Author: Даваанямын Даваасүрэн

Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан Төмөр-Очирын
Цамбалхүндэвтэй ярилцлаа.

-Таныг хуучны дуу­нуудаараа цомог гаргана гэж
дуулсан. Цомогт хичнээн дуу багтах вэ?

-Би 1975 оноос Хэнтийн соёлын ордон гэж байхаас
л дуулсан. Одоо бодоход урлагт 40 гаруй жил тасралтгүй үнэнч зүтгэж дуу хоолойгоороо
ард түмэнтэйгээ хамт байна. Энэ хугацаанд “Ээж минь дээ”, “Ганцаар жаргадаггүй хорвоо”,
“Чулуутын гол” зэрэг 100 гаруй дуу дуулснаас 80 орчим нь Монголын радиогийн фондод
байдаг. Харин үлдсэн нь радиод бичүүлж амжаагүй, кассет хэл­бэрээр олонд хүрч жолооч
нарын кабинд цангинаж явсан байх юм. Амьдралынхаа туршид дуулсан дуу бүхнээ багтаасан
таван ч CD гаргасан байна. Харин энэ жил бүтээлээ сорчлоод цомог гар­гахаар ажиллаж
байна. “Их засаг” их сургуулийн захирал Н.Ням-Осор миний бүх дуунуудыг клипжүүлж
өгнө гэсэн. Мөн зохиолч Р.Чойномын 1963 онд зохиогдсон “Гоо бүсгүйн дуулах дуу”
дуу хоолойнд орчихсон, клипний зураг авалтад орохоор төлөвлөөд  байна.

-Одоо студид дуу би­чүүлэхэд хоолой хэр байна.
Анх дуулдаг байсан үеэсээ суларсан байх юм уу?

-Урлагийн хүн бол урлагийн л хүн. Хоолой харина
гэж байдаггүй. Яахав нас бол мэдээж нөлөөлнө. Залуу байхад цангинасан хоолой өөрөө
урсаад л сайхан шүү дээ. Ямар ч байсан хоолойны бичлэг хийлгэхэд унаагүй л байна
лээ. 

-Таны үед Монголын радиод дуугаа бичүүлнэ гэдэг
дуучдын хувьд том боломж байсан биз?

-Тэгэлгүй яахав. Би анх 1978 онд “Буурал аав”
дууг Монголын радиод бичүүлж байлаа. “Ээж минь дээ”, “Ганцаар жаргадаггүй хорвоо”
зэрэг дуунуудаа шил дараалан бичүүлсэн. 1980-1990 оны хооронд уран бүтээлийн ид
оргил үе байлаа. Монголын радиод 9000 захидал ирэхэд 5000 орчим нь миний нэр дээр
хаягласан, урмын захидлууд байдаг. Одоо ч фондод хадгалагдаж байна. Тухайн үед ямар
цахим хуудсаар ороод миний дуулсан дууг сонсчихно гэх биш Монголын радиод л дуугаа
бичүүлэх нь хамгийн том шанс байлаа ш дээ. Ямар сайндаа Н.Төмөрхуягийн дуулдаг
“Амьдрал хайр дээр тогтдог” дууг анх би радиод бичүүлэх гэж байсан чинь өнөөх маань
намайг хуураад өөрийн болгоод дуулчихсан.

-Яаж тэр вэ?

-Би хотод биш аймгийнхаа “Хан-Хэнтий” чуулгад
ажилладаг байсан. Хотод дуу бичүүлэх, эсвэл уралдаан тэмцээний үеэр л онгоцоор хот
орж ирнэ. 1990 онд “Цагаан лавай” хөгжмийн наадмын уралдаан болоод би “Будантай
юу буурал хорвоодоо…” гэсэн үгтэй “Ээж минь дээ” дууг дуулаад түрүүлчихдэг юм
байна. Тэгээд радиод нэг дуу бичүүлэх эрхтэй боллоо. С.Цэрэнчимэд ч надад “Амьдрал
хайр дээр тогтдог” дуугаа дуул гэдэг байгаа. Би ч бөөн баяр. Цэрэнчимэд тэр дуугаа
нэг их олон дуулаагүй, хүмүүст ч хүрээгүй байсан үе. Ингээд бүх ажил яг таг болоод
байж байсан чинь одоогийн Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын өмнө дуучин Н.Төмөрхуягтай
таарлаа. Тэгсэн Н.Төмөрхуяг “Миний найз хөдөө гэртээ очоод байж бай. Дууг чинь бичих
үед чам руу хэл хүргэе. Тэгээд ч шинэ машинаа чуулгын үүдэнд удаан тавьж болохгүй”
гэдэг байгаа.

Би тэр үед тээвэрчдийн хол­боонд жолооч байсан
боло­хоор дөнгөж шинэ машинтай явж байсан хэрэг. Нээрээ ингэж хүлээж суухаар харьчихаад
ирье гэж бодоод яваад өгөхгүй юу. Тэгсэн мань хүн миний явсан хойгуур “Наад дууг
чинь намайг дуул гээд Цам­балхүндэв явчихсан” гээд өөрийнх бол­гочихсон. Найзууд
нэгнийгээ шоглочихож л байгаа байхгүй юу. Тэр явдлын өмнөхөн Н.Төмөрхуяг “Ханийн
нутаг” гээд дуугаа дуулсан ч хараахан олонд хүрээгүй байсан юм. Бид хэд чинь үй
зайгүй найзууд байлаа. Одоо бодоход их сайхан дурсамж санагддаг. Тэгээд ч урлагт
олон жил зүтгэхдээ зөндөө л сайхан зүйл тууллаа. Зохиолч Р.Чойномыг аав таньдаг
байсан болохоор хааяа архийг нь хүртэл зөөгөөд л гүйж байлаа.  Би өөрөө тэр болгон уугаад байдаггүй л дээ.

-“Ээж минь дээ” дууг нэг болохоор таных гээд,
эсвэл Цэрэнчимэдийнх гээд бай­даг. Яг хэнийх нь дуу юм бэ?

-Монголын радиод “Ээж минь дээ” дуу эх хувиараа
дуучин Т.Цамбалхүндэв” гээд хадгалаас­тай бий. Энэ чинь ийм учиртай юм. С.Цэрэнчимэд
надад зориулж хөгжмийг нь найруулж, Ч.Даг­вадорж гээд утга зохиол судлаач шүлгийг
нь бичсэн. С.Цэ­рэнчимэд маань уран бүтээлийн хувьд намайг их сайхан дэмждэг байсан.
1989 онд ээж нь өөд болж намайг дуудсан.

“Надад ийм дуу байна. Би нэг, хоёрхон удаа дуулсан.
Чи л ард түмэнд хүргэж чадна” гэсэн. Тэр жилдээ “Ээж минь дээ” дуугаараа “Алтан
намар” наадмын шилдэг гэсэн шагнал хүртэж, дараа жил нь “Цагаан лавай”-д дуулж бас
л тэргүүн байр эзэлсэн. Тухайн үеийн “Алтан намар” наадамд Зангад гуай “Ай даа алтан
намраа” гэж ирээд л ид  дуулж байсан үе л
дээ. Ер нь 1996-1997 оны хооронд болсон бүх концертыг Дүгэрмаа гэж хүүхэн хөтөлдөг
байлаа. Бид хаана л концерт болно оролцоно. Кон­цертын үеэр залуу дуучид “Намайг
Цамбалхүндэв ахын өмнө зар­лаарай” гэдэг байсан гэж ярьдаг.

-Яагаад?

-Намайг дуулаад ороход үзэгчдийн алга ташилт,
эмоци дарагдахгүй байдаг гэнэ л дээ. Үзэгчид байнга дахиулдаг байсан болохоор тэгж
байхгүй юу. Тэр жилүүдэд миний дуунууд ра­диогийн хит парадын тэргүүнд л явна.  Ардын жүжигчин Д.Самбуу болон С.Цэрэнчимэд, Н.Төмөрхуяг,
П.Адарсүрэн зэрэг олон сайхан дуучидтай мөр зэрэгцэн урлагийн тайзнаа ана мана л
үзэж байсан гээд бодохоор өтөл насны ганц сайхан дурсамж юм даа. Миний үеийн дуучид
ер нь төрийн шагнал хүртэж. Энэ жил Монголын ард­чилсан холбоо миний нэрийг гавьяатад
тодорхойлсон сурагтай.

-Өмнө нь таныг гавьяатад хоёр ч удаа тодорхойлж
байсан гэж сонссон. Харин энэ жил яах бол?

-Тийм. Тулгар төр байгуу­лагдсаны 800 жилийн ойгоор,
мөн 2009 онд гээд хоёр ч удаа Монгол Улсын гавьяатад тодор­хойлуулсан. Гэтэл өгөөгүй.
Гэхдээ би чинь Алтан гадастай л хүн. Хуучны уран бүтээлчид өнөөдөр хоцрогдсон байж
магадгүй. Гэхдээ цагтаа хийх зүйлээ хийж бүтээсэн хүмүүс. Тэртэй тэргүй ард түмэн
мэдэж байгаа. Өгвөл төрийн хишиг, хайр хүндэтгэл гэж дээдэлнэ. Өгөх­гүй бол одоо
яахав. Төрийнхөө хишгийг хүртэж амжаагүй хорвоог орхисон олон сайхан уран бүтээлчид
байгаа шүү дээ. Өөр би яах ёстой юм. Эсвэл би нугарах ёстой юм уу, илбэ үзүүлэх
ёстой юм уу.

-Таныг “Цэлмэг тэнгэр” хамтлагт дуулдаг байсан
гэдэг. Энэ тухайгаа хууч­лахгүй юу?

-Дорноговийн Зүүнбаянгийн цэргийн ангид
1972-1975 онд алба хаасан. Бас болоогүй ээ “Цэлмэг тэнгэр” нэртэй хамтлагтай. Цэргийн
ангийнхныгаа жинхэнэ доргиож, хөглөнө шүү дээ. Залуу байхад сайхан байжээ. Хайр
сэтгэлийн тухай, хайрын тухай дуу дуулаад л гитар нүднэ. Лимбэ, үлээвэр тоглоно.

-Одоо танд тэр үеийн тоглож байсан хөгжим бий
юу?

–Тухайн үед
12 утастай гитар барьж байсан. Одоо надад байхгүй. Чулуун-Овоонд нэг айлд байгаа
сурагтай. Гитарын дотор талд “1971 онд үйлдвэрлэв. Ленинградын хөгжмийн үйлдвэр.
Чапаевын XV гудамж” гэсэн бичигтэй байх ёстой. 1978 онд Москвад явж байхдаа авч
байсан юм. Үзэмж нь муудсан ч гэсэн аваад гэртээ өлгөчихье гэж бодож байгаа.

-Сүүлийн үед Өвөр­монгол дуучидтай хамтарч ажиллаж
байгаа гэсэн…

-Хүн хөгшрөхөөр шүлэг бичдэг юм гэнэ лээ. Дуу
дуулахаас гадна шүлгийн ном бичиж байгаа. Саяхан л гэхэд би шүлгийг нь бичсэн “Ганцаар
жаргадаггүй хорвоо” дууг Өвөр Монголын алдарт дуучин Тэнгэр дуулсан байсан.

-Одоогийн залуу дуучид­тай хэр дотно байна?

-Залуу дуучдын хувьд таны дууг дуулъя гэж ирэх
нь бий. Үнэндээ тэдний өмнөөс ичдэг. Бурхан хүнийг нэг л хувь заяадаг. Гэтэл манай
залуучууд өөр хүнийг дуурайж уран бүтээл хийх гээд байгааг би ойлгодоггүй. Адар­сүрэнгийн
“Энх улирал” дууг Төрмандах гээд залуу дуулсан харагдсан. Яаж ч дуулаад Адарсүрэнг
гүйцэхэв. Адарсүрэн хорвоод амьд сэрүүн байхгүй болохоор чимээгүй байна. Гэсэн хэдий
ч нэгэнт дуулаад ард түмэнд хүрчихсэн юм чинь яаж ч сайхан дуулаад тэр хүний хэмжээнд
хүрэхгүй ш дээ. Миний “Чулуутын гол” дууг нэг дуучин бас дуулъя гэсэн. Өөрсдөө шинийг
эрэлхийлж, шинэ уран бүтээлээр үзэгчдэд танигдах ёстой. Тэрнээс биш хүний нэр дээр
“од” болно гэдэг ёс жудаггүй явдал.

-“Чулуутын гол” таны бараг брэнд дуу шүү дээ.
Ард түмэн ч андахгүй. Энэ дуу хэрхэн төрөв?

-1994 онд санагдаж байна. Одоогийн хөгжмийн зохиолчдын
холбооны  дарга, “Морин хуур” наадмын гурван
удаагийн шагналт Б.Бямбабаяр нэг өдөр намайг дуудаад “Чиний хоолойд энэ дуу их зохино”
гээд “Чулуутын гол” дууг өгсөн. Шүлгийг нь Минжүүр бичсэн юм. Үнэхээр дуулсан цагаасаа
л ард түмэнд хүрсэн. Одоо 40 жил “Чулуутын гол”-оо дуулсан байна шүү дээ.

-Таны эхнэр Монгол Улсын начин Ц.Дамдингийн дүү
байх аа. Одоо гэр бүлээрээ хотод амьдарч байна уу?

