Author: Даваанямын Даваасүрэн

2014 он спорт сонирхогчдын хувьд “Өндөр жил” гэхэд хилсдэхгүй.
Дөрвөн жилд нэг удаа зохиогддог хөлбөмбөгийн ДАШТ энэ зун Бразил улсад эхэлнэ. Манай
сонин энэ спортын том цэнгүүнийг угтан ямар улсын шигшээ баг дөмөгхөн тоглож дээгүүр
давхих вэ гэдгийг  цувралаар танилцуулж байна.

Хөлбөмбөг
гээч спорт нь өнгөрсөн зууны эхнээс анхны ДАШТ-ээ зохиож нийтдээ 19 удаа аваргаа
тодруулсан байдаг юм. Дөрвөн жилд ганц удаа зохиодог тул тун нэр хүндтэй энэ эрхэм
цолыг наймхан улсын шигшээ баг хүртсэн гээд бодохоор асар их ач холбогдол өгөхөөр
цол хэргэм гэдэг нь ойлгогдож байгаа биз. Тэгвэл энэ найман улсаас хамгийн өвөрмөц,
логик утгаар ойлгоход хэцүү баг нь Итали юм. Тайлбарлах уу.

Италичууд
дэлхийн аварга хэмээх эрхэм цолыг дөрвөн удаа хүртсэн баг бөгөөд 1934-1950 он хүртэл
16 жилийн туршид энэ цолыг хамгийн удаан хадгалсан баг. Тэдэнд хэцүү байх тусмаа
аварга болох боломж нь нэмэгддэг тун өвөрмөц хүмүүс юм шиг бодогдоод байдаг юм.
1938 онд аваргын төлөө тоглох гэж байхдаа Муссолинигоос “ял эсвэл үх” гэсэн богинохон
цахилгаан мэдээ авч байлаа. Үхэхгүйн тулд ясаа цайтал тоглохыг үзүүлээ биз дээ хөөрхий
италичууд. 1982 онд аварга болохдоо баахан “мөрийтэй тоглоомчид” авч очиж байв.
2006 онд Германд зохиогдсон ДАШТ-ний шигшээ тоглолтод шалгарсан Италийн багийн ихэнх
гишүүд нутагтаа очоод шүүхийн хаалга татах болсон гэдгээ мэдчихсэн, сэтгэлийн дарамттай
хүмүүс байсан. Учир нь тэдгээр хөлбөмбөгчид Ювентус, Милан зэрэг багуудад тоглож
байхдаа найрааны хөлбөмбөгт орооцолдсон мөнгө өгч, авалцсан, харсан, гэрч болсон
гэх мэтчилэнгийн гэм нүгэлтэй байсан. Гэхдээ л аварга болоход энэ нүглүүд нь саад
болоогүй л юм даа. Нэг өгүүлбэрээр тайлбарлавал муу байх тусмаа сайн гэдэг Италичуудад
таараад байдаг юм шиг. Багийн бүрэлдэхүүн хэт хөгшин байх италичуудад огт хамаагүй.
Тэд винотойгоо адилхан нас нь явах тусмаа улам сайжирна, чангарна. Тэд хамгаалж
тоглодог. Бусад багуудын бүтэн бүрэлдэхүүнээрээ хаалга руугаа шигдэн хамгаалж байгааг
харахад дургүй хүрмээр байдаг бол италичуудынх шар өөр. Тэд анхнаасаа л иймэрхүү
тактиктай тоглодог байсан зөв хамгаалалтаас цахилгаан мэт хурдан сөрөг довтолгоо
гэдэг зарчмаар галавын үеэс л тоглосон, тэдэнд тохирдог тактик юм. Италичуудад их
найдвар өгөх үед тэд энэ найдварыг шороотой хутгаад хаячихдаг. Харин “одоо ч гавихгүй
дээ” гэхээр гайхалтай тоглочихдог ерөнхийдөө тааж боломгүй гэхдээ хэзээд шилдгүүдийн
эгнээнд байх болно гэдэгт итгэж болох шигшээ баг билээ.

Италийн багийн ноён нуруу

Буффон,
Сальваторе Сиригу, Кьеллини, Леонардо Бонуччи, Андреа Бардзальи, Андреа Пирло, Абате,
Маркизио, Де Росси, Монтоливо, Мотта, Антонио Кандрева, Балотелли

Багийн ахлах дасгалжуулагч Чезаре Пранделли

Италийн
шигшээ багийн ар тал уламжлал ёсоор тул мундаг. Ахлах дасгалжуулагч Пранделли үүнийгээ
мэддэг тул хэр барагтай сэлгээ солио хийгээд байдаггүй. Буффон, Абате, Кьеллини,
Бонуччи, Шильо, Кришито гээд олон жил хамт тоглосон хашруудтай, тэдэндээ итгэл үзүүлнэ
гэж жигтэйхэн.

Сайн тал

Италийн
шигшээ багт Буффон, Пирло, Росси гээд хэдэн настай вэ гэдгийг нь мартчихсан гурван
том “багана” бий. Хамгийн гайхалтай нь он цаг өнгөрөх тусам улам тодрох эдгээр одууд
байрлал бүр дээрээ бусаддаа үлгэр болохуйц тоглосоор л байна.

Хагас
хамгаалалт нь сайн. Де Росси, Маркизио мэт нь хамгаалчихна, хэрэгцээ гарвал довтолчихно.
Тиаго Мотта, Пирло, Монтоливо гээд гайхалтай авьяаслаг хагас хамгаалагчид довтолгоог
дэмжинэ. Гэтэл цаана нь Аквилани, Поли гээд залуучууд шигшээдээ  багтаж чадахгүй ээлжээ хүлээгээл зогсож байх жишээний.
Авьяас нь хөгширч өгдөггүй хэдэн хүн Италийн шигшээд нижгээд байна даа.

Сул тал

Италийн
шигшээ багт яг энэ багт таарахаар хурдан, богино хугацаанд, жижигхэн орон зайд амжиж
гоол хийх авьяастай жишээ тоочвол Иньзаги, Тевес мэт шиг довтлогчид их зохидог.
Балотелли тийм биш. Эль-Шаарави тийм боловч сүүлийн үед тогтмол гэмтэх болсон тул
бэлтгэл муутай. Өөрөөр хэлбэл сөрөг довтолгооны үзүүрт байж төгсгөл хийх чадвартай
довтлогч хомсхон болчихсон гэхэд хилсдэхгүй. Тэгээд ч Балотеллигээс өөр довтлогч
байхгүй болтлоо хоосорчихоод байна гэхэд хилсдэхгүй дээ. Мэдээж Жилардино, Жузеппе
Росси гээд нэрлэж болох боловч дэлхийн аварга болохын төлөө тэмцэж байгаа бусад
багийн довтлогчидтой харьцуулваас арай л ядруухан харагдаад байгаа юм даа. Дээр
нь тэд энэ жил тун чанга хэсэгт хуваарилагдсан. Бараг нөгөө “Үхлийн” гээд нэрлэж
тодотгоод байдаг хэсэг шүү дээ. Тэдний хэсгийн өрсөлдөгчид нь ихэвчлэн Италийн шигшээтэй
эн зэрэгцэхүйц багууд тул сайн довтлогч зайлшгүй шаардлагатай даа.

Уг
нь италичууд 12 жил болоод л шигшээ тоглолтын үзүүр түрүүнд үлддэг уламжлалтай юм
билээ. Тэд 1970, 1982, 1994, 2006 онуудад финалд шалгарч алт мөнгөн медаль хүртэж
байсан гэдгийг тооцоолоод нэмж хасаад үзэхээр ямар ч байсан энэ жил түрүүлэх ёсгүй
болж байгаа биз. Гэхдээ түрүүлэх хэмжээнд тогловол бас л дажгүй шүү.

Д.БАТ-ЭРДЭНЭ

Д.ДАВААСҮРЭН

“Оройтсон бороо”,
“Хүмүүс ээ амьдрах сайхан”, “Буянаар учирсан амраг”, “Намирын гол”, “Үй зайгүй найз
аа үгүйлж явъя нэгнийгээ” зэрэг хүний сэтгэлийн нандин утсыг хөглөсөн сайхан дуунууд
ард түмэнд хүрээд нэлээд олон жилийн нүүрийг үзжээ. Эдгээр дууны нэрийг дурсангуут
л шууд дуучин нь нүдэнд харагддаг болтлоо ард түмэнд хүрсэн байх юм. Энэхүү дуучин
бол Соёлын тэргүүний ажилтан, ая зохиогч М.Бямбажав гэдгийг та бүхэн надаар хэлүүлэлтгүй
мэдэх биз ээ. Ингээд түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

-Таныг тоглолтоо хийх гэж байгаа гэсэн. Ард түмэнд дуу хоолойгоо
өргөснөөс хойш 25 жил болжээ?

-Тэгнэ.
Өнөөдөр “Хүмүүс минь амьдрах сайхан” уран бүтээлийн тайлан тоглолтоо хийхээр зэхээд
байна. Аль арван жилийн сурагч байхдаа л урлагийн олон тэмцээн уралдаанд оролцож
шагнал хүртэж, энгэрээ мялааж явлаа. Гэхдээ одоо ард түмэндээ 25 жилийн хугацаанд
хийсэн бүтээснээ өргөн барих гэж байна. Энэ тоо бол яг урлагийн тогоонд орсон цаг
хугацаа юм.

-Та тоглолтоо ихэвчлэн дуугаараа нэрлэдэг. Энэ удаа “Хүмүүс
ээ амьдрах сайхан” гээд мөн л уран бүтээлээрээ нэрлэсэн байна. Тэгэхээр уг дуу бас
нэгэн дурсамж хадгалж байгаа болов уу?

-Тухайн
үед би цэрэгт байлаа. “Хүмүүс ээ амьдрах сайхан” дуу төрсөн түүх их сайхан дурсамж
агуулдаг. Учир нь намайг цэрэгт байхад одоо миний багш болох МУГЖ Чулуунхүү надад
зориулж энэ дууг бичиж өгсөн байхгүй юу.”Хүмүүс ээ амьдрах сайхан” дууг өдгөө
25 жил дуулж байна.

-Аль цэргийн ангид алба хааж байсан юм бэ?

-Төв
аймгийн Сэргэлэн суманд байрлах 036 дугаар ангид цэргийн алба хааж байсан. 1989
онд, тэгсэн нэг өдөр ангийн захирагч дуудаад уулзалтын өрөөнд чамайг хоёр хүн хүлээж
байгаа орж уулз гэдэг юм байна. Ортол МУГЖ Чулуунхүү багш бас ахимаг насны хүнтэй
сууж байв. Тухайн үед Чулуунхүү багшийгаа таних биш ямар, энэ хүн аавтайгаа явж
байгаа юм байх даа л гэж бодсон. Тэгсэн надад нэг дуу өгөөд “чи энэ дууг өөрийн
болгоод ард түмэнд хүргэ” гээд өгсөн. Би ч дуулж Монголын радиод бичүүлээд тэр жилдээ
ард түмний хайртай дуу болж билээ.

-Тухайн үед багштай тань ямар хүн явж байсныг мэдсэн үү?

-Миний
аав хүү гэж харсан хоёр хүн нэг нь МУГЖ Чулуунхүү багш нөгөө нь Мөрдорж гуай байж
таарсан. Чулуунхүү гэж хүний нэрийг нь сонсч дууг нь дагаж дуулах дуртай байсан
болохоос биш тийм том цэргийн ангийн хурандаа хүн гэж хэн мэдэхэв. Багш маань надад
зориулж “Хүмүүс минь амьдрах сайхан” дууг бичсэн байж л дээ. Ингэж л төрсөн дуу.

-Тэгэхээр “Оройтсон бороо” дууг цэргээс халагдсаныхаа дараа
дуулсан байх нь ээ?

-Тийм.
Хойтон жил нь цэргээс халагдаад “Үлгэрийн танхим”-д ерөөл магтаал уншдаг байлаа.
Миний ерөөл магтаалын багш бол МУГЖ Явгаан гэж хүн бий. “Оройтсон бороо” дууныхаа
аяыг өөрөө хийж шүлгийг нь яруу найрагч Туяа тэрлэж өгсөн юм. Бас л их санаандгүй
мэндэлсэн дуу. Манай ажил дээр нэг эгч “Надад нэг үг байна. Ая хийгээд өгөх хүн
байна уу” гээд ирсэн. Тухайн үед “Мартын 8” баяр болох гэж байсан санагдаж байна.
Би ч гитараа бариад төвөггүйхэн ая зохиочихлоо. Тэгээд л гитартай нэг арга хэмжээнд
дуулсан хүмүүст их хүрсэн. Тэгээд л ёстой байнга дуулдаг, ард түмэнд их хүрсэн дуу
болж билээ. Нас бага байсан болоод ч тэр үү тэр үедээ ерөөсөө дууны утгыг нь ч нэг
их анзаарч ухалгүй дуулж байсан юм даг. Их сайхан уран бүтээл болсон гэж би боддог
юм. Аялгуу нь цаанаа л нэг онцгой.

