Бүр хөгжмийн найруулгыг нь хийж өгөөд би оркестртой дуулсан.
Удаа ч үгүй Монголын радиогоор цацагдаж эхэлсэн.

-Хэзээ нь Монголын радиод бичүүлээд
амжив аа?

-Чуулгын тайзан дээр ардын найрал
хөгжимтэй дуулж байхад Монголын радио ирээд бичээд авчихсан юм билээ. Тэгээд жилийн
дотор үнэхээр ард түмэнд хүрсэн дуу болж чадсан. Би ч тэгж нэг юм намын гишүүн болж
байлаа.

-Ямар учраас намын гишүүн болох
гэж тэгж их зүтгэсэн юм бэ. Улс төрд орох сонирхолтой байсан хэрэг үү?

-Улс төрд орно гэсэн бодол байхгүй.
Зүгээр л олон нийтийг дуурайсан хэрэг. Яахав дээ тухайн үед чинь ганц намтай. Намд
элсэнэ гэдэг залуучууд бидний хувьд  ховор
завшаан байсан байхгүй юу. Намын мөрийн хөтөлбөрийг дагаж, мөрдөж амьдарна гэдэг
тухайн үед том гавьяа байлаа. “Үйлсийн сайхан Улаан­баатар” дууг дуулсны дараа намын
хорооныхон нэгэн дуугаар гар өргөж намайг дэмжсэн дээ.

-Намд элссэнийхээ дараа та юу хийв?

-Тэр жилдээ Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн
Баттөмөрийн хөгжим “Нутгийн хөөрхөн бүсгүй” дууг бас дуулсан юм байна. Ер нь “Сүнжид­маа”,
“Дүүриймаа”, “Говийн өндөр” гээд олон дуу дуулжээ. “Учиртай гурван толгой”-н эсрэг
дүр болох Балганд тоглож байлаа. Мөн “Сүн­жид­маа” гээд хүрээний сайхан бүсгүйн
тухай дууг анх Жамцын Бадараа гуай цомнолыг нь бичээд Лууяа багш хөгжмийг нь бичиж  “Сүнжидмаа” гээд сайхан дуулалт жүжиг тавьж байсан.
1983 онд юм байна. Энэ жүжгийн эсрэг дүр болох Навааны дүрд тоглосон. Энэ дуу богино
дууны оргил гэгддэг шүү дээ. Энэ мэтчилэн олон ч дуу дуулж, олон ч жүжигт тоглож.
Өнөөг хүртэл 46 жил Үндэсний дуу, бүжгийн чуул­гаараа овоглож, концерт бүрт тасралтгүй
тоглосон доо.

-Ингэхэд та урын сандаа хич­нээн
уран бүтээлтэй болоод байна вэ?

-Ардын, уртын, богинын дуу гээд нийт
200 гаруй бүтээл байх шиг байгаа юм. Харин Монголын радио­гийн санд ердөө 60 дуу
бүртгэлтэй юм билээ.

-Яагаад ийм цөөхөн дуу би­чүүлсэн
юм бэ?

-Монголын радиод бүхэл бүтэн оркестртойгоо
очоод дуу бичүүлнэ гэдэг хэцүү. Тэр болгон бөөнөөрөө очоод байх боломжгүй учраас
цөө­хөн дуу байдаг.

-Та чинь чуулгын дуучин боло­хоосоо
өмнө сумын клубийн эрх­лэгч байсан гэв үү?

-Би Архангай аймгийн Цэнхэр сумын
хүн. Дунд сургуулиа төгс­чихөөд хөдөө гарах санаатай бай­лаа. Гэтэл нэг өдөр нэгдлийн
дарга дуудаад таван аймгийн клубийн эрхлэгчдийн курс хичээллэх гэж байна. Курст
яв гэж үүрэгдсэний дагуу курс төгссөн юм. 1967 онд байх аа. Ингээд л курс төгссөн
том дарга Цэнхэр сумынхаа клубийн эрхлэгч болж сумандаа нэг их мундаг хүн явдаг
байлаа ш дээ. Тэгсэн клуб шатчихсан. Тоглолт ирэх гээд шөнө­жин галласан чинь пийшин
гал алдаад шатчихгүй юу. Тэгээд л клубгүй эрхлэгч гэж юу байхав.

-Тэгээд яасан?

-Удаа ч үгүй Улаанбаатарт 18 аймгийн
уртын болон богино дууны сургалт хичээллэсэн. Үүнд хамрагд­сан юм. Тэгж л би Жаргалсайхан,
Жамьян гуай хоёрын шавь болж байсан. Сургалтаа төгсөөд аймгийн­хаа чуулгад дуучнаар
орсон юм. Тэр үед Лодойдамба гуай Соёлын яамны орлогч сайд байсан. Намайг гадагшаа  сургуульд эсвэл  чуулгад явуулна гэсэн төлөвлөгөөтэй байсан юм билээ.
Тэгээд намын хороонд бичиг явуулаад “Яагаад намын хорооноос хүн явуулж болохгүй
гэж”  гээд хүсэлт тавьсны дагуу Соёлын яамны
боловсон хүчний хэлтсээс асуудлыг шийдэж томилгоог гар­гасан байсан. Намайг дуурийн
театрт орох уу, чуулгад орох уу гэсэн. Би өмнө сургалтад сууж байхдаа чуулгаар орж
гарч байсан болохоор шууд л чуулгад орохоор шийдсэн.

-Тэгвэл чуулгад орсныхоо жил “Энхийн
цэрэг” дуугаа дуул­жээ?

-Тухайн оныхоо намар нь чуул­гын уран
сайхны удирдагч Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Цэрэндорж багш надад “Энхийн цэрэг” гэдэг
дууг бичиж өгсөн. Тэгээд энэ дууг ардын найрал хөгжимтэй дуулж байсан юм байна.
Миний амьдрал, ардын найрал хөгжимтэй 44 жил хамт өнгөрчээ. Цэрэндорж багш тухайн
үед сургуульд сурмаар байна гэхээр “Болоогүй хэдэн жил дуул” гэдэг байсан. Бодвол
миний хэтийг харж байсан байлгүй. Их мундаг хүн шүү дээ. Харамсалтай нь 1974 онд
багш маань өөд болж, би ч сургуульд сурах өнгөрсөн.

-Яагаад тэр вэ?

-Хоёр жилийн дараа нь Банз­рагчтай
хөдөө тоглолтоор явж байгаад шарлачихсан. Сургуульд явсан бол өнөөдөр бас яаж амьдарч
байх юм билээ. Тэгээд л тухайн үеийн Багшийн дээдийн түргэвчил­сэн сургалт зэрэг
л төгсөх шив дээ.

-Тухайн үед хөдөө, орон нутгаар
олон сар, өдрөөр явдаг байсан гэж сонссон. Үзэгчид та нарыг ирэхийг их хүлээнэ биз?

-Манай чуулгынхан тав, зургаан баг
болж хуваагдаад бригад бүрчлэн явна. Нэг сумаас хөдлөөд нөгөө суманд очиход дүүрэн
хүнтэй байдаг угтдаг байсан. Бүр унаа тэрэг замдаа саатаад шөнийн нэг, хоёр цаг
болж байхад очсон ч тийм л халуун уур амьсгалтай угтдаг байсан үе. Тэр үеийн үзэгчид
уран бүтээлч­дийг жинхэнэ утгаар хайрлана, хүндэлнэ, биширнэ гэж жигтэйхэн. Үнэн
сэтгэлээсээ ханддаг байлаа. Нэг удаа Норовбанзад, Түмэн-Өлзий гуай хоёртой  Архангай аймгийн Өлзийт суманд тоглолтоор очиход
нэг эмээ  Норовбанзад гуайн хөлд нь сөгдөөд
би бурхдуудтай уулзсандаа баяртай байна манай­хаар заавал ороод гар гэж билээ. Тийм
л байсан үе.

-Банзрагч гуай та хоёр нэлээд олон
тоглолтоор явсан гэдэг. Сайхан анд нөхдүүд байсан биз?

-Тэгэлгүй яахав. 1986 онд гавьяат
Банзрагч, Чимэдцэрэн бид гурав тайлан тоглолтоо хийлээ. Нийслэлд тоглолтоо арваад
удаа хийгээд 1990 он хүртэл бүтэн дөрвөн жил 18 аймгаар хөдөөгөөр тоглолтоор явсан.  Тэгээд манай Банзрагч бид хоёр орлогоо тоолсон
чинь нэг сая 200 мянган төгрөг болсон байдаг байгаа. Бөөн баяр.  Тухайн үед манай чуулгын бүтэн жилийн төлөвлөгөө
800 мянган төгрөг байсан байхгүй юу . Хагас жил яваад жилийн төлөвлөгөөг биелүүлсэн
байсан. Сүүлд манай хүн “Иш чааваас таван цаасны орлогогүй чи бид хоёр биеэ гамнахгүй
яах гэж ингэж тоглож явав аа. Зах зээл эхлэх үеэр хоёулаа бие дааж уран бүтээл хийгээд
ингээд явсан бол онгоц аваад уначих байж дээ” гээд хошигнож байсан. Үнэхээр намын
төлөө гэж таван цаасны ашиг харж, таван цаас горьдож явсангүй. Ерөөсөө л төрд зүтгэдэг,
зүтгүүлдэг үеийг л туулсан даа. Түрүүн шарласан гээд байсан. Тэрний гайгаар манай
Банзрагч сэхэл авалгүй өөд болсон ш дээ. Угтаа бол. Банзрагч надаас ах. Би “та”
гэнэ. “Битгий дэмий юм яриад бай юунд ахсаад байдаг юм” гэдэг байсан. Манай хүн
уртын дуу сайхан дуу дуулна. Тэгээд ид сайхан цэгцэрч ирэх үедээ хорвоог орхисон
доо хөөрхий.

-Олон хоног явахдаа ядрах, шантрах
үе байв уу?

-Дээр үед ачааны машин дээр бүхээг
тавиад л тоглолтоор явна. Тэгэхдээ одоогийнх 
шиг микрофон ч байхгүй. Жинхэнэ улаан хоолойгоороо үзнэ ш дээ. Нэг суманд
очоод хоёр тоглоно. Хүүхдүүдэд, томчуудад гээд. Эхний долоо хоног тоглоод сүүлдээ
аяншаад сурна. Одоо бодоход их борогшуу байж дээ. Яахав байгалиас сайхан хоолой
заяасны хүчинд л явдаг байж. Бие, мах бодь овоо заяачихсан юм шиг байгаа юм. Байгалийн
хүч, аав, ээжийн буянг л чадлынхаа хэрээр дааж явсных л байх даа. 45 хоногоос хоёр
сар ч явна. Аймгийн төв орохоороо л гэр рүүгээ ярина. Үзэгчид сайхан угтаж авдаг
байсны хүчинд л  урамшиж явдаг байсан юм шиг.
Одоо энэ залуучуудыг тэр үеийнх шиг явуулбал барахгүй юм шиг санагддаг. Хараад байхад
ойрхон хэдэн аймгийн төвийг түүж аваад тоглолт хийдэг болж. Залуу байхад “Нутгийн
сайхан бүсгүй” дууг хөдөөнийхөн их сонсохыг хүсдэг байлаа. “Хэдэн гялаан хонь”,
“Хожиймаа”, “Говийн өндөр” гээд тухайн үедээ хит болдог байлаа шүү дээ.

-Аавыг тань сайхан дуулдаг хүн
байсан гэж нутгийнхан тань ярьдаг дюм билээ?

-Миний аав их бичгийн хүн байсан.
Тайж хүн, цаг хэцүү үед амьдарч байсан болохоор Баян­хонгор аймгийг байгуулахад
бичээ­чээр ажиллаж байсан гэсэн. 1922 оны үед Сангийн яаманд бичээч байсан гэж аав
ярьдаг. Ар гэрийн гачигдлаар нутагтаа буцсан. 1937  оны хэлмэг­дүүлэлтээр хоёр ахын минь амийг хороосон
юм билээ. Тэгээд нэг өдөр аав гэртээ байж байтал машины дуу гарсан гэсэн. Аав айсандаа
хурдан бор морио унаад гараад давхичих­сан гэсэн. Тэгээд ууланд хоёр жил бүгсэн
юм билээ. Уулнаас бууж ирэхэд нь иргэний эрхийг нь хассан. Аав зүрхээ зүсүүлчихсэн.
Тэгээд дээр үеийн үүх түүх гэхээр их айна, ярихгүй. Хэдэн хүүхдээ л боддог байх.
Манай аав чинь манж, тангад, төвд бичигтэй. Сар шинийн өдөр дөхөхөөр авдарнаасаа
судруудаа гаргаж ирээд ном уншина. Бид нарыг гэр тойруулж гороо хийлгэнэ. Тэгэхдээ
бид нарыг нэг нэгээр нь гадаа манаанд зогсооно. Тэгэхгүй бол хүн амьтан ирвэл сүйднэ
шүү дээ. Харуулд гарна. Ханиалгана. Гэрийн хаяагаар хэлнэ. Малчин ардын хүү гэж
үүх түүхээ бичнэ. Аав, ээж маш сайхан дуу дуулна. Аавыг уртын дуу дуулахаар хонин
тогоо гэж байдаг ш дээ. Хан хийдэг гэж байгаа. Аав морин хуур тоглоно, лимбэ тоглоно.
Тийм болохоор аавыгаа дагаж их найр хэснэ. Үлгэр ярьж өгнө. Дуу эхлээд бид нараар
дуулуулдаг хүн байсан.

-Адарсүрэн та хоёрыг сайн найзууд
байсан гэдэг. Хэр дотно байсан бэ?

-Адарсүрэн надаас ах. Тэгсэн мөртлөө
чуулгад орохдоо миний шавиар ирж байсан. Хилийн хязгаараас ирсэн. Тэгээд жил хүрэхгүй
хугацааны дараа юун надаасаа хол мандаад явчихсан. Үнэхээр гайхамшигтай, чадалтай
хоолойтой дуучин байсан. Тэр үед би дөнгөж 20 гарчихсан, харин Адараа 30 гарсан
залуу ирж байсан. Гэр бүлийнхнийг нь ч сайн таньдаг байсан. Эхнэр нь Дорнодын хүн.
Хадам аав нь Адууч гээд сайхан хүн байсан. Басхүү, Баатархүү гээд бөхчүүд чинь эхнэрийнх
нь хамаатан шүү дээ.

-Хааяа хамт ганц нэг шил юм цохино
биз?

-Уух үедээ ууна. Гэхдээ дэг жаягтай
байдаг байсан. Би хааяа уран бүтээлчдээ ахалж хөдөө тоглолтоор явна. Манай хүн сайн
ууна. Яривал ярина, дуулбал дуулчихдаг тийм л хээгүй хүн байсан.

