Author: Даваанямын Даваасүрэн

Мисс Батбаатарын Батцэцэгтэй ярилцлаа. Тэрээр 2009 оны Дэлхийн
миссийн тэмцээнд оролцож байсан бөгөөд Сингапурт гэрээгээр ажиллаж байгаад
саяхан эх орондоо ирээд байгаа юм. Ингээд түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

 -Монголд
ирснээсээ хойш юу хийв. Зураг авалт, янз бүрийн шоунд оролцов уу?

-Үгүй ээ. Эх орондоо ирээд хэд хоног сайхан амарлаа. Монголдоо
ирэх сайхан байна.

-Сингапурт
нэлээд олон жил ажиллалаа. Тэнд ямар газартай гэрээгээр ажилладаг байсан бэ?

-”Carrie Models” агентлагтай гэрээ байгуулж 12 жил хамтарч
ажиллаад ирлээ. Энэ хугацаанд Хонгконг, Шанхай зэрэг олон орноор явж загварын
томоохон шоунд оролцсон. Мөн Сингапур дахь Их Британийн салбар их сургуульд
магистр хамгаалаад ирсэн.

-Ямар
чиглэлээр?

-Анх би чинь “Хөхтэй хан” дээд сургуулийг төгссөн. Тэгээд Санхүү
эдийн засгийн дээд сургуульд бизнесийн удирдлагын чиглэлээр сурч байгаад сая
бизнесийн удирдлагаар магистр хамгаалсан.

-16
настайгаасаа гадны байгууллагатай гэрээ хийнэ гэдэг загварын ертөнцөд хөл тавьж
буй охидод тэр болгон олдоод байх боломж биш байх. Таны хувьд гадны ийм том
агентлагтай гэрээ байгуулах завшаан яаж олдсон юм бэ?

-Би 15 настайгаасаа загвар өмсч эхэлсэн. Тэр үед “Шилмэл загвар”
агентлаг л байдаг байлаа. Тэгээд “Шилмэл загвар”-ын Р.Байгаль багшийн гарын
шавь болж дараа нь Эрдэнэтуяа, Болормаа багшид харьяалагддаг байсан. “Шилмэл
загвар” агентлагаас 50 орчим хүүхдийн зургийг Сингапур дахь “Carrie Models”
агентлаг руу шалгаруулалтад явуулсан юм. Тэгээд ердөө гурван охин тэнцсэн нь
одоогийн топ модель Д.Пүрэвсүрэн, Ж.Энхмаа бид гурав.

-Яг
Монголд ажилладаг шиг сэтгүүлийн нүүр царай болж, зураг авалтад оролцох зэрэг
ажил хийх үү?

-Тэгнэ. Гэхдээ тухайн агентлагаас зохион байгуулж буй шоу бүрт
оролцоно. Өөр оронд болох загварын шоунд мөн шалгуулж бусад агентлагуудтай
хамтран ажиллана. Томоохон шоунд оролцохын тулд шалгаруулалтад оролцдог. Сар
гаруй хугацаанд өдөрт 5-6 шалгуурт орох тохиолдол бий. Алхаа гишгээ, биеэ авч
яваа байдал зэрэг. Хэрвээ шалгаруулалтад тэнцэх юм бол ажилтай боллоо л гэсэн
үг. Агентлагаас хэзээ, хаана, ямар шоунд орохыг мэдэгддэг.

-Гадны
загварын шоунд оролцож явахад монгол охидтой таардаг уу?

-Тааралгүй яахав. Сүүлийн хоёр жил хичээл ном гээд цөөхөн шоунд
оролцсон. Гэхдээ ихэвчлэн надаас насаар бага охид таарна. Одоо би чинь мооднаас
гарч миний дараагийн эрэн үе эхэлсэн шүү ээ. Монгол охин таарахаараа сүйд
болно. Тэр болгонд л сайхан яриа өрнүүлж, ингэ, тэг гэж заавар зөвлөгөө өгнө.

-Гадаадад
нэг загварын шоунд моделиор оролцоход дунджаар хэдэн төгрөг авдаг байсан бэ?

-Моделийн зэрэглэлээс хамаардаг. Анх удаа гэрээ байгуулж очиж
байгаа болохоор дунджаар 300 ам.доллар. Гэрээний дагуу тухайн шоундаа
оролцсоныхоо дараа цалингаа авна. Үүний 35 хувийг нь агентлаг авдаг байсан.

-Танай
сургуулийнхан өөрийг тань модель гэж мэддэг байсан уу?

-Эхэндээ мэдээгүй байсан. Магистрын оройн ангид сурч байсан
болохоор өдөржин сургууль дээр байгаад байхгүй. Тэгээд ч амралтын өдрөөр
ихэвчлэн шоунд оролцдог байсан. Тэгсэн нэг загварын шоуг сургуулийнхан тэр
аяараа үзсэн юм билээ. Дараа нь сургууль дээр таарахаараа л “Чи загвар өмсөгч
байсан юм уу. Тийм байхаа даанч их өндөр байсан юм” гэнэ. Сингапурынхан чинь
ерөнхийдөө нуруу намхантай хүмүүс шүү дээ. Харин Монголын охид тэнд очихоор
өндөрт ордог юм билээ.