-Үй зайгүй найз аа, үгүйлж явъя аа нэгнийгээ…гээд дуу өнөөдөр
ч анд нөхдийн бахархлыг бэлгэдсэн сайхан дуу хэвээр байна. Таны дууны ая үгэнд байна
уу, хэрхэн сонсогчдод хүргэж буй таны авьяаст байна уу?

-“Үй
зайгүй найз аа үгүйлж явъя нэгнийгээ” гээд дууг маань DZ Man буюу Дашзэвэг ах шүлгийг
нь тэрлэж өгч байлаа. Үнэхээр эр хүмүүсийн нөхөрлөлийг илэрхийлдэг. Ер нь амьдралд
ойр уран бүтээл гэж байна. Тийм дуу л ард түмэнд хүрдэг юм шиг байгаа юм. Сүүлд
дуулсан “Оюу нана бүсгүй”, “Буянаар учирсан амраг” гээд ер нь миний дуунууд бор
зүрхээрээ ард түмэнд хүрсэн. Орчин үеийнх шиг клип хийлгээд дуунуудаа дүрсжүүлнэ
гээд байх биш. Шинэ уран бүтээл гарлаа Монголын радиодоо бичүүлээд л ард түмэндээ
хүргэнэ. Тэр болгон л олны хүртээл болж одоо ч цээжинд нь хангинаж явдаг бүтээл
болсон байна. Уран бүтээлч хүнд энэ л хамгийн жаргал шүү дээ. Миний дуу гэхээсээ
илүү ард түмний дуу болсон байна шүү дээ. Харин сүүлд хоёр ч шинэ дуунд клип хийлгэлээ.
“Ногоон дарь эх”, “Олондоо хүндлэгдсэн аав” гээд хоёр дуу байна. “Youtube” дээр
тавьчихсан байгаа.

-“Буянаар учирсан амраг” дууг ханьдаа зориулж бичсэн дуу гэж
сонссон юм байна?

-Тийм
ээ. “Буянаар учирсан амраг” дууг ханьдаа зориулж бичүүлсэн. Миний хань багш мэргэжилтэй
сайхан хүн бий. Би ханиараа бахархаж явдаг юм. Энэ дуу ч гэсэн миний сэтгэлд нийцсэн,
тэр болгон хэлээд байдаггүй сэтгэлийн үгийг минь гүйцээсэн сайхан дуу болсон гэж
би боддог. Урлагийн хүний ард талыг зохицуулж явна гэдэг амаргүй ажил. Тиймээс би
ийм сайхан ханьтай учирсан буянтай хүн юм даа гэж энэхүү дууг зориулсан хэрэг.

-Одоо энэ удаагийн тоглолт хэр онцлогтой болох вэ?

-Өөрийн
гэсэн бүхий л уран бүтээлээ хүргэнэ. “Намирын гол” гээд дууг би нэг дуулаад манай
нутгийн дуучин залуу Болдбаатар нэг дуулж ард түмэнд хүргэснийг мэдэх байх. Энэхүү
“Намирын гол” дуугаа тоглолт дээрээ би өөрөө дуулах болно. Мөн өөрөө аяыг нь бичсэн
“Сайн байна уу, цагдаа” зэрэг 30 гаруй уран бүтээл байна. Тиймээс энэ удаагийн тоглолтод
урилгаар оролцож буй дуучид маань дандаа миний уран бүтээлээс дуулах болно. Зарим
хүмүүс уран бүтээлийн цэнгүүн хийлээ гээд баахан дуучид авчраад дуулуулчихдаг. Хэрвээ
тэгвэл би адаглаад л Увс нутгийнхаа дуучдыг авчраад нэг нэг дуу дуулуулаад өөрөө
тайзны ард хэвтээд байхад бараг хоёр цаг болчихно биз дээ. Тэгэхгүй, би энэ 25 жил
ямар уран бүтээл хийв гэдгийг л ард түмэндээ харуулах тоглолт шүү дээ. Тиймээс зарим
нэг талаараа их онцлогтой болно гэж та бүхэндээ хэлмээр байна.

-Чулуунхүү гавьяат та хоёрыг хамт тайзан дээр гарахад үзэгчид
их сайхан хүлээж авдаг. Ер нь ингэж зэрэг хөдөлнө гэдэг ч юм уу бэлтгэл хийж байсан
удаа бий юу. Харц тань хүртэл нэгэн зэрэг хөдөлдөг шүү дээ?

-Олон
жил хамт уран бүтээл хийгээд ирэхээр амьсгалах нь хүртэл нэг болчихдог байх. Бид
хоёр чинь хоёулаа залуудаа бүжиглэдэг байсан улс. Тэгээд ч тэр үү харцаараа ойлголцоод
л дууныхаа аянд хөдөлдөг. “Соёолонгийн тоос” ч юм уу сайхан эрч хүчтэй хэмнэлтэй
дуу дуулж байж ямар гөлийгөөд зогсоод байлтай биш (инээв). Би Агсал, Баруун монгол
биелгээ, дархад, цам зэрэг олон бүжиг бүжиглэдэг байсан. Ленинградад дөрвөн метр
бурхан бүтээхэд би ерөөл магтаал хэлж, цагаан өвгөн дотор цам бүжиглэж байлаа ш
дээ. 1992 онд Г.Явгаан багштайгаа хамт Азийн язгуур урлагийн наадамд оролцож Гран
при шагнал хүртэж байсан удаатай.

-Тэгвэл тоглолтынхоо үеэр бүжиглэх юм биш биз дээ?

-Олон
дуу дуулаад амьсгаадаад чадах болов уу гээд л бодоод байгаа. Тэгээд ч гүзээ нэмж бондойгоод хэцүү болчихож
дээ (инээв.

Д.ДАВААСҮРЭН

Гавьяат жүжигчин Ч.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа. Тэрээр СУИС-ийн Соёлын
боловсролын сургуулийн захирлын алба хашиж байгаа юм байна.

-Таныг
гадаадад сурч байгаад ирсэн гэж сонссон. Ямар чиглэлээр сураад ирэв?

-Ирландад манлайлал, стратегийн чиглэлээр гурван жил сураад ирсэн.
Тэнд би суралцахаасаа гадна дэлхийн соёл урлагийг судалж үзлээ. Түүнчлэн Монголын
соёл урлагийн салбарыг хэрхэн дэлхийн тавцанд гаргаж ирэх талаар багагүй  судалгаа хийлээ.

-Таны
бодлоор Монголын урлагийг хэрхэн дэлхийд таниулах боломж байна вэ?

-Өнөөгийн нийгэмд ганцхан нийтийн дуучид гэлтгүй соёл, урлагийн салбарт
мэргэжлийн менежмент зайлшгүй хэрэгтэй болчихож. Уран бүтээлчид өмнөө зорилго тавиад
түүндээ хүрэхийн тулд хөдөлмөрлөх цаг үе ирсэн гэсэн үг. Манай соёл, урлагийн салбарынхан
өнгөрсөн хугацаанд урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөх маягаар явж ирсэн. Одоо
тийм арга барилаар хол явахгүй. Амжилтад хүрэхийн гол нууц бол сайн төлөвлөгөө.
Тэрнээс биш ямар ч өмнөө тавьсан зорилгогүй өглөө босоод ээжийн тухай нэг дуу дуулчихаад
өдөр болохоор эгчийн тухай дуу дуулаад амжилтад хүрнэ гэж байхгүй. Тиймээс мэргэжлийн
менежменттэй ажиллаж байж жинхэнэ амжилтыг бий болгож чадна.

-Таныг
“Хонхны нулимс”, “Онцгой төрсөн бүсгүй” зэрэг дуугаараа олонд танигдах үед нийтийн
буюу зохиолын дуу ид моод болж байсан. Харин өнөөдөр нийтийн дуу бараг л ад үзэгдэх
хандлагатай байгаа. Ийм цаг үед шинэ залуу уран бүтээлчид юунд анхаарах ёстой вэ?

-Шинэ залуу дуучдыг алдаа гаргахгүйгээр хурдан хугацаанд амжилтад
хүрээсэй гэж би боддог. Заавал бидний, бидний өмнөх шиг зовлон туулах ёсгүй шүү
дээ. Тийм учраас л сайн төлөвлө гээд байгаа юм. Ямар уран бүтээлийг хэнд зориулж
хийх гэж байна вэ гэдгээ мэдрэх хэрэгтэй. Чиний хийсэн уран бүтээл хэнд хүрэх ёстойг
бодолцож сайн судалгаа хийх ёстой. Ямар ч шалтгаангүйгээр уран бүтээл хийх хэрэггүй.
Сонсогчдоо мэдэрч төлөвлөж байж сумаа тавь гэж хэлмээр байна.

-Та
амжилтад хүрэх арга замыг харж байгаа хэрнээ өөрөө яагаад уран бүтээл хийхээ больчихов
оо?

-Дуу дуулахаас илүү уран бүтээл хийх тал дээр түлхүү анхаарч ажиллаж
байгаа. Мөн он гараад 50 жилийн түүхтэй СУИС-ийн Соёлын боловсролын сургуулийн захирлаар
томилогдон ажиллаж байна. Тэр болгон уран бүтээл туурвиад байх зав зай муухан л
явна.

-Таныг
гавьяат болчихоод таг болчихлоо гэж зарим хүмүүс шүүмжлэх болж?

-Яахав, зарим хүмүүс тэгж харж болно л доо. Гэхдээ эх орноосоо хол
явж байж дуугаа дуулмаар байна гээд яваад байлтай биш. Харин нутагтаа ирснээсээ
хойш ганц нэг албан байгууллагын урилгаар дуулсан. Ер нь надад өмнөө тавьсан нэг
зорилго бий. Нэг ёсондоо зохиогчийн эрх, түүнд хамаарагдах хуулийн хүрээнд голлон
анхаарч ажиллаж байна. Би зохиогчийн эрх эзэмшигч баймаар байна. Уран бүтээл туурвих
тал руугаа миний бүх оюун санаа төвлөрч байна гэхэд болно. Яг үнэндээ гавьяат хүн
соёл, урлагийн салбарыг хөгжүүлэхийн төлөө хийх хэрэгтэй юу байна түүнд манлайлан
оролцох үүрэг хүлээдэг гэж бодож байгаа. 
Дуулахгүй байгаа ч гэсэн уран бүтээлч найз нөхөд, дүү нар маань дуулж ард
түмэнд хүргэсэн 17, 18 дууны ая тэрлээд байна.

-Тэгэхээр
зохиолын дуучдад чиг өгч ерөнхийд нь арын ажлыг нь гүйцэтгэж байгаа гэсэн үг үү?

-Нэг их чиг өгөөд хөтлөөд байх юу байхав. Магадгүй би өнөөдөр дуулах
нь хүмүүст сонин уу, эсвэл шинэ залуу уран бүтээлч дуулах нь сонин уу гэдэг талаас
нь харах юм бол өөр ойлголт. Залуу уран бүтээлчид ирж зөвлөгөө авдаг. Ер нь продюсерийн
үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэх үү дээ. Би Ирланд явахаасаа өмнө Удирдлагын академд магистрын
зэрэг хамгаалсан. Тухайн үед Намсрайноров, Идэржавхлан, Түмэн-Өлзий зэрэг залуучууд
зөвлөгөө авдаг байсан. Одоо тэр хэд маань нийтийн дууны салбарт өөрийн гэсэн байр
суурьтай, ард түмэнд хүндлэгдсэн дуучид болсон байна.

-Удахгүй
Дэлхийн оюуны өмчийн өдөр тохиох гэж байна. Та өмнө нь оюуны өмчийн асуудлыг нэг
бус удаа хөндөж байсан хүн. Тэр үеэс өнөөдөр хэр өөр болсон байна вэ? 