-Би л хотод байна. “Гоц жаалууд” цэцэрлэгт манаач
хийж байна. Цомгийнхоо мөнгөнд хэд гурван төгрөг нэмэрлэх санаатай. Эхнэр хүүхдүүд
харин аймагтаа л амьдарч байгаа. Цомгийнхоо ажлыг зохицуулчихвал нутаг буцна даа.
Манай эхнэрийг Оюунчимэг гэдэг. МҮОХ-ны дэд ерөнхийлөгч, самбо бөхийн дэлхийн аварга,
улсын начин Ц.Дамдингийн төрсөн дүү.

-Танай удамд урлагийн хүн бий юу. Ээжийг тань
сайхан дуулдаг гэж нут­гийнхан тань ярьдаг юм билээ?

-Манай аав, ээж Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын
уугуул. Аав багийн эмч хийж байгаад сүүлд барилгачин болсон. Аймгийн бү­тээн байгуулалтад
гар бие оролцож байсан хүн. Газраас хөндийрч тэнгэр өөд сүндэрлэсэн барилга болгоныг
аав бараг барилцаж байсан гэхэд хэлсдэхгүй. Ээж харин их сайхан дуулдаг. Эмээ ч
гэсэн дуулна. Ийм сайхан гэр бүлд өсч, өндийж, одоо өөрөө өтөл болж амьдралыг элээж
явна даа.

-Таныг Бурхан Халдун уулыг ЮНЕСКО-д бүрт­гүүлэх гээд завгүй байгаа гэж
ярих юм. Үнэн үү?

-Их эзэн Чингис хаан хаан ширээнд суухдаа мөнх
тэнгэрээс хүч авсан уул бол Бурхан Халдун гэж Монголын нууц товчоонд удаа дараа
тэмдэглэгдэн ирсэн байдаг. Тэр ч үүднээсээ 2008 оноос эхлэн Бурхан Халдун уулыг
ЮНЕСКО-д бүртгүүлэх санаа гаргасан.
Гэвч хэн ч дэмжээгүй. Уг нь Үндсэн хуулинд газар дээрх өвс ургамал, ан амьтан ард
түмний өмч гээд заачихсан байдаг.

-Ямар учраас Бурхан Халдуныг бүртгүүлэх гээд байна
вэ?

-ЮНЕСКО-д
дэлхийн байга­лийн гоц сонин цогцолборыг орон нутгийн иргэдийн хүсэлтээр бүртгэнэ
гэсэн заавар байдаг юм байна. Бурхан Халдун уул маань Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр
сумын нутагт байдаг шүү дээ. ССАЖ-ын сайд Ц.Оюунгэрэлтэй утсаар холбогдоод Бурхан
Халдун уулыг ЮНЕСКО-д бүртгүүлэх иргэдийн
гарын үсэг цуглуулъя гэж тохирсон. Тэгээд өнгөрсөн зун Өмнөдэлгэр сумын бүх айл
өрхүүдээр нь яваад санал бодлыг нь сонсоод, 260 хүний гарын үсэг цуглуулаад ирсэн.
Түүнийгээ Ц.Оюунгэрэл сайдад зөвлөхөөр нь дамжуулан өгсөн.

Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын нутагт орших Бурхан
Халдун уул нь эрт дээр үеэс Монгол Улсын түүхэнд онцгой тэмдэг­лэгдэн ирсэн уул
юм. Их эзэн Чингис хаан 10 настайдаа Татаруудаас зугтан амь гарсан түүхтэй уул гээд
түүхийн хуудаснаа мөнхөрсөн олон сонин түүх бий. Энэ уулын ач буянаар бусад улсын
түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн байдаг.

Тийм учраас Бурхан Хал­дун уулаа онцгой хамгаалалтанд
авч, ЮНЕСКО-гийн соёлын өвд бүртгүүлэх
орон нутгийн иргэдийн хүсэлтийг бүрдүүлээд ЮНЕСКО
руу явуулсан. Журмандаа хүмүүсийн гарын үсгийг тулгаж үзэх комисс ЮНЕСКО-гоос ирдэг юм билээ. Бүртгэлийнхээ
шатанд явж байгаа гэсэн хариуг ЮНЕСКО-гоос
Ц.Оюун­гэрэл сайдад ирүүлсэн байгаа.

Д.ДАВААСҮРЭН

Сар шинийн баяр дөхөж
байгаатай холбоотойгоор Эрээний чиглэлд нэмэлт вагон гаргаж байгаа гэнэ. Хот,
хөдөө гэлтгүй Эрээнийг зорих болж. Сараар ирсэн зочдынхоо гарыг цайлгах бэлэг
бэлдэх гэж тэр шүү дээ. Цагаан сарыг элбэг дэлбэг угтвал тэр жилдээ өнгөтэй
өөдтэй явдаг гэж билэгшээдэг. Баян, ядуу хамаагүй аль болж бүтэхээрээ л байдгаа
барж баяраа тэмдэглэдэг. Бүр зөвхөн баяр хийхийн тулд цалингийн зээл авах тохиолдол
олон. Тэгээд нөгөө хэдэн төгрөгөө бариад урагшаа явчихыг нь яана. Үнэндээ
манайд сар шинийн баярт зориулсан бүхий л үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, бараа
бүтээгдэхүүн байгаа ш дээ. Ах дүү, хамаатан садныхаа нүүрийг тахлах гэж хэдэн
хятадын хог цуглуулах гэж вагон, вагоноороо хүмүүс явна. Наймаачин нь ч дүүрч. Гэтэл
сүүлийн үед наймаа хийдэггүй хүн урагшаа явж ойр зуурын хэрэглээгээ бэлддэг
болж. Баяр дөхөөд ирэхээр манайхны мөнгийг халааслахаар хятадын ченжүүд алга
ташаад хүлээж суудаг болсон. Чанаргүй, баталгаагүй, эдэлгээгүй бараагаар хамаг
мөнгөө шавхаад ирнэ. Элдэв хувцас, гар, нүүрийн саван, нүүрний будаг, өрөөсөн
оймс, тирко гээд тоочоод байвал их. Энэ хэнд хэрэгтэй юм бэ. Хэнд ч хэрэггүй.
Баярын дараа хэрэглэчихмээр юм олдохгүй хог болоод л үлддэг. Харин бидний мөнгө
хятадын эдийн засгийг зузаатгаад өгдөг. Ийм байдалд ороод нэлээд удаж байна.
хичээлийн шинэ жил эхэлсэн ч, наадам болсон ч, шинэ жил болсон ч л байдаг
мөнгөө тийш нь цацдаг.

Тэгвэл байгаа хэдэн
төгрөгөө гадагш бус дотогш урсгамаар байна. Ядаж л манай эдийн засгийн ирээдүйд
хэрэгтэй. Дотоодын олон үйлдвэр бий. Бэлгэнд өгчихмөөр бэлэг, дурсгал, бараа
бүтээгдэхүүнтэй үзэсгэлэн энд тэндгүй нээгдэж байна. Арьсан түрийвч аваад нэг
хүнд өгвөл ядаж л хэдэн сардаа эд даана. Харин хужаагийн цаас, давуугаар хийсэн
хэтэвч маргааш нь урагдчихна биз. Аав, ээжтэй булган шуба авч өгнө гээд нэг
танил эрээн явсан сурагтай. Гэтэл манайд булган дотортой, үндэсний загварын
дээл боломжийн үнээр худалдаалагдаж байна. Уламжлалт ёс заншил, хийц чанарын
тал дээр ярих юм биш. Бид угаасаа л уран ард түмэн.  Эрээнийн лангуун дээрээс килограммаар нь
авчирсан өнгө, үзэмж муутай хямдхан цамц гахай, гахайгаар нь авч ирж байхаар
эндээс монголд үйлдвэрлэсэн ноолуур, давуу гээд олон сонголттой авч болох
жишээтэй. Манайхан нэг үеэ бодвол юм хийгээд сурчихаж. Ер нь дотооддоо мөнгөө
гүйлгээнд оруулж байна гэдэг эргээд таны гар дээр цалин болоод ирэхийн илрэл. Ядаж
л цалигаараа талхаа аваад идчихнэ шүү дээ. Хүний нохой идэхээр өөрийн нохой ид
гэсэн үг бий.    Тиймээс
Эрээний наймаачдын халаасыг зузаатгаж байхаар дотоодынхоо бараа бүтээгдэхүүнийг
сонгож, маргаашаа бодмоор юм.

Д.Даваасүрэн

Өнөө жил өмнөх жи­лүүдийг бодвол арай
эрт золголт хийнэ. Учир нь энэ сарын 31-нд цагаан сарын шинийн нэгэн то­хиож байгаа
юм. Тийм болохоор шинэ жилийн баярын уур амьсгал бараг намжаагүй байхад хү­мүүс
сар шинийн баярын бэлтгэлээ хийж эхэлжээ. Цагаан сарын баярын гол идээ, будаа нь
хэвийн боов, бууз юм. Томоохон зах, худалдааны төвүү­дэд хамгийн эрэлттэй бү­тээгдэхүүн
нь ч бууз, банш, хэвийн боов бай­гаа. Сар шинийн баяр дөхөөд ирэхээр хөдөө­ний айлуудад
хэвийн боов, бууз хийх том ажил гардаг. Айл саахалтаа­раа нийлж ирээд л хэдэн зуугаар
нь хэвийн боов, хэдэн мянгаар нь бууз хийдэгсэн. Харин нийслэ­лийнхэн тэгж их ажил
удаад байхгүй. Мөнгө нь байвал дэлгүүр ороод л худалдаад авчихна. Тав­гаа тав, долоо,
ес зэрэг хэдэн үеэр засах бо­ломжтойгоор нь тоо шир­хэгийг нь тааруулаад сав­лаад
бэлдчихсэн байдаг билээ. Амт чанар, өнгө үзэмжийн хувьд ч өргөн сонголттой болж.
Одоо­гоор манайд хэвийн боов­ны хэд хэдэн үйлдвэр үйл ажиллагаагаа явуулж бай­на.  Хэвийн боов үйлдвэрлэдэг ком­паниудаас “Талх чихэр”-ийн
хэ­вийн боов их эрэлттэй байгаа талаар наймаачид ч ярьж байв. Ингээд “Талх чихэр”
компанийн нарийн боовны үйлдвэрийг зори­лоо. Тус компани сар шинийн баярт зориул­сан
хэвийн боовоо өчигдрөөс албан ёсоор үйлдвэр­лэж эхэлжээ. Мон­голчууд цагаан сарын
баяраар аль өнгөтэй өөдтэй бүхнээ өмсч, хоол унд, идээ цагаа элбэг дэлбэг байхыг
хүсдэг. Тэгвэл тэр жилдээ өнгөтэй сайхан явна хэмээн бэлгэшээдэг билээ. Энэхүү ач
холбогдлыг бодож “Талх чихэр” компани Балжиннямтай сайн өдөр хэвийн боовоо үйлдвэр­лэж
эхэлсэн нь энэ аж.

“Талх чихэр” компанийн нарийн боовны
үйлд­вэр жигнэлтийн цех, чаналтын цех, бялууны цехээс бүрддэг байна. Хэвийн боов
үйлд­вэрлэж буй цех рүү орвол цагаан халаад өмссөн 70 орчим ажилтан харагдлаа. Дамжлагаас
хамаарч ажиллах хүний тоо өөр өөр. Дэлгүүрт зардаг хэвийн боовыг тусгай ав­томат
машинаар хэвэнд оруулаад гаргаад ирдэг  байх
гэж ойлгодог. Таваг дээр өрөөд тавихаар их л тэгшхэн, өө сэвгүй харагддаг шүү дээ.
Тэгвэл бодож байснаас огт өөр юм. Гурил зуурахаас бусад дамжлагыг үйлд­вэрийн ажилтнууд
гардан хийдэг юм байна. Автомат зуурагч машинд тодорхой тогтсон хэмжээгээр гури­лаа
хийгээд бүлээн ус, шар тос, масло, элсэн чихэр, давс, сод зэргийг жорын дагуу хийлээ.
Энэ нь 30 жилийн настай, уламжлалт жор. Ингээд зуурагчаас бэлэн болсон гурилаа аваад
нухагч машинд шил­жүүлэв. Нухагч машинаас гарсан гурилаа шууд хэвлээд дарчихгүй.
Цехийн голд байрлах дөрвөн ширээнд хувааж өгөх аж. Ширээ бүрт нэг цахилгаан жин
хэмжигч харагдав. Учир нь нухагчаас гарсан гурилыг 385-390 граммаар жижиглэн тасдаж,
тасадсан гурилыг ширээ тойрсон ажилтнууд авч дахин нухаж гарлаа. Нэг ширээнд дунджаар
15 хүн нухагч хийж байв. Тодруулбал, бэмбээ нухаж байгаа нь энэ.