-Одоо
Монголд суурьших уу, эргээд явах уу?

-Би олон жил, олон ч газраар тэнэсэн/инээв/. Одоо харин эх
орондоо бүр мөсөн ирсэн.

-Монголын
загварын тайзнаа гарах уу?

-Загварын тайзнаа мэргэжлээрээ ажиллахгүй. Тэмцээн уралдаан гээд
оролцоод байхгүй гэсэн үг. Харин “Гоёл” зэрэг томоохон загварын шоу наадамд бол
урилгаар оролцох байх. Яагаад гэвэл би Монголын тайзан дээр бараг гарч
байгаагүй. Нэг удаа л “Гоёл” наадамд оролцож байсан. Мөн дажгүй зураг авалт,
хамтарч ажиллах санал ирвэл хүлээж авна. Гол нь энэ олон жил гадаадын загварын
ертөнцөөс сурч мэдсэн зүйлээ залуу загвар өмсөгч охиддоо заахыг хүсч байна.
Манай Монголын загвар өмсөгчдийн ур чадвар тийм ч муу биш.

-“Дэлхийн
мисс-2014” тэмцээн ирэх ар­ван­хоёрдугаар сард болно. Тус тэмцээнд Монголоос
оролцох загвар өмсөгчийг тодруулах ажлыг ерөн­хийдөө та гардаж ажиллаж байгаа
гэж сонссон.  Энэ талаар дэлгэрэнгүй
мэдээлэл өгөхгүй юу?

-1951 оноос Эрик Мор­лигийн анх санаачилсан Дэл­хийн мисс /Miss
World/ тэм­цээний  финалын шоуг жил бүр
хоёр тэрбум гаруй хүн шууд хү­лээн авч үздэг бөгөөд бусад ижил төстэй
тэмцээнүүдээс хамгийн олон үзэгчтэй, хам­гийн олон улс орнууд оролц­дог, мөн
хүмүүнлэгийн үйл ажиллагаагаараа дэлхийн нийтийн анхаарлыг татаж чадсан
зэргээрээ онцлогтой. Монгол Улс 2005 онд тэм­цээний зохион байгуулагч “Miss
World Limited” компанитай гэрээ хийснээс хойш өдгөө “Дэлхийн мисс” тэмцээнд
нийт есөн удаа оролцоод байгаа юм. Харин энэ жил “Дэлхийн мисс”-ийн тэмцээнд
оролцох үндэсний ялагч шалгаруулах “Miss world Mongolia” тэмцээнийг зохион
байгуулах комисст ажиллаж байгаа. Энэхүү тэмцээнд оролцох сонирхолтой охидыг
энэ сарын 1-нээс бүртгэж эхэлсэн. 

-Шалгаруулалтыг
ямар журмаар явуулах бол?

-“Дэлхийн мисс” тэмцээнд усны хувцастай, спортлог мисс,
авьяаслаг мисс зэрэг таван төрлөөр шалгаруулалт явагддаг. Яг энэ төрлөөр
шалгаруулалтыг хийнэ. Бидний зүгээс одоохондоо өндөр заагаагүй, мэдээж биеийн
харьцааны стандарт байх ёстой. Miss World гэдэг утгаараа хүнтэй суугаагүй,
хүүхэд гаргаж байгаагүй охидыг бүртгэнэ. Долдугаар сар гэхэд “Miss world
Mongolia” тэмцээний шалгаруулалт дуусч, Монголоос Дэлхийн миссийн тэмцээнд
оролцох загвар өмсөгчийн нэр тодорхой болох болно.

-Таны
хувьд 2009 оны дэлхийн миссийн тэмцээнд оролцож байсан туршлага бий.
Шалгаруулалтад тэнцсэн загвар өмсөгчид мэдээж заавар зөвлөгөө өгнө биз дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Тэмцээнд оролцох загвар өмсөгч шалгарсан
тохиолдолд шууд бэлтгэлдээ орох болно. Учир нь шаргуу бэлдэх ёстой. Дэлхийн
миссийн тэмцээн болохоос сарын өмнө тэмцээнд болох газраа очдог. Сарын турш маш
олон шалгуурыг давна. Өглөө 07 цагаас босоод үдшийн 12 цагийн үед унтана. Энэ
хороонд байнга ажиглагчдын хяналтад байдаг. Дэлхийн мисст дэлхийн өнцөг булан
бүрээс хамгийн шилдэг гэсэн бүсгүйчүүд ирдэг. Тэднийг хэн нь хэн бэ гэдгийг
хөндлөгөөс харна гэсэн үг. Байнга л цэх сууж, бусадтайгаа сайхан харилцаа
үүсгэж, өдөржин хөөрхөн байх шаардлагатай. Тиймээс зарим орны охид үүрээр 04
цагт босч нүүрээ буддаг байсан. Би 121 орны гоо бүсгүйчүүдтэй өрсөлдөж шилдэг
25-д шалгарч байсан.

-Энэ
жилийн оролцогчид хандаж ямар зөвлөгөө өгмөөр байна?