-Анх 2005 онд зохиолын дуучид хамтран Нийтийн дуучдын нэгдсэн холбоо
байгуулж байлаа. Тухайн үед холбооны тэргүүнээр МУГЖ С.Жавхлан ажиллаж байгаад
2007 оноос би энэхүү албан тушаалд томилогдсон юм. Холбоо уран бүтээлчдийг зөв чигт
залах үндсэн үүрэгтэйгээр байгуулагдсан. Учир нь монголын соёл урлагийн салбар тодорхой
хэмжээгээр хөгжиж, нийгмийг соёлоор түүчээлэн гэрэлтүүлэхэд нийтийн дуучид өөрийн
гэсэн хувь нэмрээ оруулсаар ирсэн шүү дээ. Бид зүгээр нэг дуулаад ирсэн юм биш.
Тэгээд ч тэр үед урлагийнханд тулгарч байсан асуудал бол оюуны өмчийн хулгай. Шинэ
цомог, CD-гээ борлуулах гэхээр л өнөөх оюуны өмчийн асуудал яригддаг байсан. Би
өөрийн дуулж олны хүртээл болгосон бүтээлүүдээсээ 100 гаруй бүтээлийнхээ хөгжмийн
зохиолч яруу найрагчтай гэрээ хийж албан ёсоор дуулах эрхээ аван, бүтээлүүдээ оюуны
өмчийнг газарт бүртгүүлэн зохиогчийн эрхийн гэрчилгээг хамтран эзэмшихээр авч байсан.
Анх “Хонхны нулимс”, “Хайрын хишиг”, “Онцгой төрсөн бүсгүй” зэрэг дууныхаа эзэмших
эрхийн гэрчилгээг авахаар орох үед тухайн үед Оюуны өмчийн газрын зохиогчийн эрхийн
хэлтсийн дарга байсан Шинэбаяр, мөн тэдний хэлтсийн ажилтнууд маш сайхан хүлээж
аваад уран бүтээлчид та бүхэн оюуны өмчийн асуудалд анхаарал хандуулаад эхэлж байгаа
нь үнэхээр сайн хэрэг гэж байсан. Тухайн үед би энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг
бүхий л төрийн болон төрийн бус байгуулагатай уулзаж, санал бодлоо хуваалцдаг байсан
юм. Тэр үед МУГЖ Т.Ариунаа эгч бас уран бүтээлээ оюуны өмчид бүртгүүлчихсэн байсан.
Тэр үед зохиогчийн эрхийн тухай хууль гэж байлаа. Сайн санаж байна. 2006 онд дэлхийн
оюуны өмчийн байгууллагаас манай улсад зохион байгуулсан нэлээн томоохон хэмжээний
форум дээр Ариунаа эгч бид хоёрт  “Оюуны өмчийг
дээдлэгч уран бүтээлч” гэсэн гэрчилгээ гардуулсан. Тэр үед хамтын удирдлагын байгууллагууд
болон мөн шинээр зохиогчийн эрх түүнд хамаарагдах эрхийн тухай хууль батлагдаж байлаа.

Бид ингэсний хүчинд өнөөдөр 
зохиогчийн эрх түүнд хамаарагдах хууль гээд их тодорхой болчихлоо. Өнөөдөр
оюуны өмчтэй холбоотой бүх асуудал гэрээгээр зохицуулагдаад явж байна.

-Нэг
дууг яруу найрагч, ая зохиогч, дуучин хоорондоо булаацалддаг байсан үе өнгөрчээ.
Гэрээгээр хэн хэдэн төгрөгийн ашиг хүртэх зэрэг нь өөрсдийн хоорондын зохицлын асуудал
биз дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Би анх “Хонхны нулимс” дууг эзэмших эрхийг авахдаа
Хэнтий аймгийн Цэнхэр мандал сум орж шүлгийг нь бичсэн зохиолчтой нь хүртэл уулзаад
“Ауди”  машин өгч байсан. Бүтээлээ учиргүй
худалдаж борлуулаад байхдаа гол биш. Нэг нэгнийгээ хүндэтгэхэд учир байгаа юм. Хэн
хэндээ амар шүү дээ. Гэхдээ гэрээгээ хэрхэн байгуулах вэ гэдэг нь чухал. Анхнаасаа
л гэрээгээ байгуулаад явчих нь зүйтэй. Тэрнээс биш нэг дуу төрөөд, олонд таалагдаад
хит болоод ирэхээр энэ миний бүтээл гээд хоорондоо булаацалдаад уран бүтээлчид дотроо
хагаралдаад байвал хөндлөнгөөс харахад ч муухай ш дээ. Үүнийг л зөв гольдролд нь
оруулах гэж зорьсон хэрэг. 

-Гэхдээ
залуу дуучид бусдын уран бүтээлээр гарч ирэхэд хүмүүс ихэнхдээ таатай хүлээж авдаггүй
шүү дээ? 

-Заавал тэгж болохгүй гэсэн зүйл байхгүй шүү дээ. Гол нь залуучууд
маань тухайн дууны уран бүтээлийн зохиолч болон понаграмм бүтээгч, дуучдаас зохих
ёсны зөвшөөрөл авч байх хэрэгтэй . Заавал хүний дуу дуулахгүй гэсэн юм байхгүй ш
дээ. Харин ч тухайн дууг дараагийн үед дуулж авч явна гэдэг тэр дуу гайхамшигтай
бүтээл болсоны илрэл. Тэр дууг дуулбал олонд хүрнэ гэдгийг харж чадаж байгаа уран
бүтээлч бол үнэхээр менежмент сайтайн шинж шүү дээ. Чи өмнөх үеэ, өөрийгөө хүндэтгээд
сурчихвал чиний дараах үе чамайг хүндэтгэнэ нь шүү дээ. Би ийм зарчмаар явж ирсэн.
Хууль бол нэг хэрэг. Хуулийг өөртөө хэрхэн тусгаж авах нь бас нэг хэрэг. Би 10 жилийн
өмнө зохиогчоо хүндлэн дуугаа зөвшөөрөлтэйгөө дуулж байсан бол өнөөдөр бидний дараагийн
үе биднийг хүндэлж гхамтран эзэмшигчээр ажиллаж байгаад бахархалтай байна.

-Тантай
адилхан ихэнх уран бүтээлээ оюуны өмчид бүртгүүлсэн уран бүтээлч хэр олон байдаг
бол?

-Би сайн мэдэхгүй. Надтай арай ойр уран бүтээл хийж яваа гэдгээр
нь Д.Намсрайноровыг мэдэх юм байна. Саяхан 
“Дуулан дуулан хайрламаар” дууныхаа эзэмших эрхийн гэрчилгээг авсан. Яагаав,
нөгөө “Гэзэгний чинь үзүүр сэрэл хөдөлгөөд байна аа” гэдэг үгтэй дуу. Энэ дууны
үгийг яруу найрагч Алтантүлхүүр тэрлэж, би аяыг нь бичсэн юм. Бид гэрээ байгуулаад
Намсрайноров дуулаад болж л байна.

-Энэ
дууг хүмүүс сайн, муугаар нэлээд шүүмжилж байгаа санагдсан?

-Хүмүүс янз бүр л хүлээж авч байна. Миний бодлоор үг нь их этгээд,
хэрнээ сайхан болсон санагддаг. Гэзэгний чинь үзүүр сэрэл хөдөлгөөд байна гэдэг
үгийг сонсоод хүн болгон буруугаар ойлгохгүй байх. Хүн аливаа юмыг сэрж мэдэрч байна
гэдэг амьд байгаагийн илрэл шүү дээ. Танай сониноор дамжуулан Дэлхийн оюуны өмчийн
өдрийн мэндийг хүргээд бүх уран бүтээлч нартаа оюуны өмчөө дээдэлж зохиогчдоо хүндэлж
ажиллахыг уриалж байна.

Д.ДАВААСҮРЭН

Залуу дуучин П.Баярцэнгэл ёодол хэмээх Швейцарийн язгуур урла­гийг
Монголд нэвтрүүлсэн билээ. Ингээд түүнтэй ярилц­санаа хүргэе.

-Удахгүй
олон улсын ёодлын урлагийн фестивальд оролцоно гэж сонссон. Ямар учиртай фестиваль
вэ?

-Швейцарьт долдугаар сарын 2-нд олон улсын ёодлын урлагийн томоохон
хэмжээний фестиваль болох юм. Энэ фестивальд дэлхийн өнцөг булан бүрээс ёодлын урлагийг
сонирхдог, уран бүтээл туурвидаг хүмүүс цуглана. Миний хувьд ийм том арга хэмжээнд
эх орныхоо нэрийг гаргаж оролцох урилга авсандаа баяртай байгаа.

-Фестивальд
оролцох саналыг Швейцариас тавьж урилга ирүүлсэн гэв үү?

-Тийм ээ. Монгол дахь Швей­царийн хөгжлийн агентлагаас надад энэхүү
фестивальд оролцох хүсэлт тавьсан. Мэдээж ёодлын урлагийг дөнгөж сураад, Монголын
урлагийн ертөнцөд өөрийн гэсэн байр суурьтай болгохыг хичээж яваа залуу уран бүтээлчийн
хувьд энэ бол том боломж шүү дээ. Ёодлын урлагийг Монголд оруулж ирсэн анхдагч нь
би. Өмнө нь манайд энэ төрлийн ганц ч дуу, клип байхгүй юм билээ. Тиймээс би энэ
фестивальд өөрийн чадах бүхнээ харуулж, эх орноо сайхан сурталчлаад ирнэ гэж бодож
байгаа.

-Ёодол
гэхээр “Цасан гуа ба долоон одой” хүүхэлдэйн киноны дуу санаанд хамгийн түрүүнд
буух юм. Ер нь ёодол анх хаана үүссэн урлагийн төрөл вэ?

-Ихэнх хүмүүс хүүхэлдэйн киноны л төсөөлөлтэй байдаг юм шиг санагддаг.
Уртын дуу яг хэзээ, хаана анх зохиогдсоныг хэн ч мэддэггүй. Яг үүнтэй адил ёодол
хэмээх дууны төрөл анх хэзээ үүссэн болохыг одоо ч тогтоогоогүй  юм билээ. Гэхдээ Швейцарь, Герман, Альпийн нуруу
орчмоор нутагладаг Бавари үндэстний дууг ёодол гэдэг. Манай уртын дуу, хөөмийтэй
адил язгуур урлагийн төрөл гэсэн үг.

-Их
л хөгжилтэй дууны хэв маяг юм шиг санагддаг?

-Тийм шүү, ёодол бол ямар ч стрессгүй урлаг. Ихэнхдээ инээд хөөр,
баяр баясгалан, аз жаргалын тухай дуулдаг. Миний анхны цомогт орсон дуунуудаас монголчууд
маань мэдэрсэн энэ мэдрэмжийг бага ч гэсэн авсан болов уу гэж бодож байгаа шүү.

-Цомгийн
борлуулалт хэр байна. Бусад уран бүтээлчдийн альбомоос их өвөрмөц санагдсан?

-Дажгүй шүү. Би “Yodel” хэмээх анхны цомгоо өнгөрсөн оны сүүлчээр
гаргалаа. Зургаан дуунаас бүтсэн цомгийн гурван дуу нь Швейцарийн алдартай ёодол
дуучдын бүтээл. Хуучны ёодол дуунууд. Харин нөгөө гурав нь монгол үгтэй, монгол
хэв маягтай миний бүтээл орсон. Шинэ цомогт багтсан “Holly Dolly” дуугаа клипжүүлээд
үзэгчдэдээ хүргэсэн нь залуус овоо хүрээд байгаа. Ер нь энэ дуунуудаараа дамжуулан
үзэгчдэдээ болон сонсогчдодоо гэгээлэг өнгө аяс бүхий уран бүтээл хүргэхийг зорьсон.
Угаасаа гуниг зовлон өгүүлсэн олон уран бүтээл байхад заавал хар бараан зүйл дуулаад
байх шаардлагагүй гэж боддог. Нэг ч гэсэн гэрэл гэгээтэй амьдралыг дуундаа шингээхийг
боддог. Миний нэр хүртэл Баярцэнгэл шүү дээ.

-Зарим
хүмүүс таны “Holly Dolly” дууг гадны уран бүтээлээс хулгайлсан гэх яриа нэг
хэсэг гарсан. Үнэн үү?

-Ёодлын брэнд кан кан гэх ая бий. Тэр аянаас санаа аваад уран бүтээлдээ
ашигласан. Гэхдээ би энэ миний өөрийн зохиосон монгол ёодлын ая гэж хувьчлаагүй.
Манай залуус хийж бүтээхийг хүсч эрмэлзэж яваа нэгнээ дэмжихээсээ газар дор ортол
муулж, элдэв өө хайж байх шиг санагддаг. Уг нь залуу хүмүүс харин ч нэгнийгээ дэмжиж,
хурцалж, урам өгч байвал зүгээр юм болов уу гэсэн бодолтой явдаг.