Хэвийн боовны гурил нухахыг бэмбээ
нухна гэж монголчууд ярьдаг. Хэвийн боов хэр сайхан болох нь гагцхүү гурилын нухалтаас
шалтгаалдаг. Гурил хэр эвлэрч биежинэ хэвийн боов тэр чинээгээр өнгө зүс сайхан
болно. Хөдөө орон нутгийнхан хэвийн боовны бэмбээг гараа цэврүүттэл нухдагсан.  Тэгвэл энд үнэхээр нухалт гологдохгүй гэдэг нь
харагдаж байлаа. Бэлэн болсон бэмбээгээ дараагийн ширээнд шилжүүлнэ. Энэ ширээний
ажилт­нууд бэмбээг гонзгой хэлбэрт оруулж хэвээр дарахад бэлэн болгох аж. Ингээд
бэлдсэн бэмбээгээ шар тосоор тослоод тавиур дээр хэсэг амраана. Харин дараа нь бэлдсэн
гурил буюу бэмбээгээ хэвээр дарж гарав. Хэвний хэсэгт дөрөв, таван хэвлэгч ажилладаг
байна. Хэвний урт 26 см бол өргөн нь 11 см бөгөөд жингийн хувьд гурилын жинтэй ижил
400 грамм байлаа. Тэдний хэвний хээ адилхан хэдий ч уланд нь өөр өөр зураас зурах
аж. Нэг хэрээсэлж зурахад нөгөөх нь шулуун урт зураас хийж байх жишээтэй.  Яагаад гэхээр үйлдвэрээс гарсан хойно хэрэг­лэгчид
хэвийн боовны чанар, эвдрэл гэмтэлтэй холбоотой гомдол гаргаж буцаалт хийвэл тухайн
боовны улны тэмдэглэгээг хараад хэн хэвлэсэнтэй нь хариуцлага тооцдог байна. Гэхдээ
зөвхөн хэв дарахтай холбоотой юу гэдгийг мэдээж эхлээд тогтоож байгаад шүү дээ.
Ингээд хэвэнд орсон гурилаа дахин хэсэг амраагаад үндсэн ажил болох чанах тогоо
руу хийнэ. Хэвийн боовыг чанахад их нарийн мэд­рэмжтэй байх ёстой гэж хөгшчүүл ярьдаг.
Гал нь хэт ширүүдчихвэл улайж түлэгдээд цэврүү үүсчих талтай. Хэт зөөлөн галаар
чанавал боовны хүрээ хэсэг нь түүхий болох гээд ажиллагаа ихтэй гэдэг. Тиймээс тус
компанийнхан чанагч тогоо­нууддаа тосны халуун хэмжих тусгай хянагч систем байрлуулжээ.
Чанах явцад тосны халуун хэдэн хэм байгаа нь ханан дээрх төхөөрөмж дээр байнга гарч
байх юм. Ерөн­хийдөө 144 гэсэн тоо байнга харагдав.  Харин хэвийн боовоо сингапур тосонд чанадаг юм
билээ. Сингапур тосны үйлдвэртэй гэрээний дагуу ажилладаг бөгөөд тусгайлан саван
дээр нь “Та чи” гэсэн хаягтай хилээр орж ирдэг юм байна. Тосны хувьд өөрсдийн лаборато­ритой
шинжилгээ, судалгаа нарийн хийсэн болохоор таарч тохирохгүй гэсэн асуудал байхгүй
гэнэ. Ингээд хэвийн боов бэлэн болонгуут хатааж, сэврээгээд хайрцаглаж, агуулахдаа
хийдэг байна. Агуулахаас өдөрт нь борлуулалтын машинууд нь ачаад дэлгүүрүүдэд тараана.
Харин дэлгүүрээс хэ­рэглэгчийн гарт очно. Хэрэглэгчдээс ирэх гомдол харьцангуй бага
байдаг гэнэ. Гэхдээ хэрэглэгчдийн гарт очихоос өмнө агуулахаас гараад 11 дамжлага
дамждаг болохыг Бялуу нарийн боовны үйлдвэрийн дарга Д.Гантөмөр хэлж байсан.

 

ТӨР АМГАЛАН БАЙХЫГ БЭЛГЭДЭЖ “ТҮМЭН
НАСАН” БООВ ХУДАЛДААНД ДАХИН ГАРГАЖ БАЙГАА

 

Ингээд тус компанийн бодлого
зохицуулалтын  албаны дарга Б.Бадмаагаас зарим
зүйлийг тодрууллаа.

 

-Танай компани хичнээн нэр төрлийн
хэвийн боов гаргаж байна вэ?

-“Талх чихэр” компани жилийн дөрвөн
улиралд хэвийн боовны үйлдвэрлэл явуулдаг. Харин өнөө­дөр /өчигдөр/ Балжинням тохиосон
энэ сайхан өдөр сар шинийн баярт зориулсан тавгийн идээний үйлд­вэрлэлээ эхлүүлж
байна. Манай компани үндсэндээ хоёр төрлийн хэвийн боов үйлдвэрлэж байгаа. “Атар”,
“Түмэн насан” хэвийн боов үйлдвэрлэж, худалдаанд гаргаж байна. “Түмэн насан” хэвийн
боо­выг бид гурав дахь жилдээ худал­даанд гаргаж байгаа билээ.

-Хоорондоо ямар ялгаатай юм бэ.
Амт чанарын хувьд өөр юм уу?

-“Атар” хэвийн боовны орцонд масло,
элсэн чихэр, шар тос, сод зэрэг бүтээгдэхүүн ордог. Харин “Түмэн насан” хэвийн боовонд
цэвэр шар тос ордог бөгөөд дээд зэргийн амт чанартай бүтээгдэхүүн юм. Хэмжээний
хувьд ч харилцан адилгүй. “Түмэн насан” хэвийн боов 600 грамм жинтэй бол “Атар”
хэвийн боов 400 грамм жинтэй.

-Хэдэн төгрөгийн үнэтэй вэ?

-“Атар” хэвийн боов ширхэг нь
2200 төгрөгийн үнэтэй. 15, 21 ширхгээр багцалсан байгаа. 15 болон 21 ширхгээр авсан
тохиолдолд 900 грамм жинтэй суурь еэвэн бэлэглэж байгаа. Харин “Түмэн насан” хэвийн
боовны ширхгийн үнэ 3999 төгрөг бол 26 ширхгээр савласан нь 119 999 төгрөгийн үнэтэй
худалдаалагдаж байна. Бусдаас арай тансаг зэрэглэлийн брэнд болох “Түмэн насан”
нэрийн боовны үнэ өндөр ч олон урамшуулал үнэгүй дагалдаж байгаа юм. Тухайлбал,
гурван килограмм жинтэй суурь еэвэн болон 10 ширхэг тахилын боов, дөрвөн бэрх шагай
бүхий дурсгалын зүйлс бэлгэнд ирж байгаа.

-Цагаан сарын баярт зориулсан хямдрал,
урам­шууллын талаар тодруулахгүй юу?

-Цагаан сарын баярт зориулсан “Атар”
иж бүрдлийг худалдан авагчдадаа санал болгож байна. Иж бүрдэл 15 нэр төрлийн бү­тээгдэхүүнтэй.
Монгол сайхан бэлгэдлийг бодож хадаг, сүү зэрэг байхаас гадна хэвийн боов, иж бүрэн
еэвэн, “Талх чихэр” нэрийн чихэр, жигнэмэг, цайны идээ, хор­хой ааруул, үзэм зэрэг
цагаан сараар хэрэгтэй бүхнийг багцалсан байгаа. Үнийн хувьд 15 ширхэг хэвийн боовтой
иж бүрдэл 69900 төгрөг, 21 ширхэг хэвийн боовтой иж бүрдэл нь 85900 төгрөгийн үнэтэй.
Мөн байгууллага хамт олонд зориулсан урамшуулал бий. “Атар” нэрийн хэвийн боовноос
50 хайрцгийг захиалбал урамшуулал болгож нэг хайрцаг хэвийн боов бэлгэнд өгөх болно.
Дүүрэг, хороо­ны ахмадууд ч бөөндөө захиалж болно. Тэгвэл дээрх урамшууллыг эдлэх
боломжтой гэв.

“Талх чихэр” компани сар шинийн боов
үйлдвэрлэх нээл­тэндээ хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллаж байсан хөдөлмөрийн баатар
ахмадуудыг урьж, гарын бэлэг өгсөн юм. Сүүлийн үед зөвхөн хотын иргэд гэлтгүй хөдөө
орон нутгийнхан бэлэн худалдааны хэвийн боов хэрэглэдэг болсон гэнэ. Иймд тус компанийнхан
21 аймагт борлуулалт хийж байгаа аж. Мөн томоохон сүлжээ дэлгүүр, худалдааны төвтэй
хамтарч ажил­лахаас гадна зургаан гэр цэг гар­гажээ. Тодруулбал, Москва хороол­лын
урд “Та чи” мөсөн хотхоны хашаанд, Бөхийн өргөөний хойно, “Голомт” хотхоны замын
урд, Драгон төвийн урд, Сүхбаатар дүүргийн нутаг дэвсгэр 32-ын той­рог, Баянзүрх
дүүргийн Цайз 16 дугаар хорооллын автобусны бууд­лын ард гэр цэгүүд гаргаж, үйлд­вэрийн
үнээр хэвийн боов авах боломжийг иргэдэд олгож байгаа аж.

Д.ДАВААСҮРЭН

Гэрэл
зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Монгол Улсын заан Б.Бат­мөнхтэй ярилцлаа.

-Сайхан өвөлжиж байна уу?

-Өнтэй сайхан өвөлжиж байна. Энэ жил идэр есийн хүйтэн
эхэлсэн гэхэд нам­раараа шахуу дулаахан сайхан л байна.

-Улсын баяр наад­маас хойш
нэлээд хэ­дэн барилдаанд өн­гөтэй барилдлаа. Хич­нээн барилдаанд зо­доглов оо?

-Заан болсноосоо хойш нэлээд олон барилдаанд зодоглосон шүү. Улсын наад­мын дараахан ээжийн маань төрсөн нутаг болох Эр­дэнэсант сумын
90 жилийн ойн баяраар барилдаж тү­рүүлсэн. 
Энэ барилдааны дараа Төв аймгийнхаа 90 жилээр түрүүл­лээ. Том цол­той
болчихоод аймгийнхаа ойд барилдаж нутгийн түм­нээ баярлуулна гэсэн хүсэл
биелэлээ олсон. Шинэхэн заан аймгийнхаа наадмын түрүүг авна гэдэг бөх хүний
хувьд сайхан явдал. Ер нь наадмаас хойш нийтдээ заалны арваад барилдаан
болсон. Үүний таван барил­даанд нь би зодоглолоо. Өн­гөрсөн арваннэгдүгээр
сарын 26-нд Улс тунхагласны баярт зориулсан барилдаанд үзүүр­лэсэн. Мөн оны өм­нөхөн
бол­сон Дөрвөн уулын хишиг ба­рилдаан, Монгол Улсын Ерөн­хийлөгчийн нэ­рэмжит
цомын төлөөх шилдэг 128 бөхийн барилдаан хоёрт шөвгийн дөрөвт үлдсэн. Харин
нөгөө хоёр барил­даанд нь дөрвийн даваанд өвдөг шороодсон юм байна. 

-Цагаан сарын ба­рилдааны
бэлтгэлдээ орчихсон уу?

-Сар шинийн барил­дааны бэлтгэлээ базааж л байна. Сараас өмнө
ирэх ням гаригт Үндсэн хууль батлагдсаны өдөрт зориул­сан барилдаан болно. Энэ
барилдаанд зодог­лоно доо.

-Цагаан сарын ба­рил­даанд
хэн түрүүлэх бол. Та өөртөө хэр итгэлтэй байна?

-Ер нь байнгын бэлтгэл­тэй бол ямар ч барилдаанд ам­жилт
гаргаж чадна гэж боддог. Тиймээс энэ оны отгон барилдаанд сайн л барил­дахыг
хичээх болно.

-Бэлтгэлээ яаж хийж байна?

-Ер нь долоо хоногийн таван өдөр байнга л бэлт­гэлтэй байна.
Хоёр өдөр нь үндэсний бөх, хоёр өдөр нь штангны бэлтгэл буюу хүчний бэлтгэл
хийдэг. Харин нэг өдөр нь сагс тоглох ч юм уу хөдөл­гөөнтэй спорт тоглоом
тоглодог. Өвлийн цагт дээрх бэлтгэлийг хийнэ. Зун боло­хоор арай өөр. Өвөл
байнгын бэлтгэл хийдэг боло­хоор зун­даа хөнгөн ам­рах маягаар бэлтгэлээ ба­заана.
Манай Төв аймгийн “Дүнжингарав” дэв­жээний­хэн зургаан сарын 10-д өнгөрөө­гөөд
бэлтгэлд гарчихдаг. Өглөө цэвэр агаарт гүйж, хөл бөмбөг тог­лоод өнждөг. 

-Одоо таны өндөр, жин хэд
вэ. Бөхчүүдэд өрсөл­дөгчөө унагаа­хын тулд би­еийн масс чухал. Бэлт­гэлийн үеэр
жингээ барих хүнд биз?

-Бусдад бярдуулахгүйн тулд мэдээж биеийн жин чухал. Гэхдээ
олон жил бэлт­гэл хий­гээд ирэхээр жингээ зохи­цуулаад сурчих­даг. Одоо миний
жин 110 килог­рамм. Өмнө нь энэ жинд хүсээд ч хүрэхгүй үе байсан. Харин өндөр
180 см. Жингээ дахиад нэмэх бодолгүй байгаа.