-Миний хувьд нүүрээ нэг их буддаггүй болохоор амар санагдсан.
Гэхдээ л байнга цэх сууж, биеэ зөв авч явах ёстой шүү дээ. Мөн дэлхийн мисс
болно гэдэг хөөрхөн охин очоод түрүүлчих юм биш. Оюунлаг, үзэсгэлэнтэй,
ухаалаг, боловсролтой гээд бүхий л зүйлийг агуулсан байх ёстой. Мөн сайн
үйлсийн арга хэмжээнд хэр оролцдог болох гээд олон шалгуураар дэлхийн гоо
бүсгүйг тодруулдаг.Тиймээс загварын ертөнцөд хөл тавьж буй монгол охидод хандаж
хэлэхэд хэлний мэдлэг, боловсролдоо сайн анхаараарай гэж хэлмээр байна.

-Одоогийн
байдлаар аль орны бүсгүйчүүд дэлхийн загварын өнгө төрхийг тодорхойлох
хандлагатай байгаа вэ?

-Fashion талдаа ази царай гадны томоохон агентлагуудын анхаарлыг
татах болсон. Харин дэлхий мисст бол тэр энэ орны хүүхнүүд хөөрхөн гэхгүй.
Латин Америкийн бүсгүйчүүдийг царайлаг гэдэг ч яг тэмцээний үед бол энэ
хамаагүй. Би түрүүн хэлсэн шүү дээ. Сайхан бие, хөөрхөн төрхтэй ч боловсрол,
хэлний мэдлэг чухал гэж. Ер нь дэлхий нийт хэт туранхай загвар өмсөгчдөөс
татгалзах болсон. Сүүлийн үед өсвөр үеийн охид томоохон сэтгүүлийн нүүрэн дээр
гарсан моделиудыг дуурайж хоолоо хэт сойж эрүүл мэндээрээ ихээхэн хохирох явдал
их гарах болсон. Ямар ч сэтгүүл дээр гарсан зургийг photo shop ашиглаж
гаргадаг. Тэгэхээр сэтгүүлийн нүүрэн дээрх хүн амьдрал дээр яг тийм
харагддаггүй ч байж болно шүү дээ. Харин одоо бол биедээ зохицсон галбиртай
байх нь чухал болсон үе.