-Чуулгын ойгоор Адарсүрэнд гавьяат
өгөх гэж байхад таныг лоббидоод оронд нь гавьяат болсон гэж хүмүүс ярьдаг. Энэ үнэн
үү?

-Тэр ийм юм. Чуулгын 30 жилийн ой
болоод Түмэндэмбэрэл, Сэвжид гуай хоёр Ардын жүжигчин цол аваад, Цэцэгээ гуай, Цэрэндорж
бид гурав гавьяат авсан юм. Харин Хоролсүрэн Алтангадас аваад Нансалмаа, Адарсүрэн
хоёр хоосон үлдсэн л дээ. Ой болохоос сарын өмнө Адарсүрэн алга болчихсон. Тэрнээс
биш миний лоббидох гэж юу байхав. Бүгд л нэрээ өгсөн. Ер нь их ууна. Ямар­сайн­даа
бригадаар тоглолтоор явахаар  одоогоор бол
фенүүд нь Адарааг хүндэлж байгаа нь тэр гээд архиар дайлна. Яг тоглолтоор гарахын
өмнө хөшигний араар, эсвэл байшингийн булан тойроод ганц хоёр татчихна. Тэгээд бүр
харуулдана. Нэг удаа Онгон суманд тоглолт хийчихээд дөнгөж гараад явж байтал хоёр
мотоцикль, нэг УАЗ-69 машин ирээд зам хаагаад зогс­чихно. Таван литрээр нь нэрмэл
архи авчраад өгнө. Тэгээд хэдэн жүжигчнийг шахна. Бид нар ажлаа хийж байгаа хүмүүс
болохгүй ш дээ. Хамгийн муухай нь хүндэлж байгаа хэлбэрээр тэр сайхан хүнийг алаад
хаячихсан гэхэд болно.

-Гавьяат аваагүй дээ их сэтгэлээр
унасан байх даа. Та ойр дотно байсан хүний хувьд юу гэдэг байсан бол?

-Тэрнээс хойш нэлээд хэдэн удаа ажлаас
халагдсан. Тийм хүнтэй чуулга байгаад байхыг хүсэхгүй ш дээ. Тэгээд сүүлдээ бүр
дийлэхээ байгаад өөрөө орхиод явсан. Үнэн гэвэл энэ.

Д.ДАВААСҮРЭН

“UBS MUSIC VIDEO AWARDS” наадмын “Шил­дэг имиж бүрдүү­лэлттэй
кпип”-ээр  рэппер А.Дөл­гөөний “20 нас”
дуу шал­гарсан байна. Ингээд түүн­тэй ярилцсанаа хүргэе.

-Юуны өмнө баяр хүр­гэе. “20 нас” дуу  таны анхны бие даасан уран бүтээл байх аа?

-Баярлалаа. Тийм ээ. Ми­ний анхны бие даасан уран бүтээл.
Анхны дуугаараа ийм нэр хүндтэй шагналыг хүрт­сэндээ баяртай байна.

-Таны өрсөлдсөн “Шил­дэг имиж бүрдүүлэлттэй клип” гэсэн
төрөлд “Киви” хамтлагийн дуучин Уука зэрэг нэлээд чадвартай дуучид өрсөлдсөн.
Өөрий­гөө шилдгээр шалгарна гэдэгт хэр итгэлтэй байв?

-Үнэхээр өөрийгөө энэ номинацийн эзэн болно гэ­дэгт итгээгүй.
“Киви” хамт­лагийн Уука эгч, дуучин Цэл­мүүн эгч гээд ямар ч байсан тав,
зургаан мундаг уран бүтээлч байсан. Харин намайг бодвол өөрийн гэсэн хийсэн
бүтээсэн зүйлтэй, хэдийнэ олны танил болсон ах, эгч нартайгаа өрсөлдөж, нэр
дэвшсэндээ баярлаж байсан. Гэтэл “20 нас” Дөл­гөөн гээд миний нэрийг тай­зан
дээрээс дуудахад үнэ­хээр чихэндээ итгээгүй шүү.

-Өөрийнхөө нэрийг сон­соод хэр их догдлов?

-Үгээр хэлэхийн аргагүй сандарсан. Би ёслолоос бага зэрэг
хоцорч очсон юм. Тэ­гээд арай гэж яарч, сандарч байж суудалдаа суутал тай­зан
дээрээс миний нэрийг дууддаг байгаа. Нэрээ сон­соод шууд тайз руу эргээд
гарсан. Үнэхээр төсөөлөө ч үгүй байсан хүн чинь шагнал авахаар сэтгэл хөдлөл
дээд цэгтээ хүрч их сандардаг юм билээ.

-Дандаа л хит дуунууд­тай өрсөлдөж гарч ирсэн байна. Тэгэхээр
клипний чинь имиж юугаараа  давуу бол­сон
юм бол оо. Клипнийхээ имижийг өөрөө гаргасан гэж сонссон?

-Би нэг ийм дуу хиймээр байна гэсэн санаагаа продю­сертоо
хэлсэн. Бас хувцас­лалт, клипний хэв маяг ийм байвал зүгээр гэж. Миний бодлоор
хувцаслалт, үсний засалт зэрэг нь арай содон байсан юм болов уу. Дал, наяад оны
хип, хоп стилийг тусгаж өгөхийг хичээж, тухайн үед моодонд орж байсан мөрөвчтэй
жийнсэн өмд зэр­гээр гангарсан. Тэгэхээр сүү­лийн үеийн клипнүүдээс арай өөр
санаа харагдсан нь хү­мүүст хүрсэн байх. Ямар­тай ч миний клипт хамтран ажил­ласан
бүх хүмүүстээ баяр­лалаа гэж хэлмээр байна.

-Одоо ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна. Про­дюсероор тань
хэн хамтарч ажиллаж байгаа вэ?

-“Pro sounds”-ын ая зо­хиогч “Ocean Grey” студийн Ариука ах
миний продюсер. Ерөнхийдөө намайг уран бүтээлийн талаас чиглүүлж өгч байгаа гол
хүн.

-Ихэнх рэппер дууны­хаа үгийг өөрөө бичдэг. Харин өөрийн тань
дууны үгийг  Цэцэ буюу Цэцэн­билэгтэй
бичиж байгаа гэсэн?

-Ер нь өөрөө дууныхаа үгийг бичихийг хичээж байна.
Гэхдээ эх орноосоо хол Со­лон­гост олон жил амьдарсан болохоор зарим санаагаа
үгээр бүрэн илэрхийлж ча­дахгүй хүндрэл гардаг. Тийм болохоор Цэцэ ах надад
дуугаа хэрхэн дуулах, хүн сонсоход яаж наалдацтай болох тал дээр зөвлөгөө
өгдөг. Дууны үг дээр нэлээд сайн зөвлөгөө өгч байгаа шүү. Яваандаа дажгүй болох
байлгүй.

-Эмэгтэй рэпперчин гэ­дэг утгаараа таны уран бүтээлээс
гэгээлэг зүйл цацарч байх шиг. Тэрнээс рэпперүүдийн дуу ихэвч­лэн нийгмийг
шүүмжилсэн хандлагатай санагддаг?

-Сайн мэдэхгүй юм. Ту­хайн хүний сэтгэлгээ, нийг­мийг үзэх
чиг хандлагаас шалтгаалах байх. Магадгүй би ч гэсэн цаашдаа тийм уран бүтээл
хийхийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ миний анхны уран бүтээл үнэхээр цоглог хэм­нэлтэй л
дээ. Ер нь миний зан чанартай их холбоотой. Өөрийн­хөөрөө чөлөөтэй бай­хыг
илүүд үздэг. Гаднах төрх, байдал ч нэг тийм эр­шүүд хандлагатай, бас бү­дүүн,
баргил маягийн хоо­лойтой болохоор хүмүүст өвөрмөц сонсогдож их хүрдэг юм шиг
байгаа юм.

-Та энэ жилийн “Univers Best Songs” наадамд гурав­дугаар
байрт орсон. Ер нь энэ наадмаас хойш өөрийг тань хүмүүс таньдаг болсон уу?

-Тийм. Энэ наадамд ор­сон минь үнэхээр зөв шийд­вэр байсан.
Тэмцээнд оро­хын тулд гэр бүлээ орхиод Монголд ирсэн. Солонгост 12 дугаар ангиа
төгсөөд их, дээд сургуульд оролгүйгээр хамаг зүйлээ орхиод ирсэн. Олон
авьяастай, чадвартай хүүх­дүүдтэй өрсөлдөнө гэдэг ми­ний хувьд нэр төрийн хэрэг
байлаа. Гуравдугаар байрт орсондоо баяртай байгаа шүү.

-Уг нь үзэгчид өөрийг тань түрүүлнэ гэж нэлээд итгэлтэй,
дэмжиж байсан гэсэн?

-Надад түрүүлчих юмсан гэ­сэн бодол байсан уу гэвэл байсан.
Мэ­дээж ямар ч хүн тэмцээнд орохдоо түрүүлэх л гэж ордог биз дээ.  Гэхдээ гуравдугаар байрын шагнал ч миний
хувьд том шагнал. Энэ удаагийн наадамд тү­рүүлсэн Эрдэнэцэцэг үнэхээр гоё
дуулдаг охин. Харин миний дуулж байгаа байдал нь үзэгчдийг илүү татсан юм шиг
байна лээ. Тэмцээний дараа­хан нэг эмээ таараад “Чи нөгөө үглэдэг охин мөн үү.
Ёстой гоё дуулсан шүү” гэж хэлсэн ш дээ.

-Эхний шалгаруулалтад арай өөр дуу дуулаад ха­сагдах дөхсөн.
Яагаад гэнэт үглэхээр шийдсэн юм бэ?

-Эхний шалгаруулалтад хөгжимгүй дуулдаг даа. Тийм болохоор
үглэс­нээс сон­соход уянгалаг дуу дуулсан нь дээр гэж бодсон юм. Тэгсэн
шалгаруулалтын үеэр санд­раад тааруухан дуулчихсан. Тэгсэн намайг хангалтгүй
байна гэдэг бай­гаа. Тэгэхээр нь арай өөр авьяасаа ха­руулъя гэж бо­доод
үглэчих­сэн.

-Тийм үү. Тэр дуугаа өмнө нь бэлдэж байсан хэрэг үү?

-Үгүй ээ. Тухайн үед дуул­сан дууг өмнө нь зөндөө сонсдог
байсан. Тэгээд цээ­жилчихсэн байсан. Бүр ам­наас гардаггүй дуу байдаг даа.
Шүүгчдийн өмнө сандар­сан үед гэнэт л тэр дуу аманд ороод ирсэн /инээв/. Тэгсэн
харин шүүгчид “wow” гээд л гоё хүлээж авсан.

-Тэмцээнд оролц­соноо­соо хойш “Гурван охин” хамтлагтай
хамтарч дуул­сан харагдсан. Сүү­лийн үед өөртөө чинь хамтарч дуулах сонир­холтой
хамт­лаг,  дуучид их байгаа гэж сонссон?

-“Гурван охин” хамт­лагийн эгч нартай хамт “Амо­ре” гээд дууг
дуулсан. Саяхан  “TV5 Cluod”-ын рек­ламны
дууг дуулсан. Хүмүүст нэлээд хүр­сэн юм шиг билээ. Тэгээд амжилтаа ахиулах
бодол­тойгоор анх удаа бие дааж “20 нас” дуугаа гаргаад клип­жүүлсэн нь сая нэр
хүнд­тэй шагналыг надад авчир­лаа. Ийм нэр хүндтэй шагналыг цаашдаа дахин олон
сайн уран бүтээл хий­гээрэй гэсэн асар том хариуцлага дагаж ирлээ гэж би ойлгож
байгаа. Хамтарч ажиллах санал тавьсан уран бүтээлчид бий. Дандаа ми­ний хүндэлж
явдаг хүмүүс. Даанч продюсерын­хоо зөвлөснөөр өөрийн гэсэн ганц хоёр дуутай
болчихоод хүмүүстэй хамтарч ажиллах нь зөв санагдаад байгаа. Тэрнээс биш дуучин
Б.Амар­хүү, рэппер Цэцэ ах, Rokit Bay гээд олон хүнтэй хамтарч дуулах бодол
байна. Саяхан “Code 26” хамтлагийнхан тог­лолтон дээр дуулж өгөөч ээ гэсэн
хүсэлт тавьсан.

-Одоо ямар уран бүтээл хийж байна?

-Шинэ жилийн дуу гар­гахаар завгүй гүйж байгаа. Оноос өмнө
бэлэн болох байх. Ёстой гоё дуу гаргана гэдгээ та бүхэндээ амлая. Мөн ирэх
зунаас цомог гар­гах бодолтой байна.

-Дуулахаас өөр хобби бий юу. Хараад байхад их шивээстэй юм
аа?

-Би шивээс хийх дуртай. Энэ чиглэлээрээ бага, сага сурсан.
Миний зүүн гар дээрх бадамлянхуа цэцэгний ши­вээс байна. Хүнээр хийл­гэсэн л
дээ. Зөвхөн усан дээр ур­гадаг гэхээр нь гоё санаг­даад хийлгэсэн юм. Тэгээд
бас микрофон, од гээд янз бү­рийн л шивээс хийлгэсэн.  Хэрэв мөрөөдөлтэй бол биел­нэ гэсэн бичиг
хүртэл бай­гаа. Янз бүрийн шивээс хийл­гэсэн болохоор хайнга ха­рагддаг байх.
Ер нь бол  би зурах их дуртай шүү.

-Таныг солонгос эцэг­тэй, монгол эхтэй гэсэн яриа бий. Гэр
бүлээ та­нилцуулахгүй юу?

-Харин хүмүүс тэгж яриад байна лээ. Уг нь би цэвэр монгол
цустай охин ш дээ. Би 1991 оны гуравдугаар сарын 18-нд төрсөн. Миний аав монгол
хүн. Намайг бага байхад аав маань өвчний улмаас бурхан болсон. Тэ­гээд ээж
маань амьдралын эрхээр ганц охиноо тэ­жээ­хийн тулд Солонгос руу ажил хийхээр
явсан гэсэн. Харин тэнд очоод ээж сайн хүнтэй учирч одоо бид хэд сайхан амьдарч
явна.

Тухайн үед би есөн настай байсан учраас их тод санадаг. Хэдий
хойд эцэг ч гэсэн намайг аав маань өдий зэрэгтэй хүн бол­гож өсгөсөн. Би та
нарынхаа итгэлийг алдахгүй нэртэй дуучин болох болно гэж хэл­мээр байна.

-Гэрийнхэн чинь хэр дэм­­жиж байна. Монголд хамт амьдарч
байна уу?

-Би нэг дүүтэй. Манай гу­рав Солонгост амьдардаг. Би энд
хамаатныдаа байгаа. Ээж өөрөө дуу­чин болно гэж мөрөөддөг байсан болохоор тэр
хүслээ надаар бие­лүүлэхийг хүсдэг юм шиг билээ. Их дэмжинэ. Харин аав болохоор
ур­лагийн за­маар явна гэдэг хэцүү гээд дурамжхан бай­сан. Харин одоо бол
бүгдээрээ их дэм­жиж байгаа.