-Таны хувьд өнгөр­сөн
наадмаар начин цолноос шууд заан хэмээх эрхэм цолонд хүрсэн. Заан цол хүрт­сэнээс
хойш хү­мүүсийн хандлага хэр байна?

-Заан цолны сайхныг ёс­той л мэдэрч байна. Ард түмний хүндлэл
хайр над руу өмнөхөөс илүү их хүчтэй ирж байх шиг санагдах болсон. Ам авч
барилдахаас өгсүүлээд сайхан зүйл зөндөө бий. 

-Тэгвэл бөхчүүдийн цол­ны
эрэмбэ гэдгийг жинхэнэ мэдэрч байгаа юм биз дээ?

-Ёстой тийм. Улсын заан гэсэн сайхан цол авснаас хойшхи
барилдаанд зо­дог­лоход зүүн, баруун жигүүрийг л манлайлаад байгаа. Бөх­чүүд
цолны эрэмбээ дагаад ёс жудагтай байх ёстой гэх зэрэг үнэхээр өөр байдаг юм
байна. Харц, дэвээ шаваа хүртэл арай ихэмсэг, бардам байх шиг санагд­даг.
Үндэсний бөхийн бүх цол сайхан. Гэхдээ заан гэдэг амьтан өөрөө их амар амгалан,
тайван амьтан гээд бодохоор бүр сайхан са­нагддаг шүү.

-Гэхдээ таны хувьд шинэ
цолонд хүрэхдээ нэг их дуншаад бай­даггүй гэж бөх сонир­хогчид ярьдаг. Зарим
бөхчүүд улсын цолонд хү­рэх гэж олон жил ба­рилдсан байдаг шүү дээ?

-Бөх хүн бүрийн хүсэл улсын цол. Улсын цолтой болохын тулд их
хөдөлмөр шаарддаг. Харин миний хувьд эргээд харахад нэг их зовлон ороогүй юм
шиг. Анх  2007 онд бүх цэргийн наадамд
үзүүр­лэж, цэргийн заан болоод сарын дараа Архангай аймгийн баяр наадамд түрүүлж,
аймгийн арслан цол хүртсэн. Дараа нь 2011 онд Төв аймгийнхаа баяр наадамд
түрүүлж, хурц арслан болоод гурав хоногийн дараа улсын начин болж байлаа. Харин
өнгөр­сөн наадмаар харцага цол алгасаад заан хэмээх эрхэм цолны эзэн болсон.
Энэ бол мэдээж аав, ээж, нутаг усныхны минь заяа түш­сэнийх гэж дотроо бодож,
бахархаж явдаг. Гэхдээ улсын начин цол надад тийм амархан ирээгүй. Би бэлтгэлээ
уйгагүй хийдэг байсан. Улсын наадамд дөрөв дэх жилдээ барилдаж байж начин цол
авч байлаа. Анх улсын наадамд зо­доглохдоо А.Цацабшир, дараа жил нь  Б.Сангисүрэн, гурав дахь жилд нь
Б.Суманчулуун зэрэг бөх­чүүдэд өвдөг шороодож, наадмын торгон ногоон дэвжээг
орхиж байсан юм. Тэгээд дөрөв дэх жилдээ нөгөө хуримтлагдсан хор шар гарна биз
дээ.  Яаж дөрвөн жил дараалан дэвжээний
шороо арчихав гэж бодоод зоригтой ба­рилдаж начин болж байлаа. Тэр жил үнэхээр
сайхан дурсамж үлдээсэн.   Харин энэ жил
миний ивээл орж байсан болохоор бас л одтой сайхан барилдлаа гэж бодож сууна.
Бэлтгэл ч сайхан таарсан.

-Начин цолноос шууд заан цолонд
хүрэхэд юу бодогдож байв?

-Энэ жилийн наадмын даваа бүр л хүнд байсан. Хоёрын даваанд
Баянхонгор аймгийн заан Батгэрэл ахтай таарч, гурвын даваанд  улсын начин Ж.Чулуун­батыг амлаж давсан.
Харин дөр­вийн да­ваанд Говь-Алтай аймгийн улсын харцага Ж.Амартүв­шин­тэй
оноолт таарч, шахаж татах мэхээр өвдөг шо­роодуулсан.  Харин тавын даваанд Ц.Содномдорж хар­цага
намайг амладаг бай­гаа. Тэгээд харцагыг дав­чихаад начин цолоо ба­талсандаа
баярлаад зур­гаагийн да­ваанд хэн намайг амласныг ч мэдээгүй. Ма­най засуул ч
мэ­дээгүй байсан. Дэвжээн дээр гараад Ч.Сан­жаа­дамбатай барил­дахаа мэ­дээд
ямар ч байсан тахимдах дархан мэхээ хийнэ дээ гэж бодоод шууд л элэг сэнжний
бүснээс зайлаад давсан. Наад­­маар үзүүр, түрүү бу­лаацалдана гэж таамаг­лаж
байсан бяртай, чадалтай бөхчүүдийг дав­сны дараа сэтгэл нэг их онгойгоод ууж­раад
явчихсан шүү. Баяр­ласан ч гэж жигтэйхэн.

-Барилдааны үеэр дар­хан
мэхээ гаргахгүй үе байх уу?

-Байлгүй яахав. Бөх бол­гон өөрийн гэсэн ба­рил­дааны
онцлогтой. Ту­хайл­бал, наад­маар долоо­гийн даваанд харцага Н.Батсуурь­тай
туна­сан. Өмнө нь олон удаа барилдаж бай­сан болохоор миний барил­дааныг
андахгүй. Тиймээс дайрч ороод баруун зол­гооны барьцнаас шахаж татаад араар нь
гарч мор­доод хаясан. Тэр үед Батсуурь харцага тахимдана гэж бодоод барилдсан.
Энэ мэтчилэн тухайн үеийн ба­рилдаанаас хамаарч барьц алдахгүйг хичээнэ дээ.

-Их шөвөгт үлд­чихээр үзүүр,
түрүү ойрхон санагдсан уу?

-Ёстой үзүүр, түрүү бо­доогүй. Дараагийн барил­даан л нүдэнд
харагдаж байсан.  Г.Эрхэмбаяр аварга
бяртай учраас хэт золгож барилдахгүй байхаар шийд­сэн. Би уг нь хэд хэдэн удаа
дайрч мэхээ хийсэн. Гэвч түрүүлэх бөхийн өнгө тодор­хой байдаг юм билээ.

-Ц.Содномдорж харцага таныг
гурван ч удаа ам авч байсан санагдаж байна. Яагаад заавал таныг ам авдаг юм бол
оо. Ямар нэг хувийн шалтгаан бий ч гэж хүмүүс ярих?

-Зүгээр л барилдаан таар­даг шиг санагддаг. Нэг нэг­нийхээ
барилдааныг мэд­дэг хүмүүс барилдахад их эв­тэйхэн тал бий л дээ. Хоёулаа
аймгийн цолтой байхаас эхлээд олон ч удаа таарч барилдаж байсан юм. Ц.Сод­номдорж
бид хоёр улсын наадамд гурван жил дараа­лан таарч байна. 2011 оны наадмаар
зургаагийн да­ваанд намайг ам аваад би унасан. 2012 онд бас л дөрвийн даваанд
амлуулж унасан. Харин энэ жил дахиад амлуулж магадгүй гэж бэлтгэлээ сайн
хийсэн. Бод­соноор яг л ам авсан.  Тий­мээс
зоригтой дайрч золгоод барилдсан. Зүүн золгож татаад хоёр тийшээ болоход би
хавираад өвдөг шороо­дуулсан. Хэрвээ бид хоёрын дунд хувийн шалт­гаан бай­сан
бол тэгж сайхан ёс, жудаг­тай тахимаа өгөхгүй шүү дээ.

-Цолныхоо найрыг наймдугаар сард
хий­сэн сураг­тай. Нут­гийнхан нь  цолыг
тань хэр мялаав?

-Заан цолныхоо найрыг Баян­хангай сумандаа хий­сэн. Аймгийн
удирдлага болон нутгийн зөв­лөлөөс хамтарч миний энэ унаж яваа “Ланд-200”
машиныг бэлэг­лэсэн. Сум сайхан наадам зохион байгуулж өглөө. Бас азарга адуу,
зуун бог мал бэлэглэсэн. Нутгийн зон олон маань цолыг минь үнэхээр сайхан
мялаасан шүү. Багын минь хүсэл мөрөөдөл зах зухаасаа биелж л явна.

-Та бага насныхаа дурсамжаас
хуваал­цахгүй юу. Баянхангай гэхээр баруун аймаг руу явахад дайраад гардаг зам
дагуу Ата­рын гуанзтай айлуу­даар төсөөлдөг?

-Атар чинь Баянхангайн нэг хэсэг. Баянхангай сумын төв нь
Атарын архан талд уулын бэлд байдаг шүү дээ. Замд их явдаг хүмүүс сайн мэднэ.
Миний хүүхэд ахуй нас тэр уулын бэлд л өнгөрсөн. Аав маань Завхан
аймгийн Яруу сумынх. Аавыг төрөөд долоо ч хоноогүй байхад хотод ирсэн юм гэдэг.
Ээж харин Төв аймгийн Эр­дэнэсант сумын иргэн. Аав, ээж маань Баян­хангай
суманд ирээд удаагүй би төрсөн юм билээ. Оюутан болж хотод амьдартлаа л сумын
төвдөө амьдарсан даа.

-Нутагтаа хэр их очиж байна.
Аав, ээж тань нутагтаа амьдарч байна уу?

-Зав гарвал л нутгийн зүг давхиж байна. Ээжийн талын
хамаатнууд нэлээд хэд бий. Харин ээж маань хэдэн жи­лийн өмнө өөд болсон. Би
нэг эрэгтэй дүүтэй. Аав, дүү хоёр хотод амьдарч байгаа. Харин би эхнэр, хүүх­дүүдийнхээ
хамт амьдардаг.

-Саяхан бүл нэмсэн гэж
сонссон. Одоо хэ­дэн хүүхэдтэй вэ?

-Тийм ээ. Саяхан шинэ хүнтэй болоод сайхан л бай­на. Одоо
гурван хүү­хэдтэй, тавуулаа амьдарч байна. Тамирчин хүний ар талыг  эхнэр хүн л авч явдаг. Тий­мээс ханьдаа
хайртай шүү гэж хэлмээр байна.

-Таныг “Шонхор” дээд
сургуулийг төгс­сөн гэдгийг хүмүүс мэ­дэх байх. Арван жил­дээ барилддаг байв
уу?

-Баянхангай сумын дунд сургуульд байхдаа ба­рилддаг байсан.
Манай биеийн тамирын багшийг Алтанхуяг гэдэг байсан юм. Биеийн тамирын багшийн­хаа
удирдлага дор секцэнд их явдаг байсан. Анх тэгж барилдаанд сонирхолтой болсон.
Харин дараа нь ул­сын начин Ю.Алтансүх ахын гар дээр хичээллэсэн. Ю.Алтансүх
начин чинь манай нутгийн ах. Тэгэхээр манай сум чинь улсын цолтой хоёр бөхтэй
байхгүй юу. Харин оюутан байхад Баянхонгор аймгийн арслан Дамдин багштай
бэлтгэл хийдэг байсан. Сургуулиа төгссөнөөс хойш өдийг хүр­тэл Д.Сэрээтэр баг­шийнхаа
удирдлага дор барилдаж байна. Миний багш нар бүгд л өөр өөрийн гэсэн онцлогтой сайхан
хүмүүс. Тэднээрээ бахархаж, хүндэлж явна.

Энэ дашрамд Онцгой байдлын ерөнхий газар, “Аврагч” спорт
хороо болон “Дүнжингарав” дэв­жээний­хэндээ талархаж явдгаа илэр­хийлье.

 

Д.ДАВААСҮРЭН

 

“Гоо марал” хүртсэн “SOS” дуу авиатай зөөлөн баримал

Уран бүтээлч Жал­хаажавын Мөнх­цэцэг­тэй
ярилцлаа. Тэрээр саяхан шилдэг уран бү­тээлчид олгодог “Гоо марал”-ын эзэн болсон
билээ.

-Юуны өмнө танд баяр хүргэе. “Гоо
марал” хүрт­сэн бүтээлийнхээ та­лаар тодруулахгүй юу?

-Баярлалаа. “Гоо ма­рал”-д нэр дэвшээд
үзье гэж бодоод “SOS” дуу авиатай зөөлөн баримал үзэсгэлэнгийнхээ бүтээ­лийг явуулсан.
Энэ бүтээл маань дүрслэх урлагийн шилдэг бүтээлээр тодор­сонд баяртай байгаа.

-Зөөлөн баримал гэ­хээр түүхий
эд нь юу байх уу?

-Юу ч байж болно. Ба­ри­млын сонгодог
мате­риал бол мэдээж чулуу, шавар, элс гээд байна л даа. Гэхдээ торго зэрэг даавуун
материал бас байж болно. Даавуугаар хийсэн бү­тээлийг л зөөлөн баримал гээд байгаа
юм. Ба­римлын чиглэлд шинэ­лэг гэж хэлж болно. Миний шагнал авсан бүтээлүүд торгоор
хийснээрээ бусад бүтээлээс содон болсон байх.