 Д.ДАВААСҮРЭН

Монгол Улсаас Япон улсад инженер, технологийн мэр­гэжлээр мэргэжилтэн бэлтгэх тухай төсөл нэлээд яригдаж байгаа. Тэгвэл өнгөрсөн долоо хоно­гийн УИХ-ын чуулганаар уг “Инженер, технологийн дээд боловсрол” төсөл буюу Зээлийн хэлэлцээр дэмжигд­лээ. Ингэснээр манай улс Япон улсад 1000 инженер, технологийн мэргэжилтэн бэлтгэх нөхцөл бүрдэж бай­гаа юм. Гэхдээ дээрх төс­лийг хэрэгжүүлэхийн тулд Японтой 75 сая ам.долларын санхүүжилт бүхий зээлийн гэрээ байгуулж байгаа. Тод­руулбал, монгол мөнгөөр тооц­вол долоон тэрбум та­ван зуун гучин таван сая  төгрөгийг жилийн 0.2 хувийн хүүтэйгээр манай улс Японоос зээлж байгаа гэсэн үг. Энэхүү зээлийг 20 жилийн хугацаанд буцаан төлөх юм байна. Төсөл удахгүй хэрэгжиж эхлэх бөгөөд 2023 оны гуравдугаар сард дуусахаар төлөвлөжээ.
1000 инженерийн төсөлд хэн хамрагдах боломжтой вэ?
Энэхүү төсөл анх Монгол Улсын Ерөнхий сайд Япон улсад айлчлах үеэр “Монгол-Япон улсын дунд хугацааны хамтын ажиллагааны хөтөл­бөр”-ийн хүрээнд батлагдсан юм. Тиймээс 2012 оны арав­дугаар сараас өнгөрсөн оны хоёрдугаар сар хүртэл “Инженер технологийн дээд боловсрол” төсөл Монголд ямар учраас шаардлагатай байгаа талаар урьдчилсан судалгааг явуулсан байна. Түүнч­лэн хичнээн мэргэжилтэн бэлт­гэх шаардлагатай байгааг ч уг судалгаагаар гаргажээ. Ингээд 1005 инженерийг ойрын хугацаанд хэрэгцээтэй байгаа мэргэжлүүдээр Япо­ны инженер, технологийн сургуулиудад сургахаар зорьж байна. Төслийн зорилго нь ШУТИС, МУИС-ийн инженер бэлтгэх бо­лон байгалийн ухааны хөтөл­бөрүүдийг олон ул­сын түв­шинд хүргэхэд оршиж бай­гаа аж. Одоогийн байдлаар аль сургуулиас хичнээн оюутан Японд суралцах нь тодорхойгүй байгаа бөгөөд удахгүй БШУ-ны яам төслийн гүйцэтгэлийг эхлүүлэх бөгөөд нарийвчилсан судалгааг явуулах гэнэ. Гэхдээ энэхүү төсөлд инженер технологийн мэргэжлээр төгссөн, одоо ажиллаж буй хүмүүс ч хамрагдах боломжтой гэсэн.
Японд суралцсан инженерүүд төгсч ирээд хаана ажиллах уу?
Манай улс томоохон бүтээн бай­гуулалтын ажилд гаднаас өндөр үнээр мэргэжилтэн хөлсөлдөг. Тэгвэл төсөл хэ­рэгж­сэнээр ийм байдал ард хоцрох байна. Нэг ёсондоо улсын тэтгэлгээр Японд мэр­гэжил эзэмшээд ирэх залуус нийслэлд Японы Засгийн газар­тай хамтран хийхээр төлөвлөж буй метро, гүүр болон Хөшиг­тийн хөндийд нисэх онгоцны буудал барих ажилд бэлтгэгдэх юм. Мөн ирээдүйд эх орондоо хийгдэх бүтээн байгуулалт, аж үйлдвэрийн салбарт шаардлагатай инже­нер, техникийн ажлыг хийх мэргэжилтнүүд болох нь.  Төс­лийн хүрээнд зөвхөн мэр­гэжилтэн бэлтгээд зогсох­гүй хоёр орны багш, эрдэмтэн судлаачдын хамтын ажил­лагаа өргөжиж ур чадвараа дээшлүүлэх зэрэг олон ажил хийгдэх аж. Гол нь төсөл хэрэгжих хугацаанд манай инженер бэлтгэдэг сургуулиуд олон улсын стандартад нийц­сэн сургалтын анги, танхимтай болох байна. Энэ нь цаашдаа өөрсдөө дэлхийд өрсөлдөхүйц хү­лээн зөвшөөрөгдсөн мэр­гэжилтэн бэлтгэх бааз болох талаар эрдэмтэд онцолж байна.  
Төсөлд хамрагдсанаар ийм боломжууд нээгдэх юм байна
Инженерүүд дараахь хөтөл­бөрүүдээс сонгох боломжтой. Ингэхдээ механик, барилга, цахилгаан электроникийн хос хөтөлбөрт 320 хүн, магистраар 100 хүн, докторт 60 хүн, зэргийн бус сургалтад 325 хүн, мэргэжил олгох КОСЭН сургалтад 200 гээд нийтдээ 1005 хүн зам барилга, механик, нисэхийн инженер, үйлдвэрлэлийн инженер, цахилгаан электроникийн инженерээр суралцах байна. Олон улсын МИТ хөтөлбөртэй харьцуулахад Токиогийн их сургуулийн инже­нерийн хөтөлбөрт хамрагдсанаар сургалтын төлбөр 8.4 дахин хямд тусах байна. Зээлийн гэрээний дагуу Японы улс 1000 инженерын сургалтын төлбөрийг гаргахаас гадна байр хоолны мөнгийг даана гэсэн үг.
Одоогийн байдлаар төс­­лийн хос хөтөлбөрт хамт­­ран ажиллах их дээд сургуулиуд тодорхой болсон байна. Эдгээр сургуулиудыг танилцуулъя.
1.Нагаокагийн технологийн их сургууль
2.Тоёохашигийн технологийн их сургууль
3. Токёогийн технологийн институт
4.Нагояагийн технологийн институт
5.Кёотогийн технологийн институт
6.Китамигийн технологийн институт
7.Нагояагийн технологийн их сургууль
8.Кюүшүгийн технологийн их сургууль

Д.ДАВААСҮРЭН

2014 он спорт сонирхогчдын хувьд “Өндөр жил” гэхэд хилсдэхгүй. Дөрвөн жилд нэг удаа зохиогддог хөлбөмбөгийн ДАШТ энэ зун Бразил улсад эхэлнэ. Манай сонин энэ спортын том цэнгүүнийг угтан ямар улсын шигшээ баг дөмөгхөн тоглож дээгүүр давхих вэ гэдгийг  цувралаар танилцуулж байна. 

1990-ээд оны эхэн үед монгол залуучуудын сонирхлыг Италийн УАШТ илүү их татдаг байв. Тэнд Марадона Баджо, Платини тоглодог, тэнд дэлхийн өнцөг булан бүрээс шилдгүүд ирж Сери-А “Дэлхийн бага аварга шалгаруулах тэмцээн” хэмээн нэрлэх хүртэл нэр хүндийг нь өсгөж байлаа. Линекер, Гаскойн зэрэг Английн авьяаслаг хөлбөмбөгчид хүртэл тэнд очиж тоглодог байв. Аргагүй шүү дээ, Английн хөлбөмбөг “Ливерпүүл”-ийн зэрлэг хөгжөөн дэмжигчдээс болж арваад жил олон улсын тавцангаас хөөгдчихсөн байсан юм чинь. Харин шинэ зууны эхэн үеэс тэд Европод буцан ирж бид ч Прьемер-Лигийг үнэ төлбөргүй цэнхэр дэлгэцээр үздэг болов. Бекхэм, Алан Ширер, Оуэн гэдгүүдийг таньдаг болж Английн хөлбөмбөг хамгийн үзүүштэй нь, Английн клубууд хамгийн шилдэг гэдгийг мэдэрч эхэлсэн. Одоо Монголын хөлбөмбөг сонирхогчид бултаараа Челси, Арсенал, Ливерпүүл, МЮ багуудын үнэнч хөгжөөн дэмжигчид болтлоо энэ улсыг дэмждэг болсон байна.