-Гэрийнхнийгээ санаж байна уу?

-Саналгүй яахав. Дүүгээ их санаж байна. Заримдаа кино үзэж
байгаад дүүгээ бодохоор тэвчихгүй уйлчих­даг.

-Солонгост олон жил болсон мөртлөө тэндхийн хамтлаг дуучдыг
сонс­дог­гүй юм шиг санагдлаа. Яа­гаад тэр вэ?

-Миний сонирхдоггүй стиль. Солонгос охид, хөв­гүүдийн
хамтлагийг сонсохыг ч хүсдэггүй, сонсож ч бай­гаагүй. Харин манай охид солонгос
хамтлаг гээд хуй­лардагт нь их гайхсан шүү. Зурагтаар тэдний дуу явж байхад би
харахыг ч хүсдэггүй. Яагаад ч юм би тийм хөгжмийн төрөл биш арай өөр, барууны
хөг­жимд илүү дуртай. Цаашдаа Нигер рэпперүүдийн хэв мая­гаар үглэнэ гэж бодож
байгаа. 

-Солонгост хэр олон найзтай байв?

-Солонгост олон жил амьдарсан ч гэсэн тоотой ганц, нэг сайн
найзтай бай­сан.  Солонгос хүүхдүүдтэй
тийм ч нээлттэй найзлаад байхгүй. Үзэл бодол, сонир­хол таарахгүй таарамж
муутай байх үе гарна.  Харин Зулаа гээд
монгол охинтой их найз. Арваад жил найзалсан. Хамтдаа чөлөөт цагаараа кино үзэх
дуртай. Залуу­чуудын л адил сахилгагүйтэж караокед дуулж цагийг өн­гөрөөнө дөө.
Монгол хүүх­дүүд солон­гос хүүхдүүд шиг эмзэг, турьхан биш. Бодож санаж байгаа
зүйлээ шууд хэлж, илэрхийлдэг санагдсан.

-Эх орондоо ирээд олон найзтай болсон биз дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Монгол­доо ирсэн чинь үеийнх­нийгээ танихгүй
ч гэсэн их дотно санагдсан. Энд ирээд зөндөө найзуудтай болсон. Охидын “Honey
moon” хамт­лагийн дуучин Золоотой сайн найз болсон. Адилхан хүсэл со­нирхолтой
болохоор их сайхан санагддаг. Бас эмч мэргэжлээр сурдаг Ур­наа гэдэг найзтай
болсон. Бүгд надтай адилхан өөрийн­хөөрөө илүү, дутуу зангүй болохоор санаа нийлдэг.  Мөн модель Ээгий гээд залуу байна.

-Цаашдаа эх орондоо амьдарна гэж бодож байгаа юу?

-Би Солонгос иргэншил­тэй. Монголд байх визний эрх гурван
жилийн хугацаатай. Ер нь нэгмөсөн эх орон­доо ирэх бодолтой байгаа.

-Найз залуутай юу?

-Одоохондоо найз залуу байхгүй. Завгүй ч байна. Тийм бодол ч
алга.

 

Д.ДАВААСҮРЭН

Саяхан хөдөөгүүр ажлаар нэлээд
хэд хоног явлаа. Олон ч газраар орлоо. Хараад байх нь ээ аймаг гэлтгүй сумд
хүртэл ороход угтдаг, явахад үддэг хаалгатай болжээ. Буянт-Ухаагаас нийслэл рүү
ороход “Тавтай морилно уу” гэсэн хаалга угтдаг шүү дээ. Харин хотоос гарахад
нөгөө талд нь “Аян замдаа сайн яваарай” гэсэн бичигтэй байдаг. Яг үүнтэй
адилхан хаалга Баянхонгор, Дорноговь гээд бараг бүх аймагт харагддаг. Тэгвэл одоо
бүр сум болгон ийм хаалгатай болох сурагтай. Аймаг, сумдын Засаг даргын албан
тушаалд дэвшсэн хүн бүр энэ хаалгыг л бүрэн эрхийнхээ хугацаанд барих
төлөвлөгөөтэй гарч ирдэг гээд дүгнэчихмээр олон хаалга энд тэндгүй байна. Уг нь
засаг дарга нар ажиллаж байгаа газрынхаа  хөгжлийн төлөө олон гоё амлалтыг нутаг
усныхандаа өгч байж дарга болдог. Сум, аймгийн чигийн  заасан самбар бол өөр хэрэг л дээ. Алсын замд
гарсан хүмүүс төөрөхгүйн тулд ийм самбаруудаар явах замаа баримжаалдаг. Харин
хаалга бол самбараас өөр. Ядаж л хэдэн саяар яригдах хөрөнгө хэрэгтэй. Загвар
хийц, энэ тэрийг нь харахад тийм ч хялбархан босчих эд биш нь бараа сүрнээс нь
тодорхой харагддаг. Хаалга барих мөнгөнийхөө хэсэгхэнээр самбар босгоод
ихэнхээр нь нөгөө барина, босгоно гэж амласан бүтээн байгуулалтаа хиймээр
санагдах юм.

Тэгж тэгж эцэст нь
дөрвөн жилийн дараа эрхээ өгөх болохоороо бүтээн байгуулалт гээд нөгөө сүрлэг
том гоё хаалгаа яриад сууж байвал ёстой нөгөө онигоо гэдэг нь болох байх. Нутгийнхан
нь лав их мөнгө зарж хийсэн гоё хаалгыг нь өөрсдөдөө хэрэгтэй юм гэж харахгүй.   

Орон нутагт үүнтэй
холбоотой нэг явган шог гарсан байна лээ. Аль ч юм бэ нэг сумын Засаг дарга
хотоос очсон нэг танилтайгаа ярьж байна гэнэ. “Суманд өөрсдөө захиран зарцуул
гээд 500 гаруй сая төгрөг өгчихлөө. Найз энэ их мөнгөөр юу хийх ээ
мэддэггүй,  юу хийх үү саналаа хэлээч хө”
гэж. Тэгсэн нөгөө танил нь мод тарьж, жимс жимсгэнэ ургуулж түүгээрээ
бүтээгдэхүүн хийж орон нутгийнхаа хэрэгцээг хангахыг зөвлөжээ. Цаашлаад бусад
орон нутаг руу импортолж болохыг ч хэлээд өгч. Харин өнөөх Засаг дарга бодож
бодож байснаа “Мод тарилаа гэхэд хэр хугацааны дараа жимс ургах уу” гэж л дээ. Дор
хаяж тав зургаан жилийн дараа тарьсан модныхоо үр шимийг хүртэх тухай өнөөх
танил нь хэлж. Тэгсэн харин нөгөө Засаг дарга “За болъё доо. Жимс нь ургах
гэсээр байтал миний бүрэн эрхийн хугацаа дуусчих юм байна. Тэгсэн дор сумын төв
рүү орж ирэхэд угтдаг хаалга барьсан нь дээр” хэмээн ярьжээ. Уг нь танил нь
чамгүй боловсролтой, гадаад дотоодод галуу шувууны мах идсэн сэхээтэн хүн
юмсанж. Ямартай ч нөгөө сумын Засаг дарга зүтгэсэнээрээ хаалгаа барьсан гэсэн.

Д.Даваасүрэн

Хэзээ ажиллаж бай­сан нь үл мэдэгдэх эв­дэрхий
уурын зуух, бал­гас болсон соёлын төв, сургууль. Хүн амьдардаг үгүй нь мэдэгдэхгүй
хууч­ны барилгууд.  Сумын төв гэхээр л ийм
дүр зураг толгойд өөрийн эрхгүй бууна. Монголын 21 айм­гийн 360 гаруй сумын алинд
нь ч очсон иймэр­хүү өнгө төрх угтдаг гээд хэлчихвэл нэг их буруу­тахгүй байх. Харин
Баян­хонгор аймгийн Баянлиг сумаар ороход дээрх бод­лууд тархинаас ул мөргүй арчигдах
нь тэр. Шөнийн 03.00 цагийн орчимд тус сумын нутаг дэвс­гэрт бидний хэдэн нөхөд
дөрөө мулталлаа. Хаана юу байгаа нь мэдэгдэхгүй сумын төвийн амьдралыг олж харах
нь битгий хэл хажуугаар нь олохгүй зөрөөд явсан тохиолдол олонтаа. Тэгвэл энд арай
өөр. Төвийн зам дагуу гэрэлтэх цэлийсэн гэрэл сумын төвийг бага ч гэсэн гэрэлтүүлнэ.

Цөлжсөн 
газраар олон зуун километр давхиж яваад Баян­лиг суманд ирэхэд бараг л аймгийн
төвөрхүү том сууринд ирсэн юм шиг санагдсан. Тус суманд бүтээн байгуулалтын ажил
ид өрнөж байна. Энэ жилээс “Шинэ сум төсөл” хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд эхний ээлжинд
Баянхонгор айм­гийн Баянлиг, Бууцагаан хоёр сумыг сонгож хөгжлийн цоо шинэ түвшинд
хүргэхээр зорьсон аж. Өнгөрсөн тавдугаар сараас эхлэн албан ёсоор бүтээн байгуулалтын
ажлыг эхэлжээ. Баянлиг сумаас мянгат малчин олон төрж гарсан. Мал ихтэй , тэр дундаа
тэмээ ихтэй сум гэдгээрээ алдартай. Тэгвэл уг сумын урдхан хоёр, гурван давхар нийтдээ
зургаан барилга сүндэр­лэжээ. Энэхүү барилгын ажлыг “Их модун”, “Ти ти энд би” компаниуд
хамтарч гүйцэтгэж байгаа аж. Захир­гаа, 20 ортой эмнэлэг, 640 гаруй хүүхдийн багтаамжтай
сургууль, 180 хүүхдийн цэцэрлэг, 150 хүүхдийн дотуур байр, соёлын төв гээд цогц
бүтээн байгуулалтыг бий болгожээ. Одоогоор бүтээн байгуулалтын ажил 80 хувьтай явж
байгаа бөгөөд он гаргахаас өмнө дуусгахаар шамдаж байгаа гэнэ. Барилгыг зөвхөн Канад
модоор, Канад технологийн дагуу барьж байгаа аж. Харин барилгад хэрэг болох төмөр
арматурыг Дарханаас авчирч байгаа юм байна. Цаг, хугацаа, эдийн засгийн хэмнэлтийг
бодож өөрсдөө цементээ зуурч, элстэй холиод эргэн тойрон дахь явган хүний зам болон
авто зам тавьжээ. Замаа дагаад бүрэн гэрэлтүүлэг хийсэн харагдсан.

Канад нь манай оронтой уур амьсгалын хувьд төстэй
учраас иргэдэд ямар нэгэн сөрөг нөлөө байхгүй гэнэ. Учир нь иргэдийн дунд мод амархан
галд шатдаг, салхи их сийгдэг гэх яриа бий. Тэгвэл “Их модун” компанийн захирал
Б.Цогтсэргэлэн үүнийг үгүйсгэж байна. Тэрээр “Энэхүү Канад мод нь галд тэсвэртэй,
дулаанаа удаан хадгалах давуу талтай. Хавартаа элсээр шуурч угалз босдог энэ нутагт
ч хамгийн тохиромжтой, найдвартай барил­гын материал юм” гэв. Аймгийн төвөөс хамгийн
алслагдсан энэ сум урагшаа 200 километр дахиад Шивээ хиагтын боомттой хиллэх хэдий
ч Барилгын модоо Канадаас оруулж ирэхдээ Хятадаар дам­жуулж авчирдаг юм байна. Ингэх­дээ
Хятадад үйлдвэрийн дамжла­гаар оруулж Монгол руу гаргадаг гэнэ. Уг нь бүтээн байгуулалт
оноос өмнө дуусах төлөвлөгөөтэй байсан ч хилээр модоо авчрах гэж хоног алддаг байна.
Тиймээс өөрсдөө үйлдвэртэй болоод Канадаас шууд модоо авчирвал цаг хугацаа, эдийн
засгийн хувьд ч асар их хэмнэлт хийж болохыг инженерүүд ярьж байна лээ. Өглөөний
жихүүн жавар хацар хайрч, амнаас гарах уур агаарт тэр дороо сарних үеэр ч тэндхийн
ажилчид ажралгүй ажлаа хийж байгааг харахад иргэн хүний хувьд бахадмаар. Учир нь
ажилчдын нэлээд хувь нь орон нутгийн иргэд гэсэн. Ажлын тохилог байр, эрүүл мэндийн
найдвартай орчин, үр хүүхдийнхээ сурч боловсрох таатай орчинг бий болгохын тулд
эцэг, эхчүүд гар бие оролцож байгаа аж. Зургаан барилгыг тойроод хүүх­дийн тоглоомын
талбай, бялдар­жуулах дасгалын талбай, хөлбөмбөгийн талбай байгуулжээ. Биднийг очих
үеэр сурагчдын дунд хөл бөмбөгийн тэмцээн болж байсан бөгөөд шинэхэн зүлэгжүүл­сэн
талбайд наймдугаар ангийн сурагчид хөлбөмбөг тоглож, зураг­таар л харж байсан хөлбөмбөгийн
талбай нь суманд нь бий болсонд баяртай байгаагаа ам уралдан ярив. Тэд хөлбөмбөгт
дуртай хэдий ч элсэн бужигнуулан бөмбөг өшиглөхөөс хэтэрдэггүй гэнэ. Мөн сүүлийн
үеийн спорт төв шинэ барилгуудын яг гол хэсэгт баригдаж байна лээ. Хараахан барилгын
гадна ажил дуусаагүй харагдсан. Харин бүх цахилгаан, уурын зуух, халуун хүйтэн усны
системээ холбочихсон бэлэн болгочихсон байсан. Цэвэр усны нөөц сумын төвд ойрхон
байхгүй учраас хайгуул хийж байж 800 метрийн холоос усаа татаж байгаа юм билээ.