-Энэ
урсгалаар уран бүтээл, тэр дундаа цомог гаргана гэдэг амаргүй байсан болов уу. Ядаж
л мэргэжлийн талаас нь болох, болохгүйг нь хэлээд туслаад өгөх хүн байхгүй шүү дээ?

-Анхны бие даасан цомгоо гаргахад таньдаг уран бүтээлч ах нар маш
их дэмжиж тусалсан. Миний цомгийн ивээн тэтгэгчээр Швейцарийн хөгжлийн агентлаг
ажилласан.  Харин цомогт багтсан дуунуудын
бичлэгийг “Дашка” студид хийсэн. Бусад ажил дээр миний төрсөн ах П.Отгонцэнгэл гардаж
ажилласан. Хөгжмийн найруулгаас эхлээд надад зөвлөж ажиллах хүн хэрэгтэй шүү дээ.
Ер нь миний ах уран бүтээлийг минь бүхий л талаас нь дэмждэг. Дуулах дууг минь  зохиож, хөгжмийн найруулга, хоолойны бичлэг, клипний
ажилд тусалдаг продюссер гэхэд болно. Урлагт хайртай хүн л дээ.

-Ер
нь ёодлыг анх яаж сурсан юм бэ?

-“Youtube” -ээр сонсч байгаад л сурчихсан. Энэ төрлөөр дуулдаг алдартай
олон дуучид байдаг. Тэдний клипийг үзэж байгаад дууг нь байн байн ухрааж сонсч байгаад
энд нь ийм нугалаа хийх юм байна, тэр хэсэгт нь ингэж өргөх юм байна гээд л сонссоор
байгаад сурсан.

-Ёодол
дуулахад их өвөрмөц авиа сонсогддог. Сурахад хамгийн чухал нь юу байдаг бол?

-Миний чих их үүрэг гүйцэтгэсэн ш дээ /инээв/. Сонсгол маш чухал
юм билээ. Чихээрээ сонссон аялгуугаа авиагаар илэрхийлэхэд хялбар гэх юм уу даа.

-Таныг
“Universe best songs” наадмын шилдэг оролцогч гэдгээр тань хүмүүс андахгүй байх.
Ялангуяа өвөрмөц төрлөөр оролцсон нь таныг олонд танигдахад нөлөөлсөн болов уу?

-Тэгэлгүй яахав. Би “Universe best songs-2010” наадмын шилдэг 25
оролцогчийн нэгээр шалгарсан. Уг нь тухайн үед би Кино урлагийн дээд сургуулийн
жүжигчний ангийн оюутан байсан. Багаасаа л дуулах дуртай хүүхэд байсан учраас энэ
наадамд оролцъё гэж шийдсэн. Тэгээд өөрийн гэсэн өнгө аястай байж бусдаас ялгарна
гэдэг үүднээс “Youtube”-ээс ёодлыг сурсан хэрэг. Энэ наадам миний хүсч мөрөөдөж
явсан зорилгын маань үүд хаалгыг нээж, эрч хүчээр хөглөж өгсөн гэж бодож явдаг.
Гэхдээ поп чиглэлийн дуугаа ч орхихгүй. Цаашдаа аль алинаар нь сайн уран бүтээл
хийх болно. Одоогийн байдлаар “Бүсгүй минь чи инээмсэглэж яваарай”,  Балхжав ахын цомогт багтсан “Хөхөө гэрлэх дөхлөө”
зэрэг хуучны арваад сайхан дууг дуулсан.

-Одоо
“Universe best songs” наадмаас төрөн гарсан шилгүүд хоорондоо өрсөлдөж байгаа юм
билээ. Ямар уран бүтээлээр оролцож байгаа вэ?

-Эхний шатанд ёодлоор дуулсан. Одоо хоёрдугаар шатанд монгол дуугаар
өрсөлдөнө. Бэлтгэлээ базааж л байна. Ямартай ч нэг сайхан уран бүтээл хүргэх гээд
бэлтгэж байна. Цаг нь болохоор уншигчид, үзэгчид маань мэдэх байх аа.

-Танай
аавыг дуучин гэж сонссон юм байна. Жүжигчин мэргэжилтэй мөртлөө дуучин болох хүсэл
аавтай чинь холбоотой юм шиг санагдсан?

-Тийм. Миний аав Соёлын тэр­гүүний ажилтан дуучин Пүрэвжав гэж хүн
бий. Хуучнаар Сүхбаатарын соёлын ордон гэж байхад дуучин байсан. Одоо тэтгэвэртээ
гарсан. Аав ээж маань Дорнод аймгийн хүмүүс. Би эхээс тавуулаа. Бага байхдаа л аавыгаа
дагаад найр наадамд дуулж явдаг хүүхэд байсан. Сургуульд байхдаа дуугаар олон уралдаан
тэмцээнд орж түрүүлж байлаа. Арван жилийн сурагч байхдаа бүр хамтлагтай байсан.
Бас болоогүй аймагтаа алдартай, хэд хэдэн удаа тоглолт хийчихсэн. Энэ бүхэн миний
хүсэл мөрөөдлийн эхлэл гэж боддог. 

-Та
“Шинэ жилийн адал явдал” гээд инээдмийн кинонд тоглож бас чамгүй жүжигчин гэдгээ
харуулаад авсан. Ер нь жүжигчнээрээ ажиллах бодол бий юу?

-Одоохондоо урлагийн ертөнцөд өөрийн гэсэн орон зайг бий болгох гээд
завгүй л явна. Дуугаараа овоо жигдэрч байна. Саяхан хөтлөгч Өөдөөгийн зохион байгуулсан
“Alfa music” төсөлд оролцож дэд байр эзэллээ. Надад сурах юм их байна. Гэхдээ үндсэн
мэргэжлээрээ хоосонгүй. “Найрын ширээний ууц” мюзикл жүжигт тоглоод авсан. Мөн
“Шинэ жилийн адал явдал” нэртэй инээдмийн кинонд тоглолоо. Ямартай ч зорьсондоо
хүрсэн цагт дараагийн уран бүтээл яригдах байх. Поп дуугаар дагнасан хоёр дахь цомгоо
гаргахаар төлөвлөж байгаа.

-Гэр
бүлтэй юу?

-Байгаа. Эхнэр хүүхэдтэй гурвуулаа амьдарч байна. Энэ завшааныг ашиглаад
Отгонцэнгэл ахдаа болон “Nature sounds”-ын хамт олон, намайг дэмжиж ажилладаг бүх
уран бүтээлч нартаа талархаж явдгаа илэрхийлмээр байна.

Д.ДАВААСҮРЭН

Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн амралтын өдрөөр бүх нийтийг хамарсан
эрүүл мэндэд чухал ач холбогдол бүхий олон үйл ажиллагааг явуулдаг билээ. Тэгвэл
энэ удаа иргэдийн эрүүл, идэвхтэй амьдралын гол нууц нь хөдөлгөөн гэдэг үүднээс
“Туяа йог” төвтэй хамтран амралтын өдрүүдэд бүх нийтийн дасгалыг зохион байгуулж
байгаа аж. Энэ талаар “Туяа иог” төвийн тэргүүн Г.Гантуяагаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Үндэсний
цэцэрлэгт хүрээлэнтэй хамтарч ажиллахаар болсон гэсэн. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл
өгөхгүй юу?

-Манай “Туяа йог” төв болон Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийнхэн бүх
нийтийн эрүүл мэндийн төлөө олон нийтийг эрүүлжүүлэх,  дасгалжуулах зорилгоор бүх насныханд зориулж
“Өглөөний дасгал” арга хэмжээг зохион байгуулахаар болсон. Учир нь иргэдэд өглөөний
дасгал тэр дундаа хөдөлгөөн ямар ач тустай, хэрэгтэй вэ гэдгийг таниулах зорилготой
юм.

-Дасгал
өглөө хэдэн цагаас эхлэх вэ?

-Амралтын хоёр өдөр өглөө 09 цагаас эхэлнэ.

-Насны
хязгаар бий юу?

-Өглөөний дасгалд хүссэн хүн бүр ирж оролцож болно, нээлттэй. Хүүхдээ
салхилуулж буй ээжүүд, агаарт амьсгалаад алхаж байгаа ахмадууд гээд хүн бүр өглөөний
дасгалд нэгдэх боломжтой. Ямар ч үнэ төлбөргүйгээр амралтынхаа өдрийг дасгал хөдөлгөөн
хийхэд зориулаад сайхан тайвшраад гэр бүлээрээ цэвэр агаарт хөдөлгөөний үр дүнг
мэдрээд яваасай гэж бид хүсч байна.

-Ямар
дасгалууд хийх бол. Мэдээж янз бүрийн л насны хүмүүс цуглах байх?

-Энгийн чөлөөтэй, тайван дасгалууд хийнэ. Аэробик, галбиржуулах,
йогийн дасгалууд хийх болно. Мөн бүжгийн дасгал хөтөлбөрт багтсан. Ерөнхийдөө өглөөний
сэргээх дасгалаа хийчихээд дараа нь бага зэрэг хөдөлгөөнтэй дасгал хийгээд оюун
санааны дасгалаар өндөрлөх юм. Хүмүүст хэрэгтэй гэсэн бүхий л дасгал орж байгаагаараа
онцлогтой.

-Сүүлийн
үед хүмүүс өглөө ууланд авирах, дугуй унах зэрэг хөдөлгөөндөө анхаардаг болж. Ер
нь дасгал хөдөлгөөнийг өдрийн аль цагт хийвэл хамгийн тохиромжтой юм бэ?

-Дасгалын тохиромжтой цаг нь өглөө эрт эсвэл орой амрахын өмнө. Өдрийн
дунд үед дасгал хийж болох ч ямар ч үр дүнгүй болдог. Яагаад гэхээр ажлын цаг дуусаагүй
учраас дараагийнхаа ажлыг бодоод стресстээд биеэ дасгалдаа бүрэн зориулж чаддаггүй.
Өглөө ажил эхлэхээс өмнө дасгал хийх нь хамгийн тохиромжтой. Мөн орой ажлаа дуусаад
амрахын өмнө хийх нь үр дүнгээ өгдөг. Энэ үед хүмүүс ажлаа дуусчихсан “за амръя”
гээд бодчихсон байдаг учраас сэтгэл санаа бүрэн чөлөөлөгдчихсөн байдаг.

-Амралтын
хоёр өдөр дасгал хийгээд юу ч өөрчлөгдөхгүй гэдэг ч юм уу, үр дүнгүй цагаа гарзадсан
зүйл гэх хүмүүс байна лээ?

-Мэдээж тэгж ойлгох нэгэн байхад харин ч эерэгээр хүлээж аваад үнэхээр
сайхан аян өрнүүлж байгаа юм байна гэх хүмүүс илүү олон байна. Дөрөвдүгээр сар дуустал
амралтын өдрүүдэд өглөөний дасгалыг хийхээр төлөвлөсөн байгаа.

-Одоо
чинь хүмүүс эрүүл идэвхтэй амьдрал гэхээр л финтесс, бодбилдингийн төв рүү зорих
болсон. Йогийн хөдөлгөөнөөр эрүүлжилнэ гэхээр бас сонирхол татаж байна. Йог юугаараа
онцлогтой юм бэ?

-Фитнессийг би буруутгахгүй л дээ. Адилхан хөдөлгөөнөөр эрүүлжих
нэгэн арга. Гэхдээ төхөөрөмжийн тусламжтайгаар. Харин йог бол өөрөөр нь өөрийнх
нь биеийг мэдрүүлж үр дүнг нь гаргахад  гол
нууц нь оршино. 

-Тэгвэл
бясалгал, йог хоёр юугаараа ялгаатай юм бэ?

-Хүмүүс йог гэхээр бясалгал гэж ойлгодог. Бясалгал бол зөвхөн оюун
санаагаа төвлөрүүлж биеэ удирдах. Харин йог нь 
бие, сэтгэл, сүнсээ нэгтгэхийг хэлнэ. Амьсгалаа хэрхэн зөв хуваарилахаас
эхлээд биеэ хэрхэн мэдрэх зэрэг йогийн олон үндсэн дасгал бий л дээ. Манайх сургалтаа
насны хувьд дөрөв ангилдаг. Өсвөр нас, залуус, дунд үе, өндөр настан гэж.