Британийн арал дээр арслан амьдарч байсан эсэхийг мэдэхгүй. Гэхдээ англичууд өөрийнхөө шигшээ багийг “гурван арслан” гэдэг юм. Арслан мэт зориг, зүрх, чадалтай байг гэсэн юм болов уу. Английн хөлбөмбөгт бусдыг татах хэд хэдэн зүйл байдаг. Юуны өмнө Англид тоглож байгаа хөлбөмбөгчид хүний өөрийн гэлтгүй бүгд эцсийн мөч хүртэл үнэнчээр хүч чадлаа шавхаж хөлбөмбөг үзэхээр ирсэн хөгжөөн дэмжигчдийнхээ төлөө тоглодог. Тийм учраас үзэгчид нь өөрийн хайртай багаа хичнээн хожигдож байсан ч хамаагүй эцсийн мөч хүртэл дэмждэг, ундааны лааз шиддэггүй ээ. Английн хөлбөмбөгчид хахуулийн хэрэгт бараг орооцолддоггүй, худлаа баашилж талбай дээр хэвтээд байдаггүй, өөр улсын багт элсэн  очиж тоглодоггүй гэх мэтчилэн тоочиж болно л доо. Ийм ч учраас Английн багууд удаан хугацаанд дэлхийн шилдгүүдийн эгнээнд жагссаар л байна. Гэтэл улсынх нь шигшээ яагаад гавьдаггүй юм бол. ДАШТ эхлэхийн өмнөхөн шинжээчид Английн шигшээд найдвар өгч тэднийг өндөр байр эзэлнэ гэдэг ч тэд мөнхөд бүдэрч ойчсоор л байдаг. Энэ жил яах бол. Тэр талаар жаахан хэлэлцье.

Англид хөлбөмбөгийг үндэснийхээ спорт гэж үздэг тул хэвлэл мэдээлэл нь дээд зиндаанд энэ спортод хандана. Ямар ч сонины нэгдүгээр нүүрний гол зайд тухайн өдрийн хөлбөмбөгийн тэмцээний тойм, хов жив, хэрүүл маргаан гарна уу гэхээс улс төр, эдийн засгийн мэдээ голлодоггүй. Тийм ч учраас өөрсдийнх нь хөлбөмбөгчид хэвлэл мэдээллээс их айдаг, үндэснийхээ шигшээд тоглохоороо зүрх зориггүй болчихдог гэцгээдэг. ДАШТ эхлэхийн өмнө бүр л Английн сэтгүүлчид өөрсдийнхөө хөлбөмбөгчдийг өндөрт авчирч хариуцлага хүлээлгэж байгаад л муулдаг гэсэн. Харин энэ жилийн шигшээг энэ зовлон зовоохгүй гэцгээх юм. Учир нь энэ удаагийн Английн шигшээ урьд урьдынхаасаа дэндүү муу тул хэсгээсээ ч гарч чадахгүй гээд бичиж байна лээ. Ер нь анх удаа л шахуу тэд элдэв дарамт, үүрэг хариуцлага үүрэлгүй Бразил руу явах гэж байгаа юм биш үү.Тиймээс энэ нь тэдэнд ашигтай эргэх боломжтой мэт.

Ноён нуруу

Харт, Фостер, Жагелка, Кейхилл, Жонсон, Бэйнс, Люк Шоу, Смоллинг, Жонс, Уилшер, Лэмпард, Кэррик, Жеррард, Руни, Уэлбек, Старриж.

Энэ багийн ахлах дасгалжуулагч Рой Хожсон

Сайн тал

Анлийн шигшээ баг үеийн үед муу хаалгачидтай байсан. Харин хэдэн жилийн өмнө Жо Харт гэх дориун сайн хаалгач гарч ирлээ. Хэдийгээр Ман Ситид тоглохдоо гэнэн алдаанууд гаргаад байдаг ч үндэснийхээ шигшээд бол тун давгүй хаачихдаг юм шүү. Зүүн тал, төвийн хамгаалалт сайн. Ялангуяа Лейтон Бэйнс, Эшли Коул нар өөрсдийнхөө байрлалд дэлхийн шилдгүүдтэй эн зэрэгцэнэ. Даанч Коул зодог тайлж байх шиг байна. Гэхдээ Шоу гэж түүнээс дутахааргүй сайн залуу бий. Довтолгоо бас боломжийн. Старриж, Руни, Уэлбек хамтдаа удаан тоглож бие биеэ сайн ойлгодог болцгоосон. Жигүүрийн хагас хамгаалагчид хурдан, довтолгоо дэмжихдээ тун сайн. 

Муу тал нь

Баруун талын хамгаалалт жаахан асуудалтай байгаа Смоллинг энэ жил тун муу байна. Жонсыг энэ байрлалд тоглоно гэхээр нэг л санаанд бууж өгөхгүй хэцүүхэн санагдах юм. Довтолгоо эхлүүлэх хагас хамгаалагчид хэтэрхий хөгшдөөд эхэллээ. Аль эртний цагийн Жерард, Лэмпард, Кэррик нараас өөр сонголт байхгүй л байна даа.