-“Гоо марал”-ын тө­лөө танаас гадна
уран барималч А.Очирболд, зураач Н.Одонбаяр зэрэг чадварлаг уран бүтээл­чид өрсөлдсөн
байсан. Таны бүтээл  тэдний бү­тээлээс юугаараа
давуу вэ?

-Би анх энэ бүтээлээ 2009 онд урлаж
байсан. Гэхдээ ач холбогдол нь өнөөдөр ч хэвээрээ байна гэдгийг харж байна.

-Бүтээлийн санааг хэлэх гээд байна
уу?

-Яг тэгж хэлэх гэсэн юм. Мэдээж утаа
агаарын бо­хирдол гэдэг зүйл биднийг хордуулаад зогсохгүй үр удамд минь аль хэдийнэ
нүүрлэчихээд байгаа гэд­гийг илэрхийлэхийг зорь­сон. Эхийн хэвлий дэх урагтай нь
дүрсэлсэн юм. Ингэхдээ эх, ураг хоёулаа утааны баг зүүчихсэн бай­гаагаар дүрсэлсэн.  Хүн болгон утаанд хордоод байна гэдэг. Нийгэмд
улиг болсон сэдэв юм шиг хэрнээ үүнийг  хүний
са­наанд оромгүй байдлаар зүйрлэж гаргасан нь бусад бүтээлээс арай онцлогтой болсон
байх. Уран бүтээлч хүн ямар иргэний нийгэм гээд хашгираад, жагсаал цуглаан зохион
байгуу­лаад явах биш. Хийж буй уран бүтээлээрээ л нийг­мийн болохгүй, бүтэхгүй зүйлийг
шүүмжилж байдаг хойно. Урлаг бол үзэл бодлоо илэрхийлэх том боломж юм л даа.

-Таны үндсэн мэр­гэжил зураач байх
аа. Яагаад баримлын төр­лийг сонирхох болов оо?

-Би Дүрслэх урлагийн дунд сургууль
төгсөөд Белоруссийн  театр ур­лагийн академид
сурсан. Дүрслэх урлагийн чиг­лэлээр. Гэхдээ зөвхөн хавтгайд гэхгүй нэг бүтээлийг
өөр өөр орон зайд харахаар маш сонин. Тиймээс илэрхийлэх гээд байгаа санаагаа зургаар,
баримлаар яаж ч гаргаж болно. Тэгээд ч орчин үед уран бүтээлч гэсэн нэрийн дор зураач,
барималч гээд хөрвөх чадвартай болж. 

-Таны бүтээлүүдийн дийлэнх нь үс,
тэр дундаа эмэгтэй хүний үс  байх юм. Энэ
ямар учиртай юм бэ?

-Миний уран бүтээлийн зураасны эхлэл
хүртэл үснээс эхлэлтэй. Зөвхөн зураг гэлтгүй миний бүхий л уран бүтээлийн гол сэдэв
үс. Хүний сүр сүлд үсэндээ байдаг гэж боддог. Ялан­гуяа эмэгтэй хүний гоо үзэсгэлэн
үстэй амин хол­боотой. Үс бол ийм ач холбогдолтой юм шүү гэдгийг уран бүтээлээрээ
хэлэхийг хүсдэг. Үс ийм хүчтэй гэдгийг харуулахын тулд үсэн дээрээ зогссон хүнийг
зүйрлэж зурдаг ч юм уу. Үсийг хүмүүс эрхтэн гэж боддоггүй. Гэтэл үс бол оюун санаатай
холбогддог чухал эрхтэн. Хийсвэр та­лаас нь авч үзвэл бүр ч сонин. Харин бодит амьд­рал
дээр үс эрүүл мэндэд маш ач тустай хамгаалдаг эрхтэн.

-Яаж хамгаалдаг гэж?

-Эрт дээр үед үстэй холбоотой олон
дом байсан юм билээ. Хүүх­дийнхээ биеийг өвдөхөөр эх нь үсээ угаасан усаараа угаахад
эдгэдэг гэдэг ч юм уу. Иймэрхүү дом шинжтэй олон зүйл бий. Миний уран бүтээлийн
үзэл бодол домог, уламжлалтай маш их холбоотой.

-Тэгвэл урт үстэй байх нь чухал
юм уу, эсвэл богино үстэй байх нь чухал уу?

-Урт, богинодоо чухал биш. Үс гэдэг
илэрхийл­лийн арга барил л даа. Зүгээр хэмжээндээ байгаа үсийг хэтрүүлэх биш. Гэх­дээ
би бодит гэхээсээ өөрийнхөө хийсвэр орон зайд бий болсон зүйлээ уран бүтээлдээ тусгахыг
хичээдэг. Бүтээлдээ ханд­даг шигээ би заавал урт үстэй байх ёстой гэдэг юм байхгүй
л  дээ.

-Таны уран бүтээлээс илүү эмэгтэйлэг,
гоо сай­хан мэдрэгддэг гэж ярьдаг. Та ер нь эмэгтэй хүний гоо сайханд их ач хол­богдол
өгдөг бололтой?

-Үндсэн чиг хандлага бол гоо сайхан.
Оюун санааны илааршил гэдэг нь гоо сайхны илрэл байх. Алхам тутамдаа хүн тэнц­вэрээ
алдаж байдаг. Энэ бүхнийг нөхөж байгаа зүй­лийг хийсвэр талаас нь тусгахыг хичээдэг
гэх үү дээ. Тэнцвэртээ байгаа үедээ л гоо сайхан төгс байдаг. Социализмын үед үнэт
зүйлээ их алдсан. Тухайн үе сэтгэлгээний хувьд хаагд­сан. Тиймээс  би тэр хугацааг, орон зайг уран бүтээлээрээ нөхөхийг
хи­чээдэг. Бага байхад манай гэрт нэг хясаа байдаг бай­сан. Тэр хясааны зураасыг
хараад л үсээр дүрсэлж зурсан. Би багынхаа амьд­ралыг нэг их яриад байх дургүй.
Ямар ч байсан хүүхдүүдтэй тоглож чад­даггүй. Охидын шуугил­дахаас залхдаг байсан.
Тэгээд цэцэрлэгт ч явж байгаагүй. Гэртээ л зураг зурж цагийг өнгөрөөнө. Дүүгээ харна.
Дүүтэйгээ хамт зураг зурна. Тэгж л зураг зурах эхлэл анх тавигдаж байсан.

-Анх зурж байсан үс өөрчлөгдсөн
үү?

-Багадаа үс зурахдаа дүрс байдлаас
нь зурдаг байсан бол одоо махан бие, оюун санаа талаас нь зурдаг болсон. Илэр­хийлэл
нь илүү тодорч байгаа хэрэг. Орчин үед урлаг гоо сайхан талаасаа бус оюун санаа
талаасаа, задарч ирсэн. Хүний дотор эрхтэнг тодруулж зурахаар зарим хүн хараад ямар
муухай царайтай юм зур­чихсан юм, урлаг сонирх­дог хүмүүс жаахан гэгээтэй юм хийгээч
гэдэг. Гэтэл тэр эрхтнүүд чинь бидний бие махбодийн хэсэг шүү дээ. Өнгөцхөн гоо
сайхан бус юуг, яаж илэрхийлж байгаа нь чухал болсон. Тэрнээс биш дэл сүүл нь хийс­чихсэн
зүгээр л давхиж яваа морь зураад яах юм. Фото зураг хөгжчихсөн юм чинь аппарат гаргаж
ирээд л авчихна шүү дээ. 

-Бүтээлийн санаагаа хэрхэн олдог
вэ?

-Санаа бол амьд­ралаар дүүрэн. Толгой
өвдөхөд хүртэл санаа гарч ирж байх жишээтэй. За­римдаа зүүдээ хүртэл зурна.

-Зураачид урландаа ихэнх цагаа
өнгөрүүлдэг гэдэг. Таны хувьд? 

-Мэдээж урландаа ихэнх цагийг өнгөрөөдөг.
Заримдаа өөрийгөө айл гэрийн эзэгтэй нартай харь­цуулахад эрэгтэй ч юм шиг санагддаг.
Бараг унтах л гэж гэртээ орж ирж байна. Юм хийсэн ч хийгээгүй ч урландаа өнжинө.
Нөхөр бид хоёр өөрсдийн урлан­тай болох гээд ойрд бүр ч завгүй л явна.

-Таны нөхрийг зураач М.Эрдэнэбаяр
гэдгийг хүмүүс мэдэх байх. Нэг ангийн хүүхдүүд билүү?

-Тийм ээ. Дүрслэхийн сургуульд нэг
анги байсан юм. Тухайн үед “Пионерын үнэн” гээд сонин гардаг байсан. Тэр сонинд
миний нэлээд хэдэн зураг гарч байсан юм. Зураг зурах сонир­холтой хүүхдүүд нэг нэгнийгээ
андахгүй. Тэр­ний зураг сонин дээр гарч гээд л. Манай хүн ч бас зураг сонирхдог
учраас намайг сайн мэддэг байсан гэсэн. Тэгж л анх уран зур­гаар холбогдож байсан
бол өнөө­дөр ч бид хоёрыг уран зураг л амьдруулж байна.

-Та хоёр гадны хэд хэдэн орноор
үзэсгэлэн­гээ гаргаж байсан гэсэн. Гадаадад үзэсгэлэнгээ гаргах эрх яаж авдаг вэ?

-Азийн бараг бүх хотод үзэсгэлэнгээ
гаргаж байсан юм байна. Бид хоёртой Америк уран бүтээлч хамтарч ажилладаг. Бүх ажлыг
тэр хүн зохицуулдаг. Уран зураг сонирхдог, өөрөө галерейтай хүн л дээ. Мэдээж нэр
хүндтэй галерейд бүтээлээ дэлгэх боломж ховор. Үнэтэй. Гэхдээ нэр хүндтэй учраас
уран бүтээлийг минь хү­лээж авч байгаа байдал эндхээс огт өөр л дөө. Бид хоёр өнгөрсөн
жил гэхэд л Сингапурын “Lux art”  гале­рейд
үзэсгэлэнгээ дэлгэж байсан. Гадаадад үзэс­гэлэн­гээ гаргахад бид хоёрын  нэр гэхээсээ илүү­тэйгээр Монгол гэдэг ул­сын
уран зураг ямар байд­гийг хүмүүс сонирхож хардаг.

-Японд болсон то­моохон үзэсгэлэнд
таны хоёр ч зураг тавигдаж байсан гэж сонссон?

-Токиод 1984-2012 оны хооронд уран
бүтээл хийсэн Азийн шилдэг эмэгтэй уран бүтээлчид оролцсон үзэсгэлэн гарч байсан
юм. Тэгээд Фүко-Окагийн Азийн урлагийн сан хөмрөгт миний хоёр бүтээлийг худалдаж
ав­сан. Энэ үзэс­гэлэнд Бээ­жин, Тайланд, Энэтхэг зэрэг орондоо төдийгүй дэл­хийд
танигд­сан олон нэртэй уран бү­тээлчид оролцож байсан. Энэ бол нэр төрийн хэрэг.
 Миний зургийг Хонконгт гарсан үзэсгэлэнгээс
маань сон­гоод авсан юм билээ. Улс орнуудад тавигдаж буй үзэсгэлэн хэсээд шилдэг
гэсэн зургийг сонгоод явдаг томоохон сэтгүүлүү­дийн тусгай баг явдаг. Орчин үеийн
сэтгүүлүүд хаанахын аль зураач сайн бэ гэдгийг ер нь хэлээд өгнө шүү. Нэг удаа Швейцарь
эр Азийн нэг сэтгүүлд гарсан миний зургийг хараад сураг­ласаар байгаад Монголд ирж
байсан. Бүр ур­лан­гийн хаалгаа тогшоод энэ зураач мөн үү гээд сэт­гүүлээ бариад
явж бай­сан. Сүүлд нутагт нь хамт очоод нөхөр бид хоёр галерейд нь үзэс­гэлэн­гээ
хүртэл гаргаж байсан. Уран бү­тээлч хү­мүүс тийм сэтгэл зүрх­нээсээ ханддаг байхгүй
юу.

Д.ДАВААСҮРЭН

Монголын  үндэсний олимпийн хорооны тэргүүн дээд шагнал гардуулах
“Бөртэ чоно” ёслол болж өнгөрлөө. Энэ удаагийн “Бөртэ чоно-2013” шагналд нийт
27 тамирчин нэр дэвшсэн юм. Тухайн жилдээ амжилт гаргасан тамирчдыг чансаагаар нь
эрэмбэлж арван тамирчныг шилдгээр өргөм­жилдөг бөгөөд тэргүүлсэн тамирчныг “Бөртэ
чоно”-ын эзнээр тодруулдаг билээ. Энэ жил шилдэг арван тамирчны эхний гурван бай­раас
бусдыг зарласан бол шилдэг гурван тамирчны нэрийг өнгөрсөн даваа гаригт болсон арга
хэмжээний үеэр олонд зарлалаа. Өнөө жил жүдогийн тамирчин Олон улсын хэмжээний мастер
М.Уранцэцэг шилдгийн шилдэг болох “Бөртэ чоно”-ын эзэн боллоо. Харин боксын Дэлхийн
аварга шалгаруулах тэмцээ­нээс хүрэл медаль хүртсэн У.Мөнх-Эрдэнэ хоёрт орж, гутгаар
байрт дэлхийн Оюутны спортын наадмаас алтан медаль хүртсэн С.Батцэцэг орлоо. Ингээд
“Бөртэ чоно-2013”-ын эзэн ОУХМ М.Уранцэцэгтэй ярилц­санаа хүргэе.