-Нас
насанд нь зориулсан хөдөлгөөн ордог гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яахав. Шөрмөсийг нь суллаж ясны хуваагдлыг нь дэмжих зорилготойгоор
өсвөр насны хүүхдүүдэд сунгалтын дасгал зайлшгүй хэрэгтэй. Залуу хүн гоё сайхан
бие, насаараа л чимдэг. Тиймээс галбиржуулах дасгал түлхүү орно. Мөн оюун санааны
дасгал ордог. Харин дунд үеийнхний амьдрал хэдийнэ хөлөө олж, тогтсон хэдий ч ажлын
стресст ордог. Тиймээс стрессийг нь тайлах дасгалаас гадна залуу насаа хэрхэн удаан
хадгалж болох дасгал элемэнтүүдийг заадаг. Өндөр настангуудад мэдээж хөдөлгөөний
дутагдал, шохойжилтоос сэргийлж сунгалтын дасгал хөдөлгөөн орно.

-Фитнесст
яваад ч юм уу их хөдөлгөөн хийж байгаад түүнийгээ орхичихоор өмнөхөөсөө илүү жин
нэмдэг гэсэн яриа бий?

-Манайх таван жил “Төгс галбир” фитнессийг ажиллуулж байна. Саяхнаас
би “Туяа йог” төвийг бие даан ажиллуулах болсон. Өмнө нь фитнесст ажиллах хугацаанд
иймэрхүү тохиолдол гарч байсан. Энэ бол иргэдийн өөрсдийнх нь амьдралын буруу хэв
маягаас хамааралтай. Учир нь фитнесст хичээллэхэд маш их энерги зарцуулдаг. Гэтэл
фитнесст явахаа больчихсон хойноо дасгал хийдэг байсан үеийнх шигээ хэмжээтэй хоол
иддэг. Гол нь хоол ундаа зөв тохируулах л чухал. Иймэрхүү энгийн олон ялгаа харагддаг
л даа.

-Зөв
хооллолт гэж чухам юу идэхийг хэлээд байна вэ?

-Зөв хооллолт гэхээр цагаан хоол, мах идэхгүй гэж ойлгоод байдаг.
Тийм биш. Цагаан хоол манай нөхцөлд 100 хувь нийцэх тохиромжтой хоол биш. Бидний
хэрэглэдэг маханд өөр юугаар ч нөхөж чадахгүй олон уураг, тэжээл, витамин агуулагддаг.
Махаа идэж болно. Гол нь өглөө нарнаас орой нарны хооронд хооллож сурах ёстой. Мөн
эрүүл идэвхтэй, хөдөлгөөнтэй амьдрах хэрэгтэй. Манай явуулж байгаа энэ санаачилгыг
минь цаашид “MCS” компани ивээн тэтгэх талаар яригдаж байгаа.  Хэрвээ энэхүү аяныг минь албан газар, байгууллагууд
дэмжиж хамтарч ажиллах санал тавибал зөвхөн Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн гэлтгүй
дүүрэг бүрт өглөөний дасгал хөдөлгөөн ордог өдөртэй болох гээд олон төлөвлөсөн ажил
бий.

Д.ДАВААСҮРЭН

Улсын драмын эрдмийн театр долоон найруулагчийн долоон
өөр бүтээлийг үзэгчдэдээ толилуулж байна. Уржигдар Ардын жүжигчин Б.Мөнхдорж
3.А.Ванпиловын “Хэрээт төгөл” жүжгийнхээ нээлтийг хийжээ. Харин дараа нь УГЗ Б.Баатар
А.Очирбатын зохиол “Буруугүй буруутан”, найруулагч СТА Ч.Түвшин  Люсиль Флетчерийн “Уучлаарай, та дугаар
андуурч”,  төрийн соёрхолт найруулагч
Н.Наранбаатар Г.Пинтерийн “Өчигдөр” жүжгээ тавих байна. Мөн УГЗ Н.Ганхуяг
“Бүүвэй”, УГЗ Ч.Найдандорж Дарио Фогийн “Чөлөөт хос”,  найруулагч Ц.Батнайрамдал Николай Колядагийн
“Манекен” жүжгийг тавьж  долоон өөр
шийдэл, долоон өөр сэтгэмж, долоон өөр өнгө дүр төрх бүхий ертөнцөөр үзэгчдийг
аялуулах юм байна.Энэ удаа УГЗ найруулагч Н.Ганхуягийн “Бүүвэй” жүжгийг толилуулъя.

-Бусад найруулагчдын бүтээлээс таны тавих “Бүүвэй” жүжиг
юугаараа онцлогтой вэ?

-Зохиолч,
найруулагчдын дунд уралдаан зарласан. Энэ уралдаанд би бүтээлээ өгөөд театрын
уран сайхны зөвлөлөөр миний жүжгийг долоон найруулагчийн камерны жүжгийн төсөлд
сонгож авсан юм. Мэдээж долоон найруулагчийн долоон бүтээл өөр өөрийн
онцлогтой. Энэ долоон уран бүтээл дунд Итали, Оросын зохиолууд ч байна. Мөн
төрөл жанрын хувьд инээдмийн, сэтгэхүйн драм, аймшиг гээд ялгаатай. Миний
“Бүүвэй” бол монгол зохиол. Уянгын драмын жүжиг.

-Тэгэхээр таны өөрийн зохиол байх нь ээ?

-Тийм.
Өөрийнхөө зохиолыг өөрөө найруулж тавьж байгаагаараа онцлогтой. Учир нь өнөөдөр
монгол уран бүтээл төрөхгүй байна. Нэн ялангуяа хэдэн арваараа гарч байгаа кино
дэлгэцийн бүтээлээс монгол кино олж харахгүй байна. Монголын биш монгол кино
шүү. Театрт ч бас адилхан. “Монгол” гэдэг чинь юугаараа тодотгогддог билээ.
Монгол зан ааш, араншин, уламжлалт түүх соёл өнөөдөр үгүйлэгдэж байна. Энэ
утгаараа жинхэнэ монгол эмэгтэй, эр хүний дүр тайзнаа гарч байна уу гэдэг дээр
уран бүтээлч хүний хувьд эмзэглэж явдаг. Би нэг илтгэлдээ “Дорлигжаваас хойш
жинхэнэ монгол эр хүний дүр гарсангүй” гэж хэлсэн. Тиймээс энэ зохиол дээр
тоглож байгаа уран бүтээлчдээсээ үүнийг нэхэж байгаа. Зохиолд Дулам гэж эмэгтэй
гардаг. Жирийн малчин эмгэний дүр л дээ. Ардын жүжигчин Сарантуяа тоглож
байгаа. Энэ дүрээс гэхэд л үзэгчид монгол эмэгтэй, эх хүнийг олж харах болов
уу.

-Таны жүжиг хичнээн дүрээс бүтэж байгаа вэ?

-Таван
жүжигчин тоглож байгаа. Сарантуяагаас гадна Амгаланбаатар, Цэрэнболд, Хулан,
Тамир нар тоглоно.

-Жүжигчид бусад найруулагчийн бүтээлд давхцаж байгаа юу.
Ер нь жүжигчдээ яаж сонгож авсан юм бол?

-Ганц
нэг жүжигчин л давхардаж тоглох байх. Долоон найруулагч бүгдээрээ ширээ тойрч
суугаад ярилцаж байгаад л жүжигчдээ хэрхэн хуваарилж авахаа шийдчихсэн.
Жүжигчдийнхээ арга, барил, өнгө аясыг мэдэх учраас нэг их цаг үрээгүй. Ардын
жүжигчин Сарантуяа бид хоёр хуучин Багшийн дээдийн кино драмын нэг ангийн хоёр.
Өмнө нь хэд хэдэн удаа хамтарч уран бүтээл хийж байсан. Нэг нэгнээ сайн
ойлгоно. За тэгээд зарим нь миний шавь ч байна. Гол нь жүжигчдийн эцсийн
зорилго бол дүр бүтээх, өөрийгөө давтаагүй, өөрийнхөө мөн чанараас ондоо, өмнөх
дүрүүдээ давтахгүй ажиллах ёстой. Үүнийг л би жүжигчдээсээ шаардаж байна.
Ойлголцохгүй юм бол байхгүй. Уран бүтээлчдийн сайхан баг бүрэлдэж байна. Багийн
хамт олон нэг зүг харж, нэг санаагаар, сэтгэл нийлж ажиллана гэдэг сайн уран
бүтээл төрөхөд хамгаас чухал.

-Үзэгчдэд хүргэх гэсэн жүжгийн гол санаа?

-Энд
үйл явдал ярихгүй нь ойлгомжтой байх. Өнөөгийн нийгэмд хүнийг өршөөх, уучлах
гэдэг зүйл бараг мартагдаж. Нийгмийн бухимдал, сэтгэл санааны тогтворгүй байдал
хүний араншинд нөлөөлдөг байх л даа. Хүн чинь байгалийн бүтээгдэхүүн болохоор
нийгмээ дагаад өөрчлөгддөг юм байна. Өнөөдөр хүнийг өршөөж уучлахаас
илүүтэйгээр буруутгах, зүхэх нь олширч. Тиймээс энэ жүжиг нийгэмд болоод
хүмүүст “Нээрээ би чинь юу билээ” гэсэн сэхэл өгнө гэдэгт итгэлтэй байна.
Ерөөсөө л хайр нигүүслийн тухай жүжиг. Хүн хүнээ алдаа гаргасан ч гэсэн уучилж
сурах ёстой гэсэн мессеж хүргэх зорилготой.

-Та “Бүүвэй”-гийнхээ зохиолыг нэлээд хэдэн жилийн өмнө
бичиж байсан гэж ярилаа. Тэгвэл зохиолын үзэл санаа өнөөдөр ч үнэ цэнэтэй
хэвээрээ байна гэж ойлгож болох уу?

-Тэгэлгүй
яахав. 80-аад оны үеэр гарсан санаа. Түүнээс хойш дотроо бодоод л явсан. Олон
жилийн өмнө бодож байсан санаа өнөөдөр нийгэмд бүр хурцаар тавигдаж байна.
Тайзан дээр тавих цаг нь энэ үе байж л дээ.

-Та “Хар санаа, хайр сэтгэл”, “Гол дүрийн амрагууд” гээд
жүжгүүдийг тавьж байсан. “Бүүвэй” таны бие даан найруулж байгаа хэд дэх бүтээл
вэ?

-Яг
долоо дахь нь. Анх би Багшийн дээдийн кино драмын ангийг төгсөөд Драмын театрт
ажиллаж байлаа. Мөнхдорж багшийг дагаж олон жил ажилласан. Миний амьдрал уран
бүтээл энэ театртай холбоотой болохоор театрыг “Миний үүр” гэж хэлдэг юм. Энэ
удаа би найруулагч, жүжгийн зохиол үгийн хувьд театртаа дахиад уригдаж байна.
Тэгээд ч манай сор болсон уран бүтээлчид энд ажилладаг болохоор би театрын
тайзнаа жүжиг найруулах дуртай юм шиг байгаа юм. Анх “Амин булаг” гээд зохиолоо
гурван давхрын тайзнаа тавьж байлаа. Тухайн үед бага тайзны жүжиг моодонд орж
байсан. Түүнээс хойш бага тайзны жүжиг жүжигчнээс ур чадвар шаардсан, арай өөр
зүйл хүсдэг юм байна гэсэн ойлголттой болж байлаа.

-Камерны жүжиг гэхээр ихэнх хүмүүс богино хэмжээний, цөөн
жүжигчид тоглодог жүжиг гэж ойлгодог?

-Тиймэрхүү
нийтлэг ойлголт яваад байдаг л даа. Камерны гэхээр бага хэмжээний ч юм шиг,
цөөхөн жүжигчинтэй, бага цагаар тоглодог ч юм шиг харагддаг байх. Тийм биш л
дээ. Камерны жүжгийг бэсрэг жүжиг гээд байгаа юм. Адилхан л сонгодог бүтээл.
Цаг, цаг гучин минутын ч бэсрэг жүжиг байна. Гол нь маш их ур чадвар нэхдэг.
Хаана ч тоглогдож болно. Их тайз, зориулалтын бус тайзан дээр ч тоглож болно.
Дүрээ ойрын зайнаас үзэгчид яаж хүргэх вэ, үзэгчдийн хамгийн арын эгнээнийн суудалд
сууж байгаа үзэгчдэд хэрхэн хүргэх талаар их бодолцож тоглодог. Хэлэх санаа,
агуулгын хувьд ялгаатай зүйл байхгүй л дээ.

-Таны жүжиг хэр удаан үргэлжлэх бол. Хэзээнээс тайзнаа
тоглогдох вэ?