Английн шигшээ багийг ерөнхийд нь дүгнэхэд ийм байна. Тэд энэ жил л бараг анх удаа аварга болохгүй багийн тоонд багтах болсон. Энэ нь тэдэнд дарамтгүй тоглох боломжийг өгнө гэж багийн ахлах дасгалжуулагч Хожсон хэлсэн байна лээ. Сайн тоглох ч юм билүү, харах л үлдлээ. 

Д.БАТ-ЭРДЭНЭ

Д.ДАВААСҮРЭН

АНУ-ын Төрийн Депар­таментаас жил бүр ногоон картны сугалааг зохион бай­гуулдаг билээ. Тэгвэл 2015 оны ногоон картны эзэд суга­лаагаар тодорч эхэлжээ. Одоо­гоор Монголоос хичнээн иргэн ногоон картны эзэн болсон талаарх мэдээлэл тодорхойгүй байгаа юм.
Учир нь дэлхийн бүх ор­ноос ногоон картны сугалаанд оролцогчдод Kentucky Consular Center буюу Америкийн Кентаки муж дахь консулын хэлтсээс нэг бүрчлэн дугаар олгодог юм байна. Ингээд сугалаа хүлээн авах хугацаа дууссаны дараа тавдугаар сарын 1-нд компьютерийн тусгай программаар са­нам­саргүй сонголт хийх зарчмаар азтанг тодруулдаг байна. Гэхдээ газар зүйн бүс бүрт эрх тэгш хожил өгөх бодлого баримталдаг аж. Монголчууд ч гэсэн 2000 оноос хойш ийм маягаар сугалаанд оролцож жил бүр дунджаар 200 орчим хүн Америкийг зорьж байна.
Тодруулбал, өнгөрсөн онд ногоон картны сугалаанд Монголын 20 мянга орчим иргэн оролцсоноос 186 иргэн ногоон карт хожсон бол 2012 онд 19 мянган иргэн оролцож 224 хүн ногоон картны эзэн болж байжээ. Гэхдээ эдгээр иргэдээс хичнээн хүн Америкт очсон талаарх тодорхой мэдээллийг АНУ-ын Төрийн Департаментаас гаргаагүй байгаа юм байна. Харин 2011 онд 27 мянга гаруй монголчууд сугалаанд оролцож 209 хүн ногоон картны эзэн болсон боловч 91 хүн Америкт очиж амьдарчээ. 2010 онд хамгийн их буюу 40 мянга гаруй хүн сугалаанд оролцсоноос 279 хүн ногоон картны эзэн болж 209 хүн Америкт очсон гэсэн мэдээлэл байна.