  -Юуны өмнө танд баяр хүргэе.
“Бөртэ чоно”-ын шагнал спортынхны хувьд нэлээд нэр хүндтэй шагнал болов уу?

-Тэгэлгүй яахав. Баярлалаа. 
Зөвхөн спортынхны хүрээнд шилд­гээ шалгаруулдаг ганц том шагнал шүү дээ.
Энэ утгаараа тамирчид ч гэсэн дор бүрнээ битүүхэн хүлээдэг.  Тиймээс 
энэ оны шилдэг тамирчнаар шалгарсандаа үнэ­хээр баяртай байна.

-“Бөртэ чоно”-ын эзэн болно гэдэгтээ
хэр итгэлтэй байв?

-Энэ талаар нэг их бодоогүй шүү дээ.

-Ер нь шилдэг гуравт шалгарсан
гэдгээ мэдсэн байсан биз дээ?

-Тэрийг ч мэдсэн шүү. Ямартай ч сүүлийн гуравт багтсан гэдгээ
мэдээд баярлаж байсан. Ойр дотны хүмүүс ч гэсэн хэвлэл мэдээллээр мэд­чихээд надад
хэлж байсан. Бэлтгэлээ хийнгээ, битүү­хэндээ харж л байлаа.

-Шилдэг гурваас хэн нь шалгарах
бол гэж таамаглаж байв. Тантай шилдэгт шалгараад байсан чөлөөт бөхийн С.Батцэцэг,
боксын У.Мөнх-Эрдэнэ зэрэг тамирчид таныг түрүү­лэх байх гэж байсан?

-Харин хэвлэлээр тийм яриа байсан. Энэ жил манай спор­тынхон бүхий
л төрөлд өмнөх жилээс илүү их амжилт гаргаж, медалийн буухиа тасраагүй. Дандаа мундаг
тамирчид байсан болохоор хэн нь гэж таамаглахад хэцүү. Манай С.Батцэцэг, У.Мөнх-Эр­дэнэ
хоёр ч энэ жил үнэ­хээр олон сайхан амжилт гаргасан. Тиймээс ийм хүчтэй хүмүүс дундаас
гарч ирсэндээ итгээгүй.

-Нэрийг тань зар­лахад их л сандарсан
ха­рагдсан. Тухайн үед юу бодогдов?

-Тийм шүү. Өөртөө итгээгүй. Бразилийн нийслэл Рио Де Жа­нейро
хотноо болсон жудогийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд  эх орныхоо алтан соём­бот далбааг мандуулж, аваргын
медаль хүртэх үед яг л тэгж сандарч байсан. 
Тэгсэн хэрнээ их гоё мэдрэмж төрж билээ. Бас нэг зүйл бодогдсон. Анх
2009 онд “Амжил­тын төлөө” төрийн бус байгууллага байгуулагдаад “Бөртэ чоно” наадам
болж байсан. Тэр үед манай Сэрдамба, Бадар-Ууган зэрэг ах нар намайг “Бөртэ чоно”
наадамд урьж байсан юм. Тэгээд “Ахын дүү заавал “Бөртэ чоно”-ын эзэн болоорой. Дэлхийн
хэм­жээний аварга болно шүү” гэж хэлж байсан ерөөл өнөөдөр биеллээ оллоо гэж би
бодож байна. Шаг­налаа аваад орой гэртээ харьсан чинь манай гэрийнхэн оргилуун дарс
буудуулаад баяр хүргэж бөөн юм болсон. Надад үнэхээр гэнэ­тийн бэлэг барьсан шүү.
2005 оноос хойш энэ спортоор хичээллэж өдий зэрэгт хүрэхэд хажууд минь тулж түшиж
байсан дасгал­жуулагчид болох Баярсайхан, Цэвэлмаа, Энхбаяр зэрэг багш нартаа маш
их баярлалаа. Мөн гэр бүл, дэвжээ нэгт найз нөхдөдөө бас баярлалаа гэж танай сониноор
дамжуулж хэлмээр байна.

-Дэлхийн аваргын тэм­цээнийг
эргэн дурсахад Бразилийн бөхтэй өөрийнх нь дэвжээнд зодоглоход  хэр хүнд байсан бэ?

-Ямар ч улс оронд очсон эзэн орны тамирчинтай тулна гэдэг хэцүү.
Мэдээж нутгийн бөхөө л дэмжинэ. Гэлээ гээд би барил­дахгүй гэлтэй биш зөвхөн ялахын
төлөө хичээнэ. Бразилийн бөхийг харин ялна гэдэгтээ их итгэлтэй байсан шүү. Өмнө
нь дөрвөн удаа таарч барилдахдаа гурав ялж, нэг хожигдоод байсан. Барилдаад үзчихсэн
гэдэг утгаараа техник, арга барилыг нь мэдэрч байлаа. Харин Японы жудоч Асамитай
таарах нь баараггүй байлаа. Тиймээс бэлтгэлийнхээ үеэр өчих мэхийг маш олон удаа
давтсан. Зөвхөн Асамид зориулан өчих мэхийг бэлдэж байсан гэж хэлж болно. Бодсон
зүйлээ хийгээд, ялж чадсандаа баяртай байгаа. Мэхээ хийчихээд Асамиг гараараа дэвжээ
цохихыг мэдэрсэн. Ял­чихлаа гэж бодоход өөрийн эрхгүй дээшээ хараад орилсон бай­на
лээ. Асами Харүма бол 2010, 2011 оны дэлхийн аваргад дараалан түрүүлсэн алдартай
бөх шүү дээ. 

-Сая бэлтгэл хийж байгаа гэлээ.
Ямар тэм­цээнд бэл­дэж байна?

-Он гаргаад Ази, Европын халз тулаанд орно.

-Хэр нэр хүндтэй тэмцээн бэ?

-Ази, Европын халз тулаан бол жудогийн томоохон тэмцээнд тоо­цогддог.
Би жиндээ Азиа төлөөлж оролцож байгаа юм.

-Азиас таны жинд өөр тамирчин
оролцохгүй гэсэн үг үү?

-Тийм ээ. 48 килограммын жин­дээ Азиа төлөөлж орно гэдэг маш өндөр
нэр хүнд. Тийм болохоор бэлтгэлдээ хамаг анхаарлаа төв­лөрүүлээд байгаа. Заавал
амжилт гаргах болно. Хүмүүс хүртэл дэлхийн аварга болсноос хойш надад итгэл хүлээлгэдэг
болсон юм шиг санагдсан. “За чи л найдвар, чи чадна, итгэж байгаа” гэх болсон. Саяхан
Баянхонгор аймгийнхаа шилдэг тамирчин болсон. Энэ бас л итгэл хүлээлгэж байгаа илрэл
шүү дээ. Тэгэхээр алдар нэрийн хэрээр  их
хариуцлага ирдэг болохыг одоо л мэдэрч байна даа /инээв/.

-Монголоос танаас өөр тамирчин оролцох уу?

-Эмэгтэйчүүдээс 58 килог­раммын жинд Сумьяа, эрэгтэйчүү­дээс Ууганбаатар
нар оролцохоор болсон.

-Бэлтгэлээ хэзээнээс эхэл­сэн бэ. Ер нь бэлтгэлээ яаж хийдэг вэ?

-Тэмцээнд орох болсноо энэ сарын эхээр мэдсэн. Ер нь байнгын бэлтгэлтэй
байдаг. Гэхдээ тэмцээнд явахаар бол илүү эрчимтэй хийнэ л дээ. Өдөрт хоёр удаа бэлтгэл
хийнэ. Өглөө 08.00-11.00 цаг хүртэл бэлтгэл хийнэ. Тэгээд гэртээ хариад амарч байгаад
орой да­хиад 16.00-19.00 цаг хүртэл бэлт­гэл хийдэг.

-Өдөрт хоёр удаа хийдэг нь ямар
учиртай юм бэ?

-Өглөө биеийн хүчний дасгал хийдэг. Штанг өргөнө. Харин орой дэвжээний
бэлтгэл хийнэ. Дэв­жээний бэлтгэлээ хийхдээ бүх жингийн бөхчүүдтэйгээ барилдаж бэлтгэлээ
хангадаг. Бас нэг өн­жөөд Богд уул руу гүйдэг юм. Харин долоо хоногийн бямба гариг
бүр ууланд алхдаг гээд бэлтгэл тасрахгүй шүү.

-Бөхчүүд жин нэмэх, эс­вэл хасах
гээд их хэцүү байх. Хоол ундны дэглэм барьдаг уу?

-Ёстой дуртай хоолоо иднэ шүү. Нэг их сүртэй хоолны дэглэм ба­рих­гүй.
Гол нь бэлтгэл, сур­гуулилтаараа л жингээ барина. Тэгэхгүй бол тамирчид хоолны дэглэм
баривал сульдах аюултай.

-Саяхан “Cosmopolitan” сэтгүүлд
таны гоёлын даа­шинзтай их сайхан зураг тавигдсан. Хүмүүс “тэсрэлт” гэж хүлээж авч
байсан?

-Харин үнэхээр сайхан зураг гарсан шүү. Шинэ хувьсал надад ч таалагдсан.
Эмэгтэй бөхчүүд гэхээр л эв хавгүй, эр эм нь мэдэгдэхгүй хүмүүс байдаг гэж ойлгоод
байдаг. Мэргэжил бөх болохоос биш би эмэгтэй хүн шүү дээ. Үргэлж эмэгтэйлэг хувцаслаж,
“Cosmopolitan” сэтгүүлд гарсан шигээ баймаар санагдах ч яалтай билээ. Ажил юм хойно.
/инээв/.

 

Д.ДАВААСҮРЭН

Соёлын тэргүүний ажил­тан,  
DOZ энтертайн­ментийн захирал Ш.Дорж­сүрэн­тэй ярилцлаа.

  -Танай энтертайментын “Кино шиг амьдрал” кино үзэгчдийн
хүртээл болоход бэлэн болсон гэлээ. Хэзээ нээл­тээ хийх гэж байна?

-Манай энтертайментын уран бүтээлчид “Кино шиг амьдрал” гээд
шинэ уран бүтээл дээр ажиллаад бэлэн боллоо. Продюсероор нь манай эхнэр Соёлын
тэргүү­ний ажилтан А.Мөнгөнзул ажилласан. Одоо зөвхөн үзэгч­дэд хүргэх л үлдээд
байна. Шинэ уран бүтээлийн нээлт өнөөдөр “Тэнгис” кино театрт 16 цагаас болно.
“Кино шиг амьдрал” хэмээх киног үзэгчид та бүхэн үзэхэд ямар ч байсан
уйдахааргүй, сонирхолтой уран бүтээл болсон гэж хэлмээр байна. Түүнчлэн он
гарахаас өмнө эцэг эхгүй асрамжийн хүүх­дүүдэд киногоо үнэгүй үзүү­лэх бодолтой
байгаа. 

-Кино зургаа Вьетнамд авсан гэж сонссон.  Зураг авалтыг хэр хугацаанд хий­сэн бэ?

-Тийм ээ. Киноны үйл явд­лын 90 хувь нь ерөнхийдөө Вьетнамд
өрнөдөг. Харин үлдсэн хувь нь Монголд өрнө­нө. Бид наадам дам­нуулж зураг
авалтаа хийсэн. Зурга­дугаар сард Вьетнам явж зураг авалтаа хий­гээд бараг
долдугаар сар гаргаад ирсэн байх аа.

-Өмнө нь DOZ-ынхон гад­­­­ны хэд хэ­дэн ор­нуу­дад  кино­­ны­хоо зу­раг авал­­­тыг хийж бай­­сан.
Ха­рин энэ удаа Вьет­на­мыг сон­гох бол­­­­сон шалт­­­гаан юу юм бол?

-Киноны үйл явц ихэнх­дээ зүүд­­ний ертөн­­цөд үргэл­жил­дэг.
Тий­мээс ой ши­рэн­гэ, далай тэн­гис, олон гүнзгий агуй гээд сайхан байгаль
бидэнд хэрэг­тэй болсон. Вьет­­нам бол энэ бүх­нийг цогц­лоосон сай­хан газар нутагтай
байсан учраас зураг авалтаа тэнд хийсэн нь дээр юм байна гэж бид ярилц­сан.
Тэгээд ч кинонд Шаоли­ны үе, Шанхай зэргийг тусга­хад Вьетнам хамгийн тохиромж­той
санагдсан.

-Киноны гол санааг онц­лох­гүй юу. Тулаантай гэхээр хүмүүс
зодоонтой кино гэж ойлгоод байгаа юм шиг санагдсан?