-За,
цаг хугацаагаа тодорхойлоогүй байна. Харин жүжгийн нээлтээ энэ сарын 23-нд
хийнэ. Манай Балхжав хөгжмийн зохиол дээр ажиллаж залуу дуучин Түмэн-Өлзий
жүжгийн дууг маань дуулсан. Клип нь гарчихсан байгаа. 

 

Г.Амгаланбаатар:
БИ ДҮРЭЭ СӨРӨГ ГЭЖ ХАРАХГҮЙ БАЙГАА

 

Соёлын тэргүүний ажилтан Г.Амгаланбаатар “Бүүвэй” жүжгийн
гол дүрд тоглож байгаа бөгөөд түүнтэй цөөн хором хөөрөлдсөн юм.

 

-Таны хувьд “Бүүвэй” жүжигт ямар дүр бүтээж байна?

-Очирсүрэн
гээд Америкт таван жил амьдарч байгаад ирсэн залуугийн дүрд тоглож байгаа. Эх
орондоо иртэл эхнэр нь жирэмсэн болчихсон байгаагаар үйл явдал  өрнөнө. Монголын залуучуудын дунд түгээмэл
үзэгдэл болчихсон дүр зураг шүү дээ. Энд эхнэр, нөхрөө үлдээгээд Солонгост ч юм
уу, Европт ч юм уу ажиллаж байгаад иймэрхүү олон асуудал үүсч салж сарниж
байгаа хосуудын амьдралыг төлөөлүүлсэн хэрэг. Очирсүрэн Америкт бас зүгээр
байгаагүй. Сүүлийн хэдэн жил эхнэртэйгээ утсаар ярихгүй холбоо барихгүй таг чиг
алга болчихоод гэнэт хүрээд ирдэг. Харин нөхрийнхөө эзгүй хойгуур эхнэр нь өөр
хүнтэй харилцаа үүсгэж бүр бие давхар болчихсон байдаг. Ингээд л бөөн асуудал
үүснэ дээ.

-Эхнэрийн дүрд хэн тоглож байгаа вэ?

-Хулан.
Харин эхнэрийн маань толгойг эргүүлж байгаа залуугийн дүрд Тамираа тоглож
байна. Нэг эмэгтэйд гурван залуу дурлаж байгаа юм. Дурлалаас гадна эх хүний
сайхан сэтгэлийн тухай өгүүлнэ. Хулангийн ээж буюу манай хадам ээжийн дүрд
Сарантуяа эгч тоглож байна. Охиноо жирэмсэн болчихсоныг нь зөн совингоороо
мэдрээд ирж байгаа үйл явц жүжигт өгүүлдэг. Ингээд ярихаар жүжгийнхээ үйл
явдлыг ярьчих гээд байна (инээв). Ер нь бол 
эхийн санаа үрд, үрийн санаа ууланд гэсэн утга шингэсэн уянгын драмын
жүжигт тоглохоор  өнөөдөр хувцсаа
оёулчихаад өмсөөд сууж байна.

-Дүрээ аль талаас нь гаргахаар ажиллаж байгаа вэ. Эерэг,
сөрөг?

-Найруулагч
Ганхуяг ах анх зохиолоо үр хөндөлт, абортыг их шүүмжилж бичсэн юм билээ. Орчин
үед ирсэн санаа нь энэ тухай дурсаж байгаа ч нэг нэгнээсээ хол амьдарч байгаа
хосуудын амьдралыг илүү тусгасан санагдсан. Яг л өнөөдрийн бодит амьдралыг
зурагласан нулимстай, инээдтэй аятайхан жүжиг болох байх. Тиймээс би дүрээ
сөрөг гэж харахгүй байгаа. Эр, эм хоёр амьдралынхаа туршид янз бүрийн л
асуудалтай тулгардаг. Очирсүрэнгийн дүрийг уужуу ухаантай талаас нь харж
гаргахыг зорьж байгаа хэдий ч тайзан дээр ямар дүрээр гарч ирэх нь бас нууц
байна. Дөнгөж ширээний уншлага хийгээд үгээ цээжлэх гээд сууж байна. Тэгэхээр
манай жүжигт “гуяа тэврээд зүгээр хэвтэхгүй” гэсэн үг бий л дээ. Мэдээж нөхөр
нь олон жил ажиллаад ирэхэд эхнэр нь жирэмсэн болчихсон байвал үнэхээр том
цохилт биз дээ. Хэрвээ хувь хүн Амгаланбаатарын амьдралд ийм байдал тохиолдвол
би хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй.

-Яагаад?

-Жүжиг,
бодит амьдрал хоорондоо асар өөр ертөнц шүү дээ. Мэдээж таатай санагдахгүй.
Харин Очирсүрэн яаж хүлээж авах вэ гэдгийг харуулахын тулд өөрөөсөө зугтаалгаж,
аль болох өмнөх дүрээсээ зайлхийхийг бодож ажиллаж байна.

-Та долоон жүжгийн хоёрт нь тоглож байгаа гэсэн?

-Наранбаатар
найруулагчийн “Өчигдөр” жүжигт тоглоно. Алдарт зохиолч Пинтерийн “Нууц амраг”
зохиолыг найруулагч маань монголчууддаа зориулаад “Өчигдөр” нэрээр тайзнаа
тавихаар болсон. Хоёрхон жүжигчинтэй. Надтай хамт манай театрын залуу жүжигчин
Тогтохжаргал гээд бүсгүй тоглоно. Миний хувьд долоон жүжгийн хоёр жүжигт нь
оролцож байгаа болохоор зав муутай л гүйгээд байна.

-“Өчигдөр” жүжигт юуны тухай өгүүлдэг вэ. Товчхон
танилцуулаач?

-Эхнэр
нөхөр хоёр удаан амьдраад ирэхээр нэг нэгнээсээ яагаад залхдаг, тэр залхсан
амьдралын тухай өгүүлдэг. Жүжгийн нэг хэсэгт нөхөр нь ажилдаа явахдаа эхнэрээ
үнсээд ингэж асууж байгаа юм. “Өнөөдөр нууц амраг чинь ирэх үү, хэдэн цагт ирэх
вэ” гэхэд хариуд нь эхнэр “16 цагт ирнэ” гэхэд нөхөр нь “За за, тэгвэл би 18
цагт ирье” гэж байх жишээтэй. Анх аз жаргалаар дүүрэн гэрлэж байсан гэр бүл
хэдэн жилийн дараа яагаад ийм байдалд хүрчих вээ гэдгийг л харуулах юм. Энэ
зохиолыг гадны олон оронд инээдмийн, уянгын гээд янз бүрээр тавьж байсан юм
билээ.

-Өмнө нь тавьж байсан жүжгээс нь дүрийн судалгаа хийсэн
үү?

-Бид
уянгын хэлбэрээр тайзнаа амилуулна. Бусад оронд тоглогдсон дүр болгоныг үзээд
хуулаад байж болохгүй л дээ. Бусдыг дуурайгаад байвал алиа салбадай  болно ш дээ. Аль болох өөрийнхөөрөө гаргахыг
хүсч байна.

-Та  намар “Кихот
ноён”-д тоглож байснаа бодвол нэлээд жин хассан харагдаж байна?

-“Өчигдөр”
жүжигт тоглохын тулд бие галбиртаа анхаарал тавьж, нэлээн жавхаажихгүй бол
болохгүй байна. Намар Санчод тоглоход жингээ тавиад зургаан килограмм нэмээд 90
гаруй кг жинтэй болсон. Одоо эргээд 80 кг руу орж байна. Таван кг хасчихаад явж
байна. Энэ миний бие биш театрын бие шүү дээ.

-“Драмын дөрөв” арван жилийнхээ ойг хийнэ гэж сонссон.
Үнэн үү?

-Эби,
Пара, Боогий бид дөрөв 2005 онд хамгийн анх “Хайрын дурсамж” цомгоо гаргаж
байсан. Ирэх жил арван жилийн ой тохионо. Өнгөрсөн гурван сард ойдоо зориулж
нэг тоглолт хийе гэсэн боловч зарим нь кино гээд амжсангүй. Гэхдээ манай Пара
буюу Наранбаатар маань төрийн соёрхол хүртсэн шүү дээ.  Төрийн дээд шагнал хүртсэн хүн хамаагүй поп
дуулаад явж болдоггүй ч юм болов уу гэж бодох болсон (инээв). Тиймээс яг тэгнэ,
ингэнэ гэсэн шийд одоохондоо алга. Ямартай ч бодсон юм байгаа.

Д.ДАВААСҮРЭН

Саяхан ОХУ-ын Эрхүү хотод олон улсын үсчин, гоо сайханчдын тэмцээн
болсон бөгөөд манай улсын үсчин, гоо сайханчид багаараа нэгдүгээр байр эзэлсэн байна.
Түүнчлэн “Цэрэнханд” танхимын үсчин О.Болормаа тус тэмцээнээс “Гран при” хүртжээ.
Ингээд түүнтэй ярилцаж зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Манай
үсчид олон улсын тэмцээнд амжилттай оролцоод ирсэн байна. Энэ тэмцээн хэр нэр хүндтэй
тэмцээн юм бол?

-ОХУ-д хэдхэн хоногийн өмнө Эрхүүгийн нэрэмжит тэмцээн боллоо. Европдоо
нэлээд нэр хүндтэй олон улсын тэмцээн юм билээ. Манай баг Эрхүүгийн нэрэмжит тэмцээнд
тэргүүн байр эзэлсэндээ маш их баяртай байгаа.

-Тэмцээнд
хичнээн орон оролцсон бэ?

-Польш, Герман, Хятад, ОХУ зэрэг зургаан орон тэмцээнд оролцлоо.
Мөн Буриад, Тува гээд улсын үсчин, гоо сайханчид гээд чамгүй олон өрсөлдөгчтэй байсан.

-Монголын
баг ямар бүрэлдэхүүнтэй оролцов?

-Монголоос нийт долоон үсчин, нэг дасгалжуулагч багшийн хамт явсан.

-Дасгалжуулагч
гэхээр тэмцээний үед ингэж зас, тэгж үсээ буд гэж заадаг хэрэг үү?

-Тэгэлгүй яахав. Гэхдээ анх удаа Монголын үсчид дасгалжуулагч багштай
тэмцээнд оролцож байгаа юм билээ. Өмнө нь гадны улс оронд болсон тэмцээнд өөрсдөө
очоод л орчихдог байсан гэсэн. Харин энэ жил дасгалжуулагч багштай явахаар ярилцаад
дундаасаа дасгалжуулагчийнхаа зардал мөнгийг гаргаад оролцсон. Пүрэвдорж гээд дасгалжуулагч
явсан. Дасгалжуулагч багшийн хувьд тэмцээний үеэр хэрхэн ажиллах талаар зүг, чиг
өгдөг. Одоо энэ өнгөөр уусгалт хийвэл зүгээр, ингэж тайрвал бусдаасаа арай содон
харагдана гэдэг юм уу зөвлөгөө өгнө. Дасгалжуулагчийн зөвлөгөөг бодолцож үзээд өөрийн
ур чадвартайгаа хосуулах нь чухал. Би гэхэд л анх удаа олон улсын томоохон тэмцээнд
оролцож байгаа учраас мэдээж туршлага дутмаг, заавар зөвлөгөө авах тохиолдол гарсан.
Хэдий олон жил үсчингийн мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа ч гэсэн Пүрэвдорж дасгалжуулагчийн
хувьд олон тэмцээн уралдаанд оролцож байсан хашир, туршлагатай хүн шүү дээ.

-Та
ямар төрлөөр “Гран при” хүртсэн бэ?

-Монголоор тайлбарлавал эрэгтэй гудамжны чөлөөт засалт гэх юм уу
даа. Энэ төрөл хоёр номинациар шалгаруулалт явуулж шилдгээ тодруулсан. Эхний номинац
нь сонгосон моделийнхоо үсийг хэлбэрт оруулж хатаах байсан. Хатаах шатанд би хоёрт
орсон. Дараа нь тайралтын үе шат. Моделийнхоо үсийг өмнөхөөс өөрчилж арын хэсгийг
богинохон маягаар тайралт хийсэн чинь нэгдүгээр байрт орсон. Ингээд нийлбэр оноогоор
буюу хоёр тэмцээний дүнг нэгтгэж “Гран при” хүртсэн юм.

-Таны
төрөлд хичнээн үсчин оролцсон бэ?

-Зургаан үсчин өрсөлдсөн.

-Бусад
оролцогчдын хувьд өөрийн улс­даа ур чадвараараа дээгүүрт ордог үсчин байв уу?