Баянлиг сумаас 300 гаруй километр зайтай Бууцагаан
сум мөн “Шинэ сум төсөл”-д хамрагд­сан. Баянлиг сумыг бодвол барил­гын ажил арай
хожуу эхэлжээ. Гэхдээ ирэх оны гуравдугаар сар гэхэд бүтээн байгуулалтын ажил дуусна
гэсэн. Барилгын зураг төсөл яг ижилхэн. Эмнэлгийн орны тоо, сургуулийн багтаамж
гээд. Яагаад гэхээр Бууцагаан сум, Баянлиг сум тус тус 3500 орчим хүн амтай аж.
Малчид болоод сумын төвдөө амьдардаг айл өрхийн тоо ч ойролцоо гэсэн.  Бууцагаан сумын хувьд баруун бүсийн дамжин өнгөрөх
өртөө гэгддэг болохоор цаашдаа сумынхаа  хөгжлийг
аймгийн түвшин, түүнээс ч илүү гаргахаар Засаг дарга Ч.Энхдалай нэлээд ажил хийж
байгаа бололтой. Нутгийн иргэд ч хичээл зүтгэлтэй гэдэг нь харагдаж байсан. Сумандаа
талхны цехтэй. Өдөртөө 150 ширхэг талх, 100 гаруй нарийн боов үйлдвэрлэж гаргаад
сумынхаа хэрэгцээг ханга­чихдаг гэсэн. Түүнчлэн оёдлын цехтэй. Наанадаж захаас бэлэн
дээл аваад байхгүй хямд төсөр дээл тэндээсээ худалдаад авчихна. Тус сумын иргэн
Б.Цолмон гуай насаараа гагнуур хийсэн бөгөөд шинэ бүтээн байгуулалтын ажилд цалин
хөлс авахгүйгээр тусалж байгаа юм билээ. Бүр нутгийн ахмадуудаа уриалаад хавар мод
тарихаар төлөвлөсөн байна лээ. Б.Цолмон гуай “Сумын хөгжилд төр засгаас анхаарч
том бүтээн байгуу­лалт бий болгож байна. Нутгийн иргэд бид үнэхээр нар гарч байна.
Хэзээ биелэхгүй гэж бодож байсан паартай байшин, паалантай жорлонтой болж болох
ойрхон байна. Тиймээс бид ч гэсэн хүний өгсөн юмыг алгаа тосоод зүгээр авч суухаар
хуруу нэмэрлэх юмсан гэж хичээж байна” хэмээн их сэтгэл хангалуун ярьж байсан.

Үнэхээр ч бидний мэдэх сумын амьдрал орчин цагийн
төрхөндөө орж эхэлжээ. Гэхдээ дээрх хоёр сумыг нийтдээ 20 тэрбум төгрөгөөр ийн шинэ
сум болгож байгаа. Гэтэл нийслэлд хэдэн тэрбумаар ганцхан барилга бариад зогсч байна.
Хөдөөд хотоос ялгагдах нь ард түмэн нь амар амгалан, замын түгжрэл, элдэв стресс
гэж алга. Гагцхүү тэд хотын хөгжил дэвшил рүү тэмүүлж байсан бол одоо хаяанд ирлээ.
Хоёр сумын хэмжээнд 50 гаруй айл Канад модоор хувийн хаус бариулах хүсэлтээ өгөөд
байгаа гэсэн. Тэд­нийг ипотекийн зээлд хамруулах бодолтой байгаа бөгөөд урьдчил­гаа
15 сая төгрөг өгөөд хотынхноос дутахааргүй тансаг харштай болчихно. Малчдын хувьд
хоёр давхрынхаа цонхон дээрээс  хээрт бэлчээрлэх
малаа дурандаад суух цаг ойрхон байна. Засгийн газрын зүгээс ирэх оны төсөвт “Шинэ
сум төсөл”-ийн хүрээнд арваад суманд мөн ийм бүтээн байгуулалтыг хийхээр төлөвлөсөн
байна. 

 Д.ДАВААСҮРЭН 

Монголын оюутны холбоо­ноос
өчигдөр мэдээлэл хийв. Тус холбооны зүгээс 2014 оны төс­вийн төсөлд оюутны тэтгэл­гийг
заавал суулгаж өгөх ёстой хэмээн Монгол Улсын Ерөнхий­лөгч Ц.Элбэгдорж, Ерөнхий
сайд Н.Алтанхуяг болон Засгийн газ­рын гишүүдэд шаардлага хүр­гүү­лээд байгаа аж.
Энэ талаар МОХ-ны дэд ерөнхийлөгч Н.Бямба­гэрэлээс зарим зүйлийг тодруулсан юм.

-Танай холбооны зүгээс Монгол Улсын
төрийн тэргүүн болон Засгийн газрын ги­шүү­дэд шаардлага хүр­гүүл­сэн гэлээ. Ямар
учиртай шаардлага юм бэ?

-Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж бо­лон Засгийн газарт
Мон­голын оюутны холбооны зүгээс албан ёсны шаард­­лагыг хүргүүлээд байна. Ингэхдээ
гурван үндэслэл бүхий шаард­лага хүргүүлж байгаа.

Эхний ээлжинд “Дээд бо­ловс­ролын
санхүүжилт, суралцагчдын нийгмийн баталгааны тухай хууль”-д өөрчлөлт оруулахаар
өргөн барьсан хуулийн төслийг буцаах. Хоёр­дугаарт, үндэсний тэтгэлэг олгох хууль
тогтоомжид өөр­члөлт оруулахдаа МОХ болон оюутнууд, тэдний эцэг, эх, их, дээд сургууль
гээд оюутнуудын үйл ажиллагааг дэмжигч олон бай­гууллагын санал бодлыг сонсч байх.  Гуравдугаарт, үндэсний тэтгэлгийг хамрах хүрээ,
хэмжээг бууруулах­гүйгээр ирэх оны улсын төсвийн төсөлд тусгаж өгөөч ээ гэсэн хүсэлтээ
илэр­хийлээд байна.

-Монголын эдийн засаг хүнд байдалтай
байна. Ирэх оныхоо төс­вөөс үр ашиггүй зардлаа аль болохыг хасч бүсээ чангалж бай­на.  Ер нь ийм хүнд нөхцөлд оюут­нууд эх орноосоо зүгээр
мөнгө нэхэхээсээ  ичдэггүй юм уу?

–Энэ бол ичих зүйл биш. 70 мянган төгрөг олгож эхлэхээс
өмнөх улс орны эдийн засгийг өнөөгийн эдийн засаг, гадаад харилцаатай харьцуулахад
нэг нь газар дор, нөгөө нь газар дээрх амьдрал шиг асар ялгаатай. Тухайн үед улс
орон дээд боловсрол эзэмшиж буй хүүх­дүүдийнхээ асуудлыг яаж зохицуулж чадаад байсан
юм. Харин өнөөдөр хуультай, судалгаатай, хэрэгжилттэй болсон. Улс орны эдийн засаг
хүнд байна гээд өөрчилнө гэж ярихаасаа илүүтэйгээр өөр үр ашиггүй зардлыг танах
хэрэгтэй ш дээ. Сургалтын тэтгэлэг гэдэг нь 
оюутан залуусын сургалтын чанар, улс эх орны ирээдүй гэсэн үүднээс гарч ирсэн
зүйл. Гадаадад Засгийн газар нь хуульд өөрчлөлт оруулахаасаа илүү журмаа өөрчлөх
эрхтэй хэмээн үзэж зөв зохицуулалт хийдэг юм билээ. Харин муу сураад байгаа хэдэн
оюутан байна гэдгийг нь судлаад арга хэмжээ авч болно шүү дээ.

-Оюутнуудад төрөөс тэтгэлэг гээд
мөнгө өгч байдаг. Харин оюутнууд зугаа цэнгэл, шоуны хэрэгцээндээ л цацаад дуусч
байгаа юм биш үү?

-Бид 2010 оноос хойш ажлын хэсэг гарган
өрхийн орлого, оюутан хүүхэдтэй айлын дунд судалгаа  хийж ирсэн. Харин хууль хэрэгжиж төрөөс тэтгэлэг
авч байгаа дийлэнх оюутнууд буюу 70 хувь нь шууд сургалтын төлбөрөө зарцуулж байна.
Одоо оюутны 70 мянган төгрөг ярихаар оюутнууд шоуддаг, зугаа цэн­гээнд үрэн таран
хийдэг гэсэн ойлголт яваад байдаг. Архидаад хаана ямар гэмт хэрэг гаргав гэдэг нарийвчилсан
баттай судалгаа хаана байна. Гэтэл өнөөдөр ихэнх сургууль дээр судал­гаа гарсан
байна. Эрх баригчид зөвхөн санхүүгийн бэрхшээлтэй холбож тайлбарлаж болох­гүй. Ер
нь 70 мянган төгрөгийн тэтгэлэг олгодог болсноор оюутнуудын нийгмийн байдал эрс
сайжирч байна.

-Та нарын судалгаа хэр боди­той
вэ?

-Амьдрал дээр бодит байгаа зүйл. Бид
сургууль болгонд очиж уулзалт зохион байгуулдаг.

-Тэгвэл ядаж 70 мянган төг­рөгөө
орж иртэл нь оюутнууд чимээгүй хүлээж болдоггүй юм уу. Дандаа л хугацаандаа орсонгүй
гэж хэл ам гаргаж байх юм?

-Оюутнууд чимээгүй байсаар ирсэн.
Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг нэмэгдүүлэх ёстой гээд Монголын үйлдвэрчний эвлэл
яваад л байлаа. Одоо төсвийн төсөлд олон зуун тэрбум төгрөг суулгаж хөдөл­мөрийн
хөлсний хэмжээ нэмэгдээд батлагдаад гарчихлаа. Тэгвэл энэ хуульд хөдөлмөрийн хөлсний
доод хэмжээний тал хувьтай тэнцэх мөнгөн хөрөнгийг сар бүр тооцож оюут­нуудад олгоно
гэдэг заалт байна. Бид хуулиа бариад хэрэгжилтээ хан­гуулна, төсвийн төсөвт нэг
оюутан бүрийг 20 мянган төгрөгөөр тооцоод өдрийн ангийн магистр, доктор, бакалавр
зэрэг оюутнуудаа нэмээд энэ хөрөнгийг нэмж суулгана гэвэл хэдэн арван тэрбум төгрөг
шаард­лагатай болно. Тиймээс бид улс орны эдийн засгийн байдлыг ойлгож бай­гаа учраас
энэ тэтгэлэг хуулийнхаа дагуу хэрэгжиж байгаа учир цаашаа явж байг гэж үзэж байгаа
юм. Засгийн газраас орж ирсэн наймдугаар зүй­лийн хоёрт заас­наар сар бүр хө­дөлмөрийн
хөлсний доод хэмжээний тал хувийг олгоно гэснийг олгож болно гэсэн байгаа юм. Дараагийн
нэг асуудал бол суралцах хугацааны туршид олгох тэтгэлгийн хэмжээг Зас­гийн газар
тогтооно гэсэн байгаа юм. Энэ нь амлалт өгч гарч ирсэн улс төрийн нам амлалтаа зөрчөөд
байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид хан­даж хэлэхэд нийт оюутан залуус, тэдний ар
гэрийнхнийг хүндэлж, оюутнуудын эрх ашгийг зөрч­сөн энэхүү хуульд хориг тавиасай
гэж олон мянган оюутнуудын өмнөөс хүсч байна.

–Хэрвээ шаардлагыг тань хү­лээж
авахгүй бол яах вэ?

-Хэрвээ бидний тавьсан шаард­лагад
энэ сарын 15-ны дотор албан ёсоор ха­риу ирүүлэхгүй бол жагсаал хийх болно.

-Яагаад заавал жагсаал хийнэ гэж?

–МОХ-ны зүгээс дээд боловс­ролын санхүүжилт, суралцагчдын
нийгмийн баталгааны тухай хуулийн зарим заалт бүрэн хэрэгжихгүй байгаа талаар хэд
хэдэн удаа албан бичгээр мэдэгдэж арга хэмжээ авахыг сануулсан. Харамсалтай нь бидний
хүсэлтийг ажил хэрэгч байдлаар хүлээж авах нь бүү хэл хуулийн амин сүнс болсон үндэсний
тэтгэлэг олгох асуудлыг УИХ-ын гишүүд таслан зогсоохоор санаархаж байна. Хэрвээ
тэтгэлгийг хасах юм бол олон мянган оюутан цаашид сургалтын төл­бөрөөсөө болоод
суралцаж чадахгүй байдал үүснэ. Тэдний төлбөрийг төлөхөөр эцэг, эхчүүд ч хүнд байдалд
орох болно. Тиймээс бид өргөн цар хүрээтэй жагсаал хийх болно гэж мэдэгдмээр байна.

Д.ДАВААСҮРЭН

“Үхлийн симфони” хэ­мээх аймш­гийн
кино нээл­тээ хийх гэж байна. Тус киноны най­руу­лагчаар “Шинэ үе” про­дакш­ны жү­жигчин,
соёлын тэргүүний ажилтан Р.Ал­тансүх ажил­лажээ. Ингээд түүн­тэй хийсэн ярилц­лагаа
хүргэе.

-Юуны өмнө танд баяр хүргэе. Таны
хийсэн дэл­гэцийн шинэ уран бүтээл бэлэн болжээ. Хэзээ нээл­тээ хийх гэж байна?

-Баярлалаа. Би “Оюунлаг” продакшнтай
хамтарч “Үх­лийн симфони” гээд адал явдалт, аймшгийн кино бү­тээлээ. Киноны маань
нээлт маргааш  “Тэнгис” кино театрт болно.
Нээлтийн ажилла­гаан­даа бэлдээд завгүй л явна. Манай “Шинэ үе” про­дакшн орой бүр
19.00 цагаас тоглолттой байгаа. Тэгэхээр өдөр нь киноныхоо нээлтэд оролцоод, шууд
л тоглол­тондоо орохоор төлөвлөөд л байж байна.

-Та хошин урлагийн жү­жигчин. Гэтэл
таныг дэл­гэцийн бүтээл, тэр дундаа аймшгийн кино хийсэнд хү­мүүс гайхаж байна?

-Харин зарим хүмүүс надаас өөрөө инээдмийн
жүжигчин байж яагаад аймш­гийн кино хийв гэж асууж байгаа.  Зөвхөн хошин урлаг гэлтгүй би өөрийгөө кино, драмын
жүжиг гээд олон тө­рөлд сорьж, өөрийн нөөц бололцоогоо гаргахыг хүсдэг. Тиймээс
аймшгийн кинонд хүч үзээд алдъя гэж бодсон. Нэг хайрцагт бариг­даад байхыг хүсдэггүй.

-Саяхан аймшгийн гэх тодотголтой
хэд хэдэн кино театруудад гарч эхэллээ. Таны уран бүтээл эдгээ­рээс ямар ялгаатай
юм бэ?

-Киноны зохиол. Энэ киног Английн
үргэлжилсэн үгийн зохиолын томоохон төлөөлөгч болох Шотландын зохиолч Роберт Луис
Стивен­соны “The Bottle Imp” зохио­лоос сэдэвлэн бүтээсэн. Уг зохиол үнэхээр гайхалтай.
Нэг орон зайд олон үйл явд­лыг гаргаж, сонирхолтой үйл явдлууд ар араасаа хөвөрдөг.
Энэ нь үзэгчдийг зохиолын турш өөрийн эрхгүй хөтөлж чаддаг. Манай уран бүтээл ч
мөн адил орооцолдсон олон үйл явдлыг тусгасан. Гэхдээ хоорондоо маш нарийн логи­коор
холбогддог. Киноны үйл явдал зуслан дээр өрнөдөг юм. Бараг 300 гаруй хүүхэд тоглосон.
Мөн МУГЖ Мэнд­баяр, Борхүү зэрэг олон сай­хан жүжигчид тоглосон. Хүн аймшгийн кино
үзэхээрээ айж байсан ч хөтлөгддөг шүү дээ. Тийм л кино болсон гэж бодож байгаа.