-Бид эмэгтэйчүүдийн ний­гэм дэх амьдралын хүнд хэцүү байдал
болон хар там­хи зэрэг өнөөгийн нийгмийн хар барааныг тусгасан олон уран бүтээл
хийсэн. Харин энэ удаа арай хөнгөн сэдвийг сонгох нь зүйтэй гэж бодсон. Тэр
утгаараа энэ удаагийн кино тулааны урлагтай мөрт­лөө, инээдмийн, энимейшн
төрлийн уран бүтээл болсон. Ерөөсөө л үзэгчдийн оюуныг амрааж, амьдралын гэрэл
гэгээтэй зүйлийг харуулахыг зорьсон. Гэхдээ цаад санаа нь залуусын хайр
дурлалын талаарх ойлголтыг тодруулах зорилготой гэх үү дээ. Орчин үеийн залуус
хайр дурлалд хөнгөн, хуумгай хандаад байна уу гэсэн бодол төрдөг. Хүний сэтгэл
рүү өнгийж харж байгаа юм биш. Хайр дурлал гэдэг мөнгө, эсвэл гоо сайхан юм уу
зэрэг олон асуултаас аль болох зөв хувилбарыг нь энэхүү киногоороо дамжуулж
харуулахыг хичээлээ.  Ингэх­дээ хүний
амьдралын бар­таа­тай замд хайр, дурлал тулах таяг нь байх ёстой гэдэг санааг
гаргахыг илүү хүссэн.

-Гол дүрээ хэрхэн сон­гож авсан бэ?

-Киноны гол дүрийн тухайд нэлээд ярилцаж байж сонгосон. Гол
дүрийг залуу жүжигчин Р.Батхишиг, “Хэцүү анги” киноны Сувдын дүрд тоглож байсан
Э.Уянга болон Э.Чинзориг нар бүтээсэн. Анх эмэгтэй гол дүрдээ “Орхиг­дос”
кинонд тоглож байсан охиныг тоглуулахаар олж уулзсан. Гэвч хүний нутагт олон
хоног амьдарч зураг авалтад орно гэж бодо­хоор арай нас бага санагд­сан. Жаахан
охин хүний нутагт гэрээсээ олон хоног хол байна гэдэг хүнд шүү дээ. Манай
залуус маань үнэхээр чадварлаг байсан.

-Тулаантай хэсэг бага­гүй гардаг гэсэн. Мэргэж­лийн хүмүүсээс
тусламж авсан уу?

-Гол дүрийн жүжигчин Р.Батхишиг олон жил тулаа­ны урлагаар
хичээллэсэн болохоор зураг авалтын үеэр бидэнд 
үнэхээр асуудал бай­га­агүй. Хашир өөрөө ерөн­хий­дөө санаач­лаад явчих­сан.
Гэхдээ зураг авалтаа эхлэхээс өмнө Спортын төв ордонд 10 гаруй хоног бэлт­гэл
хийгээд явсан. Зураг авал­тын үеэр хий цохиж нэгнийгээ гэмтээх зэрэг бага сага
асуу­дал гарч байсныг эс тооцвол бусад зүйлд мэргэж­лийн хүмүү­­сээс тусламж
авах шаардлага байгаагүй.

-Хоёр продакшнтай хам­тарч ажилласан гэсэн. Тэнд­­хийн кино
урлагийн хөгжил хэр санагдав?

-Социалист тогтолцоотой ч гэсэн Вьетнам улсын кино урлаг
бидний төсөөлж бай­гаа­гаас огт өөр юм билээ. Зарим зүйл дээр санаа зовох үе
байсан. Яагаад гэхээр кино урлагийн дэлхийн томоохон наадмаас олон шагнал хүр­тэж
байсан  Дуг гэх найруу­лагчтай бид
хамтарч ажил­ла­сан. Тэдний техникийн үзүү­лэлт, ажиллаж байгаа барил үнэхээр
өндөр зэрэглэ­лийнх санагдсан. Гэхдээ тийм том уран бүтээлчидтэй хамтран
ажиллана гэдэг тэр болгон олдоод байхгүй боломж болов уу. Тиймээс Дуг найруу­лагчтай
дахин хам­тарч ажил­ла­­хаар яриад ирсэн. Мөн дууны хоёр най­руу­лагч, тус­ла­хууд
нь вьет­нам уран бүтээл­чид байсан. Бусад нь манай уран бүтээлчид.

-Зураг авалтын үеэр хүндрэлтэй зүйл хэр тохиол­­­дов. Вьетнам
маш халуун орон шүү дээ?

-Цаг агаарын нөхцөл бай­дал үнэндээ бүгчим, анх хүн тэвчихийн
аргагүй мэт санаг­даж байсан. Дээр үед манай улс Вьетнамд тусламж хүр­гэж,
хонь, морь мал өгч байсан гэдэг. Тухайн үед Монголоос аваачсан хонь тэндхийн
халу­у­ныг дийлэхгүй үхэж байсан гэсэн яриа хүртэл бий. Манай кино группынхан ч
гэсэн эхлээд нэлээд хэцүү байсан. Жүжигчид маань зураг авалтын үеэр хөдөл­гөөн
хийж чадахгүй гэнэт зогсчихно. Яагаад зогсчихвоо гэхээр “Дооёо ахаа шөрмөс
татчихлаа” гэх тохиолдол их гарсан. Халуун болохоор уран бүтээлчид нэлээд жин
хаяж, гар хө­лийнх нь шөр­мөс татах, бул­чин зангирах зэрэг асуудал багагүй
гарсан шүү.

-Хоол унд таарахгүй хэцүү байв уу. Ер нь вьет­­нам­чууд
ямархуу амьдрал­тай юм бай­на. Бид ма­шин зас­варч­­даар л Вьетнамыг тө­сөөл­­дөг
шүү дээ?

-Бид Вьетнамыг хөгжил буурай орон гэж төсөөлж байсан. Яг
очоод харсан чинь маш хурдацтай хөгжиж бай­гааг мэдэрсэн. Үнэнийг хэлэ­хэд
жаахан атаархсан. Манай улс ч гэсэн ингэж хөг­жиж яагаад болохгүй гэж өөрийн
эрхгүй бодогдсон. 80 гаруй сая хүн амтай. Юмны үнэ хямдхан. Францын колонч­­лолд
олон жил байсан учраас хоол хүнс нь Европ маягийн чанартай хүнс хэрэг­лэдэг.
Тийм болохоор бидэнд хоол таарахгүй гэсэн зовлон байгаагүй. Өглөө болгон шинэ
хүнс хэрэглэнэ. Дугуй мотоцикль бол иргэдийнх нь өргөн хэрэглээний унаа. Ерөн­хийдөө
чанга орилж хашгирсан  хүмүүс юм билээ.
Харин гадны орноос хүн ирвэл хуурч, мэхлэх муу тал­тай санагдсан. Гэхдээ бид­нийг
монголчууд гэхээр маш сайхан угтаж байсан шүү.

-Гэр бүлээрээ уран бүтээл хийгээд явахаар хэр хүнд байдаг вэ.
Зураг авалт гээд олон хоногоор хоёулаа эзгүй байхаар …?

-Тэгэлгүй яахав. Ямар сайн­­даа одоо болтол охины­хоо гацуур
модыг засч өгч амжаагүй байна. Охин маань “Аав хэзээ ёолкоо засах юм бэ” гээд л
асуух болсон. Тэд­нийх ёолкоо зассан байна лээ, эднийх ч ёолкоо зассан байна
гээд л хөөрхий их шаналгаж байгаа. Зулаа бид хоёр уран бүтээл гээд завгүй явдаг
болохоор аав, ээж нар маань л ар гэрийг минь төвх­нүүлж байна даа.

-Яагаад заавал гадаг­шаа явж кино хийдэг юм бэ?

-Гадаад руу өндөр зардал гарган байж кино хийгээд байна
гэхээр гадаадад амь­дарч байгаа иргэдийн амьд­ралыг гаргаж байж л эх орны­хоо
сайн сайхныг илүү мэд­рэх юм болов уу гэж боддог. Тэгээд ч гадны уран бүтээл­чид­тэй
хамтарч ажиллаж байж бид уран бүтээлийн хувьд дэвшинэ. Уран бүтээл чанаржина
шүү дээ. Тэгэхгүй энүүхэндээ эргэлдээд байвал үзэгчдэд хүртэл уйтгартай
санагдах байх.

-Эргээд зардлаа нө­хөж чаддаг уу?

-Зардлын хувьд мэ­дээж өндөр гар­на. Солонгост хий­­сэн
“Дүүлэн нис” кинонд гэхэд л Итали, Солон­­гос, Мон­го­лын уран бүтээлч­дийн баг
гээд нэлээд­гүй зар­дал гар­сан. Гай­хуулж бай­гаа юм биш. Манай энтер­тай­­мент­тай
хам­тарч ажил­ла­даг олон газар байна. Аль болох бүтэ­­хээ­рээ ту­салж ажил­­ладаг.
Бид­ний хувьд үзэгч­дээ гэсэн хү­сэл эрмэл­зэл­тэй байж уран бүтээл хийдэг боло­хоор
үзэгч­­дэд хүрдэг. Ашиг ор­ло­го олох үе байл­гүй яахав. Ний нуугүй хэлэ­­хэд
заримдаа гар­­­га­­­сан зард­лаа нө­хөх бус шатах то­хиол­­­дол бий. Гэх­дээ
гол нь үзэгчдэдээ чанар­­­тай уран бү­тээл хүргэх нь бидний зорилго.

-Саяхан “UBS Music Awards” наад­маас дуу­чин Д.Болдын “Би
дурла­маар байна” дуу шагнал хүртсэн. Харамсалтай нь хулгайн бүтээл гэгдэх бол­лоо.
Энэ дууны клипийн найруулаг­чаар та ажилла­сан байх аа?

-Тийм. Дуучин Д.Болд надад нэг дуу авчрахаар нь сон­сож
үзлээ. Үнэхээр хүчтэй дуу санагдсан. Тэгээд Тансаг, Баатар гээд хоёр уран
бүтээлч­­­тэй хамтраад бид гурав клип хийж өгсөн. Клип­ний санаа бол Доржсүрэн
миний санаа. Харин клипний төгсгөлд гардаг шил, хана цуурдаг хэсэг гардаг.
Үүнийг нь өөр бүтээлээс ингэж болох юм байна гэж санаа авсан.  Тэрнээс хүний уран бүтээлийг хуулсан юм биш.

-Дуучин Д.Болд цахим хуудсандаа хүртэл тайлбар хийхдээ
“Хулгайн бүтээл гэвэл найруулга хийсэн DOZ-ынхонтой хариуцлага тооцох хэрэгтэй”
гэсэн бай­сан. Тэгэхээр та хариуцлага хүлээхэд бэлэн байгаа гэсэн үг үү?

-Үнэн зөв байх ёстой. Би үзэгчдийг хуурахыг хүсдэггүй. Харин
ч чанартай уран бү­тээл хийх ёстой гэж бодож явдаг. Алдаа оноо гаргасан бол
унасан газраа хэвтээд байх биш. Босоод алдаагаа засаад цааш явах ёстой. Үнэхээр
хариуцлага хүлээх ёстой юм бол би бүрэн хүлээх болно. Дуучин Д.Болдод ямар ч
буруу байхгүй. Гэхдээ манай­­хан нэг юманд хэт туйлш­рах юм. Сарын өмнө нь л
дуучин Д.Болд шиг  сайн дуучин байхгүй
гэж байсан. Харин өнөөдөр тэрнийг газар дор ортол муулж байна. Тий­мээс би
танай сониноор дам­жуулж дуучин Д.Болдоос уучлалт гуйя.

 

Д.ДАВААСҮРЭН

Ойрдоо гадаа удаан
зогсохоор жинддэг болчихож. Ажлаасаа гараад 50 метр хүрэхгүй алхаад замаас
такси барих хоорондоо голд хүйтэн орчих юм. Такси зогсохгүй бол бүр гар бээрж,
ам зуурах янзтай. Замын хажууд гар өргөн зогсч байтал миний баруун гар талд дөрөв,
таван настай гэмээр хүүгээ тэвэрсэн эмэгтэй гар өргөн зогслоо. Хүүхдийнхээ ам
хамрыг нимгэвтэр ороолтоор хальт ороож, хүрэмнийх нь ханцуйг муухан буулгасан
харагдав. Такси зогсвол түрүүлээд ээж, хүү хоёрыг суулгая гэж дотроо бодов. Гэтэл
“такси” хаяггүй саарал өнгийн жижиг тэрэг миний өмнө ирж зогсоод цонхныхоо
шилийг буулгаад “Хаашаа явах вэ” гэж асуув. Би ч нөгөө эмэгтэйг дуудаад энэ
такситай явчих гэв. Жолооч “Хаашаа явах юм бэ” гэж дахин ууртай асуух. “Цирк”
гэж өнөөх эмэгтэй яарсан янзтай хэлтэл хүүе гэхийн завдалгүй өнөөх машин яваад
өгөв. Бодвол тэр зүг рүү явахгүй байсан юм байлгүй. Бидний хажууханд халамцуу
хоёр эр мөн л такси барихаар гар өргөж харагдав. Нэг нэгнийгээ зам руу
уначихвий гэж байнга татаж чангаах юм. Такси ар араасаа зогсох хэдий ч хэлсэн
газар руу явах машин олдсонгүй. Бүгд л “Тийш ээ явахгүй ээ” гэж уцаарлах юм. Уг
нь мөнгийг нь өгөхгүй, үнэгүй хүргээд өг гэсэн юм хэлээгүй байлтай. Эсвэл урдаа
эхнэр, хүүхдээ суулгачихаад шахаад суучих гэх такси ч байх юм. Такси ч гэж дээ.
Гэртээ харих замдаа хэдэн төгрөг олохоор халтуур хийж яваа нөхдүүд. Тэртээ
тэргүй мөнгийг нь төлөхөөс хойш үйлчлүүлэгч хаашаа ч явах байсан хүргээд өгөх
нь таксины үүрэг. Таксины үүрэг ердөө л энэ. Тэрнээс биш үйлчлүүлэгч нь анкет
бөглөөд такси нь танилцаж байж зорчигчдоо авдаг юм байхгүй. Тэгсэн атлаа
ганган, годгор охид гар өргөвөл бөөн бөөнөөрөө зогсохыг яана. Тэгээд бас
таксиныхаа мөнгийг дандаа нэмж үйлчлүүлэгчдээ элдвээр хэлэхийг яана.