2015 оны ногоон кар­тын эрх хожсон иргэн Ц.Сайнбаяртай цөөн хором ярилцлаа.
-Ногоон картны эзэн бол­сонд баяр хүргэе. Суга­лаагаар сонгогдсоноо хэзээ мэдсэн бэ?
-Баярлалаа. Энэ сарын эхээр мэдсэн.
Дэлхийн олон мянган хүн энэ сугалаанд оролцож цөөхөн хүн л ногоон картны эзэн болдог гэсэн. Надад ийм сайхан аз тохиож байгаад маш их баяртай байна.
-Яаж мэдсэн бэ?
-Зуучлагч байгууллагаас мэдэгдсэн.
-Хаана бүртгүүлээд азтан болчихов?
-Чингэлтэй дүүргийн Барилгачдын талбайн хажууд байдаг “ЭТХС”  ногоон карт гэсэн газар очиж бүртгүүлсэн. 30 мянган төгрөгийн хураамж төлсөн.
-Хэзээ бүртгүүлсэн бэ?
-Би ногоон картны сугалааны талаар сониноос уншсан юм. Тэгээд өнгөрсөн намар буюу аравдугаар сард гэр бүлийнхээ хамт очиж бүртгүүлсэн. Эхнэр, хоёр хүүхдийнхээ хамт.
-Сугалаанд бүртгүүлэхэд ямар шаардлага тавьдаг вэ?
-Ердөө гурван шаардлага тавьдаг юм билээ. Сугалаанд оролцохыг зөвшөөрсөн улсын иргэн байх, тодорхой шатны боловсрол эсвэл мэргэжлийн зэрэгтэй байх, өмнө нь гэмт хэрэгт холбогдоогүй байх шаардлагатай юм билээ. Мөн цагаачлалын визний бусад шалгуурт тэнцэхүйц байхыг шаарддаг.
-Хэзээ цагаачлалын визэндээ орох бол?
-Сайн мэдэхгүй байна. Би Азийн орноос сугалаа хожсон хүмүүсийн 110-д жагссан байсан. Тийм болохоор хурдан визэндээ орох байх. Ирэх аравдугаар сар гэхэд шийдэгдэх болов уу.
-Ногоон карт хожоод Америкт амьдрахаар очиход ямар нэгэн халамж, тэтгэмж олгох юм болов уу?
-Үгүй байх. Анх сугалаанд оролцох гээд бүртгүүлэхэд зуучлагч газар маань ажлын байр бэлэн, Америкт очиход чинь та бүхнийг бараг хүмүүс тосоод амьдрах байр савыг чинь хөнгөлөлттэй үнээр олж өгнө гэж байсан. Харин одоо болохоор үлдсэн асуудлыг өөрөө шийдэхээр болсон шүү гээд байгаа. Одоохондоо яах учраа олохгүй л байна. Сугалаагаар хожсон ногоон картынхаа эрхийг зардаг юм билүү гэж бодсон чинь тохирлыг Америктаа автоматаар сонгодог болохоор болдоггүй юм байна. Уг нь энэ сайхан боломжийг алдмааргүй явчих санаатай байгаа.
-Таны зуучилсан компани өмнө нь сугалаагаар иргэдийг АНУ руу гаргаж байсан юм болов уу?
-Миний мэдэх хоёр ч хүн уг нь энэ газраар дамжуулж бүртгүүлээд Америкт амьдарч байгаа юм билээ.
“ЭТХС” ХХК-ийн ажилтан С.Баярчимэгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Ногоон картны бүртгэлийг хэдийд авдаг вэ?
-АНУ-ын Төрийн Департаментаас Ногоон картын сугалаа буюу DV хөтөлбөрийн бүртгэлээ Дэлхий даяар хэзээ эхэлж хэзээ дуусахыг намар есдүгээр сард өдөр цагийг нь тодохой заан зарладаг. Сүүлийн жилүүдэд сугалааны бүртгэл 10 дугаар сарын турш ердөө 30 хоног явагддаг болсон. Жишээ нь, өнгөрсөн жил буюу 2013 онд сугалааны бүртгэл аравдугаар сарын 1-нээс арваннэгдүгээр сарын 2-ны  хооронд явагдсан.
-Ногоон картны сугалаанд бүртгүүлэхдээ юу, юу бүрдүүлэх вэ?
-Гэр бүлийн гишүүн бүрийн иргэний үнэмлэх, иргэний үнэмлэх аваагүй хүүхдийн төрсний гэрчилгээ хэрэгтэй. Мөн гэр бүлийн гишүүн бүрийн фото зураг хэрэгтэй. Зургийн хувьд 600х600 pixel нягтралтай, өнгө, фокус, контраст зэрэг нь шаардлага хангахуйц байх ёстой.
-Одоогийн байдлаар Монголоос хичнээн хүн ногоон карт хожсон байгаа бол?
-Сугалааны тохирол дуусаагүй байгаа. Одоогоор зөвхөн манайд бүртгүүлсэн иргэдийн 20 орчим хүн ногоон картны эзнээр тодроод байгаа. Нарийвчилсан тоон үзүүлэлтийг оны эцэст дараа оны бүртгэлийн хамт зарладаг.
-Ногоон карт сугалсан тохиолдолд ямар боломжууд хүлээж байгаа вэ?
-АНУ-ын байнгын оршин суугчийн эрх хожсон хүн сонгуульд оролцохгүй, зарим нэг цөөн тооны албан тушаалд ажиллаж болохгүйгээс бусдаар америк иргэн шиг л амьдрах эрхтэй байдаг. Нэгэнт хууль ёсоор амьдрах эрхтэй тул эрүүл мэндийн даатгал, өндөр насны тэтгэвэр, тахир дутуугийн тэтгэлэг, нийгмийн бусад халамж үйлчилгээнд бүрэн хамрагдана.
Уг хүн өөрөө англи хэл сайтай, өндөр боловс­ролтой бол нэр хvндтэй байгууллагад ажиллах боломж нээлттэй гэсэн үг. Англи хэл муутай ч гэсэн хууль ёсны баримт бичигтэй тул ажил олдох магадлал өндөр. Ногоон карттай болон АНУ-ын иргэний АНУ-ын их дээд сургууль, коллежид суралцах зардал гадаад оюутныхаас 2-10 дахин хямд байдаг. Хүсвэл тодорхой хугацааны дараа АНУ-ын иргэн болж болдог, иргэн болсон тохиолдолд эцэг, эхийгээ болон 21-ээс доош насны гэрлээгүй дүүгээ Ногоон карттай болгож болдог.