-Ихэвчлэн гадны зохио­лоос сэдэвлэж
кино хийх юм. Манайдаа мундаг  гэгд­дэг кино
найруулагчид Мон­голд сайн зохиол байхгүй гэдэг. Та энэ тал дээр ямар бодолтой явдаг
вэ?

-Миний энэ удаа сонгосон зохиол бол
сонгодог, дэлхийн хэмжээний бүтээл. Ер нь сайн зохиол тухайн уран бүтээл­чийг задалж
өгдөг. Мэдээж сонгож авсан зохиолоо үзэгч­дэд хүргэж, чанартай уран бүтээл болгохын
тулд най­руулагч маш их зүйлийг су­далж, өөрийгөө олон талаас нь задлах шаардлагатай
болно. Зохиолтойгоо, зо­хиолч­тойгоо танилцана. Тэр хүнээс асар их ажиллагаа шаардана.
Эцсийн шатан­даа сайн зохиол найруулаг­чаа аваад явчихдаг. Мон­голын зохиолчдыг
бүр муу гэж байгаа юм биш шүү. Гэх­дээ дэлхийн хэмжээний зо­хиол­той зууралдаж байж
л нэг алхам ч гэсэн урагшилна.

-Тэгэхээр та их ном унш­даг хүн
байх нь ээ?

-Яахав уншина. Надад 4000 орчим ном
бий. Бага байхын л ном унших дуртай хүүхэд байсан. Богино өгүүл­лэг унших дуртай.
Тэр үед чинь уран уншлагын олон тэмцээн, уралдаан болно. Сургуулийнхаа урлагийн
үзлэ­­гээр өгүүллэг уншина.  Бид ном уншиж
байж л задар­на. Одоо ч гэсэн тайзан дээр ямар дүрийг, яаж гарга­вал дээр вэ гээд
номноос л судална ш дээ.

-Та чинь “Утгын чимэг” гээд уран
уншлагын наа­дамд нэлээд дээгүүрт орж байсан санагдаж байна?

-Би нэгдүгээр курсээсээ эхлээд бараг
долоо, найман жил “Утгын чимэг” болон өөр олон наадамд өгүүллэг уншиж явсан юм байна.
Анх нэгдүгээр курст байхдаа  “Ут­гын чимэг”-т
ороод өгүүллэг уншлаа. Тухайн үед хэн тоо­хов дээ. Дараа нь нэлээд олон жил дараалж
ороод овоо туршлагатай болж гуравду­гаар байрт орлоо. Удалгүй түрүүлдэг боллоо.
Тэгж байж л овоо Аранзан нарт тоогдож, энэ чинь бас сүрхий юм бай­на гэсэн бодол
төрүүлж билээ.

-Өөрөө шүлэг бичдэг байв уу?

-Шүлэг бичээд сүйд болох­гүй. Мундаг
зохиолчдын бү­тээ­­­лийг нүдэнд харагдтал уншиж үзэгчдэд хүргэнэ гэдэг надад үнэхээр
сайхан са­нагд­даг байсан. Тэгээд ч уран унш­лагын тэмцээнд бэлдэхэд ганцаараа амар
санагддаг байсан. Хаана ч ном гаргаад уншаад явсан хэн ч саад болохгүй, өөрөө л
дүрдээ орно. Тэртэй тэргүй өөр хүн­тэй хамт бэлдье гэ­хээр хотын хүүхдүүд хөдөө­ний
намайг ямар тоох биш. Ганцаараа өөрөө өөрийгөө нээнэ гэдэг хамгийн үр дүнтэй арга.

-Хотын хүүхдүүд таныг гадуурхдаг
байсан хэрэг үү?

-Гадуурхаад сүйд болох­гүй ч сүрхий
нийлдэггүй бай­сан. Би ихэвчлэн ном уншина. Тухайн үед Төв номын санд өдрийг өнгөрөө­нө.
Тийм бо­лохоор хөдөөний оюутан миний хаана, юу хийж явах нь тэдэнд ямар ч хамаа­гүй
шүү дээ. Энэ ингээд явж л байдаг юм гэнэ биз. Багаар театр­чилсан маягийн юм бэл­дэхээр
юу гэж л уриалгахан тоглож өгөв гэж.

-Та чинь Баянхонгор аймгийн хүн
байх аа. Бага нас чинь хаана, хэрхэн өн­гөр­сөн бэ. Хүүхэд насныхаа дурсамжаас хуваалцахгүй
юу?

-Тийм ээ. Миний аав, ээж Баянхонгор
аймгийнх. Би Галуут суманд төрсөн. Одоо аав маань хөдөө мал маллаж байна. Харин
ээж маань тэт­гэвэртээ гарчихсан. Надтай хамт амьдарч байгаа. Миний бага нас нүүдлийн
шувуу шиг л өссөн гэж хэлж болно. Ээж бага ангийн багш хүн л дээ. Тухайн үед ээжийг
нэг суманд нэг л жил болгоод өөр суманд хуваарилдаг байсан гэсэн.

-Яагаад?

-Яахав. Ээжийн ам дуугүй байдаггүй
байсан байхгүй юу. Ардчилсан үзэлтэй хүн. Тухайн үеийнхээ нийгэмд болохгүй, бүтэхгүй
байна гэсэн юмаа шууд хэлчихдэг байсан юм билээ. Тэгээд дарга нар нь наад хүн чинь
нэг газар удах юм бол хүмүү­сийн тархийг угаана гэж тэгдэг байсан юм байлгүй. Сумаас
сум дамжаад явахдаа хүүх­дүүдээ ямар хаяад явал­тай биш чирээд л явна. Ми­ний хүүхэд
нас тэгж л өнгөр­сөн дөө. Бас мал маллана.

-Одоо нутагтаа очиж байна уу?

-Ажил ихтэй болохоор сүүлийн хэдэн
жил очсонгүй. Хааяа тоглолтоор явахаараа л очдог болж дээ.

-СУИС-д хэзээ орсон юм бэ?

-1994 онд санагдаж бай­на. Аймагт
шалгалт өгч тэн­цээд СУИС-д найруулагч, жүжигчний ангид орж байсан юм. Манай ангид
анх нэлээд олон хүүхэд байсан. Тэгсэн зургаан охин, гурван банди л сургуулиа төгссөн.  Одоо ч тэр хэд маань урлагт үнэнч явна. Найруулагч
Энхбаяр манай анги. “Хайр харуусал”, “Тави­лан” гээд олон сайхан кино найруулсан.
Драмын най­руулагч Наранбаатар байна. Харин охидоос УДЭТ-ын жүжигчин МУГЖ Урнаа.
Хүү­хэлдэйн театрын Өнөрөө гээд бүсгүй байна.

-1998 онд драмын жүж­гээр шилдэг
эрэгтэй дүрийн шагнал авч байсан санаг­даж байна. Тэр ямар учир­тай наадам байсан
юм бэ?

-Аан. Тэр чинь дөнгөж сургуулиа
төгсдөг жил. Дэл­хийн сонгодог зохиолын шил­дэг дүрийн уралдаан болсон юм. Тэр тэмцээнд
драмын жүжигчид өрсөлдсөн. Би  Шил­­­лерийн
“Дээрэмчин” жүж­­­гийн Франц муурын дү­рээр шилдэг эрэгтэй дүрийн шагнал авч байсан
юм байна. Мэдээж тухайн үед үнэхээр их баярлаж, хөөрч байсан. Шил­дэг эрэгтэй дүр
авна гэдэг тухайн үед ховор­хон завшаан шүү дээ. Тэгээд би нэг хэсэг Хүүхэд, залуу­чуудын
театрт ажилласан. Дараа нь хоёр жил гаруй Радио, телеви­зийн сургуульд багшиллаа.
Тэгээд л хошин урлагт орсон доо.

-Анх хэзээ хошин урла­гийн тоглолтод
орж байв?

-Анхны шоу тоглолт “Амь амиа бодоорой”
гэдэг нэртэй шоу тоглолт байсан. Амбий, Бооёо, Хүрлээ гээд шижиг­нэсэн сайхан залуус
хамтарч шоу тоглолт хийж билээ. Тэр үеийн сайхан най­зууд маань одоо ч “Шилдэг өнгө”,
“Шинэ үе”, “Х-Түц” гээд  өрх тусгаар­лаад
хошин урлагтаа үнэнч зүтгэж, хошин урлагийг авч явж байна.

-Жүжигчид эмэгтэй хү­ний дүрийг
бүтээхэд хүнд гэдэг юм билээ. Таныг хара­хаар хадам ээж, ааштай эмэгтэй хүний дүрийг
их гаргууд бүтээдэг санагд­даг?

-Эсрэг хүйстнийхээ дүрийг бүтээхэд
үнэхээр хэцүү. Олон ч эмэгтэй хүний дүрд тоглож. Ялангуяа 2000 оны эхээр хадам ээжийн
дүрд их тоглож. Хүнд ч их хүрсэн юм шиг байгаа юм. Дүрийг нь олон удаа бүтээсэн
учраас эмэгтэй хүний занг сайн мэддэг гэж хэлэхгүй. Эмэгтэй хүн бол маш эмзэг, нарийн
мэд­рэмж­тэй, цэцэг шиг хүмүүс. Их нууцлаг. Тийм болохоор эмэг­тэй хүний дүрийг
их цэвэрхэн гаргах хэрэгтэй. Ер нь аливаа жүжигчид ээж, эхнэр, охины дүрийг  тайзан дээр сайхан гаргах ёстой. Эрэгтэй дүрийг
бол яахав дээ бүдүүн тоймын дүрсэлж болно. Гэхдээ тайз­ны соёл гээч юм байдаг. Архичин
хүнийг ч тэр.

-Хадам ээж, ааштай дүрд тоглоод
бай­хаар ээж тань эвгүйцэх үе бий юу. Хэр санагддаг бол?

-Зүгээр ээ. Анх би хадам ээжийн дүрд
тоглодог байс­наа болиод “Одоо чи тогло” гэж Бооёод халаагаа өгсөн. Дандаа нэг дүрд
тоглоод байвал үзэгчдэд ч гэсэн уйт­гартай шүү дээ. Нэгэн хэвийн. Тиймээс бид ярилцдаг.
Ямар дүрийг одоо хэн тоглох нь зүгээр вэ гэж. Харин ээж маань тэр болгон тоглолт
үзээд байж чаддаггүй. “Март-8”-ны баяраар дагуулж тог­лолт үзүүлнэ. Тэгж тоглосон
байна, ингэчихсэн байна гээд байдаггүй. Харин эхнэр, охин хоёр маань сайн ойлгоно
шүү.

-Эхнэр тань ямар ажил эрхэлдэг
хүн бэ?

-Манай эхнэрийг Тун­галаг­туул гэдэг.
Эдийн засагч хүн. Охин арван настай. Ёстой жүжигчин болохгүй гэдэг нөхөр дөө.

-“Хунгийн сүүлчийн дуу” кино таны
амьдралын тухай өгүүлдэг гэж ярьдаг.  Уг нь  А.П.Чеховын зохиол биз дээ?

-А.П.Чеховын зохиолоос сэдэвлэсэн
кино. Угаасаа л уран бүтээлч хүний ар гэрийн амьдралыг авч явна гэдэг эхнэр хүнд
хэцүү. Тиймээс уран бүтээлч хүний  амьд­ралыг
л тусгахыг хүссэн. Гол дүрийн эмэгтэй бол яг л ма­най эхнэртэй ааш, араншин төстэй,
байгаа байдал нь мөн адилхан болсон доо.

-Нэг хэсэг таныг бор дарсанд орсон
гэж хүмүүс ярьдаг. Үнэн юм уу?

-Тийм яриа байдаг л юм. Архи уудаггүй
хүн гэж байхгүй байх. Байсан ч цөөхөн гэж бодож байна. Бидний ажил үнэндээ сархадгүй
урагш явах­гүй шүү дээ. Аливаа арга хэмжээ, уран бүтээлийн нээлт, баяр ёслол дээр
тойрон хүрээлэгч уран бүтээлийн нөхөд маань ганц хоёр хун­дага авчих гэнэ. Ямар
хүний баяр дээр ирчихээд ярвай­гаад байлтай биш хааяа нэг татна. Жаахан халамцдаг
ч юм уу. Бид нар чинь олны танил ухаантай юм болохоор тийм үед харсан хүмүүс цааш
ярина. Тэрнээс айхтар живээд, амьдралаа алдсан юм бол байхгүй. Харин сүү­лийн гурван
жил би ерөөсөө архи уусангүй. Юун амсах манатай нойр булчирхай өвдөөд тостой хоол
идэж чадахгүй, явчих гээд байдаг болсон. Ер нь тэгээд сайн, муу хэлүүлсээр байгаад
тоохоо ч больсон доо.

-Та нарыг хошин урла­гаа­раа хүмүүст
танигдчи­хаад, одоо дахиад болсон болоогүй кино гэж мөнгөний төлөө явж байна гэх
шүүмжлэл бий… 

-Киноноос ашиг олно гэ­дэг маш хүнд.
Ямар ч төрөөс ивээл, тусламж дэмжлэг байх­гүй. Монголоос бусад улс, орон кинонд
их ач холбогдол өгч, төрөөс нь  анхаардаг.
Гэтэл манай төр кино бүтээ­лийг бүр тоохгүй хаячихсан. Ийм уналтад орчихсон үед
амийг нь таслахгүй авч явж байгаа уран бүтээлчдэд би баярладаг. Тайз амархан гэж
байгаа юм биш шүү. Ядаж төрөөс дэмжээд зураг авахад шаардлагатай обьектоо чө­лөөлөөд
өгчихдөг, уран бү­тээлчидтэйгээ хамтарч ажил­ладаг баймаар санагд­даг. Жүжигчин
бол миний сонирх­дог ажил. Хийх ёстой ажил бол найруулагч. Миний тархи хэр сэтгэж,
би юу хийж чада­хаа ямагт сорьж, уран бүтээ­лээр хурцалж байх болно.

Д.ДАВААСҮРЭН

Гитарчин, ая зо­хиогч Д.Өлзий-Орших
буюу Өөжгийтэй ярилц­­лаа. Тэрээр ирэх сарын 1, 2-нд “Best of Өөжгий”  тоглолтоо хийх гэж байгаа юм. Ингээд түүний ярицла­гыг
хүргэе.

-Тоглолт болоход хэд­хэн хоног
үлдлээ. Бэлтгэл хангагдчихсан уу?