-Тэрийг сайн мэдэх­гүй. Гэхдээ Польш, Оросоос оролц­сон хоёр үсчинг
нэлээд нэр хүндтэй, олон тэмцээн урал­даанаас шагнал хүрт­сэн гэж сонс­сон.

-Моделио
хэрхэн сонгодог вэ. Эсвэл зохион байгуулагчид шууд заагаад өгчих үү?

-Тэмцээнд зориулаад тусгай моделиудыг бэлдсэн байсан. Надад урт үстэй
модель хэрэгтэй гэж бодсон. Эндээс явахдаа л очоод урт үстэй модель сонгох болно
гэж бэлтгэл хийсэн. Модель сонгох өдөр очтол 
маш их азтай тохиол учирсан. Учир нь ганцхан урт үстэй модель харагдсан.
Бусад үсчингүүд авчих вий гэж бодоод гялс гүйж очоод тэр моделийг сонгосон. Ер нь
тэмцээний өмнө бэлтгэлд зориулж бүтэн нэг өдрийн хугацаа гаргаж өгдөг юм билээ.
Бид өөрсдийнхөө багаж хэрэгсэлтэй явсан. Харин тэмцээний үеэр хэрэглэх бүтээгдэхүүнийг
цаанаас гаргаж өгч, бүх оролцогчид “Лондо” нэрийн бүтээгдэхүүн хэрэглэсэн.

-Үснийхээ
засалтыг тодотгохын тулд мэдээж модель чухал байх?

-Илэрхийлэх гэсэн үснийхээ засалтыг гаргахад хамгийн чухал нь модель.
Миний модель болсон залуу урт үстэй, махлаг биетэй, намхан нуруутай. Тиймээс үсний
засалт, өнгө будгийг аль талаас нь гаргавал дээр вэ гэж нэлээд бодсон. Мэдээж мэргэжлийн
хүмүүс оролцож байгаа тэмцээн учраас мэд­рэмж их нөлөөлсөн. Ямартай ч ийм сайхан
тэмцээнд оролцож шагнал хүртсэндээ баяртай байна. 

-Монголын
багийн бусад гишүүд ч гэсэн ганзага хоосон ирээгүй гэж дуулсан?

-Тийм ээ. Манай багийнхан оролцсон бүх номинацдаа медальтай ирсэн.  Өмнөговь аймгийн “Hero” салоны үсчин Ч.Наранбаатар
эмэгтэй сонгодог сэнсдэлтээр I байр эзэлсэн. Зөвхөн сэнс ашиглан үсийг сонгодог
хэлбэрт оруулна гэсэн үг. Архангай аймгийн үсчин Даваажаргал эмэгтэй чөлөөт загварын
тайралтаар III байр, мөн задгай өдөр тутмын самналтын төрөлд Д.Ариунаа II, үдшийн
гоёлын самналтын төрөлд О.Хишигдалай III, Булган аймгийн үсчин Дөлгөөннаран хуримын
гоёлын засалтаар тусгай байр тус тус эзэлсэн. “Цэрэнханд танхим”-ын үсчин Д.Оюунгэрэл
“Full Fashion” буюу чөлөөт загварын тайралтын төрөлд тусгай байр хүртсэн. Манай
улсад болж буй уралдаан тэмцээн олон улсын жишгээр явагддаг учраас Монголын үсчид
гадны ямар ч тэмцээнд  гологдохгүй, амжилт
гаргах бүрэн боломжтой санагдсан.

-Та
хэдэн жил үс засч байна?

-Би үсчин мэргэжлийг эзэмшээд арав гаруй жил болж байна. Үс засна
гэдэг урлаг. Бид нүд, чихээ эрхтэн гэж хайрладаг шиг үсээ ч гэсэн хайрлаж байх хэрэгтэй.
Үсний засалт, өнгө тухайн хүнийхээ зан аашийг тодорхой хэмжээгээр илэрхийлж байдаг.
Тиймээс олон хүний өнгө төрхийг өөрчилж, хэв маягийг тодорхойлж өгдөг гэдэг утгаараа
би мэргэжилдээ дуртай.

-Энэ
хаврын үсний ямар стиль, өнгө моодонд орж байгаа вэ?

-Манай охид, залуус их хурц, тод өнгөөр үсээ будуулах болсон. Харин
үсний засалтын хувьд богинохон засалт хийлгэх болсон. Охид, эмэгтэйчүүд хүртэл нэг
талаас нь хэт богинохон засуулах ч юм уу эрэгтэй маягийн засалт ер нь энэ хавар
их зонхилж байна. Үсний засалт маш хурдан өөрчлөгдөж байдаг. Хүмүүсийн үзэж буй
кино, сонирхож буй дуу хөгжимтэй холбоотой байх. Өнгөрсөн намар гэхэд л солонгос
маягийн урт улаан хүрэн өнгийн үс зонхилж байсан шүү дээ.

-Та
хэдэн төгрөгөөр тайралт хийдэг вэ?

-Үс тайрахад 10-15 мянган төгрөгийн тарифтай. 

-Зарим
мастер гэх үсчид 70, 80 мянгаар засдаг юм билээ. Олон улсын тэмцээн уралдаанаас
шагнал хүртсэн зэрэг ур чадвар нөлөөлж байна уу?

-Тэгэлгүй яахав. Тариф бол тухайн үсчин өөрийнхөө ур чадварыг үнэлсэн
үнэлгээ. Гэхдээ ажлын байрны нөхцөл байдал, түрээсээс шалтгаалаад тариф харилцан
адилгүй.  

-Ер
нь янз бүрийн тэмцээнд оролцоход хүнтэй ажиллах, маникантай ажиллах хоёрын аль нь
хялбар байдаг вэ?

-Мэдээж маникантай. Маникан хүн шиг үсэнд нь хүрэхээр ёо ёох гэж
орилохгүй шүү дээ. Ер нь амьд үс, амьгүй хиймэл үс хоёрын хооронд ч хэлбэрт орохоос
эхлээд олон давуу тал маниканд бий. Хүссэн засалтаа илэрхийлэхэд илүү дөхөм л дөө. 

-Эрхүү
хотын нэрэмжит тэмцээнд оролцохын тулд та ямар шалгуурыг давсан бэ?

-Нэг их шалгуулаад байсан юмгүй. Ер нь дотооддоо хэн нь сайн гэдгийг
үсчин мэддэг. Аливаа улс орны тэмцээнд үсчин, гоо сайханчид өөрсдийнхөө зардлаар
явдаг болохоор ихэнхдээ сонирхлоороо тэмцээнд оролцдог.

Д.ДАВААСҮРЭН

Монгол Улсын Ардын багш, гавьяат дасгал­жуулагч Д.Бандитай ярилцлаа.

-Таныг
холбооны багш дасгалжуулагч тамирчдаа аван Орхонд бэлтгэл хий­гээд ирлээ гэж сонслоо.
Энэ бэлтгэлийн зорилго юу байв?

-Манай Монголын боксын холбооны шинэ удирд­лагуудтай болж дас­гал­жуулагч
нарын дунд сонгон шалгаруулалт явуулж шинэ багаа бүрдүүлсэн анхны томоо­хон цугларалтыг
явуул­лаа. Манай боксын хол­бооны Ерөнхийлөгчөөр УИХ, Засгийн газрын гишүүн, Батлан
хамгаалахын сайд Д.Бат-Эрдэнэ ажиллаж бай­гаа юм байна. Мөн миний хоёр шавь холбооны
удирдах том албан тушаал хашиж явааг хараад багшийн хувьд их бахархаж байгаа. Олимпийн
аварга Э.Бадар-Ууган яг бокс, тамирчдаа хариуцсан холбооныхоо тэр­гүүн дэд ерөнхийлөгч,
П.Сэрдамба холбооны ерөн­хий нарийн бичгийн дар­гаар ажиллаж байна. Энэ 70 хүний
бүрэлдэхүүн Орхоныг зорьж анх удаа том цугларалтыг зохион байгууллаа. Би ерөн­хийдөө
дасгалжуулагч болон тамирчдаа ахлан энэ­хүү цугларалтыг зохион байгуулсан юм. Үнэхээр
үр дүнтэй том цугларалт болсон гэж хэлмээр байна. Хот, хөдөөгийн олон багш дасгалжуулагч,
боксчид ирсэн. Бэлт­гэл ямар байдаг вэ гэдгийг энэ хүмүүст харууллаа. Бид­ний гол
зорилго бол “Рио де Жанейро-2016” зуны  олим­пийн
наадамд боксчидоо бэлт­гэх. Мөн удахгүй Болгарт болох Залуучуудын аварга шалгаруулах
тэмцээнд орох тамирчдынхаа бэлтгэлийг маш сайн хангалаа гэж бодож байна. 

-Залуучуудын
аварга шалгаруулах тэмцээн хэзээ эхлэх вэ?

– Болгарын Софи хотод дөрөвдүгээр сарын 10-25-ны хооронд болно. Энэ
тэмцээнд 17, 18 насны залуучууд орно. Эмэгтэйчүүд олимпийн гур­ван жингээр оролцох
бол эрэгтэйчүүд 49 кг-аас 75 кг хүртэл долоон жингээр өрсөлдөх юм. Эдгээр тамирчид
гур­­ван дасгалжуулагчийн бүрэл­­дэхүүнтэй явна. Залуу­­чуудын багийг ахлах дасгалжуулагчаар
Мөнхсайхан багш сонгогдсон байгаа. Харин охидын багийг олон жил дасгалжуулагчаар
ажилласан туршлагатай багш Энхбаатар хариуцаж явна. Харин нэг дасгалжуулагч нь хувиасаа
мөнгө зардлаа гаргаж явж байгаа. Сэлэнгэ айм­гийн “Улаан ирвэс” клу­бийн дас­галжуулагч
Г.Ганхуяг.

-Та
явах уу?

-Үгүй ээ. Энэ удаагийн тэмцээнд оролцох багийг ерөнхийдөө манай холбооны
Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Сэрдамба удирдаж явах болно. Ингэсэн юм. Саяын бэлтгэлээр
тамирчдаа хаана, ямар тэмцээнд оролцох тэр бүрэлдэхүүнээр нь бэлтгэл хийсэн. Залуучуудын
аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцох боксчид удахгүй Болгарыг зорих гэж бол Казах
улс руу хамтарсан бэлтгэл хийхээр насанд хүрэгчдийн баг явчихсан байна. Манай насанд
хүрэгчдийн багийн ахлах дасгалжуулагч Батсүрэн Казахын багийн дасгалжуулагчтай ойр
дотнын найз юм билээ. Энэ холбоогоо ашиглаж тамирчдаа хамтар­сан бэлтгэлд гаргаад
бай­на. Мөн удахгүй эмэгтэй багийн­хан Хятад руу явж тэндхийн тамирчидтай хам­тар­сан
бэлтгэлд гаргана гэсэн төлөвлөгөөтэй байна. Мөн хэсэг боксчид ОХУ-руу бэлтгэлд явах
болно. Орост А зэрэглэлийн тамирчдын аварга шалгаруулах тэмцээн болох юм.

-Шалгаруулалтаар
шиг­шээ багийн дасгал­жуу­лагчдаар хэн хэн сонгогдсон юм бэ?

-Монголын боксын хол­бооны насанд хүрэгчдийн шигшээ багийг Батсүрэн,
Эрдэнэ­­баяр нар ахалж дас­­­гал­­­жуулж байгаа бол залуу­чуудын багийн ахлах дасгалжуулагчаар
Мөнх­сайхан багш, эмэг­тэй багийн ахлах дасгал­жуулагчаар Энхтайван, Энхбаатар гээд
багш нар ажиллаж байна.

-Таны
хувьд холбооны ерөнхий зөвлөх дасгалжуулагч гэсэн нэрийн дор ажиллах болсон. Яг
албан ёсны орон тоо биз дээ. Эсвэл зүгээр л таны сэтгэлийг хуурч нэр төдий зүүлгээд
байна уу?

-Соёл, спорт, аялал жуучлалын яамнаас гаргасан журмын дагуу би өнөөдөр
зөвлөхөөр ажиллаж байна. Энэ журамд “Шигшээ багийн дасгалжуулагч байхдаа олимп,
дэлхийн аварга төрүүлж, эх орныхоо нэрийг дэлхийн тавцанд гаргаж байсан дасгалжуулагч
хэрвээ өөрөө хүсэх юм бол ямар ч сорил шалгаруулалтгүйгээр холбоондоо ажиллаж болно”
гэсэн утгатай заалт бий. Тэгэхээр албан ёсных л болж таарч байгаа юм уу даа. Ерөнхий
дасгалжуулагчаар ажиллуулаад ирэхэд надтай барьцах хүн байна. Гэтэл би хажууд нь
олимп, дэлхийн аварга төрүүлчихсэн хүн шүү дээ.