-Амьдрах байр, ажил төрөл нь бэлэн байдаг уу?
АНУ-д хууль ёсоор амьдрах эрхийг нь өгдөг болохоос байр сууцаар хангаж ажил олгодоггүй. Харин ажил төрөлд ортлоо ядуурлын түвшнээс доогуур амьдралтай америк иргэдийн адил хоолны талоноор үйлчлүүлж, ам бүлийн тоогоор зохих мөнгөн тэтгэлэг авдаг.
-Ногоон картны хүчин­тэй хугацаа гэж байдаг уу?
-Энэхүү бичиг баримт нь насан туршдаа, хууль ёсоор байнга оршин суух эрхтэй гэсэн баталгаа юм.
-Ер нь сугалаанд хичнээн хүн хамрагддаг вэ?
-Дэлхий даяар жилдээ 20 орчим сая хүн энэхүү арга хэмжээнд оролцдог. Тиймээс үүнээс сонгогдоод гараад ирнэ гэдэг нь тун ховор боломж юм.
-Ногоон картны сугалааг жил бүр эсвэл хоёр жил тутам явуулдаг уу?
Жил болгон оны эцсээр ердөө 30 хоногийн хугацаанд бүртгэлээ аваад зарласан хугацаандаа хаадаг.
-Монголд ногоон картны сугалааг явуулдаг албан ёсны эрхтэй хичнээн газар үйл ажиллагаа явуулдаг вэ?
-Бүртгэлийг хийх эрх авна гэсэн ойлголт байдаггүй, өөрөөр хэлбэл албан ёсны байгууллага гэж байдаггүй гэсэн үг. Харин бүртгэл хийх чадварын асуудал гэж байдаг. Интернэт орчин, фото зургийн файл дээр ажиллаж чаддаг байх ёстой. Англи хэлтэй бол тухайн хүн өөрөө ч АНУ-ын төрийн Департаментын вэб сайт руу хандаад өргөдлөө явуулж болно.
-Ногоон картны эзэн хэдийд Америк явдаг вэ?
-Үндсэндээ энэхүү хөтөлбөр нь хоёр жилийн өмнөөс бүртгэлээ авч дараа оных нь хавар тавдугаар сард тохирлоо зарладаг. Хожсоны дараахь шатны заавраа  хариуцлагатайгаар дагаж мөрдөнө. Хожлын тухай мэдсэнээсээ хойш нэг жилийн хугацаанд визний ярилцлагад орж явдаг.
Ногоон картны сугалаанд  дэлхийн ихэнх орны иргэд оролцох боломжтой юм байна. Гэхдээ Хятад, Энэтхэг, Пакистан, Филиппин, Өмнөд Солонгос, Вьетнам зэрэг улс орнууд ногоон картны сугалаанаас хасагджээ. Мөн Канад, Мексик улсууд хасагдсан байна. Учир нь ногоон картаар нэг улсаас 50 мянгаас дээш иргэн сүүлийн таван жилд амьдарч байгаа тохиолдолд хасагддаг аж. Ногоон карт нь АНУ-д төлөөлөл харьцангуй бага улс орнуудын дунд сугалаа явуулж олгодог виз юм байна. Мөн АНУ-ын иргэний батлан даалт, өргөдөл шаарддаггүйгээрээ давуу талтай гэж бүртгэл хийдэг компанийнхан ярьж байв.
Сүүлийн үед ногоон картны сугалаанд оролцох монгол иргэдийн тоо багасчээ. Энэ нь иргэдийн дунд гарсан цуу яриатай холбоотой аж.
Учир нь иргэдийн дунд энэхүү сугалаанд оролц­соноор АНУ-ын бусад визэнд өргөдөл гаргах боломжгүй болдог гэсэн  мэдээлэлтэй холбоотой гэсэн. Түүнчлэн ногоон карт хожиж буй хүмүү­сийн тэн хагас нь ногоон карт гар­даж, АНУ-ыг зорьж бай­гаа нь зуучилж буй байгууллагатай холбоотой аж. Хүмүүс өөрөө болон зуучлагч байгууллагаар бүртгүүлэхдээ бүртгэлийн маягт болон цээж зур­гийг шаард­лагын дагуу оруул­даггүй, сугалаа хожсон эсэхийг бүртгүүлсэн хүмүүст эргэж мэдээлдэггүйгээс хүмүүс хожсоноо мэдэхгүй өнгөрөх явдал гардаг бай­на. Мөн хожсоноо мэдсэн ч дараа дараагийн бичиг баримтын ажлыг буруу, дутуу хийж явуулснаар ногоон картаа авах боломжийг алддаг гэнэ. Гэхдээ ногоон карт хожсон хүмүүст АНУ-ын Засгийн газар ямар нэгэн тэтгэмж олгохгүй гэсэн хариулт өгдөг байна. Учир нь ногоон картаар ирсэн хүмүүст шууд ажил, байр өгдөг гэсэн ташаа ойлголт Африк, Азийн орнуудад маш их байдаг аж. Гэхдээ ногоон карт хожиж АНУ-д хүүхэдтэйгээ ирсэн ихэнх гэр бүлүүд эхний ээлжинд төрөл бүрийн тэтгэлэг авдаг, тодруулбал байр, хоолны хөнгөлөлт, хүүхдийн эрүүл мэндийн даатгал зэрэгт хамрагддаг юм байна. Дашрамд дурдахад 2016 оны ногоон картны сугалааны бүртгэл эхэлжээ.
Ногоон картанд http://www.dvlottery.state.gov/application.aspx гэсэн хаягаар үнэгүй бүртгүүлэх боломжтой аж.
Дэлхийн аль ч улсад оршин суугаа Монгол Улсын иргэд энэ сугалаанд оролцох бүрэн эрхтэй гэнэ. Бүртгэлийг нэг хүн дээр, нэгээс дээш удаа хийвэл автоматаар хасагддаг байна. Бүртгүүлж байгаа хүн нь хамгийн багадаа бүрэн дунд боловсролтой байна.  
Шаардлагатай зургууд хавсаргагдаагүй тохиолдолд бүртгэл хүчингүй болох нь.  

Д.ДАВААСҮРЭН