-Хамтлаг, дуучидтай­гаа бэлтгэл хийгээд
зав­гүй л байна. Хамаг сэтгэл санаа зөвхөн тоглолт руу явчихсан. Долоо хоно­гийн
даваа гаригаас эх­лээд хамтлаг, дуучидтай­гаа хуваарь гаргачихсан үзээд л байна.
Мэдээж энэ тоглолт маань миний мөрөөдлийн нэг хэсэг учраас их ач холбогдол өгч,
багагүй сандарч байна.

-Таны тоглолтод хич­нээн уран бүтээл­чид
оролцох вэ. Зөвхөн  тоглолтод зориулж нэ­лээд
хэдэн шинэ уран бүтээл хийж байгаа гэж сонссон?

-Өөрийг тань ирэхээс өмнө поп дива,
МУГЖ Ж.Алтанцэцэгийн шинэ дуун дээр ажиллаж бай­лаа. Поп дивагийн маань шинэ цомогт
багтах, мөн миний тоглолт дээр дуу­лагдах дуу юм. Хэд хэдэн хуучны сайхан дууг гитар
дээр хөрвүүлж тоглоно. Ер нь “Best of Өөжгий” тоглолт манай рок, попын сор болсон
олон сайхан уран бүтээлчид оролцо­но.

-Таныг номер нэг ги­тар­­чин гэдэг.
Тэгэхээр рок попын “акул”-даа орох байх. Ер нь “акул” гэгддэг уран бүтээлч­дийн
тоглолт хэр зард­лаар босдог юм бэ. Таныг тоглолтоо хий­хийн тулд байраа барь­цаалсан
гэсэн яриа бай­на лээ?

-Ёстой тийм юм байх­гүй шүү. Би тэгж
барьцаа­лаад байх хөрөнгөтэй ч хүн биш. Яахав Монгол­доо нэр хүндтэй гэгддэг  хамтлаг, дуучдын тоглолт хамгийн ихдээ 50 сая
төг­рөгт босдог гэдэг л юм. Миний хувьд 1990 оноос хойш Монголын рок попын ихэнх
уран бүтээл­чидтэй хамтарч ажилла­сан. Тиймээс энэ урла­гийн олон сайхан нөх­дийнхөө
буянаар болчих байх.

Миний хувьд өөртөө тийм үнэлгээ өгөх
утгагүй. Харин би хамгийн шил­дэг гитарчин гэвэл  гитар­чин Дэмчигдоржийн Гал­сан­бат гэж хэлж чадна.
Харамсалтай өнөөдөр энэ эрхэм бидний дунд амьд сэрүүн байхгүй хэдий ч ард түмэн
надтай санал нийлэх байх. Да­раа нь “Харанга” хамт­лагийн гитарчин Ц.Энхман­лай
байна.

-“Соёмбо” хамтла­гаас анх гараагаа
эхэлж байсан байх аа. Та чинь “Никитон”, “Харанга” гээд жинхэнэ амьд хөгж­мийн анхдагчууд­тай
нэг тайзан дээр гарч явсан хүн шүү дээ?

-Үнэхээр л өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд
Мон­голын рок попын амьд домгуудтай хамт нэгэн тайз­наа тоглож, рок попын ертөнцөд
амьдра­лаа холбосон. Учрах ёс­той хүмүүс учирч, уулзах ёстой хүмүүс уулзана гэдэг
шиг Өөжгий гитар­тай учрах ёстой болоод л өнөөг хүртэл гитараас салаагүй байх. Уг
нь би гитарчин болно гэж бод­дог­гүй байсан. Арван жилээ 24 дүгээр сур­гуульд дүүргэсэн
юм. Зур­га­­ду­гаар анги төгстөлөө хичээлдээ бусдаасаа та­сар­хай онц сурдаг бай­лаа.
Гэхдээ тооны хи­чээлд тийм ч дуртай бай­гаагүй. Геометрийн хи­чээлд нөхцөлгүй дуртай.
Бас уран зохиол түүхийн хичээлд сонир­холтой. Ямар сайндаа ээж на­майг МУИС-ийн
түүх юм уу,  хуулийн ангид ор гээд конкурстсан
чинь үсэр­чих­сэн. Тэр үед чинь хэр­вээ элсэлтийн шалгалтад уна­сан л бол дараа
жи­лийн шалгал­тыг хүлээ­хээс өөр аргагүй. Тэгээд л энэ хугацаанд хийх юм олдохгүй
“Соёмбо” хамт­лагт гитарчинаар ороод л юун сурах манатай, өн­гөр­­сөн. “Соёл-Эрдэнэ”
хамтлагийн гитарчин Д.Гал­­санбат надад гита­рыг мэргэжлийн түвшинд яаж сура­х­ыг
зааж өгсөн. Гитараа бариад л “Ха­ранга”, “Соёл-Эрдэнэ”, “Өргөө”, “Никитон”, “Хурд”
зэрэг хамтлагууд хаана л явна би тэнд л явна. Тийм л хоббитой байлаа ш дээ.
-Эцэг, эхээ танилцуулахгүй юу. Гитарчин Өөжгий
л гэхээс аав, ээжийг тань тэр болгон мэдэхгүй юм байна?

-Миний аав насаараа цэргийн байгууллагад
ажилласан. Аав маань бурхан болоод нэлээд хэдэн жил болж байна. Харин ээж худал­дааны
байгууллагад ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан. Одоо миний хүүг өсгөж байгаа буянтай
хүн бий. Би хүү, охин хоёртой. Эхнэр маань бүжигчин бүсгүй.

-Тэр үед гитар моодонд ороод яалт
ч үгүй гитарчин болов уу. Өөр хүчин үйл нөлөөлсөн үү?

-Угаасаа ганц тоглодог нь гитар. Намайг
арван жилийн сурагч бай­хад гитаргүй, хамтлаггүй орц гэж байхгүй. Манайх 40 мянгатын
байранд амьдардаг байсан юм. Болсон болоогүй бүгд л банзан гитар балбана. Би тэдний
л нэг. Гитар бол хамгийн амархан хөг­жим. Гитар тоглолоо гээд хажуу айл хана нүдэхгүй,
хаана ч аваад явахад авсаархан.

-Яагаад заавал орцонд гитар тоглодог
байсан юм?

-Орцонд орон зай ихтэй. Гитар тоглоод
дуулахад цуурайтаад  их гоё сонсогддог байсан
байхгүй юу.  Галсанбат, Энхманлай, Батчулуун
ах нарыг чинь жинхэнэ  шүтнэ. Тэдний дууг
дуулна. Дуурайж хувцаслана шүү дээ.

-Хаянхярваа гуайд зэмлүү­лээд тайзнаас
хөөгдөж байсан гэдэг юм билээ. Тэр хэдэн онд юм бэ. Тухайн юу болсон юм?

-1984 онд “Солонго” хамтлагт
байхад Батболд багш бидэнд хамтлаг чухам ямар байх ёстойг их зааж, зөвлөгөө өгдөг
байсан. 1987 онд байх аа нийслэлийн аварга хамт­лаг шалгаруудах тэмцээн болсон юм.  Тэмцээн болохыг сонсоод хөгжим сонирхдог гэсэн
баахан хүүхдүүд нийлээд хамтлаг бай­гуул­лаад авлаа. “Номин” хамтлагийн дуучин Раваа
агсан бөмбөрчнөөр, дуучин нь “Элькондор”-ын Цогоо, манай Томоо гээд найз, би басс
гитарчин гээд бараг долоо, наймуу­лаа хөлбөмбөгийн баг аятай  хамт­лаг байгуулаад өнөөх тэмцээнд орчихсон. Тухайн
үед  тайзан дээр “The Beatles” хамтлагийн
“Let it be” гээд дуулсан. Дараа нь “Сэтгэмж” гэж дуугаа дууллаа. Тэгсэн шүүг­чээр
сууж байсан Хаянхярваа гуай “Одоо болно. Та нар ор” гээд хөөгдөөд тайзнаас бууж
байсан.

-Юунаас болоод загнуулсан юм бэ?

-Яахав тэр үеийн хамтлагууд нэгэн
жигд ёслолын хувцастай тайзан дээр гардаг байсан юм. Гэтэл бид нар  ноосон цамц, жин­сэн өмдтэй тайзан дээр гарчихгүй
юу. Уг нь ижилсээд их дэгжин, ганган харагдаж байгаа нь тэр. Тэгсэн хөрөнгөтний
хоригдлуудын хувцас өмссөн нөхдүүд гээд загнуулдаг байгаа.

-МУГЖ Сарантуяагийн “Хай­рын бурхан”
дууны ая таных. Одоо ч хүмүүс амандаа аялсан хэвээрээ. Энэ дуу хэрхэн төрсөн юм
бэ?

-1996 онд. Нэг өдөр Ү.Хүрэл­баа­тар
найрагч надад нэг шүлэг өгөөд энэнд сайхан ая хийчих гээд. Тэгээд нөгөө шүлэг миний
халаас, гэрт нэлээд олон хонолоо. Тэгсэн дуу­чин МУГЖ Сарантуяа Сингапур явж шинэ
цомгоо бичүүлэх гэж байгаа гэдгээ хүнээр хэлүүлсэн байсан. Нэг хэсэг манайхан чинь
CD-гээ Сингапурт бичүүлдэг мод дэлгэр­чих­сэн байлаа ш дээ. Тэгээд би шөнөжин суугаад
ая бичлээ. Бич­сэн аяа өөрийнхөө муу жижиг магнитфондоо бичээд сонссон чинь тийм
ч муугүй шүү. Тэгэхээр нь гитараа үүрээд Сараагийнх руу гараад шидчихлээ. Ирээд
Сараад сонсгосон чинь таалагдсан. “Хай­рын бурхан” ингэж л төрсөн. Клип­ний эхэнд
бид хоёр “За гоё болж” гээд гарцгаадаг хэсэг байдаг ш дээ. Тэр чинь Сараагийн гэрт
байхгүй юу. Гэхдээ клип нь дуунаасаа жилийн дараа цацагдсан санагдаж байна.

-Тэр жил “Пентатоник” наад­маас
шагнал авсан  байх аа?

-Олонд хүрсэн их сайхан уран бүтээл
болсон. “Хайрын бурхан” дуугаараа Сараа шилдэг дуучин, би шилдэг ая зохиогч шагнал
авч байсан.

-Ер нь таны дуунууд тухайн дуучиндаа
их тохирсон санагд­даг. МУГЖ Ариунаа дуулдаг “Чи минь”, “Номин талст” хамтла­гийн
“Дурлаж бичсэн шүлэг” зэрэг сайхан дуунууд бий. Гэх­дээ таныг ийм ая байна гээд
бариад явдаггүй, уран бүтээл­чид таныг зорьдог гэдэг?

-Ер нь бол уран бүтээлийг цаг, минут
тутамд үйлдвэрлэнэ гэж байхгүй. Би үүнийг анхаарч ажил­ла­даг. Миний энэ дууг дуулаад
өгөөч гэж гуйж байсан тохиолдол ховор. Манай урлагийн хамт олон ихэнхдээ найзад
нь ийм шүлэг байна, тийм санаа байна гээд ирдэг. Тухайн хамтлаг, дуучинд ямар байвал
тохирох бол гэж их бодож байгаад уран бүтээл төрдөг. Уран бүтээлчид нь зориулж,
сэтгэл гаргаж хийсэн бүтээл л олонд их хүрдэг юм шиг санагддаг. Гэхдээ зарим дуу
үнэндээ зовж төрөх тохиолдол бий.

-Жишээлбэл?

-МУГЖ Т.Ариунаагийн дуулдаг “Харуусал
харамсал” дуунд ая хийх гэж зовсон. Би өөрөө тийм өөдрөг, гуниг гутрах ер нь дургүй
хүн. Гэтэл тэр дуу их гунигтай дуу. Би бүр хүчээр янз бүрийн юм бодож гуниж байж
ая хийсэн. Тухайн үед юу бодсон юм бүү мэд, шөнөжин л гунигтай байдалтай байхыг
хичээж билээ (инээв). Миний дуунууд гэгээлэг, хайр дурлалын сэдэвтэй байдаг шүү.
Тэгэхгүй бол хар бараан нийгэмд  уран бүтээлчид
нь хүртэл болохгүй, бүтэхгүй байна гээд байвал ард түмэнд уйтгартай байх болно ш
дээ. Анх дуу зохиоход хамгийн их түлхэц болсон нь манай “Хөх тэнгэр” хамтлаг байлаа.
Хөгж­мийн зохиолч “Хоовон” Энхбаяр, “Сахал” Пүүжээ ах, “Никитон”-ы Баачка. Мөн
“Титэм” хамтлагийн Оогий, Тайвнаа хоёр. Энэ удаа­гийн тоглолтод “Титэм”, “Хөх тэнгэр”
хамтлаг тоглоно.

-Таны үед дуунд хориг тавь­даг
байв уу. Тухайн үед улс төрийн сэдэвтэй дуу дуулахгүй гэдэг ч юм уу?

-1989 оноос хойш дуунд айхтар хориг
тавихаа больсон. Уран бүтээ­лийн хориг тавих нь нэг бодлын зөв, нөгөө талаасаа буруу
байсан гэж боддог. Хориг тавьснаар ая ерөө­сөө давхцаж байгаагүй. Харин өнөөдөр
нэг нэгнээсээ хуулж хуул­даг болж. Тухайн үед дууны үгт хувьсгал хийсэн хамтлаг
бол “Хонх” хамтлаг.  “Би ажилгүй хүн”, “Хонхны
дуу биднийг сэрээнэ”, “Рашаантын 18” гээд тухайн нийгэмд хэзээ ч дуулагдаж байгаагүй
тэр нийгмийн эмзэг сэдвийг хөндөн өөрөөр хэл­бэл “Хонхны дуу”-гаараа хувьсгал хийж
чадсан. Тэдний гаргасан замаар бүх хамтлагууд явж эхэл­сэн. Харин өнөөдөр монголын
рок попд жаахан ч гэсэн цензур бай­маар санагддаг. Тэгж байж л 1990 оных шиг дахин
давтагдашгүй, чанартай уран бүтээл төрнө. Харин чадалтай уран бүтээлчдийг урлаг,
цаг хугацаа өөрөө шалгуур болж өгдөг. “Харанга”, “Никитон”, “Хурд”, Т.Ариунаа, Сарантуяа,
Наран гээд монголын рок попын ертөнцөд хаад, хатад шиг явж ирсэн хүмүүс байна ш
дээ. Гэтэл адилхан урлагт хөл тавьчихаад замаасаа сураггүй алга болсон нөхдүүд ч
байна.

-Та 2003 оноос урла­гаас хөндийрсөн.
Тайзаа орхихоор шийдэж байсан юм уу?