Гадны улс оронд такси
үйлчлүүлэгчдээ хашаа явах, хаагуур явах зэргийг нь асуух бус харин ч бууж ирээд
барьсан цүнхийг нь хүртэл машиндаа хийгээд хүссэн газар нь хүргэж өгдөг. Тэд
үйлчилгээгээ мэдэрдэг, мэддэг. Харин манайхан гуйгаад машинд нь сууж байгаа
аятай ярвагнаж, суудлаа ингэчих, наадах чинь машин муухай болгочихвий, миний
машин гэр хороолол руу орохгүй гэхчилэн олон юм ярьдаг. Тэгвэл зүгээр л таксинд
явахаа болилдоо.   Таксины үйлчилгээ үзүүлж л байгаа бол хаашаа
явахыг нь битгий асуу.

Д.Даваасүрэн

Сонгинохайрхан дүүр­гийн нутаг дэвсгэр
“Москва” хорооллын баруун талд мөсөн хотхон баригджээ. Өвлийн ули­ралд хүүхэд багачууд
тог­лоомын талбай гэхээсээ илүүтэйгээр мөсөн дээр гулгах, цасаар өвгөн хийж тоглох
дуртай байдаг. Харин манайд ийм бо­ломж хомс. Хаа нэгтээ байгууллагуудын үүдэнд
харах зориулттай хэдэн мөсөн дүрс хийдэг. Түү­нийг нь хүүхдүүд шо­хоор­хож, нүд
унагана. Харж хэд тойрохоос өөр яах ч билээ. Тэгвэл дээрх мө­сөн хотхонд хүүхдийн
хөл тасрахгүй байгаа аж.

Өн­гөрсөн пүрэв гаригт албан ёсоор
нээлтээ хий­сэн энэхүү мөсөн хотхо­ныг “Талх чихэр” компани өөрс­дийн санхүүжилтээр
барьсан юм байна. Төв зам дагуу буюу хүмүү­сийн сайн мэдэхээр “Хаан хүнс” компанийн
хажуу талд юм. Мөсөн хотхоны үүдээр ороход хүүхэлдэйн кинон дээр гардаг шиг үлгэрийн
ор­дон руу орох мэт хаалга угтах аж. Цаашлаад хө­төлгөө цаа буга, цан чар­га хөлөглөөстэй
хараг­дана. Хүүхдийн кино, үл­гэр, зохиолд гардаг шидэт сахиусан тэнгэр байдаг.

Тэгвэл энд сахиу­сан тэнгэрийн далавчийг жижиг том хоёрыг урла­жээ.
Зөвхөн далавч урла­сан учир нь гэвэл хүүх­дүүд урд нь очоод зогсо­хоор өөрсдөө сахиусан
тэнгэр мэт харагдах зо­риулалттай ажээ. Бага насны хүүхдүүдэд тохи­ро­хоор сахиусан
тэнгэр ч тэнд байна. Сахиусан тэнгэрүүдийн цаахна өөд өөдөөсөө харсан хоёр гулсуур
хийжээ. Ингэхдээ нэг нь арай өндөр, нөгөөх нь арай бага гулсуур байх. Тав, зургадугаар
ангийн хүүхдүүд арай учир мэдэх болохоор эгц уруу гулсах, том гулсуур дээр чөлөөтэй
тоглож болно.

Харин бага балчир дүү нар нь тэдний
хөлд гишгэгдэх гээд тааваараа гулгаж ч чадах­гүй гэдгийг бодолцож бяц­хан гулсуур
хүртэл хийсэн юм билээ. Том гулсуурт сургуулийн насны хөвгүүд их харагдсан.
12-15 настай болов уу гэмээр гурван хөв­гүүн гулсуур руу нэг нэгнийгээ түлхэн инээлдэж,
цуварч гулсах мөртлөө гулсуурын төгсгөлд тосч зогсох үеийнхээ охидын үс, хувцаснаас
нь чангаана. Харин наад жижиг гулсуур дээр дөрөв, таван настай гэмээр жаалууд гулсах
бөгөөд ээж, аав нь гарнаас хөтөлж, байнга дагах аж. Мөсөн охид урлахдаа орос маягийн
алчуур, хувцастай хийжээ. Хэдий тунгалаг, цаана байгаа зүйл нь хараг­дах юм шиг
боловч яг хүүх­дүүд зургаа авахуулахаар ард зогсоход зөвхөн царай нь л харагдана.
Аав, ээж, ах эгч нар нь хүүхдийнхээ зургийг утсаар дарж, найзуудаараа яваа нь нэгнийхээ
зургийг дарж хөгжилдөцгөөх аж. Талбайг хүрээлсэн хашаа нь хүртэл мөс. Мөн л дотроосоо
тунгалагтаж гэрэлтэнэ. Харин талбайн голд бялууны дүрс­тэй мөсөн баримал байх бөгөөд
ногоон өнгийн гэрэл цацарна. Гадаа оройн 19.00 цаг өнгөрч, жихүүн салхи хацар зүсч,
амнаас уур савсаж байсан ч хүүхдүүд хүйтнийг үл ажирч хөгжил хөөр болно. Бүр хүрэм­нийхээ
энгэрийг задгайлчихсан гүйлдэх хүүхдүүд харагдав. Нэг тоглоомоос нөгөө рүү шилжихдээ
тэдний нүд улам сэргэж, гэрэлтэнэ. Эцэг, эхчүүд ч гэсэн гэрийнх нь ойр хүүхдүүд
тоглох боломжтой газар нээгдсэнд сэтгэл ханга­луун байгаагаа ярьж байлаа. Энэхүү
мөсөн хотхоныг 58 сая төгрөгөөр барьсан гэсэн. Хот­хоны ерөнхий зургийг “Талх чихэр”
компани гаргасан бол барих ажлыг нь Соёлын тэр­гүү­ний ажилтан уран сийл­бэрч Ц.Мөнх-Эрдэнэ
хариу­цаж гүйцэтгэжээ. Мөсөн хотхоны барималуудыг нийт 14 хүн урласан гэнэ. Уран
барималч Ц.Мөнх-Эрдэнэ өөрийн “Dazzler design” ХХК-ийнхаа хиймэл нуурнаас зөөжээ.
Өөрөөр хэлбэл хиймэл тогт­мол усанд мөсөө хөлдөөж авчирвал баримал барихад тохиромжтой
гэнэ. Хэрвээ баримал хийх явцдаа мөсөө жаахан ч гэсэн цуулчихвал цаашдаа ашиглах
ямар ч боломж­гүй болдог талаар уран сийлбэрч тайлбарлаж байсан. Ан цав гарсан тохиол­долд
хэдий баримал барьж болох ч гарын ая даал­гүй бутраад уначихдаг байна. Мөсөн хотхоныг
хийхэд 120 орчим тонн мөс орсон бөгөөд 16 хоногийн дотор барьж дуусгажээ. Хамгийн
гол нь мөсөн хотхоны баримал бүр өөрөөсөө гэрэлтэх бөгөөд ийм дизайнтай хийхийн
тулд 530 метр лед гэрэл орсон юм байна. Зөвхөн өдрийн цагаар гэлтгүй оройн цагаар
тоглох нөхцлийг бүрдүүлж өгснөө­рөө их онцлогтой юм билээ. Нийслэлд байгаа хүүхэд
тогло­чих газрууд нь хотын төвд байдаг. Тэгвэл энд хотын захын хүүхдүүд ирээд тоглох
боломжтой аж. Орой 21 цагийн орчимд мөсөн хотхо­ны хүүхэд багачууд цөөрөх бус харин
ч нэмэгдэж байлаа. Гэхдээ ихэвчлэн эцэг, эхтэйгээ явж харагдсан. Мөсөн хотхон ямар
ч үнэ төлбөргүй. Он Гаргаад цагаан сарын уур амьсгалыг тусгаж өөр барима­лууд барих
аж. Үүнээс гадна “Скай” их дэлгүүрийн өмнөх талбайд бас нэгэн мөсөн хотхон баригдаж
байна лээ. Өмнөхийг бодвол арай талбай жижиг, бас барималууд нь гэрэлтдэггүй. Гэхдээ
тэнд багачуудын сайн мэдэх Шрек, Цасан гоо ба долоон одой зэрэг үлгэрийн баатруудыг
урлаж байна. Хэмжээний хувьд зарим баат­рууд нь том хүнээс ч өндөр юм билээ. Хэзээ
ашиглалтад орох нь тодорхойгүй байна.  “Скай”
дэлгүүрийнхэн хөрөнгө зарж босгож байгаа гэнэ. Энэ жилийн хувьд хүүхэд багачуудын
хувьд тоглох мөсөн барималтай талбай нэлээд хэд хэдэн газар нээгдэх бололтой. Маргааш
гэхэд л төв талбай дээр хоёр том мөсөн гулгуур ашиглал­тад орох юм байна.

Д.ДАВААСҮРЭН

Нийслэл хот шинэ жи­лийн сүлд модоо өчигд­рөөс Чин­гэсийн талбайд
засч эхэлсэн бөгөөд энэ сарын 15-нд сүлд модны­хоо гэрлийг асаах юм бай­на. Түүнчлэн
төв талбайд хүүхэд, залууст зориул­сан мөсөн гулгуурын тал­бай барьж эхэлжээ. Энэ­хүү
мөсөн гулгуурын тал­бай мөн энэ сарын 15-нд нээгдэнэ. Одоо­гийн байд­лаар хашаа
хатгах ажил хийгдэж байгаа бөгөөд удахгүй мөсөн хучилтаа хийх юм байна. Энэ удаа
зүгээр нэг мө­сөн талбай хийх биш бүр цогц мөсөн гулгуурын төв барих нь.

Тодруулбал, хоёр хэсэг мөсөн талбайг жанжин Д.Сүхбаатарын хөшөөнөөс
урдхан талд бий болгох аж.  

Мөсөн гулгуурыг 195:35 метрийн харьцаатай хатуу хучилттай талбайд
20:40 метрийн харьцаатай байгуу­лах юм байна. Өвлийн улиралд гадаа эрт харанхуй
болдог. Тэгвэл мөсөн талбайг сүүлийн үеийн гэрлэн чимэг­лэлээр шөнөжин гэрэлтүүлэх
гэнэ. Хүүхэд залуус гулгахаар ирэхдээ дулаан байранд хувц­саа солиод гулгах болом­жийг
хүртэл бодолцож хувцас солих тав тухтай байрыг ха­жууд барихаар төлөвлөжээ. Мөн
түргэн хоолны цэг барих аж. Үүнээс гадна үзэгчдийн суудал, хогийн савыг зэргийг
нь шийдэж өгөх юм байна. Ямартай ч энэ өвөл гулгах дуртай хүүхэд залуус стан­дар­тын
шаардлагад нийц­сэн сүүлийн үеийн мөсөн гулгуур­тай болох нь. Энэхүү цогц талбайг
бари­хаар нийслэ­лийн Захираг­чийн ажлын хэсэг ажилдаа оржээ. Тэд хүүхэд, залуусын
чөлөөт цагаа зөв, боловсон өнгөрүү­лэх орчинг ийн нэгээр нэмэхээр нэлээд завгүй
бай­гаа бололтой. Мөсөн талбайн үйл ажиллагааг ерөнхийдөө  Нийтийн үйлчилгээний Улаан­­баатар нэгтгэл хариу­цаж
ажиллахаар болсон бөгөөд талбай бүрт 3-4 ажил­тан ажиллах юм байна. Одоо­гийн байдлаар
үнэ ханшийг тодорхой шийдээгүй байгаа гэсэн. Харин аль болох нийс­лэ­лийн бүх хүүхдэд
хүртээмж­тэй байх талаас нь бодолцож тарифаа гаргах юм байна. Уг нь манайд өвлийн
улиралд олон мөсөн гулгуурын газар нээгддэг хэдий ч үйлчилгээ­ний шаардлагыг хангаж
ажил­лаж чаддаггүй. Адаг­лаад нийтийн бие засах газар­гүй байдаг. Тэгвэл энэ жилээс
хүүхэд, залуучууд тохилог, таатай үйлчилгээтэй мөсөн гулгуурт чөлөөт цагаа өнгөрүүлдэг
болох нь.

Д.ДАВААСҮРЭН