-Цалинтай
ажиллаж байгаа биз дээ?

-Яамнаас уг нь цалин­жуулах ёстой. Одоохондоо цалингийн талаар тушаал
гараагүй байна. Минийх битгий хэл холбооноос томилогдсон дасгалжуулагч нарынхаа
цалин өгөөгүй байгаа гэсэн. Батлагдаагүй болохоор яамнаас цалин авч болдоггүй холбооноос
цалинг гаргаж өгсөн. Энэ олон багш нарынхаа цалинг өгчихвөл хэрэгтэй л байх даа.
Цалингүй ажиллаад байвал ар гэрийнхэн нь амьдрахад хэцүү л байгаа санагддаг.

-Шигшээ
багийн дасгалжуулагч нар гээд нэлээд хэдэн хүн сонгож. “Зуун ямаанд жаран ухна”
гэгчээр  тамирчдад та ч юм уу, ганц хоёр жинтэй
дасгалжуулагч байж болдоггүй юм уу?

-Болохгүй гэсэн газаргүй шүү дээ. Гурван жилийн хугацаанд би ахлах
дасгалжуулагч хийхдээ нэг туслах дасгалжуулагчтай хоёулхнаа ажилласан. 2008 оны
олимпод манай боксчид ямар сайхан амжилт гаргалаа. Тэр үеийн амжилт оргилдоо хүрсэн.
Харин одоо миний хувьд дасгалжуулагч нараа бэлтгэдэг дасгалжуулагч болно гэж олон
түмэндээ зарласан. Тиймээс би дараагийн залгамж халаа дасгалжуулагч нартаа сурсан
мэдсэн зүйлээ хуваалцъя гэж бодох болсон. Аль ч спорт дасгалжуулагчаа хөгжүүлж байж
тамирчин нь амжилтад хүрдэг жамтай. Тэр их амжилтын ард гол үүрэг гүйцэтгэсэн хүн
бол дасгалжуулагч.  Гэтэл дасгалжуулагчид
шагнал, урамшуулал гэж байхгүй гадна орхигддог. Спорт нь дээд цэгтээ хөгжсөн гадны
орнуудын туршлагаас суралцах ёстой. Ямагт дасгалжуулагчдынхаа арга барил, ухааныг
нэг номерт тавьж, мэдлэг боловсролыг дандаа хөгжүүлж байх хэрэгтэй. Дасгалжуулагч
нараас л амжилт нөлөөлдөг. Учир нь сайн тамирчдыг зөв залах нь дасгалжуулагчийн
үүрэг. Тамирчид хэдэн ч медаль авсан бай дасгал­жуулагч нарыг адилхан шаг­надаг
байх хэрэгтэй. Би мөн ч олон жил үүнийг ярилаа.

-Одоо
уг нь дасгал­жуулагч нарыг тодорхой хэмжээнд урамшуулдаг болсон юм биш үү?

-Тэгдэг болсон байна. Тамирчин томоохон нэр хүндтэй тэмцээнүүдэд
амжилттай оролцоод медаль аваад ирэхэд шагналын 50 хувьтай тэнцэх урамшуулал өгдөг
болсон байна. Харин тэр шагналыг дасгалжуулагч нар нь хувааж авдаг болсон байна
лээ. Миний үед дасгалжуулагч нар тамирчнаасаа гуйж шагнал авдаг байлаа. Олимпийн
авар­га болбол чи хэдэн хувийг өгөх вэ гэж гэрээ хийдэг байсан байхгүй юу. Үнэндээ
би боксын холбооны хүнд үеийг туулсан дасгалжуулагч шүү дээ.  Тоочоод байвал их л зовлон бий.

-Хоёр
шавь тань тантай холбооны хэтийн зорилгын талаар хэр зөвлөлдөж, зөвлөгөө авч байна?

-Уг нь байнга ийм уялдаа­тай ажиллаж шийдвэр гаргавал холбоо зөв
зүйтэй ажиллах болно. Холбоо маань миний анхны санаачилгыг их сайхан хүлээж авч
цугларалт зохион байгуулж өгсөнд баяртай байгаа. Өөрсдөө ч гэсэн уулзалтад оролцож
нүдээр харсан. Их сэтгэл хангалуун байгаагаа илэрхийлж, “холбооны хэтийн ирээдүйд
үнэхээр хэрэгтэй ажил боллоо багшаа” гэж хэлсэн.

-Цаашдаа
ямар арга барилаар шилдэг тамирчдыг төрүүлнэ гэж бодож байна вэ?

-Холбоо бүх тамирчдыг хамрах ёстой. Энэ утгаараа цугларалт хийлээ.
Үүний үр дүнд бид Монголын өнцөг булан бүрээс шилдэг гэсэн залуу тамирчдыг сонгон
авч бэлтгэл хийж шигшээ багаа бүрдүүлж байх болно. Зөвхөн шилэгдмэл тамирчдыг дасгалжуулагчидтай
нь цуглуулж Монгол Улсын нэрийг гаргахыг зорьж явна.

-Боксыг
оргилд нь хүртэл хөгжүүлж, дэлхийд данстай болгосон таны нууц юундаа байна вэ?

-Төлөвлөлт гэдэг маш чухал. Энд Монголын боксыг өндөрт гаргах тухай
л ярьж  байна. Өндөр болгохын тулд өргөн болгох
бодлого бас байна. Боксын клуб багш нарыг олон болгож байж хүрээгээ тэлнэ гэсэн
үг. Өргөн болгосон цагт тэр дундаас өндөрт гарах тамирчид олноороо гарч ирэх юм.
Манай боксын холбоо энэ тал дээр ерөнхийдөө анхаарч ажиллаж байгаа нь зах зухаасаа
харагдаж байгаа болов уу.

-Та
эрүүл мэндийн асууд­лаас болж хэсэг хуга­цаанд холбоонд ямар ч хамааралгүй хүн явлаа.
Боксын төлөө бүхий л насаа зориулж ирсэн хүний хувьд эргэж ирэхээс өмнөх он жилүүд
хүнд өнгөрсөн биз дээ?

-Хэлэхийн аргагүй хүнд үе байлаа. Би тархиндаа хоёр удаа цус харвасан.
Гэхдээ одоо эрүүл болоод явж байна. Гэртээ дөрөв таван жил суулаа. Миний ганц нөхөр
бол компьютер байсан. Өвчиндөө дарлуулаад зүгээр суухыг хүссэнгүй. Бүх багш нартаа
сургалтын программ бэлдэж гаргалаа. Одоо багш нарт бий. Дэлгүүрт бас байгаа харагдсан.
Мөн 2000 оноос өмнөх амьдралаа бичсэн “Миний ертөнц” нэртэй ном байдаг. Түүнийхээ
хоёрдугаар боть болох “Энэ л миний ертөнц” нэртэй номоо бичиж өнгөрсөн хугацаанд
бэлэн болгож, сэтгэлээ тайтгаруулж байлаа. 
Одоо харин номоо хэвлүүлэх гээд мөнгө олдохгүй хайгаад явж байна. Энэ номон
дээр би олимп, дэлхийн аваргыг яаж төрүүлсэн тухай нууцаа анх удаа дэлгэсэн байгаа.
Энэ их амжилтыг би ямар арга барилаар төрүүлсэн болох алтан туршлагаасаа хуваалцсан.
Ер нь гэрт байхдаа боксын тэмцээн үзэх л хамгийн хүнд, өөрийн эрхгүй самсаа шархирч
байдаг байж дээ.

-Лондонгийн
олимпод манай боксчид бусад орны тамирчдын уланд гишгэгдсэн гэж хэлж болно. Тамирчдынхаа
уналтыг зурагтаар үзэж суухад танд хэцүү байсан болов уу?

-Лондонгийн олимпод тамирчид явлаа. Намайг өвчтэй болсон хойгуур
миний тамирчид уруудсан том илрэл. Олимпийн ринг дээр Мөнх-Эрдэнийг өрсөлдөгчдөө
цохиулж байхад би уйлсан. Бүр шархирч уйлсан (нулимс нь цийлэгнэж дуугаа хураав).
Дасгалжуулагч маш буруу тактикаар ажиллалаа даа гэж тэр үед харамссан.Мөнх-Эрдэнэ
бол заяагдсан тамирчин. Мөнх-Эрдэнэ цохилт аваад салгалаад зогсч байсныг монголын
ард түмэн харсан. Надтай хамт тэмцээнд явахдаа хэзээ ч тийм цохилт авч байгаагүй.
Украиныхныг нутагт нь хүртэл очоод бут нэргэж байсан боксчин шүү дээ.  Төгсцогтыг ч гэсэн алтын төлөө тоглохдоо тийм
царай муутай, унжгар, сулбагар байгааг харахад өөрийн эрхгүй уйлсан (хоолой нь зангирч
хэсэг дуугаа хураав). Боксчдын амжилт шууд уруудаж байгааг би нүдээр харж байлаа.
Тухайн үед “Өдрийн сонин”-д “Монголын боксчдын дасгалжуулагчдыг 30 жилийн өмнөх
дасгалжуулагчтай харьцуулсан” тухай шүүмж нийтлэл гарсан байсан. Үнэн байхгүй юу.

-Сүүлийн
үед У.Мөнх-Эрдэнийг рингнээс зайлуулчих гээд байгаа тухай яриа гарах болж. Энэ тал
дээр та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Одоо 40 нас хүртэл тоглодог болсон ш дээ. Жингийнхээ өрсөлдөгчийг
ялж л байвал ринг дээр тулалдах л хэрэгтэй. Хэрвээ өрсөлдөгчдөө ялагдаад эхэлбэл
рингээ орхих байлгүй. Уг нь Мөнх-Эрдэнэ шиг туршлагатай тамирчид байж залуучууд
нь гарч ирнэ. Үлгэр дуурайлал авна гэсэн үг.

-Түүний
хувьд цаашид амжилт гаргаж нөөц бий юу?

-Төвөгтэй хүн. Надтай маш их холбоотой. 2008 оны олимпод аварга болох
ёстой хүн байсан. Өөрөөс нь болсон. Мэдээж үүд хаалга нь нээлттэй байна.

-Ер
нь боксын спортод амжилт гаргах гол хүчин зүйл юу юм бол оо?

-Хоёр талтай. Гол нь тамирчны ур чадвар. Гэхдээ нэгдүгээрт дасгалжуулагч.
Хоёрдугаарт тамирчны ухамсар. Бид монголын өнцөг булан бүрээс хэзээ ч дээшээ гараад
ирэх боломжтой ирээдүйтэй хүүхдүүдийг сонгодог. Харин тэднийг дээш гаргаад ирэх
дасгалжуулагч нар хамгийн чухал. Энийг л би биеийн тамирын байгууллагын удирдах
хүмүүс их сайн ойлгоосой гэж боддог.

-Одоогоор
амжилтад их ойрхон ирээдүйтэй ямар тамирчид байна вэ?

-Тэр энэ гэх юм байхгүй. Бүгд сайн байна. Би 2005 оны зургадугаар
сараас шигшээгийн дасгалжуулагч болоод Азийн аваргад тамирчидаа сойж байхад манай
шавь нар нэг мөнгө, гурван хүрэл медаль хүртэж байлаа. Үүнээс өмнө бараг найман
жилийн хугацаанд  Азийн аваргын ганц хүрэл
медалийн төлөө үзэлцдэг байсан үе бий.

Харин намайг хэсэг эзгүй хойгуур өнөөх авьяастай хүүхдүүдийг “Кик
бокс”-ынхон хулгайлаад Америкт аваачаад хаясан. Ингээд би хэнд ч танигдаагүй хэдэн
жаахан хүүхдүүдтэй үлдсэн. Дараа жил нь нэгдүгээр сараас эхлэн би цалинтай дасгалжуулагч
болж, цалинтай тамирчин авсан. Яг энэ үед Бадар-Ууган, Сэрдамба нарын хүүхдүүдийг
авсан. Тэд нар маань нэг хоёрхон сар болоод л тодроод энд тэндхийн тэмцээнд “од”
болж, рекорд тогтоосон. Манай боксын шигшээ баг анх удаа 195 орноос амжилтаараа
дөрөвт, Дэлхийн аваргаас авсан медалийнхаа тоогоор 140 гаруй орноос тавдугаар байрт
бичигдэж байсан түүх бидэнд байна. Цаашдаа ч энэ амжилт уруудах бус улам өндөрт
мандах ёстой.

Д.ДАВААСҮРЭН