-Миний үндсэн ажил гитар тоглох. Гитараа
ямар үед би орхих вэ гэхээр магадгүй цаг үе надад тэртэй тэргүй одоо чиний үе дуусч
гээд хэлээд өгнө. Тэр үед л би гитараа орхиод, тайзнаас чимээгүй холдоно. Тэрнээс
би ямар бөх биш одоо Өөжгий зодог тайллаа гэлтэй биш. 2003 онд хэсэгтээ уран бүтээл
хийгээгүй нь үнэн. Уран бүтээл хийх ямар ч урамгүй болсон.

-Яагаад?

-Нэг хэсэг рок поп уруудаж, нийтийн
дуу гээч том төрөл хүч түрж орж ирсэн. Хүмүүс рок поп, амьд хөгжмийг сонсохоо больсон.
Одоо харин огт өөр. Сая гаруй хүнтэй нийслэлийн хөгжилд рок, поп хөгжим заавал байх
ёстой юм болов уу. Манай рок попынхон ч уран бүтээл эрчимтэй хийж байна. Би ч гэсэн
энэ давалгаанаас хоц­рох­гүйг хичээж хэд хэдэн дуу бич­лээ. Ерөнхийдөө шинэ залуу
хамт­лаг дуучид надад маш их санал тавьдаг. Тэр бүр зав чөлөө олддог­гүй. Одоо харин
энэ тал дээр ан­хаарч ажиллана гэж бодож байгаа. Саяхан би “Номин талст”-ын “15
жил” гээд том төсөл дээр ажилла­лаа. Шинэ СD үнэхээр гоё болсон гэж бодож байна.
Удахгүй цомгийн нээлт хийх байх. Хэд хэдэн шинэ дуу багтсан. МУГЖ Ж.Алтанцэцэ­гийн
шинэ цомог дээр ажиллаж байна. Бас “Гурван охин” хамтлаг­тай хамтарч ажиллаж байна.
Тайз­ны арын эгнээний ажил бол маш чухал. Продюсер гэдэг бол өнөө­дөр маш эрэлттэй
болоод байна. Тэгэхээр 20 жилийнхээ үр дүнг одоо л гаргах хэрэгтэй биз дээ.

-Уран бүтээлээс хэсэг хөн­дий­рөхдөө
юу хийж байсан юм?

-Бааранд тоглож байсан. “Ники­тон”,
“Шар айраг”-тайгаа хамт бааранд л тоглож байлаа. Угаасаа найз нөхөддөө туслаад бизнес
хөөе гэвч надад тийм авьяас байх­гүй юм байх биш.

-Бааранд тоглоод хэдэн төг­рөг
авах уу?

-Ямар ч байсан бинзен, там­хины мөнгөө
болгоод л байдаг байсан.

-Таныг сүүлд 36 мянган ам.дол­лароор
гэдэсгүй их үнэтэй гитар авсан гэж дуулсан. Энэ үнэн үү?

-Худлаа. Надад тийм үнэтэй гитар авдаг
хөрөнгө ч байхгүй. Яахав арваад гитар бол бий. Хамгийн үнэтэй гитар дунджаар
3200 ам.доллар л байдаг ш дээ.

-Танд нэг алдартай ногоон гитар
байдаг байх аа. Ногоон өнгөтэй?

-Тэр ногоон гитар надад гом­дож, уур
нь хүрдэг байх. Энэ олон жил барилаа гэж. Дээрээс нь хачин ногоон өнгөөр будаад
гээд. Тэрийг анх гоё санагдаад фосфортдог ногоон өнгөөр будчихсан юм. Тай­зан дээр
цагаан гэрэл тусахаар ногоон будаг нь гэрэлтээд янзтай харагдана.  

-Дуучин Сэрчмааг Өвөрмон­гол нөхөртэй
нь таныг танил­цуул­сан гэдэг. Үнэн юм уу?

-Уг нь Сэрчмаа намайг 2009 онд Өвөрмонголд
болсон тоглол­тынхоо гитарчнаар аваачсан юм. Тэгэхэд нөхөртэйгөө намайг танил­цуул­сан.
Тэгсэн харин би айл гэр болгоод эргээд салгасан буруутан болчихсон л байна лээ.

Д.ДАВААСҮРЭН

-“А ЖЕТ АВИЭЙШН”
КОМПАНИЙН ОНГОЦЫГ ДОЛООН ИРГЭН ХӨЛСӨЛЖ ЯВЖЭЭ-

Төв аймгийн Мөн­гөн­морьт сум, Багануур
дүүр­гийн заагт орших нутагт “Ми-8” онгоц осолдсон гэх мэдээлэл бидэнд ир­сэн юм.
“А Жет  Авиэйшн” ХХК-ийн эзэмшлийн нис­дэг тэрэгний нисэх хуга­цаа дууссан
байсан гэх мэдээлэл ч ирсэн юм. Энэ талаар Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга Б.Дуламдоржоос
тод­руул­­ав. Тэрээр “Ху­вийн компанийн “МИ-8” онгоц  ослын буулт хий­сэн гэх мэдээлэл бидэнд ирээд
байна. “МИ-8″ нис­дэг тэ­рэг нислэг үйлдэж бай­гаад өчигдөр 12:45 цагийн орчимд
ослын буулт хийн газардсан гэсэн. Онгоцонд арав ор­чим зорчигч явсан бөгөөд бэртэл
гэмтэл авсан хүн байхгүй гэж бидэнд мэдэг­дээд байна. Төв аймгийн Мөнгөнморьт сумын
нутаг Өндөр эрэг гэдэг газарт ослын буулт хий­сэн гэсэн” хэмээн мэдээ­лэл өгөв.
Харин Мон­голын иргэний агаарын тээв­рийн компанийн мэр­гэ­жилтнүүдийн баг хотоос
Мөнгөнморьт сум руу буюу онгоц ослын буулт хийсэн гэгдээд байгаа  Өндөр эрэг гэх газар руу хөдөлжээ. Нийслэлийн
Налайх дүүрэг, Багануур болон Төв аймгийн Мөн­гөнморьтын нутаг дэвсгэр болох “Цонжин
болдог” цогцолборын ойролцоо хувийн эзэмшлийн жижиг авиа компани хэд хэд байдаг
аж. Эдгээр газруу­дад агаарын хөлгөөр аял­лын журмаар нислэг үйлдэх сонирхолтой
хү­мүүст үйлчилдэг бөгөөд хөөрөх болон газардах үедээ МИАТ-т станцаар дамжуулан
мэдэгддэг бай­­на. Иймээс онгоц ослын буулт хийх болсон тухай МИАТ-т мэдэгдсэн аж.

“А Жет  Авиэйшн” ХХК-ийн менежер
Б.Цогоо­­гоос осол болсон талаар асуухад “Осол болсон зүйл огт байхгүй. Харин теникийн
саатал гарч онгоц ослын буулт хийсэн. Хэвлэл мэдээл­лийн хэрэгслээр гараад байгаа
шиг нисдэг тэрэг унасан зүйл байхгүй” гэв.

А.ГАНСҮХ:  ОНГОЦ ГАЗАРДАХ ҮЕДЭЭ НАЛЖ УНАСАН БАЙНА

Харин Зам тээврийн сайд А.Гансүх өөрийн
цахим хуудаснаа ослын талаар “А-жет компани өөрийн өмчлөлийн нис­дэг тэргээр нислэг
хийсэн байна. Газардах үедээ налж унасан байна. Онго­цонд зорчиж явсан до­лоон хүн
гэмтэл аваагүй. “А-жет” компанийн нисдэг тэргийг загасчид хөлсөлж явсан байна. Буух
үедээ алдаа гарсан бололтой. Зорчигчид буюу загасчид цаашаа явган явжээ. “А-жет”
компанийн нисдэг тэрэг нислэгийн шаард­лага хангасан, зөвшөө­рөлтэй. Актлагдсан
гэдэг ташаа мэдээлэл, нисдэг тэрэгтэй холбоотой ослыг газар дээр нь шалгаж байна.
Шалтгааныг тог­тоос­ны дараа албан ёсоор мэдэгдэнэ” хэмээн бичсэн байв. Өөр нэг
ал­ба­­ны эх сурвалжаас ав­сан мэ­дээл­лээр Багануур дүүр­гийн онцгой байд­лын хэлт­сийнхэн
осол болсон гэх газар дээр очсон бө­гөөд онгоц буух гэж бай­гаад унасан гэнэ. “А
jet aviation” гэсэн би­чиг­тэй “Ju 5588″ дугаар­тай цагаан өнгийн нисдэг тэрэг байсан.
Буух үед нь хүч­тэй салхитай байсан учир сэнс нь газар хүрч унасан байна лээ” гэв.

“А Жет  Авиэйшн” ХХК-ийн хувьд
иргэдэд онгоцоор үйлчилдэг авиа компани юм байна. Жил гаруйн өмнө Төв аймгийн Баянчандмань
суманд авто осол гарах үед осолд орсон жолоочийн ар гэрийнхний хүсэлтийн дагуу үйлчилж
байсан талаар хэвлэл мэдээл­лийн хэрэгслээр гарч байсан билээ.

Д.ДАВААСҮРЭН

Мэргэжлийн боксын дэлхийн олон
удаагийн аварга, “WBFoun­dations”, “WB Union”, “WBF-Inter­national” зэрэг тэмцээний
алтан бүст гавьяат тамирчин Ч.Цэвээнпүрэвтэй ярилцлаа.

-Эх орондоо хэзээ ирэв. Цааш­даа
Монголдоо амьдар­на гэж сонссон?

-Өнгөрсөн зургадугаар сард ирсэн.
Одоо дахиж харийн орныг зорихгүй гэсэн бодолтой байна. Хийхээр олон ч ажил төлөвлөөд
байна. Гадны улс орнуудад ажил­лаж амьдарч байгаа монголчуудаа нэгтгэж “Шинэ үеийн
Монголын мэргэжлийн боксын холбоо”-гоо өргөжүүлэхээр зэхэж байгаа.

-Та Оросын боксчинг халз тулаанд
дууджээ. Хэр нэр хүнд­тэй тамирчин юм бол?

-Тийм. Клычков Владимир Сергеевич
гээд 63.5 кг жинд ту­лалддаг 22 настай тамир­чинтай халз тулалдахаар болсон. Орост
төдийгүй жиндээ дэлхийд таниг­даад байгаа ирээдүй­тэй боксчин.

-Өөрөөс тань 30 орчим насаар дүү
юм байна шүү дээ. Ялна гэдэгтээ итгэлтэй байна уу?

-Энэ тэмцээнд зөвхөн Орос гэлт­гүй
Тувагийн боксчид орно. Гэхдээ тулааны үеэр дөрвөн монгол залуу рингэн дээр тулалдана.
Миний хувьд нас явсан ч хүчтэй байгаа шүү гэдгээ харуулахыг хүсч байна. Залуу тамирчин
учраас хурд хүчтэй л байх нь тодорхой. Гэхдээ ялаг­дана гэсэн бодолтой бол юу гэж
тулаанд дуудах вэ. Тийм биз дээ.

-Тулаан ирэх сард болно. Бэлтгэлээ
хангачихсан уу?

-Одоо тулалдах л үлдээд байна.

-Боксчид бясалгалаар хичээл­­лэдэг
гэж дуулсан?

-Тулаанд хүч, хурд мэдээж чухал. Гэхдээ
сэтгэл зүйн бэлтгэл хамгаас чухал. Бие махбодио бясалгаж, биеийнхээ хүчийг тэнц­вэржүүлж
цохилт ирэхэд гал мэт дүрэлзэж, усны урсгал мэт тасаршгүй довтолж байх ёстой. Тий­мээс
би уулын орой дээр гарч хүчилтөрөгчөөр биеэ их цэнэг­лэдэг.

-Богд ууланд уу. Өглөө хэдэн цагийн
үед гүйдэг вэ?

-Өглөө 05.00 цагт гэрээсээ гараад
Богд уул руу гүйдэг. Таван км гүйнэ. Одоо гүйхэд утаатай болчихсон байна лээ.

-Та сүүлийн хэдэн жил Анг­лид амьдарсан
байх аа. Хичнээн жил болоод ирэв ээ?

-Монголдоо ирж, буцсан нүүд­лийн байдлаар
бараг 18 жил гадаа­дад амьдарчээ. Анх дэлхийд танигд­сан мундаг боксчин болно гээд
2000 онд Тайландад жил гаруй бэлтгэл хийсэн. Тэгээд 2000 оны үед Англид гэр бүлийнхэн­тэйгээ
очиж амьдарсан. Мэргэж­лийн боксоор дэлхийд цуутай тамирчин болж, од болно гэсэн
хүсэл эрмэлзлээр ёс, заншлыг нь ч мэдэхгүй харийн нутагт очиж бай­сан. Нэг их удалгүй
Их Британийн аварга шалгаруулах тэмцээнд орж ялалт байгуулж, овоо урам зориг орсон.

-Тэнд ажил хийж байсан биз дээ.
Эсвэл тулааны бооцоо тийм өндөр юм уу?

-Гэрээний дагуу тодорхой хэм­жээний
бооцоо авна. Гэхдээ тухайн үед амьдралд хүрэл­цдэггүй бай­лаа. Тэгээд ч тулаан ойр
ойрхон болоод байхгүй. Намайг тулаанд дуудвал л тоглоно. Тэгэхгүй бол бэлтгэлээ
хийгээд л хүлээнэ. Тэр үед том охиноо цэцэрлэгт өгчихсөн, гэр бүлээ тэжээх зайлшгүй
шаард­лагаар нэг хэсэг дэлгүүрт ачигч хийсэн. Гэтэл мэргэжил нэгтэй англи найз маань  хамгаалалтын компанидаа ажил­лах санал тавь­сан.
Ингээд л урт хар пальто, бөөрөнхий хар нүдний шил зүүгээд том биетэй өнөөх найзынхаа
ха­жууд байнга дагаж явдаг боллоо. Үсээ тослоод хойш нь самначих­наа, бас. Хүмүүс
хараад л Жетли, Жаки Чан Англид ирчихэж гээд андуурах тохиолдол их гардаг байсан.

-Эхнэр тань тэр үед юу хий­дэг
байсан бэ?

-Миний эхнэрийг Мандахсүрэн гэдэг.
Хоолны газар тогооч хийдэг байсан юм.

-Хамгаалалтын албандаа хэр удаан
ажиллав?

-Нэлээд удаан ажилласан шүү. Боксоороо
ч хотынхондоо таниг­даад ирсэн. Тэгээд л гудам­жаар зүгээр явуулахаа байсан.

-Яагаад?

-“Чи чинь өнөө зодолддог залуу билүү.
Тийм мундаг юм бол нэг зодолдчихъё” гэх тохиолдол их гарна. Арван дөрөв тавтай хөвгүүд
ирээд л шөргөөцөлдөнө. Би шууд л цэцэрлэгт хүрээлэнд ороод бээлий өгөөд өмс гэдэг.

-Бээлий өмс гэдэг нь яаж байгаа
юм?

-Би мэргэжлийн бокчин учраас энгийн
иргэдийг гэмтээх аюултай. Надад гудамжинд хүн зодох ч эрх байхгүй. Хэрвээ хүн зодчих
юм бол хуулийн дагуу ял эдэлнэ. Тиймээс бээлий өгдөг. Нөгөөдүүл чинь их сагсуурна.
Өөдөөс дайраад ирэхээр нь харж байгаад эрүүнд нь ганц л цохино. Цохиулангуутаа айгаад
босоод гүйгээд явчихдаг.

-Дахиад өдөхгүй юу?

-Зарим нь айсандаа эргэж харах ч үгүй
гүйнэ. Харин зарим нь бүр томчуудаа дагуулаад хүрээд ирнэ шүү дээ. Намайг зодуулах
гээд. Тэр болгонд их найрсгаар үзнэ дээ. Дараа бүр таньдаг бол­чихсон, шавь ормоор
байна, яаж тулалддагийг заагаад өгөөч гээд ирнэ. Хөгтэй явдал их гарна. Одоо харин
энэ царайг чинь хүмүүс таньдаг болчихоод байгаа юм.

-2008-2009 оны хоо­ронд англичууд
таныг их шахдаг, дарамт­тай амьдардаг байсан гэж сонссон. Юунаас болоод тэгсэн юм
бэ?

-Намайг хоёр жил шахуу тэм­цээнд оруулаагүй.
Яагаад англи­чууд надад дургүй болсон гэдэг их сонин. Өөрийнхөө жинд би хэнд ч ялагдахгүй
зартай аварга болсон байсан. Нэг удаа Их Брита­нийн Ливерпүүл хотын тамир­чинтай
тулалдсан. Эхний таван үе тасралтгүй нүдээд, сүүлийн үед буулгаж авсан. Нөгөө тамирчин
бүр сульдчихсан аргагүй бууж өгсөн юм. Тэгээд би жиндээ дэл­хийн  1200 тамирчнаас дөрөвт орж байсан. Харин өнөөх
залуу тулал­дахын өмнө Их Британийн шилдэг залуу тамирч­наар шалгарчихаад байсныг
дараа нь мэдсэн. Тэр тулаанаас хойш на­майг хавчиж эхэлсэн. Тухайн улс орны оршин
суугчдад хэдийнэ танигдсан, хүндэлдэг боксчин байлаа гээд нутгийн бөхийг нь зодчихоор
хэн дуртай байхав дээ. Бүр тэмцээн болохгүй байна гээд оруулахгүй байсан. Хүмүүсийн
яриа сонсохоор “Одоо Цэвээнээг ялах тамирчин байхгүй. Тиймээс хэн түүнтэй тулалддаг
юм” гэж ярьдаг. Гэхдээ хавчиж байгаа байдлаа их эелдэг гаргана. “Хүлээж бай”, “Тэмцээн
болохоор оруулна” гээд л. Нэг өдөр ингэж хүний нутагт гадуурхагдаж байхаар эх орондоо
буцъя гэж бодсон. Тэгж байтал юмнаас унаад хөлөө бэртээчихсэн.

-2009 онд бэртэл авсан билүү?

-Тийм. Зүүн хөлийн шагай цуур­чихсан.
Монголдоо ирээд гэмтлийн эмнэлэгт хагалгаанд ороод гурван сар таягтай явсан. Тэр
хугацаанд сэтгэл санаа үнэхээр хүнд байсан.

-Дахиад ринг дээр гарч тулал­дахгүй
нь гэж бодогдож байв уу?

-Тэгсэн. Шууд л ахиад хэзээ ч тулалдахгүй
юм байх даа гэж бодоод сэтгэлээр унасан. Итгэж өгөхгүй байсан. Харин манай эмч нар
үнэхээр мундаг, алтан гартай хүмүүс байсан учраас би зургаан сарын дараа л тулааны
талбар дээрээ гарсан. Ирландын боксчин­той тулалдсан. Надаас намхан, бондгор залуу.
Тэр тулаанд хөлөн­дөө төмөр хамгаалалттай тулал­даад ялж байлаа.

-Ингэхэд та мэргэжлийн боксын хичнээн
тулаан хийсэн бэ?

-Нийтдээ 43 тулаан хийсэн. Одоо
44 дэх тулаанаа хийх гэж байна.

-Хэдэн удаа ялав?

-37 удаа ялсан. Дэлхийн авар­гын дөрөв,
тав дахь бүсийг авах гээд тулалдсан боловч ялагдаж байсан. Гэхдээ ямар ч байсан
зорьсондоо хүрнэ гэж итгэж байгаа шүү. Хүмүүс намайг хараад “Энэ жижигхэн хүний
хаана нь цохих юм бэ. Тулалдахгүй” гэж омогдох үе бий. Би энэ байдлыг ашиглан тулааныг
гартаа авдаг. Яагаад гэвэл өрсөлдөгч басамж­лахдаа хяналт нь суларсан байдаг.

-Мэргэжлийн боксыг эрсдэл­тэй спорт
гэдэг. Тулааны үед хүнд бэртэл авах энүүхэнд биз?

-Мэргэжлийн бокс гэдэг бол хамгийн
ширүүн спорт. Тоглолтын өмнө хоёр тамирчин “үхсэн ч харам­сахгүй” гэсэн гэрээнд
гарын үсэг зурдаг. Ринг дээр амиа алдсан хүн олон байдаг. Үхэхээс наагуур бэртэл
авах тохиолдол ч олон. Би ч гэсэн таван ч тамирчинг хүнд бэртээж байсан. Тэдний
гурав нь  дахиж ринг дээр гараагүй.

-Юу болсон юм бэ?

-Би ихэнхдээ өрсөлдөгчөө эхний зургаан
үед л унагаана гэсэн зорилготой тоглодог. Өнгөрсөн жил  Францын 25 настай боксчинтой тулалдсан юм. Тав­дугаар
үед толгойд нь маш хүчтэй цохисон. Нөгөө залуу ч уначихлаа. Тэгсэн уначихаад босоод
ирдэг байгаа. Тэмцээн ч дуусч ялалт минийх болсон. Би ч очоод нөгөө залуу­тайгаа
гар барилаа. Гэтэл намайг танихгүй болчихсон байсан.

-Ой санамжаа алдсан хэрэг үү?

-Тийм. Би анхандаа юу болоод байгааг
нь ойлгохгүй гайхсан. Гэтэл намайг үнэхээр танихгүй, мэлэр­чихсэн. Тэмцээн эхлэхэд
зүгээр гар бариад “Тантай уулзсандаа баяр­тай байна” гэж хэлж байсан хүн шүү дээ.
Тэр өдрөөс хойш өнөөх залуу ахиж ринг дээр гараагүй.

-Та тийм залуу хүний амьд­ралыг
юу ч биш болгож ху­вир­гасандаа гэмшиж явдаг уу?

-Тэр ч гэсэн намайг тийм болгох байсныг
үгүйсгэхгүй. Хэн чадалтай нь өрсөнө. Энэ бол цэвэр мэргэжлийн бокс. Гэхдээ хүн л
юм хойно, тухайн үед их өрөвдсөн. Залуухан, цаа­шид өчнөөн гэрэлт ирээдүй түүнийг
хүлээж байсан шүү дээ. Би дараа нь эмнэлэгт байхад нь очиж эргээд, гар бариад, тэвэрсэн. 

-Пан Азийн аварга Д.Лхагваа таныг
боксын замд анх хөтөлсөн гэдэг?

-Бид ёстой зүү орох зайгүй андууд.
1999 оны үед боксын арваад залуучууд  Солонгост
хамт бэлтгэл хийж бай­гаад Пан Азийн аварга Д.Лхагваа бид хоёр нутагтаа эргэж ирсэн.
Нөгөө хэд маань амьдралын эрхээр тэндээ ажил хийгээд хоцорсон. Одоо ч ажлаа хийж
байгаа сураг­тай. Англи явахын өмнө Лхагваа­тайгаа хамт бэлтгэл хийдэг. Бэлтгэл
хийхдээ Лхагваа шиг таван литр орчим хөлс гаргадаг хүн байхгүй шүү дээ. Би дөрвөн
литр орчим хөлс гаргана. Хоёулаа ринг дээр бэлтгэл хийж байгаад асгарсан хөлсөн
дээрээ халтирч унаад, нэг нэгний­гээ шоолоод мөлхөж байсан үе бий. Лхагваа маань
надад асар их тэвчээр, хүсэл тэмүүллийг бадрааж өгсөн. Энэ л хүчээр би өдий зэрэг­тэй
алдар нэртэй болсон. Найздаа маш их баярлаж явдаг шүү.

Д.ДАВААСҮРЭН

Манай улсад эмэг­тэй­чүү­дийн
дэлхийн аварга шалга­руулах даамын тэмцээн болж бай­гаа билээ. Тус тэмцээнийг Лат­вийн
даамчин Зоя Голубева оноо­гоороо илт давуу тэргүүлж байсан. Тэрээр даамын дэлхийн
12 удаагийн аварга юм. Харин өнгөрсөн ням гаригт манай та­мир­чин М.Одгэрэл Зоя
Голубева­тай тоглож хожсоноор түүнийг шоконд оруулжээ. Энэ талаар дэд мастер М.Одгэрэлтэй
цөөн хором ярилцлаа.

-Дэлхийн даамын 12 удаа­гийн аваргыг
хожлоо. Хэр дог­долж байна?

-Үнэхээр баяртай байна. Догд­лоод
хэлэх үг олдохгүй байна. Зоя Голубева чинь дэлхийн даамын 12 удаагийн аварга. Мундаг
тамирчин шүү дээ.

-Хожно гэдэгтээ итгэлтэй байсан
уу?

-Үгүй. Мэдээж тийм мундаг тамирчинг
хожно гэдэг амаргүй. Хожигдсон ч харамсахааргүй тог­лох болно гэж бодож байлаа.

-Ямар тактикаар буулгаж авав аа.
Зоя Голубевагийн тоглол­тыг өмнө нь судлах ч юм уу, анзаарч байсан уу?

-Тоглолтыг нь нэлээд ажиг­ласан. Хар,
цагаан өрөгт хэрхэн нүүдэллэдэг болох гээд л. Түүнийг хожих үед тоглолт эхлээд цаг
болсон байсан. Дэлхийн аварга маань надаас хамаагүй илт давуу илүүрхэж байлаа. Миний
хувьд нэлээд хүнд байрлалтай болсон. Өрсөлдөгч 58 минуттай, би 36 минуттай байсан.
Гэтэл надад боломж гарч даам гарчихсан. Ми­ний хувьд төвөө хамгаалж, хоёр талдаа
анхаарч тоглосон.

-Тэгээд яасан бол?

-Зоя Голубева царай нь хувис­хийгээд
тоглолтыг орхиод танхи­маас шууд гараад явчихсан. Нэ­лээд удсан. Тэгээд орж ирээд
тоглолтоо үргэлжлүүлсэн. Гэхдээ би түүнийг хожиж чадсан.

-Өрсөлдөгч чухам ямар ал­даа гаргасан
юм бол оо. Дэлхийн шилдэг тамирчин хэр баргийн сиймхий алдахгүй болов уу?

-Намайг шахаж тоглох гэж бай­гаад
алдаа гаргасан байх. Би ч гэсэн итгээгүй. Надад хожигд­сон­доо маш их бухимдсан
харагдсан.

-Шоконд ороод, түргэн тус­ламж
хүртэл дуудсан гэсэн. Үнэн үү?

-Түргэн дуудаагүй. Танхимаас гараад
толгойгоо бариад суугаад байсан гэсэн. Эмч 
дуудах уу гэж байгаад больсон юм билээ. Ямар ч байсан нэлээд удаж байж тог­лолтоо
үргэлжлүүлсэн. Өдөр нь хоолондоо орж ирээгүй. Тоглол­тоос хойш ерөөсөө харагдаагүй.
Өчигдөр 2012 оны Ази тивийн аварга, их мастер М.Нямжаргалтай их нухацтай тоглож
харагдсан.

-Дэлхийн аварга өөрөөс тань бараг
30 насаар эгч байх аа?

-Тийм. Зоя Голубева 46 настай гэж
сонссон.

-Яг Зоя Голубеваг хожих үед юу
бодогдож байв?

-Их гайхсан. Өөртөө итгээгүй. Дэлхийн
нэг, хоёр биш бүр 12 удаагийн аваргыг ингээд хожчихож байгаа юм байх даа гэж бодогдсон.
Багш нар хүртэл баяр хүргэе. Мундаг байна гээд гар бариад, үнссэн. Орой нь гэртээ
харьсан чинь аав, ээж гэрийнхэн бүгд л хөөрцгөөгөөд намайг тэвэрч аваад л баяр хүргэе.
“Сайн байна, сайхан тоглолоо” гэцгээсэн.

-Зоя Голубева тэмцээнийг тэргүүлж
байгаа шүү дээ. Түү­нийг хожсоноор таны оноо хэр урагшлах бол?

-Нэлээд ахих болов уу гэж найдаж байна.
Миний хувьд хой­гуур байрт яваа. Тэмцээн эхэлснээс хойш дөрвөн тэнцэл, нэг хожилтой
болсон. Гэхдээ сая ОХУ-ын Тамара гээд тамирчинд ялагдаад гарч ирлээ.

-Дэлхийн аваргыг хожиж бай­гаа
юм чинь манай тамирчдад боломж ойрхон байна гэж хэлж болох уу?

-Миний бодлоор бүгд л орон орноос
ирсэн шилдэг даамчид. Тийм болохоор бүгдээрээ маш хүчтэй өрсөлдөгчид. Гэхдээ надад
арай туршлага дутаад байх шиг санагдсан. Энэ удаагийн тэм­цээнээс олон зүйлийг сурлаа.
Тиймээс хойтон заавал дэлхийн аварга болно гэж бодож байгаа.

-Өөрийн тань хувьд хэзээ­нээс даамаар
хичээллэсэн бэ?

-10 настай байхад аав, ээж хоёр даам,
шатар зааж өгч байсан. түүнээс хойш тасралтгүй хи­чээл­лэж байна.

-Одоо хэдэн настай юм бэ. Аль сургуулийн
сурагч вэ?

-Би 15 настай. “Шавь” цогцол­бор сургуульд
сурдаг.

-Өмнө нь даамаар ямар ямар амжилт
үзүүлж байв?

-Өсвөрийн Азийн аваргад хоёр удаа
оролцож байсан.  Өнгөрсөн тавдугаар сард Узебекстанд
бол­сон Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс алт, хүрэл медаль хүртсэн. Мөн өнгөрсөн
онд Малай­зад зохион байгуулагдсан Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс бас хоёр
хүрэл, нэг мөнгөн медаль хүртэж байсан.

Д.ДАВААСҮРЭН